مردی که زبان فارسی وطنش بود
احسـانیـارشـاطـر ۱۶
ﺷــﺎﻃﺮ در ﻗﺪﯾــﻢ اﻓــﺮادی ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺸــﺎﭘﯿﺶ "اﺳــﺐ ﺑــﺰرﮔﺎن ﯾــﺎ ارﺑــﺎب ﻋﻤﺎﺋﻢ ﺑــﺮای راﻫﻨﻤﺎﯾــﯽ ﻣﯽدوﯾﺪﻧــﺪ" و ﻧﯿﺰ ﻧﺎﻧﻮاﯾــﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﺎﻻﮐــﯽ ﻧﺎن را درون ﺗﻨﻮر ﻣﯽﮔﺬاﺷــﺖ .ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳــﺖ واژه ﺷــﺎﻃﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﻨــﺎی ﭼﺎﺑﮏ و ﭼﺎﻻک اﺳــﺖ. ﺑﻨــﺎ ﺑــﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﯾﺎرﺷــﺎﻃﺮ زﻧﺪﮔــﯽ او در ﮐﻮدﮐﯽ ﻫﻤــﺮاه ﺑــﺎ "ﻗﻨﺎﻋﺖ" و ﺳــﺨﺘﯽ ﺳــﭙﺮی ﺷــﺪ .ﺧﺎﻧﻮادهاش در ﺳــﺎل ۱۳۰۵ﺑﻪ ﮐﺮﻣﺎﻧﺸﺎه و ﺳﭙﺲ ﺑــﻪ ﺗﻬﺮان ﻧﻘﻞ ﻣــﮑﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨــﺪ و ﭘﺪرش ﻏﺎﻟــﺐ اوﻗﺎت ﺧــﻮد را ﺑﺮای ﻣﺬﻫــﺐ ﺻــﺮف ﻣﯽﮐﺮد .در ﺳــﻨﯿﻦ ﮐﻮدﮐﯽ اﺑﺘﺪاء ﻣــﺎدرش ﻓﻮت ﮐﺮد و ﯾﮑﺴــﺎل ﺑﻌﺪ ،ﭘﺪرش ﻧﯿﺰ درﮔﺬﺷﺖ .ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ،ﯾﺎرﺷــﺎﻃﺮ ،ﺑﺮادران و ﺧﻮاﻫﺮش ﻫﺮ ﮐﺪام ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﺧﻮﯾﺸــﺎن ﺳــﭙﺮده ﺷــﺪﻧﺪ. ﯾﺎرﺷــﺎﻃﺮ ﺑﻪ ﯾــﺎد ﻣﯽآورد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺷــﺪت ﻋﻼﻗﻪ ﺑﻪ ﻣــﺎدر ،ﻣﺮﮔﺶ آن ﭼﻨــﺎن ﺑﺮ او ﺗﺎﺛﯿﺮ ﮔﺬاﺷــﺘﻪ ﺑــﻮد ﮐﻪ "ﻫﯿﭻ ﺑﻪ زﻧﺪﮔــﯽ دﻟﮕﺮم ﻧﺒﻮدم. دوﺑﺎر ﻫﻢ ﺳــﻌﯽ ﮐــﺮدم ﺑﺎ ﺧﻮردن ﺗﺮﯾﺎک ﺑﻪ زﻧﺪﮔــﯽام ﺧﺎﺗﻤﻪ دﻫﻢ ،ﮐﻪ اﻃﺮاﻓﯿﺎﻧﻢ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷــﺪﻧﺪ و ﻧﺠﺎﺗﻢ دادﻧﺪ". ﻋﻄﺶ ﺑــﻪ ﺗﺤﺼﯿﻞ از ﻫﻢ ﭘﺎﺷــﯿﺪن ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻮﺟــﺐ وﻗﻔﻪ در ﺗﺤﺼﻞ ﯾﺎرﺷــﺎﻃﺮ ﺷــﺪ .در آن ﻣﻘﻄــﻊ زﻣﺎﻧــﯽ ﯾﺎرﺷــﺎﻃﺮ در ﺧﺎﻧــﻪ داﯾﯽ ﺧﻮد زﻧﺪﮔــﯽ ﻣﯽﮐــﺮد اﻣﺎ ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ آﻧﺠــﺎ را ﺗﺮک ﮐﺮد و ﭼﻨــﺪ ﻣﺎﻫﯽ را ﺑﺎ
بنیانگذار مرکز ایرانشناسی در آمریکا و مدیر تدوین دانشنامه ایرانیکا در سن ۹۸سالگی در کالیفرنیا در گذشت .او استاد دانشگاه کلمبیا در نیویورک بود و دانشنامه انگلیسیزبان ایرانیکا به عنوان شناختهشدهترین کار او و یکی از «بزرگترین و جامعترین پروژههای ایرانشناسی» در همین دانشگاه در حال تدوین بود.
