สมเด็จแม่ไท้รำไพพรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ 7 by jutarat06

¾ÃÐºÃÁÃÒªÔ¹Õã¹ÃÑª¡ÒÅ·Õ่ 7

สมเด็จแม่ไท้รําไพพรรณี สมเด็จแม่ไท้รําไพพรรณี

สมเด็จแม่ไท้รําไพพรรณี

¾ÃÐºÃÁÃÒªÔ¹Õã¹ÃÑª¡ÒÅ·Õ่ 7 สมเด็จแม่ไท้รําไพพรรณี

ÇÑÂàÂÒÇ¢Í§ “·‹Ò¹ËÞÔ§¹Ò”

ÊÁà´็¨¾ÃÐºÃÁÃÒªÔ¹Õã¹¾ÃÐºÒ·ÊÁà´็¨¾ÃÐ»¡à¡ÅŒÒÏ ¾ÃÐÃÒª¡Ã³ÕÂ¡Ô¨ »ÃÐ·Ñº ³ »ÃÐà·ÈÍÑ§¡ÄÉ ¾ÃÐÃÒªÊÇÒÁÕàÊ´็¨ÊÇÃÃ¤µ ÊÁà´็¨Ï ¼ÙŒ·Ã§ºØ¡àºÔ¡§Ò¹à¡ÉµÃ àÊ×่ÍÊÁà´็¨Ï §Ò¹ËÑµ¶¡ÃÃÁ·Õ่·Ã§¾Ñ²¹Ò ¤ÇÒÁÊØ¢Ê‹Ç¹¾ÃÐÍ§¤ “µÖ¡»ÃÐªÒ¸Ô»¡” ¨Ò¡¹ํ้Ò¾ÃÐ·ÑÂÊÁà´็¨¾ÃÐ¹Ò§à¨ŒÒÃÓä¾¾ÃÃ³Õ ÇÑ§ÊÇ¹ºŒÒ¹á¡ŒÇ ¡ÒÃ¡‹ÍÊÃŒÒ§¾ÃÐµÓË¹Ñ¡ µÓË¹Ñ¡à·Ò Ê¶ÒºÑ¹ÃÒªÀÑ¯ÃÓä¾¾ÃÃ³Õ สารบัญ 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 25 27 28 30

ÍÀÔàÉ¡ÊÁÃÊ

สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ 7 พระนามเดิม คือ หมอมเจารําไพพรรณี สวัสดิวัตน พระราชสมภพเมื่อวันอังคารที่ 20 ธันวาคม พุทธศักราช 2447 ทรงเปนพระธิดาในสมเด็จ พระเจาบรมวงศเธอกรมพระสวัสดิวัดนวิศิษฎ (พระอนุชาสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปหลวง) กับ พระเจาวรวงศเธอพระองค เจาอาภาพรรณี ทรงมีพระเชษฐาและพระอนุชารวมพระมารดา คือ หมอมเจาเสรีสวัสดิกมล สวัสดิวัตน หมอมเจาโสภณภราไดย สวัสดิวัตน หมอมเจารําไพพรรณี สวัสดิวัตน หมอมเจาใหม สวัสดิวัตน หมอมเจานนทิยาวัด สวัสดิวัตน หมอมเจาอรชุนชิษณุ สวัสดิวัตน หมอมเจารอดรมาภัฎ สวัสดิวัตน หมอมเจายุธิษเฐียร สวัสดิวัตน เมื่อทรงพระเยาว มีพระนามที่เรียกขานกัน ภายในพระราชวงศวา "ทานหญิงนา" เหตุที่ ขานเชนนั้น มีที่มาของพระนามดวยเปนเด็ก ที่มีพระวรกายสมบูรณ จึงถูกลอวาเปนเตา ดังนั้น เมื่อถูกถามวา"อยากเปนเตาทอง" หรือ "เตานา" ทานหญิงองคเล็กไดตอบวา "อยากเปนเตานา" จึงไดรับการเรียกขาน พระนามวา "ทานหญิงนา" ตั้งแตนั้นมา เมื่อเจริญพระชันษาได 2 ป พระบิดา ทรงนําขาถวายตัวอยูในพระบรมราชินูปถัมภ ซึ่งขณะนั้นประทับอยูที่พระตําหนักสวนสี่ฤดู ในพระราชวังดุสิต หมอมเจารําไพพรรณี ทรงเปนพระราชนัดดาพระองคหนึ่งที่สมเด็จ พระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถพระราชทาน ความเอ็นดู ความหวงใยอยูเสมอ ทรงเอา พระทัยใสอบรมอยางใกลชิด เมื่อหมอมเจา รําไพพรรณีมีพระชันษา 6 ป ก็ไดเสด็จ เขาทรงศึกษาในโรงเรียนราชินี ตอมาเมื่อตาม เสด็จฯ สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ ไปประทับที่วังพญาไท จึงไดโปรดเกลาฯ ใหลาออกจากโรงเรียน เนื่องจากโรงเรียน อยูไกลที่ประทับเกินไป และโปรดเกลาฯ ให ครูจากโรงเรียนราชินีมาถวายพระอักษรที่ พระตําหนัก เมื่อถึงเวลาสอบไลจึงจะเสด็จไป สอบที่โรงเรียนราชินี ในระหวางนี้ไดทรงศึกษา วิชาภาษาอังกฤษเปนพิเศษ และในเวลาตอมา ก็ไดทรงศึกษาดวยพระองคเองจนทรงมี ความรูอยางกวางขวาง พ.ศ. 2457 เมื่อ หมอมเจารําไพพรรณี มีพระชันษา 11 ป ไดรับพระมหากรุณาธิคุณ จากพระบาทสมเด็จ พระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว โปรดเกลาฯ ใหทรง ประกอบพิธีเกศากันต (โกนจุก) ตามโบราณ ราชประเพณี งานดังกลาวจัดขึ้นเปนเวลา 2 วัน ณ พระที่นั่งอัมรินทรวินิจฉัย มไหสูรยพิมาน ในพระบรมมหาราชวังเมื่อเสร็จพิธีแลวไดมีการ ฉลองสมโภชอยางสมพระเกียรติ วัยเยาว์ของ “ท่านหญิงนา” 7

