DE UITDAGING
“Belg soupeert zijn deel op tegen februari” Volgend jaar loopt de deadline af voor de Millennium Development Goals 2015. Halen we die doelstellingen tegen armoede? Een dubbelinterview met IOB-voorzitter Tom De Herdt en Bogdan Vanden Berghe, directeur van 11.11.11.
V
TEKST JAN JAGERS FOTO JESSE WILLEMS
ijftien jaar geleden werd aan onze universiteit na een jarenlange traditie in ontwikkelingsstudies het Instituut voor Ontwikkelingsbeleid en -beheer (IOB) opgericht. Toeval of niet, ook in 2000 engageerden 189 landen zich in de United Nations Millennium Declaration om tegen 2015 acht concrete doelen te bereiken. De armoede halveren bijvoorbeeld: “Het aantal mensen dat moet leven van minder dan 1,25 dollar per dag, gemeten tegenover het referentiejaar 1990.” In de laatste rechte lijn naar de eindmeet in 2015 viert het IOB dit academiejaar haar kristallen jubileum. Is dat een reden om te feesten? Voorzitter Tom De Herdt reageert gemengd. “We zijn intussen uitgegroeid tot een expertisecentrum met bijna vijftig medewerkers. De uitdaging is groot: een
42
MAGAZINE UNIVERSITEIT ANTWERPEN 14.2014
brug vormen tussen wetenschap en beleid, nuttig onderzoek doen, duurzaamheid en ongelijkheid op de agenda zetten. Maar ik begrijp uw vraag.” De tussenstand naar de millenniumdoelstellingen, leest die als goed of slecht nieuws? Bogdan Vanden Berghe: Alleen al het bestaan van die doelstellingen is goed nieuws, want die indicatoren zijn meetbaar en concreet. Ze helpen om de druk op de ketel te houden, en om uit te leggen wat er precies gebeurt. Er is ook vooruitgang geboekt. De extreme armoede halveren bijvoorbeeld, is gelukt. Op twintig jaar tijd halveerde het aantal armen in ontwikkelingslanden van 47 procent (in 1990) naar 22 procent (in 2010).
DE UITDAGING
“Op twintig jaar tijd halveerde het aantal armen in ontwikkelingslanden”, zegt Bogdan Vanden Berghe (l.).
MAGAZINE UNIVERSITEIT ANTWERPEN 14.2014
43
DE UITDAGING
De honger neemt af, al is die niet gehalveerd zoals vooropgesteld. Ook de moederen kindersterfte zijn serieus teruggebracht. De doelstellingen om die respectievelijk met twee derde en drie vierde te doen dalen, zijn nog niet gehaald. Maar toch. Voor de doelstelling gendergelijkheid zien we dat bijna evenveel meisjes als jongens naar school gaan, terwijl die verhouding in 1990 nog 70 meisjes voor 100 jongens was. Basisonderwijs voor alle kinderen? We zijn gestegen van 80 naar 90 procent. Maar we moeten ook kritisch zijn, de cijfers laten niet álles zien… Tom De Herdt: De millenniumdoelstellingen hebben een dynamiek teweeggebracht waarin mensen op die cijfers focussen, en minder op de processen erachter. Er zijn bijvoorbeeld meer kinderen die naar school gaan, dat klopt. Dat is de indicator. Maar wat met de kwaliteit van die scholing? Kinderen zitten nu met veel meer in een klas, want de infrastructuur is niet meegegroeid. Ook over hun vervolgtraject – wat na die school? – is te weinig nagedacht. Een andere ongelijkheid achter de cijfers is dat de grootste vooruitgang gemaakt is in China, een aantal
andere Aziatische landen en Zuid-Amerika. Sub-Sahara Afrika hinkt achterop.
In de veldslag tegen extreme armoede zijn we aan de winnende hand. Maar de oorlog tegen de ongelijkheid zijn we aan het verliezen.
Vanden Berghe: Helemaal mee eens. Aan welke doelstelling is nog het meeste werk? Vanden Berghe: Het zal u niet verwonderen: aan de achtste, die gaat over plichten van het rijke Westen. Het is de meest vage, over eerlijke handel, schulden en toegang tot technologie. Daar is weinig mee gebeurd. Tegenover 1990 zijn de budgetten bijvoorbeeld licht gestegen, maar de laatste jaren dalen ze opnieuw. Voor ons land, zo vermeldt het regeerakkoord, blijft 0,7 procent van de begroting het streefdoel ‘indien budgettair mogelijk’. Zo staat het er, letterlijk. Op zich ben ik blij dat het streefdoel overeind blijft. Maar de afgelopen jaren is het budget geslonken tot 0,45 procent. Als de vooropgestelde besparing overeind blijft, komen we uit op 0,42 procent aan het einde van deze regeerpe-
Deadline for Millennium Development Goals approaches
T
Bogdan Vanden Berghe
E
he deadline for the 2015 Millennium Development Goals is next year. Will we meet these UN targets for reducing poverty? Yes and no, say IOB director Tom De Herdt and 11.11.11 director Bogdan Vanden Berghe in a joint interview. “We are gaining the upper hand in the battle against extreme poverty. But we are losing the battle against inequality, climate change and the lack of environmental sustainability.” In the past 20 years, poverty in developing countries has been halved from 47% (in 1990) to 22% (in 2010). Substantial progress has also been made in the fight against famine and infant and maternal mortality. But De Herdt and Vanden Berghe bemoan the lack of progress made towards the development goal which relates to the duties of the rich West. “If the entire world lived like the average Belgian, we would need four planets a year. In our view, the efforts made to reduce climate change and the global causes of inequality – issues which are ours to tackle – have fallen short.”
