Nato by soteyia soteyia

NATO ως Βιομηχανία Πολέμου:

Συνέπειες στην Ειρήνη, την Ανάπτυξη και την Ανεξαρτησία

Συλλογικό Έργο Κώστας Γουλιάμος Zivadin Jovanovic Βαγγέλης Χωραφάς Νίκος Τόσκας Frank Slijper

Επιμέλεια

Ινστιτούτο Ερευνών ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ

2013

Επιμέλεια: Ινστιτούτο Ερευνών Προμηθέας Σχεδιασμός: Ινστιτούτο Ερευνών Προμηθέας Εκτύπωση: Print Xpress Ltd Έκδοση Ινστιτούτου Ερευνών Προμηθέας ISBN 978-9963-2985-0-1

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Βιογραφικά Σημειώματα.....................................................................................06 Κώστας Γουλιάμος,

(Αντιπρύτανης Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, Αντιπρόεδρος Δ.Σ. Ινστιτούτου Ερευνών ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ)

Εισαγωγή - Ο Ευρωατλαντικός Μιλιταρισμός..................................................09 Zivadin Jovanovic,

(Πρώην Ομοσπονδιακός Υπουργός Εξωτερικών της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας)

Οι “ανθρωπιστικοί πόλεμοι” του ΝΑΤΟ ............................................................15 Βαγγέλης Χωραφάς,

(Εκδότης περιοδικού Monthly Review)

1952-2012. Τα 60 χρόνια της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ ...........................................21 Νίκος Τόσκας,

(Υποστράτηγος τεθωρακισμένων ε.α)

ΝΑΤΟ και Κύπρος ...............................................................................................31 Frank Slijper,

(Ανώτερος ερευνητής στην οργάνωση Ολλανδική Εκστρατεία κατά του Εμπορίου Όπλων - Campagne tegen Wapenhandel)

Όπλα, Χρέος και Διαφθορά - Στρατιωτικές Δαπάνες και η Κρίση της ΕΕ .........39

Σημ.: Το περιεχόμενο των κειμένων της παρούσας έκδοσης αποτελεί προσωπική άποψη έκαστου συγγραφέα και δεν δεσμεύει καθ’ οιονδήποτε τρόπο το Ινστιτούτο.

Βιογραφικό σημείωμα συγγραφέων Κώστας Γουλιάμος Ο Κώστας Γουλιάμος είναι Αντιπρύτανης Ερευνών και Διεθνών Σχέσεων του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου. Είναι μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Έρευνας. Από το 1980, έχει εκδώσει με κριτική προσέγγιση ένα σημαντικό αριθμό βιβλίων, κεφαλαίων και άρθρων. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του (μαζί με τον Δρα. Χρ. Κασιμέρη) τιτλοφορείται ‘The Marketing of War in the Age of Neo-Militarism’, published by Routledge Series: Routledge Advances in Sociology, 2012).

Zivadin Jovanovic Απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Βελιγραδίου το 1961 ο Zivadin Jovanovic κατείχε διάφορες διπλωματικές θέσεις στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας. Μεταξύ 1998 – 2000 υπήρξε Ομοσπονδιακός Υπουργός Εξωτερικών της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας. Υπήρξε εμπνευστής και ένας από τους ιδρυτές του Belgrade Forum for a World of Equals (2000), ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που προωθεί τις ιδέες της ειρήνης, της συνεργασίας, την ανάπτυξη, την ισότητα των εθνών, κρατών, και ανθρώπων, την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και των αποσχιστικών τάσεων ενάντια σε κάθε μορφή διάκρισης. Είναι πρόεδρος του Φόρουμ από το 2005. Το κείμενο του κ. Jovanovic στην παρούσα έκδοση μεταφράστηκε στα ελληνικά από τη Σωτηρούλα Γιασεμή

Βαγγέλης Χωραφάς Σπούδασε Οικονομικές Επιστήμες στο Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών και έλαβε Διδακτορικό τίτλο στη Δημόσια Οικονομική από το Πάντειο Πανεπιστήμιο. Ασχολήθηκε ενεργά με την πολιτική την περίοδο 1993–2001. Υπηρέτησε ως ειδικός επιστημονικός σύμβουλος στα Υπουργεία Εσωτερικών και Άμυνας και ως γενικός διευθυντής του Επιτελείου

του υπουργού Εθνικής Άμυνας. Από το 1991 είναι εκδότης του περιοδικού Monthly Review. Έχει εκδόσει τρία βιβλία, άρθρα και εργασίες που έχουν δημοσιευθεί στον ημερήσιο Τύπο και σε επιστημονικά και πολιτικά περιοδικά.

Νίκος Τόσκας Ο υποστράτηγος τεθωρακισμένων ε.α Νίκος Τόσκας γεννήθηκε το 1953. Ο κ. Τόσκας είχε παρουσία στο Πολυτεχνείο το 1973. Ήταν εικοσάχρονος εύελπις όταν βοήθησε φοιτητές να αποφύγουν τη σύλληψη από το χουντικό καθεστώς.

Frank Slijper Ο Frank Slijper είναι ανώτερος ερευνητής στην οργάνωση “Ολλανδική Εκστρατεία κατά του Εμπορίου Όπλων” (Campagne tegen Wapenhandel) και επιστημονικός συνεργάτης στο Transnational Institute (TNI). Η μελέτη του “Όπλα, Χρέος και Διαφθορά Στρατιωτικές Δαπάνες και η Κρίση της ΕΕ” δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο του 2013 από το Transnational Institute. Το κείμενο του Frank Slijper που περιλαμβάνεται στην παρούσα έκδοση αποτελεί πρώτη δημοσίευση στα ελληνικά αποσπάσματος της πιο πάνω μελέτης. Μετάφραση στα ελληνικά: Σωτηρούλα Γιασεμή

Κώστας Γουλιάμος

Εισαγωγή Ο Ευρωατλαντικός Μιλιταρισμός

Το ΝΑΤΟ ως πυλώνας της πολεμικής βιομηχανίας

Τον Ιούνιο του 2010 ο Γ.Γ του ΝΑΤΟ ζήτησε από τις χώρες μέλη του ΝΑΤΟ να αυξήσουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες. Την ίδια περίοδο το Ευρωβαρόμετρο κατέγραφε αύξηση της φτώχιας στις ευρωπαϊκές χώρες, με ένα πολύ μεγάλο ποσοστό των Ευρωπαίων πολιτών να μην μπορούν να ανταπεξέλθουν στα έξοδά τους. Η απροκάλυπτη απαίτηση για αύξηση των στρατιωτικών δαπανών - και δη σε περίοδο βαθιάς κρίσης - σε συνδυασμό με την άνευ προηγουμένου κηδεμόνευση που επιχειρείται στο πεδίο της έρευνας από το ΝΑΤΟ (με τη σύμπραξη Πανεπιστημίων, ινστιτούτων και ΜΚΟ), έχει τη ρίζα της στον ολοκληρωτισμό που επιβάλλει ο καπιταλισμός (Γουλιάμος, 2008), ο οποίος πλέον αναδιπλώνεται μέσα από τις επιθετικές στρατηγικές και πρακτικές του «στρατιωτικού/βιομηχανικού/τεχνολογικού/ενεργειακού» συμπλέγματος. Μάλιστα θα υπογραμμίζαμε πως υπάρχουν πλείστες κυβερνήσεις που επιζητούν, με εμμονοληπτική πίστη και προσήλωση, την επικύρωση των σχέσεών τους με το ΝΑΤΟ και τους μηχανισμούς τους. Το συγκεκριμένο στόχο επικύρωσης διατύπωσε και ο κ. Νίκος Αναστασιάδης, σε ομιλία του στη Βουλή των Αντιπροσώπων, κατά την τελετή εγκατάστασής του ως Πρόεδρος της Δημοκρατίας το 2013. Αναφερόμενος στην εξωτερική πολιτική, τόνισε ότι βασική επιδίωξη είναι η υποβολή αίτησης ένταξης στο Συνεταιρισμό για την Ειρήνη (ΣγΕ), και η οικοδόμηση σχέσεων με το ΝΑΤΟ. Προφανώς η κυβέρνηση Αναστασιάδη κατά τρόπο ιστορικά, πολιτικά και οικονομικά ανεπίδεκτο αγνοεί το γεγονός ότι οι εξοπλιστικές δαπάνες αυξάνονται ραγδαία, παρά τις σοβαρές συνέπειες για την εργατική τάξη και τα λαϊκά κινήματα που έχει συσσωρεύσει η συστημική κρίση του καπιταλισμού. Για παράδειγμα οι ΗΠΑ αντιπροσωπεύουν το 41% των παγκόσμιων πολεμικών δαπανών, παρουσιάζοντας μια αύξηση κατά 50% τα τελευταία δέκα χρόνια. Σε γενικές γραμμές οι ΗΠΑ δαπανούν στην πολεμική βιομηχανία όσα όλος ο υπόλοιπος κόσμος μαζί. Αναντίλεκτα, η εν λόγω βιομηχανία έχει πλέον αποκτήσει καθοριστικό ρόλο διαμεσολαβητή των σύγχρονων διεθνών σχέσεων (Gouliamos & Kassimeris, 2013). Μια εύγλωττη απόδειξη αποτελεί η περίπτωση του δανείου που δόθηκε στην Ελλάδα -

Ο Ευρωατλαντικός Μιλιταρισμός

μέσω της μνημονιακής πολιτικής - με αντάλλαγμα την αγορά στρατιωτικού υλικού. Τα δεδομένα στοιχεία, σε συνάρτηση με την εξέλιξη των περιφερειακών συγκρούσεων και, κυρίως, των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων, αποτυπώνουν τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις, αλλά και τους συσχετισμούς των δυνάμεων που διαμορφώνονται. Σε κάθε περίπτωση, το ‘στρατιωτικό/βιομηχανικό/τεχνολογικό/ενεργειακό’ σύμπλεγμα - εντός του οποίου ‘φυσική αρχή’ είναι η πολεμική βιομηχανία - επιβάλλει τον έλεγχο μιας οργανικής κυριαρχίας μέσα από τον υπερεθνικό θεσμό του ΝΑΤΟ όπου τα κράτη, που είναι ενσωματωμένα στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, διαδραματίζουν ρόλο εκτελεστικό των αποφάσεών του. Ήδη από τη σύνοδο του ΝΑΤΟ, στη Ρώμη (1991)έγιναν ευδιάκριτοι οι δύο άξονες διεύρυνσης του παραπάνω συμπλέγματος: (α) η οικονομική επιρροή της Ευρώπης μέσω της διεύρυνσης της Ένωσης, και (β) η γεωστρατηγική επιρροή των ΗΠΑ μέσω της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ. Τα τελευταία βέβαια χρόνια είναι προφανές πως οι τομείς επιρροής μπορεί να μεταφέρθηκαν από τον πολιτικό στον οικονομικό τομέα, ωστόσο η μιλιταριστική διάσταση των πραγμάτων παραμένει κεφαλαιώδους σημασίας για τη «νέα τάξη». Σε κάθε περίπτωση, η γεωπολιτική αναδιάταξη τόσο στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου όσο και σε άλλα σημεία του πλανήτη, τελούν υπό τη στρατιωτική εποπτεία του ΝΑΤΟ με αποτέλεσμα την υπονόμευση και, συνάμα, περιθωριοποίηση του καταστατικού χάρτη του ΟΗΕ. Επιπρόσθετα, με την επικείμενη υπογραφή συμφωνίας ελεύθερου εμπορίου στις δύο ακτές του Ατλαντικού, γίνονται βαθύτερες πλέον οι αρμοδιότητες και οι λειτουργικές διαστάσεις του ΝΑΤΟϊκού οργανισμού. Στο σημείο τούτο οφείλει κανείς να αναζητήσει και τις αιτίες διαμόρφωσης του νέου ΝΑΤΟϊκού δόγματος αφού η στρατιωτική συμμαχία περνά από την εποχή του διπολισμού και της μονοκρατορίας στη σημερινή περίοδο της υπερεθνικής νεοφιλελεύθερης «νέας τάξης». Το ΝΑΤΟ - ως παγκοσμιοποιημένος πλέον πολεμικός βραχίονας της οργανικής κυριαρχίας που ασκεί η συγκεκριμένη τάξη μέσα από μια αγοραλογία πολέμου (Gouliamos & Kassimeris, 2013) - είναι ανοιχτό σε διμερείς συνεργασίες με χώρες από όλες τις ηπείρους. Και από την άποψη αυτή μετατρέπεται σε βασικό σύνδεσμο μεταξύ «εμπορίου και πολεμικής μηχανής» κατά τη έκφραση των Deleuze και Guattari (1986). Στο πλαίσιο του νέου δόγματος, το ΝΑΤΟ καλλιεργεί μια νέα πυρηνική στρατηγική με στόχο την περιορισμένη αλλά αναγκαία χρήση πυρηνικών όπλων για τους σχεδιασμούς των μητροπολιτικών κέντρων του καπιταλισμού. Το εν λόγω δόγμα αποτελεί per se μια ακραία όσο και επικίνδυνη, μεταξύ άλλων, πρόκληση για τη σύγχρονη πολιτική δημοκρατία, για την ίδια την ανθρωπότητα. Αυτή η πρόκληση είναι εντεινόμενη και εκτεινόμενη με την παρουσία και τις επεμβάσεις του ΝΑΤΟ στα Βαλκάνια, στην Ευρασία, στη Μεσόγειο, στη Μέση Ανατολή, στην Αφρική ή την Ασία, με πρόσχημα

Κώστας Γουλιάμος

την «εσωτερική αστάθεια», ή το «έλλειμμα δημοκρατίας». Υπό την έννοια αυτή, «χώρες όπου η κοινωνική ειρήνη θα διαταράσσεται από κινήματα και συνδικάτα, μπαίνουν και αυτές στην ατζέντα του ΝΑΤΟ, ώστε η κάθε επικυρίαρχη τρόικα να νιώθει ασφαλής» (Κ. Ήσυχος, 2013). 2. Δεν μπορεί να υπάρξει «δίκαιη και δημοκρατική λύση» του Κυπριακού στα πλαίσια του ΝΑΤΟ Ειδικά σε ό,τι αφορά στην Κύπρο, θα λέγαμε πως η χώρα μας ως χώρος «ζωτικής σημασίας» για τη νεοφιλελεύθερη «νέα τάξη» στην ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Ευρασίας, μετατρέπεται– σε περίπτωση ενδεχόμενης ένταξης στο ΝΑΤΟ ή/και στο Συνεταιρισμό για την Ειρήνη (ΣγΕ) – σε ειδικό διαμετακομιστικό πεδίο των ΝΑΤΟικών (και όχι μόνο)συμφερόντων, γεγονός που εγκυμονεί τεράστιους κινδύνους για την κοινωνική της ανάπτυξη, την κρατική της υπόσταση και, κυρίως, την ανεξαρτησία της. Η Κύπρος διαθέτει μια δυσανάλογη προς το μέγεθός της γεωπολιτική υπεραξία, την οποία θα ζήλευαν πολλές ηγεμονικές δυνάμεις του πλανήτη μας. Διαθέτει ένα πολύτιμο γεωστρατηγικό χώρο που συνδέει τρεις ηπείρους. Στοιχειοθετεί, έτσι, έναν κόμβο της Ευρασίας και, παράλληλα, έναν κρίκο διασύνδεσης του Ισραήλ με τις ναυτικές δυνάμεις της Δύσης. Δίχως άλλο, η Κύπρος αποτελεί ίσως τον πιο σημαντικό στρατηγικό κόμβο της Μεσογείου. Δεν είναι , ως εκ τούτου, τυχαίες οι συχνές δηλώσεις και ωμές παρεμβάσεις του Γενικού Γραμματέα της βορειοατλαντικής συμμαχίας σε ό,τι αφορά στην επίλυση του κυπριακού. Για παράδειγμα ο κ. Ράσμουσεν υποστήριξε τον περασμένο Μάη ότι οι γεωτρήσεις για το φυσικό αέριο στην ΑΟΖ της Κύπρου πρέπει να αρχίσουν μετά τη λύση του Κυπριακού. Επιπρόσθετα, ο Γενικός Γραμματέας συνέδεσε την οικονομική κρίση με την ανάγκη επίλυσης του Κυπριακού, καλώντας όλες τις πλευρές να εργασθούν προς αυτή την κατεύθυνση. «Υπάρχουν πολλά πράγματα που διακυβεύονται σε οικονομικό επίπεδο και όλες οι πλευρές θα είναι πολύ καλύτερα με την επανένωση του νησιού» τόνισε, για να καταλήξει ότι όταν εκλείψει το πολιτικό πρόβλημα θα εκλείψουν και τα προβλήματα στη συνεργασία ΝΑΤΟ - Ευρωπαϊκής Ένωσης. Προφανώς, ορισμένοι κύκλοι, είτε λόγω αμνησίας είτε λόγω πολιτικής αβελτηρίας, αγνοούν ότι το ΝΑΤΟ υπήρξε ο αρχιτέκτονας του δίδυμου εγκλήματος εις βάρος του κυπριακού λαού το 1974. Και βέβαια δεν αντιλαμβάνονται πως η διολίσθηση του Κυπριακού στα πλαίσια του ΝΑΤΟ, με πρόσχημα την ασφάλεια σε ένα σχέδιο λύσης, θα είναι καταστροφική, αφού, μεταξύ άλλων, υποδηλοί την οριστική μετατροπή της Κύπρου σε ένα «αβύθιστο νατοϊκό αεροπλανοφόρο» για επιθέσεις ενάντια στους λαούς της Ανατολικής Μεσογείου.

Ο Ευρωατλαντικός Μιλιταρισμός

Εν πάση περιπτώσει, η ιστορία αλλά και οι εξελίξεις αναδεικνύουν ότι δεν μπορεί να υπάρξει «δίκαιη και δημοκρατική λύση» του Κυπριακού στα πλαίσια του ΝΑΤΟ. Προς τούτο, αποτελεί πολιτικά οξύμωρο σχήμα να μην αξιοποιείται από την παρούσα κυβέρνηση η γεωπολιτική υπεραξία της Κύπρου και αντ` αυτής να προωθείται η ένταξη στο ΝΑΤΟικό μηχανισμό του ΣγΕ. Προφανώς η κυβερνητική πολιτική επιδεικτικά αγνοεί πως σε μια τέτοια εκδοχή δημιουργείται μια περίπλοκη κατάσταση υποταγής κράτους και υπηρεσιών προσαρμοσμένων στις ΝΑΤΟικές προτεραιότητες, άμεσα συνδεδεμένων με τη λεηλασία του πλούτου της χώρας προς όφελος των μητροπολιτικών κέντρων του κεφαλαίου, υπό την οικονομική πάντοτε εποπτεία της τρόικα και το στρατιωτικό έλεγχο της ατλαντικής συμμαχίας. Υπό τέτοιες συνθήκες, προξενεί επίσης αρνητική εντύπωση το γεγονός πως ένα μέρος της πανεπιστημιακής κοινότητας αποτελεί στρατηγικό εταίρο είτε του ΝΑΤΟικού συστήματος, είτε του ‘στρατιωτικο-βιομηχανικό’ συμπλέγματος. Όπως είναι γνωστό, εδώ καιπάνω από μια δεκαετία έχουν θεσπισθεί ακόμα και υποτροφίες του ΝΑΤΟ τόσο για ακαδημαϊκούς όσο και για φοιτητές. Πραγματικά, ένας διόλου ευκαταφρόνητος αριθμός πανεπιστημιακών συμπράττει με Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) και ινστιτούτα έρευνας που ελέγχονται (άμεσα ή έμμεσα) από το ΝΑΤΟ με στόχο την εκπόνηση μελετών, ερευνών ακόμα και πρακτικής άσκησης φοιτητών με πρόσχημα άλλοτε την ειρηνική συνύπαρξη και άλλοτε την ανάπτυξη. Στο μεταξύ , μέσω της στρατιωτικής του δράσης, το κεφάλαιο σχεδιάζει όλο και πιο επιθετικά να υποτάξει ολοκληρωτικά την επιστημονική έρευνα στην υπηρεσία σχεδιασμού νέων ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων, ενώ την ίδια ώρα σφυροκοπούνται εργατικά λαϊκά δικαιώματα και κατακτήσεις. Το εξίσου επικίνδυνο στοιχείο στην όλη υπόθεση είναι το γεγονός ότι αγγίξαμε το σημείο να θεωρείται πλέον φυσιολογική και ακαδημαϊκά μετρήσιμη η ΝΑΤΟική «έρευνα». Προφανώς ορισμένοι κύκλοι δεν διακρίνονται για την ιστορική τους συνείδηση αφού «αγνοούν» ότι το ΝΑΤΟ βρέθηκε όπου χρειάστηκε για να καταστείλει λαϊκές αντιδράσεις, είτε με τα «έξυπνα όπλα» της έρευνας είτε μέσω μυστικών υπηρεσιών, ή του κατασκοπευτικού δικτύου Ghostnet, αλλά και της στρατιωτικοποίησης του κυβερνοχώρου. Δεν μπορούν ή/και δεν θέλουν να κατανοήσουν αυτό που o Lenin(1963) είχε καταλάβει: ότι δηλαδή δεν μπορεί να υπάρξει, ιδιαίτερα μετά την βιομηχανική επανάσταση, ένας κόσμος καπιταλιστικής παραγωγής χωρίς τον ιμπεριαλισμό. 3.

