T
ι συμβαίνει όταν μια νύφη το σκάει με τον πρώην της τη νύχτα του γάμου της; ο Φεντερίκο Γκαρθία λόρκα βάφτισε Ματωμένο γάμο αυτό που στην Ελλάδα θα ονομάζαμε μακελειό. Αποθεώνοντας το πάθος και τον καταδικασμένο έρωτα, ο συγγραφέας προειδοποιούσε την προεμφυλιακή ισπανία πόσο δύσκολο θα ήταν να γλιτώσει τη βία, τον πόνο και το θάνατο που παραμόνευαν στη γωνία. προφητικός και σουρεαλιστής, ο λόρκα επέλεξε από νωρίς να ταχθεί εναντίον της υποκρισίας των παραδόσεων. η λένα Κιτσοπούλου δεν θα μπορούσε να είχε διαλέξει έναν συγγραφέα που να της ταιριάζει περισσότερο. Εμάς μας ταιριάζει η λένα Κιτσοπούλου. Άλλωστε, γι’ αυτήν δημιουργήθηκε η φράση «αγαπάμε να μισούμε». Κατά καιρούς, της έχουν προσάψει ασέβεια, προκλητικότητα, διάθεση αποδόμησης – χαρακτηρισμοί που τους προσπερνάει. Γι’ αυτό, όταν δεν σκηνοθετεί, γράφει βιβλία και τραγουδάει ρεμπέτικα. Και όχι μόνο δεν νοιάζεται για όλα όσα την κατηγορούν, αλλά επιμένει πως τα θετικά σχόλια είναι περισσότερα από τα αρνητικά. «Αν αρέσεις σε όλους, κάτι φταίει σε σένα», λέει και το πιστεύει.
τι ήταν αυτό που σας κέντρισε περισσότερο το ενδιαφέρον στον Ματωμένο γάμο; πολλά πράγματα. Καταρχάς, είναι ένα πολύ αγαπημένο μου έργο από την περίοδο της σχολής. Στο θέατρο Τέχνης το κάναμε πάρα πολύ, κάθε έτος έπαιζε κι έναν Ματωμένο γάμο! Του τρέφω λοιπόν από παλιά μια αγάπη. ο λόρκα είναι ένας μεγάλος συγγραφέας, και το θέμα που πραγματεύεται είναι ακραίο, ερωτικό, σκοτεινό και παθιασμένο. Μ’ αρέσει πολύ. Θυμίζει σε πολλά αρχαία τραγωδία, μοιάζει και με δημοτικό τραγούδι. Αυτή η ισπανική ρίζα του έργου μάς είναι κατά κάποιον τρόπο οικεία. τα ταμπού και οι παραδόσεις που καυτηριάζει ο λόρκα έχουν επιβιώσει μέχρι σήμερα; Θεωρώ πως πάντα υπάρχουν κοινωνικά ταμπού, υποκρισία και αφόρητος εγκλωβισμός. Αλλάζει απλώς το περιτύλιγμα. Θέλω να πω, οι γυναίκες σήμερα δεν κλείνονται μέσα στα σπίτια, μπορούν να βγουν έξω και να δουλέψουν, ο κόσμος έχει εξελιχθεί. Όμως μέσα στην οικογένεια και την κοινωνία υπάρχουν ακόμα στεγανά, κανόνες, και η λογική του πολιτικά ορθού. οι άνθρωποι είναι αναγκασμένοι να συμβιβάζονται με αυτά, με τη στενομυαλιά που μπορεί να σε περιβάλει και να σε πνίξει. Τα ταμπού λοιπόν αλλάζουν μορφές κατά καιρούς, αλλά είναι πάντα εδώ. ζω αρκετά την επαρχία και παρα-
ΘΕΑτΡΟ
τηρώ τρομερά «πρέπει» που ακολουθούνται. Για να παντρευτείς πρέπει πρώτα να λογοδοθείς και μετά να κάνεις το κρεβάτι. Όταν πεθάνει ο πεθερός σου, πρέπει κι εσύ να φοράς μαύρα και να βάλεις τακούνι μετά από ένα μήνα. Βλέπουμε να ακολουθούνται τύποι και διαδικασίες μέχρι και τώρα. υπάρχει υποκρισία. οι οικογένειες δέρνονται μεταξύ τους κι έξω από τους τέσσερις τοίχους παριστάνουν τους «καθώς πρέπει». Το θέμα του Ματωμένου γάμου είναι βέβαια διαχρονικό. Μιλάει για ένα γάμο που, λίγο αφότου τελεστεί, η νύφη φεύγει. Αυτό και σήμερα αν συνέβαινε, θα γινόταν σφαγή – μπορεί να υπήρχαν