kez, yoðunlaþma, her iþletmeye büyük miktarlarda yatýrým yapma zorunluluðu doðurmaktadýr; ayrýca yeni iþletmelerin kurulmasýnda da yatýrým konusunda her zaman daha büyük gereksinmelerle karþýlaþýlmakta, bu da onlarýn kuruluþunu daha güç duruma getirmektedir. Öte yandan (ki bizce en önemli nokta da budur) yoðunlaþmanýn doðurduðu dev iþletmelere ayak uydurmak isteyen her yeni [sayfa 25] iþletme, öyle bir üretim fazlasý yaratabilmelidir ki, kârlý satýþlarý, ancak, talepte meydana gelecek artýþlarla elde edebilsin, Yoksa bu artýþlarý tekelci þirketler için olduðu kadar, yeni iþletme için de pahalý bir düzeye götürecek þekilde fiyatlar zorlanmýþ olur. 5 Koruyucu yasalarla kartellerin kuruluþunu kolaylaþtýran baþka ülkelerden farklý olarak Ýngiltere de, tekelci þirketler, karteller ve tröstler, genellikle, rekabet halindeki baþlýca iþletmelerin sayýsý en çok iki düzine dolaylarýnda olduðu zaman ortaya çýkmaktadýr. Yoðunlaþma hareketinin, büyük sanayideki tekellerin örgütlenmesi üzerindeki etkileri, burada, pek açýk bir biçimde görülmektedir. 6 Yarým yüzyýl önce, Marx ýn, Kapital i yazdýðý sýrada, serbest rekabet, iktisatçýlarýn büyük çoðunluðunca, bir doða yasasý gibi görünüyordu. Kapitalizmin teorik ve tarihsel bir tahlilini yaparak, serbest rekabetin üretimin yoðunlaþmasýna yolaçtýðýný, bunun ise, belirli bir geliþme aþamasýnda, tekelciliðe götürdüðünü tanýtlayan Marx ýn yapýtýný, resmi bilim, sessizlik-fesadýyla öldürmeyi denedi. Bugün ise, tekel, bir gerçek olarak ortadadýr. Ýktisatçýlar, tekellerin farklý belirtilerini göstermek için dað gibi kitap yýðýyorlar, hepbir aðýzdan marksizmin çürütüldüðünü ileri sürmekte devam ediyorlar. Ne var ki, Ýngiliz atasözünde de denildiði gibi, gerçekler inatçý þeylerdir ve hoþumuza gitsin gitmesin, hesaba katýlmalarý gerekir. Olaylar gösteriyor ki, kapitalist ülkeler arasýndaki örneðin koyuculuk ya da serbest-deðiþim konusundaki farklar, tekellerin yalnýzca biçimleri ve belirme zamanlarýyla ilgili önemsiz bazý deðiþiklikler göstermektedir; oysa üretimin yoðunlaþmasýnýn bir sonucu olarak tekellerin doðmasý, kapitalizmin geliþmesinin içinde bulunduðumuz evresinde genel ve temel bir yasadýr. [sayfa 26] Avrupa için, yeni kapitalizmin, eskisinin yerini kesinlikle aldýðý tarih, oldukça belirgin bir biçimde gösterilebilir: 20. yüzyýlýn 5 6
Hermann Levy, Monopole, Kartelle und Trusts, Yena 1909. s. 286, 290, 298 Hermann Levy, ayný yapýt, s. 286, 290, 298.
V. Ý. Lenin Emperyalizm Kapitalizmin En Yüksek Aþamasý
23