"An Kara" (Kültür Eleştirisi ve Toplum) Adorno 1962 yılında önermesini savunmaya devam etti: “Auschwitz’den sonra şiir yazmak barbarlıktır yolundaki önermemi yumuşatmak istemiyorum. O önermenin içinde şiirsel yapıta ilham veren güdü olumsuz olarak ifade edilmiştir” diyordu. (Bağlanma)
Ankara katliamı sürecinde yaşadıklarımızın bir aynadan yansıması, travmalar matruşkasıyla yüzleşmemiz ve insanın insanı sağaltmasına dair bir roman... h2o kitap tarafından Aralık 2017 itibariyle yayınlanıyor. Romanın yazarı arkadaşımız N. Cemal ile kitap hakkında söyleştik: O. Öznur: Ankara katliamının hedef ve tanıklarından biri olarak soruyorum: Doğal olmayan bir felaketin, büyük bir katliamın romanını yazmak nasıl bir şey, yazarken zorlandın mı? N. Cemal: Ankara katliamını hep birlikte yaşadık. Sadece Ankara Barış Mitingi’nde bulunan kişiler olarak değil, bütün toplum olarak yaşadık. İnsan eliyle yaşatılan felaket durumları için çokça verilen bir örnekle ifade etmeye çalışayım. Hitler ve faşizmin kanlı gerçeğinin ardından, 1946 yılında, Theodor Adorno; “Auschwitz’den sonra şiir yazmak barbarlıktır” dedi. Adorno’nun bu önermesi çok tartışıldı. “Felaketin en uç, en keskin bilinci bile yozlaştırıp gevezeliğe
dönüşme tehlikesinden" söz etti. “Auschwitz’den sonra şiir yazmak barbarlıktır ve üstelik bu, şiir yazmanın bugün neden imkânsız hale geldiğine ilişkin bilgiyi de kemirmektedir" diyordu. Adorno’nun hareket noktasına göre; “eleştirel ruh kendinden memnun tefekkürle sınırlı kaldığı sürece çaresizdir”.
1965 yılında ise; “Auschwitz’den sonra şiir yazılmaz dedim. Bununla da o dönemde diriltilen kültürün kofluğuna işaret etmek istiyordum” dedi. “Hegel’in ‘Estetik’te öne sürdüğü gibi, ‘insanlar arasında bir acı bilinci olduğu sürece o bilincin nesnel biçimi olarak sanatın da var olması gerekir’ önermesi uyarınca şiir yazılmalı da diyebilirdim” demeyi de ihmal etmedi. Ama Adorno için; “Auschwitz sonrası kültür -Auschwitz’e yönelik mecburi eleştiri de dâhil olmak üzerebütünüyle süprüntüdür." (Negatif Diyalektik) Adorno 1967 yılında bir kez daha bu konuya döndüğünde “Auschwitz geçmişte mümkün olduğu ve belirsiz bir gelecek boyunca da mümkün kalacağı için, ‘şen sanat’ artık tasavvur edilemez" diyordu. (Sanat Şen midir?) 1946’dan 1967’ye kadar, 21 yıl boyunca Adorno tarafından yürütülen tartışmaların kilit noktası ve cevap anahtarı burada: “Süprüntü kültür”, “şen sanat” ve “acı bilinci.” Acı bilincimiz kat be kat katmerlendiğine göre! Selahattin Demirtaş tutsaklık koşulları altında neden sanat ve edebiyata sarılıyor dersiniz? “An Kara” yazılmalıydı, yazılmaya da devam edilmelidir. Ankara, Suruç, Diyarbakır, Roboski, Reyhanlı katliamları ve o bodrum katları; Veysel Atılgan, Ceylan Önkol ve Uğur Kaymaz ne kadar yazılsa azdır. “Şen sanat” mı, “acı bilinci” mi, ya da “umudu teşvik eden bir direniş eylemi” mi olduğuna okur karar