Το νέο δόγμα του ΝΑΤΟ

Για τον Lenin ο καπιταλισμός υπάρχει μόνο μέσα από τη μορφή του ανταγωνισμού διαφορετικών κεφαλαίων σε αμοιβαίες συγκρούσεις. Αυτές ακριβώς οι αμοιβαίες συγκρούσεις αναιρούν και το επιχείρημα των Negri και

Κώστας Γουλιάμος

Hardt (2001), οι οποίοι με αφετηρία τον Kautsky, διατείνονται ότι υπάρχει ένα μέρος της παγκόσμιας κυριαρχίας ενοποιημένο, χωρίς ανταγωνισμό των αντίπαλων ιμπεριαλιστικών κρατών-μελών. Προδήλως δεν αντιλαμβάνονται τους ενδοϊμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς εντός του ΝΑΤΟ, με την κάθε υπερεθνική τάξη να διεκδικεί μεγαλύτερο μερίδιο κεφαλαίου, ενεργειακών διαδρόμων και πηγών πλούτου. Η πρόσφατη κρίση στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου αποτελεί τυπικό παράδειγμα, καθότι είναι συνδεδεμένη αφενός με τους ενδοϊμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς, αφετέρου με το στρατηγικό έλεγχο πάνω στους ενεργειακούς αγωγούς και διαμετακομιστικούς διαδρόμους. Πέραν τούτων, στόχος της Ουάσιγκτον είναι να επαναλάβει στην Ανατολική Μεσόγειο όσα υλοποίησε και εφαρμόζει στη στρατηγική των Δρόμων του Μεταξιού (Silk Road Strategy - SRS), ήτοι τη δημιουργία ενός μπλοκ ελεγχόμενου από αυτές χωρών – προτεκτοράτων, έχοντας ως βασικό προαπαιτούμενο τη στρατιωτικοποίηση του ευρω-ασιατικού διαδρόμου. Η από το 2001 εισβολή στο Αφγανιστάν εξακολουθεί να υπηρετεί την αμερικανική στρατηγικής SRS για τον έλεγχο των πλουτοπαραγωγικών πηγών της περιοχής, ενώ ταυτόχρονα ο στόχος της στρατιωτικοποίησης αποβλέπει στην εξουδετέρωση της Κίνας, Ρωσίας και Ιράν. Στο μεν οικονομικό επίπεδο, η συγκεκριμένη στρατηγική συνδέεται με την υιοθέτηση νεοφιλελεύθερης πολιτικής ατζέντας υπό το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα, στο δε στρατιωτικό με τη διεύρυνση και παρουσία του ΝΑΤΟ. Είναι πρόδηλο πως το ΝΑΤΟ υπό το νέο δόγμα αποκτά μια ιδιότυπη μορφή διεθνούς χωροφυλακής της νεοφιλελεύθερης πολιτικής ατζέντας. Προς επίρρωση τούτου, αναφέρουμε την επιχείρηση Active Endeavor,όπου το ΝΑΤΟ έχει ουσιαστικά καταλάβει τη Μεσόγειο από το 2003 χωρίς καν να αιτηθεί κάποια άδεια του ΟΗΕ. Επιπλέον, να υπενθυμίσουμε πως ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ κ. Ράσμουνσεν έχει μιλήσει για «την ανάγκη να διατηρηθεί η ικανότητα για οργάνωση αποστολών μεγάλου μεγέθους ανά τον κόσμο», ενώ ο κ. Μπους στη σύνοδο του Βουκουρεστίου το 2008 αναφέρθηκε στο ΝΑΤΟ ως «εκστρατευτική συμμαχία». Ο Ρ. Γκέιτς, υπουργός Άμυνας των Μπους και Ομπάμα, σε ομιλία του στο Πανεπιστήμιο Εθνικής Άμυνας σημείωνε πως «σε στρατηγικό επίπεδο η σημαντικότερη εξέλιξη του ΝΑΤΟ, τις τελευταίες δύο δεκαετίες, είναι η μετάβαση από μια στατική αμυντική δύναμη σε μια εκστρατευτική δύναμη, από μια αμυντική συμμαχία σε μια συμμαχία ασφαλείας». Βάσει αυτών των δηλώσεων – θέσεων δεν είναι τυχαίος ο αριθμός των 47 χωρών που συμμετέχουν στον πρώτο χερσαίο πόλεμο του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν. Ακόμα και η Μαλαισία εντάχθηκε στις δυνάμεις υπό το ΝΑΤΟ στο αφγανικό θέατρο. Πρόσφατα δε ο κ. Ράσμουνσεν δήλωσε πως «έχουμε αποφασίσει ότι θα παραμείνουμε στο Αφγανιστάν και μετά το 2014. Ακολουθούμε το σχέδιό μας». Σε κάθε περίπτωση, το όλο σκηνικό οδηγεί αβίαστα στο συμπέρασμα περί πλήρους στρατιωτικοποίησηςτης περιοχής. Θα λέγαμε, επομένως, πως κάθε Συνεργασία για την Ειρήνη είναι στην ουσία

Ο Ευρωατλαντικός Μιλιταρισμός

προετοιμασία για πόλεμο. Εν κατακλείδι, από τα κείμενα του παρόντος εγχειριδίου του ΠΡΟΜΗΘΕΑ προκύπτει πως οι πλανητικής κλίμακας δράσεις του ΝΑΤΟ καλύπτουν εμπόλεμες ζώνες και περιοχές μείζονος αστάθειας. Δράσεις που θεωρούνται υψηλής προτεραιότητα στη νέο δόγμα και στη νέα παγκόσμια στρατηγική του ΝΑΤΟ προκειμένου να διασφαλίσει στρατιωτικά την προάσπιση των ευρωατλαντικών χρηματιστικών και οικονομικών συμφερόντων μιας οικονομίας της «ελεύθερης αγοράς». Οι συγγραφείς - είτε αναφέρονται στη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας,που στάθηκε το πρόσχημα για την εξασθένιση της Ευρώπης (προκειμένου να «νομιμοποιηθεί» η διακηρυγμένη νέα λειτουργία του ΝΑΤΟ), είτε στη ΝΑΤΟποιηση του Αιγαίου – αποτυπώνουν, με κριτική προσέγγιση, τους κινδύνους που ελλοχεύουν για τις σύγχρονες κοινωνίες και δημοκρατίες η ενσωμάτωσή τους σε μηχανισμούς του ΝΑΤΟ, αφού το εν λόγω υπερεθνικό όργανο λειτουργεί ως διεθνής κατασταλτικός μηχανισμός της ιμπεριαλιστικής εξουσίας και δράσης. Εν πάση περιπτώσει, το ΝΑΤΟ αποτελεί όχι μόνο μορφή αφήγησης του πολέμου αλλά, κυρίως, το ίδιο το περιεχόμενο των ιστορικών, πολιτικών και οικονομικών συνθηκών του πλανητικού πλέον κεφαλαίου που εκκολάπτει συνθήκες πόλεμου. Τέτοιες ακριβώς όπως τις αποτυπώνουν στον καμβά τους, για παράδειγμα, ο Francisco José de Goya (The Disasters of War) ή ο Pablo Picasso (Guernica). Είναι φανερό ότι οι μικρές και μεγάλες ενότητες αφήγησης (discourse) του πολέμου βρίσκονται σε σχέση αμοιβαίας συμπλήρωσης με τις κανονιστικές και λειτουργικές μεθόδους του ΝΑΤΟ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Deleuze Gilles & Felix Guattri (1986): Nomadology. Semiotext(e). New York. Gouliamos Kostas & Christos Kassimeris (2013): The marketing of War in the Age of Neo-Militarism. Paperback: 290 pages. Publisher: Routledge; Reprint edition (August 8, 2013). Γουλιάμος Κώστας (2008): Η Βιοπολιτική του Ολοκληρωτισμού- Δοκίμια για την παθολογία του καπιταλισμού. Εκδόσεις ΤΑΧΙΔΕΥΤΗΣ. Αθήνα. Hardt Michael & Antonio Negri (2001): Empire. Harvard University Press. Ήσυχος Κώστας (2013): Η Παγκοσμιοποίηση του ΝΑΤΟ – Ευρωατλαντικός Μιλιταρισμός και Οικονομική κρίση. ISKRA: http://www.iskra.gr/index. php?option=com_content&view=article&id=1587:2010-11-17-12-38-34&cati d=54:anpolitiki&Itemid=284 Lenin V. (1963): Selected Works, Progress Publishers. Moscow

Zivadin Jovanovic

Οι «ανθρωπιστικοί πόλεμοι» του ΝΑΤΟ Ο κόσμος σήμερα υφίσταται βαθιές αλλαγές μετατόπισης από μια μονοπολική σε μια πολυ-πολική τάξη πραγμάτων. Αντιμέτωπες με την αυξανόμενη χρηματοπιστωτική, οικονομική και κοινωνική κρίση οι ανεπτυγμένες χώρες του κόσμου προσπαθούν να διασφαλίσουν τα δικά τους προνόμια μετακυλώντας τις συνέπειες της κρίσης στον υπόλοιπο κόσμο. Τα διεθνή οικονομικά, εμπορικά και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, που βρίσκονται ακόμα υπό την κυριαρχία της Δύσης, εξυπηρετούν αυτό το στόχο. Την ίδια στιγμή, οι κραυγαλέες παρεμβάσεις στις εσωτερικές υποθέσεις άλλων χωρών, η δημιουργία συνθηκών εμφυλίων πολέμων, ο κατακερματισμός των κυρίαρχων κρατών με τη βία, οι επιθέσεις και οι απειλές νέων επιθέσεων, έχουν καταστεί η (α)ταξία της εποχής. Τα Ηνωμένα Έθνη, και ιδιαίτερα το Συμβούλιο Ασφαλείας, αγνοείται, τυγχάνει κατάχρησης, ή παρακάμπτεται. Την ίδια στιγμή, μια μικρή μειοψηφία των χωρών του κόσμου και οι περιφερειακές, οικονομικές και στρατιωτικές οργανώσεις τους, έχουν διακηρύξει ότι είναι η «διεθνής κοινότητα» με ειδικά δικαιώματα, τα οποία, προφανώς ισχύουν μόνο γι’ αυτές. Οι στρατιωτικές επεμβάσεις και επιθέσεις κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών, ενώ διαφέρουν από περίπτωση σε περίπτωση, εξακολουθούν να έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, ξεκινώντας από την καταστροφή της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας (1991-1995), μέχρι την επέμβαση του ΝΑΤΟ στη Λιβύη το 2011 και στο Μάλι το 2013. Καταρχήν, όλες οι επεμβάσεις έχουν γίνει από τις κυβερνήσεις των πιο ανεπτυγμένων χωρών της Δύσης με τον ηγετικό ρόλο των ΗΠΑ (ΝΑΤΟ). Δεύτερον, οι κοινές επίσημες δικαιολογίες ήταν: η πρόφαση για προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η προστασία των αμάχων, ο αγώνας κατά της διεθνούς τρομοκρατίας, η κατάσχεση των όπλων μαζικής καταστροφής, ή πρόληψη της χρήσης χημικών αερίων, όπως στην περίπτωση της Συρίας. Έτσι, το δόγμα των «ανθρωπιστικών επεμβάσεων» έχει επεκταθεί με το δόγμα της «υποχρέωσης για ανάληψη δράσης». Είναι ενδιαφέρον ότι αυτά τα δόγματα έχουν εισαχθεί από τις κυβερνήσεις των χωρών που έχουν μακρά ιστορία μαζικών παραβιάσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε όλο τον κόσμο, που χρησιμοποιούν εκτεταμένα εξοπλισμό, όπως πύραυλους με απεμπλουτισμένο ουράνιο, βόμβες διασποράς και γραφίτη (ηλεκτρομαγνητική

Οι «ανθρωπιστικοί πόλεμοι» του ΝΑΤΟ

βόμβα) και πολλά άλλα απάνθρωπα όπλα. Τρίτον, η πραγματική εξουσία λήψης αποφάσεων σε όλες τις παρεμβάσεις βρισκόταν σε όλες τις περιπτώσεις στα χέρια των ΗΠΑ. Το ΝΑΤΟ έχει χρησιμοποιηθεί ως πλαίσιο για την εμπλοκή των Ευρωπαίων συμμάχων και, ενδεχομένως του Συνεταιρισμού για την Ειρήνη, κυρίως για να πείσει την αμερικανική κοινή γνώμη ότι οι ΗΠΑ δεν ενεργούν μόνες τους, καθώς και για να εξασφαλίσει το στρατιωτικό ανθρώπινο δυναμικό και να μοιραστεί το οικονομικό βάρος των παρεμβάσεων. Η Διοίκηση του ΝΑΤΟ, όπως αποδείχθηκε κατά τη διάρκεια της επίθεσης κατά της Γιουγκοσλαβίας το 1999, κυριαρχείται εξολοκλήρου από Στρατηγούς των ΗΠΑ. Τέταρτον, στρατιωτικές επεμβάσεις των ΗΠΑ / ΝΑΤΟ πάντα ακολουθούν μετά από στημένες διπλωματικές προσπάθειες που αποσκοπούν στο να πείσουν την κοινή γνώμη ότι οι στρατιωτικές επεμβάσεις είναι το μόνο πραγματικό μέσο για την επίτευξη των «ανθρωπιστικών στόχων». Τέτοιες προσπάθειες ήταν και οι λεγόμενες διαπραγματεύσεις στο Ραμπουγιέ που προηγήθηκαν της επίθεσης του ΝΑΤΟ εναντίον της Γιουγκοσλαβίας (Σερβία και Μαυροβούνιο) το 1999. Οι διαπραγματεύσεις αυτές ήταν στημένες αφού στην πραγματικότητα ποτέ δεν διεξήχθησαν διαπραγματεύσεις. Κάποια στημένα δραματικά γεγονότα, όπως η «σφαγή των αμάχων», ή «θηριωδίες», όπως της αγοράς Markale στο Σεράγεβο, Βοσνία το 1995, ή η «σφαγή Αλβανών πολιτών» στο χωριό Rachak στο Κοσσυφοπέδιο και τα Μετόχια (στη σημερινή Σερβία), έχουν χρησιμοποιηθεί ως πρόσχημα ενεργοποίησης των επιθέσεων, χωρίς την έγκριση του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Η επίθεση κατά του Ιράκ (το 2003) και η επακόλουθη κατοχή της χώρας βασίστηκαν στην εσφαλμένη κατηγορία κατοχής όπλων μαζικής καταστροφής, που δεν έχουν εξευρεθεί ακόμα. Πέμπτον, οι στρατιωτικές επεμβάσεις των ΝΑΤΟ / ΗΠΑ ακολουθούνται πάντα από την επιβολή καθεστώτων-μαριονέτες, αμερικανικών στρατιωτικών βάσεων, μεταρρυθμίσεων σοκ και ιδιωτικοποιήσεων, ως έναν εύκολο τρόπο παράδοσης όλων των μεγάλων οικονομικών και φυσικών πόρων των χωρών σε πολυεθνικές εταιρείες των χωρών - επιδρομέων. Η στρατιωτική επίθεση του ΝΑΤΟ εναντίον της Γιουγκοσλαβίας και η επιθετικότητα από τις ηγέτιδες δυτικές δυνάμεις, στην πραγματικότητα συνεχίστηκε και με άλλα μέσα: μέσω συστηματικής προπαγάνδας κατά της νόμιμης κυβέρνησης και της ηγεσίας της χώρας, με τη διάδοση των φιλοδυτικών και φιλοΝΑΤΟϊκών μη κυβερνητικών οργανισμών, καθώς και με την ενθάρρυνση αποσχιστικών τάσεων. Τέλος, κατάφεραν να ανατρέψουν την κυβέρνηση που υποστήριζε

Zivadin Jovanovic

την ανεξαρτησία εγκαθιστώντας ένα φιλοδυτικό καθεστώς μαριονέτα μέσω «ελεύθερων, δίκαιων, δημοκρατικών εκλογών». Γνωστές ηγετικές προσωπικότητες από το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ που υπήρξαν σύμβολα της «ανθρωπιστικής επέμβασης» στη Γιουγκοσλαβία το 1999, είναι σήμερα οι ιδιοκτήτες των πιο κερδοφόρων επιχειρήσεων στο Κόσσοβο και τα Μετόχια. Έκτον, όλες οι επιθέσεις και καταλήψεις των ΗΠΑ / ΝΑΤΟ, ενώ προφασίζονταν την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των πολιτών, στην πραγματικότητα, έχουν προκαλέσει τεράστιες ανθρώπινες απώλειες, συμπεριλαμβανομένων θανάτων παιδιών, γυναικών, ηλικιωμένων, καταστροφής σχολείων, νοσοκομείων, ιστορικών μνημείων. Οι «ανθρωπιστικές» επιπτώσεις των βλημάτων με απεμπλουτισμένο ουράνιο προκάλεσαν θανάτους και παραμορφώσεις σε νεογέννητα μωρά πολλά χρόνια μετά τις στρατιωτικές επιθέσεις. Έβδομον, οι στρατιωτικές επιθέσεις των ΗΠΑ / ΝΑΤΟ ακολουθούν μετά από μια καταστροφική πολεμική προπαγάνδα που κατευθύνεται από τα ιμπεριαλιστικά κέντρα εξουσίας, με βάση κυρίως τις ΗΠΑ, τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γερμανία. Για πολλές δεκαετίες η εσωτερική προπαγάνδα των ΗΠΑ κατευθύνεται στο να διατηρεί στην αμερικανική κοινή γνώμη την πεποίθηση ότι οι κυβερνήσεις των ΗΠΑ έχουν μια αποστολή εκπολιτισμού, που τους ανατέθηκε από τον Παντοδύναμο Θεό για να διαδώσουν τη δημοκρατία και την ευημερία σε όλο τον πλανήτη με όλα τα μέσα, συμπεριλαμβανομένων και των πολέμων. Μια τέτοια ιδεολογία δύσκολα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί κάτι διαφορετικό από ιμπεριαλιστική και ολοκληρωτική. Η έννοια της «ανθρωπιστικής επέμβασης» χρονολογείται από το 1938, όταν οι πρωθυπουργοί Neville Chamberlain της Μεγάλης Βρετανίας και Εντουάρ Νταλαντιέ, της Γαλλίας, συναίνεσαν στην κατάληψη της Σουδητίας, στην πρώην Τσεχοσλοβακία, από τον Χίτλερ προκειμένου, προφανώς, να προστατεύσει τα ανθρώπινα δικαιώματα της γερμανικής εθνικής μειονότητας εκεί. Εξήντα χρόνια αργότερα, το αμερικανοκρατούμενο ΝΑΤΟ εξαπέλυσε επίθεση εναντίον της Σερβίας (πρώην Γιουγκοσλαβία), με πρόσχημα την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της αλβανικής εθνικής μειονότητας στη σερβική επαρχία του Κοσσυφοπεδίου και των Μετοχίων. Αυτή η επίθεση, επίσης, οδήγησε στην κατοχή τμήματος του εδάφους της Σερβίας, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα, 14 χρόνια μετά. Υπενθυμίζουμε ότι αυτή η εγκληματική πράξη παραβίασε τον Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, την τελική πράξη του Ελσίνκι του ΟΑΣΕ, καθώς και όλες τις βασικές αρχές του διεθνούς δικαίου. Λειτούργησε, επίσης, κατά παράβαση όχι μόνο του ιδρυτικού νόμου του ΝΑΤΟ του 1949, αλλά και σε αντίθεση με τα συντάγματα όλων σχεδόν των κρατών μελών του ΝΑΤΟ. Κατά τη διάρκεια των 78 ημερών που διήρκησε η επίθεση, περίπου 4.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν, ενώ πάνω

Οι «ανθρωπιστικοί πόλεμοι» του ΝΑΤΟ

από 10.000 τραυματίστηκαν, τα δύο τρίτα των οποίων ήταν άμαχοι. Ακόμα και σήμερα, 13 χρόνια μετά, άνθρωποι συνεχίζουν να πεθαίνουν από τις συνέπειες του απεμπλουτισμένου ουρανίου και άλλων απαγορευμένων όπλων που χρησιμοποιήθηκαν από τους επιδρομείς. Οι υλικές ζημιές που προκλήθηκαν στη Σερβία (ΟΔΓ) από την επίθεση του ΝΑΤΟ εκτιμούνται στα 100 δισεκατομμύρια δολάρια Αμερικής. Το ΝΑΤΟ και οι ΗΠΑ έχουν εκμεταλλευτεί τον ΟΗΕ για να καταλάβουν και κατακλέψουν την επαρχία του Κοσσόβου στη Σερβία. Είναι υπεύθυνοι για την εκδίωξη 250.000 Σέρβων και άλλων μη Αλβανών στη διάρκεια της κατοχής τους. Ακόμα και σήμερα δεν τους επιτρέπεται να επιστρέψουν με ασφάλεια στα σπίτια των προγόνων τους στο Κοσσυφοπέδιο και τα Μετόχια. Στη διάρκεια της κατοχής του Κοσσόβου, 150 μεσαιωνικά μοναστήρια της Σερβίας και εκκλησίες καταστράφηκαν από Αλβανούς τρομοκράτες. Μερικά από αυτά τα πολιτιστικά μνημεία τελούσαν υπό την προστασία της UNESCO ως παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά. Πάνω από 1.300 Σέρβοι έχουν απαχθεί ή σκοτωθεί μετά τον Ιούνιο του 1999 και κανείς δεν έχει κριθεί ένοχος μέχρι σήμερα. Ακόμη και σήμερα, Σέρβοι σκοτώνονται στο Κόσσοβο. Κανείς υπαίτιος για αυτά τα εγκλήματα δεν έχει καταδικαστεί ή φυλακιστεί. Μια έρευνα σχετικά με τη διακίνηση ανθρωπίνων οργάνων, η οποία ξεκίνησε πριν από τρία χρόνια από τον Ελβετό βουλευτή Dick Marty και την Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώπης έχει ματαιωθεί από τους επιδρομείς. Αντί αυτού, οι κυβερνήσεις των ηγετικών στελεχών του ΝΑΤΟ έχουν αναγνωρίσει τη μονομερή παράνομη απόσχιση του Κοσσόβου το 2008, αγνοώντας το ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ 1244 (1999) που εγγυάται την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Σερβίας. Δεν έχουν επιλύσει κανένα πρόβλημα, ούτε θέλησαν ποτέ να βοηθήσουν τον λαό εκεί – ανεξάρτητα εάν πρόκειται για Αλβανούς, Σέρβους, Ρομά, ή άλλους. Παρέχουν προστασία μόνο στους ηγέτες στην Πρίστινα, σε πρώην διοικητές του τρομοκρατικού UCK / KLA, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που εμπλέκονται στη διακίνηση ανθρωπίνων οργάνων και σε αφεντικά του οργανωμένου εγκλήματος. Ως αντάλλαγμα λαμβάνουν την ανοχή και συνεργασία τους για την παρατεταμένη κατοχή ενός στρατηγικά σημαντικού μέρους της Σερβίας και των Βαλκανίων. Η εγκατάσταση των αμερικανικών στρατευμάτων, η εγκατάσταση των στρατιωτικών βάσεων, ο αποτελεσματικός έλεγχος στο σταυροδρόμι προς τη Ρωσία, τα αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου στην Κασπία, η Μέση Ανατολή και η Κεντρική Ασία – δεν έχουν τιμή, ηθικό ή νομικό ενδοιασμό! Μετά το άνοιγμα της πρώτης αμερικάνικης στρατιωτικής βάσης “Bondstil “ στο Κόσσοβο και τα Μετόχια το 2001, τρεις νέες στρατιωτικές βάσεις στη Βουλγαρία, τρεις στη Ρουμανία, άλλες στην Ουγγαρία, στη