หมอมเจารําไพพรรณี ใครขอพระราชทาน

พระบรมราชานุญาตที่จะอภิเษกสมรสกับ

อภิเษกสมรส พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว พระราชสมภพ เมื่อวันพุธที่ 8 พฤศจิกายน พุทธศักราช 2436 ทรงเปนพระราชโอรส องคสุดทายในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูหัวและสมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ มีพระนามเดิมวา “สมเด็จเจาฟาชายประชาธิปกศักดิเดชน ชเนศรมหาราชาธิราช จุฬาลงกรณนารถ วโรรส อุดมยศอุกฤษฐศักดิ์ อุภัยปกษนาวิล อสัมภินชาติพิสุทธิ์ มหามกุฎราชพงษบริพัตร บรมขัตติยมหารัชฎาภิสิญจนพรรโษทัย มงคลสมัยสมากรสถาวรวรัจฉริยคุณ อดุลยราชกุมา” หลังจากพระราชพิธีโสกันตแลว สมเด็จเจาฟาชายประชาธิปกศักดิ์เดชนฯ ทรงไดรับพระบรมราชโองการโปรดเกลาฯ ใหสถาปนาเปนสมเด็จเจาฟากรมขุน ศุโขทัยธรรมราชา และไดเสด็จทรงศึกษา ที่โรงเรียนอีตันประเทศอังกฤษ เมื่อทรง สําเร็จการศึกษาแลวจึงเสด็จเขาศึกษา ตอในโรงเรียนนายรอยที่เมืองวูลฟลิช ประเทศอังกฤษ ดานวิชาทหารปนใหญมา หลังจากทรงสําเร็จการศึกษา สมเด็จ พระเจานองยาเธอ เจาฟาประชาธิปกศักดิเดชน กรมขุนศุโขทัยธรรมราชาไดเสด็จนิวัตพระนคร ในเดือนเมษายน พุทธศักราช 2458 ทรงเขารับราชการในตําแหนง นายทหาร คนสนิทพิเศษของพลเอก สมเด็จพระเจา นองยาเธอ เจาฟาจักรพงศภูวนาถกรมหลวง พิษณุโลกประชานาถ และเมื่อทรงวางจาก พระภารกิจก็เสด็จไปยังวังพญาไท เพื่อเขาเฝา สมเด็จพระศรีพัชรินทราบรมราชินีนาถ เปน เนืองนิตย จึงไดทรงรูจักสนิทสนมคุนเคยกับ พระประยูรญาติ รวมทั้งหมอมเจารําไพพรรณี สวัสดิวัตน ซึ่งพระองคทรงตองพระอัธยาศัย มากกวาองคอื่น สมเด็จพระเจานองยาเธอเจาฟา ประชาธิปกศักดิ์เดชน กรมขุนศุโขทัยธรรมราชา ทรงผนวช เมื่อวันที่ 26 มิถุนายน พุทธศักราช 2460 เมื่อทรงผนวชครบไตรมาส จึงทรงลาสิกขา และในปตอมาไดกราบบังคมทูล พระกรุณาวา ทรงมีพระหฤทัยผูกพันใน

หมอมเจารําไพพรรณี พระบาทสมเด็จ พระมงกุฎเกลาเจาอยูหัวจึงทรงพระกรุณา โปรดเกลาฯ ทรงรับเปนพระราชธุระขอ หมอมเจารําไพพรรณีตอสมเด็จพระเจาบรมวงศเธอกรมพระสวัสดิวัดนวิศิษฎ แลวทรง พระกรุณาโปรดเกลาฯ ประกอบพิธีอภิเษก สมรสพระราชทาน ณ พระที่นั่งวโรภาษพิมาน พระราชวังบางปะอิน เมื่อวันที่ 26 สิงหาคม พุทธศักราช 2461 8

พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ทรงมีพระหฤทัย ผูกพันในหมอมเจารําไพพรรณี ทรงประกอบพิธีอภิเษกสมรส เมื่อวันที่ 26 สิงหาคม พุทธศักราช 2461 9

เมื่อวันที่ 25 กุมภาพันธ พุทธศักราช 2469 ในการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ สถาปนา หมอมเจารําไพพรรณี พระวรราชชายาขึ้นเปนสมเด็จพระนางเจารําไพพรรณี พระบรมราชินี 10

