655-Kapital magazin 1

COVER STORY: ИЗVОЗОТ VО ЕУ Е NЕКОNКУRЕNТЕN И БЕЗ ЦАRИNИ biznis magazin

M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG

VAN^O KOSTADINOVSKI DIREKTOR NA CENTRALEN REGISTAR

MAKEDONIJA E PRVA VO EVROPA ZA BRZO OTVORAWE FIRMA

...samo amo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 655 CENA 100 DEN.|16 MAJ, 2012, SREDA|GODINA 13

foto:: FILI foto FIL FILIP P POPOVS PO POPOVSKI OPOVS P K KI

INTERVIEW

WWW.KAPITAL.MK

COVER STORY: ИЗVОЗОТ VО ЕУ Е NЕКОNКУRЕNТЕN И БЕЗ ЦАRИNИ biznis magazin

4 M

~len na grupacijata KAPITAL MEDIA GROUP

VO OVOJ BROJ SPECIJALEN PRILOG

VAN^O KOSTADINOVSKI DIREKTOR NA CENTRALEN REGISTAR

MAKEDONIJA E PRVA VO EVROPA ZA BRZO OTVORAWE FIRMA

...samo amo idejata e kapital, sè drugo e pari...

BROJ 655 CENA 100 DEN.|16 MAJ, 2012, SREDA|GODINA 13

foto:: FILI foto FIL FILIP P POPOVSKI PO POPOVS OPOVS P K KI

INTERVIEW

WWW.KAPITAL.MK

Prviot broj na Kapital se pojavi na 24 septemvri 1999 godina.

Izdava: KAPITAL MEDIA GROUP doo Skopje, ul. Dimitrie Tucovi} br 20, Skopje, p.fah: 503, Republika Makedonija; telefon: ++ 389 2 3298 110 faks: ++ 389 2 3298 111 direktor i glaven urednik: Qup~o Zikov izvr{en direktor (marketing i finansii): Gordana Mihajlovska grafi~ki i IT direktor: Nikolaj Toma{evski odgovoren urednik: Biqana Zdravkovska Stoj~evska pomo{nik na odgovorniot urednik: Igor Petrovski odgovoren urednik na specijalni dodatoci: Verica Jordanova odgovoren urednik na www.kapital.mk: Aleksandar Jan~evski grafi~ki prelom: Nade Toma{evska Igor Toma{evski Office manager i finansii: Aleksandra Nikolova; ++389 2 3298 110/ lok:101 nikolova@kapital.com.mk Pretplata na dnevniot vesnik Kapital i na magazinot Kapital: Sawa Savovska ++ 389 2 3298 110/ lok.104 pretplati@kapital.com.mk Reklama: Aleksandra Stojmenova ++389 2 3298 110/ lok.103 marketing@kapital.com.mk aleksandra@kapital.com.mk Oglasi: Dijana Gulakova ++389 2 3298 110/ lok.105 gulakova@kapital.com.mk Specijalni prilozi: Jasmina Savovska Tro{anovski jasmina@kapital.com.mk Ovlasten praven zastapnik: “Advokatsko druшtvo DE LEGE” Sorabotnici: kolumnisti po dogovor Fotografija: Filip Popovski Spored misleweto na Ministerstvoto za kultura za nedelnikot “Kapital” se pla}a povlastena dano~na stapka.

SODR@INA

IZDVOJUVAME

06 PORTFOLIO

EDNO NAPRED, DVE NAZAD

12 COVER STORY Kapital analiza Bescarinskiot trgovski dogovor so EU ne ni ja podobri konkurentnosta!

Edna godina otkako zavr{i periodot vo koj makedonskite kompanii slobodno izvezuvaa vo EU, a za evropskite imavme za{titna carina, mo`eme da konstatirame deka Makedonija ne uspea kvalitativno da ja podobri strukturata na sopstveniot izvoz. Makedonskite najgolemi izvoznici istovremeno se i najgolemi uvoznici, {to go namaluva efektot na re~isi petkratnoto zgolemuvawe na makedonskiot izvoz vo Unijata, a trgovskiot deficit na zemjata postojano e vo porast.

18 INTERVJU Van~o Kostadinovski, generalen direktor na Centralen registar Makedonija e prva vo Evropa za brzo otvorawe firma 24 MENAXER Dilemi za kompaniskiot vrv Dali {efot na kompanijatata treba da e i nejzin pretsedatel?

Str. 12

Cover story

30 INTERVJU Dimitar Ristovski, izvr{en direktor na Evropskata biznis-asocijacija Neuspehot e eden ~ekor poblisku do uspehot!

32 COMPANY PROFILE Farma za organski kozji proizvodi Ko`le, Katlanovsko Organski “Kozle Bozle” 34 NA RU^EK SO.....

Daniel Voinovski, generalen menaxer na Euroimpeks Rabotnite naviki treba da se steknat navreme 39 SPECIJALEN PRILOG Bezbednost na kompaniite 50 KOMPANII I PAZARI IPO vredno milijardi dolari Fejsbuk ja menuva istorijata na Volstrit!

54 MARKETING Ri~ard Brenson zboruva za brendiraweto Nie sme pove}e ideja otkolku kompanija 56 FEQTON Tajnite na 10-te brendovi na koi najmnogu im se veruva (2)

12 KOJ SAKA DA BIDE MILIJARDER? Socijalnata mre`a koja go promeni na~inot na komunikacija na lu|eto i biznisite izleguva na berza vo petok, {to e izvonredno dobra pri~ina za raduvawe na Volstrit, normalno, vo ovie krizni vremiwa. Sega-zasega, investitorite veruvaat deka “start ap” kompanijata vodena od 28-godi{en “bubalica” vo dukser i farmerki e povredna od Boing, najgolemiot proizvoditel na avioni vo svetot. Dali se tie ludi?! Sekako deka NE! Pro~itajte zo{to.

Str.50

Kompanii i pazari

62 TEHNOLOGII I NIZNIS Pomo{ta e samo eden klik daleku!

50

6 PORTFOLIO BUSINESS SBRIEF

ZO[TO VLADATA TOLERIRA MONOPOLI?

MAKPETROL POVTORNO SE ZAKANI DA GO SOPRE GASOT ko Regulatornata komisija za energetika & ja odzeme licencata za upravuvawe so sistemot za prenos na priroden gas na Ga-Ma, a & ja dade na novoformiranata dr`avna firma Makedonski energetski resursi, Makpetrol povtorno nema da snabduva so gas. Izvr{niot direktor na Ga-Ma, Ratko Manov, izjavi deka ako dr`avata & ja odzeme licencata za upravuvawe so sistemot za prenos na priroden gas, Ga-Ma }e bide prinudena da gi sopre ventilite za gas, a so toa } e sopre i isporakata na priroden gas do krajnite potro{uva~i. Makpetrol na po~etokot od godinava edna{ go sopre gasot, postapka od koja kompaniite pretrpea golemi {teti, za {to Regulatornata komisija ja tu`e{e firmata na Makpetrol, Promgas. Dali i ovojpat }e mu se dozvoli na Makpetrol da gi ucenuva dr`avata i kompaniite?

A

XONSON METI GRAD FABRIKA VO BUNAR VREDNA 60 MILION

GRAFIK NA NEDELATA

GRADE@NICITE OSTANAA BEZ RABOTA VO STRANSTVO udej}i spored podatocite na Dr`avniot zavod za statistika za prviot kvartal, makedonskite grade`ni kompanii }e ostanat bez rabota na stranskite pazari.

Vo prvite tri meseci od godinava dogovorenite raboti na stranskite pazari padnale za 89,5%, a na izvr{enite padot e 76,4%. Vo Ukraina i vo Hrvatska, kade {to dosega doma{nite firmi imaa najmnogu rabota, vrednosta na dogovorenite raboti e padnata za 87%, odnosno za 98% respektivno. Na Kosovo, kade {to lani sme imale nekoi sitni raboti, godinava nema ni{to dogovoreno vo prvite tri meseci, a pogolemi zdelki se dogovoreni vo Holandija. Kako novi pazari se pojavuvaat Italija i Francija.

S

ДОГОVОRЕNИ RАБОТИ NА МАКЕДОNSКИТЕ ГRАДЕЖNИ КОМПАNИИ VО SТRАNSТVО (vо милиоnи еvrа) 16,00

14,00

15,13

Договорени работи I-III 2011

Договорени работи I-III 2012

12,00

10,00 8,00

7,80

6,00 4,00 2,00

2,00

0,17

2,88

0,00

0,87

0,24

0,00

0,47

0,00

0,03

0,00 Ukraina

Hrvatska

Romanija

Germanija

Italija

Francija

16/05/2012

7

www.kapital.mk

foto: FILIP POPOVSKI

BROJ 655

DI NOVA RXIK, NI EVRA

ritanskata kompanija Xonson Meti ja po~na izgradbata na vtorata fabrika vo Makedonija, vredna 60 milioni evra, koja dvojno } e go zgolemi proizvodstvoto i }e otvori dopolnitelni 100 rabotni mesta.

Xonson Meti e vtorata golema stranska kompanija koja se re{ava za reinvesticija vo Makedonija. Toa zboruva za sigurnost, za zadovolstvo, za prosperitet. Koga nekoja kompanija reinvestira vo Makedonija toa zna~i deka e zadovolna od po~etnata investicija, deka e zadovolna od uslovite za rabota, od komunikacijata so vlasta i od site ostanati parametri {to se potrebni za dobar biznis”, izjavi premierot Nikola Gruevski pri postavuvaweto na kamentemelnikot na novata fabrika.

Spored direktorot na Direkcijata za tehnolo{ki razvojni zoni, Viktor Mizo, novata investicija na Xonson Meti e potvrda deka vo Makedonija ima plodna po~va za vodewe biznis.

So novata fabrika Xonson Meti stanuva najgolema grinfild-investicija, so nad 120 milioni evra i 500 vraboteni.

“Xonson Xonso Meti e prisuten vo Makedonija od 2010 godina i ottoga{ ima proizvedeno {est milioni katalizatori po svetski standardi i e izvoznik broj eden od o Makedonija”, izjavi direktorot ekolo{ki standardi vo Xonson Meti, za ekol Lari Penc.

P Spored britanskiot ambasador vo zemIvon, sorabotkata na java, Kristofer K Xonson Meti e primer kako mo`e da se odviva sorabotkata me|u Makedonija i Britanija i e primer koj{to treba da go Britan sledat i drugite kompanii.

B

BUSINESSBRIEF

KATARCITE SE PRO[ETAA PO MAKEDONSKI POLIWA I KLANICI

retstavnicite na Qatar Investment Holding i na dr`avnata energetska kompanija Qatar Electricity and Water Company v~era so helikopter gi nadletuvale hidrocentralite Kozjak i Sveta Petka za da ja vidat konfiguracijata na terenot i odblisku da gi vidat energetskite potencijali na Makedonija, otkriva makedonskiot koordinator na aktivnostite na 13-~lenata katarska delegacija, Viktor Mizo, koj e i direktor na Direkcijata za tehnolo{ki razvojni industriski zoni. Klanici i poliwa vo Isto~na Makedonija, kako i turisti~ki zoni vo Ohrid i vo Prespa bea „meta” na del od katarskite investitori, koi minatata nedela bea vo oficijalna poseta na zemjava.

P

NAJSKAPI NAJSKAPITE MEGAPROEKTI VO SVETOT a listata so najskapi golemi proekti vo svetot se nao|aat od vili do celi gradski reoni. Nekoi go podobruvaat `ivotot na mnogu lu|e, kako {to se proektite porzani so op{testveniot i javniot transport, dodeka drugi proekti,

N

ednostavno, se grozni proekti koi ~inat milijardi, a nemaat nikakvo zna~ewe, kako na primer, nezavr{eniot kompleks Dubailend. Eve koi se najskapite megaproekti spored magazinot Business Insider:

ME\UDR@AVNA MAGISTRALNA MRE@A NA SAD

ME\UNARODNA KOSMI^KA STANICA

EKONOMI^NIOT GRAD KRAL ABDULA

DUBAILEND

Cena vo momentot: 459 milijardi dolari Izgradbata na Me|udr`avnata magistralna mre`a zapo~na vo 1995 godina so cel SAD da bide dostapna i po magistrali. Mre`ata se sostoi od 75.500 kilometri avtopati, a edna tretina od site pominati kilometri vo SAD se niz mre`ata na avtopati.

Cena vo momentot: 150 milijardi dolari Me|unarodnata kosmi~ka stanica ja obikoluva celata Zemja i se koristi kako laboratorija za sproveduvawe najrazli~ni fizi~ki, biolo{ki i astronomski eksperimenti. Astronauti od celiot svet ja posetuvaat ve} e 11 godini.

Cena vo momentot: 95 milijardi dolari Ekonomi~niot grad Kral Abdula se gradi so cel da ja podobri reputacijata na Saudiska Arabija na svetski biznis-centar.

Proektot }e vklu~uva {est grada i }e bide so kapacitet od ~etiri milioni lu|e. Se o~ekuva da bide zavr{en do 2020 godina.

Cena vo momentot: 76 milijardi dolari Izgradbata na megaproektot Dubailend zapo~na vo 2003 godina, a kompleksot treba{e da vklu~uva 250 proekti. Kompanijata vo proektot vlo`i 55 milijardi, a izgradbata be{e prekinata poradi finansiskata kriza vo 2008 godina i s$ u{te ne e prodol`ena.

PORTFOLIO VO FOKUS

BROJKI:

Na proizvodstvoto i na vrabotuvawata ne mo`e da im se pomogneme so frlawe pari od helikopter ili so revolucionerni idei za direktno kreditirawe na proizvodni programi od Narodnata banka, tuku samo so bolni reformi i strukturni promeni vo funkcioniraweto na ekonomijata.

21,7% dostigna nevrabotenosta vo Grcija

10,6 50,4% milijardi dolari planira da sobere Fejsbuk preku IPO

padna profitot vo prvite tri meseci godinava

@EQKO ROHATINSKI GUVERNER NA HRVATSKA NARODNA BANKA

TRENDOVI O I

LOKOMOTIVATA NA EVROPSKATA UNIJA NE ZAPIRA

GERMANIJA SO REKORDNO NAJGOLEM IZVOZ o tekot na mart Germanija ostvari rekordna vrednost na izvozot, pri {to nejziniot trgovski suficit e zgolemen za 16,8% na mese~no nivo, soop{ti germanskiot statisti~ki institut Destatis.

Rastot na izvozot i trgovskiot suficit, koj vo mart dostigna 17,4 milijardi evra, prvenstveno se dol`i na zgolemenite plasmani na pazarite nadvor od EU. Vo tekot na mart germanskite proizvoditeli izvezle stoki vo vrednost od 98,9 milijardi evra, {to e 8,4% pove}e vo odnos na prethodniot mesec.

V

KRIZATA GI UDIRA I NAJGOLEMITE

GOLEM PAD NA DOBIVKATA NA NAJGOLEMIOT PROIZVODITEL NA ^ELIK r~elor Mital, najgolemiot proizvoditel na ~elik, vo prvite tri meseci od godinava rabotel so neto-profit od 11 milioni dolari, vo sporedba so dobivkata od 1,06 milijardi dolari vo istoto vreme minatata godina. Rezultatot vo prviot kvartal od godinava, sepak, e podobar od rezultatot vo poslednite tri meseci od 2011 godina, koga Ar~elor Mital rabote{e so zaguba od edna milijarda dolari. Komentiraj}i gi rezultatite od raboteweto, pretsedatelot i direktor na Ar~elor Mital, Lak{mi Mital, istakna deka pobaruva~kata za ~elik vo Severna Amerika prodol`ila da raste blagodarenie na avtomobilskata industrija.

A

10 VOVEDNIK

Klenovi na dudinka Биљана Здравковска Стојчевска zdravkovska@kapital.com.mk

Ovojpat na vlasta }e & odi mnogu te{ko ekonomskiot neuspeh da go pokrie so krizata vo Evropa.

Klenovite stanuvaat s$ polakomi i s$ pote{ko }e se la`at so dudinki. Isto kako {to i dupkite vo buxetot i fondovite stanuvaat s$ pogolemi i s$ pote{ko }e mo`e da se pokrivaat, a biznismenite imaat s$ ppomalku trpenie da mol~at za pritisocite koi gi trpat i za neplatenite pobaruvawa. Edinstven na~in na koj Vladata mo`e da ja izvle~e ekonomijata od ovaa lokalno predizvikana kriza e da obezbedi pove}e pari vo ekonomijata, da gi vrati site dolgovi kon kompaniite i da prestane da tro{i za glupavi proekti, kako vrbi, zlatni kowi i angeli, za fontani i plo{tadi...

tkako na Vladata & stana jasno deka ekonomijata godinava }e tresne silno, a buxetot s$ pote{ko }e se polni, odlu~i da ja smeni retorikata.

Ako do pred nekoj mesec na ministerot za finansii ustata mu be{e polna so falbi kako Makedonija bila me|u 10-te zemji so najgolem rast vo Evropa i deka blagodarenie na antikriznite merki na Vladata, evropskata kriza ne n$ pogodila, sega retorikata e celosno sprotivna. Vlo{uvaweto na krizata vo Evropa sega ni e vinovna za s$.

Evropskata kriza sega e vinovna {to kompaniite nemaat pari da podelat plati i da kupat surovini, vinovna e za namaluvaweto na proizvodstvoto i za otpu{tawata na vrabotenite vo celata industrija, vinovna e {to firmite ne mo`at da si go naplatat toa {to go stabotile i prodale i po nekolku meseci, vinovna e {to firmite i gra|anite zaglavuvaat vo banki, {to bankite se pretvorija vo agencii za nedvi`nosti od zapleneti firmi i stanovi, vinovna e {to buxetot e vo nula, vinovna e {to Vladata gi zaboravi site reformi i veteni investicii...

Ah taa Evropa, {to maka im pravi na na{ive ekonomski reformatori... A samo {to ne ni trgna ovojpat... Isto kako {to }e ni trgne{e ako ne se slu~e{e svetskata ekonomska kriza vo 2008 godina... Nekako premnogu dolgo slu{ame objasnuvawa deka samo {to ne ni trgnalo, a na firmite i na ekonomijata im odi s$ polo{o.

Novinarite kako klenovi na dudinka se zalepija na ovaa mantra na ministerot Stavreski, pa vedna{ po~naa so analizi kako [panija i Velika Britanija vlegle vo recesija, kako Francija bila pred recesija, kako Grcija povtorno bila pred bankrot.... Bre, bre, bre...

Gra|anite i biznismenite koi ne znaat kako da vrzat kraj so kraj sigurno ne mo`at da zaspijat od ovie mudri ekonomski prognozi. Kogo go zdobole, bre, za [panija i za Grcija? Pa, nie bevme vo kriza mnogu porano pred ovie zemji da proglasat recesija. Dodeka ministerot za finansii pred Nova godina se fale{e so rekordno visokiot

O

rast od 3%, podatocite poka`uvaa deka ekonomijata vo poslednite tri meseci lani edvaj se izvle~e so rast od 0,2%, a izvozot be{e vo pad od septemvri minatata godina. Koga pred nekoe vreme go pravda{e ekspresniot rebalans so krizata vo Evropa, nikoj ne be{e vo recesija, a Buxetot be{e prazen.

Pa, dobivme najava deka najverojatno prvite tri meseci ekonomijata }e bide vo pad. Ako imalo kriza vo Evropa, sigurno ministerot za finansii nema{e da predlo`i Buxet skroen so ekonomski rast od 4,5%. Ili nekoj n$ pravi glupi ili nema vrska od prognozi?! Na sekoj koj malku podolgo gi sledi slu~uvawata vo ekonomijata mu e jasno kako bel den deka krizata vo koja sega zasileno tone Makedonija nema vrska so krizata vo EU. Ova e na{a lokalno sozdadena i predizvikana kriza. Kriza predizvikana od lo{o menaxirawe so ekonomskite celi i prioriteti i od lo{o menaxirawe so javnite pari. Ova e klasi~en i {kolski primer na konfliktnost na ekonomskite celi.