اﺣﺴــﺎن ﯾﺎرﺷــﺎﻃﺮ ،ﺑﻨﯿﺎنﮔــﺬار ﻣﺮﮐﺰ اﯾﺮانﺷﻨﺎﺳــﯽ در آﻣﺮﯾــﮑﺎ و ﻣﺪﯾﺮ ﺗﺪوﯾﻦ داﻧﺸــﻨﺎﻣﻪ اﯾﺮاﻧﯿﮑﺎ در ﺳﻦ ۹۸ﺳــﺎﻟﮕﯽ در ﮐﺎﻟﯿﻔﺮﻧﯿﺎ در ﮔﺬﺷﺖ. او اﺳــﺘﺎد داﻧﺸــﮕﺎه ﮐﻠﻤﺒﯿﺎ در ﻧﯿﻮﯾﻮرک ﺑﻮد و داﻧﺸــﻨﺎﻣﻪ اﻧﮕﻠﯿﺴﯽزﺑﺎن اﯾﺮاﻧﯿــﮑﺎ ﺑــﻪ ﻋﻨــﻮان ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷــﺪهﺗﺮﯾﻦ ﮐﺎر او و ﯾﮑــﯽ از "ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ و ﺟﺎﻣﻊﺗﺮﯾــﻦ ﭘﺮوژهﻫــﺎی اﯾﺮاﻧﺸﻨﺎﺳــﯽ" در ﻫﻤﯿــﻦ داﻧﺸــﮕﺎه در ﺣﺎل ﺗﺪوﯾﻦ ﺑﻮد .ﯾﺎرﺷــﺎﻃﺮ ،ﺑﻪ ﻧﻮﺷــﺘﻪ ﺧﻮد ،در ﺷﺐ ﺳــﯿﺰدﻫﻢ ﻧﻮروز ۱۲۹۹ در ﻫﻤﺪان ﭼﺸــﻢ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﮔﺸــﻮد ﺗﺎ ﻗﺮﯾﺐ ﯾﮑﺼﺪ ﺳــﺎل ،زﻧﺪﮔﯽ ﺧﻮد را وﻗــﻒ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳــﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﺎرﯾــﺦ اﯾﺮان ﮐﻨﺪ. ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﺴــﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎر ﻋﺼﺮی را ﺑﻪ دوش ﻣﯽﮐﺸــﻨﺪ .اﺣﺴﺎن ﯾﺎرﺷــﺎﻃﺮ ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ اﻓﺮاد اﺳــﺖ ﮐﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳــﯽ و ﻓﺮﻫﻨــﮓ اﯾﺮان را وﻃــﻦ ﺧــﻮد ﻣﯽداﻧﺪ .او ﺑــﺎ ﺳﺨﺖﮐﻮﺷــﯽ ﺑﯽﻧﻈﯿﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓــﯽ ﺗﺎرﯾﺦ اﯾــﺮان ﻫﻤــﺖ ﮔﻤﺎرد .ﺑــﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﯾﻦ اﯾﺮانﺷــﻨﺎس ﭘﺪرش ﻧــﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﯽ ﯾﺎرﺷــﺎﻃﺮ را از "ﻣــﺮاد" ﺧــﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﮐــﻪ در ﻧﺎﻣﻪای او را ﯾﺎرﺷــﺎﻃﺮ ﺧﻄﺎب ﮐــﺮده ﺑﻮد. ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺧﺮدﻣﻨﺪ -ﺳﺎل ﭼﻬﺎرم -ﺷﻤﺎره - ۴۳ﺷﻬﺮﯾﻮر\ﻣﻬﺮ ۱۳۹۷