สมเด็จพระเจานองยาเธอ เจาฟา ประชาธิปกศักดิ์เดชน กรมขุนศุโขทัยธรรมราชา เสด็จขึ้นเถลิงถวัลยราชสมบัติ เปน พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว รัชกาลที่ 7 แหงพระบรมราชจักรีวงศ หลังจาก พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว เสด็จสวรรคต ทรงรับพระบรมราชาภิเษก เมื่อวันที่ 25 กุมภาพันธ พุทธศักราช 2469 และในการพระราชพิธีบรมราชาภิเษก ไดทรง พระกรุณาโปรดเกลาฯ สถาปนาหมอมเจา รําไพพรรณี พระวรราชชายาขึ้นเปนสมเด็จ พระนางเจารําไพพรรณี พระบรมราชินี และสถาปนาพระอิสริยยศเปนพระอัครมเหสี โดยสมบูรณตามพระราชกําหนดกฎหมาย และพระราชประเพณีดังประกาศกระแส พระบรมราชโองการ ดังนี้ “..ตั้งแตสมเด็จพระเจาอยูหัวทรงอภิเษก กับหมอมเจารําไพพรรณี ไดทรงประจักษแจง ความซื่อตรงจงรักของหมอมเจารําไพพรรณี อันมีตอพระองค ไดตั้งพระหฤทัยสนองพระเดช พระคุณทั้งปฏิบัติวัฏฐากในเวลาเมื่อทรงสุข สําราญ และรักษาพยาบาลในเวลาเมื่อทรง พระประชวร แมเสด็จไปประทับอยูที่ทุระ สถานตางประเทศ ก็อุตสาหะโดยเสด็จ ติดตามไปมิไดยอทอตอความลําบาก ควร นับวาไดเคยเปนคูรวมทุกขสุขกับสมเด็จ พระเจาอยูหัวมาเปนนิรันดร จะหาผูอื่นเสมอ เหมือนมิได เมื่อสมเด็จพระเจาอยูหัวไดเสด็จ เถลิงถวัลยราชสมบัติ ก็สมควรที่จะทรงสถาปนา หมอมเจารําไพพรรณีขึ้นเปนสมเด็จพระอัครมเหสี เพราะความชอบความดีซึ่งไดมีตอ พระองคมาแตหนหลังดวยอีกสถานหนึ่ง...” สมเด็จพระบรมราชนี ã¹¾ÃÐºÒ·ÊÁà´็¨¾ÃÐ»¡à¡ÅŒÒÏ 11

ก็ไดตามเสด็จพระราชสวามีมิไดขาด

พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัว และสมเด็จ พระนางเจารําไพพรรณีไดเสด็จตางประเทศ

สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณี ทรงรับ พระราชภาระในตําแหนงพระบรมราชินีใน ระบบสมบูรณาญาสิทธิราชทรงเปนศูนยรวม ของสตรีทั้งชาติที่จะตองเปนผูนําทุกดาน อาทิ ดานการศึกษาและศิลปวัฒนธรรม รวมทั้ง พระราชกรณียกิจที่ทรงตามเสด็จพระบาท สมเด็จพระเจาอยูหัวไปเยี่ยมราษฎรตาม จังหวัดตาง ๆ เปนเนืองนิตย โดยหัวเมือง ฝายเหนือเสด็จถึงอําเภอเชียงแสน จังหวัด เชียงราย หัวเมืองฝายใตเสด็จถึงจังหวัด นราธิวาส สวนจังหวัดชายฝงทะเลตะวันออก ไดเสด็จเยี่ยมราษฎรจังหวัดจันทบุรีและตราด ทั้งนี้เพื่อทอดพระเนตรชีวิตความเปนอยู ความทุกขของราษฎร ตลอดจนทรงศึกษา แหลงโบราณสถาน

ในการเจริญพระราชไมตรีกับตางประเทศ

อยางเปนทางการ เริ่มจากประเทศสิงคโปร ประเทศชวา และประเทศเกาหลี ระหวางวันที่ 25 กรกฎาคม ถึง 11 ตุลาคม พ.ศ. 2472 หลังจากนั้นไดเสด็จพระราชดําเนินเยือน ประเทศเวียดนามประเทศกัมพูชา ระหวางวันที่ 5 เมษายน ถึงวันที่ 4 พฤษภาคม พ.ศ. 2473 เนื่องจากพระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจาอยูหัว ทรงมีพระอาการประชวรพระเนตร กําเริบขึ้น นายแพทยประจําพระองคที่ถวาย การรักษาอยูไดกราบบังคมทูลพระกรุณา ถวายคําแนะนําวา ควรจะใหนายแพทย ผูเชี่ยวชาญ ณ ประเทศสหรัฐอเมริกา เปน ผูถวายการตรวจรักษา พระองคจึงเสด็จ พระราชดําเนินพรอมดวยสมเด็จพระนางเจา รําโพพรรณีฯ ไปยังประเทศสหรัฐอเมริกา เมื่อวันที่ 19 มีนาคม พ.ศ. 2475 โดยเสด็จ ผานทางประเทศญี่ปุนและประเทศแคนาดา หลังจากที่ทรงรับการผาตัดตอกระจก ในพระเนตรซายและประทับพักฟนจนพระอาการกระเตื้องขึ้นแลว พระบาทสมเด็จ พระปกเกลาเจาอยูหัวและสมเด็จพระนางเจา รําไพพรรณีฯ ทรงเริ่มปฏิบัติ พระราชกรณียกิจ โดยการเสด็จพระราชดําเนินไปเยือนสถานที่ ตาง ๆ ตามรายการที่รัฐบาลอเมริกาจัดถวาย และไดเสด็จพระราชดําเนินโดยขบวนรถไฟ พิเศษออกจากประเทศสหรัฐอเมริกา เมื่อวันที่ 29 กรกฎาคม พุทธศักราช 2475 เพื่อเยือน ประเทศแคนาดา เปนการสวนพระองคหลัง จากนั้น จึงเสด็จพระราชดําเนินเยือนประเทศ ญี่ปุนอีกครั้งหนึ่งกอนเสด็จนิวัตพระนคร พระราชกรณียกิจ 13