Ovojpat na vlasta }e & odi mnogu te{ko ekonomskiot neuspeh da go pokrie so krizata vo Evropa. Klenovite stanuvaat s$ polakomi i s$ pote{ko }e se la`at so dudinki. Isto kako {to i dupkite vo buxetot i fondovite stanuvaat s$ pogolemi i s$ pote{ko }e mo`e da se pokrivaat. Zadol`uvaweto na zemjata so 700 milioni evra za samo edna godina ne mo`e da se objasni so kriza vo Evropa.

Biznismenite imaat s$ pomalku trpenie i pra{awe na vreme e koga }e po~nat otvoreno da zboruvaat za pritisocite koi gi trpat i za neplatenite pobaruvawa, kako {to ve}e zboruvaat po polutajni sredbi so ambasadori, stranski investitori...

No, se ~ini deka ovojpat nema da pomogne mnogu ni toa, za{to i biznismenite se svesni deka edinstveniot na~in na koj Vladata mo`e da ja izvle~e ekonomijata od ovaa kriza e da obezbedi pove}e pari vo ekonomijata, da gi vrati site dolgovi kon kompaniite i da prestane da tro{i za glupavi proekti, kako vrbi, zlatni kowi i angeli, za fontani i plo{tadi...

PRVA MARKETING KONFERENCIJA ГЛАВЕН ГОВОРНИК

БРЕНДИРАЊЕ патот до потрошувачот 8 јуни 2012 / хотел ALEKSANDAR PALACE Скопје Капитал во соработка со Saatci&Saatchi членка на Publicis Groupe ви го претставува Џејсон Ромејко, интернационален креативен директор на Saatci&Saatchi за брендот T-Mobile.

1

КАКО БРЕНДОТ ДА “РАБОТИ“ ЗА ВАШИОТ БИЗНИС?

Откријте ја „магијата” на најпознатиот светски бренд, Coca–Cola Како се повторува успехот на еден бренд? Екстензија на брендот Кафетин. Како да ја зголемите продажбата преку менување на имиџот на брендот? Искуството на Шкода Како брендот Т’га за југ им отвори врата на останатите брендови на винарницата Тиквеш? Раѓање на нов бренд. Кој и како го креираше брендот Винчини? УЧЕСНИЦИ НА ПРВИОТ ПАНЕЛ:

2

МАРКЕТИНГОТ ВО ФУНКЦИЈА НА ВАШИОТ БРЕНД

Како се создава бренд? Како изгледа процесот на брендирање? Кои се техники за брендирање? Која е разликата меѓу производ и бренд? Кој им помага на македонските компании во осмислување на своите бренд-стратегии? Колкава е улогата на маркетинг-агенциите во креирањето нови брендови? Кој во компаниите е задолжен за креирање брендови? Кога е вистинскиот момент да лансирате нов бренд? Можат ли македонските локални брендови да прераснат во глобални? УЧЕСНИЦИ НА ВТОРИОТ ПАНЕЛ:

3

макБРЕНДонија ЕДЕН ПОИНАКОВ ПОГЛЕД

Брендирање на Македонија - идеја или реалност? Како н$ гледа, а како ние би сакале да н$ гледа светот? Кое е лицето на Македонија во светот, кој н$ претставува? Доволни ли се само спортот, културата и уметноста за промоција на една земја или е неопходен посеопфатен пристап? Каква стратегија за брендирање & е потребна на Македонија? УЧЕСНИЦИ НА ТРЕТИОТ ПАНЕЛ:

АЛЕКСАНДРА ДИЛЕВСКА-СИМОВА ДИМИТАР АНДОНОВ

Директор, Publicis Macedonia

Регионален бренд менаџер за Адриатик регионот, Coca-Cola

САШО ПЕШЕВ

МИЛОШ РАДУЛОВИЌ

ВЛАДИМОР ДИМОВСКИ

Менаџер на ОТЦ дивизија, Алкалоид

МИЛЕ СТАНЧЕВ

Бренд менаџер за Шкода, Порше Македонија

РАДОШ ВУКИЧЕВИЌ

Директор, New Moment Директор, McCann Erickson

ЛАБИНА МИТЕВСКА Директор, Фестивал “Браќа Манаки”

ЕЛИЗАБЕТА КАНЧЕСКА МИЛЕВСКА

ВЕСНА КУЗМАНОВИЌ

Министер за култура на Р. Македонија

МИЛОШ РАДУЛОВИЌ

ЉУПЧО ЗИКОВ

Директор GFK

Раководител на ОТЦ дивизија, Алкалоид

Директор и главен уредник на Капитал Медиа Гроуп

маркетинг менаџер во ВВ Тиквеш

ДИМИТАР КОВАЧЕВСКИ

Директор за комуникации, Т-Хоме и Т-Мобиле Македонија

ЃОРЃИ ПЕТРУШЕВ

ГЛИГОР ЦВЕТИНОВ

САШО НАУМОСКИ

СИМОН ТРПЧЕВСКИ

Директор, Макпрогрес Виница

Генерален директор, Витаминка

Здружение “Вина од Македонија” пијанист

ПОВЕЌЕ ИНФОРМАЦИИ НА WWW.KAPITAL.MK Kapital Akademija...

www.kapital.mk

лица за контакт: Гордана Михајловска, Бобан Ѓоргиевски, Дијана Гулакова akademija@kapital.com.mk 02 3298 110

12 COVER STORY: KAPITAL ANALIZA

BESCARINSKIOT DOGOVOR SO EU N PODOBRI KONKU

4.000

TRGOVSKA RAZMENA SO EU-27 (vo milioni SAD dolari)

3.500

2.652

3.000

U

2.500

Trgovski deficit

2.000

1.461

1.500 1.000

566

889

701

2.376

2.214

1.326

1.083

957

901

1.650

1.468

500

0

-200

-323

-500

-385

-504

-324

-438

-1.000 -1.500 2002

2003

2004

2005

2006

2007

13

T TRGOVSKI NE NI JA URENTNOSTA!

3.806 3.314

2.912

2.632

2.698

2.071

1.527

-938

-1.105

-841

-1.108

ИЗVОR: Заvод за sтатиsтика 2008

2009

2010

2011

EDNA GODINA OTKAKO ZAVR[I PERIODOT VO KOJ MAKEDONSKITE KOMPANII SLOBODNO IZVEZUVAA VO EU, A EVROPSKITE IMAA ZA[TITNA CARINA, MAKEDONIJA NE USPEA KVALITATIVNO DA JA PODOBRI STRUKTURATA. MAKEDONSKITE NAJGOLEMI IZVOZNICI ISTOVREMENO SE I NAJGOLEMI UVOZNICI, [TO GO NAMALUVA EFEKTOT NA RE^ISI PETKRATNOTO ZGOLEMUVAWE NA MAKEDONSKIOT IZVOZ VO UNIJATA

14

PROF. IRENA

KIKERKOVA

Ne postoi takov vid trgovsko olesnuvawe {to mo`e da dovede do trgovski “bum” i ekspanzija na izvozot od zemjata. Za da mo`ete da izvezuvate, najprvin treba da imate proizvodi za izvoz, a duri potoa da razmisluvate za efikasna organizacija na izvozot i najposle, za olesnuvawe na trgovskiot re`im.

PROF. SILVANA

MOJSOVSKA

Spogodbata pridonese za podignuvawe na svesta kaj kompaniite deka se neophodni kvalitetni i konkuretni proizvodi za nastap kako na doma{niot, taka i za pazarot na EU. Sepak, podignuvaweto na konkurentnosta e usloveno od mnogu faktori, a pred se sistemska poddr{ka koja }e vklu~uva osmisleni i koordinirani aktivnosti na nadle`nite institucii i kompaniite.

VERICA JORDANOVA jordanova@kapital.com.mk

e~isi petkratno zgolemuvawe na makedonskiot izvoz vo Evropskata unija, drasti~no zgolemuvawe na trgovskiot deficit vo razmenata so Unijata, seriozno zaostruvawe na konkurencijata na doma{niot pazar, soo~uvawe so vistinskite pazarni uslovi...

Ova se del od efektite za makedonskata ekonomija od celosno liberaliziranata trgovija so Evropskata unija. Edna godina otkako iste~e asimetri~niot trgovski dogovor so Unijata, ~ija osnovna cel koga se potpi{uva{e vo 2001 godina be{e da & pomogne na makedonskata ekonomija postepeno da se adaptira na edinstveniot evropski pazar, “Kapital” analizira: Gi iskoristija li makedonskite kompanii godinite so sloboden izvoz, dodeka carinite za uvoz postepeno pa|aa kako {ansa za podobruvawe na nivnite pozicii?

Koj e dobitnik, a koj gubitnik od Trgovskata spogodba?

Kako ponatamu, vo uslovi na celosno liberalizirana trgovija?

Vo 2001 godina, po potpi{uvaweto na Spogodbata za stabilizacija i asocijacija, na biznis-sektorot vo zemjata jasno mu be{e staveno do znaewe deka decenijata {to e pred niv treba maksimalno da se iskoristi za zgolemuvawe na konkurentnosta, za nametnuvawe na novi pazari i zacementirawe na poziciite na doma{niot pazar. Dali ovoj efekt be{e postignat?

Ekspertite i analiti~arite koi gi konsultiravme se ednoglasni deka Trgovskata pogodba, no i vlezot vo Svetskata trgovska organizacija vo 2003 godina maksimalno ja otvorija makedonskata ekonomija. Vo izminatata dekada (2002-2011 godina) makedonskiot izvoz kon EU porasna za fantasti~ni 376%, no vo istiot period uvozot od evropskite zemji porasna za 324%, {to e odraz na ogromnata surovinska zavisnost na makedonskata ekonomija.

Univerzitetskiot profesor Irena Kikerkova potencira deka osven padot na carinite, koi predizvikaa porast na obemot na razmena, Spogodbata ne gi eliminira{e netrgovskite barieri. “Tie se na sila i nivnoto postoewe i primena pravi daleku pogolemi ograni~uvawa vo trgovskata razmena od obi~nite trgovski merki”, decidna e Kikerkova.

Vo odnos na efektite od asimetri~niot re`im vrz konkurentnosta, Kikerkova smeta deka e pogre{no e da se veruva oti so olesnetiot pristap do odreden pazar }e se podigne i konkurentnosta.

R

376% porasna makedonskiot izvoz na evropskite pazari od 2002 do 2011 godina

“Za konkurentnosta na proizvodite govori nivnata ekonomska struktura. Koga se znae deka 20-te vode~ki izvozni kompanii vo zemjata se od metaloprerabotuva~kata, ekstraktivnata i od industrijata za prerabotka na tutun, evidentno e deka stanuva zbor za izvoz na proizvodi so niska dodadena vrednost. Vakvite proizvodstva se mnogu ~uvstvitelni na dvi`ewata na cenite na stokovata berza, a sekoja recesija vo me|unarodnata ekonomija re~isi vedna{ vlijae nepovolno vrz nivnite ceni i vrz vkupnoto proizvodstvo na ovie industriski granki”, veli profesor Kikerkova. Potencira deka na{ite kompanii izvezuvaat edni surovini, a vo isto vreme uvezuvaat drugi surovini za potrebite na sopstvenata prerabotuva~ka industrija, poradi {to najgolemite makedonski izvoznici istovremeno se i najgolemi uvoznici. Podatocite govorat deka uvozot raste so pobrzo tempo od izvozot, {to go prodlabo~uva trgovskiot deficit.

NAJGOLEMI I TRGOVSKI PARTNERI NA MAKEDONIJA Od desette najgolemi izvozni pazari na Makedonija, {est se vo Evropskata unija Germanija [vajcarija Srbija Slovenija Crna Gora Bugarija Italija BiH Holandija Rusija

istaknuva univerzitetskata profesorka Silvana Mojsovska.

Imaj}i predvid deka carinite imaat vlijanie vrz cenata na proizvodite, uvoznata zavisnost na ekonomijata rezultira{e vo situacija del od makedonskite industrii da po~uvstvuvaat podobri efekti posle vospostavuvaweto na zonata na slobodna trgovija pome|u dvete strani vo 2011 godina, SOO^UVAWE otkolku za vreme na povlasteniot tretman SO VISTINSKA na Makedonija.

KONKURENCIJA Kako posebno zna~aen efekt od Kolku edna povlastena dr`ava Spogodbata za Makedonija mo`e }e uspee da se prilagodi na da se izdvoi promenetata svest konkurencijata zavisi od polina makedonskite kompanii, koi tikite {to gi vodi. „Bez zdrava soo~eni so raste~ka konkurencija porasna uvozot od industriska politika i politika i na doma{niot pazar, sfatija vo periodot za istra`uvawe i razvoj, ne EU 2002-2011 godina deka mora da proizveduvaat mo`e da se postigne zna~aen kvalitetni proizvodi i izvozno rast na konkurentnosta. Makeda se orientiraat.

“Zgolemena konkurencija donija do 2009 godina nema{e industriska politika, a poddr{kata za istra`uvawe i definitivno ima vo delot na proizvodi za razvoj e minorna, taka {to rezultatite od {iroka potro{uva~ka i vo ovoj kontekst, trgovskata spogodba glavno se dol`at na dobitnici se i potro{uva~ite koi imaat individualnite korporativni strategii na mnogu pogolem izbor”, veli Mojsovska. izvozno-orientiranite strategii, namesto Tokmu otsustvoto na strategija i vizija na sistemska poddr{ka koja }e vklu~uva koi sektori i industrii }e se razvivaat osmisleni i koordinirani aktivnosti vo Makedonija kako nejzina komparativna na nadle`nite institucii i kompaniite” prednost go potenciraat i od Stopanskata

324%

komora na Makedonija, vo kontekst na ocenuvaweto na trgovskite odnosi so Evropskata unija.

“Za 20 godini nezavisnost nitu razvivme analitika, nitu strate{ki pristap {to }e razvivame. S$ ode{e stihijno, a dokaz za toa e i neusoglasenosta na dogovorot CEFTA so Trgovskata spogodba so EU, poradi {to i CEFTA ne gi dade posakuvanite rezultati”, veli Qubica Nuri od Stopanskata komora, koja smeta deka Spogodbata, generalno, dala pozitivni rezultati so samoto zgolemuvawe na izvozot na ovie pazari.

Pred to~no edna godina, na odbele`uvaweto na 10-godi{ninata od Spogodbata za stabilizacija i asocijacija, toga{niot minister za ekonomija, Fatmir Besimi, izjavi deka Makedonija ima zna~itelen benefit od potpi{uvaweto na Spogodbata kako od aspekt na trgovijata, taka i na investiciite, ocenuvaj}i deka “iako makedonskite proizvodi s$ u{te go nemaat postignato nivoto na evropskite, sepak, nivnata konkurentnost sekoja godina se zgolemuva”.

Denovive povtorno gi pra{avme i Ministerstvoto za ekonomija i Sekretarijatot za evropski pra{awa dali imaat napraveno analiza na efektite od Trgovskata spogodba.

Odgovor ne dobivme, osven poznatata informacija kako se odvival procesot na namaluvawe na carinite do celosno liberalizirawe minatata godina.

Vo 2005 godina vo intervju za “Kapital” toga{niot dr`aven sovetnik i rakovoditel na Sektorot za evropska integracija, Dragan Tilev, izjavi: “Od dosega{nite rezultati od sproveduvaweto na SSA, koja im dava

NIEDNA VLADA NE GO PO^ITUVA PROTOKOLOT ZA ^ELIK o ramkite na vremenata Trgovska spogodba i Spogodbata za stabilizacija i asocijacija so Evropskata unija, potpi{ani vo 2001 godina, makedonskiot ~elik be{e opfaten vo poseben protokol koj go liberalizira{e prometot so ~elik i ~eli~ni proizvodi (bez kakvi bilo koli~inski ograni~uvawa i carinski dava~ki) pod edinstven uslov - finalniot ~eli~en proizvod da bide proizveden vo Makedonija (vo slu~ajot na Makstil toa bi zna~elo i slabot kako polufabrikat i limot kako kone~en proizvod da bidat proizvedeni vo Makedonija). Bez toj uslov doma{nite proizvoditeli ne mo`ea da obezbedat sertifikat za makedonsko poteklo na ~elikot. Najgolemiot makedonski proizvoditel na ~elik, Makstil, vedna{ pristapi kon seriozni investiciski vlo`uvawa vo podignuvaweto na proizvodstvoto na sopstven ~eli~en polufabrikat za da go odr`i nivoto na izvoz kon Unijata i voedno, da go ispolni uslovot od Protokolot. Prakti~ki, toa be{e i su{tinata na vtoriot po red golem investiciski ciklus vo kompanijata, za ~ija realizacija Makstil investira{e vkupno 31,1 milion evra vo intenzivirawe na proizvodstvoto i osovremenuvawe na svoite procesni linii po celiot proizvoden tek.

Protokot za ~elik predviduva{e u{te edna va`na obvrska – Vladata vo rok od dve godini da izgotvi strategija za prestrukturirawe na nacionalnata ~eli~na industrija. Taa

15

V

programa be{e donesena vo 2004 godina. Vo Makstil vo pove}e navrati istaknuvaa deka Vladata ne gi ispolni prezemenite obvrski od programata, prvenstveno vo obezbeduvaweto uslovi za normalno pazarno stopanisuvawe na subjektite od ~eli~niot sektor, kakvi {to imaat evropskite proizvoditeli.

“Nie so godini bevme izzemeni od doma{nite energetski izvori, pla}avme daleku povisoka cena na prirodniot gas i povisoki `elezni~ki vozarini, so {to na{ata me|unarodna konkurentska polo`ba seriozno be{e zagrozena. Vladata navistina se ogradi od direktna poddr{ka na proizvoditelite, no cvrsto se obvrza deka }e obezbedi normalni pazarni uslovi za ~eli~nata industrija, koja samo patem e nose~kata izvozna struktura vo zemjava so godini po red”, veli Mitko Ko~oveksi od Makstil. So realiziranite investicii Makstil celosno gi ispolni uslovite od Protokolot za ~elik.

16 COVER STORY preferencijalen status na na{ite proizvodi na evropskiot pazar, ne mo`eme da bideme mnogu zadovolni.

Istovremeno, i na{iot pazar se otvora. Ako ne napravime podobruvawe vo produktivnosta i vo kvalitetot na proizvodite na po{irokiot pazar, pa i doma, konkurencijata definitivno }e ne izede, za{to tehnolo{ki porazvienite zemji proizveduvaat i so poniska cena i so povisok kvalitet. Normalno deka na{ite firmi nema da mo`at da ja izdr`at taa konkurencija!�.

Za `al, i sedum godini podocna se ~ini deka ovaa izjava s$ u{te e aktuelna.

Analiza na ovaa tema ima napraveno Institutot za evropska politika, koj konstatira: “Bidej}i pove}e nema povlasten tretman za industriskite proizvodi, makedonskite delovni subjekti se vo pote{ka pozicija vo sporedba so drugite zemji od regionot, zatoa {to tie imaat povlasten tretman, a nivniot ekonomski razvoj e na povisoko nivo. Isklu~ok e Hrvatska, koja vospostavi slobodna ekonomska zona od 2007 godina, a nejziniot razvoj e na povisoko nivo od ostatokot od regionot.�. Institutot konstatira deka pretstavnicite od delovniot sektor potvrdile deka imale dovolno vreme i informacii za da se adaptiraat na slobodnata ekonomska zona, no deka ekspertite izrazuvaat zagri`enost za nivoto na podgotvenost na delovniot sektor za konkurencijata na vnatre{niot pazar na EU.

SE PODOBRUVA KONKURENTNOSTA NA MAKEDONSKATA EKONOMIJA?!