Zivadin Jovanovic

Τσεχία, την Πολωνία και στις Βαλτικές Δημοκρατίες έχουν ακολουθήσει. Έχει επίσης αναπτυχθεί αντιβαλλιστικό σύστημα κοντά στα σύνορα της Ρωσίας. Παρόμοια συστήματα έχουν προβλεφθεί για την κεντρική Ασία και την περιοχή του Κόλπου. Ο διάσημος Γάλλος συγγραφέας Pierre Pean δημοσίευσε πρόσφατα ένα βιβλίο με τίτλο «Το Κοσσυφοπέδιο - ένας δίκαιος πόλεμος για ένα κράτος της μαφίας». Ο ίδιος ο τίτλος είναι αυτό-επεξηγηματικός. Η εμπειρία από την επίθεση του ΝΑΤΟ το 1999 εναντίον της Σερβίας (ΟΔΓ), η οποία έχει χρησιμοποιηθεί ως προηγούμενο για άλλες επιθέσεις που ακολούθησαν, επιβεβαιώνει ότι δεν υπάρχουν «ανθρωπιστικοί πόλεμοι», αλλά μόνο κατακτητικοί πόλεμοι, πόλεμοι για την ιμπεριαλιστική κυριαρχία και την κατοχή. Η επίθεση του ΝΑΤΟ το 1999 κατά της Σερβίας (ΟΔΓ) δεν ήταν «ανθρωπιστική», αλλά επεκτατικός πόλεμος. Το ίδιο συνέβη και με τους πολέμους στο Αφγανιστάν (2001), το Ιράκ (2003), τη Λιβύη (2011), το Μάλι (2013). Αμέσως μετά την επίθεση του ΝΑΤΟ κατά της Γιουγκοσλαβίας το 1999, εμείς θέσαμε ένα ερώτημα – ποιος θα είναι ο επόμενος; Αυτό το ερώτημα παραμένει μια πραγματικότητα ακόμα και σήμερα. Και είναι πιο πραγματικό σήμερα από ποτέ άλλοτε. Η κατάφωρη ξένη επέμβαση στην υφιστάμενη σύγκρουση στη Συρία, ο οπλισμός των ανταρτών και οι απειλές για ξένη στρατιωτική επέμβαση, η συνεργασία με την αντιπολίτευση και τους τρομοκράτες, η επίθεση κατά των νόμιμων κυβερνήσεων, η κλιμάκωση των σφαγών και των δολοφονιών, προκειμένου να αποδοθούν και να κατηγορηθούν οι κυβερνήσεις που στηρίζουν την ανεξαρτησία - είναι γνωστές μέθοδοι της ιμπεριαλιστικής πολιτικής. Η πολιτική υπόσκαψης και υποδαύλισης εσωτερικών συγκρούσεων έτσι ώστε να δικαιολογούνται ξένες στρατιωτικές επεμβάσεις πρέπει να τερματιστεί αμέσως και να αφεθεί ο συριακός λαός να αποφασίζει ελεύθερα και ειρηνικά για το κοινωνικο - πολιτικό του σύστημα και το μέλλον του. Δεν νοείται δημοκρατία και πρόοδος που προωθείται με τη βία των όπλων και της τρομοκρατίας, ούτε και με απειλές των βομβαρδιστικών, των τανκς και των πυραύλων. Το ΝΑΤΟ αποτελεί κατάλοιπο της εποχής του Ψυχρού Πολέμου. Δεν είναι μια αμυντική, αλλά μια επιθετική Συμμαχία. Με την επέκταση των μεθόδων μιας μονοπολικής παγκόσμιας τάξης πραγμάτων, αποτελεί εμπόδιο στην αναπόφευκτη τάση για πολύ-πολικότητα και εκδημοκρατισμό των διεθνών σχέσεων. Η ιστορία δεν μπορεί να διακοπεί. Το ΝΑΤΟ δεν έχει καμία δικαιολογία ύπαρξης. Η στρατηγική παγκόσμιου παρεμβατισμού που προωθεί, οι επιθέσεις που παραβιάζουν τις βασικές αρχές του διεθνούς δικαίου, η παραγνώριση του

Οι “ανθρωπιστικοί πόλεμοι” του ΝΑΤΟ

Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ, συνιστούν πραγματικές απειλές για την ειρήνη και τη σταθερότητα. Κατά συνέπεια, το ΝΑΤΟ θα πρέπει να διαλυθεί. Οι δηλώσεις της νέας ηγεσίας της Σερβίας που εξελέγη τον Μάιο του 2012 στις προεδρικές και βουλευτικές εκλογές, οι οποίες επιβεβαιώνουν το καθεστώς στρατιωτικής ουδετερότητας, είναι σύμφωνες με το γενικό αίσθημα του 75% των πολιτών της χώρας, οι οποίοι τίθενται ενάντια στην ένταξη στο ΝΑΤΟ. Ο πλανήτης μας δεν έχει ανάγκη από στρατιωτικούς συνασπισμούς, ξένες στρατιωτικές βάσεις και εξοπλισμούς, αλλά από ελευθερία, οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική πρόοδο.

Βαγγέλης Χωραφάς

1952-2012. Τα 60 χρόνια της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ

Τον Αύγουστο του 1951, η Ελλάδα και η Τουρκία υπέβαλαν αιτήσεις για την είσοδό τους στο NATO. Η υπογραφή του σχετικού πρωτοκόλλου προσχώρησης στις 22/10/1951 στην Ουάσιγκτον ακολουθήθηκε από τη διαδικασία επικύρωσης της πράξης προσχώρησης από τα κοινοβούλια των κρατών-μελών. Με την ολοκλήρωση και αυτής της διαδικασίας, οι δύο χώρες εντάχθηκαν επίσημα στο NATO στις 18/2/1952. Η Ελλάδα, στα πλαίσια της παγκόσμιας αμερικανικής πολιτικής, δεν αντιμετωπίσθηκε μεμονωμένα, ως ξεχωριστή περίπτωση. Όταν το 1947, η εμφύλια σύγκρουση στη χώρα έγινε αφορμή για την υιοθέτηση και εφαρμογή των πολιτικών της ισορροπίας δυνάμεων με την ΕΣΣΔ και της «ανάσχεσης» του κομμουνισμού, η αντιμετώπιση της κατάστασης από την Ουάσιγκτον περιέλαβε μία ευρύτερη ενότητα, δηλαδή την Ελλάδα και την Τουρκία, χώρες που συνέθεταν έναν ενιαίο –από γεωστρατηγικής σημασίας– χώρο, στα πλαίσια του γενικότερου σχεδιασμού των ΗΠΑ. Από το 1948, με την έκθεση του Συμβουλίου Ασφαλείας των ΗΠΑ, NSC 5, εθεωρείτο ότι το μέσο για την προστασία των αμερικανικών συμφερόντων στην περιοχή θα ήταν η επιβίωση του ελληνικού κράτους με τρόπο που δεν θα ζημίωνε τη γενικότερη αμερικανική στρατηγική της «ανάσχεσης». Ακολούθησε η έκθεση του Συμβουλίου Ασφαλείας NSC 42/1 της 22/5/1949, η οποία περιλάμβανε εκτιμήσεις για την Ελλάδα και την Τουρκία, οι οποίες υιοθετήθηκαν αργότερα από το ΝΑΤΟ και δεν άλλαξαν ουσιαστικά σε όλη τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου. Η εκτίμηση για τη γεωπολιτική σημασία αυτής της γεωγραφικής περιοχής, περιλάμβανε αναφορά στα εκτεταμένα κοινά σύνορα με τις ανατολικές χώρες, ενιαίο έλεγχο κρίσιμων θαλάσσιων και χερσαίων επικοινωνιών, και ενιαίο εδαφικό, αποφρακτικό όγκο σε μια προς Νότο επέκταση των χωρών του ανατολικού συνασπισμού. Βεβαίως, στην έκθεση του Συμβουλίου Ασφαλείας NSC 42/1 επισημαίνεται ότι «Οι στρατιωτικές αποφάσεις σε σχέση με την Ελλάδα και την Τουρκία πρέπει να καθορίζονται βάσει των αμερικανικών στρατηγικών συμφερόντων και όχι κυρίως ως συμμετοχή στην επίλυση του προβλήματος σε αυτές τις χώρες». Η άποψη αυτή σύντομα πέρασε και στο NATO και ο χώρος αυτός (Τουρκία και Ελλάδα) αποτέλεσε την επονομαζόμενη «νοτιοανατολική πτέρυγά» του.

1952-2012. Τα 60 της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ

Τα προβλήματα Ασφάλειας της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ τη περίοδο 1950-1970 Αν τα προηγούμενα ίσχυσαν στο επίπεδο της στρατηγικής, στην τρέχουσα πραγματικότητα οι σχέσεις της Ουάσιγκτον με την Αθήνα και την Άγκυρα επανειλημμένα διαφοροποιήθηκαν, καθώς οι αντιδράσεις των τριών χωρών ήταν διαφορετικές τόσο απέναντι στα διεθνή γεγονότα όσο και στις μεταξύ τους εξελίξεις. Στις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας σχέσεις, οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ προσπάθησαν να παίξουν εξισορροπητικό ρόλο. Η προσπάθειά τους αυτή απέτυχε παταγωδώς στις σημαντικές ελληνοτουρκικές κρίσεις του 1964, του 1974, του 1987 και του 1996. Σε περιφερειακό επίπεδο, η ιδιαίτερη γεωστρατηγική αξία κάθε μιας από τις δύο χώρες, που αποτέλεσαν τον ενιαίο ελληνοτουρκικό χώρο, μπορεί να περιγραφεί ως εξής: Η γεωπολιτική αξία της Τουρκίας δεν μπορεί να παραβλεφθεί, γιατί, εκτός από τη στρατηγική αξία των Δαρδανελίων, ως της μόνης υδάτινης διεξόδου της ΕΣΣΔ προς το Αιγαίο και τη Μεσόγειο, αλλά και των εκτεταμένων συνόρων με την ΕΣΣΔ και τη Βουλγαρία, η Τουρκία αποτελούσε πρωτεύοντα παράγοντα της νατοϊκής και της αμερικανικής στρατηγικής στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Η είσοδός της στο NATO το 1952, έκανε δυνατή την ολοκλήρωση του πλέγματος των «κρηπιδωμάτων» που ξεκινούσε από τη Βόρεια Νορβηγία και διά της Ελλάδας κατέληγε στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Ταυτόχρονα, η Τουρκία αποτελούσε κρίσιμο συνδετικό κρίκο των περιφερειακών οργανισμών ασφάλειας που είχε ιδρύσει η Δύση, δηλαδή του NATO, του ANZUS, του SEATO και του CENTO. Αυτοί οι περιφερειακοί στρατιωτικοί μηχανισμοί αποτελούσαν τη βάση ανάπτυξης της στρατηγικής της «ανάσχεσης» απέναντι στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας, στην ΕΣΣΔ και στην Κίνα. Λόγω της θέσης της Τουρκίας σε αυτή την αλυσίδα, εντοπίστηκε σε αυτήν το αμερικανικό ενδιαφέρον για τη δυνητική υποστήριξη επιχειρήσεων στον Περσικό Κόλπο και στη Μέση Ανατολή, τόσο ως περιοχή υποδοχής και ανάπτυξης δυνάμεων ταχείας αντίδρασης, όσο και για την παρεμπόδιση μιας προς Νότο σοβιετικής ενέργειας. Τέλος, στα πλαίσια του NATO υπολογίζονταν ότι η Τουρκία μπορούσε να καλύπτει την έγκαιρη προειδοποίηση της περιοχής της από εχθρική επίθεση και να εγκλωβίσει στον Εύξεινο Πόντο και στα σύνορά της μεγάλο όγκο χερσαίων, ναυτικών και αεροπορικών δυνάμεων της ΕΣΣΔ.

Βαγγέλης Χωραφάς

Παράλληλα, η γεωπολιτική αξία της Ελλάδας θεωρήθηκε σημαντική, ως σταυροδρόμι τριών ηπείρων και πέντε θαλασσών και ως κρίσιμος κόμβος συγκοινωνιακών και επικοινωνιακών γραμμών μεταξύ Ανατολής και Δύσης, Βορρά και Νότου. Τα εκτεταμένα βόρεια σύνορά της με χώρες του ανατολικού συνασπισμού, της προσέδιδαν ρόλο φραγμού στις πιθανές προθέσεις του Συμφώνου της Βαρσοβίας για κάθοδό του στο Αιγαίο, ενώ από το νησιωτικό της πλέγμα –κυρίως την Κρήτη και τα δύο choke points που διαμορφώνονται στα δυτικά και ανατολικά της – μπορεί να ελεγχθεί η αεροναυτική κίνηση της Ανατολικής Μεσογείου, καθώς και η διακίνηση των πλοίων στο Αιγαίο και στα Στενά, η άμυνα των οποίων στηρίζεται, ως δεύτερη γραμμή άμυνας πάνω στο ελληνικό νησιωτικό πλέγμα. Για τον ελληνικό χώρο, οι ΗΠΑ είχαν και έχουν αυξημένο στρατηγικό ενδιαφέρον, καθώς βρίσκονταν και βρίσκονται σε αυτόν στρατιωτικές τους βάσεις μεγάλης σπουδαιότητας – με τη Σούδα να θεωρείται πιθανόν η σημαντικότερη ευρωπαϊκή βάση. Η μεγάλη όμως σπουδαιότητα του ελληνικού χώρου, εκτός από τα προαναφερθέντα στοιχεία, βρίσκεται στο ότι συνέδεε την Τουρκία με τα άλλα κράτη του NATO και έτσι εξασφαλίζονταν η συνέχεια του αμυντικού χώρου από τη Βόρεια Νορβηγία μέχρι τον Καύκασο. Όλα αυτά βέβαια ίσχυαν σε επίπεδο «υψηλής στρατηγικής». Η πραγματικότητα όμως ήταν διαφορετική και αντικατοπτρίζεται στην έκθεση του Συμβουλίου Ασφαλείας NSC 103/1 της 6/2/1951, η οποία ανέλυε τον τρόπο υπεράσπισης της Ελλάδας. Στην ουσία οι ΗΠΑ είχαν αποφασίσει να εγκαταλείψουν την Ελλάδα μόνη της. Ο ελληνικός στρατός έπρεπε να κρατήσει γραμμές άμυνας –σε περίπτωση επίθεσης στα βόρεια σύνορα– που δεν θα απαιτούσαν μεγάλες στρατιωτικές δεσμεύσεις από τις ΗΠΑ. Θα έπρεπε να υποχωρήσει στις αμυντικές γραμμές του Στρυμόνα και της Έδεσσας–Ολύμπου, παραχωρώντας τη Βόρεια Ελλάδα και τη Θεσσαλονίκη στον εχθρό. Αυτό θα έκανε δυνατή τη μερική υπεράσπιση της υπόλοιπης χώρας με τη βοήθεια των ΗΠΑ. Είναι προφανές ότι η είσοδος της χώρας στο ΝΑΤΟ το 1952 δεν μπορούσε να λύσει το κυριότερο πρόβλημα ασφάλειας –μάλιστα αυτό επαναλαμβάνεται στα νατοϊκά κείμενα της περιόδου 1953–59, όπως μεταξύ άλλων: NAC Annual Review 1953, Country Chapter on Greece 1954, Annual Review 1957, Annual Review 1958, Country Chapter on Greece 1959, NSC 5718/1, 5/8/1957– που αντιμετώπιζε εκείνη την περίοδο, έστω και αν ο από «Βορράν κίνδυνος» δεν εκδηλώθηκε ποτέ. Ο δε αμερικανικός σχεδιασμός, στην ουσία, ακύρωνε το ρόλο της Ελλάδας ως συνδετικού κρίκου μεταξύ των χωρών του ΝΑΤΟ και της Τουρκίας. Παρόλα αυτά, την περίοδο 1952–55 οι ελληνικές κυβερνήσεις συνέχιζαν να προσβλέπουν στο ΝΑΤΟ, όχι μόνο ως αμυντικό οργανισμό αλλά και ως πιθανή πηγή γενικότερης οικονομικής βοήθειας. Όσον αφορά τον θαλάσσιο και εναέριο χώρο, με απόφαση του NATO το

1952-2012. Τα 60 της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ

1957, το Αιγαίο μέχρι τα χωρικά ύδατα της Τουρκίας και το Ιόνιο Πέλαγος καθορίστηκαν ως χώρος επιχειρησιακής ευθύνης του Έλληνα Αρχηγού Γενικού Επιτελείου Στρατού. Εξάλλου, το 1964, με απόφαση του Ανώτατου Συμμαχικού Διοικητή Ευρώπης, το FIR Αθηνών καθορίστηκε ως χώρος επιχειρησιακής ευθύνης της Ελληνικής Αεροπορίας. Ως εκ τούτου, ο εναέριος και ο θαλάσσιος επιχειρησιακός χώρος της Ελλάδας στα πλαίσια του NATO συνέπιπταν απόλυτα. Οπισθοδρόμηση για την Ελλάδα, πάνω σε αυτά τα θέματα, αποτέλεσαν δύο αποφάσεις της Στρατιωτικής Επιτροπής του NATO, οι οποίες πάρθηκαν τα έτη 1960 και 1970. Με την MC 66/1/1960, αποφασιζόταν ότι για σκοπούς της Συμμαχίας, τα θαλάσσια και τα εναέρια όρια των κρατών-μελών θα έπρεπε να θεωρούνται ότι έχουν το ίδιο εύρος. Η Ελλάδα, έχοντας διαφορετικά πλάτη ζωνών στο θαλάσσιο (6 ν.μ.) και τον εναέριο χώρο (10 ν.μ.), υποχρεωνόταν να συμμορφωθεί στην απόφαση αυτή του NATO. Με τη δεύτερη, εξάλλου, απόφαση, την MC 57/3/1970, καθιερωνόταν εναλλακτικά η αρχή του Task Force Concept στον τομέα των ναυτικών επιχειρήσεων, δηλαδή, σε κάθε συγκεκριμένη περίπτωση, θα μπορούσε να δημιουργηθεί δύναμη κρούσης ή επιχειρήσεων, η διοίκηση της οποίας θα ήταν δυνατόν να μην ανατεθεί στον περιφερειακό συμμαχικό ναυτικό διοικητή, αλλά σε άλλο πρόσωπο. Η ρύθμιση αυτή για το Αιγαίο σήμαινε ότι, σε περίπτωση ναυτικών επιχειρήσεων, η διοίκηση της συμμαχικής ναυτικής δύναμης κρούσης, θα μπορούσε να ανατεθεί όχι στον κατά τόπο αρμόδιο ναυτικό διοικητή, αλλά σε οποιονδήποτε άλλον, ακόμη και σε Τούρκο αξιωματικό. Με τα γεγονότα της Κύπρου το 1964, η ελληνοτουρκική αντιπαράθεση μπαίνει σε μία νέα φάση. Στα τέλη Απριλίου του 1964, για πρώτη φορά επισήμως, το ΝΑΤΟ ανακοινώνει ότι θα παραμείνει ουδέτερο σε μία ελληνοτουρκική σύρραξη για την Κύπρο, απόφαση που επιβεβαίωσε και ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ Μάνλιο Μπρόζιο στις 4/11/1964 στην Αθήνα. Η πολιτική αυτή επιφέρει μία νέα τροπή στο ελληνικό πρόβλημα ασφάλειας, αφού το ΝΑΤΟ όχι μόνο προτίθεται να παραχωρήσει τη Βόρεια Ελλάδα σε περίπτωση επίθεσης από τον Βορρά, αλλά δεν θα παρενέβαινε σε περίπτωση τουρκικής επίθεσης στην Ελλάδα. Την ίδια στιγμή, και μέχρι το 1965, η Συμμαχία δεν προσάρμοζε τα σχέδιά της προς την κατεύθυνση της «προωθημένης άμυνας» και της «ευέλικτης αντίδρασης», με αποτέλεσμα το ελληνικό αίτημα περί άμυνας στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα να αγνοείται. Τελικά, το καλοκαίρι του 1965 (DPCR (65) 5, 9/7/1965) ξεκίνησε ο νατοϊκός σχεδιασμός που αφορούσε την άμυνα της Δυτικής Θράκης παράλληλα με την άμυνα της Βόρειας Νορβηγίας. Ο αποκλεισμός της Ελλάδας από το σχέδιο «Bravo» της Επιτροπή Αμυντικού