μέχρι και θύματα. υπάρχουν ακόμα έρωτες σαν του λεονάρντο και της Νύφης; Νομίζω πως ναι, και φοβάμαι μήπως υπάρχουν μόνο τέτοιοι. Γι’ αυτό το έργο είναι πάντα επίκαιρο, γιατί μιλάει για το ανικανοποίητο. Μάλλον κι ο λόρκα πιστεύει πως ο έρωτας είναι καταδικασμένος. γιατί επιλέξατε το ρόλο της Μάνας, μιας ισχυρής γυναικείας και μητριαρχικής φιγούρας, να τον ερμηνεύσει ένας άντρας ηθοποιός, ο Νίκος Καραθάνος; Καμιά φορά ένας άντρας μπορεί να έχει καλύτερη εικόνα για τη γυναίκα, πόσο μάλλον για τη μάνα. Δεν μου φαίνεται περίεργο να ακούω τον Νίκο στην πρόβα να λέει τα λόγια της. ο Ματωμένος γάμος δεν είναι ένα έργο ψυχολογικό, αλλά, όπως είπα και πριν, θυμίζει πολύ αρχαία τραγωδία. Διαπραγματεύεται έννοιες περισσότερο και όχι χαρακτήρες. Μιλάμε δηλαδή για την έννοια «μάνα» και την έννοια «οικογένεια». Από εκεί και πέρα δεν σκέφτηκα να πάω να κάνω κάτι πρωτότυπο. Δεν είναι άλλωστε κάτι καινούργιο αυτό που κάνουμε, έχει γίνει άπειρες φορές και πολύ καλά. Απλά θα ακούσουμε ένα ποίημα από έναν υπέροχο ηθοποιό. ο Νίκος είναι ένας πολύ σπουδαίος καλλιτέχνης, συνεργάτης και φίλος με την ουσιαστική έννοια του όρου. Έχουμε μια κοινή οπτική πάνω στα πράγματα, κι εμένα μου αρέσει να δουλεύω με τέτοιους ανθρώπους, με τους οποίους ψάχνουμε το ίδιο πράγμα. πρόκειται για μια πολύ ομαδική δουλειά. προσπαθούμε να βγάλουμε την οπτική του κάθε χαρακτήρα ξεχωριστά· δεν θα υπάρχει μία Μάνα πρωταγωνίστρια, όπως ίσως την έχουμε στο μυαλό μας. ως σκηνοθέτιδα έχετε ένα πολύ συγκεκριμένο προσωπικό στυλ, το οποίο κάποιος μπορεί να θεωρήσει ανατρεπτικό. Όμως γι’ αυτήν την παράσταση επιλέγετε την πλέον κλασική μετάφραση του γκάτσου. τα δύο
μοιάζουν ασύμβατα μεταξύ τους. Να περιμένουμε ξανά εμβόλιμα δικά σας κομμάτια μέσα στο έργο; Σίγουρα. Δεν μπορώ να αποφύγω κάτι τέτοιο. Μου αρέσει να πειραματίζομαι, όμως δεν θέλω να «χαλάσω» κάτι. Αντίθετα, θέλω να το αναδείξω, να το βοηθήσω να γίνει πιο κατανοητό, καταρχήν σε μένα. υπάρχουν πράγματα που έχω την ανάγκη να τα μεταφράσω σε κάτι δικό μου, να τα ερμηνεύσω μ’ έναν σημερινό τρόπο. Το πέρασμα από τη ρεαλιστική περιγραφή στο Φεγγάρι που μιλά ήταν σίγουρα πρωτοποριακό για την εποχή του, διαλύει όλη την υποκρισία των προηγούμενων σκηνών. προσπαθώ όμως να ψάξω λίγο παραπάνω αυτήν τη σκοτεινή πλευρά της φύσης, αντί να βάλω κάποιον απλά να πει τα λόγια. η μετάφραση του Γκάτσου είναι υπέροχη, από μόνη της ένα ακόμα έργο τέχνης. Σε καμία περίπτωση δεν την υποτιμώ, αντίθετα, στο μυαλό μου την έχω ψηλότερα απ’ όλα όσα υπάρχουν μέσα στην παράσταση. Θέλω όσες σκηνές χρησιμοποιηθούν να μείνουν αυτούσιες και να ακουστεί ο λόγος του. Το ότι υπάρχει αυτή η μετάφραση, για μένα λειτουργεί ως δώρο. Ακόμα κι αν προσθέσω κάτι άλλο δικό μου πριν ή μετά, έρχεται ξαφνικά σαν εξιλέωση, φέρνει πίσω το ρομαντισμό που έχουμε χάσει. Αυτόν το ρόλο θα παίξει, της «καλής πλευράς», του Θεού, αν υπάρχει.