Indeks na globalna konkurentnost 2011-2012 79 2010-2011 79 2009-2010 84 2008-2009 89 2007-2008 94 IZVOR: Svetski ekonomski forum

evropskiot pazar. No, neto-efektot od zgolemeniot izvoz izostanuva, zatoa {to vo praktika, tro{ime mnogu pove}e pari za uvoz na konditorija od neto-vrednosta na doma{niot izvoz. Od izvozot vo 2011 godina sme }arile 21,3 milioni evra, dodeka za uvezenite 15.847 toni stranski konditorski proizvodi minatata godina sme platile 23,7 milioni evra.

Ottuka i dilemata dali asimetri~niot trgovski dogovor so Unijata realno pomogna za makedonskata ekonomija da ja zgolemi svojata konkurentnost.

Spored indikatorite na konkurentnost {to sekoja godina gi meri Svetskiot ekonomski forum, konkurentnosta na Makedonija se podobruva. Od 94-to mesto vo 2007 godina, lani sme se iska~ile na 79-to. No, so prodlabo~en pogled vo faktorite za konkurentnosta na edna zemja, na{eto podobruvawe se dol`i na osnovnite inSTANAVME LI dikatori (institucii, inPOKONKURENTNI? od nadvore{noFaktot deka najgolemi izvoz- trgovskata razmena frastruktura, makroekonomsko opkru`uvawe i zdravstni industrii se ~eli~nata, na Makedonija ven i obrazoven sistem), hemiskata, tekstilnata i otpa|a na EU dodeka performansite vo prehranbenata industrija go potvrduva deka Makedonija najmnogu biznis-efikasnosta i inovativnosta, izvezuva surovini i evtina rabotna koi se najva`ni za podobruvawe na raka vo tekstilnoto lon-proizvodstvo. konkurentnosta, se mnogu slabi.

Ne{to podobra e sostojbata vo Eden od faktorite koi vlijaat na prehranbenata industrija, kade {to konkurentnosta na makedonskata mo`eme da se pofalime so pove}e ekonomija i mo`nosta da se nametne kompanii koi uspe{no izvezuvaat na prebirliviot evropski pazar e i implementacijata na evropskite gotovi proizvodi.

No, sostojbite vo konditorskata in- standardi za zdravje i bezbednost dustrija slikovito ilustriraat kako pri rabota. zgolemeniot izvoz kako rezultat na Istra`uvaweto za napredokot na povolnostite dobieni od Trgovskata kompaniite od Zapaden Balkan, spogodba mo`e da se tolkuva na dva sprovedeno od 15 stopanski komori vo vkupno {est zemji od regionot, razli~ni na~ini.

Od 2000 godina dosega izvozot na poka`a deka vo Makedonija taa usomakedonskata konditorija porasnal glasenost e samo 42%, za razlika od za fantasti~ni 130% (celi 6.000 Hrvatska, koja ima 82% usoglasenost toni), a uvozot za samo 39%. Ako vo so evropskoto zakonodavstvo i Sr2000 godina sme izvezle 4.729 toni bija so 66%. konditorski proizvodi, lani toj iz- Pritoa, makedonskite kompanii od voz dostignal 10.826 toni. Vo istiot prehranbenata i od hemiskata indusperiod uvozot od 11.390 toni lani trija se najdobri vo usoglasuvaweto so EU-zakonodavstvoto, {to se sovpa|a porasnal na 15.847 toni.

Gledaj}i gi koli~inite, definitivno so generalnata slika, deka tokmu }e konstatirame deka makedonskite ovie dve industrii se i najgolemi konditori se apsolutni pobednici na izvoznici.

60%

INTERVIEW 18 INTERVIEW

VAN^O KOSTADINOVSKI GENERALEN DIREKTOR NA CENTRALEN REGISTAR

MAKEDONIJA E P VO EVROPA ZA BR OTVORAWE FIRM

PRVA RZO MA

foto: FILIP POPOVSKI

INTERVIEW Visokoto rangirawe na evropsko i na svetsko nivo nekolku godini nanazad se dol`i, pred s$, na noseweto zakonski re{enija i vospostavuvaweto tehni~ko-tehnolo{ki procesi i tehnologija koja{to ovozmo`uva brz i efikasen vlez na pazarot. Prethodno procedurata bila dolgotrajna i traela 45 do 48 dena, a sega e svedena na samo ~etiri ~asa. Toa ne e samo spored toa {to goka`uvame nie vo Centralniot registar, tuku ekspertite na Svetska banka gi intervjuiraat i site korisnici na sistemite, kako dr`avnite institucii, privatniot sektor, stru~nata javnost. Mo`e da se ka`e deka ova e uspeh na cela dr`ava, bidej}i Makedonija vtora godina po red e ramo do ramo so Hong Kong, Singapur, Kanada, koi imaat ist broj ~ekori za osnovawe foirma, a pred nas se samo Avstralija i Nov Zeland BIQANA ZDRAVKOVSKA-STOJ^EVSKA zdravkovska@kapital.com.mk

Centralniot registar proslavi deset godini postoewe. Ako napravite edna retrospektiva, {to postigna Centralniot registar za ovoj period?

Centralniot registar na Makedonija be{e formiran vo 2001 godina i proizleze od transformacijata na porane{niot Zavod za platen promet (ZPP) i reformata na platniot sistem vo Makedonija. Centralniot registar so samoto osnovawe gi prezdea dvata registri od ZPP, Registarot na godi{ni smetki i Registarot na zalog.

Centralniot registar za ovie 10 godini prerasna vo tehnolo{ko-informati~ki razviena institucija, koja{to svoite nadle`nosti, ovlastuvawa, svoite uslugi i informacii gi obezbeduva potpiraj} i se na tri stolbovi. Toa se razvojot na informati~kata tehnologija, podobruvaweto na pravnata legislativa i zakonskite re{enija i integracijata, odnosno interoperabilnosta i razmenata na podatoci i informacii so drugite dr`avni institucii vo Makedonija. Od edna desetgodi{na vremenska distanca, mo`am da ka`am deka denes Centralniot registar e prerasnat vo institucija koja se odlikuva so brzo i efikasno rabotewe, primena na novi sovremeni informati~ki tehnologii i procesi na rabotewe i vklu~uvawe na pove} e registri i pove}e nadle`nosti koi so tekot na godinite & se dovereni od strana na dr`avnite organi i institucii.

Vo izminatiot period se napravija mnogu reformi preku Centralniot registar. Najva`na e olesnuvaweto na zapo~nuvaweto biznis, poradi {to Svetskata banka ja rangira{e Makedonija prva vo Evropa i vo Centralna Azija i {esta vo svetot. [to be{e napraveno i {to zna~i konkretno za ekonomijata?

Toa navistina e uspeh i za Centralniot registar i za celata dr`ava, bidej}i stanuva zbor za rejting vo izve{tajot “Duing

biznis�, koj go izgotvuva Svetskata banka, koja e edna od najrelevantnite institucii vo svetot.

Vo delot na zapo~nuvawe biznis, prviot indikator za koj{to e direktno nadle`en Centralniot registar, mo`am da ka`am deka e napravena edna od najva`nite reformi.

Visokoto rangirawe na evropsko i na svetsko nivo nekolku godini nanazad se dol`i, pred s$, na noseweto zakonski re{enija i vospostavuvaweto tehni~kotehnolo{ki procesi i tehnologija koja{to ovozmo`uva brz i efikasen vlez na pazarot.

Timovite od Svetskata banka merat kakva bila sostojbata pred nekolku godini, koga postapkata za registracija na firma se vodela vo trgovskiot registar pri sudovite i sega vo administrativna postapka, kade {to direktno nadle`en administrativen organ e Centralniot registar.

Prethodno procedurata bila dolgotrajna i traela 45 do 48 dena, a sega e svedena na samo ~etiri ~asa. Toa ne e samo spored toa {to goka`uvame nie vo Centralniot registar, tuku ekspertite na Svetska banka gi intervjuiraat i site korisnici na sistemite, kako dr`avnite institucii, privatniot sektor, stru~nata javnost.

Mo`e da se ka`e deka ova e uspeh na cela dr`ava, bidej}i Makedonija vtora godina po red e ramo do ramo so Hong Kong, Singapur, Kanada, koi imaat ist broj ~ekori za osnovawe firma, a pred nas se samo Avstralija i Nov Zeland. [to poka`uvaat podatocite na Centralniot registar, kolku firmi se otvoreni, a kolku firmi se zatvoreni minatata godina?

Spored podatocite od Centralniot registar, vo 2011 godina se otvoreni okolu 8.600 subjekti, a zatvoreni se okolu 4.600 subjekti.

Voobi~aeno, najmnogu kompanii se otvoraat vo trgovskata dejnost, no na po~etotkot i ne e tolku bitno za koja dejnost }e se opredelat pri otvoraweto firma, tuku kako }e se razviva biznisot.

19

20 INTERVIEW Za razlika od otvoraweto firma, zatvoraweto firma s$ u{te e mnogu skapa i dolga procedura i spored ovoj indikator, Makedonija e mnogu lo{o rangirana od Svetskata banka. [to se pravi za da se podobri toa?

Centralniot registar na Makedonija vo delot na delotvornata likvidacija, odnosno bri{ewe firma na dobrovolna osnova, spored toa kako toa go regulira Zakonot za trgovski dru{tva, go namali rokot za likvidirawe firma.

So najnovite izmeni na Zakonot za trgovski dru{tva e predvidena postapka vo rok 22 dena da mo`e da se zatvori nekoja kompanija i da se zema nekoj optimalen period od 15 dena za da mo`at odredeni doveriteli dokolku imaat pobaruvawa da gi prijavat. No, tuka se raboti za nadle`nosta na Centralniot registar vo delot na dobrovolnata likvidacija. Lo{ite ocenki za indikatorot zatvorawe biznis se odnesuvaat na odredeni ste~ai vo firmi koi traat od mnogu odamna.

No, i vo ovoj del se nosat odredeni re{enija za pogolema transparentnost na ste~ajnite postapki. Na primer, voveden e elektronskiot ste~aj so cel ste~ajnite upravnici da mo`at transparentno brzo i efikasno da gi vodat postapkite na elektronskiot veb-portal.

No, sistemot za elektronski ste~aj ne funkcionira, bidej}i nikoj od ste~ajnite upravnici ne vnesuva nikakvi podatoci za ste~ajnite postapki i fakti~ki, celata reforma ne funkcionira...

Nie kontinuirano se sostanuvame so Oddelenieto za ste~aj pri Ministerstvoto za ekonomija. Vrabotenite se trudat {to e mo`no pove}e da izvr{at pritisok vrz ste~ajnite upravnici, kako korisnici na elektronskiot ste~aj, so cel da gi prifatat novite sistemi i proceduri. I o~ekuvame vo kratok vremenski period i tie da gi usovr{at novite proceduri i novite tehni~ki pridobivki, koi }e bidat dostapni za celokupnata javnost. Sistemot e dobro napraven i implementiran. Pra{aweto na realnata iskoristenost na sistemot e ne{to na {to se raboti kontinuirano i za {to se odr`uvaat obuki za ste~ajnite upravnici.

Najavivte bri{ewe na neaktivnite firmi od Centralniot registar.

Do kade e toj proces?

Vo pove}e sostanoci so Ministerstvoto za ekonomija, kako nadel`na institucija za predlagawe izmeni i dopolnuvawa na Zakonot na trgovskite dru{tva, gi analiziravme tie 26.000 neaktivni subjekti.

Mora da ka`am deka se vode{e smetka so odlukite i merkite da ne se diskriminiraat nekoi drugi subjekti ili da se potikne namernoto nosewe na kompaniite od strana na sopstvenicite vo neaktivna sostojba, so cel za odreden vremenski period tie da se izbri{at bez nadomest i bez da se vodi smetka za doveritelite.

Celta na zakonskite izmeni, koi sega ve} pre~ki, zadol`nicata }e se izdade, }e se e se vo sobraniska procedura, e od evi- evidentira i }e se kreira avtomatski edindencijata na Centralniot registar da se stven broj na zadol`nicata. Toga{ notarot izbri{at onie subjekti koi podolgo vreme zadol`nicata ja dava na doveritelot, a se neaktivni.

Centralniot registar vedna{ preku kips Tie kompanii se struktuirani vo nekolku ja ispra}a do nositelot na platen promet, grupi. Vo prvata grupa vleguvaat firmi koi kade {to vo zadol`nicata e prijavena vo periodot na prezemawe na predmetite smetkata na dol`nikot. Taa smetka nikoga{ od trgovskiot registar ne ja dozavr{ile ne mo`e da se zatvori dokolku ne se postapkata na registracija na firmata. izbri{e zadol`nicata. Kako {to }e se pla} Vo vtorata grupa se onie firmi koi{to a po osnov na zadol`nicata, avtomatski gi nemaat potvrdeno podatocite vo Cen- Centralniot registar dobiva izvestuvawe tralniot registar, a koi imale zakonska od bankite i se osloboduva onoj del koj e obvrska vo soglasnost so zakonite za platen po osnov na zadol`nica. Dokolku edno{alterski sistem. Tretata grupa se dol`nikot koj ja izdal zadol`nicata nema firmi koi od razli~ni pri~ini vo period plateno, doveritelot koga }e dostasa mo`e od tri godini po red nemaat podneseno da ja odnese vo bankata nositel na platniot godi{ni smetki. promet i ako nema dovolno pari~ni sredstva na taa smetka, preku Se najavuva naskoro kips-bankata gi izvestuva da profunkcionira site banki vo koi dol`nikot zadol`nicata, koja bi mo`el da ima pari i }e se evidentira preku tie se blokiraat dodeka ne Centralnit registar.

Kako }e funkcionira Spored podatocite se naplati zadol`nicata.

D Doveritelot isto taka mo`e toa i od koga se o~ekuva od Centralniot da ja predade zadol`nicata da po~ne da se primenuregistar, vo 2011 na izvr{iteli, koi po osva vo praktika? n nova na zadol`nicata Konceptot na zadol`nica e godina se otvoreni m mo`at da vr{at naplata efikasen instrument kako okolu 8.600 subjekod nepari~niot imot od privatna potvrda za obezdo dol`nikot.

Spored sega{nite beduvawe za naplata na ti, a zatvoreni se in informacii, zadol`nicata dostasanite pobaruvawa okolu 4.600 subtr treba da po~ne da se privo dol`ni~ko-doveritelski jekti. Voobi~aeno, m menuva od 1 septemvri 2012 odnosi me|u dol`nikot i go godina.

Isto taka, otkako } doveritelot. Taa se izdava najmnogu kompanii e profunkcionira sistemot edinstveno so soglasnost na se otvoraat vo na zadol`nici, sekoe pravno dvete strani. Efikasnosta trgovskata dejnost, i fizi~ko lice }e mo`e da na instrumentot se sostoi no na po~etotkot i pr proveri kolku nekoe pravno vo toa {to ima svojstvo na li ima izdadeno obvrznilice privatna izvr{na isprava, ne e tolku bitno ci kolku e izlo`eno po osci, bidej}i zakonot predviduva za koja dejnost } no na izdadeni zadol`nici nov solemizacija od strana e se opredelat i sli~ni informacii, {to na notarite koi }e bidat }e pomogne za da se nosat nadle`ni da ja izdavaat pri otvoraweto po podobri delovni odluki. dol`nicata. Celiot proces na firmata, tuku i obrabotkata na podatoc- kako }e se razviva Ako treba da izdite }e se odviva vo Cen- biznisot. voite nekoi najgolemi i vo tralniot registar, preku najzna~ajni reformi za na sistemot za registrirawe biznis-zaednicata koi bi na zadol`nicite. dosega se napravija vo Za{titata na potencijalnite doveriteli Centralniot registar, koi bi bile tie se sostoi vo toa {to ne mo`e da se i koe e nivnoto zna~ewe? izdade zadol`nica dokolku kompanijata Od ovaa vremenska distanca mo`am da ima blokirana smetka, ako mu e izre~ena ka`am deka voveduvaweto na site registri nekoja prekr{o~na sankcija za zabrana koi se vodat vo Centralniot registar, koi na vr{ewe profesija, dejnost, dol`nost proizveduvaat odredeni pravno dejstva, se ili druga dejnost i ako e izre~ena nekoja od golemo zna~ewe za biznis-zaednicata. storena kazna za storeno krivi~no delo No, ako treba da izdvojam edna najgolema na toa pravno lice i ako e otvorena i najzna~ajna reforma, toa sekako, bi ste~ajna ili likvidaciska postapka, bidej} bila realizacijata na edno{alterskiot i site podatoci }e se proveruvaat preku sistem. Kako vtora najzna~ajna reforma integriranite registri koi se vodat vo mo`am da go poso~am kontinuiranoto ramkite na Centralniot registar. Po- ovozmo`uvawe lesna dostapnost na ponatamu, pravnoto lice nema da mo`e da datocite od Centralniot registar do izdava zadol`nici vo visina nad 30% od site korisnici po simboli~ni ceni za vkupnite prihodi ostvareni vo prethodnata da mo`e tie podatoci da im koristat vo godina, so cel da se za{titat doveritelite, sekojdnevnoto rabotewe, bidej}i vo sovreza da ne se javi neograni~eno izdavawe menite tendencii i razvoj na modernite zadol`nici. Dokolku ne postojat nikakvi ekonomii informacijata pretstavuva eden

BROJ 655

16/05/2012

INTERVIEW

www.kapital.mk

od glavnite faktori za zgolemuvawe na konkurentnosta i produktivnosta na kompaniite. Vo izminatite nekolku godini Centralniot registar vo nekolku navrati gi namali cenite za koristewe na negovite infrmacii za nad 50%. Vo odnos na zna~eweto na ovie reformi, sakam da go ka`am slednovo. Pred voveduvaweto na edno{alterskiot sistem, za nekoe lice da registrira firma treba{e da se obrati do sudot i do pove}e razli~ni institucii za da mo`ete vo eden period od 30 do 48 dena da dobiete re{enie za registrirana firma. Zo{to edno{alterskiot registar e mnogu va`na reforma? So prvata faza od edno{alterskiot sistem se obedinija pove}e institucii koi bea integrirani. So toa pretpriema~ot nema{e pove}e potreba da odi vo pove}e razlilni institucii, da obezbeduva najrazli~ni dokumenti, re{enija i dozvoli za da mo`e da osnova firma. So prvata faza na edno{alterskiot sistem, celoto otvarawe na edna firma mo`e da se realizira preku Centralniot registar. Ponatamu, se donese zakonsko re{enie so koe rokot za registrirawe firma se namali na tri dena, za vo 2008 godina da se donese zakonsko re{enie za registrirawe firma vo rok od ~etiri ~asa.

Zna~i, prethodno firma se registrirala za 48 ~asa, a sega toa se pravi za ~etiri ~asa. Tokmu za ovaa reforma Makedonija dobiva mnogu pozitivni izve{tai od me|unarodnite institucii, no efektite od ovaa reforma gi prepoznavaat i gi vrednuvaat site korisnici na uslugite na Centralniot registar. Vtorata faza na edno{alterskiot sistem opfa}a elektronska registracija na firma, odnosno elektronsko podnesuvawe na baraweto bez fizi~ko prisustvo vo Centralniot registar. Toa be{e ovozmo`eno so izme-

nite na Zakonot za trgovski dru{tva i Zakonot za Centralen registar, koi bea doneseni vo 2010 godina, a od krajot na mart godinava ovoj sistem po~na ve}e da se koristi. Ve}e po~navme zasileno da go promovirame ovoj sistem za elektronska registracija na firma do site potencijalni korisnici, so cel da gi zapoznaeme so prednostite i povolnostite. Ponatamu, na ova treba da se dodadat i namalenite ceni na uslugite za studenti-pretpriema~i, so cel pove}e da gi koristat uslugite na Centralniot registar. Me raduva {to ve}e se podnesuvaat aplikacii elektronski za registrirawe firmi i toa ve}e po~nuva da funkcionira.

