214
THEORY ON DEMAND
Digitale objecten zijn per definitie materiële metaforen; hun werktuigelijkheid toont zich pas in de metaforische uitsnede. Maar waar de antropologie objecten (zoals de kookpot) als ook metaforisch kon identificeren, geldt voor digitale objecten dat het primair metaforen zijn, die ook een materiële vorm hebben gekregen. Door digitale objecten als materiële metaforen te analyseren wordt het mogelijk bloot te leggen welke ideeën, ideologie en interpellaties erin zijn ingebakken en hoe die mee vorm geven aan de sociale praktijken die digitale objecten op hun beurt mogelijk maken. Het begrip ‘materiële metafoor’ is dan ook een heuristisch instrument om de black box van computers, netwerken en digitale code open te maken. Of, anders gezegd, het valt te gebruiken om deze black boxen epistemologisch te hacken.
HOOFDSTUK 3: MEDIATIE DOOR METONYMIE EN METAFOOR Hoe media zich vermenigvuldigen en oplossen Medium-specifieke analyse veronderstelt dat we op voorhand weten wat een medium is, maar elke bepaling daarvan blijkt doordrenkt met metaforen en metonymieën. Dit hoofdstuk behandelt vigerende mediametonymieën en -metaforen en beoordeelt ze op hun vermogen om de materialiteit van media te conceptualiseren. Tevens worden ze onderzocht op hun eventuele werking als vertoogmetaforen. Vertoogmetaforen organiseren gedeelde verhalen die de vorm kunnen aannemen van publieke opinie, politiek agenda’s, onderzoeksprogramma’s of wereldbeelden. Ze verbinden een min of meer coherent cluster van conceptuele metaforen, aannames en legitimaties tot een discursieve formatie die bestaat uit, in de woorden van Foucault, ‘monument/documenten’ die gedrag, principes en beleid aansturen en subjectposities genereren. Als we een lijst maken van gebruikelijke definities van wat een medium is komen we tot acht metonymieën, die telkens een deel belichten: media als drager of opslagcontainer, als productieapparaat, als reproductieapparaat, als distributiesysteem, als format of genre, als waarnemingsmodaliteit, als sociale setting, en als taal. Zo’n lijst maakt duidelijk dat het concept medium in elke context anders kan worden uitgesneden en voortdurend wordt uitgebreid met nieuwe kwalificaties zo gauw er een nieuw medium wordt gesignaleerd. Maar een alomvattende definitie van wat een medium is, is er niet uit te halen. Een andere benadering bestaat eruit te kijken naar wat media worden verondersteld te doen. Drie functies kunnen daarbij worden onderscheiden: verwerking, transmissie en opslag. Iedere functie kent verschillende conceptuele metaforen, die soms ook werken als vertoogmetaforen. Verwerkingsmetaforen typeren media als membraan, als heerser, als ruimte, of als ecologie. Al deze conceptuele metaforen fungeren tevens als vertoogmetaforen voor onderzoeksagenda’s, en sommige ook als materiële metaforen die worden ingebouwd in technologische innovaties. De membraanmetafoor bijvoorbeeld, die ervan uitgaat dat media een dun doorlaatbaar vlies vormen tussen ons en de wereld, vindt zijn vertaling in technologiewedloop naar steeds dunnere beeldschermen, met als ultieme innovatie schermloze projectie. De heersermetafoor leidde in mediastudies tot zowel botte veroordelingen van mediamacht als tot genuanceerd onderzoek naar mediatisering, machtsrelaties, medialogica en onzichtbare politiek. Transmissiemetaforen nemen de vorm aan van media als kanaal, als geleiding, en als gereedschapscreatie. In Shannon’s (1948) ingenieursversie van de kanaalmetafoor is het kanaal duidelijk een materieel gegeven, maar de vertalingen naar een algemener zender-ontvanger-model maakten daar al gauw een immateriële geleiding van waarin het medium oplost in onzichtbaar-