verecektir. O. Öznur: An Kara’yı yazmaya nasıl ve ne zaman başladın? N. Cemal: Pablo Picasso, İspanya iç savaşını anlatan “Guernica” adlı tablosunu 1937’de yapmış. Bugün Guernica’ya baktığımızda, paramparça bedenleri gördüğümüzde, Roboski de dâhil olmak üzere insan eliyle işlenmiş birçok felaketi yansıtabildiğini görebiliriz. John Berger “Sanatla Direniş” adlı kitabında resme dair bir önermede bulunuyor: “Bugün, varolanı resmetmeye çalışmak umudu teşvik eden bir direniş eylemidir” diyor. 10 Ekim 2015’te Ankara katliamını yaşadık. 11 Ekim’de Ankara’da kalıp, Sıhhiye Meydanı’nda ilk anmamızı gerçekleştirdik. Bir gün sonrasında ise 12 Ekim’de İstan-
İşçi Sözü • Aralık 2017 • iscisozu.org • iletisim@iscisozu.org
bul’a dönüp, cenazelerimizin kaldırılışına eşlik ettik. İstanbul Tıp Fakültesi Hastanesi önünde yapılan anmaya katıldık ve ardından da Dicle Deli’nin cenazesini kaldırmak için yürüyüşe geçtik. İşte o gün “An Kara” kabataslak da olsa kafamda belirdi. Dicle’nin cenazesinin kaldırılacağı caminin karşısında bulunan bir evin çatısına çıkıp fotoğraflar çekiyor, kalabalıktaki acı-öfke-kararlılık gibi duygu yoğunluklarını gözlemliyordum. Ankara katliamı bir film şeridi gibi gözlerimin önünden defalarca akıyor, akıyor ama bir türlü geçip gitmiyordu. Yaşadıklarım madem ki gözlerimin önünden geçip gidemiyor, o halde ben de yaşadıklarımın üzerine giderim, dedim. "Yüzleşme" kişisel ve toplumsal bir direniştir. O çatıdan inip cenaze kalabalığına karıştım ve atılan sloganlar eşliğinde romanıma nasıl bir kurgu yapabileceğime karar vermiş oldum. O. Öznur: 2014 yılında, Köz adlı romanından sonra da konuşmuştuk. Yine aynı soruyu An Kara için soracağım. Roman karakterlerin Ankara katliamının gerçek tanıkları mı? N. Cemal: Birinci ağızdan anlatılan bir öykünün -tanıklığın- daha doğru olacağını düşündüm. Romanda ekstra bir anlatıcı, yazarın ara sesi ve izahatları yok. Tamamen gerçek olaylar üzerine kurguladım. Roman karakterlerim tamamen kurmaca olsalar da Ankara’ya birlikte gittiğimiz ve katliamı beraberce yaşadığımız yol arkadaşlarımdan azade değiller. Ankara katliamından gerçek bir kesit sunmak, ardında bıraktığı fiziksel ve ruhsal yaralara dokunmadan olamazdı. Bu nedenle de An Kara’da kişisel ve toplumsal travmalarımız kadar terapilerimiz de var. O. Öznur: An Kara, Ankara katliamı sürecinde yaşadıklarımızın bir yansımasını sunuyor. 10 Ekim 2015’in öncesi ve sonrasından acı kesitlerle. Son olarak eklemek istediklerin... N. Cemal: Belaruslu yazar Svetlana Aleksiyeviç’le bitirmek isterim. Aleksiyeviç; “İnsan hayatının, edebiyata kazandıramadığımız sözlü bir kısmı var. Henüz değer biçmediğimiz, bizi şaşırtmayan, kendine hayran bıraktırmayan bir yan bu. Beni büyüleyen ve kendine esir eden şey de budur” diyor. O sözünü ettiğiniz, “yaşadıklarımızın bir aynadan yansıması” dediğiniz şey de zaten bu. Gerisi okura kalmış. Söyleşi: Oya Öznur