Ponatamu, kako del od vtorata faza na edno{alterskiot sistem e voveduvaweto na t.n. crna lista, odnosno lista so diskfalifikuvani subjekti, koja be{e vovedena so cel da se napravi pogolema disciplina me|u pravnite subjekti i da se za{titat onie koi dobro rabotat. Voveduvaweto na elektronskiot ste~aj isto taka e del od vtorata faza na Edno{alterski sistem, kako i registarite za zalog i lizing, so koi se ovozmo`uva elektronsko podnesuvawe prijavi za zalo`enite predmeti i predmeti pod lizing.

Vo delot na zna~ajnite reformi mora da se spomene i kontinuiranoto vlo`uvawe vo razvojot na informati~kata tehnologija, voveduvawe najnapredni tehnologii, formirawe na najsovremeni sistem-sali vo Skopje i vo [tip. Vo momentot vo delot na vtorata faza na Edno{alterskiot sistem Vladata i Ministerstvoto za finansii go zadol`ija Centralnniot registar da najde na~in tretiot ~ekor, izdavaweto pe~at, da se soedini do vtoriot, odnosno da se obezbedi mo`nost pe~atite da se izdavaat i da se

SITE KOMPANII LANI RABOTELE SO PRIHODI OD 16 MILIJARDI EVRA

Kako rabote{e makedonskata ekonomija minatata godina?

Spored podatocite od Centralniot registar, site aktivni firmi vo Makedonija minatata 2011 godina rabotele so vkupni prihodi od 16,4 milijardi evra, {to e rast za 13% vo sporedba so prethodnata 2010 godina. Vkupnata dobivka pred odano~uvawe {to ja ostvarile site firmi minatata godina iznesuva 1,3 milijardi evra, {to e rast od okolu 12% vo sporedba so 2010 godina.

Ako se analiziraat ovie podatoci, mo`e da se vidi deka malite i mikrofirmite lani imale najmnogu prihodi, 6,4 milijardi evra, golemite firmi rabotele so vkupni prihodi od 5,6 milijardi evra, dodeka srednite firmi lani ostvarile prihodi od 2,4 milijardi evra. Najgolem godi{en rast na prihodite pak, imaat srednite firmi, 31,6%, dodeka prihodite na golemite firmi se zgolemeni za 12,%, a kaj malite za 6,38% vo sporedba so prethodnata 2010 godina.

Ako se analizira ostvarenata vkupna dobivka pred odano~uvawe, vo makedonskata ekonomija minatata godina situacijata e ista, odnosno najgolem del e sozdadena kaj malite i kaj mikrofirmite, koi lani rabotele so vkupna dobivka pred odano~uvawe od 617 milioni evra, golemite firmi rabotele so dobivka pred odano~uvawe od 492 milioni evra, dodeka srednite firmi imale dobivka od 206 milioni evra.

ZADOL@NICATA TREBA DA PO^NE DA SE PRIMENUVA OD 1 SEPTEMVRI 2012 GODINA. OTKAKO ]E PROFUNKCIONIRA SISTEMOT NA ZADOL@NICI, SEKOE PRAVNO I FIZI^KO LICE ]E MO@E PREKU CENTRALNIOT REGISTAR DA PROVERI KOLKU NEKOE PRAVNO LICE IMA IZDADENO OBVRZNICI, KOLKU E IZLO@ENO PO OSNOV NA IZDADENI ZADOL@NICI I SLI^NI INFORMACII, [TO ]E POMOGNE ZA DA SE NOSAT PODOBRI DELOVNI ODLUKI.

21

22 INTERVIEW podigaat vo prostoriite na Centralniot registar. Sprovedovme postapka preku javen oglas i obezbedivme prisustvo na operator vo Centralniot registar so cel li~no i neposredno da se dogovara so pretprima~ite za izrabotka na pe~at vo momentot na podnesuvawe na prijavata za registracija. Uslovot za prisustvoto na operatorot be{e da mo`e da obezbedi vo rok od eden ~as od podnesuvaweto prijava za registracija da go izraboti pe~atot, so cel pretpriema~ot da mo`e da go podigne zaedno so re{enieto za registrirana firma. Centralniot registar nitu se me{a vo biznisot so pe~ati, nitu pravi javni nabavki na pe~ati. Ve}e toa funkcionira i okolu 50% od re{enijata za registrirana firma se izdavaat zaedno so pe~at. So toa se skratuva vremeto za koe pretpriema~ot treba da odi na drugo mesto i da nara~uva izrabotka na pe~at.

Koi sledni proekti i reformi mo`e da se o~ekuvaat vo ramkite na Centralniot registar?

Vo tek e realizacijata na eden od najzna~ajnite proekti - metabazata na podatoci so pravnite lica. Vo ovoj proekt se vklu~eni site institucii koi pribiraat razli~ni izve{tai od pravnite lica vo koi se sodr`ani finaniski i biznis-

MAKEDONIJA DOMA]IN NA KONFERENCIJATA ZA EVROPSKI BIZNIS-REGISTRI

Vo juni Centralniot registar }e bide doma}in na godi{nata Konferencija na evropski biznis-registri.

Koi }e bidat glavnite temi?

Vo 2010 godina Centralniot registar ja dobi doverbata od site ~lenovi na Forumot na evropski komercijalni registri vo 2012 godina da pretsedava so ovoj forum.

Forumot }e se odr`i vo Ohrid i na nego }e prisustvuvaat pretstavvnici na site evropski biznis-registri, kako i me|unarodni organizacii na biznis-registri od SAD i od Azija. Od 17 do 20 juni godinava vo Ohrid } e se odr`i 15-tata Konferencija na evropskite biznis-registri pod naslov “Interoperabilnost i sorabotka me|u biznis-registrite vo Evropa - transparentni i efikasni biznisi�. Stanuva zbor za mnogu mo}na i zna~ajna organizacija koja e sostavena od nacionalnite biznisregistri, koi crpat zakonski nadle`nsti od soodvetnite zemji i koi imaat golemo zna~ewe i vlijanie vo svoite zemji.

podatoci, kako na primer Upravata za javni prihodi, Komisijata za hartii od vrednost, Centralniot registar, Agencijata za supervizija, Makedonskata berza... Sega so ovoj proekt }e se napravi standardizacija na podatocite i firmite }e mo`at elektronski da gi podnesuvaat podatocite samo do Centralniot registar, a ne do site institucii. Potoa, preku ovaa metabaza podatocite }e gi koristat i site drugi in-

stitucii. Prvata faza na ovoj proekt e ve} e zavr{ena, a sega po~nuva vtorata faza.

Za ovoj proekt imame golema poddr{ka i od Vladata, bidej}i e potrebno donesuvawe na mnogu zakonski re{enija so cel ovaa metabaza da bide stavena vo funkcija.

Prognozite se deka site tri fazi od ovoj proekt }e bidat zavr{eni do krajot na 2013 godina, koga se o~ekuva metabazata da bide stavena vo upotreba.

Pretpriema~ &...

DILEMI ZA KOMPANISKIOT VRV

DALI [EFOT NA KOMPANIJATATA TREBA DA E I NEJZIN PRETSEDATEL?

BROJ 655

16/05/2012

VO SVETOT DOLGO SE VODI DEBATA ZA TOA DALI ULOGITE NA GLAVEN IZVR[EN DIREKTOR I PRETSEDATEL NA UPRAVNIOT ODBOR TREBA DA BIDAT PODELENI ILI SPOENI VO EDNA LI^NOST. VO MAKEDONIJA KAJ NAJGOLEMITE AKCIONERSKI DRU[TVA PRIBLI@NO POLOVI^NO SE ZASTAPENI I DVETE OPCII IGOR PETROVSKI igor@kapital.com.mk

e znam kako da bidam pretsedatel, a da ne bidam izvr{en direktor. Ova, spored Aso{iejted pres, im go rekol Ed Vitaker pomladiot na top-menaxerite na Xeneral motors otkako be{e nazna~en za pretsedatel na bordot na direktori vo 2009 godina.

E pa, dilemata ja razre{i vo januari slednata godina, otkako ja dodade i titulata glaven izvr{en direktor. Trendot edna li~nost da gi dr`i poziciite na pretsedatel na kompanijata i na nejzin glaven izvr{en direktor mo`ebi se dvi`i protiv menaxerite koi{to, vo Vitakerovski tip, “ne znaat kako” da rakovodat bez da bidat istovremeno {ef na kompanijata i {ef na bordot na direktori.

Tradicionalno, vo amerikanskite korporacii edna li~nost ja dr`i pozicijata na pretsedatel na odborot (bordot) na direktori (OD) ili upraven odbor (UO), iako postepeno i tie se prefrlaat kon evropskiot model. Vo pove} eto evropski kontinentalni, britanski i kanadski korporacii ulogata na prviot ~ovek voobi~aeno e podelena, so cel da se obezbedi podobro vodewe na biznisot i povisoki prinosi za investitorite.

Vo Makedonija kaj kompaniite {to kotiraat na oficijalniot berzanski pazar situacijata e bukvalno 5050. Od 32 kotirani kompanii, kaj 15 e spoena vrvnata izvr{na funkcija (glaven izvr{en direktor ili generalen direktor) so funkcijata pretsedatel na upravniot odbor ili odborot na direktori. Na makedonskite akcionerski dru{tva, spored zakononskata regulativa, im e ostaveno da izberat dali }e imaat ednostepen sistem na upravuvawe (odbor na direktori) ili

N

MENAXER

www.kapital.mk

SOVETI OD MAKEDONSKIOT INSTITUT NA DIREKTORI KAKO DO PODOBAR DVOSTEPEN SISTEM NA UPRAVUVAWE? Da se bide ~len na Nadzorniot odbor (NO )ne e po~esna pozicija za socijalno dru`ewe so stari prijateli, tuku odgovorna pozicija (funkcija); Preku po~esto svikuvawe na sednicite na NO i preku barawe za nivna podobra podgotvenost za sednicite }e se namali istovremeno ~lenuvawe vo pove}e NO. Ako ~lenstvoto vo NO ne e vrabotuvawe so polno rabotno vreme, toga{ treba da se zgolemi odgovornosta za nivno rabotewe; Zajaknuvawe na ulogata na pretsedatelot na NO, odnosno toj/taa da ne bide “angliska kralica”, t.e. da se razmisli pretsedatelot na NO da bide vraboten so polno rabotno vreme vo dru{tvoto. Pretsedatelot na NO da ne mo`e da bide ~len vo drug NO, da ima neograni~en pristap kon informaciite vo dru{tvoto, sobiraweto na relevantnite informacii da go pravi samiot i nezavisno, bez prethodno nekoj drug da mu gi sobira i da gi selektira potrebnite informacii; Profesionalizacija na ulogata na ~lenovite na NO i forsirawe na nezavisnite ~lenovi – po`elno e ovie ~lenovi da imaat nekoja ekspertiza kako rezultat na nekoe svoe prethono vrabotuvawe vo kompanii od istiot sektor na stopanstvoto; Zadol`itelni standardi za kvalifikacija na odredeni lica za ~lenstvo vo NO, so {to bi se minimizirale potencijalnite sudiri na interesi; NO treba da ima proaktivna uloga vo kreiraweto na delovnata strategija ili so drugi zborovi, treba da ima proaktivna sovetodavna regularna uloga kon UO. NO treba da se vklu~i pri usvojuvaweto na nekoi fundamentalni odluki.

KAKO DO PODOBAR EDNOSTEPEN SISTEM NA UPRAVUVAWE?

Potrebno e pojasno razgrani~uvawe na kontrolnata i na upravuva~kata funkcija me|u neizvr{nite ~lenovi, kako kreatori na biznis-strategijata, od ulogata na izvr{nite ~lenovi, koi se posveteni na takanare~enoto *day to day rabotewe; Se baraat povisoki standardi za nezavisnost na ~lenovite na odborot na direktori (OD), odnosno se smeta deka disciplinskata funkcija na OD raste koga kontrolnata uloga na neizvr{nite direktori e zajaknata.

Kolega-nadzor dilemata mo`e da se nadmine tokmu preku forsirawe na nezavisnite, po mo`nost nadvore{ni direktori; Odr`uvawe po~esti sednici na OD na koi }e se razgleduvaat informacii za dolgoro~nite celi na dru{tvoto vo vrska so finansiskite izgledi, konkurentskata polo`ba na pazarot, organizaciskata struktura na kompanijata i sli~no; Sednicite na OD treba da traat podolgo, na takanare~eni “izolaciski sredbi”, koi bi traele po nekolku posledovatelni dena i no}i, koga bi se diskutiralo s$ {to e relevantno za razvojot na kompanijata; Sostavot na OD – pomalobroen sostav e poaktiven, dodeka pobroen sostav e poneefikasen i ima golemo prisustvo na takanare~eno “{lepuvawe”, koga eden del od ~lenovite na OD prisustvuvaat samo da ja “zarabotat” nagradata, za smetka na diskusiite na poaktivnite i popodgotveni ~lenovi na OD.

25

26

MENAXER

50%

od makedonskite kotirani akcionerski dru{tva imaat spoeno funkcija na SEO i pretsedatel

dvostepen sistem (odbor na direke retko glavniot izvr{en direktor po Amerikanskiot naften gigant Ekson mobil e najgolemata svetska komtori i nadzoren odbor). Od kotiransvoeto zaminuvawe od taa funkcija ili panija spored ostvareni proda`bi, ite dru{tva pogolemiot del go imaat po penzioniraweto da se imenuva za a nejziniot {ef, Reks Tilerson (na izbrano ovoj vtoriot model, {to zna~i pretsedatel na odborot na direktori. fotosot), e eden od onie kompaniski deka imaat svoi nadzorni odbori “Vo nasoka na podobruvawe na upra~elnici {to dr`at pozicija i na koi{to spored principite na dobroto vuvaweto so akcionerskite dru{tva, vo glaven izvr{en direktor i na pretsedatel na bord na direktori korporativno upravuvawe, treba da svetot gledame voveduvawe na pogoleobezbedat kontrola vrz ona {to go ma organizaciska fleksibilnost vo raboti izvr{niot del od menaxmentot. postavuvaweto na upravuvaweto so akAMERIKANCITE Del od niv gi imaat spoeno funkciite cionerskite dru{tva. Vo Francija, na POVE]E JA glaven izvr{en direktor i pretsedatel primer, postepeno se napu{ta na~eloto RESPEKTIRAAT na odbor na direktori, kako {to e na na sovpa|awe vo isto lice na glavnata FUNKCIJATA SEO primer Alkaloid, Toplifikacija, Makkontrolna funkcija (pretsedatel na OD) petrol ili Skopski pazar. Drugi pak, i upravuva~kata funkcija na glavniot Spored napisot vo “Mekinzi golemi kompanii, kako Tikve{, Makstil, izvr{en menaxer”, veli Koevski. kuarterli” (McKinsey Quarterly), Vitaminka i dr., gi imaat odvoeno ovie Amerikancite ja gledaat so pove} FIRMITE SO “DVE VO EDNO” dve funkcii. e respekt pozicijata na SEO vo UPRAVA IMAAT PODOBRI Spojuvaweto na dvete funkcii ima REZULTATI?! odnos na onaa na pretsedatelot, svoi prednosti, kako {to e Spored Ajra Milstajn, eden osobeno vo kompaniite kade {to mo`nosta na glavniot izvr{en od vode~kite amerikanski ulogite se podeleni. direktor (chief executive officer) eksperti za korporativno Zatoa, ekspertite prepora~uvaat da ima multipliciran pogled upravuvawe, efektivno nezavo amerikanskiot korporativen povisoka zarabotka visniot odbor na direktori e na kompanijata kako rezultat svet da se “izreklamira” podobro po akcija imale na nivnata multiplicirana najdobra za{tita za akcionerpozicijata na pretsedatel kako evropskite komuloga i taka gi ohrabruva da ite. Odvojuvaweto na ulogite pove}e po~ituvan karieren pat, panii so spoena funkcija na SEO i donesuvaat odluki so pogolemu ovozmo`uva na pretsedatekako {to e vo britanskite kompretsedatel, veli ma re{itelnost. Me|utoa, vo lot na OD da go proveruva panii, koi{to 95% imaat podeleistra`uvaweto kompaniite {to nemaat nadzo- na Christian & izvr{niot direktor i da gi ni ulogi na SEO i pretsedatel. ren odbor ova im ovozmo`uva Timbers naso~uva performansite na No, ekspertite isto taka na izvr{nite direktori, koi kompaniite vo interes na zaklu~uvaat deka bez ogled na toa se istovremeno i pretsedateli na OD, akcionerite. dali SEO istovremeno e i preda rabotat so pomala transparentnost Odvojuvaweto na ulogite isto taka im tsedatel ili ne, nema {ansa komi zatoa {to nivnata rabota ne e nadovozmo`uva na SEO i na pretsedatelot panijata da bide uspe{na dokolku gleduvana, toa ja otvora mo`nosta za da se fokusiraat na razli~ni, no eddirektorite ne se posvetat skandali i korupcija, velat ekspertite nakvo vitalni aspekti na kompaniskoto sebesi da mu pomagaat na SEO da za ovaa problematika. rabotewe. postigne superiorni performansi “Prili~no akuten problem e spoju“Smetam deka toa e soodvetna podelba za kompanijata. vaweto vo edna li~nost na pretsena dol`nostite. Kako {to raste bidatelot (hairman) i glavniot izvr{en direktor (SEO) – dvojna funkcija koja vodi kon dominacija na edno lice nad GORAN KOEVSKI drugite, a odgovornosta, po pravilo, PRETSEDATEL NA UPRAVEN ODBOR NA MAKEDONSKI INSTITUT NA DIREKTORI e kolegijalna”, veli univerzitetskiot profesor Goran Koevski, koj{to e i Prili~no akuten problem e spojuvaweto vo edna pretsedatel na Upravniot odbor na li~nost na pretsedatelot (chairman) i glavniot Makedonskiot institut na direktori. izvr{en direktor (SEO) – dvojna funkcija koja vodi Toj dodava deka duri i vo slu~aj koga kon dominacija na edno lice nad drugite, a odgovorpostoi podelba me|u funkciite pretsenosta, po pravilo, e kolegijalna. datel i glaven izvr{en direktor, ne

5%

28

MENAXER

20%

od amerikanskite golemi korporacii kotirani na berza gi imaat podeleno funkciite na SEO i pretsedatel

znisot, SEO }e se fokusira na nego, a pretsedatelot mo`e da pomogne so barawata za ispolnuvawe na zakonskata regulativa, koi{to postojano rastat�, veli Milstajn.

Me|utoa, edno ponovo istra`uvawe na me|unarodnata konsultantska firma Buz Alen Hailton (Booz Allen Hamilton) poka`a deka kompaniite kade {to e podelena upravuva~kata funkcija, vsu{nost, imaat pomali prinosi za investitorite, {to dovede do potreba da se razmisli ubavo za podelbata SEO – pretsedatel.

Istra`uvaweto na Kristijan i Timbers (Christian & Timbers) pak, poka`a deka 97% od evropskite izvr{ni direktori na firmi veruvaat deka ulogata treba da bide podelena. No, zarabotkata na akcionerite bila za okolu 5% poniska vo evropskite kompanii {to ja vovele podelbata, sporedeno so firmite {to imale ist ~ovek za SEO i pretsedatel.

Vo SAD, kade {to samo okolu 20% od golemite kompanii kotirani na berza

gi imaat podeleno ulogite SEO i pretsedatel, sepak, 86% od direktorite opfateni vo istra`uvaweto na Kristijan i Timbers, veruvaat deka ulogite treba da se podeleni. No, povtorno, prinosite po akcija bile za 4% poniski vo kompaniite so podeleni ulogi.

Kako edna od pri~inite za povisokite prinosi vo kompaniite so ist SEO i pretsedatel e toa {to koga edna{ odborot na direktori }e se posveti na toj tip organizacija, toj pomalku } e se fokusira na postojana evaluacija na prviot ~ovek, otkolku na toa da go

napravi uspe{en. Isto taka, direktorite opfateni vo istra`uvaweto smetaat deka SEO-pretsedatel mo`e polesno da go podnese pritisokot, osobeno koga kratkoro~ni promeni ne se isplatuvaat, otkolku {to }e napravi SEO {to ne e i pretsedatel.