Βαγγέλης Χωραφάς

Σχεδιασμού (DPC) του ΝΑΤΟ περιόριζε την άμυνα του ελληνικού εδάφους στην εμπλοκή της νατοϊκής δύναμης ταχείας αντίδρασης και την αεροπορία του 6ου Στόλου και προφανώς αποτελούσε ημίμετρο στην επίλυση του ελληνικού αμυντικού «προς Βορρά» προβλήματος. Τα προβλήματα Ελλάδας-NATO την περίοδο 1974–1991 Η κυπριακή κρίση το καλοκαίρι του 1974, επιβεβαίωσε το κενό ασφάλειας της Ελλάδας στα πλαίσια του ΝΑΤΟ και οδήγησε την ελληνική κυβέρνηση στην απόφαση της ημερομηνίας 14/8/1974 να αποχωρήσει η χώρα από το στρατιωτικό σκέλος της Συμμαχίας. Η ενέργεια αυτή, η οποία αφενός στερούνταν γεωπολιτικής θεμελίωσης αφετέρου δεν είχε τη μακροπρόθεσμη στήριξη της Αθήνας, δημιούργησε σημαντικό πρόβλημα στο NATO, αλλά έδωσε το δικαίωμα στην Τουρκία να μονοπωλήσει τις νατοϊκές διαδικασίες στην περιοχή και να προωθήσει περισσότερο τα επεκτατικά της σχέδια στο Αιγαίο, μέσα από αυτά τα ίδια τα συστήματα του ΝΑΤΟ. Ένα χρόνο αργότερα, το 1975, άρχισαν οι πρώτες επαφές με το NATO για τη σύναψη μίας «ειδικής σχέσης». Στην πραγματικότητα δεν υπήρξε ποτέ θέμα διατύπωσης μίας «ειδικής σχέσης», αλλά διαδικασίες επαναπροσχώρησης της χώρας στη Συμμαχία. Το 1977, τέθηκε το θέμα επίσημα και ακολούθησαν αλλεπάλληλοι γύροι συνομιλιών σε στρατιωτικό επίπεδο. Τελικά, τον Οκτώβριο του 1980, ύστερα και από τη σκλήρυνση της στάσης της Ελλάδας, η οποία συνέδεσε το θέμα των βάσεων με εκείνο της επανένταξής της στο NATO, συνάφθηκε η Συμφωνία Ρότζερς για επιστροφή της Ελλάδας στο στρατιωτικό σκέλος του NATO, με το καθεστώς που υπήρχε πριν από την αποχώρησή της το 1974 και με την προϋπόθεση ότι η ρύθμιση των εκκρεμοτήτων θα γινόταν κατόπιν, με τριμερείς συνομιλίες (ΗΠΑ–ΝΑΤΟ, Ελλάδα, Τουρκία). Επρόκειτο για μία στρατηγικής σημασίας λανθασμένη επιλογή από την πλευρά της Ελλάδας, η οποία δέχθηκε να επιστρέψει χωρίς να επιλυθούν όλα τα εκκρεμή θέματα. Η επιλογή αυτή αποτέλεσε τη βάση των περισσότερων προβλημάτων που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα μέσα στο ΝΑΤΟ. Οι εκκρεμότητες αυτές ουσιαστικά δημιουργήθηκαν το 1978, όταν την 1/7/1978 οι Τούρκοι, με την έγκριση του NATO, ανέλαβαν τη διοίκηση του Αεροπορικού και του Χερσαίου Αρχηγείου της Σμύρνης, καθώς μετά την αποχώρηση της Ελλάδας από το στρατιωτικό σκέλος της Συμμαχίας, στα δύο αυτά αρχηγεία υπάγονταν μόνο τουρκικές δυνάμεις. Όταν το 1980, η Ελλάδα επανήλθε στο ΝΑΤΟ, δημιουργήθηκε η ανάγκη επανυπαγωγής των ελληνικών δυνάμεων στη Συμμαχία και δημιουργίας αρχηγείων για τις χερσαίες και αεροπορικές δυνάμεις. Τα επιχειρησιακά όρια του νέου αεροπορικού υπό ίδρυση αρχηγείου αποτέλεσαν αντικείμενο αντιρρήσεων από την Τουρκία, η οποία δεν δεχόταν

1952-2012. Τα 60 της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ

–και εξακολουθεί να μη δέχεται– την επάνοδο στο προ του 1974 καθεστώς. Η επόμενη εμπλοκή στις σχέσεις Ελλάδας–NATO σημειώθηκε τον Μάρτιο του 1981, όταν κατά τη διάρκεια της Τακτικής Άσκησης Άνευ Στρατευμάτων (ΤΑΑΣ) Γουΐντερ Σάϊμεξ 81, το Αρχηγείο του NATO δέχθηκε τις τουρκικές αντιρρήσεις σχετικά με το καθεστώς της Λήμνου και αρνήθηκε να περιλάβει το νησί στο σχεδιασμό της άσκησης, με την αστήρικτη δικαιολογία ότι, εφόσον υπήρχε αμφισβήτηση, η Συμμαχία, για να μην πάρει μέρος στη διένεξη, δεν θα το περιλάμβανε στους στόχους της άσκησης. Οι ελληνικές διαμαρτυρίες δεν έφεραν κανένα αποτέλεσμα, αλλά ούτε και συγκράτησαν το NATO από το να μην επαναλάβει το ολίσθημά του αυτό τα επόμενα χρόνια. Τον Δεκέμβριο 1981 η Σύνοδος των Υπουργών Άμυνας του ΝΑΤΟ απέρριψε το ελληνικό αίτημα για διασφάλιση των ελληνικών συνόρων από ενδεχόμενη τουρκική επέμβαση. Μετά την εξέλιξη αυτή, η οποία θα επαναλαμβάνονταν πολλές φορές στο μέλλον, η Αθήνα επαναδιατύπωσε το αμυντικό της δόγμα το οποίο και θα ακολουθούσε μία σταθερή πορεία απόκλισης από το αντίστοιχο νατοϊκό. Στην ελληνοτουρκική κρίση του 1987 το ΝΑΤΟ επιβεβαίωσε τη στρατηγική του περί μη εμπλοκής και προσπάθησε διπλωματικά να αποτρέψει τη σύγκρουση. Το τελευταίο επιτεύχθηκε όχι λόγω των νατοϊκών χειρισμών, αλλά λόγω της επιτυχούς διαχείρισης της κρίσης από την ελληνική πλευρά. Η λειτουργία της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ μετά τον Ψυχρό Πόλεμο Με την κατάρρευση του Συμφώνου της Βαρσοβίας εξαλείφεται και η πιθανότητα ενός «τοπικού πολέμου» στα βόρεια σύνορα της χώρας. Παραμένει όμως πάντα ανοικτό το θέμα της τουρκικής απειλής και η στρατηγική του ΝΑΤΟ περί μη εμπλοκής. Στην περίοδο αυτή, για πρώτη φορά στην επίσημη έκδοση του «United States Security Strategy for Europe and ΝΑΤΟ» του αμερικανικού Υπουργείου Εθνικής Άμυνας τον Ιούνιο του 1995, στο θέμα των ελληνοτουρκικών διαφορών περιγράφονται οι (κατά τους Αμερικανούς) ρόλοι και η στρατηγική αξία των δύο χωρών ως εξής: «Η Τουρκία βρίσκεται σήμερα στο σταυροδρόμι σχεδόν κάθε σημαντικού για τις ΗΠΑ ζητήματος στην Ευρασία, συμπεριλαμβανόμενων: του ΝΑΤΟ, των Βαλκανίων, του Αιγαίου, του Ιράκ, των σχέσεων με την Κοινοπολιτεία Ανεξάρτητων Κρατών, καθώς και της ειρήνης στη Μέση Ανατολή και των οδών πετρελαίου και φυσικού αερίου από τις κεντρικές ασιατικές χώρες. …Η Ελλάδα κατέχει στρατηγική θέση στον έλεγχο των θαλάσσιων γραμμών επικοινωνίας της Ανατολικής Μεσογείου».

Βαγγέλης Χωραφάς

Είναι προφανές ότι το στρατηγικό βάρος της Τουρκίας εξακολουθεί να θεωρείται μεγαλύτερο από το αντίστοιχο της Ελλάδας, με δεδομένες τις παγκόσμιες γεωπολιτικές αλλαγές που έχουν συμβεί. Στη δεκαετία του ’90 η Ελλάδα προσπάθησε να προσεγγίσει τη Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση (ΔΕΕ) ως συλλογικό φορέα ασφάλειας. Και σε αυτή τη περίπτωση αποκαλύφθηκε ότι και στη ΔΕΕ ίσχυε η πρόνοια του ΝΑΤΟ περί μη επέμβασης σε συγκρούσεις μεταξύ Νατοϊκών εταίρων. Το 1996 στη κρίση των Ιμίων η ΔΕΕ αρνήθηκε να υιοθετήσει το αίτημα για εγγύηση των εξωτερικών συνόρων των μελών της. Με τη Νέα Δομή του ΝΑΤΟ του 1999, οι νέες γεωπολιτικές αντιλήψεις ενσωματώνονται στους ρόλους και στις δυνατότητες των δύο νέων υποστρατηγείων: της Κοινής Υποπεριφερειακής Διοίκησης (Joint Sub-Regional Command) της Σμύρνης και της Λάρισας. Σύμφωνα με τις νατοϊκές εκτιμήσεις οι αποστολές των υποστρατηγείων διαμορφώνονται με τον ακόλουθο τρόπο: «Η Κοινή Υποπεριφερειακή Διοίκηση Νότου-Ανατολής (JSRC Southeast) Σμύρνης βρίσκεται στο κέντρο μιας ασταθούς περιοχής. Υπό την καθοδήγηση της Νότιας Περιφερειακής Διοίκησης του ΝΑΤΟ, βοηθά στην προστασία των γραμμών επικοινωνίας, μεταξύ άλλων, μέσω της Ανατολικής Μεσογείου, της Μαύρης Θάλασσας, περιλαμβάνοντας τα γεωστρατηγικώς σημαντικά Τουρκικά Στενά, και αντιμετωπίζει αξιόλογες πιθανότητες για πολυδιάστατες Επιχειρήσεις Υποστήριξης Ειρήνης. Η Κοινή Υποπεριφερειακή Διοίκηση Νότου-Κέντρου (JSRC Southcenter) Λάρισας βρίσκεται σε περιοχή σημαντικής αστάθειας. Βοηθά στην προστασία των γραμμών επικοινωνίας της Ανατολικής Μεσογείου και συνεισφέρει στη σταθερότητα της περιοχής μέσω δυναμικής εμπλοκής σε Επιχειρήσεις Υποστήριξης Ειρήνης». Για τις περιπτώσεις αντιμετώπισης των ασύμμετρων απειλών –με βάση τις νέες αντιλήψεις για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι χώρες της Δύσης– ήταν αναγκαία η διαμόρφωση μιας νέας δομής διοίκησης περισσότερο ευέλικτης και αποτελεσματικής –δηλαδή άμεσα επεμβατική, κυρίως για μεταφορά των πολέμων στην περιφέρεια του παγκόσμιου συστήματος–, όπως αποφάσισαν οι υπουργοί Άμυνας του ΝΑΤΟ τον Ιούνιο του 2003. Σύμφωνα με τη νατοϊκή αντίληψη, οι δυνάμεις του ΝΑΤΟ πρέπει να είναι ικανές να αναπτυχθούν σε περιοχές κρίσεων μέσα ή έξω από τα εδάφη των χωρών-μελών του ΝΑΤΟ και να υποστηρίζουν επιχειρήσεις τόσο του Άρθρου 5 όσο και εκτός αυτού. Το επόμενο λογικό βήμα ήταν η δημιουργία δυνάμεων άμεσης αντίδρασης, οι οποίες να μπορούν να υλοποιήσουν τους πολιτικούς

1952-2012. Τα 60 της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ

σχεδιασμούς του ΝΑΤΟ. Αυτό σήμαινε όμως και αλλαγές στις δομές διοίκησης και δυνάμεων του ΝΑΤΟ. Οι Δυνάμεις Ταχείας Αντίδρασης του ΝΑΤΟ (NRF) χωρίστηκαν σε δύο κατηγορίες: σε Χερσαίες Δυνάμεις Υψηλής Ετοιμότητας (HRF) και Χερσαίες Δυνάμεις Χαμηλότερης Ετοιμότητας (FLR). Η νατοϊκή αντίληψη για το στρατηγικό βάρος της Τουρκίας εμφανίσθηκε μέσα από τη δημιουργία στρατηγείου μιας δύναμης HRF με έδρα το 3ο Σώμα Στρατού κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Αντίθετα, η Ελλάδα απέκτησε το στρατηγείο μιας δύναμης FLR με έδρα το 3ο Σώμα Στρατού στη Θεσσαλονίκη. Στην ουσία, σε περιπτώσεις κρίσεων –κυρίως στο χώρο των Βαλκανίων– οι ελληνικές στρατιωτικές δυνάμεις θα έχουν υποστηρικτικό ρόλο των αντίστοιχων τουρκικών, όπως ίσχυε και σε όλη την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Απόρροια της Στρατιωτικής Στρατηγικής του ΝΑΤΟ είναι ότι η οργάνωση, τα δόγματα, η εκπαίδευση, οι εξοπλισμοί κ.λπ. πρέπει να έχουν ως στόχο την εκπλήρωση των συγκεκριμένων υποχρεώσεων από τους συμμάχους των ΗΠΑ. Οι ρόλοι που προσπαθούν οι ΗΠΑ να προσδώσουν στην Ελλάδα και την Τουρκία διά των υποστρατηγείων του ΝΑΤΟ και των δυνάμεων NRF συνοψίζονται στα εξής: Πρώτον, γίνεται προσπάθεια (πρόκειται για τη δεύτερη στα πλαίσια του ΝΑΤΟ) σταδιακής αναίρεσης του παραδοσιακού ναυτικού ρόλου της Ελλάδας και στροφής της προς τις εξελίξεις εντός του γεωσυστήματος των Βαλκανίων, κάτι που σημαίνει ότι η Ελλάδα θα μπορούσε, αν ήθελε, να μεταβληθεί σε χερσαία δύναμη – αλλά όχι πρώτου επιπέδου. Θα πρέπει να θυμίσουμε ότι στην περίοδο του Ψυχρού Πολέμου, με τις ρυθμίσεις που έγιναν, το Στρατηγείο της Σμύρνης (αεροπορικό και χερσαίο στρατηγείο με Αμερικανό διοικητή) αναδείκνυε τη γεωστρατηγική ενότητα Ελλάδας–Τουρκίας, αλλά προσέδιδε στην Ελλάδα συμπληρωματικό ρόλο. Είναι η πρώτη προσπάθεια αναίρεσης του ναυτικού ρόλου της Ελλάδας, ιδιαίτερα στην Ανατολική Μεσόγειο. Δεύτερον, η προσπάθεια ανάδειξης της Τουρκίας σε ισχυρό παράγοντα της περιοχής επικεντρώνεται στην ανάδειξή της σε ναυτική δύναμη της Ανατολικής Μεσογείου και δευτερευόντως σε δύναμη παρέμβασης στα Βαλκάνια. Η πραγματικότητα έχει δείξει ότι η Τουρκία δεν μπορεί να ασκήσει το ρόλο ναυτικής δύναμης: πρώτον, διότι θα πρέπει να ελέγξει ή να ουδετεροποιήσει το Αιγαίο, και δεύτερον, γιατί οι εξελίξεις στα ανατολικά της σύνορα (Ιράκ, Ιράν, Κουρδικό κ.λπ.) δεν της επιτρέπουν να συγκεντρώσει τις δυνάμεις της στην υλοποίηση αυτού του ρόλου.

Βαγγέλης Χωραφάς

Η κατανόηση αυτής της αδυναμίας της Τουρκίας γίνεται εν μέρει αντιληπτή και στους σχεδιαστές του ΝΑΤΟ. Έτσι, με βάση τις αλλαγές που γίνονται το 2003 στην Ελλάδα, της παραχωρούνται μια σειρά από αρμοδιότητες που σχετίζονται με το ρόλο της ως ναυτικής δύναμης: στην Κρήτη συγκροτείται το NMIOTC (Κέντρο Εκπαίδευσης Ναυτικής Αποτροπής του ΝΑΤΟ), και στο Υπουργείο Εθνικής Άμυνας συγκροτείται αντίστοιχα το ΑΜSCC (Πολυεθνικό Συντονιστικό Κέντρο Στρατηγικών Θαλάσσιων Μεταφορών). Κανένα από τα προβλήματα ελληνικού ενδιαφέροντος που υπήρχαν με την προηγούμενη δομή της Συμμαχίας δεν έπαψε να υφίσταται με το νέο Δόγμα του ΝΑΤΟ του 2010 και τη νέα Δομή Δυνάμεων που προέκυψε από αυτό. Τα τελευταία χρόνια, θέματα ελληνικού ενδιαφέροντος που φέρνουν τη χώρα σε αντιπαράθεση με το ΝΑΤΟ, είναι: α) Το Εύρος Εθνικού Εναέριου Χώρου (ΕΕΧ). Η Ελλάδα έχει καθιερώσει εύρος ΕΕΧ 10 ν.μ. Η Τουρκία αναγνωρίζει εύρος ελληνικού ΕΕΧ 6 ν.μ. και έχει δηλώσει ότι οποιαδήποτε επέκταση θα αποτελέσει αιτία πολέμου (casus belli). Η ασκούμενη μέχρι σήμερα νατοϊκή πρακτική (κείμενα, διαδικασίες, ασκήσεις κ.λπ.) υιοθετεί τη θέση της Τουρκίας. Η απειλή χρήσης βίας από την Τουρκία, παραβιάζει ισχύουσες διεθνείς αρχές έννομου τάξης και η νατοϊκή πρακτική ουσιαστικά παρεμβαίνει υπέρ της Τουρκίας στο νόμιμο δικαίωμα της Ελλάδας. β) Τα μέτρα οικοδόμησης εμπιστοσύνης. Οι άτυπες συναντήσεις των μόνιμων αντιπροσώπων του ΝΑΤΟ, της Ελλάδας και της Τουρκίας, υπό την αιγίδα και πρωτοβουλία του γενικού γραμματέα του ΝΑΤΟ, καταδεικνύουν πέραν πάσης αμφιβολίας, την τουρκική απροθυμία στο να συνδιαλέγεται για την εξεύρεση πρακτικών μέτρων οικοδόμησης εμπιστοσύνης, με σκοπό τη μείωση της έντασης και την πρόληψη των ατυχημάτων στο Αιγαίο. γ) Η παράκαμψη διαδικασιών εναέριας κυκλοφορίας εντός του FIR Αθηνών από την τουρκική αεροπορία, έχει δημιουργήσει προηγούμενο. Η διαδικασία υποβολής σχεδίου πτήσης και λοιπών διαδικασιών εναέριας κυκλοφορίας παρακάμπτεται γενικώς και από τα νατοϊκά αεροσκάφη και το όλο θέμα έχει άμεση σχέση και με τις διαδικασίες του ΝΑΤΟ. δ) Τουρκικές ασκήσεις – Δέσμευση περιοχών εντός του Αιγαίου. Η Τουρκία προκειμένου να δεσμεύσει περιοχές ασκήσεων εντός του Αιγαίου, ζητά από την ελληνική Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας (ΥΠΑ) πολλές περιοχές μεγάλης έκτασης, στις οποίες συμπεριλαμβάνεται και ο ελληνικός ΕΕΧ, με αποτέλεσμα στα σήματα συντονισμού να μη γίνεται αυτό δεκτό από τις ελληνικές Αρχές και τελικά, παράτυπα και πέρα από κάθε διαδικασία, η τουρκική ΥΠΑ να εκδίδει αγγελίες για τη δέσμευση των περιοχών αυτών. Αυτό πρακτικά δίνει την εντύπωση ότι η περιοχή δεν ελέγχεται.