โบราณวัตถุในทองถิ่น ซึ่งทุกแหงหนสมเด็จพระนางเจารําไพพรรณีฯ

ประทับ ณ ประเทศอังกฤษ หลังจากพระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจาอยูหัว และสมเด็จพระนางเจารําไพพรรณีฯ ไดเสด็จประพาสเจริญพันธไมตรีกับประเทศ ตาง ๆ ในยุโรปแลว ยังมีการเจรจาการเมืองกับ รัฐบาลทางกรุงเทพมหานครอยูอยางสืบเนื่อง แตพระองคมีพระบรมราชวินิจฉัยขัดแยงกับ รัฐบาลในเรื่องหลักการสําคัญแทงการปกครอง ในระบอบ ประชาธิปไตยอยางแทจริง วันที่ 6 มีนาคม พุทธศักราช 2477 พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ไดมี พระราชหัตถเลขาทรงสละราชสมบัติและ ทรงประทับอยู ณ ประเทศอังกฤษตอไป สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณี พระบรมราชินีในรัชกาลที่ 7 ทรงมีนํ้าพระราชหฤทัย เขมแข็งเด็ดเดี่ยวที่จะรวมทุกขรวมสุขกับ พระราชสวามีเชนเคย พระองคมิไดทรงอาลัย ในสิริราชสมบัติจนทําใหพระราชสวามีตอง ทรงกังวลหรือลังเลพระราชหฤทัย เมื่อถึงเวลา ที่ตองตัดสินพระราชหฤทัยในเรื่องอันเปนที่ สําคัญยิ่ง ดังไดเคยมีพระราชดํารัสกับ หมอมเจาการวิก จักรพันธุ รองราชเลขานุการ ในพระองควา พระองคทรง เห็นพองตองกัน กับพระราชสวามีในการตัดสินพระราชหฤทัย สละราชย 14

สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณี ทรงมีนํ้าพระราชหฤทัยเขมแข็ง เด็ดเดี่ยวที่จะรวมทุกขรวมสุขกับพระราชสวามี 15

พระราชสวามีเสด็จสวรรคต ระหวางที่ประทับอยูในประเทศอังกฤษ สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณีฯ ทรงมี พระราชภารกิจที่สําคัญยิ่ง คือ การถวาย การพยาบาลพระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจาอยูหัว ซึ่งมีพระราชพลานามัยไมแข็งแรง และประชวรอยูเปนเนืองนิตย พระองคจึง ตองเสด็จฯ ติดตามพระราชสวามีอยางใกลชิด นอกจากนี้ ยังตองทรงดูแลพระตําหนักที่ ประทับดวยพระองคเอง เพราะรัฐบาลไทย ไดเรียกผูปฏิบัติหนาที่รับใชเบื้องพระยุคลบาท กลับประเทศไทยหมดเหลือเพียงขาราชบริพาร ไมกี่คน ครั้งถึงวันที่ 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2484 ขณะประทับ ณ พระตําหนักคอมพตัน ประเทศอังกฤษ พระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจาอยูหัว ไดเสด็จสวรรคตโดยฉับพลันดวย พระหทัยวาย ทรงมีพระชนมพรรษา 48 พรรษา สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณีฯ ทรงจัดการ เรื่องพระบรมศพและถวายพระเพลิง พระบรมศพพระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจาอยูหัว วันที่ 7 มิถุนายน ศกนั้น นับเปนงาน พระบรมศพที่เรียบงายปราศจากพระเมรุมาศ ไมมีการถวายพระเกียรติยศใดๆ ที่สมกับ พระราชอิสริยยศในฐานะอดีตพระมหากษัตริยไทย และไมมีพระราชพิธีทางศาสนา ที่จะจัดถวายได เนื่องจากเวลานั้นในประเทศ อังกฤษยังไมมีภิกษุสงฆในพระพุทธศาสนา ประจําอยู มีเพียงดนตรีบรรเลงเมเดลโซน ไวโอลีนคอนแชรโต (Merdelssohn Violin Concerto) ซึ่งเปนเพลงที่พระเจาอยูหัว โปรดเปนพิเศษคลอเบา ๆ นับเปนการสูญเสีย ครั้งยิ่งใหญที่สุดของสมเด็จพระนางเจา รําไพพรรณีฯ ซึ่งตองทรงตอสูกับความเศราโศก โทมนัสดวยพระขันติธรรมที่สูงยิ่ง 16

วันที่ 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2484 ขณะประทับ ณ ประเทศอังกฤษ พระบาทสมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัว ไดเสด็จสวรรคตโดยฉับพลันดวยพระหทัยวาย ขณะนั้นทรงมีพระชนมพรรษา 48 พรรษา 17