Treto, iznenaduva~kite rezultati gi objasnuvaat so nedostigot od avtoritet na SEO {to ne e i pretsedatel. Vo toj slu~aj, toj slu`i samo kako anga`iran menaxer od strana na bordot. Koga e i pretsedatel, toga{ ima mnogu pogolemo vlijanie vrz bordot na direktori.

foto: FILIP POPOVSKI

30 INTERVJU IVANA KOLEVA koleva@kapital.com.mk

o Dimitar Ristovski, izvr{niot direktor na Evropskata biznisasocijacija, razgovaravme za klu~nite nastani {to }e gi organizira ovaa organizacija za poddr{ka na pretpriemni{tvoto, razvojot na malite i srednite pretprijatija, gradeweto na kapacitetite na lokalnata samouprava... Glavniot nastan i ovoj pat }e bide na 30 maj vo Skopje, koga po sedmi pat }e se odr`i “Evropskiot den na pretpriema~ot”.

S

Ve}e sedmi pat go organizirate “Evropskiot den na pretpriema~ot”. [to }e se slu~uva godinava na nastanot?

DIMITAR RISTOVSKI IZVR[EN DIREKTOR NA EVROPSKATA BIZNIS-ASOCIJACIJA

NEUSPEHOT E EDEN ^EKOR POBLISKU DO USPEHOT! MLADITE PRETPRIEMA^I TREBA DA ZNAAT DEKA NEUSPEHOT NE E SRAM. AKO NEKOJ EDNA[ SE OBIDEL I PROPADNAL VO BIZNISOT NE ZNA^I DEKA E KRAJ NA SVETOT. TOJ SE STEKNAL SO MNOGU GOLEMA VREDNOST I ISKUSTVO, A NEUSPEHOT E SAMO EDEN ^EKOR POBLISKU DO USPEHOT

Glavniot nastan na “Evropskata nedela na mali i sredni pretprijatija” e tokmu “Evropskiot den na pretpriema~ot”, koj godinava }e se odr`i na 30 maj vo hotelot Aleksandar palas vo Skopje.

Na nastanot }e ima tri paralelni slu~uvawa. “@enite vo biznisot” }e bide svoevidna obuka od strana na uspe{ni `eni-menaxeri, koi{to }e zboruvaat za nekolku klu~ni faktori vo biznisot, kako ~ove~ki resursi, marketing i odnosi so javnosta, menaxment i finansii. Vtorata sesija e naso~ena kon potrebite za promeni vo obrazovanieto. Tuka }e se govori za nedostatocite na site nivoa na obrazovanie, s$ so cel da se zgolemi pretpriemni~kiot duh kaj mladite lu|e.

Treta Tretata sesija e pretpriemni{tvoto kako odgovor na ekonomskata kriza, organiz ganizirana od Agencijata za poddr{ka na pretpriemni{tvoto p (APPRM). Na zavr{nata zavr{ {nata ceremonija c pak, }e dodelime dve nagradi nnagradi: za biznis-lider i za najdobar bizn biznis-plan na nivo na sredni u~ili{ta. Minatata M godina prvata dodelena nagrada za najdobar biznis-lider ja dobi generalniot genera direktor na Alkaloid, @ivko Muka Mukaetov. Prisustvoto na ovoj nastan go potvrdija p i ministerot za ekonomija, Vaqon V Sara}ini i {efot na Misijata na EU vo Makedonija, Aivo Orav i drugi visoki viso vladini pretstavnici.

Koi aktivn aktivnosti pak, }e se realiziraat nedela na mali i sredni na Evropskata Evropsk pretprijatija? pretprijat

^etvrta godi godina po red ja organizirame “Evropskata nedela na mali i sredni pretprijatija”. Godinava fokusot e na pretprijatij `enite-pretpriema~i i na izvoznite `enite-pret {ampioni, odnozno zemjite-izvozni~ki vo Evropa. Celta e da go potpomogneme razvojot na `enskoto pretpriemni{tvo, a u{te pova`no pova e da go intenzivirame makedonskiot izvoz. Nedelata }e se makedonski odbele`i so ~etiri nastani. Najprvin zapo~nuvame na 22 maj vo Bitola, na tema “@enskoto pretpriemni{tvo vo Pelagoniskiot region”, potoa na 23 maj }e go organizirame nastanot “Izvozni {apioni vo Kavadarci”, za trpezno grozje.

BROJ 655

16/05/2012

www.kapital.mk

Trpeznoto grozje e proizvod koj{to mnogu lesno se izvezuva, za koj kompaniite ne znaat mnogu i mala e zastapenosta kaj nas. Lozarite treba da sfatat deka trpeznoto grozje e dobra mo`nost istoto da se plasira na stranskite pazari. Na 29 maj organizirame rabotilnica vo Skopje so naslov “Pretpriemni{tvoto i socijalno ranlivite grupi”, vo sorabotka so fondacijata Fridrih Ebert. Sakame da poso~ime deka site socijalno ranlivi grupi, kako nevrabotenite samohrani majki, socijalnite slu~ai, romskoto malcinstvo i ostanatite mo`at da ja podobrat svojata ekonomska sostojba so razvivawe pretpriemni~ki duh, mal i lokalen biznis, zanaet~istvo i sli~no.

Sakame da uka`eme deka treba da se posveti pogolemo vnimanie kaj ovie ranlivi grupi.

Koi se ostanatite nastani i proekti {to }e gi realizira EBA godinava?

Ovaa godina zaedno so na{ite partnerski organizacii }e rabotime na u{te nekolku proekti. Ve}e realiziravme eden takov, Konferencijata za evroto po povod 10-godi{ninata od negovoto voveduvawe i negovite perspektivi. ]e pokrieme nekolku oblasti preku razni nastani, konferencii i panel-diskusii. Pred s$, }e stavime akcent na obrazovanieto, bidej}i e klu~en faktor za razvoj na biznis-klimata vo zemjava. Obrazovanieto treba u{te pove}e da se strukturira na na~in da proizveduva kadri koi vedna{ }e mo`e da se vklopat vo rabotata na kompaniite koi gi regrutiraat. Treba da se zgolemi komunikacijata me|u obrazovnite institucii i biznis-zaednicata. ]e rabotime i na delot na zajaknuvawe na kapacitetite vo lokalnite samoupravi.

Bidej}i so procesot na decentralizacija sektorite za lokalna samouprava dobivaat s$ pogolemi odgovornosti i zna~ewe, pa preku nastan na koj }e se vklu~at ZELS i op{tinite da se razmenat iskustva me|u biznis-zaednicata i lokalnata samouprava, za da mo`at op{tinite da odgovorat na barawata na kompaniite. Planirame i edna pogolema konferencija na krajot na godinata na tema “Makedonija vo 2012/13 godina”, za da povle~eme edna crta za toa kade e denes ekonomijata, a kade treba da se dvi`ime vo idnina.

Rezultatite od prviot kvartal na dobar del od makedonskite najgolemi kompanii ne vetuvaat uspe{na godina, a nivnite prognozi za do krajot na godinava se pesimisti~ki, so ogled na neizvesnosta {to ja nametnuvaat aktuelnite ekonomsko-politi~ki nastani vo evrozonata. Kakvi aktivnosti planira da prezeme EBA so cel da mu pomogne na makedonskiot biznis-sektor da gi ubla`i efektite na recesijata {to se o~ekuva?

Makedonija ne mo`e da bide imuna na

Vo va{iot Statut velite deka va`en del od deluvaweto na EBA e razvojot na malite i na srednite kompanii. Spored vas, koi se klu~nite oblasti vo koi{to treba da se deluva vo Makedonija za da se stimulira razvojot tokmu na ovoj sektor od ekonomijata?

Ekonomskiot sistem na Makedonija e proizvod na eden minat sistem.

Transformacijata od porane{niot sistem vo edna efikasna pazarna ekonomija so razvien sektor na mali i sredni pretprijatija bara vreme. Osven dr`avna pomo{ za olesnuvawe na procedurite za rabotewe, namaluvawe na danocite, pretpriema~ki trening i obrazovanie, pottiknuvawe na mladite da razmisluvaat vo taa nasoka, potrebno e i kreirawe na novi finansiski instrumenti koi }e ovozmo`at brzo otvorawe na takvi mali i sredni pretprijatija, zatoa {to sega imame situacija kade {to kreditite baraat golemi zalo`uvawa. No, najva`noto e deka treba da se promeni mentalitetot. Ne mo`eme site da se vrabotime vo javna administracija. Toj model e neodr`liv. Mladite pretpriema~i, od druga strana, treba da znaat deka neuspehot ne e sram. Nekoj edna{ se obidel i propadnal vo biznisot, ne e toa lo{a rabota. Toj se steknal so mnogu golema vrednost i iskustvo, koe treba da bide samo eden ~ekor poblisku do uspehot. Neuspehot e samo eden ~ekor poblisku do uspehot. globalnite slu~uvawa vo ekonomijata, osobeno na Evropskata unija i sosednite zemji, kade {to sega vo regionot vo tek se dva izborni ciklusi {to sami po sebe nosat stagnacija na ekonomskite tekovi vo tie zemji. Denovive imame informacii deka kompaniite se soo~uvaat so problemi za plasman na proizvodite, se otka`uvaat nara~kite i na{a preporaka do site kompanii e da baraat alternativni pazari za plasirawe na proizvodite. Izvozot e edinstven spas od momentalnata situacija vo ekonomijata, no izvozoot na alternativni pazari.

Samo taka tie }e dobijat sila za da go prebrodat ova te{ko, turbulentno i krizno vreme za vodewe biznis. Imaj}i ja predvid evropskata kriza, a znaeme deka na{ najgolem partner e Evropskata unija, tie pazari ne se dovolni za makedonskite kompanii. Onie doma{ni kompanii koi rabotat samo na makedonskiot pazar treba {to poskoro izvozno da se orientiraat, a onie koi izvezuvaat samo na evropskite da se prenaso~at i kon treti pogolemi pazari, kako Kina, Indija, Azija, Bliskiot Istok i drugi.

Sekade kade {to mo`e da se plasiraat makedonski proizvodi e pove}e od dobredojdeno. Celokupnata biznis-klima vo EU ne e na najdobro nivo, pa duri i samite evropski kompanii se obiduvaat da izlezat nadvor od toj evropski krug, a istoto se slu~uva i so izvozniot trend na zemjite vo regionot.

Za {to naj~esto baraat pomo{ ili sovetodavni uslugi ~lenkite na EBA, koi se stranski kompanii vo zemjava, a za {to im e najpotrebna EBA na makedonskite kompanii {to izvezuvaat na evropskite pazari?

Najgolem broj od ~lenkite na EBA se investitori od Evropskata unija vo Makedonija. Tie si imaat svoj sistem na

rabotewe vo celiot svet. Vo Makedonija najva`no za niv e dobro i pravilno da funkcionora pravniot sistem, da se nadminat birokratskite proceduri i da funkcionira vo praktika sudskiot sistem, efektivno da se implementiraat i da se primenuvaat site odredbi od evropskoto zakonodavstvo kaj makedonskoto, ne samo da se nosat na hartija. Sranskite kompanii, generalno, nemaat pozna~ajni problemi. Makedonskite kompanii te`neat kon {to pogolem izvoz i probiv na evropskite pazari. Potrebna e standardizacija, zadr`uvawe na kvalitetot i rokovite na isporaka za da si gi zadr`at pazarite po prvata ispratena pratka.

Edna od najva`nite aktivnosti na EBA e i izmena na makedonskata pravna regulativa vo soglasnost so evropskata.

No, za zemjava e karakteristi~no {to mnogu ~esto zakonite }e gi doneseme, no vo praktika te{ko funkcioniraat.

Kakvi zalo`bi pravi EBA so cel da funkcionira regulativata {to osobeno gi zasega kompaniite, i stranski i doma{ni, a ne da ostane “mrtvo slovo” na hartija?

Sekoj na{ nastan i pojavuvawe vo javnosta e naso~eno vo taa nasoka. Osnovnata ideja na EBA e da bide eden vid katalizator me|u vladata, biznissektorot i Evropskata komisija. Nie kontinuirano go naglasuvame faktite deka opredeleni zakonski propisi ne treba da bidat samo “mrtvo slovo” na hartija, tuku i da se primenuvaat vo praktika.

Vo kontinuiraniot dijalog so vladinite pretstavnici alarmirame {to treba da se promeni i da se podobri, no i falime koga napredokot e postignat. Sepak, na krajot na denot, kompaniite treba da imaat dobri i konkurentni uslovi za stopanisuvawe, a Vladata da napravi s$ za toa da bide taka vo praktika.

31

32 COMPANY PROFILE

FARMA ZA ORGANSKI KOZJI PROIZVODI KO@LE, KATLANOVSKO

ORGANSKI “KOZLE BOZLE”

Proizvodite na farmata za organski kozji proizvodi imaat MAGI^NITE SPECIFIKI NA siguren plasman vo makedonskite marketi poradi specifi~niot KOZJOTO MLEKO I SIREWE na~in na proizvodstvo. Toa e spoj na tradicionalnoto ekolo{ko o sporedba so drugite pre`ivari, kozite vo svojata ishrana konsumi sovremeneto licencirano organsko proizvodstvo DEJAN AZESKI

{te edna grinfild-investicija na padinite na planina, na mestoto kade {to se vleva P~iwa vo Vardar ili popoznato kako ekolo{ka zona Bader.

Dim~e \orgievski, porane{en diplomat i biznismen, na{ol na~in na ova mesto, koe e kako izmisleno za odgleduvawe stoka i organsko proizvodstvo, svoeto hobi da go transformira vo sovremen evropski biznis so prakti~ki zagarantiran plasman.

“Kako ideja mi dojde koga rabotev vo [vajcarija. Ima{e tamu mini-farmi i sekoga{ mi be{e interesno kolku e visoka cenata na kozjoto sirewe vo [vajcarija. Sekoga{ si mislev ako vo [vajcarija so 300 do`dlivi denovi vo godinata mo`e da se odgleduvaat kozi, zo{to da ne mo`e vo Makedonija, so

U

mnogu podobri prirodni uslovi.”

Farmata, osnovana vo 1998 godina, denes raspolaga so 15 hektari obrabotliva zemja za organsko proizvodstvo na kozji mle~ni proizvodi. Vo momentov na farmata se odgleduvaat 250 grla mati~no stado od rasata alpina, a funkcionira i reproduktiven centar so 50 mladi jariwa za rasplod. Godi{noto proizvodstvo iznesuva 10 toni sirewe, a siguren plasman za nivnite proizvodi imaat vo marketite Vero i Tineks.

Farmata Ko`le se zanimava so organsko proizvodstvo od 2006 godina. Za takov tip proizvodstvo, spored svetskite standardi, se potrebni tri godini na konverzija, odnosno preminuvawe od obi~no kon organsko proizvodstvo. Ovlastenite firmi za izdavawe licenci za organsko proizvodstvo ja sledat konverzijata vo tekot na celiot period. Ne smeat da se prskaat nivite so hemiski za{titni sredstva, da se zapra{uvaat so pesticidi,

DIM^E \ORGIEVSKI Na organizmot mu trebaat 15 ~asa za da go svari kravjoto mleko, a za kozjoto treba mnogu pomalku. Mladoto sirewe e mnogu zdravo za osteoporoza, za belodrobni zaboluvawa, a sirutkata e pogodna za zamasten crn drob, doka`ano regenerira crn drob za 40 dena.

V

iraat najmnogu vidovi rastenija.

Blagodarenie na mikroflorata na buragot, kozata ima sposobnost da gi sintezira site neophodni aminokiselini. Prose~nata produkcija na mleko e od 15 do 20 pati pogolema od `ivata masa na kozata, pa duri i pove}e. Mlekoto e lesno svarlivo, bidej}i sodr`i sitni kapki od mast i se sozdava lesno svarliv gru{, koj e bogat so vitamini i minerali (dobar odnos na kalcium i fosfor). Vo presna sostojba se prepora~uva za ishrana na deca na vozrasni, na bolni i na rekonvalescelentni lica.

So prerabotka na mlekoto se dobivaat kvalitetni mle~ni proizvodi: jogurt, kefir, koj se upotrbuva protiv slabokrvnost, bledost i hroni~ni bolesti na belite drobovi. \orgievski, koj citira stav na univerzitetski profesori baziran na iskustvo, tvrdi deka kozjoto sirewe i op{to, kozjite proizvodi se mnogu pozdravi od drugite.

“Na organizmot mu trebaat 15 ~asa za da go svari kravjoto mleko, a za kozjoto treba mnogu pomalku. Mladoto sirewe e mnogu zdravo za osteoporoza, za belodrobni zaboluvawa, a sirutkata e pogodna za zamasten crn drob, doka`ano regenerira crn drob za 40 dena.”

BROJ 655

16/05/2012

COMPANY PROFILE

www.kapital.mk

Mlekarnicata mora da se ~isti sekoj den pred i po zavr{uvaweto na proizvodstveniot proces

t treba da se upotrebuva sopstven semenski materijal, koj ne smee da bide genetski m modificiran i red drugi uslovi {to m mora da bidat ispolneti. Farmata Ko`le m e specifi~na bidej}i pokraj licencata zza organsko proizvodstvo, taa i samata sse nao|a vo ekolo{kata zona Bader na vvlivot na P~iwa vo Vardar, kade {to nnema nikakvo zagaduvawe, a po~vata nnikoga{ ne ni bila prskana.

BEZ POGOLEMI SUBVENCII, ORGANSKOTO PROIZVODSTVO E TE[KO ISPLATLIVO Svesta za kupuvawe organski proizvodi vo zemjava, spored lu|eto vo ovoj biznis, s$ u{te ne e razviena na dovolno nivo i visokite ceni na organskite proizvodi, koi se diktirani od skapite inputi, se neprifatlivi za pove}eto od makedonskite gra|ani. Toa e osnovnata pri~ina zo{to vo zemjava nema adekvaten pazar za ova specifi~no i skapo proizvodstvo. Kako {to ka`uvaat drugite proizvoditeli, tie duri se prinudeni da gi prodavaat nivnite skapi proizvodi kako obi~ni za da nemaat celosna zaguba.

\orgievski se `ali deka vakvata sostojba na pazarot direktno se odrazuva na proizvoditelite so nemo`nosta da se formira adekvatna cena za organskite proizvodi.

“Ako eden hektar se zapra{uva, mo`e da dade ~etiri toni, bez pesticidi nema da dade ni dva toni. Toa e matematika, a cenata vo nikoj slu~aj ne e dvojno pogolema. Vo [vajcarija i vo site razvieni evropski zemji posebni se proizvodite koi se organski od obi~nite. Tie proizvodi se i subvenciionirani, a i cenata e dva do tri pati povisoka vo odnos na tradicionalnite. Kaj nas odi 30% do 40% poskapo, pove}e ne, a i toa im e preskapo na na{ite lu|e, zatoa {to standardot ni e nizok. Dr`avata mora mnogu da dava pove}e subvencii za organskoto proizvodstvo ako saka da se razviva. Mora najmalku 50% da subvencionira za organskite proizvodi, a ne da bide 30% kako sega. So 30% nema razvoj, nikoj ne saka vo dr`avava da ima dvojno pomalku prinos na nivi i na stoka, mislam deka ne e logi~no”,

REPRODUKTIVEN CENTAR POMALKU BIZNIS, POVE]E SATISFAKCIJA p{to poznata praktika kaj makedonskite odgleduva~i e naprolet da go prodavaat siot podmladok, a da kupuvaat izrasnati kozi i ovci za pa{a za letoto, bidej}i taka e poisplatlivo. Dim~e \orgievski e eden od retkite koj ne ja primenuva taa taktika i saka proizvodstvoto na organskoto sirewe i ka{kaval da gi zasnova na kozi izrasnati na negovata farma.