1952-2012. Τα 60 της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ

ε) Ενεργοποίηση των Κέντρο Συνδυασμένων Αεροπορικών Επιχειρήσεων (CAOC). Ουσιαστικά τα CAOC στη νότια περιοχή ενεργοποιήθηκαν χωρίς συμφωνημένες και κοινά αποδεκτές αρχές λειτουργίας και διαδικασίες. Η ενεργοποίησή τους δίνει την ευχέρεια στον νατοϊκό περιφερειακό διοικητή για την επιθυμητή δυνατότητα επιδιαιτησίας. Ο καθορισμός των ορίων των Air Policy Area’s (APA’s) –που υποχρεωτικά θα πρέπει να συμπίπτουν με τα όρια των FIR’s και να είναι μόνιμες– είναι μόνο ένα από τα κύρια θέματα λειτουργίας των CAOC. Με βάση τις τελευταίες αποφάσεις αναμένεται κατάργηση όλων των CAOC. ζ) Νατοϊκές ασκήσεις στο Αιγαίο. Με τον τρόπο που σχεδιάζονται και εκτελούνται οι νατοϊκές ασκήσεις, πέρα από τα νομικά και πολιτικά προβλήματα που ανακύπτουν, δημιουργούνται πολύπλοκα στρατιωτικά προβλήματα και προβλήματα εναέριας κυκλοφορίας εντός του FIR Αθηνών. η) Διαδικασίες αναθεώρησης νατοϊκών κειμένων. Στα πλαίσια της νέας δομής του ΝΑΤΟ, η συμφωνηθείσα αναθεώρηση των θεσμικών κειμένων δεν γίνεται με κοινή συναίνεση και συμφωνία των κρατών-μελών. Συμπερασματικά Γενικά, τα 60 χρόνια συμμετοχής της Ελλάδας στο ΝΑΤΟ δεν έλυσαν τα προβλήματα ασφάλειας της χώρας. Οι προσπάθειες εξεύρεσης ενός «εξωτερικού παρόχου ασφάλειας», δηλαδή η εξωτερική εξισορρόπηση απέτυχαν. Στη περίπτωση του ΝΑΤΟ για τους λόγους που προαναφέρθηκαν. Στη περίπτωση της ΔΕΕ και της ΚΕΠΠΑ της ΕΕ λόγω του ότι η συμμετοχή των μελών τους στο ΝΑΤΟ, έχει προτεραιότητα και ακολουθούνται οι Νατοϊκοί κανόνες. Σε κάθε περίπτωση, η ΕΕ δεν είναι ένας ηγεμονικός παράγοντας στα πλαίσια της Δύσης και αυτό αντανακλάται και στο επίπεδο των θεσμών συλλογικής ασφάλειας που δημιουργεί. Για την Ελλάδα, η μείωση της σημασίας της εξωτερικής εξισορρόπησης και η αντικατάσταση της από διαδικασίες εσωτερικής εξισορρόπησης, δηλαδή ενίσχυσης των αμυντικών της δυνατοτήτων, παρά το μεγάλο κόστος, υπήρξε η μόνη ορθολογική προοπτική που μπορούσε να ακολουθήσει. Η τρέχουσα οικονομική κρίση που μειώνει τους αμυντικούς προϋπολογισμούς όλων των κρατών έχει οδηγήσει το ΝΑΤΟ στη διατύπωση νέων στρατηγικών για να διατηρήσουν τα μέλη του τη στρατιωτική τους ισχύ. Η προώθηση της «Έξυπνης Άμυνας» (Smart Defense) του ΝΑΤΟ και της «Pool and Share» της ΕΕ αναμένεται να συμβάλλουν καθοριστικά στις σχέσεις της Ελλάδας με το ΝΑΤΟ την ερχόμενη δεκαετία.

Νίκος Τόσκας

ΝΑΤΟ και Κύπρος

Λίγο καιρό μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1949, ιδρύεται ο πολιτικοστρατιωτικός Οργανισμός του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, γνωστός σαν ΝΑΤΟ (North Atlantic Treaty Organization), με σκοπό να εξασφαλίσει τα συμφέροντα του δυτικού κόσμου στο πλαίσιο του ψυχρού πολέμου, που ήδη είχε αρχίσει. Ακολούθησε η κρίση του Βερολίνου και η είσοδος της Ομοσπονδιακής Γερμανίας στον Ατλαντικό Οργανισμό το 1955, δηλαδή ο επανεξοπλισμός της Γερμανίας. Η πόλωση αυτή οδήγησε στη δημιουργία του Συμφώνου της Βαρσοβίας το 1956. Η Ελλάδα εισήλθε στο ΝΑΤΟ το 1952 μαζί με την Τουρκία. Από τότε άρχισε να λαμβάνει μεταχειρισμένο πολεμικό υλικό με βάση το οποίο εξοπλίσθηκαν οι ένοπλες δυνάμεις που βρίσκονταν καταπονημένες μετά τον εμφύλιο και τη συμμετοχή στις επιχειρήσεις της Κορέας. Τα σχέδια, η εκπαίδευση, τα δόγματα, οι δομές, εξυπηρετούσαν τις ανάγκες μιας περιορισμένης χρονικά άμυνας στα βόρεια σύνορα για αντιμετώπιση των στρατευμάτων κύρια του Συμφώνου της Βαρσοβίας, σε επίπεδο περιφέρειας, μια και η κύρια εμπλοκή αναμενόταν στη Κεντρική Ευρώπη και μέχρι να αφιχθούν οι νατοϊκές ενισχύσεις. Τα σχέδια περιλάμβαναν την παρουσία πολλών στρατιωτικών μονάδων στο εσωτερικό για λόγους εσωτερικής ασφάλειας. Φυσικά καμία πρόνοια δεν υπήρχε για διασφάλιση των περιοχών της Θράκης και των νησιών του Αιγαίου μια και από εκεί υπήρχε η «σύμμαχος» Τουρκία. Με τα γεγονότα του 1974 οι περιοχές αυτές βρέθηκαν ουσιαστικά ανοχύρωτες και οι ένοπλες δυνάμεις χωρίς καμία προετοιμασία για αντιμετώπιση απειλής στα νησιά ή στον Έβρο ποταμό. Δεν υπήρχε ούτε η γνώση της τακτικής για αντιμετώπιση αντιπάλου σε τέτοια γεωγραφικά δεδομένα. Έτσι, άρχισε μια βιαστική αναπροσαρμογή σχεδίων και μεταφορά δυνάμεων που δεν έγινε πάντοτε με το σωστότερο τρόπο. Ο μεγάλος αριθμός στρατιωτικών μονάδων ακόμη και σήμερα στη βόρεια Ελλάδα και το εσωτερικό, είναι απόρροια αυτής της εποχής αλλά και του δισταγμού των ηγεσιών (πολιτικών και στρατιωτικών) να καταργήσουν μονάδες από αυτές τις περιοχές στη διάρκεια του ψυχρού πολέμου και μέχρι το 1990. Έπρεπε να είμαστε «υπάκουοι» στο νατοϊκό σχεδιασμό ακόμη και όταν απειλείτο η κυριαρχία της χώρας από ανατολικά…

ΝΑΤΟ και Κύπρος

Τις επόμενες δεκαετίες, οι τουρκικές διεκδικήσεις και καθημερινές παραβιάσεις και παραβάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου και του FIR, αλλά και του εθνικού θαλάσσιου χώρου, δημιούργησαν προβλήματα στην διασφάλιση της εθνικής κυριαρχίας. Από τον Αύγουστο του 1974 μέχρι τον Οκτώβριο του 1980, η Ελλάδα είχε αποχωρήσει από το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ λόγω της στάσης του Οργανισμού στην εισβολή των τουρκικών στρατευμάτων στη Κύπρο. Η αποχώρηση έγινε από την κυβέρνηση Κ. Καραμανλή κατά το πρότυπο της γαλλικής αποχώρησης το 1966. Η εφαρμογή της τακτικής της «άδειας καρέκλας» δεν ευνόησε την Ελλάδα επειδή η Τουρκία εκμεταλλεύθηκε το γεγονός και μονοπωλούσε την παρουσία της για να προβάλει ευαίσθητα θέματα, όπως του Αιγαίου. Η ιστορία αυτή δείχνει ότι στους πολιτικο-στρατιωτικούς οργανισμούς, οι μικρές χώρες ιδιαίτερα, όσο εύκολα μπορούν να εισέλθουν τόσο δύσκολα μπορούν να αποχωρήσουν. Τα νατοϊκά στρατηγεία της περιοχής προκάλεσαν τριβές και κρίσεις, με τις κάθε φορά διεκδικήσεις για τις περιοχές ευθύνης, σε συνδυασμό με την ατολμία των ελληνικών κυβερνήσεων και τη νατοϊκή «ουδετερότητα» όταν αυτή δεν συνοδευόταν από ανοιχτή φιλοτουρκική διάθεση, όπως η οδηγία, του Γ.Γ. του ΝΑΤΟ, Λούνς, ο οποίος το 1984 εξέδωσε οδηγία, καθ΄ υπέρβαση των καθηκόντων του, με απαγόρευση χρησιμοποίησης από νατοϊκά στρατιωτικά αεροσκάφη και πλοία της Λήμνου προκειμένου να ικανοποιήσει αίτημα της τουρκικής πλευράς. Μάλιστα, έγιναν προσπάθειες από πλευράς ΝΑΤΟ, ιδιαίτερα μετά την κρίση των Ιμίων, να υπάρξουν «συμβιβασμοί» στα θέματα ελέγχου του Αιγαίου, με απαράδεκτες παραχωρήσεις στον εναέριο έλεγχο της περιοχής. Ευτυχώς, δεν έγιναν αποδεκτές. Τα τελευταία χρόνια οι τουρκικές παραβιάσεις (ποιοτικά αναβαθμισμένες) επεκτάθηκαν και στο θαλάσσιο χώρο, για τις οποίες ο Οργανισμός τηρεί στάση «ουδετερότητας». Ο ελληνικός χώρος χρησιμοποιήθηκε κατ΄επανάληψη στις πολεμικές επιχειρήσεις των τελευταίων ετών. Στους πολέμους στη Βοσνία (ανάπτυξη 50.000 στρατιωτών) και στο Κόσοβο (ανάπτυξη 30.000 στρατιωτών), το 99% του νατοϊκού βαρέως υλικού μετακινήθηκε από το λιμάνι της Θεσσαλονίκης, ενώ στις επιχειρήσεις στον Περσικό αλλά και πρόσφατα στη Λιβύη χρησιμοποιήθηκαν κατά κόρον οι βάσεις (ναυτική και αεροπορική) της Σούδας στη Κρήτη αλλά και άλλες αεροπορικές βάσεις στη Πελοπόννησο. Σε ότι αφορά την ενεργότερη συμμετοχή της Ελλάδας στις νατοϊκές επιχειρήσεις, υπήρξε ισχυρή πίεση, για διάθεση προσωπικού και μέσων

Νίκος Τόσκας

π.χ. επιθετικά και μεταφορικά ελικόπτερα στο Αφγανιστάν. Γενικά, το ΝΑΤΟ δεν βλέπει με καλό μάτι την «ανθρωπιστική» μόνο συμμετοχή μας σε στρατιωτικές επιχειρήσεις. Ακόμη και στους εξοπλισμούς παρεμβαίνει απαιτώντας για παράδειγμα μεγάλα πλοία (φρεγάτες) για να ενεργούν σε μεγάλες αποστάσεις και όχι πυραυλακάτους που ασφαλίζουν παράκτιες περιοχές. Με την κατάρρευση του συμφώνου της Βαρσοβίας, το 1989, το ΝΑΤΟ αρχίζει για πρώτη φορά να βλέπει ότι μπορεί να εκμεταλλευτεί το κενό εξουσίας και προτείνει στη σύνοδο κορυφής του Λονδίνου τον Ιούλιο του 1990, στις χώρες που προέκυψαν από τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης καθώς και της Ανατολικής Ευρώπης να συνάψουν διπλωματικές σχέσεις μαζί του. Τον Δεκέμβριο του 1990 συγκλήθηκε για πρώτη φορά το North Atlantic Cooperation Council (NACC) με τη συμμετοχή των χωρών-μελών, καθώς και αρκετών από τα κράτη της ανατολικής Ευρώπης και της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Από τότε το συμβούλιο αυτό λειτουργεί στο πλαίσιο του Euro-Atlantic Partnership Council (EAPC) που αποτελείται από πενήντα (50) χώρες-μέλη. Για τις επιμέρους συνεργασίες του ΝΑΤΟ και των συνδεδεμένων χωρών έχει ιδρυθεί το πρόγραμμα Partnership for Peace (ΣγΕ), στο οποίο συμμετέχουν είκοσι δύο (22) χώρες, ένα πρόγραμμα ουσιαστικά «παγωμένο» μια και οι τελευταίες (βαλκανικές) χώρες εισήλθαν το έτος 2006. Τα προγράμματα ΣγΕ που υπογράφονται με τις διάφορες χώρες δεν είναι ίδια. Είναι προσαρμοσμένα στις ιδιαιτερότητες της χώρας και τα γεωπολιτικά συμφέροντα της περιοχής. Οι ισχυρές χώρες π.χ. Ρωσία, συμμετέχουν στο πλαίσιο διαλόγου ή συνεργασίας για κοινά θέματα (τρομοκρατία, πυρηνικά), ενώ οι μικρές χώρες δεσμεύονται να συνεργαστούν σε θέματα αντιμετώπισης απειλών, κοινές αποστολές και ασκήσεις ή για τροποποίηση των θεσμών του πολιτικού τους συστήματος. Επίσης, για τη συνεργασία με τις μεσογειακές χώρες δημιουργήθηκε ο Μεσογειακός Διάλογος (Mediterranean Dialogue), ενώ για τις χώρες του Περσικού Κόλπου δημιουργήθηκε η πρωτοβουλία συνεργασίας της Κωνσταντινούπολης (Istanbul Cooperation Initiative). Στις χώρες που δεν ευρίσκονται εγγύς της Ευρώπης (Αυστραλία, Ν. Κορέα, Ιαπωνία, Ν. Ζηλανδία, Αφγανιστάν, Πακιστάν, Μογγολία, Ιράκ) και που συνήψαν στρατηγικές συνεργασίες με το ΝΑΤΟ, δόθηκε το καθεστώς των παγκόσμιων εταίρων «partners across the globe». Γίνονται προσπάθειες για διεύρυνση του διαλόγου με την Ινδία και Κίνα (συμμετέχει στην

ΝΑΤΟ και Κύπρος

αποτροπή της πειρατείας) και ευρύτερη συνεργασία με τη Ρωσία για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας, της ασφάλειας των πυρηνικών μέσων και την αντιπυραυλική αμυντική ομπρέλα. Οι αναφερθέντες ομόκεντροι κύκλοι συνεργαζόμενων χωρών δεν εξασφαλίζουν συμμετοχή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων εντός του Οργανισμού ούτε προστασία στα θέματα κυριαρχίας τους. Χαρακτηριστική περίπτωση η Γεωργία, η οποία βρέθηκε απομονωμένη στη κρίση με τη Ρωσία το 2008 αν και ήταν μέλος του ΣγΕ από το 1994. Η εμφάνιση «νέων απειλών», όπως οι κυβερνοαπειλές, τα πυραυλικά συστήματα και τα όπλα μαζικής καταστροφής που είναι δυνατό να αποκτήσουν ορισμένες χώρες, οι κίνδυνοι στις γραμμές μεταφοράς ενέργειας, η πειρατεία, έχουν αναδειχθεί όχι μόνο για αντιμετώπισή τους, αλλά και για να χρηματοδοτηθούν οι εταιρείες κατασκευής συστημάτων υψηλής τεχνολογίας (στρατιωτικοβιομηχανικό σύμπλεγμα). Λόγω της οικονομικής κρίσης αλλά και της αποτυχίας των εκστρατειών που έγιναν, ο ρόλος του «παγκόσμιου χωροφύλακα» (δήλωση Μπους στη σύνοδο κορυφής του Βουκουρεστίου το 2008, «to act as an expeditionary alliance»), έχει αντικατασταθεί από τον διπλωμάτη και τον στρατιωτικό εκπαιδευτή. Η εποχή των «παχιών αγελάδων» έχει παρέλθει προ πολλού. Το ΝΑΤΟ χρησιμοποιείται υποστηρικτικά των αμερικανικών σχεδίων στο Αφγανιστάν (μέχρι τον Δεκέμβριο του 2014) και στη περίπτωση της Λιβύης, οι Ευρωπαίοι δεν φάνηκαν τόσο ισχυροί ώστε να καταβάλουν ένα διαλυμένο, πρωτόγονα εξοπλισμένο και χωρίς ηθικό στρατό και έτρεξαν να ζητήσουν βοήθεια από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού όταν πολύ σύντομα βρέθηκαν χωρίς αποθέματα βομβών και δυνατότητες επέμβασης. Η σημερινή κατάσταση βρίσκει το αμερικανικό στρατιωτικό δυναμικό να αποσύρεται από τα μέτωπα του Αφγανιστάν και του Ιράκ, αφού υπέστη αφαίμαξη της τάξεως των έξι (6) τρις δολαρίων και αναγκάσθηκε να αποσύρει τη στρατιωτική παρουσία από την Ευρώπη ενώ ισχυροποιεί την παρουσία του στον Ειρηνικό και βελτιώνει τις διμερείς συνεργασίες με χώρες-κλειδιά όπως η Αυστραλία, Ν. Ζηλανδία, Ιαπωνία, Ν. Κορέα, Σουηδία, Φιλανδία. Οι ΗΠΑ δίνοντας στον κοινό προϋπολογισμό του ΝΑΤΟ το 72% και τις κυριότερες στρατιωτικές μονάδες και μέσα, χωρίς τα οποία δεν μπορούν να διεξαχθούν ούτε μεσαίας κλίμακας επιχειρήσεις, δέχονται στο εσωτερικό ισχυρή κριτική από κύκλους που θεωρούν ότι μπορούν να πετύχουν περισσότερα οι «συμμαχίες των προθύμων» αντί να συντηρούν με μεγάλο

Νίκος Τόσκας

κόστος, γραφειοκρατίες και θεσμούς παλαιάς εποχής. Από την άλλη πλευρά υπάρχουν εκείνοι που ισχυρίζονται ότι η άμυνα των δυτικών χωρών και οι «νέες απειλές» επιβάλουν όχι μόνο τη διατήρηση του ΝΑΤΟ, αλλά και την συγχώνευση των λειτουργιών του με αντίστοιχες της Ε.Ε. και την επέκταση και συνεργασία με διάφορες χώρες και διεθνείς Οργανισμούς ανά τον κόσμο. Νοτιανατολική Μεσόγειος και Κύπρος Η γεωπολιτική κατάσταση της Ν.Α. Μεσογείου έχει αλλάξει με την ανεύρεση μεγάλων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων, απόλυτα απαραίτητων για να μη «σβήσει η μηχανή» της ευρωπαϊκής (κύρια γερμανικής) οικονομίας. Οι οικονομίες των δυτικών χωρών (κύρια οι ευρωπαϊκές) έχουν καθηλωθεί με ρυθμούς ανάπτυξης ανάμεσα στο 0-2%, ενώ οι αναπτυσσόμενες κινούνται με ρυθμούς από 3-7%. Για να καλύψουν τη διαφορά προσπαθούν να δημιουργήσουν νέες αγορές (στη περίπτωση της Μ. Ανατολής μάλλον απέτυχαν), να διασφαλίσουν τη σταθερότητα περιοχών με μεγάλη αστάθεια (στο Αφγανιστάν μάλλον απέτυχαν) και να εξασφαλίσουν την χωρίς εμπόδια μεταφορά υδρογονανθράκων (στη Σομαλία η πειρατεία δεν εξαλείφθηκε ενώ η ροή φυσικού αερίου μέσω Ουκρανίας διασφαλίσθηκε σε συμφωνία με τους Ρώσους). Ο νέος καταμερισμός οικονομικής ισχύος απαιτεί επανεξέταση του τρόπου στρατιωτικής δράσης. Η στροφή του ηγεμονικού ρόλου των ΗΠΑ σε άλλες περιοχές μεγαλύτερου γι αυτούς γεωπολιτικού ενδιαφέροντος, σε συνδυασμό με την απροθυμία των κρατών-μελών του ΝΑΤΟ και τους διαρκώς μειούμενους πόρους, αυξάνουν το κενό ασφαλείας. Το κενό αυτό προσπαθεί να καλύψουν περιφερειακοί δρώντες, όπως η Τουρκία, όχι πάντοτε με επιτυχία αν κρίνουμε από τις τελευταίες εξελίξεις στη Συρία. Στη παρούσα κατάσταση όπου υπάρχουν πολλοί πόλοι ισχύος, έγινε φανερό ότι το ΝΑΤΟ δεν μπορεί πλέον να δρα με τον ίδιο επιθετικό τρόπο που δρούσε στην περιφέρεια της Ευρώπης τη δεκαετία του 1990. Τελευταία, παρά τις εκκλήσεις της Ιαπωνίας για κάποιες δημόσιες δηλώσεις στήριξης στη διένεξη με την Κίνα για τα αμφισβητούμενα νησιά στη βόρεια κινεζική θάλασσα, δεν υπήρξε τίποτα περισσότερο από μια επίσκεψη του Γ.Γ. του Οργανισμού και μεγαλόστομες διακηρύξεις ότι η Ιαπωνία είναι φυσικός σύμμαχος «natural partner». Στο Μάλι παρά τις προσπάθειες της Γαλλίας υπήρξε άρνηση της γερμανικής πλευράς για εμπλοκή της γερμανογαλλικής ταξιαρχίας. Μετά την εμπλοκή του ΝΑΤΟ στο Αφγανιστάν και αραβικές χώρες, εντείνονται τα αντιδυτικά σύνδρομα και είναι απίθανο να αποφασιστεί παρόμοια επέμβαση σύντομα.