ότι είμαι σαν κι αυτούς. Το ότι με διαχωρίζουν και το ότι με θεωρούν κάτι αποκρουστικό μού φαίνεται θετικό. Με τους κριτικούς πώς είναι η σχέση σας; Αν λάβω υπόψη τον πρόλογο της Κοκκινοσκουφίτσας που είδαμε πριν λίγο καιρό στην ςτέγη, δεν θα την χαρακτήριζα ειδυλλιακή. Κάθε επάγγελμα είναι σπουδαίο, αρκεί να γίνεται με γνώση και σεβασμό. Στις μέρες μας υπάρχουν άνθρωποι που γράφουν τη γνώμη τους, χρησιμοποιώντας μία πολύ φτηνή γλώσσα, ένα καλιαρντό που καθόλου δεν αρμόζει σε κάποιον που αποφασίζει να εκθέσει δημόσια την άποψή του. Κάνουν κριτική στα πρόσωπα και όχι στο έργο και μάλιστα με ύφος τριτοκοσμικού κουτσομπολιού. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, είμαι αρνητική και, δυστυχώς, αυτό συμβαίνει συχνά. Θα θέλατε κάποια στιγμή να σκηνοθετήσετε στην Επίδαυρο; Για κάποιο λόγο, δεν θα έλεγα πως αυτό είναι κάποιο μεγάλο μου όνειρο. Δεν ξέρω γιατί. Νομίζω πως μ’ αρέσουν περισσότερο οι κλειστοί χώροι.
Ενώ ως συγγραφέας γίνεστε περισσότερο αποδεκτή, η σκηνοθετική σας δουλειά συνεχίζει να αμφισβητείται. γιατί θεωρείτε πως συμβαίνει αυτό; υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που ούτε τα γραπτά μου τους αρέσουν. Αυτό είναι το φυσιολογικό και το ωραίο. Αν σ’ αυτήν την κοινωνία αρέσεις σε όλους, τότε σίγουρα κάτι φταίει σε σένα.
Μαζί με όλες τις υπόλοιπες καλλιτεχνικές σας δραστηριότητες, τραγουδάτε και ρεμπέτικα. πώς προέκυψε αυτή η ασχολία; Όλα αυτά που κάνω τα ήθελα από πάρα πολύ μικρή. Δεν εμφανίστηκαν ξαφνικά, οπότε για μένα είναι πάρα πολύ φυσιολογικά. Έπαιζα πιάνο πολλά χρόνια. Στο σχολείο ήμουν αυτή που έβγαινε και τραγουδούσε. Με παρέες τα καλοκαίρια, σε ταβέρνες, πήγαινα και καθόμουνα όπου έβλεπα μπουζούκι! Είναι κι αυτό ένα κομμάτι μου. Είχα όνειρο ν’ ανέβω σ’ ένα πάλκο, να δουλέψω νύχτα, να πάρω το μικρόφωνο. Όλο αυτό δεν προέκυψε από τη μια στιγμή στην άλλη – είχα τέτοιες τάσεις. Κάποια στιγμή βρέθηκα με κάποιους μουσικούς και τόλμησα να το κάνω. Αρχικά σ’ ένα μαγαζί στην Σαντορίνη, με ντόπιους που γνωριζόμαστε και τραγουδούσαμε μαζί σε γάμους και αργότερα με τον Γιάννο περλέγκα και τους Ραστ Χιτζάζ, με τον οποίο γνωριστήκαμε μέσω του θεάτρου και έτυχε κι αυτός να το γουστάρει. Βρέθηκαν λοιπόν οι κατάλληλοι άνθρωποι και οι συγκυρίες, γιατί το κόλλημα υπήρχε.
Από την άλλη, όμως, η αντίδραση εναντίον σας κάποιες φορές ξεπέρασε τα όρια. Είπατε ποτέ «καλύτερα να είχα περάσει αδιάφορη»; Όχι. Χαίρομαι όταν βλέπω όσους ασκούν τέτοιου είδους κριτική. Το κακό για μένα θα ήταν να άρεσα σε όλους εκείνους που ξεπερνούν τα όρια, που έχουν εμπάθεια ή σεξισμό. Θα σήμαινε
ςτον Ματωμένο γάμο ποιο ρεμπέτικο ταιριάζει; Νομίζω όλα τα ερωτικά που κρύβουν πόνο και καταστροφή ταιριάζουν. Και ο ίδιος ο λόρκα τραγουδούσε. Μελετούσε τα παλιά ισπανικά τσιγγάνικα τραγούδια, τα οποία έχουν πολλά κοινά σημεία με τα δικά μας ρεμπέτικα. s
ςτην παράσταση θα είναι ισχυρό το ελληνικό στοιχείο; Όσοι κάνουμε αυτή τη δουλειά αντλούμε την έμπνευσή μας από προσωπικά βιώματα. Αυτό είμαι, εδώ ζω. Δεν το επιδιώκω, αλλά πολλές φορές βλέπω μέσα στην πρόβα να βγαίνει Ελλάδα. Ειδικά στον Ματωμένο γάμο, που τυχαίνει να ταιριάζουμε και λίγο σαν λαοί με τους ισπανούς. προσωπικά έχω τόσες εικόνες από ελληνικούς γάμους, από γλέντια και από επαρχία, που χωρίς να το θέλω προκύπτουν και στη σκηνή.
[10 Ιουλιου 2014] #40 φEσTiBaλ aΘHNωN & EΠiδaYPoY 25