“Sekoga{ si gi ostavam mladite jariwa od prethodnata godina, {to ne e mnogu mudro, bidej}i edno jare za edna godina }e “izede” dve kanti sirewe, a ako si kupam izrasnata koza, doa|a mnogu poevtino. Jareto ako go prodade{ }e zeme{ 50 evra, a dve kanti sirewe se 100 evra. Dopolnitelna satisfakcija mi e toa {to sum registriran kako reproduktiven centar i lu|eto od kaj mene doa|aat da si kupat jariwa i pridonesuvam za razvojot na kozarstvoto i na proizvodstvoto na organska hrana vo zemjava”, dodava \orgievski.

O

veli \orgievski.

TE[KO SE NAO\AAT KOZARI Spored \orgievski, a i spord drugite odgleduva~i na kozi i ovci niz zemjava, iako ne izgleda taka, ogromen problem pretstavuva da se najde ~ovek koj }e gi vodi stadata na ispa{a.

Ima slu~ai vo Skopsko da se anga`iraat lu|e od Pelagonija i od Isto~na Makedonija, bidej}i i pokraj relativno dobrata zarabotuva~ka, nikoj ne prfa}a da bide kozar.

“Najgolem problem e da se najdat lu|e za rabota. Nikoj ne saka da raboti kako sto~ar. Ministerot za zemjodelstvo najavi deka }e pla}aat pomo{ za ov~arite, no poradi nemawe sredstva, toj proekt be{e otka`an. Za ovaa godina kako } e bide s$ u{te ne znaeme. Ima najava deka za 50 grla kozi mo`e da se pla} a eden kozar 18.000 denari, no dali }e bide toa ne znaeme. Platata kaj nas e 15.000 denari, bez nikavi dopolnitelni tro{oci na kozarot, s$ e plateno. I vo grad ne e lesno da najdete rabota za tolkava plata”, veli \orgievski.

33

34

NA RU^EK SO...

DANIEL VOINOVSKI

GENERALEN MENAXER NA EUROIMPEKS

RABOTNITE NAV SE STEKNAT NAV

Zavisnik od poka~en adrenalin, koj go regulira so strasnata qubov kon avtomobilite, lovot i edreweto. Temperamentnosta, koja e edna od negovite uo~livi karakteristiki, ja neguva i vo biznisot, pa kako rezultat na profesionalnosta, posvetenosta i upornosta, uspeva pove}e od dvaeset godini da bide edno od najprepoznatlivite lica od avtomobilskiot biznis PETRE DIMITROV dimitrov@kapital.com.mk

oinovski, poznat na javnosta i kako Deni Pe`o, e vo avtomobilskiot biznis celi 22 godini.

Interesot za avtomobilite go ima u{te od mal.

“Tatko mi i dedo mi se vo toj biznis 70 godini, pa nekako, logi~no i normalno be{e i jas i brat mi Kiril da ja prodol`ime semejnata tradicija. Od familijata nema{e nikakov pritisok za toa da bide na{iot izbor. Avtomobi-

V

lite otsekoga{ gi ~uvstvuvav kako mnogu bliski”, raska`uva Voinovski.

Kako golem fanatik za avtomobili, rastel so eden kup spisanija za avtomobili i sekoga{ gi sledel novitetite i novite tehnologii vo avtomobilizmot.

“Nema{e nikakva dilema deka toa }e go rabotam eden den.”

Voinovski e eden od sredno{kolcite koi bea prvata generacija koi imaa mo`nost da biraat naso~eno obrazovanie. Toj na po~etokot se re{il za matematikata i fizikata, no na kraj, sepak, re{il posled-

NA[ETO MENI

So Voinovski od bogatoto meni na Arabeska se op`re o ot ri za e vm deli a st pa i ko so pile{ ”. bo bo la “a

nite dve godini od srednoto obrazovanie da gi prodol`i vo nasokata ma{instvo.

Kako rezultat na toj izbor, se odlu~uva vo ist pravec da prodol`i i ponatamu, pa se zapi{uva na Ma{inskiot fakultet, no brzo sfa}a deka toa ne e toa {to vistinski mu odgovara.

“Ne se gledav kako ma{inski in`ener.”

Po nekolku meseci se zapi{uva na Ekonomskiot fakultet.

“Tamu se pronajdov celosno. Va`ev za soliden student, kakov {to bev i vo sredno, a sekoga{ vo glava mi be{e

16/11/2011

NA RU^EK SO...

www.kapital.mk

IKI TREBA DA VREME izrekata na tatko mi - deka ne e bitno kakvi ocenki }e imam, tuku deka e bitno {to }e nau~am.�

Vo vremeto koga go zavr{uva srednoto obrazovanie i prodol`uva na fakultet VVoinovski k gi ima i prvite rabotni b iskustva. Prvoto rabotno iskustvo mu e vo butikot Panda, prodavnica vo skopskata ~ar{ija. “Ne bev prebirliv koga e vo pra{awe rabotata. Mi be{e bitno da rabotam i da si obezbedam xeparlak i uslovi za normalno funkcionirawe. Za mene be{e normalno da se raboti. Toa go pravev od mal. S$ u{te ubavo se se}avam na vremeto koga ja gradevme semejnata vikendi~ka vo Mavrovo. Tamu so godini bev sekoe leto i zima. Nosev malter, se~evme drva i bev gord i sre}en deka i jas sum del od izgradbata.�

Po iskustvoto kako prodava~, izvesno vreme raboti i kako {anker vo kultnoto skopskite kafuliwa MCM i Models, koe mu pomaga

Praktikata mnog u mi pomogna. Ne mo `e{ mnogu da nau~ i{

od fakultet

foto:: F foto FI FILIP ILIP L POPO POPOVSKI

BROJ 629

35

36 6

U{te kako dete ne mav nikakva dilema deka }e rabotam vo avtomobilskiot bi znis

Mora da raboti{ i da bide{ uporen

i ocenki }e ima{, Ne e bitno kaukv nau~il si lk bitno e ko

da se stekne so kontakti koi }e mu se najdat vo ponatamo{nata kariera.

Nikoga{ ne se {tedel od rabota, pa nekolku leta po red, namesto na odmor, odel na studentska praktika vo stranstvo. Vo 1989 godina odi vo [vedska vo firmata Skanija, poznata po istoimeniot brend na kamioni. Raboti vo samata fabrika za monta`a na kamioni na podvi`nata traka za nivno sklopuvawe.

“Interesno be{e da bide{ praktikant vo edna takva golema i poznata firma. I ne samo toa. Imav mo`nost da vidam eden nov na~in na razmisluvawe, funkcionirawe i gledawe na ne{tata. U~ev nov jazik i nova kultura. Zabavno be{e da se pravat sporedbi so rabotite tamu i tie doma.”

Slednoto leto povtorno odi vo [vedska, no ovoj pat u~i kako funkcionira administracijata vo firmata, a vo 1991 godina e praktikant vo prestavni{tvoto na Skanija vo Viena, Avstrija.

“Praktikata tamu mnogu mi pomogna. Ne mo`e{ mnogu da nau~i{ od toga{niot fakultet, baziran na socijalisti~ki principi. Sfativ deka e mnogu bitno da stekne{ rabotni naviki navreme.”

Na po~etokot od devedesettite godini, koga vo Makedonija se pojavuvaat prvite privatni firmi, zaedno so negoviot brat i tatko mu Voinovski ja formira firmata Euroimpeks, koja be{e prvata firma koja po~na so uvoz na vozila po osamostojuvaweto na Makedonija.

“Kako i sekoj po~etok, be{e te{ko.

Bevme pod kirija i imavme samo eden vraboten. So raspa|aweto na Jugoslavija se sozdadoaa uslovi za razvivawe na ovoj biznis i pove}e biznismeni poka`aa interes da vlezat vo ovoj sektor.”

Idejata na Voinovski u{te na start bila Euroimpeks, koja pred dve godini proslavi 20 godini od postoeweto, da stane oficijalen zastapnik na svetskiot avtomobilski brend Pe`o.

“Vo zemjata toga{ se pojavija bugarski kompanii i u{te edna makedonska koi po~naa da uvezuvaat Pe`o, a ima{e i u{te tri doma{ni firmi, aspiranti za potpi{uvawe na dogovorot so fabrikata. Upornosta, trpelivosta i profesionalnosta na kraj, sepak, pridonesoa centralata vo Pariz da se odlu~i tokmu Euroimpeks da

stane oficijalniot zastapnik za vozilata na Pe`o vo Makedonija.

Ne be{e lesno da se dojde do taa odluka, no na{iot hrabar nastap, na{iot biznis-plan, vizijata na kraj vrodija so plod.”

Kako rezultat na sklu~eniot dogovor so Pe`o, vo 1995 godina Euroimpeks stanuva prvata makedonska firma koja stanuva oficijalen uvoznik na avtomobili. Slednata godina firmata po~nuva sorabotka i so kompanijata za motorni masla Total.

Kako rezultat na s$ pogolemoto {irewe na biznisot, vo 2000 godina Euroimpeks stanuva i prvata makedonska firma od ovoj biznis koja otvora svoj salon, objekt po evropski terk. Za osum godini brendot Pe`o uspeva da zazeme 18% od pazarot, mnogu pove}e od evropskiot procent od 7%. Denes firmata ima nekolku uvozni programi, kako akumolatorite Banner, i poznatite svetski brendovi za ma{inski i ra~en alat Bahco, Milwaukee, AEG, IRIMO, a ima i }erka-kompanija, koja e uvoznik i na kamionite “skanija”.

Osven avtobilite, na koi im go posvetil `ivotot, Voinovski e i strasen qubitel na lovot.

Ve}e petnaeset godini go neguva ova hobi.

“Prv pat otidov na lov so mojot tatko koga bev mnogu mal. Toga{ ne poka`av nekoj interes za ova hobi.

Sega ve}e sum dlaboko navlezen.”

Najmalku dvapati godi{no lovi nadvor od Makedonija vo specifi~ni predeli i na egzoti~ni mesta. Vo poslednite deset godini bil pove}e pati na lov na afrikanskiot kontinent: vo Tanzanija, Nambija, Zimbabve, Monzabik, Kamerun, Ju`noafrikanskata Republika.

Potoa, vo Kirgistan, Azerbejxan, Nov Zeland, SAD, Kanada... Lovel i vo Evropa, vo [vedska, Francija, Ungarija... A na Balkanot vo sosednite zemji Srbija, Hrvatska, Bugarija...

Kako rezultat na ovaa golema qubov, od pred dve godini Euroimpeks vleze i vo biznisot so lovi{ta. Ja dobi koncesijata za lovi{teto Nixe, za koj Voinovski ima golemi planovi.

“Planot na Euroimpeks za razvoj na lovi{teto e jasen, so precizna vremenska ramka i so obezbedeni finansii. Pravime lovna ku}a, reprocentar, ribnik, pati{ta. ]e vospostavime red vo lovi{teto.

To~no }e se znae koi se lovni denovi, kade mo`e da se lovi i }e se po~ituvaat zakonite.”

LIONS CLUB ALFA, MESSER I PSU INTERNATIONAL HIGH SCHOOL OBJAVUVAAT

KONKURS

ZA DODELUVAWE STIPENDIJA NA TALENTIRAN U^ENIK Stipendijata se dodeluva za prva godina i opfa}a ~etirigodi{no {koluvawe, vo gimnazisko obrazovanie vo PSU INTERNACIONALNO SREDNO UЧILI[TE po~nuvaj}i od u~ebnata 2012 / 2013 godina. U~enikot vo tekot na svoeto {koluvawe vo u~ili{teto treba da gi zadr`i kriteriumite spored koj mu e dodelena stipendijata. Celta na stipendijata e da mu se ovozmo`i na eden talentiran u~enik vrvno obrazovanie preku najsovremeni modeli na u~ewe.

KRITERIUMI ZA KONKURIRAWE kontinuiran odli~en uspeh odli~no poznavawe na angliskiot jazik uspeh na dr`avni natprevari vo individualna konkurencija POTREBNI DOKUMENTI: svidetelstva od petto do osmo oddelenie diplomi i sertifikati motivaciono pismo na angliski jazik do 200 zborovi

ROKOVI I TESTIRAWA prijavuvawe na konkursot do 21.05.2012 testirawe po angliski jazik na 23.05.2012 vo 13:30 testirawe po matematika na 28.05.2012 vo 15:30 individualno intervju so sekoj u~enik objavuvawe na izbraniot kandidat na 30.05.2012

Za site dopolnitelni informacii obratete se do PSU INTERNACIONALNO SREDNO UЧILI[TE ul: \uro \akovi} br. 64 1000 Skopje tel. 3232450; 3232460 info@ihs.edu.mk www.ihs.edu.mk

30 MAJ - SPECIJALEN PRILOG

SKOPJE SE GRADI VO SKOPJE NIKNUVAAT NOVI NASELBI. VO NOVO LISI^E I VO BUTEL SE GRADAT NOVI “GRADOVI”.

KOI SE INVESTITORITE KOI GRADAT OGROMNI STANBENI KOMPLEKSI NA OVIE LOKACII, KAKVA E PONUDATA, PO KOI CENI SE PRODAVAAT STANOVITE? STANBENATA EKSPANZIJA PRODOL@UVA I NA DRUGITE ATRAKTIVNI LOKACII VO SKOPJE! ZGOLEMENATA IZGRADBA NA TRGOVSKO-DELOVNI CENTRI VE]E DAVA EFEKTI. SKOPJE SITI MOL KOJ GI OTVARA VRATITE NAESEN DONESE I NOVI BRENDOVI I ZGOLEMENA PONUDA ZA MAKEDONSKITE POTRO[UVA^I! KOI SE DRUGITE TRGOVSKI I DELOVNI CENTRI KOI SE GRADAT VO SKOPJE? NOVI HOTELSKI BRENDOVI VO SKOPJE! IZDADENI SE POVE]E DOZVOLI ZA GRADBA NA HOTELI NA POVE]E LOKACII VO SKOPJE. MERIOT PO^UVA DA SE GRADI, U[TE NEKOLKU DRUGI HOTELSKI BRENDOVI SE NA POVIDOK! KOJ GRADI? KOI HOTELSKI BRENDOVI DOA\AAT? “KAPITAL” ANALIZIRA KAKO IZGRADBATA NA NOVI HOTELI ]E SE ODRAZI VRZ KVALITET NA HOTELSKATA PONUDA VO MAKEDONSKATA METROPOLA? ZA OVIE I ZA DRUGI TEMI ^ITAJTE VO SPECIJALNIOT PRILOG SKOPJE SE GRADI KOJ ]E IZLEZE NA 30 MAJ 2012 VO NEDELNIKOT KAPITAL.

ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOL OKOLU LU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110 LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111

спорт и рекреација по избор

БУЛ: ОКТОМВРИСКА РЕВОЛУЦИЈА БР.15 СКОПЈЕ; TEЛ: +389 2 3092 190 ФAКС: +389 2 3092 152

ФИТНЕС ЦЕНТАРОТ ОПФАЌА:

ПРОФЕСИОНАЛНИ ТРЕНЕРИ СПРАВИ ЗА КАРДИО ВЕЖБИ 4 ЛЕНТИ ЗА ТРЧАЊЕ, СТАТИЧНИ ВЕЛОСИПЕДИ, СТЕПЕРИ, ОРБИТРЕК ПОВЕЌЕНАМЕНСКИ ДИСПЛЕИ ЗА СИТЕ КАРДИОСПРАВИ СВЕТСКИ ПОПУЛАРНА ОПРЕМА CYBEX И TECHNOGYM ПРОГРАМИ ЗА ИСХРАНА И ВЕЖБАЊЕ ДОДАТОЦИ ВО ИСХРАНАТА4 ПРОТЕИНСКИ ШЕЈКОВИ И БАРОВИ КАФEТЕРИЈА САУНА И ЏАКУЗИ МАСАЖА

info@aleksandarpalace.com.mk www.aleksandarpalace.com.mk

50

KOMPANII KOMPANIII IPAZARI PAZARI

FEJSBUK NIZ BROJKI

3,71 1 3,9 10,6 96 28% IPO VREDNO MILIJARDI DOLARI 1,5 FEJSBUK JA MENUVA 85% ISTORIJATA 12% NA VOLSTRIT! 901 milijardi dolari iznesuva prihodot vo 2011 godina, rast od 88%

milijarda dolari iznesuva profitot za 2011 godina, rast od 65%

milijardi dolari e gotovinata so koja Fejsbuk ja zavr{i 2011 godina

milijardi dolari planira da sobere Fejsbuk preku IPO

milijardi dolari }e bide vrednosta na Fejsbuk

od akciite na Fejsbuk poseduva Mark Zakerberg

milioni dolari zaraboti Mark Zakerberg lani

od prihodite na Fejsbuk se od reklami

Socijalnata mre`a koja go promeni na~inot na komunikacija na lu|eto i biznisite izleguva na berza vo petok, {to e izvonredno dobra pri~ina za raduvawe na Volstrit, normalno, vo ovie krizni vremiwa.

Sega-zasega, investitorite veruvaat deka “start ap” kompanijata vodena od 28-godi{en de~ko e povredna od Boing, najgolemiot proizvoditel na avioni vo svetot. Dali se tie ludi?! Sekako deka NE! Eve zo{to...

VASE CELESKA celeska@kapital.com.mk

e nabli`uva denot za najo~ekuvanata inicijalna javna ponuda (IPO) ovaa godina na amerikanskata berza. Kompanijata koja go promeni na~inot na koj{to komuniciraat lu|eto i biznisite denes, socijalnata mre`a Fejsbuk, izleguva na berza vo petok, 18 maj, a minatata nedela osnova~ot, Mark Zakerberg, i negoviot tim vo Wujork zapo~naa “roud-{ou” preku koe na investitorite im ja pretstavija kompanijata i im poka`aa

S

zo{to treba da vlo`at vo nea.

Dvaeset i osumgodi{niot Zakerberg, vo svojot prepoznatliv “ke`ual” stil, oble~en vo dukser i patiki, vo ponedelnikot zastana pred 500-ina seriozni investitori od Volstrit, koi so netrpenie o~ekuvaat Fejsbuk da stane javna kompanija. Toj najavi deka Fejsbuk }e ima IPO na berzata Nasdak, kade {to naj~esto internet-kompaniite vo SAD stanuvaat javni, a isto taka ja postavi i po~etnata cena za akciite na kompanijata, koi vo petok }e se dvi`at od 28 do 35 dolari za akcija. So ovaa cena

od prihodite na Fejsbuk se od Zinga, socijalni igri na mre`ata

milion korisnici ima{e Fejsbuk na krajot od prviot kvartal vo 2012 godina

na akciite, po startot na IPO, Fejsbuk mo`e da dostigne pazarna vrednost od 96 milijardi dolari, a toa }e bide rekordno debi na edna amerikanska kompanija na berza.

Izvori za Rojters velat deka knigata so akcioneri na Fejsbuk ve}e e prepolna, edna nedela pred startot na berza, i pokraj padot na prihodite na kompanijata vo prviot kvartal poradi padot na prihodite od mobilni reklami, so {to se doka`a deka mobilniot advertajzing za Fejsbuk pretstavuva nepoznato pole, koe doprva

BROJ 655

16/05/2012

KOMPANII I PAZARI

www.kapital.mk

}e go razviva.

Najgolemata socijalna mre`a, Fejsbuk, vo prviot kvartal od ovaa godina ostvari pad na prihodite i dobivkata vo odnos na posledniot kvartal od minatata godina, soop{tija od kompanijata. Ova e prv pad od ovoj vid koj go zabele`a kompanijata vo poslednite dve godini, a negovata objava stigna vo mnogu nezgodno vreme, pred dolgo~ekuvanoto IPO. Vo prviot kvartal od godinava brojot na korisnici na Fejsbuk porasna na 901 milion. Kompanijata zabele`a kvartalen pad na prihodite od 6% i kvartalen pad na dobivkata od 12%.

I pokraj vakvite kvartalni podatoci, analiti~arite velat deka kompanijata preku izleguvaweto na berza }e sobere rekordni 10,6 milijardi dolari ako prodade 337 milioni akcii po cena od 28 do 35 dolari za edna, a ako pobaruva~kata e golema, ovaa cena, sekako, }e raste.