สมเด็จฯ ผู้ทรงบุกเบิกงานเกษตร สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณีฯ มีพระราชอัธยาศัยโปรดธรรมชาติอยางยิ่ง ระหวางประทับ ณ สวนบานแกว ไดโปรดเกลาฯ ใหหมอมเจาประดิษฐา จักรพันธุ ทรงเปน ผูจัดการ "สวนบานแกว" และผลไมนานาชนิด รวมทั้งเลี้ยงสัตวพันธุตาง ๆ ดวยมีพระราชประสงคใหสวนบานแกวเปนไรตัวอยาง มากกวาทําเปนการคา โดยทําการทดลองวา หากปลูกพืชหรือเลี้ยงสัตวชนิดใดไดผลดี ก็ทรงนําความรูนั้นออกเผยแพรแกราษฎร

ยังเปนปาทึบมีที่บุกเบิกเปนไรมัน

สภาพรกราง

ทรงบุกเบิกที่เพื่อปลูกพืชไร เชน ถั่วลิสง นุน โดยมีพระราชประสงคใหปลูกเปนตัวอยาง แกราษฎร แตเนื่องจากพืชทั้งสองชนิดไมเหมาะสม กับสภาพอากาศของจังหวัดจันทบุรี จึงทรง เปลี่ยนไปปลูกมะพราวแทน นอกจากนี้ได ทรงปลูกมันสําปะหลัง เพื่อกันไมใหหญาขึ้นรก และเพื่อชวยยึดดิน ซึ่งไดผลผลิตดีมาก นอกจากพืชไร สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณีฯ ยังโปรดเกลาใหปลูกผักสวนครัวและผลไมตางๆ เชน สมเขียวหวาน ประมาณ 3,000 ตน เงาะ ลางสาด มังคุด เปนตน สวนพริกไทยนั้น ทรงปลูกในระยะแรกแลวทรงเลิก เนื่องจาก มิใหเปนการกระทบตออาชีพของราษฎร สําหรับการเลี้ยงสัตว โปรดเกลาฯ ใหสั่ง ไกพันธุไขจากตางประเทศ โดยฟกไขไก ดวยเครื่อง นอกจากนี้ ยังทรงเลี้ยงเปดพันธุ ปกกิ่ง หาน และวัวพันธุเนื้อ ประมาณ 100 ตัว โดยเลี้ยงตามธรรมชาติ ทั้งนี้เพื่อชวยใน การปราบหญา 18

ในระยะแรกพื้นที่สวนบานแกวสวนหนึ่ง

สวนใหญยังมี

สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณีฯ

สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณีฯ มีพระราชอัธยาศัยโปรดธรรมชาติอยางยิ่ง ระหวางประทับ ณ สวนบานแกว ทรงมีพระราชประสงคใหสวนบานแกว เปนไรตัวอยางแกราษฎรมากกวาทําเปนการคา 19

เสอสมเด็จฯ งานหัตถกรรมทีทรงพัฒนา ระหวางที่ประทับ ณ สวนบานแกว สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณีฯ ได ทรงริเริ่ม พัฒนาการทอเสื่อจันทบูร ซึ่งเปนหัตถกรรม พื้นบานของชาวจังหวัดจันทบุรีใหมีคุณภาพ สีสัน และรูปแบบที่งดงามขึ้น เนื่องจากทรง พบขอบกพรองของเสื่อจันทบูรหลายประการ เชน สีของเสื่อมักจะตกและมีเพียงไมกี่สี ซึ่งสวนมากเปนสีเขม เชน เขียว เหลือง แดง เปนตน พระองคจึงโปรดเกลาฯ ใหตั้งโรงงาน ทอเสื่อขึ้นในสวนบานแกว โดยสั่งซื้อกกตากแหง จากชาวบานมาเปนวัตถุดิบในการทอเสื่อและ มีพระราชดําริใหปรับปรุงคุณภาพสีที่ใชยอมกก โดยมีหมอมเจากอกษัตริย สวัสดิ์วัตน พระอนุชา ซึ่งเปนอาจารยสอนวิชาเคมีที่มหาวิทยาลัย สิงคโปรชวยคนควาวิธียอมกกไมใหสีตก และ คิดกรรมวิธีฟอกกกใหขาว ซึ่งทําใหสามารถ ยอมกกเปนสีอื่น ๆ ได เชน สีชมพู เหลือง ออน ขาว เปนตน นอกจากนั้น สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณีฯ ยังทรงออกแบบกระเปาเสื่อใหมีรูปทรงที่ ทันสมัย ลวดลายสวยงาม ทั้งยังทรงสงเสริมให นําเสื่อกกผลิตเปนของใชประเภทอื่น เชน กระเปา ถาดเอกสาร ที่รองถวยแกว ที่รองจาน กลองใสกระดาษเช็คมือ เปนตน โดยทรง ออกแบบตรวจตราคุณภาพผลิตภัณฑดวย พระองคเอง และโปรดเกลาฯ ใหติด เครื่องหมาย การคาเปนรูปคนหาบกระจาด มีอักษรยอ

สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณีฯ ทรงริเริ่มพัฒนาการทอเสื่อจันทบูร ซึ่งเปนหัตถกรรมพื้นบานของชาวจังหวัดจันทบุรีใหมีคุณภาพ 20