ΝΑΤΟ και Κύπρος

Στην «ενιαιοποίηση» των πολιτικών και διαδικασιών άμυνας για τη συνεργασία Ε.Ε.-ΝΑΤΟ υπάρχουν οι αντιρρήσεις από πλευράς Κύπρου και Τουρκίας. Πολλά κράτη-μέλη των δυο Οργανισμών επιθυμούν να αρθούν οι αντιρρήσεις για λόγους οικονομίας και καλύτερης αποτελεσματικότητας. Άλλοι κρύβονται βέβαια πίσω από τις αντιρρήσεις αυτές γιατί δεν επιθυμούν να μεταφερθεί το κέντρο βάρους των αποφάσεων σε άλλη περιοχή που δεν ελέγχουν. Η σύνδεση της Κύπρου με το ΣγΕ ανοίγει το δρόμο για «ενιαίες» λειτουργίες των δυο Οργανισμών στα θέματα άμυνας και ασφάλειας. Το θέμα είναι με τι κόστος και για ποιόν. Η Τουρκία για να συναινέσει θα ζητήσει ανταλλάγματα που θα είναι σε βάρος της Κύπρου. Βιάστηκε όμως η πλευρά του προέδρου Αναστασιάδη αλλά και η ελληνική (συνέντευξη ΥΠΕΞ Βενιζέλου) και προανήγγειλαν τη σύνδεση της Κύπρου με το ΣγΕ.. Αυτά όταν τον Μάιο ο ΓΓ του ΝΑΤΟ μιλούσε για «παράλογο» κυπριακό πρόβλημα και συνέδεε την εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων στη κυπριακή ΑΟΖ με την επίλυση του κυπριακού. Η αντίληψη ότι η υποβολή κυπριακής αίτησης εισόδου στο ΣγΕ θα αναγκάσει την Τουρκία να αρνηθεί και άρα θα εκτεθεί είναι «τζογαδόρικη» και δεν αποφέρει στρατηγικά οφέλη ακόμη και στη περίπτωση που πετύχει τακτικά. Η Κύπρος, με βαριά πλήγματα λόγω της πολλαπλής κατοχής (τουρκική, αγγλικές βάσεις και τελευταία οικονομική διείσδυση και έλεγχος της γερμανικής επιρροής), έχει ανάγκη από πολυδιάστατη, ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική και όχι από μεγαλύτερη περιπλοκή. Η εντεινόμενη προσέγγιση Ε.Ε.-ΝΑΤΟ στα θέματα της άμυνας (τις μέρες που γράφεται το άρθρο διαρρέουν πληροφορίες για τοποθέτηση του Μπαρόζο στη θέση του Γ.Γ. ΝΑΤΟ, μετά τον Ιούλιο 2014) αυξάνει το ρόλο της Τουρκίας, η οποία προσπαθεί να εισέλθει από διάφορα παράθυρα και περιφερειακούς Οργανισμούς (European Defense Agency) όλο και πιο ενεργά στην αμυντική σχεδίαση της Ε.Ε. Η επιδιωκόμενη εμπορική συνεργασία ΗΠΑ-Ε.Ε. θα δημιουργήσει οικονομικές ροές που απαιτούν νέες αμυντικές συνεργασίες. Αυτό που επιδιώκεται από κυρίαρχους κύκλους είναι η δημιουργία ενός κοινού στρατηγικού σχεδιασμού μεταξύ ΕΕ και ΝΑΤΟ που να αφορά συγχώνευση πολλών τομέων των δύο οργανισμών και προς αυτή την κατεύθυνση κινείται το non paper της Λιθουανίας που αποκαλύφθηκε πρόσφατα. Στις 6 Μαΐου 2013 στις Βρυξέλλες, πραγματοποιήθηκε κοινή συνεδρίαση της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων, με την Υποεπιτροπή Ασφάλειας

Νίκος Τόσκας

και Άμυνας, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στην οποία μίλησε ο γ.γ. του ΝΑΤΟ Αντερς Φογκ Ράσμουσεν. Ενόψει της Συνόδου Κορυφής της ΕΕ τον Δεκέμβριο όπου θα συζητηθούν θέματα Άμυνας και Εξωτερικής Πολιτικής, ο Ράσμουσεν, είπε ότι, το Ειδικό Συμβούλιο του Δεκεμβρίου «πρέπει να καταδείξει μια Ευρώπη, η οποία είναι ικανή και πρόθυμη να δράσει, ενθαρρύνοντας τη συνεργασία ΕΕ – ΝΑΤΟ με εντονότερη αποφασιστικότητα». Και πρόσθεσε για την Κύπρο: «Έχουν γίνει προτάσεις αλλά, η πολιτική λύση αποτελεί την πλέον κατάλληλη για την επανένωση της νήσου. Υπάρχουν τεράστιες προκλήσεις ….Η Κύπρος διαθέτει πολλούς φυσικούς πόρους και η ΕΕ έχει τη μόχλευση για να διευκολύνει την εξεύρεση μιας λύσης…». Η πιθανή είσοδος της Κύπρου στον Συνεταιρισμό για την Ειρήνη (ΣγΕ), δημιουργεί επιπλέον δεσμεύσεις μια και οι χώρες-μέλη του Ατλαντικού Οργανισμού έχουν τον πρώτο λόγο και η Τουρκία ή δεν θα δεχτεί ή θα προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί το νέο μέλος για να συμμετάσχει σε στρατιωτικές ασκήσεις και ελέγχους στο χώρο της Κυπριακής Δημοκρατίας. Σε τέτοια περίπτωση θα μειωθεί η δυνατότητα πολυδιάστατης εξωτερικής πολιτικής, σε μια εποχή που το ΝΑΤΟ ασθμαίνει πολιτικά και οικονομικά και δεν έχει καμία διάθεση επέμβασης και στήριξης συνδεδεμένων μελών, όπως φάνηκε στη περίπτωση της Γεωργίας αλλά και της Ουκρανίας. Αποδυναμώνεται επίσης η Ρήτρα Αμοιβαίας Συνδρομής και η Ρήτρα Αλληλεγγύης της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Άμυνας και Ασφάλειας (ΕΠΑΑ), καθότι έχει γίνει αποδεκτό ότι υπερισχύουν οι δεσμεύσεις, που αναλαμβάνονται στο πλαίσιο της Ατλαντικής Συμμαχίας. Το τελευταίο διάστημα φαίνεται ότι αλλάζουν οι συσχετισμοί ισχύος στη περιοχή της Ν.Α. Μεσογείου. Νέοι παίχτες εμφανίζονται δυναμικά (Κουρδικό), παλαιοί διατηρούν την ισχύ τους παρά τις προβλέψεις (Άσαντ-Συρία), άλλοι αλλάζουν διστακτικά (Ιράν), η Τουρκία δεν εμπνέει την ίδια εμπιστοσύνη στη Δύση, οι αραβικές χώρες αντί να οδηγηθούν σε δημοκρατικό δρόμο αποσταθεροποιούνται, το Ισραήλ πιέζεται κι αναζητά νέους δρόμους μέσα από διαπραγματεύσεις και συμμαχίες. Τίθεται το ερώτημα. Σε ένα τέτοιο περιβάλλον χρειάζονται μονομερείς δεσμεύσεις ή ελευθερία κινήσεων σε πολλές διαστάσεις; Χρειάζονται συμμαχίες όπου είναι αναγκαίο ακόμη και με το διάβολο, προκειμένου να επιβιώσει η Κύπρος, αρκεί αυτές να είναι καλά σταθμισμένες και να μη ενδυναμώνουν σε βάθος χρόνου τις θέσεις της Τουρκίας. Η τουρκική απειλή δεν θα μειωθεί ούτε θα ελεγχθεί, μπορεί κιόλας να

ΝΑΤΟ και Κύπρος

αναβαθμισθεί, με την είσοδο της Κύπρου στους διάφορους συνεταιρισμούς, ή «διαλόγους» που προωθούνται από το ΝΑΤΟ. Οι αμυντικές δεσμεύσεις (με λάθος κατεύθυνση και σε λάθος χρόνο) σε συνδυασμό με πολιτικές λύσεις που ετοιμάζονται και που γίνεται προσπάθεια να επιβληθούν υπό το βάρος οικονομικών εξαρτήσεων, μπορεί να ρίξουν την Κύπρο σε δεσμά χειρότερα από τα τωρινά. Εκτιμάται ότι προέχει για την ώρα να δημιουργηθούν γεωπολιτικές συνεργασίες στη βάση των κοινών συμφερόντων, όπου απαιτείται σε διμερή διακρατική ή πολυμερή βάση, χωρίς ιδεαλιστικές προκαταλήψεις και όχι με βάση υποχωρητικές ή φοβικές αντιλήψεις και πρακτικές.

Frank Slijper

Όπλα, Χρέος και Διαφθορά: Στρατιωτικές Δαπάνες και η Κρίση της ΕΕ

Εισαγωγή Από το 2008, πολλές χώρες στην Ευρώπη έχουν υποστεί δραματική επιδείνωση της δημοσιονομικής και οικονομικής τους κατάστασης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αντέδρασε με ένα νέο μηχανισμό οικονομικής διακυβέρνησης, βασισμένο σε ένα «μοντέλο μόνιμης λιτότητας, συμπεριλαμβανομένων εκτεταμένων επιθέσεων ενάντια στα κοινωνικά δικαιώματα».1 Οι αρνητικές επιπτώσεις αυτής της προσέγγισης τώρα αναγνωρίζονται και εντός της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία παραδέχεται ότι η οικονομική κρίση έχει αφαιρέσει τα δικαιώματα κοινωνικής πρόνοιας εκατομμυρίων ανθρώπων και συμβάλλει στη διεύρυνση του χάσματος φτώχειας μεταξύ κρατών-μελών.2 Οι πλείστες αναλύσεις για τα αίτια της σημερινής κρίσης έχουν επικεντρωθεί στον κεντρικό ρόλο του χρηματοπιστωτικού τομέα. Η επίδραση των σταθερά υψηλών στρατιωτικών δαπανών, στο πλαίσιο αυτό, ελάχιστα έχει τεθεί ως θέμα συζήτησης παρόλο που έχει συμβάλει αναμφισβήτητα στα δημοσιονομικά προβλήματα, ειδικά σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Πορτογαλία και η Ισπανία. Εάν κατά την τελευταία δεκαετία υπήρχε μείωση στις στρατιωτικές δαπάνες, θα μπορούσε να μετριαστεί η σοβαρότητα των υφιστάμενων δημοσιονομικών και κοινωνικο-οικονομικών προβλημάτων. Στις χώρες όπου οι στρατιωτικές δαπάνες έχουν επηρεαστεί ελάχιστα κατά τα τελευταία πέντε χρόνια - παρά τα γενικά προγράμματα λιτότητας – υφίσταται ένας επιπλέον λόγος για περικοπή στους προϋπολογισμούς των στρατιωτικών εξοπλισμών και όχι για την εκπαίδευση, την υγεία, ή άλλες κοινωνικές δαπάνες. Συνολικά, οι στρατιωτικές δαπάνες στην Ευρώπη σήμερα είναι υψηλότερες από το 2001. Παρόλ’ αυτά οι στρατιωτικοί ηγέτες ισχυρίζονται ότι οι προϋπολογισμοί τους έχουν περικοπεί δραστικά, γεγονός που αποτελεί απειλή για την ασφάλειά και την οικονομική μας ευημερία. Η παρούσα μελέτη έχει ως στόχο να αναλύσει τις στρατιωτικές δαπάνες στην Ευρώπη κατά την τελευταία δεκαετία δίνοντας έμφαση σε ορισμένες χώρες 1 Kenneth Haar, ‘Austerity forever’, Corporate Europe Observatory, September 2011 2 Nikolaj Nielsen, ‘Poverty gap widens between member states’, EU Observer, 8 January 2013 (http://euobserver.com/social/118663)

Όπλα, Χρέος και Διαφθορά

που έχουν πληγεί περισσότερο από την κρίση – όπως η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία - εξετάζοντας τα επίπεδα δαπανών, τα χρέη και τον στρατιωτικό εξοπλισμό. Καταπιάνεται, επίσης, με τους παράγοντες ώθησης (push factors): ιδίως το πρωταγωνιστικό ρόλο που διαδραματίζουν το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία, η Ιταλία και η Γαλλία ως προμηθευτές όπλων και το ρόλο της διαφθοράς στον τομέα του εμπορίου όπλων. Στρατιωτικές δαπάνες στην Ευρώπη σε ένα διεθνές πλαίσιο Για μια δεκαετία μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι στρατιωτικές δαπάνες μειώθηκαν από τα εξωφρενικά υψηλά επίπεδα στα τέλη της δεκαετίας του 1980 κατά περίπου ένα τρίτο. Μετά τις επιθέσεις του 2001 ενάντια στις Ηνωμένες Πολιτείες, και τις μετέπειτα εισβολές στο Αφγανιστάν και το Ιράκ, οι στρατιωτικές δαπάνες εκτοξεύθηκαν, το 2011, σε επίπεδα υψηλότερα από τα ήδη πολύ υψηλά του 1980, και πιθανότατα τα υψηλότερα από ότι σε οποιαδήποτε άλλη στιγμή μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο.3 Σύμφωνα με το Διεθνές Ερευνητικό Ινστιτούτο Ειρήνης της Στοκχόλμης (International Peace Research Institute (SIPRI)), μεταξύ 2002 και 2011 οι παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες αυξήθηκαν κατά 43%, και ανήλθαν περίπου στα $1.738 δισεκατομμύρια. Οι ΗΠΑ είναι η χώρα με τις μεγαλύτερες στρατιωτικές δαπάνες παγκοσμίως. Οι δαπάνες των ΗΠΑ αντιπροσωπεύουν το 41% περίπου των παγκόσμιων στρατιωτικών δαπανών για το 2011 κάτι που σημαίνει ότι δαπανούν περίπου το ίδιο ποσό με το σύνολο των υπόλοιπων δεκατεσσάρων χώρων της λίστας των 15 χωρών με τις μεγαλύτερες στρατιωτικές δαπάνες. Σε αυτή τη λίστα των χωρών με τις μεγαλύτερες στρατιωτικές δαπάνες παγκοσμίως εντάσσονται και τέσσερις χώρες της ΕΕ: το Ηνωμένο Βασίλειο στην τέταρτη θέση, η Γαλλία στην πέμπτη θέση, η Γερμανία στην ένατη και η Ιταλία στην 11η θέση. Οι συνολικές τους δαπάνες ξεπερνούν τα 206 δισεκατομμύρια δολάρια και αντιπροσωπεύουν το 12% του παγκόσμιου συνόλου δαπανών για το 2011. Οι συνολικές στρατιωτικές δαπάνες των 27 κρατών μελών της ΕΕ ήταν €194 δισεκατομμύρια το 2010. Αυτό αντιπροσωπεύει το 1.6% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ4) της Ευρωπαϊκής Ένωσης και κατατάσσει την Ε.Ε. τη δεύτερη χώρα παγκοσμίως σε στρατιωτικές δαπάνες μετά τις ΗΠΑ, οι οποίες δαπάνησαν €392 ($533,8) δισεκατομμύρια το ίδιο έτος, που αντιπροσωπεύει το 4.8% του ΑΕΠ των Ηνωμένων Πολιτειών.5 [...]

3 Correspondence with SIPRI military expenditure expert, January 2013 4 Gross Domestic Product is the market value of all officially recognized final goods and services produced within a country in a given period of time http://en.wikipedia.org/wiki/Gross_domestic_product). 5 http://www.eda.europa.eu/Libraries/Documents/ National_Defence_Data_2010_3.sflb. ashx

Frank Slijper

Υπάρχουν πιο πιεστικά προβλήματα ασφαλείας που αντιμετωπίζουν πολλοί Ευρωπαίοι σήμερα. Αντί για νέα μαχητικά αεροσκάφη και υποβρύχια, θέλουν αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας, ένα επαρκές εισόδημα και κατάλληλη πρόσβαση σε κοινωνικές και υγειονομικές υποδομές. [...] Σε γενικές γραμμές, οι στρατιωτικές δαπάνες στην ΕΕ είναι σταθερές ή μειώνονται με αργούς ρυθμούς σε σχέση με το σύνολο των οικονομικών τους δραστηριοτήτων (πίνακας 1). Η κύρια εξαίρεση είναι η Ελλάδα, όπου οι στρατιωτικές δαπάνες, ως ποσοστό του ΑΕΠ, ήταν σταθερά το υψηλότερο στην ΕΕ μέχρι το 2009, όταν η οικονομία βίωσε κατακόρυφη πτώση. [...]

Πέντε χώρες ενίσχυσαν τους αμυντικούς τους προϋπολογισμούς σημαντικά, τουλάχιστον μέχρι το 2008: η Γαλλία, η Ισπανία, η Ελλάδα, η Φινλανδία και η Κύπρος. Από αυτές η Φινλανδία και η Κύπρος συνέχισαν να αυξάνουν τις στρατιωτικές τους δαπάνες και μετά το 2008. [...] Η Κύπρος αύξησε τις στρατιωτικές της δαπάνες κατά 50% περίπου κατά την τελευταία δεκαετία, κυρίως μετά το 2007. Αυτό είναι αξιοσημείωτο υπό το πρίσμα της τρέχουσας δεινής οικονομικής κατάστασης της Κύπρου, η οποία αναγκάστηκε να ζητήσει πακέτο διάσωσης €17 δισεκατομμυρίων (bailout package). 6 [...] Στην περίπτωση της Ελλάδας, οι περικοπές του 2010 ακολουθήθηκαν από αύξηση των δαπανών για το 2011, παρά τη σοβαρή επιδείνωση της οικονομικής της κατάστασης με μείωση του ΑΕΠ κατά 7.1% το ίδιο έτος.7

6 Jan Strupczewski, ‘Lenders want Cyprus capital gains tax, Russia could join bailout’, Reuters, 7 March 2013 7 World Bank data: http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.KD.ZG

Όπλα, Χρέος και Διαφθορά

Εκτός από τα γενικά αριθμητικά στοιχεία των στρατιωτικών δαπανών, η κατανομή του στρατιωτικού προϋπολογισμού είναι επίσης αποκαλυπτική. [...] Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας (ΕΟΑ), οι δημόσιες συμβάσεις όπλων της ΕΕ – συμπεριλαμβανομένου για την έρευνα και ανάπτυξη - δεν έχουν πληγεί από τις περικοπές, σε αντίθεση με τις δαπάνες για το προσωπικό: τα κονδύλια του προϋπολογισμού στην πρώτη περίπτωση έχουν αυξηθεί γύρω στο 10% ενώ στη δεύτερη περίπτωση έχουν περικοπεί κατά το ίδιο ποσοστό.8 Αυτό καταδεικνύει ότι στο σύνολό τους οι περικοπές έχουν επηρεάσει το στρατιωτικό προσωπικό πολύ περισσότερο απ’ ότι τα εξοπλιστικά προγράμματα. Η εξοικονόμηση, σε μεγάλο βαθμό, ήταν αποτέλεσμα της μείωσης των θέσεων εργασίας και της μείωσης των μισθών και των συντάξεων του στρατιωτικού προσωπικού. «Ο πόλεμος είναι καλός για τις επιχειρήσεις και η επιχείρησή μας είναι ο πόλεμος» Η βιομηχανία των όπλων έχει ακμάσει κατά την τελευταία δεκαετία με την αύξηση των στρατιωτικών προϋπολογισμών μετά την 11η Σεπτεμβρίου. Οι εκατό μεγαλύτερες εταιρείες του κλάδου πούλησαν όπλα αξίας €318 δισεκατομμυρίων το 2011, έχοντας 51% αύξηση στις πωλήσεις σε πραγματικούς αριθμούς από το 2002!9 [...] Τόσο οι πλούσιες σε πετρέλαιο, όσο και οι αναπτυσσόμενες χώρες, εξακολουθούν να είναι οι βασικές αγορές-στόχος των προμηθευτών όπλων, με τη Σαουδική Αραβία και την Ινδία να είναι οι κύριοι αποδέκτες. Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία των ΗΠΑ, μόλις δέκα αναπτυσσόμενα κράτη αποδέκτες των πωλήσεων όπλων αντιπροσώπευαν το 61% της αγοράς όπλων του συνόλου των αναπτυσσόμενων κρατών μεταξύ του 2004 και 2011.10 Η παγκόσμια βιομηχανία όπλων κυριαρχείται από δυτικές εταιρείες: 44 από τις 100 μεγαλύτερες εταιρείες προέρχονται από τις ΗΠΑ και αντιπροσωπεύουν το 60% των συνολικών πωλήσεων. Τριάντα επιχειρήσεις, που έχουν τη βάση τους στην ΕΕ, αθροίζουν το 29% του συνόλου, ενώ οι πέντε μεγαλύτερες εξ αυτών έχουν κάνει πωλήσεις ύψους 74.8 δισεκατομμυρίων δολαρίων το 2011 (βλέπε πίνακα 2). Αυτές οι πέντε – συν η εταιρεία Rolls-Royce – είναι μεταξύ των 20 πιο κερδοφόρων εταιρειών του κλάδου, με συνολικά κέρδη 83 δις δολάρια 8 In the period 2006 to 2010, allocations for arms purchases rose from €38.8 billion in 2006 to €42.9 billion in 2010, while personnel costs fell from €110.0 billion in 2006 to €98,7 billion in 2010 (the axe falling in 2008/9). Operational costs – such as fuel, maintenance and deployment – stayed constant at around €44 billion. 9 Nicolas Rolander, ‘Arms Sales by Big Firms Hit First Slump in Years’, Wall Street Journal, 19 February 2013, and SIPRI press release http:// www.sipri.org/media/pressreleases/2013/ AP_PR. SIPRI does not include China-based companies due to lack of available data. 10 http://www.fas.org/sgp/crs/weapons/R42678. pdf (Richard F. Grimmett, CRS Report for Congress; Conventional Arms Transfers to Developing Nations, 2004-2011, August 24, 2012)

Frank Slijper

το 2011, τα μισά εκ των οποίων προέρχονται από τις πωλήσεις όπλων.11 [...]

Πηγή Πίνακα 2 12

Οι πλείστες αυτών των εταιρειών έχουν εκπροσώπους που εργάζονται στις Βρυξέλλες ή εκπροσωπούνται μέσω του Ευρωπαϊκού Συνδέσμου Αεροδιαστημικής και Αμυντικής Βιομηχανίας (AeroSpace and Defence Industries Association of Europe), ο βραχίονας για το λόμπι της εν λόγω βιομηχανίας.13 Με τη μείωση της εγχώριας ζήτησης το κίνητρο για ενεργή παρουσία στις Βρυξέλλες είναι ακόμα ισχυρότερο: π.χ. για να ασκούν πιέσεις για ευνοϊκότερες νομοθεσίες για τις εξαγωγές ή για πρόσβαση σε κοινοτικές επιχορηγήσεις για την έρευνα.14 Οι περισσότερες κυβερνήσεις της ΕΕ στηρίζουν αυτόν τον κλάδο της βιομηχανίας που έχει τη βάση στις αντίστοιχες χώρες τους για την εξασφάλιση νέων αγορών στο εξωτερικό με στόχο να αναπληρώσουν τις μειωμένες εγχώριες παραγγελίες, τονίζοντας την ανάγκη για προστασία της απασχόλησης και διατήρησης μιας βιώσιμης στρατιωτικής βιομηχανίας. Αυτό έρχεται να προστεθεί στις διάφορες μορφές επιδοτήσεων και στήριξης που λαμβάνουν – τόσο άμεσες όσο και έμμεσες – όπως π.χ. φορολογικές ελαφρύνσεις.