ZO[TO AKCIITE NA FEJSBUK PRIVLEKUVAAT VNIMANIE? Fejsbuk nastana kako na {ega. Mark Zakerberg “postira{e” sliki na Internet od negovite kolegi vo Harvard i im dozvoli na ostanatite vo internata mre`a na fakultetot da komentiraat za toa koj e “zgoden”, a koj ne. Osum godini podocna Fejsbuk e edna od “naj`e{kite” kompanii na svetot.

IPO na Fejsbuk denes e izvonredno dobra pri~ina za raduvawe na Volstrit, normalno, vo ovie krizni vremiwa. Sega-zasega, investitorite veruvaat deka “start ap” kompanijata vodena od 28-godi{en de~ko e povredna od Boing, najgolemiot proizvoditel na avioni vo svetot. Dali se tie ludi?!

Sekako deka NE! Eve zo{to...

Fejsbuk naskoro }e mo`e da se pofali so milijarda korisnici ili sekoj sedmi ~ovek od svetskoto naselenie. Minatata godina generira{e 3,7 milijardi dolari prihod i to~no edna milijarda dolari profit.

Iako ovie brojki se mali za kompanija koja treba da vredi re~isi 100 milijardi dolari, ima mnogu pri~ini koi ja opravduvaat vozbudata me|u investitorite za IPO na Fejsbuk.

Lu|eto sakaat da se socijaliziraat, a Fejsbuk go olesnuva toa. Po s$ izgleda, kolku pove}e lu|e se “zaka~uvaat” na Fejsbuk, tolku pove}e raste negovata vrednost.

Fejsbuk lani ostvari vkupno edna milijarda dolari neto-profit, {to pretstavuva porast od 65% vo odnos na 2010 godina.

Istovremeno, prihodite na kompanijata porasnaa za duri 88%, na 3,7 milijardi dolari. Rastot na kompanijata navistina e ostar ako se zeme predvid deka vo 2009 godina dobivkata na Fejsbuk iznesuvala 229 milioni dolari, a prihodot 777 milioni dolari. Duri 85% od prihodite na kompanijata doa|aat od mo`nosta za marketing na socijalnata mre`a. Do 31 dekemvri 2011 godina Fejsbuk ima{e 845 milioni aktivni korisnici, {to e 39% pove}e od lani. Kompanijata ja zavr{i 2011 godina so gotovina od 3,9 milijardi dolari. Interesno e toa {to okolu 12% od prihodite

KOJ KOLKU ]E DOBIE OD IPO NA FEJSBUK?

18,7 mlrd

7,05

4,68

mlrd

mlrd

XIM BREJER osnova~ na Acel Partners

DASTIN MOSKOVIC soosnova~ na Fejsbuk

2,44

2,34

mlrd

mlrd

[ON PARKER investitor MARK ZAKERBERG osnova~ na Fejsbuk

JURI MILNER DST Global

na Fejsbuk doa|aat od Zinga, Z najgolemiot ot proizvoditel na igri za Fejsbuk, me|u koi se FarmVille, CityVille i Texas HoldEm. Zarabotkata doa|a direktno od Zinga, koja kupuva oglasen prostor, no i izrabotuva stranici na koi Fejsbuk prodava oglasi.

Od druga strana, 90% od prihodite na Zinga doa|aat od ovaa socijalna mre`a.

Na krajot od minatata godina Fejsbuk ima{e 845 milioni aktivni korisnici mese~no, {to pretstavuva zgolemuvawe od 39% vo odnos na minatata godina. Vo tekot na poslednoto trimese~je od minatata godina korisnicite na Fejsbuk, vo prosek, generirale 2,7 milijardi “lajkovi” i komentari dnevno.

“Denes op{testvoto dostigna nov vrv. @ iveeme vo vreme koga pogolem broj od lu|eto niz svetot imaat pristap do Internet i imaat mobilni telefoni, {to e osnovna alatka za spodeluvawe na misleweto, ~uvstvata i aktivnostite so kogo sakame i koga sakame. Fejsbuk nastojuva da gi razvie uslugite koi na lu|eto }e im dadat mo} za spodeluvawe i }e im pomognat povtorno da gi promenat mnogute klu~ni institucii i industrii”, veli Mark Zakerberg.

KOJ GO POSEDUVA FEJSBUK? Poslednava godina mnogu se {pekulira{e za toa koj, kolku i {to poseduva vo Fejsbuk, pa so izleguvaweto na berza kone~no postojat oficijalni finansiski podatoci.

Ne e za iznenaduvawe toa {to soosnova~ot i glaven izvr{en direktor, Mark Zakerberg, e najgolem akcioner vo kompanijata. Dvaeset i osumgodi{niot pretpriema~ poseduva 28% od akciite na kompanijata, odnosno 533,8 milioni akcii (28%), od koi analiti~arite na “Volstrit `urnal” procenuvaat deka }e zaraboti 18,7 milijardi dolari.

Udelot na investiciskiot fond Aksel partners i negoviot osnova~, Xim Brajer, vo Fejsbuk iznesuva 11,4%, {to e vtor najgolem udel vo kompanijata po toj na Zakerberg. Za investicijata napravena vo

4,6 mlrd

PITER TIEL I-be

GOLDMAN SAKS

1,56 mlrd

2006 godina godina, vredna 12,7 milioni dolari, ovaa kompanija sega mo`e da zaraboti 7,1 milijardi dolari.

Piter Tiel, osnova~ot na sistemot za pla} awe preku Internet, Pejpal, koj neodamna ja prodade kompanijata na Ibej, poseduva 2,5% od akciite na Fejsbuk, iako na po~etokot, kako prv biznis-angel investitor, toj poseduval pove}e od 10% od akciite, no sega poseduva 44,7 milioni akcii, od koi mo`e da zaraboti 1,6 milijardi dolari.

I ovoj udel {to sega go ima voop{to ne e zanemarliv ako se zeme predvid deka vo 2004 godina investiral samo 500.000 dolari.

Dastin Moskovic, prijatel od studentskite denovi na Zakerberg i soosnova~ na kompanijata, poseduva 7,6% udel. Toj e edinstveniot koj ima udel pove}e od 5% vo Fejsbuk, koj ne e vraboten i ne e investior vo kompanijata, a od IPO mo`e da zaraboti 4,7 milijardi dolari.

Ruskata investiciska kompanija Dixital skaj tehnoloxi i nejziniot osnova~, Juri Milner, poseduva 6,4% od akciite na Fejsbuk, odnosno 131,3 milioni akcii, koi sega

51

52

KOMPANII I PAZARI }e vredat 4,6 milijardi dolari, pove}e od 300 milioni dolari koi gi vlo`i vo Fejsbuk vo 2009 godina.

Majkrosoft pak, ima udel od 1,6% poradi investicijata od 240 milioni dolari vo 2007 godina, koja istovremeno vklu~uva i strate{ko marketing-partnerstvo.

Prviot investor vo Fejsbuk, [on Parker, isto taka }e zaraboti 2,4 milijardi dolari od svoite 69,6 milioni akcii.

Glavniot operativen direktor na Fejsbuk, [eril Sandberg, poseduva 41,2 milioni akcii, od koi }e zaraboti 1,4 milijardi dolari. Kako akcioneri vo Fejsbuk se pojavuvaat i del od vrabotenite i poedinciinvestitori koi kupuvale akcii preku Goldman Saks i preku drugi investiciski banki. Samo Goldman Saks lani kupila 65,9 milioni prioritetni akcii od Fejsbuk, za koi sega }e dobie 2,3 milijardi evra.

RIZICI?!

Sekoja javna ponuda na akcii na berza e prosledena so rizici. Me|u rizicite za ponatamo{noto rabotewe {to gi naveduvaat od Fejsbuk, pokraj rivalstvoto so Gugl, }e bidat i zakonskite regulativi, napadite od hakeri, preminot na mobilna telefonija i vlezot na kineskiot pazar.

Konkurencijata so Gugl, Tviter i ostanatite socijalni mre`i bi mo`ela negativno da vlijae na razvojot, velat od Fejsbuk.

Mo`ebi }e se soo~at i so konkurencija

MARK ZAKERBERG OSNOVA^ I IZVR[EN DIREKTOR NA FEJSBUK

Smetam deka pootvoreniot i pokonektiran svet preku Fejsbuk }e pomogne da se izgradi posilna ekonomija so poavtenti~ni biznisi, koi }e donesat podobri proizvodi i uslugi.

vo Kina, ako uspeat da vlezat na toj pazar, pristapot zasega im e zar kade {to pristapo ograni~en.

“Nekoi konkurenti, vklu~itelno i Gugl, bi mo`ele da gi iskoristat silnite ili dominantnite pozicii na nekoi pazari, so {to bi steknale prednost pred nas”, izjavija od Fejsbuk. Nivnite taktiki bi mo`ele da vklu~at integrirani kompatibilni platformi i socijalni mre`i vo proizvodi koi kontroliraat, velat od kompanijata.

Tie izrazuvaat i zagri`enost poradi nivnite mobilni strategii. Re~isi celata zarabotka im doa|a od oglasite na kompjuterite, a ne od telefonite i od tabletite.

Predupreduvaat i deka proizvodite na Epl

i proizvodite koi rabotat na softverot Android na Gugl vo idnina mo`ebi nema da go vklu~uvaat Fejsbuk. Fejsbuk isto taka razmisluva za vlez na kineskiot pazar, {to so sebe nosi dopolnitelni predizvici.

Poradi cenzura, dru{tvenite mre`i kako {to se Fejsbuk, Tviter i Jutjub na Gugl ne se prisutni na toj pazar. “I ponatamu razmisluvame za vlez vo Kina”, rekoa od Fejsbuk. “Kina e potencijalen pazar za Fejsbuk, no na korisnicite, glavno, im e ograni~en pristapot na Fejsbuk. Ne znaeme dali }e uspeeme da najdeme na~in so koj }e upravuvame so sodr`inite i so informaciite koi bi bile prifatlivi i za nas i za kineskata vlada.”

20 JUNI SPECIJALEN PRILOG

BRENDOVI [TO SE E POTREBNO ZA KREIRAWE USPE[EN BREND? KAKVA STRU^NA POMO[ IM E POTREBNA NA KOMPANIITE VO OVOJ PROCES? KOJA E RAZLIKATA ME\U PROIZVOD I BREND? KAKO USPE[NIOT BREND OTVARA VRATA ZA POGOLEMA PRODA@BA, NOVI IZVOZNI PAZARI, POGOLEMA LOJALNOST NA POTRO[UVA^ITE? KAKO STRATE[KI DA RAZMISLUVATE KOGA NOSITE ODLUKA DA LANSIRATE BREND? KOJA E ULOGATA NA MARKETING AGENCIITE VO KREIRAWETO BRENDOVI I KADE DA SE OBRATITE ZA POMO[ VO OVOJ SERIOZEN I VA@EN PROCES ZA KOMPANIJATA I NEJZINATA IDNINA? ZA OVIE I ZA DRUGI TEMI ^ITAJTE VO SPECIJALNIOT PRILOG BRENDOVI KOJ KE IZLEZE NA 20 JUNI 2012 VO NEDELNIKOT KAPITAL.

ZA SITE INFORMACII I PRA[AWA OKOLU OGLASUVAWETO OBRATETE SE DO MARKETING SEKTOROT NA E-MAIL: prilozi@kapital.com.mk; TEL: 02 3298 110 LICE ZA KONTAKT: JASMINA SAVOVSKA TRO[ANOVSKI KAPITAL MEDIA GROUP DOO; P-FAH 503 1000 SKOPJE TEL. 02 3298 110; FAKS. 02 3298 111

54

MARKETING

RI^ARD BRENSON ZA BRENDIRAWETO

NIE SME POVE]E IDEJA OTKOLKU KOMPANIJA oobi~aenata mudrost na biznis{kolite e da se dr`ite do ona {to go znaete. Od 20 vrvni svetski brendovi, 19 se zanimavaat so to~no definiran biznis: Kka-Kola (CocaCola) e specijalizirana za bezalkoholni pijalaci, Majkrosoft (Microsoft) za kompjuteri, Najki (Nike) za sportski obuvki i oprema.

Isklu~ok na ovoj spisok e Virxin (Virgin), a faktot deka vredime nekolku milijardi dolari navistina im pre~i na lu|eto koi veruvaat deka gi znaat “pravilata na biznisot� (koi i da se tie). Nie sme edinstvenite od najdobrite 20 koi se zanimavaat so cela niza raznovidni biznis-aktivnosti, vklu~uvaj}i avioprevoz, vozovi, letuvawa, mobilni telefoni, mediumi, Internet, finansiski uslugi i zdravstvena za{tita.

Sozdadovme kompanii vredni milijardi dolari vo pove}e sektori otkolku koja bilo druga kompanija.

Vo periodot me|u 2000 i 2003 godina Virxin sozdade od nula tri novi vakvi kompanii vo tri razli~ni zemji. Virxin blu (Virgin Blue) vo Avstralija prezede 35% od pazarot na avioprevoznici i drasti~no gi namali cenite, Virxin mobajl (Virgin Mobile) stana najbrzoraste~ka mobilna mre`a vo Britanija, Virxin mobajl vo SAD be{e najbrzoraste~kata kompanija vo istorijata na zemjata i me|u privatnite i me|u dr`avnite kompanii.

Kako rezultat na ovaa diverzifikacija, Virxin uspea da ja prebrodi burata na recesijata. Na{ite rizici se raspredeleni vo mnogu kompanii, industrii i zemji; propasta

V

Legendarniot britanski pretpriema~ i milijarder Ri~ard Brenson zboruva za magazinot Entrepreneur za toa zo{to negovata grupacija Virgin stana uspe{en planetaren brend, iako toj kako biznismen ne se dr`e{e sekoga{ do toa {to najdobro go znae. Ili mo`ebi taka izgleda na prv pogled? na edna kompanija nema da ja sru{i celata grupacija. Toga{, zo{to profesorite po biznis im velat na mladite pretpriema~i da se dr`at do ona {to go znaat, namesto da gi sovetuvaat da imitiraat kompanija kako Virxin?

IAKO NE IZGLEDA TAKA, VIRXIN E FOKUSIRANA Zatoa {to taka treba. Brendot Virxin se grade{e postepeno, odrazuvaj}i go ona za {to bev dlaboko zainteresiran. I na moe sopstveno iznenaduvawe, toa ne be{e izdavawe magazini, kako {to mi be{e prvi~nata ideja; ne be{e duri ni muzika.

Sega sfa}am deka mojata vode~ka sila be{e da pronao|am novi na~ini da im pomognam na lu|eto ubavo da si pominuvaat – vo idealen slu~aj, na mesta kade {to toa

najmalku go o~ekuvaat. Kako na primer, na aerodrom.

Sprotivno na ona {to se ~ini, Virxin e fokusirana: na{ite klienti i investitori pove}e se povrzuvaat so nas kako ideja, otkolku kako kompanija. Nie nudime Virxin iskustvo i se trudime toa da bide dosledno vo site sektori. S$ se vrti okolu brendot.

Ako se vpu{tate vo nov potfat, kako treba da go zamislite i da go razviete va{iot brend? Da zapo~neme so toa kako funkcionira brendot. Brendovite postojat kako sredstvo preku koe se pora~uva {to da se o~ekuva od odreden proizvod ili usluga.

Brendot Virxin vi ka`uva deka upotrebata

Kako rezultat na diverzifikacijata na biznisite, Virgin uspea da ja prebrodi burata na recesijata. Na{ite rizici se raspredeleni vo mnogu kompanii, industrii i zemji; propasta na edna kompanija nema da ja sru{i celata grupacija. Toga{, zo{to profesorite po biznis im velat na mladite pretpriema~i da se dr`at do ona {to go znaat, namesto da gi sovetuvaat da imitiraat kompanija kako Virgin?

BROJ 655

16/05/2012

www.kapital.mk

Brendovite postojat kako sredstvo preku koe se pora~uva {to da se o~ekuva od odreden proizvod ili usluga. Brendot Virgin vi ka`uva deka upotrebata na na{ata kreditna karti~ka e kako letaweto so na{ata aviokompanija, koe pak, e kako da ja koristite na{ata zdravstvena za{tita, da prestojuvate vo na{ite hoteli i da vlo`uvate vo na{iot penziski fond na na{ata kreditna karti~ka e kako letaweto so na{ata aviokompanija, koe pak, e kako da ja koristite na{ata zdravstvena za{tita, da prestojuvate vo na{ite hoteli i da vlo`uvate vo na{iot penziski fond. Toa e garancija deka }e bidete tretirani dobro, deka }e dobiete visokokvaliteten proizvod koj nema da go razni{a va{eto bankarsko saldo i deka pritoa }e se zabavuvate pove}e otkolku {to ste o~ekuvale.

JAVNO JA POKA@UVAME SVOJATA SMISLA ZA HUMOR Dali treba da ja sledite formulata na Virxin i da ja naso~ite va{ata kompanija kon ponuda na posebno iskustvo za potro{uva~ot? Zavisi od toa so kakov vid biznis se zanimavate. Nie sme del od sektori koi se svrteni kon potro{uva~ot, kade {to uslugata e od klu~no zna~ewe.

Mora da procenite {to e su{tinsko za va{iot biznis.

Koga gi sozdavate prvite reklami, dizajnirate logo i za prvpat se obra}ate kon potencijalnite kupuva~i, mo`ete da dojdete vo isku{enie da sozdadete brend koj e mnogu korporativen i dale~en. Pregolem broj kompanii sakaat nivniot brend da odrazuva nekakva idealizirana, usovr{ena slika za niv samite. Kako posledica na toa, nivnite brendovi ne se zdobivaat so tekstura, nemaat karakter i ne steknuvaat doverba kaj lu|eto.

Sprotivno na toa, Virxin javno ja poka`uva svojata smisla za humor. Nie sakame da bideme iskreni za podemite i za padovite vo na{iot biznis i da gi spodelime na{ite razmisluvawa so lu|eto koi ni se najva`ni – na{ite potro{uva~i. Lu|eto koi gi gledaat na{ite reklami se istite lu|e koi ~itaat za na{ite sporovi, neuspesi i gre{ki. Pa, zo{to bi se prepravale deka realniot svet ne n$ zasega?

Re~isi sekoj vo Britanija znae za na{ite prepirki so Briti{ erlajns (British Airlines) niz godinite. Mnogu se zabavuvavme koga vovedovme masa`i vo tekot na letovite na Virxin atlantik (Virgin Atlantic) i objavivme reklama vo vesnicite, koja glase{e:

“Briti{ erlajns ne nudat {ijacu!”.

Za {to i da odlu~ite vie i va{iot tim deka }e se zalaga va{iot brend, odr`ete go vetuvaweto. Toa e edinstveniot na~in da go kontrolirate brendot. I vnimavajte: brendovite sekoga{ zna~at ne{to. Ako ne definirate {to zna~i va{iot brend, konkurentite }e go storat toa namesto vas. Reklamite na Epl (Apple) koi go prika`uvaat vitkiot, sre}en, kreativen Mac nasproti debeliot, neraspolo`en, “bu-

MARKETING batorski” RS vi ka`uvaat s$ {to treba da znaete za ova pra{awe. [to e slednoto? Za sekoj biznis koj gradi potro{uva~ki brend komunikacijata so novinarite e sostaven del od rabotata. Bidete podgotveni! Znajte za {to se zalagate i bidete sigurni koga go soop{tuvate toa. Toga{ }e mo`ete otvoreno i iskreno da odgovorite na koe bilo pra{awe i da gradite vrski so potro{uva~ite i so mediumite.