ส.บ.ก. (สวนบานแกว) ใชชื่อวา “อุตสาหกรรมชาวบาน” ซึ่งเปนที่นิยมอยาง แพรหลายทั้งนี้ ดวยมีพระราชประสงคที่จะให โรงงานทอเสื่อของพระองคเปนสถานที่เผยแพร ความรูดานการประกอบอาชีพใหแกราษฎร

ดวยเหตุที่สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณี โปรดดอกไมเปนอยางยิ่ง เมื่อทรงวางจาก พระราชกรณียกิจ ทรงโปรดที่จะทดลองปลูกและ ดูแลตนไมดวยพระองคเอง ในเรือนเพาะชํา ทรงปลูกตนไมที่สั่งพันธุมาจากตางประเทศ และรดนํ้า ใสปุย เปนพระราชจริยวัตร บริเวณสวนบานแกว จึงเขียวขจี งามสะพรั่ง ดวยพันธุไมหลากสีหลายพันธุ ทั้งไมยืนตน ใหความรมรื่น หลากหลายดวยไมพุม สงกลิ่นหอม ไมเถาเลื้อย เชน พวงชมพู พวงแกวแดง พวงคราม พวงโกเมน พวงหยก และแมแตสองขางทางถนน ทางเดินใน พระตําหนัก ก็ทรงปลูกวานสี่ทิศ บัวสวรรค ตนแคฝรั่ง นอกจากนี้ ดวยพระราชหฤทัย ที่เปยมดวยพระเมตตา ทรงเลี้ยงสัตว หลายชนิด โปรดสุนัขมากเลี้ยงไว 11 ตัว เลี้ยงนกหงสหยก ทรงจัดหองเลี้ยงปลา เลี้ยงเตาไวภายในพระตําหนัก สวนบานแกว จึงนับไดวาเปนทั้ง “สวน” และ “บาน” โดย สมบูรณอยางแทจริง 23

ครั้งที่สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณีฯ เสด็จพระราชดําเนินมาทอดพระเนตรที่ดิน ที่จังหวัดจันทบุรีนั้น ทรงชวยขาราชบริพาร เตรียมพระกระยาหารและทรงทํามีดบาด พระดัชนีเปนรอยแผล จึงเสด็จพระราชดําเนิน ไปยังโรงพยาบาลประจําจังหวัดจันทบุรี สรางมาตั้งแต พุทธศักราช 2453 ทรงประสบ กับภาวะขาดแคลนและยากไรของโรงพยาบาล ซึ่งมีอาคารขนาดเล็ก

สภาพทรุดโทรม จึงใหมีการแสดงละครใน พระราชินูปถัมภ เพื่อจัดหาทุนกอสราง

จันทบุรี

พุทธศักราช 2497 ไดพระราชทานนามตึก หลังนี้วา "ตึกประชาธิปก" และพระราชทาน ตราศักดิเดชนซึ่งเปนตราประจําพระองค สมเด็จพระเจาลูกยาเธอ เจาฟาประชาธิปก ศักดิ์เดชน อันเปนพระนามเดิมของพระบาท สมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวใหเปนตรา ประจําตึก และทรงสรางพระบรมรูปพระบาท สมเด็จพระปกเกลาเจาอยูหัวประดิษฐานไว มุขหนาตึก ¨Ò¡¹ํ้Ò¾ÃÐ·ÑÂÊÁà´็¨¾ÃÐ¹Ò§à¨ŒÒÃÓä¾¾ÃÃ³Õ “ตึกประชาธิปก” 24

ๆ เพียงหลังเดียวที่อยูใน

ตึกผาตัดใหแกโรงพยาบาลประจําจังหวัด

เมื่อการกอสรางแลวเสร็จใน

และสมเด็จพระเจาลูกยาเธอในรัชกาลปจจุบัน ยังทรงพระเยาวอยู

เมื่อสมเด็จพระนางเจารําไพพรรณีฯ ไดอัญเชิญพระบรมอัฐิของพระบาทสมเด็จ พระปกเกลาเจาอยูหัวจากประเทศอังกฤษ กลับสูประเทศไทย ในพุทธศักราช 2492 นั้น รัฐบาลไดใชพระตําหนักวังสุโขทัยเปนสถานที่ ทํางานของกระทรวงสาธารณสุข สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีจึงไดเชิญเสด็จ สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณีฯ ไปประทับ ณ พระตําหนักของสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก ในวังสระปทุม ระหวางนั้นเปนเวลาที่สมเด็จพระเจาลูกเธอ

สมเด็จพระนางเจารําไพพรรณีฯ จึงทรง บําเพ็ญพระราชกรณียกิจแทนพระองค ผอนคลายพระราชภารกิจในพระบาทสมเด็จ พระเจาอยูหัวรัชกาลปจจุบันเปนอันมากและ เนื่องจากทรงมีพระราชหฤทัยที่ออนโยน ไมตองพระราชประสงคที่จะทรงรบกวน สมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนีในการ ประทับ ณ พระตําหนักวังสระปทุมนานเกินควร อีกทั้งทรงมีพระราชประสงคที่จะประทับใน ตางจังหวัด ดวยโปรดธรรมชาติและการทําสวน จึงมีพระราชดําริที่จะหาที่ดิน เพื่อสราง พระตําหนักที่ประทับสําหรับพักผอนพระราช อิริยาบถและทรงเยี่ยมราษฎรในจังหวัดนั้น วังสวนบ้านแก้ว 25