11 http://www.sipri.org/research/armaments/production/Top100; and http://www.deloitte. com/assets/Dcom-Malaysia/Local%20Assets/Documents/2011%20Global%20Aerospace%20 and%20Defence%20Industry%20 performance%20wrap%20up_FINAL.pdf 12 http://www.sipri.org/research/armaments/production/Top100 13 See: http://www.asd-europe.org/ 14 see http://corporateeurope.org/publications/ lobbying-warfare and http://www. stopwapenhandel.org/sites/stopwapenhandel. org/files/imported/publicaties/boekenbrochures/ eumilitary.pdf

Όπλα, Χρέος και Διαφθορά

Σε σχέση με το ζήτημα της τοποθέτησης των εθνικών συμφερόντων πάνω από μια ηθικά ορθή εξωτερική πολιτική, φαίνεται δεν έχουμε διδαχθεί τίποτα μετά την αναταραχή που προκλήθηκε από τις πωλήσεις όπλων σε δικτατορικές χώρες όπως το Μπαχρέιν, η Αίγυπτος, η Λιβύη, η Συρία και η Υεμένη όταν ξέσπασε η Αραβική Άνοιξη το 2011. Στις αρχές του 2013, ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ επισκέφθηκε τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) για να τους παρακινήσει να αγοράσουν το μαχητικό αεροσκάφος Rafale. Αυτό συνέβη αφού ο πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου, Ντέιβιντ Κάμερον, είχε επισκεφθεί τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία, το Νοέμβριο του 2012, για να προωθήσει την πώληση μεγάλων πακέτων στρατιωτικού εξοπλισμού. Οι εν λόγω πωλήσεις όπλων σε αμφιλεγόμενους προορισμούς, συνήθως, διευκολύνονται από εξαγωγικές πιστώσεις που είναι εγγυημένες από την ίδια την κυβέρνηση. Με ανάλογο τρόπο, δεν αντλήθηκαν διδάγματα από τα μεγάλα σκάνδαλα διαφθοράς που έχουν εκθέσει τον τρόπο που κλείνουν οι συμφωνίες πώλησης όπλων - η περίπτωση της εταιρείας BAE - Al Yamamah είναι η πιο διαβόητη.15 [...] Το σύνθημα του ΝΑΤΟ: «να ξοδεύεις για να αμύνεσαι»; […] Παρά την ύπαρξη πιο πιεστικών κοινωνικών και οικονομικών ζητημάτων, ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Άντερς Φογκ Ράσμουσεν, «έχει εκμεταλλευθεί κάθε περίσταση για να πείσει τα μέλη της συμμαχίας να επενδύσουν και να αναπτύξουν περισσότερες συνέργειες στον τομέα της άμυνας».16 [...] Από τότε που ο Ράσμουσεν έγινε επικεφαλής του ΝΑΤΟ, το 2009, οι προειδοποιήσεις του ότι η Ευρώπη χάνει έδαφος17 εξαιτίας των δημοσιονομικών πιέσεων έχουν γίνει σύνθημα. Πιο πρόσφατα, τον Φεβρουάριο του 2013, στη διατλαντική διάσκεψη ασφάλειας στο Μόναχο είπε: «Οι προκλήσεις για την ασφάλεια δεν θα αναμένουν μέχρι να διορθώσουμε τα οικονομικά μας. Και περισσότερες περικοπές σήμερα θα οδηγήσουν σε μεγαλύτερη ανασφάλεια στο μέλλον με κόστος που απλά δεν μπορούμε να αντέξουμε».18 Ο Ράσμουσεν εξέφρασε ανησυχία στα τέλη του 2012 σχετικά με τις αμυντικές δαπάνες της συμμαχίας, οι οποίες είχαν μειωθεί κατά 56 δισ. δολάρια μεταξύ

15 Extensive documentation at http://www.guardian.co.uk/world/bae 16 Judy Dempsey, ‘Military in Greece Is Spared Cuts’, New York Times, 7 January 2013 (http:// www.nytimes.com/2013/01/08/world/ europe/08iht-letter08.html) 17 ΣτΣ.: εννοεί στην προστασία της άμυνάς της 18 Andrew Rettman, ‘Nato chief: Mali shows holes in EU defence’, EU Observer, 4 February 2013 (http://euobserver.com/defence/118934)

Frank Slijper

του 2009 και 2011.19 Αμέλησε ωστόσο, να επισημάνει ότι αυτή ήταν η πρώτη μείωση μέσα σε δέκα χρόνια, και το μεγαλύτερο μέρος της οποίας – $46 δις – ήταν μια από καιρό αναμενόμενη διόρθωση στον τεράστια αυξημένο προϋπολογισμό της Αμερικής. Ούτε αναγνώρισε ότι, σύμφωνα με τις ίδιες στατιστικές του ΝΑΤΟ, το επίπεδο των δαπανών το 2011 ήταν 15% υψηλότερο σε πραγματικούς αριθμούς σε σχέση με το 2005.20 Ο Ρασμούσεν πρόσθεσε επίσης ότι πολύ λίγα ευρωπαϊκά κράτη μέλη διέθεσαν περισσότερο από 2% του ΑΕΠ για την άμυνα το 2011, γεγονός το οποίο χαρακτήρισε ως «ανησυχητικό».21 [...] Παρά την κρίση, νέα μεγάλα εξοπλιστικά προγράμματα εξακολουθούν να κυριαρχούν στον στρατιωτικό σχεδιασμό, είτε αυτά είναι πυρηνικά όπλα, είτε μαχητικά αεροσκάφη, ένοπλα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, ή πυραυλικοί αμυντικοί σχεδιασμοί του ΝΑΤΟ. Τον Ιανουάριο του 2013, ο Υπουργός Άμυνας του Ην. Βασιλείου, Philip Hammond, ανακοίνωσε τους σχεδιασμούς του Υπουργείου του για δαπάνες περίπου £160 δις (€190 δις) σε νέο αμυντικό εξοπλισμό μέχρι το 2022.22 [...] Η κατάργηση των πυρηνικών όπλων στην Ευρώπη θα μπορούσε να εξοικονομήσει πολλά δισεκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο στη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο – ως οι μοναδικοί κάτοχοι τέτοιων όπλων στην Ευρώπη. Θα εκπλήρωναν, με αυτό τον τρόπο, μια σημαντική δέσμευση που ανέλαβαν οι χώρες αυτές με την συνθήκη μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων για οριστική εξάλειψη τους. Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Ban Ki-Μoon έγραψε σε άρθρο του τον Αύγουστο του 2012: Ας μειώσουμε δραματικά τις δαπάνες για τα πυρηνικά όπλα και αντ’ αυτού, να επενδύσουμε στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη η οποία εξυπηρετεί τα συμφέροντα όλων, με την επέκταση των αγορών, 19 ‘Defence cuts worry NATO’, UPI, 13 November 2012 (http://www.upi.com/Top_News/ Special/2012/11/13/Defence-cuts-worry-NATO/ UPI-68211352829121/#ixzz2CHCcCEko) 20 ‘Financial and Economic Data Relating to NATO defence’, NATO Communiqué, 13 April 2012 21 ‘Defence cuts worry NATO’, UPI, 13 November 2012 (http://www.upi.com/Top_News/ Special/2012/11/13/Defence-cuts-worry-NATO/ UPI-68211352829121/#ixzz2CHCcCEko) 22 Also included are: £18.5 billion (€22bn) on warplanes and drones; and £17.4 billion (€20.7bn) for surface ships, including new aircraft carriers. Spending on helicopters has been earmarked at £12.1 billion (€14.4bn), with another £12.3 billion (€14.6bn) for armoured fighting vehicles. Mohammed Abbas, ‘UK unveils £159 billion defence equipment plan, but doubts remain’, Reuters, 31 January 2013, (http://uk.reuters.com/article/2013/01/31/uk-britain-defence-spendingidUKBRE90U00J20130131); Andrew Chuter, ‘Spending on UK Nuke Sub Growing and a Risk’, Defence News, 4 March 2013; Christopher Hope, ‘Trident spending to account for one third of defence budget within a decade’, Daily Telegraph, 27 February 2013 (http://www.telegraph.co.uk/finance/ newsbysector/industry/defence/9895708/ Trident-spending-to-account-for-one-third-of- defence-budgetwithin-a-decade.html); Tony Osborne, ‘Budget Hedges’, AW&ST (Aviation Week & Space Technology), 11 February 2013.

Όπλα, Χρέος και Διαφθορά

με τη μείωση των κινήτρων για ένοπλες συγκρούσεις, δίνοντας στους πολίτες ένα μερίδιο στο κοινό τους μέλλον. [...] Οι προτεραιότητες στους κρατικούς προϋπολογισμούς εξακολουθούν να τείνουν προς τα παλιά πρότυπα. Οι τεράστιες στρατιωτικές δαπάνες και οι νέες επενδύσεις στον εκσυγχρονισμό των πυρηνικών όπλων έχουν καταστήσει τον κόσμο υπέρεξοπλισμένο, και την ειρήνη με υποχρηματοδοτούμενη23. Φλερτάροντας με την καταστροφή ή τη φτώχεια ; Για δεκαετίες, η διατλαντικοί στρατιωτικοί ηγέτες, καθώς και οι ηγέτες των ομάδων συμφερόντων (λόμπι), έχουν επισημάνει τη μεγάλη διαφορά στις δαπάνες μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρώπης, με το χάσμα να διευρύνεται, αυξάνοντας την εξάρτηση της Ευρώπης από τις ΗΠΑ. Με άλλα λόγια, προωθούν μια πολιτική αύξησης των δαπανών από την Ευρώπη δεν θέλει να χάσει εντελώς την παγκόσμια αξιοπιστία και ισχύ της. Οι ίδιοι άνθρωποι ποτέ δεν συνδέουν τη μείωση της αξιοπιστίας των ΗΠΑ στον κόσμο με τις τεράστιες δαπάνες που συνόδευσαν τους πολέμους μετά την 11η Σεπτεμβρίου στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ και αλλού, ούτε και με το τεράστιο βάρος που αυτές οι δαπάνες έχουν φορτώσει τους Αμερικανούς πολίτες.24 Οι ΗΠΑ εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν μεγάλα οικονομικά προβλήματα που προκλήθηκαν από μια δεκαετία μη αποδοτικής οικονομικής διαχείρισης και αυξημένων στρατιωτικών προϋπολογισμών, από την προσπάθεια οικονομικής ανάκαμψης, καθώς και από τα προγράμματα διάσωσης που ξεκίνησαν το 2008. Ενώ ένα συσσωρευμένο πλεόνασμα του προϋπολογισμού $5.6 τρισεκατομμυρίων είχε προϋπολογιστεί από το Γραφείο Προϋπολογισμού του Κογκρέσου τον Ιανουάριο του 2001,25 η Ουάσιγκτον αντ’ αυτού δημιούργησε τεράστια ελλείμματα προκαλώντας αύξηση στο ομοσπονδιακό χρέος που ανήλθε στα 8.5 τρισεκατομμύρια δολάρια μεταξύ Οκτωβρίου του 2001 και Ιουλίου του 2011, υπερδιπλασιάζοντας το συνολικό χρέος.26 [...] Η πρόσφατα δημοσιευθείσα έκθεση της έρευνας για «Το κόστος του Πολέμου», ένα συλλογικό έργο περίπου 30 ακαδημαϊκών και εμπειρογνωμόνων, κάνει εκτίμηση του κόστους σε δολάρια και ζωές από τους μετά την 11η Σεπτεμβρίου πολέμους στο Αφγανιστάν και το Ιράκ. Η έκθεση εκτιμά ότι:

23 Ban Ki-moon, ‘The World is over-armed and peace is under-funded’’, 30 August 2012 (http:// www.un.org/disarmament/update/20120830/) 24 See for example research by Pew: ‘Global Opinion of Obama Slips, International Policies Faulted’, 13 June 2012 http://www.pewglobal. org/2012/06/13/global-opinion-of-obama-slips- international-policies-faulted/ 25 http://en.wikipedia.org/wiki/United_States_public_debt 26 ‘How did the United States get $14.3 trillion in debt? And who are the creditors?’ New York Times, 28 July 2011 http://www.nytimes. com/imagepages/2011/07/28/us/20110728_ defaultqa_graphic.html?ref=politics

Frank Slijper

Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις τρόποι για να αναλύσει κανείς το οικονομικό κόστος των πολέμων αυτών: σε σχέση με ότι έχει ήδη δαπανηθεί, με το τι θα μπορούσε ή θα πρέπει να δαπανηθεί στο μέλλον και με τις συγκριτικές οικονομικές επιπτώσεις της δαπάνησης χρημάτων σε πολέμους αντί σε κάτι άλλο.27 Αν και η Ουάσινγκτον έχει ήδη δαπανήσει κοντά στα 2 τρισεκατομμύρια δολάρια σε άμεσες δαπάνες που σχετίζονται με τις στρατιωτικές εκστρατείες στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, το ποσό αυτό «αντιπροσωπεύει μόνο ένα μικρό ποσοστό του συνολικού κόστους σε στρατιωτικές δαπάνες», σύμφωνα με την εξέχουσα ερευνήτρια, ακαδημαϊκό του Χάρβαρντ, Linda Bilmes: Οι συγκρούσεις στο Ιράκ και το Αφγανιστάν, στο σύνολό τους, θα είναι οι πιο δαπανηροί πόλεμοι στην ιστορία των ΗΠΑ – αθροίζοντας περίπου 4-6 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτό περιλαμβάνει [αναμενόμενες μελλοντικές δαπάνες για τη φροντίδα των βετεράνων], στρατιωτικούς ανεφοδιασμούς, καθώς και το κοινωνικό και οικονομικό κόστος. Το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών αυτών δεν έχει ακόμη καταβληθεί. (...) Τα μεγάλα ποσά που έχουν δανειστεί για τη χρηματοδότηση των επιχειρήσεων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν θα επιβαρύνουν επίσης σημαντικά το μακροπρόθεσμο κόστος εξυπηρέτησης του χρέους. (...) Η κληρονομιά των αποφάσεων που ελήφθησαν κατά τη διάρκεια των πολέμων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν θα επιβαρύνουν τους μελλοντικούς ομοσπονδιακούς προϋπολογισμούς για τις επόμενες δεκαετίες.28 Πιέσεις για μη περικοπή των στρατιωτικών δαπανών δεν προέρχονται αποκλειστικά από το ΝΑΤΟ αλλά και εντός των στρατιωτικών δομών της ΕΕ. Απευθυνόμενος στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις αρχές του 2013, ο Γενικός Διευθυντής του Στρατιωτικού Επιτελείου της ΕΕ, Ton van Osch, επανέλαβε τις θέσεις των συναδέλφων του στο ΝΑΤΟ λέγοντας: «Για την προστασία της ευημερίας και της ασφάλειας μας θα ήταν καταστροφική η περαιτέρω μείωση του αμυντικού προϋπολογισμού. Έχουμε ήδη ξεπεράσει το αποδεκτό όριο».29 Ο Van Osch είναι επίσης μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του SDA (Security and Defence Agenda) που εδρεύει στις Βρυξέλλες, μιας ομάδας λόμπι που κυριαρχείται από μεγάλες στρατιωτικές προσωπικότητες και τη βιομηχανία

27 Costs of War Project by the Watson Institute for International Studies at Brown University, March 2013. http://costsofwar.org/article/economic- cost-summary 28 Linda Bilmes, “The Financial Legacy of Iraq and Afghanistan: How Wartime Spending Decisions Will Constrain Future National Security Budgets.” HKS Faculty Research Working Paper Series RWP13-006, March 2013. https://research.hks. harvard.edu/publications/getFile.aspx?Id=923 29 http://www.securitydefenceagenda.org/ Functionalnavigation/Aboutus/AdvisoryBoard/ tabid/1290/Default.aspx

Όπλα, Χρέος και Διαφθορά

όπλων.30 Με τις ευρωπαϊκές οικονομίες να παλεύουν με την ύφεση, το ΝΑΤΟ έχει δεχθεί το αναπόφευκτο των περικοπών στις στρατιωτικές δαπάνες, αλλά υποστηρίζει ότι οι στρατιωτικές επενδύσεις είναι θεμελιώδους σημασίας για την προστασία της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης.31 Αυτή η διαστρεβλωμένη άποψη αντανακλά την ειδική μεταχείριση συγκεκριμένων συμφερόντων και έρχεται σε αντίθεση με πολλές οικονομικές μελέτες που καταδεικνύουν ότι άλλες δημόσιες δαπάνες αποδίδουν συχνά πολύ καλύτερα αποτελέσματα.32 Στα καθιερωμένα οικονομικά μοντέλα, οι στρατιωτικές δαπάνες αποτελούν μια άμεση ‘αποστράγγιση’ της οικονομίας, μειώνουν την αποδοτικότητα, επιβραδύνουν την ανάπτυξη και στοιχίζουν θέσεις εργασίας. Έρευνα που διεξήχθη από την Global Insight, εταιρεία ανάπτυξης οικονομικών μοντέλων, κατέδειξε ότι η διαρκής αύξηση των στρατιωτικών δαπάνης στις ΗΠΑ θα οδηγήσει σε μείωση της οικονομικής ανάπτυξης με την πάροδο του χρόνου: Η βραδύτερη ανάπτυξη θα σήμαινε απώλεια περίπου 700.000 θέσεων εργασίας σε σύγκριση με μια κατάσταση στην οποία οι αμυντικές δαπάνες δεν σημείωναν αύξηση. Ο οικοδομικός και κατασκευαστικός τομέας φαίνεται να πλήγονται ιδιαίτερα σύμφωνα με τις προβλέψεις χάνοντας 210.000 και 90.000 θέσεις εργασίας αντίστοιχα.33 Έρευνα του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης το 2007, που ανέλυε με ποιους τρόπους οι προτεραιότητες των δαπανών επιδρούν στην απασχόληση, έκανε εκτίμηση των επιπτώσεων της δαπάνησης ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων σε διάφορες εναλλακτικές χρήσεις συμπεριλαμβανομένων 30 See for example the composition of its Advisory Board: http://www.securitydefenceagenda.org/ Functionalnavigation/Aboutus/AdvisoryBoard/ tabid/1290/Default.aspx . Jaap de Hoop Scheffer and Javier Solana are SDA co-presidents; both are former NATO Secretary-Generals, with Solana also former EU High Representative for Common Security and Foreign Policy. 31 ‘Defence cuts worry NATO’, UPI, 13 November 2012 (http://www.upi.com/Top_News/ Special/2012/11/13/Defence-cuts-worry-NATO/ UPI-68211352829121/#ixzz2CHCcCEko) 32 Most studies regard military spending as relatively unproductive (see e.g. ‘Government Expenditures, Military Spending and Economic Growth: Causality Evidence from Egypt, Israel and Syria’, Suleiman Abu-Bader and Aamer S. Abu-Qarn, Department of Economics, Ben Gurion University of the Negev, Beer-Sheva, Israel, Journal of Policy Modelling, Vol. 23, No. 6-7 (September 2003): pp. 567-583), even more so because of corruption that is strongly connected to (high) military spending (see e.g. G. d’Agostino, J.P. Dunne and L. Pieroni, ‘Government spending, corruption and economic growth’, SALDRU (Southern Africa Labour and Development Research Unit) Working Paper Number 74, University of Cape Town, 2012). See also: ‘The U.S. Employment Effects of Military and Domestic Spending Priorities: 2011 Update’ (http://www.peri.umass.edu/236/ hash/0b0ce6af7ff999b1174 5825d80aca0b8/ publication/489/). At best military spending is considered beneficial in terms of economic growth when threats are considered to be high (see: J Paul Dunne, Ron Smith and Dirk Willenbockel, ‘Models of Military Expenditure and Growth: A Critical Review’ Defence and Peace Economics, vol. 16(6), pages 449-461, December 2004). 33 Dean Baker, ‘Massive Defence Spending Leads to Job Loss’, Truthout.org, 11 November 2009 (http://archive.truthout.org/1109097)

Frank Slijper

των στρατιωτικών δαπανών. Σύμφωνα με τη μελέτη, οι στρατιωτικές δαπάνες δημιουργούν τις λιγότερες θέσεις εργασίας. Αν τα χρήματα δαπανούνταν είτε για την εκπαίδευση, είτε για τα μέσα μαζικής μεταφοράς θα δημιουργούνταν υπερδιπλάσιος αριθμός θέσεων εργασίας σε σχέση με τις στρατιωτικές δαπάνες.34 [...] Ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, Ban Ki-Μoon, το 2012 υποδεικνύοντας την ανάγκη για αλλαγή του τρόπου που αντιλαμβανόμαστε την έννοια της «ασφάλειας», την ανάγκη για έλεγχο των όπλων (τόσο των πυρηνικών όσο και των συμβατικών) καθώς και τον εξωφρενικό παραλογισμό των αστρονομικών στρατιωτικών δαπανών, ενώ αδυνατούμε να ικανοποιήσουμε τις βασικές ανθρώπινες ανάγκες, είπε: Πολλοί αμυντικοί οργανισμοί αναγνωρίζουν πλέον ότι η ασφάλεια σημαίνει πολύ περισσότερα από την προστασία των συνόρων. Σοβαρές ανησυχίες για την ασφάλεια μπορεί να προκύψουν ως αποτέλεσμα των δημογραφικών τάσεων, της χρόνιας φτώχειας, της οικονομικής ανισότητας, της περιβαλλοντικής καταστροφής, των πανδημικών ασθενειών, του οργανωμένου εγκλήματος, της καταπιεστικής διακυβέρνησης και άλλων εξελίξεων, τις οποίες δεν μπορεί να ελέγξει μόνο του κανένα κράτος. Τα όπλα δεν μπορούν να αποτελέσουν την απάντηση σε αυτές τις ανησυχίες. [Το 2011] οι παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες, σύμφωνα με αναφορές, υπερέβησαν τα 4.6 δις δολάρια την ημέρα, ποσό που αποτελεί σχεδόν το διπλάσιο του προϋπολογισμού των ΟΗΕ σε ετήσια βάση. Το τεράστιο αυτό ποσό περιλαμβάνει ακόμα περισσότερα δισεκατομμύρια για τον εκσυγχρονισμό πυρηνικών οπλοστασίων για αρκετές δεκαετίες στο μέλλον. Αυτό το επίπεδο των στρατιωτικών δαπανών δύσκολα το εξηγεί κανείς σε ένα μετα-ψυχροπολεμικό κόσμο και εντός μιας παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Οι οικονομολόγοι αυτό θα το αποκαλούσαν «κόστος ευκαιρίας». Εγώ το αποκαλώ χαμένες ανθρώπινες ευκαιρίες. Οι προϋπολογισμοί για τα πυρηνικά όπλα είναι ιδιαίτερα ώριμοι για βαθιές περικοπές.35

