JUS & LEX
ÝÐÕ Ç¯ÉÍ ¨Ñ ÑÓÐÒÀÕÓÓÍ Õàðâàðäûí Èõ Ñóðãóóëèéí ïðîôåññîð Ë.Ôóëëåð
Õ
óóëüä õ¿ëýýí çºâøººðºãäñºí ¸ñ ç¿é. Ýíý õýñýã íýëýýí óðò ¸ãòëîëîîð ýõëýõ áà íýãýí õààí óëñàà àç æàðãàëã¿éãýýð óäèðäàæ áàéãàà òóõàé ºã¿¿ëíý. Õóóëü õèéõýä ãàðäàã íàéìàí àëäàà Ðåêñ òîìîîõîí øèíý÷ëýë õèéñíèé ¿ð ä¿íä õààí øèðýýã çàëãàìæëàí ñóóâ. Òýðýý𠺺ð÷ëºëò, øèíý÷ëýëò õèéõ àãóó èõ ýðìýëçëýýð ä¿¿ðýí áàéëàà. Ò¿¿íèé áîäëîîð ºìíºõ ¿åèéí õààäûí ãàðãàæ áàéñàí õàìãèéí òîì àëäàà íü õóóëü õèéõäýý ãàðãàæ áàéñàí àëäàà õýìýýí ¿çýæ áàéâ. Îëîí çóóíû òóðø ¿å çàëãàìæèëñàí õààäàä ýðõ ç¿é ãýäýã çºâõºí áàãà çýðãèéí øèíý÷ëýëýýñ ººð þó ÷ áàéñàíã¿é. Ø¿¿í òàñëàõ ¿éë àæèëëàãàà íü õýòýðõèé í¿ñýð, òºâºãòýé; õóóëèéí ä¿ðýì íü ýðòíèé õýë, õýëëýãýýð õèéãäýæ; àðä ò¿ìýí õýðãýý øèéäâýðë¿¿ëýõèéí òóëä ø¿¿ã÷äýä èõ õýìæýýíèé ìºí㺠òºëäºã; ø¿¿ã÷èä õýðýãò õàíäàõäàà øóäàðãà áóñ, ¸ñ æóðàìã¿é õàíäàæ; çàðèì òîõèîëäîëä á¿ð õýýë õàõóóëü àâäàã áàéëàà. Ðýêñ ýíý á¿õíèéã øèíý÷ëýõèéã õ¿ññýí áºãººä òýðýý𠺺ðèéí íýðèéã “àãóó èõ õóóëü ãàðãàã÷” õýìýýí ò¿¿õýíä ìºíõëºí ¿ëäýýõýýð øèéäæýý. Ýíý ñàíàà íü ãýâ÷ ò¿¿íèé àãóó èõ ñàíààðõàëäàà õºòëºãäñºí çîëã¿é, àçã¿é õóâü òàâèëàí áàéëàà. Òýðýýð øààðäëàãàòàé ººð÷ëºëòèéã õèéõ íü á¿¿ õýë “ñàéí” áàéòóãàé “ìóó” õóóëü ÷ ãàðãàæ ÷àäñàíã¿é. Ýíý òàë äýýð Ðåêñ àìæèëòàä õ¿ðñýíã¿é. Ðåêñ ¿íýõýýð àëäàà ãàðãàñàí áàéâ. Ò¿¿íèé àíõíû õóóëü íü ìàø ýìãýíýëòýéãýýð õ¿÷èíã¿é áîëñîí þì. Öýâýðõýí öààñàí äýýð õóóëèéã á¿ð ýõíýýñ íü áè÷èæ ýõëýõèéí òóëä òóõàéí ¿åä ¿éë÷èëæ áàéñàí ñàéí, ìóó á¿õèé ë õóóëèóäûã õ¿÷èíã¿é áîëãîõ øààðäëàãà ò¿¿íä áàéâ. ªìíº ¿éë÷èëæ áàéñàí á¿õ õóóëü õ¿÷èíã¿é áîëëîî. Èéíõ¿¿ òýðýýð õóóëèéí òºñºë áè÷èõ àæèëäàà îðñîí áîëîâ÷ õàðàìñàëòàé íü ãàíöààð÷èëñàí ã¿íãèéí ñóðãàëòààð ýçýìøèæ îëñîí ò¿¿íèé áîëîâñðîë èõýýõýí ó÷èð