ในการหาที่ดินในตางจังหวัดนั้น สมเด็จ พระนางเจารําไพพรรณีฯ มีพระราชดําริไว 2 แหง คือ ที่จังหวัดเชียงใหม และจังหวัด จันทบุรี แตในที่สุดแลวทรงสนพระราชหฤทัย จังหวัดจันทบุรี เพราะระยะทางใกลกวาและ สามารถเสด็จพระราชดําเนินเขากรุงเทพฯ ไดภายในวันเดียว จึงโปรดเกลาฯ ใหพลตรี หมอมทวีวงศถวัลยศักดิ์เลขาธิการสํานัก พระราชวัง เสาะหาที่ดินในจังหวัดจันทบุรี และไดกราบบังคมทูลเชิญเสด็จพระราชดําเนิน ไปทอดพระเนตรที่ดิน ซึ่งในระยะนั้นเสนทาง คมนาคมยังไมสะดวกตองเสด็จฯไปตามถนน ที่ยังไมไดราด ยางเปนหลุมบอ เต็มไปดวยฝุน ละออง รถพระที่นั่งกระแทกกระเทือนไป ตลอดทางในที่สุดทรงพบที่ที่ตองพระราชหฤทัย ตรง ทางแยกเขาตัวเมืองจันทบุรี ดวยทรงเห็น วาเปนสถานที่ซึ่งมีธรรมชาติงดงาม เงียบสงบ ตองกับพระราชอัธยาศัยของพระองค จึงทรงกูเงินจากธนาคารเพื่อซื้อที่ดินสองฝง คลองบานแกว รวมเนื้อที่ 687 ไร และ พระราชทานนามสถานที่แหงนี้ตามชื่อคลอง วา “สวนบานแกว” ในระยะแรกนั้น สวนบานแกว ยังมีสภาพเปนปา จึงโปรดเกลาฯ ใหทําการ ปรับที่ดิน พรอมกับสรางที่ประทับชั่วคราว ทําดวยไมไผ หลังคามุงจาก และไดเสด็จ พระราชดําเนินไปประทับแรมครั้งแรก เมื่อ วันที่ 20 มิถุนายน พุทธศักราช 2493 ซึ่งใน ขณะนั้นยังไมมีไฟฟาและนํ้าประปาใช ตอมา โปรดเกลาฯ ใหสรางเรือนไมหลังเล็กขึ้น 2 หลัง คือ เรือนเทา ซึ่งเปนที่ประทับของสมเด็จ พระนางเจารําไพพรรณีฯ สวนเรือนแดงเปน ที่พกของขาหลวงผูติดตาม และมีเรือนอีก หลังหนึ่งสรางแบบบังกะโลเรียกวาเรือนเขียว เปนที่พักของราชเลขานุการ เรือนทั้งสามหลัง นับเปนอาคารถาวรชุดแรกของสวนบานแกว 26

µÓË¹Ñ¡á´§ µÓË¹Ñ¡á´§

ในการกอสรางพระตําหนักและสิ่ง กอสรางตางๆ ในสวนบานแกว สมเด็จ พระนางเจารําไพพรรณีฯ โปรดใหเปนไปดวย ความประหยัดมากที่สุด โปรดใหจางชาวจีน มาสอนขาราชบริพาร สรางโรงทําอิฐ เผาอิฐ เผากระเบื้องมุงหลังคา เนื่องจากในการ กอสรางพระตําหนักใหญตองใชอิฐเปน จํานวนมาก การขนสงมาจากกรุงเทพฯ เปน เรื่องยุงยากและเสียคาใชจายสูง อิฐของ สวนบานแกวจึงเปนอิฐคุณภาพดี ขนาดใหญ เชนเดียวกับอิฐบางบัวทองมีสัญลักษณเปน ตัวอักษรวา ส.บ.ก. ใชกอสรางเฉพาะใน สวนบานแกวเทานั้น ยังมีอีกพระตําหนักหนึ่งคือตําหนักนอย มีลักษณะเปนบานชั้นเดียว ซึ่งใชเปนที่รับรอง พระราชอาคันตุกะ และทรงใชเปนที่ประทับ สําราญพระราชอิริยาบถในบางโอกาส นอกจากนั้นยังมีศาลาพักผอน 2 แหง คือ ศาลาทรงเหลี่ยม อยูดานหลังพระตําหนักใหญ เปนที่ประทับเสวยพระสุธารสชาและศาลา ทรงไทย อยูขางพระตําหนักดอนแค เปนที่ ประทับเสวยนํ้าพริก นอกจากนั้นยังมีอาคาร และสิ่งกอสรางอื่น ๆ อีก เชน บานพักมหาดเล็ก ตํารวจ ทหารรักษาวัง เรือนขาราชบริพาร โรงทอเสื่อ โรงวัว และเลาไก เปนตน 27