44
MAGAZINE UNIVERSITEIT ANTWERPEN 14.2014
riode. Opnieuw een daling dus. De rapporteringsplicht over de VN-doelstellingen lag bij de ontwikkelingslanden. Wij gaven wat geld, zij moesten de eerste zeven doelstellingen halen. Welnu, de klimaatverandering en de wereldwijde oorzaken van ongelijkheid waaraan wij iets moeten doen, zijn ondermaats aangepakt. De westerse landen ontlopen hun verantwoordelijkheid? De Herdt (wijzend op een grafiek): Een van de meest relevante studies van de jongste tijd zet het niveau van humane ontwikkeling uit tegen de ecologische voetafdruk. Wat blijkt? Er is geen enkel land ter wereld, geen enkel, dat erin slaagt om die twee te combineren. De duurzame landen zijn niet ontwikkeld. En de ontwikkelde landen zijn niet duurzaam. Dat ontwikkelingsprobleem - ons probleem! - kwam nergens voor in de millenniumdoelstellingen. Als heel de wereld zou leven zoals een Belg, hebben we vier planeten per jaar nodig. Eind februari hebben wij ons theoretische deel van de wereld al opgesoupeerd. Van maart tot december leven we op de kap van landen die wel duurzaam zijn: de ontwikkelingslanden. Vanden Berghe: In de veldslag tegen extreme armoede zijn we aan de winnende hand. Maar de oorlog tegen de ongelijkheid zijn we aan het verliezen, en die voor klimaat en duurzaamheid ook. In Peru kan je live bekijken hoe de klimaatverandering zich voltrekt. Gletsjers smelten, oogsten mislukken, het is er ofwel te droog ofwel te nat, en dus stilaan onleefbaar. Europeanen stoten 13 à 14 ton CO2 uit per kop, Peruanen 1 à 2 ton. Wat zeggen zij, en terecht? “Dat is jullie probleem! Los dat nu eens op! Als jullie willen dat wij ons op dezelfde manier ontwikkelen, dan ontploft de wereld.”
DE UITDAGING
Bogdan Vanden Berghe
“Ik benader mijn studenten als een volbloed liberaal”, stelt Tom De Herdt (l.).
De klimaatverandering is als sluipend gif. Hoe kan je het publiek daartegen mobiliseren? Vanden Berghe: Allicht is het mijn aangeboren optimisme, maar ik geloof dat het tij aan het keren is. De wereldwijde financiële crisis in 2007-2008 was volgens mij een breekpunt, omdat ze aantoont dat mechanismen die armoede en ongelijkheid veroorzaken, globaal worden. Die crisis is niet bij ons begonnen, maar we voelen ze vandaag wel in onze portemonnee. Met de klimaatverandering is dat net zo. Ginder is ze bezig. En ze komt naar hier. Omdat de problemen dichterbij komen, wordt solidariteit hopelijk vanzelfsprekender. Volgens een studie van het Hoger Instituut voor de Arbeid uit 2012 neemt het draagvlak voor ontwikkelingssamenwerking nochtans af. Minder dan 9 procent van de ondervraagden vindt dat het geld goed besteed wordt. Vanden Berghe: Ik heb wat vragen bij die studie, maar wil me daar niet achter verschuilen. Dat het draagvlak afneemt, komt grotendeels door het caritatieve beeld dat mensen van ons werk hebben. Wij als ngo’s zijn geen wilde weldoeners, hé. Wij proberen
mensen zelfredzaam te maken. Ik hoop dat jullie dat zien, maar wij doen veel inspanningen om naar buiten te komen met inhoud, met debatten en papers, veel meer dan met: geef ons geld. We hebben geld nodig om te kunnen werken, dus op 11 november doen we dat wel. Maar we zijn veel meer dan fondsenwervende fabriekjes. Wij werken op processen, proberen dingen, en daarbij lopen ook dingen mis. We moeten nog beter uitleggen wat we doen en waarom. Maar in essentie maak ik me daarover niet zoveel zorgen. Omdat we een goed verhaal hebben. Dat verhaal wordt steevast met groen en links geassocieerd. Waarom niet met rechts? De Herdt: Ik schep er een waar genoegen in om mijn studenten als een volbloed liberaal te benaderen. De grootste liberaal denkt in termen van kansengelijkheid: mensen mogen doen wat ze willen, maar hun startpositie moet gelijk liggen. Wel, dat is vandaag niet zo. Mensen kiezen er niet voor om in Congo of België geboren te worden. In Congo is de levensverwachting 48 jaar. Dat is 30 jaar minder dan bij ons. n
• °1971, Schoten • Alumnus PSW, internationale politiek (1996) • Start als leraar aardrijkskunde en moraal, in het Lyceum Borgerhout en het Stedelijk Handelslyceum Merksem (1997-1998) • Werkt voor Broederlijk Delen, en wordt campagneleider van de koepel van Vlaamse Noord-Zuidbeweging 11.11.11 in 2002 • Directeur van 11.11.11 sinds 2005 • Genomineerd als Alumnus van het Jaar (2008)
Tom De Herdt • °1966, Kapellen • Alumnus PSW en TEW (1988), doctor in de toegepaste economie (2000) • Publiceerde hoofdzakelijk over armoede en institutionele verandering in Congo, maar ook over Nicaragua, Rwanda en Kameroen • Werkte als onderzoeker aan de Universidad Centroamericana in Nicaragua (1989-1990) • Gastprofessor aan de Université Catholique du Congo (2001-2012) • Voorzitter van het Instituut voor Ontwikkelingsbeleid en -Beheer sinds 2012
MAGAZINE UNIVERSITEIT ANTWERPEN 14.2014
45