Àíãëè õýëíýýñ îð÷óóëñàí Ë.ªëçèéñàéõàí, ×.Öýíãýë
äóòàãäàëòàé áàéâ. Ðåêñò ººðèéí õóóëèà åðºíõèéëºõ, íèéòëýã íºõö뺺ð èëð¿¿ëýõ ýíãèéí ÷àäâàð ÷ äóòàãäàæ áàéâ. ªºðòºº èòãýë ìóóòàé áàéñàí áîëîâ÷ òýðýýð õóóëèà õýðýãæ¿¿ëæ ýõýëñýí áàéíà. Ãýñýí õýäèé ÷ ò¿¿íèé çîõèîñîí õóóëü õ¿ì¿¿ñèéí áóõèìäëûã òºð¿¿ëæ, Ðåêñ ººðèéí çîõèîñîí õóóëèà õ¿÷èíã¿é áîëãîñîí áàéíà. Õàðèí õ¿ì¿¿ñèéí äóíä ÿìàð íýãýí àñóóäàë ìàðãààí ¿¿ñâýë àñóóäëûã øèéäýæ ºãºõººð áîëñîí áàéíà. Èéíõ¿¿ òºðºë á¿ðèéí õýðã¿¿äèéã íºõöºë áàéäàëä íü àâ÷ ¿çýõ íü ç¿éòýé ãýýä àæèëëàñàí áàéíà. Ãýñýí õýäèé ÷ ººðèéí õ¿÷ ÷àäàë, îþóí óõààíû õÿçãààðëàãäìàë áàéäëûã èë¿¿ èõ ìýäýðñýýð ë áàéâ. Òýðýýð ýíý çîðèëãîäîî áàñ ë õ¿ð÷ ÷àäñàíã¿é. Õóóëü ãàðãàõ òºëºâëºãºº, òºñ뺺 ººð÷ëºí òýð öàãààñ õîéø ººðñäèéí äóíä áîëæ áóé õýðýã, ìàðãààíòàé àñóóäëóóäàä ø¿¿ã÷ýýð àæèëëàõààð øèéäëýý. Ðåêñ îëîí ÿíçûí õýðýã, ìàðãààíûã íýã íýãýýð íü øèéäâýðëýõ òóòàì ººðèéíõ íü íóóãäìàë áàéñàí àâúÿàñóóä óëàì á¿ð èëýð÷, õºãæèí ààæìààð ýäãýýð íü õóóëèíä òóñãàëàà îëñíîîð äàãàæ ìºðäºõ ä¿ðýì, æóðìûí ñèñòåìèéã áèé áîëãîíî õýìýýí áîäîæ áàéëàà. Õàðàìñàëòàé íü, ò¿¿íèé ýçýìøèæ îëñîí áîëîâñðîëûí ñóë òàë íü ò¿¿íèé òºñººëæ áàéñíààñ ÷ ã¿í ã¿íçãèé áàéâ. Ò¿¿íèé àç òóðøèëò ýíý óäàà ÷ á¿òñýíã¿é. Õýäèéãýýð òýð õýäýí çóóí çàðëèã, øèéäâýð ãàðãàñàí áîëîâ÷ àñóóäëûã îëèãòîé øèéäýæ áàñ ÷àäñàíã¿é. Òýð åðºíõèéëëèéí áóþó íèéòëýã íºõö뺺ð èëðýõ ãýñýí çàð÷ìûã õýðýãã¿é õýìýýí ¿çýæ áàéñàí òóë áýðõøýýë áèé áîëæ, ø¿¿õèéí á¿õ ýðõ ìýäëèéã àâëàà. Ýíý á¿òýëã¿éòëèéí äàðàà Ðåêñ á¿õíèéã øèíýýð ýõëýõýýð øèéäâýðëýâ. Èéíõ¿¿ òýðýý𠺺ðò íü õóóëü ãàðãàõ áîëîâñðîë äóòààä áàéãààãàà ìýäýðñýí áàéíà. Èíãýýä ò¿¿íèé àíõíû õè÷ýýë íü õóóëü íèéòëýã íºõö뺺ð èëðýõ ¸ñòîé ãýñýí çàð÷ìûã (1) ìýäýõ áàéâ.