การก่อสร้างพระตําหนัก

สองปตอมา สมเด็จพระนางเจา รําไพพรรณีฯ จึงโปรดเกลาฯ ใหสราง พระตําหนักใหญ (พระตําหนักเทา) บนเนิน ที่ลาดลงไปยังหุบเขา ซึ่งเปนที่ประทับและ รับรองแขก พระตําหนักเปนอาคารแบบครึ่งตึก ครึ่งไมชั้นครึ่ง รูปทรงยุโรป ทาสีเทา ชั้นบน เปนหองบรรทมซึ่งมีเฉลียงที่พระองคสามารถ ทอดพระเนตรทิวทัศนอันงดงามของสวนบานแกวไดกวางไกล เมื่อวันที่ 17 พฤศจิกายน พุทธศักราช 2499 พระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร และสมเด็จพระนางเจาสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปหลวง ไดเสด็จพระราชดําเนินมาที่สวนบานแกว การเสด็จพระราชดําเนินครั้งนี้ ไดทรงปลูก ตนจําปาไวดานขางพระตําหนักใหญ และ ทรงปลูกตนเงาะไวบริเวณเดียวกัน พระตําหนักใหญ่ (¾ÃÐµÓË¹Ñ¡à·Ò) 28

เรือนเขียว เรือนเทา เรือนแดง 29

พุทธศักราช 2511 สมเด็จพระนางเจา รําไพพรรณีฯ ไดเสด็จพระราชดําเนินกลับไป ประทับ ณ วังศุโขทัยเปนการถาวร เนื่องจาก ทรงมีพระประยูรญาติและขาราชบริพาร สวนใหญเปนสตรี ยากที่จะตามเสด็จพระราชดําเนินไปตางจังหวัด ประกอบกับพระองค ทรงมีพระชนมายุสูงขึ้นและพลานามัยไม สมบูรณนัก ดังนั้นเมื่อรัฐบาลกราบบังคมทูล พระกรุณาขอรับพระราชทานสวนบานแกว เพื่อกอตั้งเปนวิทยาลัยครูจันทบุรี โดยทูลเกลาฯ ถวายเงินเพียง 18 ลานบาท สมเด็จพระนางเจา รําไพพรรณีฯ ก็ทรงโปรดเกลาฯ พระราชทาน ใหดวยความเต็มเปยมพระราชหฤทัย ดวยทรง มุงสงเสริมใหจังหวัดจันทบุรีไดมีสถาบันการ ศึกษาชั้นสูง เพื่อใหมีการศึกษาแกเยาวชนที่ มีภูมิลําเนาในจังหวัดจันทบุรี และจังหวัด ใกลเคียงกระทรวงศึกษาธิการไดประกาศตั้ง วิทยาลัยครูจันทบุรี เมื่อวันที่ 8 มิถุนายน พุทธศักราช 2515 เริ่มทําการสอนในระดับ ประกาศนียบัตรวิชาการศึกษา ตอมาในปพุทธศักราช 2516 วิทยาลัยไดรับ พระราชทานตรา “ศักดิเดชน” ซึ่งเปนตรา ประจําพระองคพระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจาอยูหัวเปนตราประจําวิทยาลัย และ ปพุทธศักราช 2528 วิทยาลัยครูจันทบุรี ก็ไดรับพระราชทานพระบรมราชานุญาตจาก พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวรัชกาลที่ 9 ใหอัญเชิญพระนามาภิไธยของสมเด็จ พระนางเจารําไพพรรณี พระบรมราชินีใน รัชกาลที่ 7 เปนนามของวิทยาลัย คือ “วิทยาลัยรําไพพรรณี” วันที่ 14 กุมภาพันธ พุทธศักราช 2535 พระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวรัชกาลที่ 9 ไดพระราชทานนามใหมใหแกวิทยาลัยครู ทั่วประเทศ คือ “สถาบันราชภัฏ” วิทยาลัย

รําไพพรรณีจึงไดเปลี่ยนใชนามใหมวา “สถาบันราชภัฏรําไพพรรณี” ซึ่งปฏิบัติ ภารกิจในฐานะที่เปนสถาบันอุดมศึกษาเพื่อ การพัฒนาทองถิ่น อันตองกับพระราชประสงคสมเด็จพระนางเจารําไพพรรณีฯ

สถาบันราชภัฏรําไพพรรณี

เอกสารอ้างอิง พฤทธิสาณ ชุมพล. (2560). กุลสตรีศรีสยาม สงางามทุกกาลสถาน กรุงเทพมหานคร : สถาบันพระปกเกลา. สถาบันราชภัฏรําไพพรรณี. (2543). พระมิ่งขวัญรําไพพรรณี . กรุงเทพมหานคร : อมรินทรพริ้นติ้งแอนดพับลิชชิ่ง. ภาพประกอบ นางสาวจุฑารัตน พวงชื่น สาขาวิชา การออกแบบ (ออกแบบกราฟก) คณะเทคโนโลยีอุตสาหกรรม มหาวิทยาลัยราชภัฏรําไพพรรณี ทีปรึกษา อาจารยศาสตรพันธุ อาจารยสิริวิภา อาจารยกรกนก บุญนอย วิมุกตายน สนิทการ ผู้ให้ข้อมูล ผูชวยศาสตราจารย ดร.พรโชค อาจารยเกตุวดี อาจารยไพศาล นายกฤติเดช นายปยะวัฒน นางสาวพรพิน พิชญ อูสมบูรณ หิรัญพงษ รัตนวรรณ มงคลกิจ เวชการี ถิ่นนคร

มหาวิทยาลัยราชภัฏรําไพพรรณี 41 หมู 5 ถนนรักศักดิ์ชมูล ตําบลทาชาง อําเภอเมือง จังหวัดจันทบุรี 22000 RBRUofﬁcial www.rbru.ac.th 0 3931 9111