55

56

MARKETING

TAJNITE NA 10-TE BRENDOVI NA KOI NAJMNOGU IM SE VER

BROJ 655

16/05/2012

MARKETING

www.kapital.mk

Nema podobar na~in da gi analizirate na~inite na brendirawe otkolku da prokopate vo dlabo~inite na kompaniite koi site gi znaat i im veruvaat. Mnogumina se pra{uvaat zo{to nekoi brendovi uspevaat da ostanat na vrvot? Eve samo nekoi od taktikite koi gi koristat najdoverlivite amerikanski brendovi za da se povrzat so potro{uva~ite i idei kako mo`ete da gi iskoristite za va{iot biznis

RUVA (2) FORD: OSTANETE DOSLEDNI o era koga edinstvenata sigurna rabota e promenata, doslednoto brendirawe na Ford napravi od kompanijata svetilnik na sigurnosta.

Van Oken od The Blake Project istaknuva deka identitetot na kompaniskiot brend, so svoeto kratko ednoslo`no ime, legendarnoto logo i potenciraweto na osnova~ot, Henri Ford, go izdr`a testot na vremeto.

“Sekoj ja znae i & se voshituva na prikaznata za Ford”, veli toj. “Od trite avtomobilski proizvoditeli so sedi{te vo Detroit, Ford ima najdosleden brend, proizvodna strategija i izvr{uvawe”.

Isto taka, Ford gi slu{a svoite potro{uva~i i dejstvuva vo soglasnost so nivnite potrebi, dodava Van Oken, zabele`uvaj}i deka izvr{niot direktor, Alan Mjulejli, e aktivno vklu~en vo interakcijata so potro{uva~ite preku socijalnite mediumi. Ovie atributi sozdavaat silna povrzanost: brendot kotira visoko vo odnos na stabilnosta i sigurnosta, a u~esnicite mu dadoa najsilna prose~na ocenka za gri`ata, osobeno za odgovornoto odnesuvawe i gri`ata za dobrosostojbata na vrabotenite i na potro{uva~ite. Nekolku u~esnici go navedoa odbivaweto na Ford da zeme dr`avni pari za spasuvawe kako dokaz za integritetot na kompanijata.

Van Oken istaknuva deka taa doslednost treba da postoi vo sekoj segment od koj bilo biznis. “^estite promeni na logoto, mototo i porakite }e pridonesat ni{to od va{iot brend da ne ostane vo glavite na va{ite potencijalni klienti”, veli toj. “Koga }e razviete unikaten i soodveten izraz za vrednosta na va{iot brend, povtoruvajte go odnovo i odnovo.”

V

Za anketata: The Values Institute, koj go sprovede istra`uvaweto, izdvoi pet vrednosti koi vlevaat doverba vo brendot: sposobnost (kompaniski performansi); interes (gri`a za potro{uva~ite, vrabotenite i za zaednicata); povrzanost (spodeluvawe na vrednostite na potro{uva~ite); postojanost (sigurnost na proizvodite/uslugite) i iskrenost (otvorenost i ~esnost).

Vkupno 1.220 amerikanski potro{uva~i bea pra{ani da ja ocenat sekoja od ovie vrednosti na skala od eden do pet i toa od „mnogu neva`no” do „mnogu va`no”. Ponatamu, bea oceneti po pet stavovi na potro{uva~ite za sekoja vrednost; ovde bea vklu~eni izjavi kako: „Odgovaraat na fidbekot za nivnite proizvodi i uslugi” ili „Go cenat mojot biznis i me nagraduvaat za lojalnosta”. Sekoj u~esnik vo anketata ocenuva{e po dva slu~ajno izbrani brendovi.

Onie koi imaa silni stavovi za nekoj brend bea zamoleni da dadat i li~en komentar. Rezultatot e „Indeksot na doverba” (Trust Index), zaedni~ki rezultat koj go poka`uva nivoto na doverba koe go imaat potro{uva~ite kon odreden brend vo odnos na ostanatite prou~uvani brendovi.

57

58

MARKETING

NIKE: STAV DEKA MO@ETE a svojata internet-stranica Nike izjavuva deka misijata na kompanijata e da “pottikne inspiracija i inovacija kaj sekoj sportist vo svetot”, dodavaj}i, “Ako imate telo, toga{ ste sportist”.

Ovaa inspirativna poraka i nejzinoto obra}awe do {irokite masi ja povrzuva kompanijata za sportska oprema so potro{uva~i od celiot svet, smeta konsultantot za brendirawe Kevin Lejn Keler, profesor po marketing vo Tuck School of Business vo Dartmouth College. “Nike otsekoga{ bil krajno fokusiran na potro{uva~ite, so {irok pristap, koj go pravi brendot relevanten i za elitnite sportisti i za obi~nite lu|e”, veli Keler. “Se raboti za samoemancipacija i za toa da bidete najdobri {to mo`ete, a brendot navistina gi povikuva site “samo da go storat toa” (Just Do It).

Postojaniot razvoj na proizvodite

N

na Nike, vklu~uvaj}i go i voveduvaweto na tehnologii kako perni~iwata Nike Air i tekstilniot materijal Dri-Fit, e edna od najsilnite strani na kompanijata, smeta Keler, koj veli deka potro{uva~ite ~estopati gi izedna~uvaat inovacijata i ekspertizata.

“Koga ste inovativni, potro{uva~ite imaat pogolema doverba, bidej}i mislat deka navistina znaete {to pravite”, veli toj. “Prviot proizvod na Nike be{e samo prviot ~ekor na ova patuvawe, koe im ovozmo`i celosno da ja nadminat svojata osnova na kvalitetni patiki za tr~awe i da se vklu~at vo site sportovi nasekade vo svetot.”

Keler veli deka Nike dobiva dopolnitelni poeni na doverba, bidej}i slavniot soosnova~, Fil Najt, s$ u{te e vklu~en vo raboteweto, fakt koj

be{e zabele`an od eden u~esnik vo anketata, koj tvrde{e deka e “uveren deka kompanijata na Najt sekoga{ }e se odnesuva odgovorno”.

Keler zabele`uva: “Koga osnova~ot e s$ u{te prisuten, lu|eto go po~ituvaat brendot na odreden na~in, koj ne e ist so onoj koga carstvoto e ve}e predadeno vo drugi race. So toa {to negoviot glas i li~nost s$ u{te asociraat na kompanijata se zgolemuva povrzanosta so potro{uva~ite”.

STARBUCKS: IZGRADETE VRSKI tkako pretrpe pad pred nekolku godini, svetskiot vode~ki maloproda`nik na kafe-specijaliteti go podigna svojot biznis i brend taka {to se vrati na svoeto prvi~no vetuvawe – deka gi spojuva lu|eto. “Starbucks sega e mnogu popovrzan so pri~inata za svoeto postoewe, a toa e sozdavaweto vrski”, veli Stengel.

Od besplatniot bez`i~en Internet, pa s$ do muzikata vo prodavnicite i golemite masi, na koi ima do-

O

volno prostor za grupi i sostanoci, prodavnicite na kompanijata se dizajnirani da pridonesat za interakcija me|u potro{uva~ite. “Vlezete vo koj bilo Starbucks i }e vidite deka se sklu~uvaat zdelki, deka lu|eto spodeluvaat raboti, a kompanijata go razbira toa”, veli Stengel. “S$ vo prodavnicite e povrzano so vrski, otkritija, inspiracija i kreirawe.”

Dobro bi bilo “start ap” kompaniite da go zabele`at inovativniot pristap na Starbucks, koj & ovozmo`i na kompanijata da go trasira patot vo kategorija koja postoi so vekovi.

“Tie ja sozdadoa ovaa dinami~na pateka so svojot brend i stanaa mnogu uspe{ni i s$ u{te ne postoi nekoj drug kako niv”, veli Stengel.

Toj smeta deka klu~ot e vo toa da gi razberete temelno normite na kategorijata i strategiite na konkurentite i da otkriete kako mo`ete da gi svrtite vo svoja korist. “Ako ste pretpriema~ koj {totuku vleguva vo odredena kategorija, mo`ebi ne mo`ete vie da ja odredite agendata, no mo`ete da ja prenaso~ite i na toj na~in da pobedite”, veli toj.

“Ako planirate da vlezete vo kategorija i da bidete sledbenik, voop{to ne se ma~ete.”

60

MARKETING

NORDSTROM: FOKUSIRAJTE SE NA POTRO[UVA^ITE oga kru`at mitski prikazni za izvonrednite uslugi koi va{ata kompanija im gi nudi na potro{uva~ite, znaete deka rabotite pravilno. Ova e za{titniot znak na ovaa ekskluzivna stokovna ku}a, za koja se zboruva deka graciozno prifatila da & bidat vrateni komplet

K

gumi za vozilo, iako prodavnicata nikoga{ ne prodavala gumi.

“Nordstrom ima mo} da ovozmo`i izvonredna usluga za potro{uva~ite, koja go nadminuva voobi~aenoto iskustvo”, veli Kalkins od Northwestern. Nordstrom dobi visoki poeni od anketiranite za svojata gri`a za potro{uva~ite, kako i za kvalitetot na proizvodite vo svoite prodavnici, ~ij broj dostignuva re~isi 230. Uslugata i posvetenoto vnimanie – koi vklu~uvaat liberalna politika na vra}awe na proizvodite, ispra}awe po imejl digitalni sliki od novite proizvodi do redovnite klienti i pra}awe poraki so blagodarnost po izvr{enoto kupuvawe – go osloboduva maloproda`nikot od Sietl od potrebata

da se fokusira na konkurentni ceni, {to pomaga profitnite mar`i da se odr`uvaat na povisoko nivo.

“Tie ne se prepravaat deka imaat najniski ceni, no ne ni moraat”, veli Kalkins. “Koga lu|eto odat tamu, znaat deka mo`ebi }e platat malku pove}e, no uslugata e tolku dobra {to vredi za parite.”

Anketiranite ja kritikuvaa Nordstrom za toa {to ne obezbeduva mnogu informacii za potro{uva~ite vo vrska so svoite korporativni odluki, no Kalkins tvrdi deka koga gradite identitet na brendot, vo red e va{ata ponuda da se fokusira na eden glaven element s$ dodeka go pravite toa kako {to treba.

“Ona {to go pravi brendot vozbudliv e uslugata, a ne pristapot”, veli toj.

“Nordstrom nikoga{ ne se fokusirala na kompanijata ili svoite lu|e; seta nejzina pozitivna energija e naso~ena kon potro{uva~ot i maloproda`noto iskustvo, a toa e tajnata na nivniot uspeh.”

SOUTHWEST AIRLINES: USLU@ETE GI EKSCENTRI^NITE voj evtin avioprevoznik postojano trasira svoja pateka vo avionskata industrija, sozdavaj}i poseben vpe~atok preku s$ {to pravi, od otvorenite patni~ki sedi{ta, pa s$ do stjuardesite, koi gi peat upatstvata za bezbednost.

“Southwest otsekoga{ bil mo{ne nezavisen brend, koj brzo gi kr{i normite na avionskata industrija”, veli Tim Kalkins, profesor po marketing na Kellogg School of Management na Northwestern University. “Od rasporedot na sedewe, pa do faktot deka ovaa kompanija ne e navedena vo mnogu od golemite sistemi za onlajn-rezervacii, Southwest otsekoga{ se gordeele so toa {to se mnogu porazli~ni od ostanatite.”

Kalkin veli deka golem del od uspehot na brendot na Southwest poteknuva od faktot deka iako operaciite i korporativnata kultura na kompanijata se karakteristi~ni, site tie razliki ja potkrepuvaat centralnata funkcija na kompanijata.

“Southwest ima zabavna, energi~na korporativna kultura, koja e ed-

O

instvena vo avionskata industrija, no vo su{tina, nivnoto rabotewe e mo{ne profesionalno i gi prenesuva patnicite od edno mesto do drugo na efikasen i dostapen na~in”, veli toj.

Iako avioprevoznikot dobi niski ocenki za toa {to ne spodeluva informacii za donesuvaweto odluki, takvite za{titni merki, mo`ebi, se edna od pri~inite zo{to brendot i ponatamu napreduva.

Nekolku od golemite avioprevoznici se obidoa da go sledat modelot na Southwest preku evtini podru`nici (se se}avate na Song na Delta ili na Ted na United), no nieden ne uspea da gi odr`i.

“Mo`ete da vidite {to pravi Southwest – letaat so eden vid avion, ne naplatuvaat za baga` i imaat prijatelski raspolo`eni vraboteni – pa }e pomislite deka nekoj mo`e da go kopira toa, no ne mo`at”, veli Kalkins. “Magijata na Southwest e vo toa {to iako brendot ima golem broj unikatni elementi, site tie razli~ni par~iwa se vklopuvaat za da im ponudat unikatna usluga na potro{uva~ite.”

62 TEHNOLOGII I BIZNIS

POMO[TA E SA EDEN KLIK DAL nogu ~esto na ova mesto sme pi{uvale za proekti, servisi i uslugi dizajnirani od Mikrosoft ili vo sorabotka so nego, a ~ija namena e da go podobrat va{eto rabotewe, da go zabrzaat i poednostavat procesot na komunikacija i razmena na idei i mislewa ili so eden zbor da vi go poednostavat `ivotot. I normalno, sekoj od tie proekti iako od nadvor izgleda relativno ednostaven i lesen za koristewe, sepak e sostaven od golem broj delovi i komponenti koi {to zaedno ja kreiraat taa celina. I po pravilo, eden od tie delovi e sekcijata za pomo{ koja {to gi dokumentira i opi{uva site ovie segmenti i vo zavisnost od kompleksnosta na softverot ili uslugata, raste i kompleksnosta na samiot del za pomo{ na korisnici. No, kolku i da se kompleksni tie sekcii sepak, ne vklu~uvaat pomo{ vo ba{ sekakva situacija ili pak realno scenario od prosta pri~ina {to nikoj na svetot ne mo`e da gi predvidi site situacii vo razli~ni uslovi. E toga{ imate dve solucii:

M

Vo kompanijata da imate „guru� za sekoja aplikacija posebno koj {to ja znae tolku dobro {to vedna{ mo`e da vi odgovori.

Da pobarate na internet re{enie konkretno za va{iot problem.

No {to e ona {to nedostasuva vo ovie dve scenarija?

Prvoto ne vredi ni da se diskutira bidej}i i da postojat tolku specijalisti nikako ne se isplati za eden mo`en problem da gi vrabotuvate i pla}ate.

Ostanuva ona vtoroto. No internet e mesto kade {to ima milijardi i milijardi sajtovi a poim kako Mikrosoft i negovite produkti gi ima na barem polovina od niv taka {to golemi se {ansite da pronajdete neto~na ili nekompletna informacija koja ne samo {to nema da vi go re{i problemot tuku mo`e da se slu~i i da napravi pove}e {teta.

Poiskusnite i onie koi ve}e rabotat so Mikrosoft znaat deka vistinskata informacija se nao|a na nivniot oficijalen sajt, no i toa ne mora da e lesno za pronao|awe bidej}i Mikrosoft ima nekolku stotici veb destinacii site kompleksni i polni so in-

formacii. Svesni za toa, a so ideja da go poednostavat pristapot do ona {to lu|eto najmnogu go baraat od Mikrosoft ovoj mesec objavija redizajniran portal za poddr{ka na maliot biznis, pred se za alatkite i uslugite koi gi koristat no i pristap do resursi za u~ewe i mre`a od profesionalci koi {to mo`at da odgovorat bukvalno na sekoe pra{awe povrzano so ovie produkti.

Do ovoj portal se stignuva najednostavno preku http://www.microsoftbusinesshub.com/Support i tamu ve do~ekuva naizgled ednostavna stranica (se razbira dizajnirana vo Metro stil) koja {to na jasen i pregleden na~in }e ve odvede do glavnite sekcii na noviot portal koj isto taka e obratnoproporcionalno ednostaven vo odnos na toa kolku e korisen i kolku informacii i mo`nosti vi nudi. Samiot portal e dostapen na 5 jazika, koi {to se zboruvaat vo nekoi od 12 regioni kako {to gi rasporedile od Mikrosoft.

Naslovnata stranica e zbir od ona {to go ima vo ostanatite nekolku sekcii. Taka od levata strana se kategoriite za ona {to naj~esto bi

BROJ 655

16/05/2012

TEHNOLOGII I BIZNIS

www.kapital.mk

FIX e ime koe zboruva samo za sebe.

So klik na ovaa sekcija se otvoraat nekolku potsekcii kade {to se grupirani informaciite za ona {to treba da napravite dokolku kompjuterot vi raboti bavno, potoa, kako da pronajdete {to zna~i nekoja gre{ka koja se pojavila pri raboteweto ili pak informacii za toa kako da se spravite so maliciozen softver i razni napadi od nadvor koi sakaat da vi na{tetat. No za razlika od ostanatite informativni sajtovi ovde ne dobivate samo nekoja teorija tuku mnogu pove}e.

Sekoja od ovie potsekcii, dokolku ima mo`nost za toa, nudi i avtomatsko otstranuvawe na problemot, a i dokolku sakate vie so pomo{ odnadvor da go re{ite problemot toga{ dobivate pristap do prethodno razraboteni scenarija, slu~ai kako i re{enija za specifi~ni problemi, so tutorijali objasneti ~ekor po ~ekor.

AMO LEKU! ve interesiralo i toa – brzina, stabilnost, sigurnost i vmre`uvawe.

Vo sredi{niot del se linkovite do Kontakt sekcijata i Centarot za u~ewe i pregled na najinteresnite temi koi {to gi prebaruvale korisnicite pred vas.

Osven naslovnata strana, ostanatite „anatomski “ delovi na sajtot se kategoriite: Fix, Learn i Contact i vo ovaa prilika }e gi pogledneme sekoja posebno.

LEARN pak sekcijata e mesto kade {to na ednostaven i relaksira~ki na~in }e nau~ite mnogu. Ona {to mo`e da se preka`e preku video ovde e ve} e napraveno taka da u~eweto mo`e da se svede na udobno zavaluvawe vo fotelja i gledawe na klipovi podgotveni na ednostaven, interesen no sepak dovolno informativen na~in.

I ovde materijalite se podeleni preku potsekcii koi {to se kreirani spored pogolemite semejstva na softveri od Mikrosoft (Windows, Office, Internet Explorer, SQL Server itn). Za sekoja od sekciite ima edno glavno video, potoa nekolku povrzani so taa tema kako i sugestii {to bi mo`ele

da poglednete dokolku ve interesiralo toa {to sami ste go otvorile..

CONTACT e ne{to sosema razli~no od ona {to dosega sme naviknale da se krie zad vakov naziv. Obi~no ovde ima edna kontakt forma, mo`ebi nekolku podelbi spored departmenti ili ne{to sli~no i toa e toa. E ovde e navistina pokompleksno, a sepak ednostavno za rabota. Najprvin vi se nudi opcijata da kontaktirate nekoga od Mikrosoft, da se obratite do zaednicata sostavena od korisnici, specijalisti i eksperti, ili da pronajdete nekoj koj {to e definiram kako Mikrosoft partner, a e lociran blizu vas ili odgovara na profilot na profesionalec koj vi e potreben. Sledna e sekcijata za pra{awa povrzani so konkreten proizvod. Sekoj od tie proizvodi se razgranuva na verzii i so klik na sekoja od niv se nosi do centarot za asistencija kade {to povtorno ~ekor po ~ekor se stignuva do odgovor na pra{aweto ili re{enie na problemot. Posledna sekcija tuka e mo`nosta za postavuvawe na op{to pra{awe ili pra{awe koe ne ste sigurni vo koja kategorija bi go smestile. Istoto mo`e da go postavite preku email, telefon, na Twitter ili pak preku „~at” so virtuelen agent.

Naizgled ednostavniot sajt sostaven od 4 sekcii vsu{nost pretstavuva ogromen patokaz kon site korisni informacii, mo`nosti i opcii koi vo sebe gi sodr`i kompleksniot Mikrosoftov ekosistem. Na brz i ednostaven na~in }e naku~ite pove}e, }e re{ite nekoj problem ili pak }e ja kontaktirate vistinskata li~nost vo vremeto koga vi e potrebno. I seto toa besplatno, taka {to navistina nema mnogu pri~ini zo{to vie kako del od nekoj mal biznis da ne go koristite toa.

63