øèíý õóóëèéí òºñºë áîëîâñðóóëæ ÷àäñàí áàéíà. ªìíºõ àëäààíóóäàà äàâæ ÷àäñàí ÷ òýðýý𠺺ðòºº áàñ ë èòãýëã¿é õýâýýð áàéâ. Ðåêñ ººðèéí ò¿øìýääýý øèíý õóóëèéí òóõàé ÿðüæ, ýíýõ¿¿ õóóëèàð öààøèä àëèâàà õýðýã, ìàðãààíûã øèéäíý õýìýýí çàðëàâ. Ãýõäýý ýíýõ¿¿ õóóëèéã íóóöëàõ ¸ñòîé ãýæ íýìýí õýëýâ. Õóóëèéã ãàãöõ¿¿ ººðºº áîëîí õýñýã ø¿¿ã÷ ë ìýäýõ ¸ñòîé. Ò¿¿íèé ýíý òºëºâëºãººã ò¿øìýä¿¿ä øóóä ýñýðã¿¿öýâ. Òóõàéí ãîðèì æóðìûí òàëààð ìýäýõã¿é áàéòëàà àñóóäëàà øèéä¿¿ëýõ íü áàéæ áîëøã¿é õýðýã ãýæ òýä ¿çýâ. (2) Ýíý ýñýðã¿¿öëýýñ Ðåêñ ººðèéí äàâóóòàé áîëîí ñóë òàëûã îëæ ìýäëýý. Àìüäðàë ò¿¿íä áîäèò ñóðãàìæ ºãñíèéã Ðåêñ îéëãîæ ýõýëñýí áàéíà.
ªºðò áóé îþóíû õ¿÷, óéãàã¿é ãàíöààð÷èëñàí õºäºëìºðèéíõºº ¿ð ä¿íä Ðåêñ ýíý á¿õíèéã àìàðõàí õóðäàí ñóðëàà. Èéíõ¿¿ òýðýýð äàõèí
Ðåêñ äàõèí õóóëèà õ¿÷èíã¿é áîëãîõîîñ ººð àðãàã¿é áîëñîí áºãººä ýíý õóóëü èðýýä¿éä ãàðàõ àñóóäëûã øèéäýõ áîëîìæã¿é ãýäãèéã
Ðåêñ äàõèí ººð íýãýí òºëºâëºãºº õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîâ. Æèë á¿ðèéí ýõýíä ºìíºõ æèëä ¿¿ñãýñýí á¿õ ìàðãàëäàã÷ òàëóóäûí õýðýã, ìàðãààíûã øèéäýæ ºãºõººð áîëîâ. Ãýõäýý øèéäâýðýý òóõàéí çºð÷èë ãàðàõ áîëñîí á¿õ øàëòãààí, íºõöëèéã òîäðóóëñíû ¿íäñýí äýýð ãàðãàõ áîëíî. Öààøèä ãàðãàñàí øèéäâýðèéã õÿíàõäàà ó÷èð øàëòãààíûã íü ãîëëîí òîãòîîõ áà áîäèò áàéäàë äýýð ãàðñàí àñóóäëûã á¿õýëä íü õàðæ øèéäýõ íü èðýýä¿éä ãàðàõ õóóëüä íü õýðýãòýé áàéëàà. Èíãýýä ººðèéí ò¿øìýääýý Ðåêñ ýíýõ¿¿ øèíý òºëºâëºãººãºº áîëîí ººðèéí øèéäâýðëýñýí á¿õ õýðã¿¿äèéã, òýäãýýðèéã øèéäâýðëýõýä õýðýãëýæ áàéñàí õóóëèéí õàìò õýâëýí ãàðãàõ áîëñíîî èòãýëòýéãýýð çàðëàëàà. Ýíý ¿éëäëýýðýý ºìíº íü õýðýãæ¿¿ëæ áàéñàí òºëºâëºãººíèéõºº ãîë ¿ã¿éñãýëèéã ãàðãàíà ãýæ òîîöîîëîâ. Ò¿øìýä¿¿ä ¿¿íèéã äóóãàé ë õ¿ëýýí àâñàí áºãººä èíãýýä òýä ýíý ä¿ðýì íü ÿìàð áîëîõ, þó õèéâýë ç¿éòýé áîëîõ òàëààð ÿðüæ, òàéëáàðëàæ ºãñºí áàéíà. Ðåêñ èðýýä¿éä ãàð÷ áîëîõ õýðýã, ìàðãààíûã øèéäâýðëýõ òýðõ¿¿ õóóëèéã õýâëýí ãàðãàõààñ çàéëñõèéõ àðãà áàéõã¿é ãýäãèéã îéëãîæ àâ÷ýý.
#02 (002) || 2006/5 || www.liberty.mn 11