ﺑــﺮادر ﺑﺰرگ ﺧﻮد ﺳــﺮ ﮐﺮد .ﭼــﻮن ﺗﺤﺼﯿﻼﺗﺶ ﻧﯿﻤﻪ ﺗﻤــﺎم ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد، اﺣﺴــﺎس ﻋﺬاب وﺟﺪان ﮔﺮﻓﺖ" .در ﺿﻤﯿﺮ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎﻫﻢ ﺧﻮد را ﻣﻼﻣﺖ ﻣﯽﮐــﺮدم ﮐﻪ آﻧﭽــﻪ را ﻣﯿﻞ ﻣــﺎدرم ﺑﻮده اﺳــﺖ ،ﯾﻌﻨــﯽ درس ﺧﻮاﻧﺪن را ﻣﺘــﺮوک ﮔﺬاﺷــﺘﻪام ".اﯾﻦ ﺑــﻮد ﮐﻪ در ﺻــﺪد ﭼﺎره ﺑﺮآﻣﺪ .ﯾﺎرﺷــﺎﻃﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺳــﯿﺰده ﺳــﺎﻟﻪ ﺑﻮد ﮐــﻪ ﯾﮏ روز ﺑــﻪ وزارت ﻣﻌﺎرف ﻣــﯽرود و ﺟﻠــﻮی ﻣﯿــﺰ رﺋﯿﺲ ﺑﺎزرﺳــﯽ ﻣﯽاﯾﺴــﺘﺪ و ﺧﻮاﻫــﺎن اداﻣﻪ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﻣﯽﺷــﻮد" .ﮔﻔﺘــﻢ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﮐﻨﻢ ،وﻟﯽ وﺳــﯿﻠﻪ ﻧﺪارم. ﮔﻔﺖ ﺗﻮ ﮐﯽ ﻫﺴــﺘﯽ .اﺳــﻢ ﺧﻮد را ﮔﻔﺘﻢ .ﮔﻔﺖ ﮐﯽ از ﺷــﻤﺎ ﻧﮕﻬﺪاری ﻣﯽﮐﻨــﺪ .ﮔﻔﺘﻢ ﻫﯿﭽﮑﺲ .ﭘﺪر و ﻣــﺎدرم ﻫﺮ دو ﻓﻮت ﮐﺮدهاﻧﺪ .ﭘﺮﺳــﯿﺪ از ﺧﻮﯾﺸــﺎن ﺗﻮ ﮐﺴــﯽ ﻧﯿﺴــﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮﺳــﺪ .ﮔﻔﺘﻢ ﻧﻪ". رﺋﯿــﺲ ﺑﺎزرﺳــﯽ ﺑﺎ ذﮐــﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺎری از دﺳــﺘﺶ ﺑﺮﻧﻤﯽآﯾﺪ اﻣــﺎ از روی ﺷــﻔﻘﺖ ﻧﺎﻣــﻪای ﻣﯽﻧﻮﯾﺴــﺪ و او را ﺑــﻪ "ﻣﻮﺳﺴــﻪ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﻋﺸــﺎﯾﺮ" ﻣﯽﻓﺮﺳــﺘﺪ .اﻣﺎ اﯾﻦ ﻣﻮﺳﺴــﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺪاری و ﺗﺤﺼﯿــﻞ ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺸــﺎﯾﺮی ﺑﻮد ﮐــﻪ رﺿﺎﺧﺎن آﻧﻬﺎ را ﺳــﺮﮐﻮب ﮐــﺮده ﺑﻮد. در اﯾﻦ ﻣﻮﺳﺴــﻪ ﻫﻢ ﺟﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﯾﺎرﺷــﺎﻃﺮ ﻧﺒﻮد اﻣﺎ ﻣﺪﯾﺮ ﻣﻮﺳﺴــﻪ ﺑﻪ
16 Kheradmand Monthly - Vol. 4 - # 43-September/October 2018 - Tel: 647-932-8283