34 Military-related spending creates a total of 8,555 jobs; personal consumption generates 10,779 jobs (26.2 per cent more than defence); health care spending creates 12,883 jobs; education generates 17,687; public transportation creates 19,795, and construction for weatherization/ infrastructure creates 12,804. Robert Pollin and Heidi Garrett-Peltier, ‘The U.S. Employment Effects of Military and Domestic Spending Priorities’, Political Economy Research Institute, University of Massachusetts, October 2007. 35 Ban Ki-moon, ‘The World is over-armed and peace is under-funded’’, 30 August 2012 http:// www.un.org/disarmament/update/20120830/

Όπλα, Χρέος και Διαφθορά

Οργανισμοί όπως το Διεθνές Γραφείο Ειρήνης (ΔΓΕ) (International Peace Bureau) – που έλαβε το Νόμπελ Ειρήνης το 1910 – εδώ και καιρό υποστηρίζει γενικές μειώσεις στις υπέρογκες στρατιωτικές δαπάνες και στροφή των πόρων σε σχέδια που αφορούν τις ανθρώπινες ανάγκες, τόσο τις εγχώριες όσο και τις διεθνείς. Σύμφωνα με το ΔΓΕ: «[...] Αν ένα μικρό ποσοστό των παγκόσμιων στρατιωτικών δαπανών απελευθερώνονταν για αναπτυξιακά προγράμματα θα μπορούσαμε να πετύχουμε μεγάλο μέρος των αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας (ΑΣΧ). [...] Η μείωση των στρατιωτικών δαπανών δεν αποτελεί φυσικά πανάκεια. Πρέπει να βρούμε τρόπους για να διασφαλίσουμε ότι οι εξοικονομήσεις θα μεταφερθούν σε κοινωνικά και αναπτυξιακά προγράμματα. Και αυτό πρέπει απαραιτήτως να είναι μέρος μιας πολύ πιο ολοκληρωμένης παγκόσμιας αλλαγής – που να απέχει από μια οικονομία που βασίζεται στις μαζικές ανισότητες και την αμοιβαία εχθρότητα και προς μια νέα οικονομία που να στηρίζεται στις αρχές ενός πολιτισμού της ειρήνης [...]. 36 Ιδιαίτερα σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, είναι σημαντικό να συνυπάρξουν οι έννοιες των μη αποδοτικών στρατιωτικών δαπανών και της ανάγκης προώθησης ενός βιώσιμου κοινωνικού περιβάλλοντος, που να υποστηρίζεται από ορθά επίπεδα δαπανών και όχι περικοπές μέσω μέτρων λιτότητας. Όπως η Έκθεση Ανθρώπινης Ανάπτυξης (Human Development Report)του 2013 σημειώνει: Οι υποχωρήσεις στους τομείς της υγείας, της εκπαίδευσης και άλλων δημόσιων υπηρεσιών είναι πιθανό να βλάψουν την υγεία του πληθυσμού, την ποιότητα του εργατικού δυναμικού και την κατάσταση της επιστημονικής έρευνας και της καινοτομίας για τα επόμενα χρόνια. [...] Επιπλέον, η οικονομική στασιμότητα μειώνει τα φορολογικά έσοδα τα οποία χρειάζονται οι κυβερνήσεις για να χρηματοδοτήσουν κοινωνικές υπηρεσίες και δημόσια αγαθά. Μεγάλο μέρος αυτής της ζημιάς μπορεί να αποφευχθεί.37 [...]Όπως έχει ήδη σημειωθεί, οι στρατιωτικές δαπάνες φαίνεται, σε μεγάλο βαθμό, να έχουν μείνει ανέπαφες από τον «πυρετό λιτότητας», με την αύξηση αυτών των δαπανών να οδηγούν σε αρνητικές συνέπειες για την απασχόληση. Κατά συνέπεια, οι περικοπές θα ήταν ευεργετικές για το εθνικό εργατικό δυναμικό. [...]

36 ‘Opportunity Costs: Military Spending and the UN’s Development Agenda’, IPB, 2012 37 ‘The Rise of the South: Human Progress in a Diverse World’, Human Development Report 2013, p.21

Frank Slijper

Ελλάδα: πάσχει από δεκαετίες απερίσκεπτων στρατιωτικών δαπανών Η Ελλάδα, όπως είναι καλά γνωστό, βρίσκεται σε βαθιά κρίση – χρηματοπιστωτική, οικονομική και κοινωνική. Το ελληνικό δημόσιο χρέος έφτασε σε επίπεδα κρίσης το 2010 και ακολούθως η χώρα έλαβε ένα δανειακό πακέτο διάσωσης (bailout) από το ΔΝΤ και άλλες χώρες της ΕΕ, ενώ θεσμοθέτησε κυβερνητικά μέτρα λιτότητας. Αυτά βέβαια αποδείχθηκαν αμφιλεγόμενα και δημιούργησαν έντονη συζήτηση σχετικά με το τι πήγε στραβά, ποιος φέρει ευθύνες και πως θα μπορούσε να βελτιωθεί η δεινή κατάσταση στην οποία περιήλθε η χώρα. [...] Ο αντίκτυπος των μέτρων αυτών είχε καταστροφικές συνέπειες για πολλούς και οι δυσκολίες αυτές αναμένεται να συνεχιστούν. Από την αρχή της κρίσης, το ποσοστό ανεργίας έχει υπερδιπλασιαστεί από 9.4% το 2009 στο 20% το Νοέμβριο του 2012, καθιστώντας την ανεργία στην Ελλάδα τη δεύτερη υψηλότερη στην Ευρώπη. Το ποσοστό ανεργίας ανάμεσα στους νέους το 2012 - ηλικίες κάτω των 25 ετών - ήταν υψηλότερο στην Ελλάδα (57.6%) σε σύγκριση με το 24.4% στην ευρωζώνη.38 Η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα στην Ευρώπη σε δαπάνες στρατιωτικών εξοπλισμών, κατ’ αναλογία πληθυσμού, τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες. Δαπάνησε διπλάσιο ποσοστό του ΑΕΠ της για την άμυνα από τον μέσο όρο της ΕΕ (κατά μέσο όρο 6% τη δεκαετία μεταξύ 1970 και 198039 ενώ δαπάνησε κατά μέσο όρο 3% κατά την πρώτη δεκαετία αυτού του αιώνα). Σύμφωνα με τον οικονομολόγο Άγγελο Φιλιππίδη, αν προσέθετε κανείς αυτή τη διαφορά του σχεδόν 5% από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο θα έβλεπε ότι «δε θα υφίστατο καν χρέος για το ελληνικό κράτος».40 Παρά τη βαθιά οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση, η Ελλάδα σήμερα εξακολουθεί να είναι ένα από τα λίγα κράτη μέλη της ΕΕ που αφιερώνει περισσότερο από 2% του ΑΕΠ της στις ένοπλες δυνάμεις. Η οικονομία της Ελλάδας έχει συρρικνωθεί κατά 20% από το 2008 και αναμένεται να συρρικνωθεί περαιτέρω κατά 25% μέχρι το 2014.41 Η αρθρογράφος των New York Times, Judy Dempsey, παρέθεσε συνοπτικά τις συνέπειες: 38 http://www.imf.org/external/pubs/ft/ weo/2012/01/index.htm; Eurostat data, http:// www.bbc.co.uk/news/business-20943292 39 Jan Grebe and Jerry Sommer, ‘Greece: High military expenditure despite the financial crisis’, BICC, September 2010 40 Helena Smith, ‘German ‘hypocrisy’ over Greek military spending has critics up in arms’, Guardian, 19 April 2012 (http://www.guardian. co.uk/world/2012/apr/19/greece-military- spendingdebt-crisis) 41 Philip Inman and Helena Smith, ‘ Greek economy to shrink 25% by 2014’, Guardian 18 September 2012 (http://www.guardian.co.uk/ business/2012/sep/18/greek-economy-shrink- greatdepression)

Όπλα, Χρέος και Διαφθορά

Οι μεσαίες και οι κατώτερες τάξεις - όχι η πλούσια επιχειρηματική κοινότητα έχουν πληγεί περισσότερο. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχουν επιβάλει αυστηρά μέτρα λιτότητας ως αντάλλαγμα για τις εγγυήσεις δανείων. Ως αποτέλεσμα, οι συντάξεις και η υγειονομική περίθαλψη, οι μεταφορές και η εκπαίδευση έχουν μειωθεί δραματικά.42 Οι στρατιωτικές δαπάνες έχουν βέβαια μειωθεί - αρκετά σημαντικά, αλλά μόνο μεταξύ 2009 και 2010 ενώ σημείωσαν μικρή αύξηση το 2011. Ωστόσο, σύμφωνα με αδημοσίευτα στοιχεία για το 2012 και το 2013, αναμένεται να παρουσιαστούν περαιτέρω μειώσεις. Σύμφωνα με το Διεθνές Ερευνητικό Ινστιτούτο Ειρήνης της Στοκχόλμης, οι περικοπές αυτές προέρχονται σε μεγάλο βαθμό από τις απότομες μειώσεις μισθών και συντάξεων οι οποίες έχουν πλήξει όλους τους εργαζόμενους του δημόσιου τομέα και όχι τους στρατιωτικούς εξοπλισμούς.43 [...] «Η Ελλάδα έχει ήδη υπερβολικά όπλα για μια μικρή χώρα και μπορεί εύκολα να υπερασπιστεί τον εαυτό της» σύμφωνα με επιστημονικό συνεργάτη του Ινστιτούτου για την Ασφάλεια και Αμυντικών Αναλύσεων στην Αθήνα.44 Ο ελληνικός στρατιωτικός προϋπολογισμός έφτασε στο πιο ψηλό του σημείο το 2009 όταν ανήλθε στα 72 δις ευρώ. Ενώ οι πλείστες χώρες μείωσαν τους αμυντικούς τους προϋπολογισμούς κατά την μετα-ψυχροπολεμική περίοδο, οι στρατιωτικές δαπάνες της Ελλάδας μειώθηκαν οριακά αρχικά, για να αυξηθούν και πάλι από το 1993, με επιταχυνόμενη άνοδο από το 2004. [...] Μετά από συνάντηση των ηγετών συνδικαλιστικών οργανώσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη Γερμανίδα Καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ, ο Γιάννης Παναγόπουλος της ελληνικής συνδικαλιστικής οργάνωσης ΓΣΕΕ δήλωσε στην εφημερίδα Guardian: Αφού ανέλυσα όλους τους λόγους για τους οποίους η λιτότητα δεν πέτυχε στη χώρα έθεσα το ζήτημα των αμυντικών δαπανών. Ρώτησα αν θεωρούσε σωστό η κυβέρνησή μας να κάνει τόσες πολλές αγορές όπλων από τη Γερμανία όταν προφανώς δεν μπορούσε να αντέξει οικονομικά τέτοιες συμφωνίες ενώ μειώνει τους μισθούς και τις συντάξεις. Εκείνη είπε αμέσως: «Εμείς ποτέ δεν σας ζητήσαμε να ξοδεύετε τόσο μεγάλο ποσοστό του ΑΕΠ σας στην άμυνα» και αμέσως μετά αναφέρθηκε στο ζήτημα των εκκρεμούντων 42 Judy Dempsey, ‘Military in Greece Is Spared Cuts’, New York Times, 7 January 2013 (http:// www.nytimes.com/2013/01/08/world/ europe/08iht-letter08.html) 43 Sam Perlo-Freeman, ‘Europe and the impact of austerity on military expenditure’, SIPRI Yearbook 2012, p.173 44 Andy Dabilis, ‘Greek shipyard workers storm defence ministry in protest’, SETimes.com, 5 October 2012 (http://www.setimes.com/cocoon/setimes/xhtml/en_GB/features/setimes/ features/2012/10/05/feature-01)

Frank Slijper

πληρωμών για υποβρύχια που οφείλονταν στη Γερμανία για πάνω από μια δεκαετία.45 Ενώ η Γαλλία και η Γερμανία πάντοτε αρνούνταν κατηγορίες ότι προωθούσαν εξοπλιστικές συμφωνίες με την Αθήνα ως προϋπόθεση για τη συμμετοχή τους στην οικονομική διάσωση της χώρας,46 πληροφορίες εκ των έσω επιβεβαιώνουν ότι οι πιέσεις ήταν πραγματικές. Ο εγνωσμένου κύρους Γάλλος Ευρωβουλευτής των Πρασίνων, Daniel Cohn - Bendit έχει κάνει επανειλημμένως αναφορά ότι ενόσω βρισκόταν στην Αθήνα το 2010 ο φίλος του, και τότε Πρωθυπουργός, Γιώργος Παπανδρέου του είπε ότι το Βερολίνο και το Παρίσι δεν ήθελαν την Ελλάδα να μειώσει τις στρατιωτικές της δαπάνες, καθώς αυτό θα έβλαπτε τις συμβάσεις με τη γαλλική και γερμανική βιομηχανία. Οι χώρες αυτές, επίσης, επέμειναν ότι η Ελλάδα θα έπρεπε να χρησιμοποιήσει μέρος της πρώτης δόσης της οικονομικής βοήθειας από την ΕΕ για να πληρώσει τις εξοπλιστικές συμβάσεις.47 [...] Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο η Ελλάδα αναδείχθηκε ως ένας από τους κορυφαίους εισαγωγείς όπλων στον κόσμο και αποτέλεσε πρωταρχικό στόχο για τους παραγωγούς όπλων σε όλο τον κόσμο που ήθελαν να πουλήσουν τα οπλικά τους συστήματα. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, η Ελλάδα ήταν ο έβδομος εισαγωγέας όπλων στον κόσμο (με την Τουρκία στο νούμερο 1). Κατά την πρώτη δεκαετία αυτού του αιώνα ήταν η τέταρτη μεγαλύτερη, με την Τουρκία στο νούμερο 6. [...] Οι ΗΠΑ και η Γερμανία έχουν επωφεληθεί ιδιαίτερα από τις υπέρογκες στρατιωτικές δαπάνες δεκαετιών της Ελλάδας μαζί με τη Γαλλία, τις Κάτω Χώρες και τη Ρωσία (βλ. γράφημα 1). Η Ελλάδα έχει εφοδιαστεί με όλο το φάσμα στρατιωτικού εξοπλισμού, από φρεγάτες και υποβρύχια μέχρι μαχητικά ελικόπτερα και μαχητικά αεροσκάφη.

45 Helena Smith, ‘German ‘hypocrisy’ over Greek military spending has critics up in arms’, Guardian, 19 April 2012 (http://www.guardian. co.uk/world/2012/apr/19/greece-military- spending-debt-crisis) 46 Helena Smith, ‘German ‘hypocrisy’ over Greek military spending has critics up in arms’, Guardian, 19 April 2012 (http://www.guardian. co.uk/world/2012/apr/19/greece-military- spendingdebt-crisis); ‘Probe into German- Greek Arms Deals Reveals Murky Side of Defence Sales’, Deutsche Welle, 12 August 2010; Christopher Rhoads, ‘The Submarine Deals That Helped Sink Greece’, Wall Street Journal, 10 July 2010 47 Pierre Tran, ‘EU Lawmaker: France, Germany Pressured Greece To Avoid Defence Cuts”, Defence News, 5 March 2012; ‘France, Germany Forced Greece to Buy Arms: MEP’, AFP, 7 May 2010

Όπλα, Χρέος και Διαφθορά

Πηγή Γραφήματος 14849

Ανάμεσα στις πιο πρόσφατες αγορές από τις ΗΠΑ περιλαμβάνονται επιθετικά ελικόπτερα Boeing Απάτσι, Lockheed Martin F -16 (€15 δις ευρώ50) καθώς και πυραυλικά συστήματα αντιαεροπορικής άμυνας Patriot Raytheon. Τον Ιανουάριο του 2013 η ελληνική κυβέρνηση ενέκρινε συμφωνία €184 εκατομμυρίων για να αγοράσει ανταλλακτικά για τα F-16 της.51 Η Ουάσινγκτον εξετάζει επί του παρόντος ένα ελληνικό αίτημα για να εφοδιαστεί με δύο ή τρία μεταχειρισμένα ταχύπλοα που έθεσε εκτός λειτουργίας το Ναυτικό των ΗΠΑ.52 Η Γαλλία παρέδωσε πυραύλους Mirage, καθώς και μια σειρά από ελικόπτερα και μη επανδρωμένα αεροσκάφη.53 Όμως, το μεγαλύτερο μέρος των γαλλικών συμφωνιών όπλων με την Ελλάδα πραγματοποιήθηκαν χρονικά ακριβώς πριν οδηγηθεί η χώρα στη βαθιά χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση αλλά και εν μέσω της κρίσης, ανεξάρτητα από το ποια σχέδια διάσωσης επιβλήθηκαν στη χώρα.54 Μόνο το 2010 - την ίδια χρονιά που το πρώτο δάνειο διάσωσης αποτέλεσε αντικείμενο διαπραγματεύσεων - το Παρίσι έδωσε άδειες εξαγωγής όπλων προς την Ελλάδα ύψους €876 εκατομμυρίων, 48 SIPRI’s Trend Indicator Value counts the strategic, rather than monetary value of arms transfers (see: http://www.sipri.org/databases/ armstransfers/background/explanations2_ default) 49 http://armstrade.sipri.org/armstrade/html/export_values.php 50 Christopher Rhoads, ‘The Submarine Deals That Helped Sink Greece’, Wall Street Journal, 10 July 2010 51 ‘Greece to buy F-16 spares’, Jane’s Defence Weekly, 9 January 2013 52 Theodore Valmas and Nicholas de Larrinaga, ‘Greece requests lease of French frigates and MPAs’, Jane’s Defence Weekly, 27 February 2013 53 SIPRI Arms Transfers Database (http://armstrade.sipri.org/armstrade/page/values.php) 54 Note that SIPRI and EU data are not comparable, as the first are an indication of the strategic value of deliveries of major weapons and subsystems, while the latter represent the financial value of export permits of all military goods (rather than deliveries)

Frank Slijper

όταν το σύνολο εξαγωγών όπλων από την ΕΕ στη χώρα ανερχόταν λίγο πάνω από ένα δις ευρώ.55 [...] Κατά τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, η Ελλάδα ήταν ο τρίτος πιο σημαντικός προορισμός των Ολλανδικών στρατιωτικών εξοπλισμών, μετά τις ΗΠΑ και τη Γερμανία. Η Ολλανδία έχει πουλήσει ένα μεγάλο μέρος πλεονασματικού εξοπλισμού (surplus equipment) προς την Ελλάδα κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, συμπεριλαμβανομένων τανκς και φρεγατών. Η βιομηχανία Thales Nederland αποτελεί από καιρό ένα σημαντικό προμηθευτή ναυτικών ραντάρ και συστημάτων ελέγχου πυρκαγιάς.56 Μια ακμάζουσα εμπορική συνεργασία συνεχίστηκε μέχρι το 2010 όταν η ολλανδική κυβέρνηση εξέδωσε πιστοποιητικά εξαγωγής ύψους €53 εκατομμυρίων για εξοπλισμό του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού. [...] Ιταλία: περικοπές σε προσωπικό και όχι σε δημόσιες συμβάσεις Η Ιταλία έχει την τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της ευρωζώνης και την όγδοη μεγαλύτερη στον κόσμο. Παρ’ όλα αυτά, ήρθε κοντά στην πτώχευση το 2012 με τη μεταβλητότητα στις αγορές ομολόγων να οδηγούν το εθνικό χρέος στο 123% του ΑΕΠ το έτος αυτό. Αυτό συνέβη όταν η οικονομία συρρικνώθηκε κατά 5.5% του ΑΕΠ το 2009 και όταν ο δανεισμός της κυβέρνησης έφθασε το 5.4% του ΑΕΠ το ίδιο έτος. Από το 2009, το ποσοστό ανεργίας έχει αυξηθεί σχεδόν κατά 20%: από 7.8% το 2009 σε περίπου 9.5% το 2012. Η ανεργία ανάμεσα στους νέους ανήλθε στο 37% το 2012 σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.57 Η Ιταλία αντιμετωπίζει περικοπές δαπανών €21.5 δις ευρώ για το 2013 και το 2014.58 Σε απόλυτες τιμές, ο αμυντικός προϋπολογισμός της Ιταλίας κυμάνθηκε μεταξύ €24-28 δις από το 2000, με αποκορύφωμα τα €28.2 δις το 2008. Τα πιο πρόσφατα νούμερα του 2011 δείχνουν δαπάνες €24.8 δις – συνιστώντας 12% μείωση από το 2008 σύμφωνα με τα στοιχεία του Διεθνούς Ερευνητικού Ινστιτούτου Ειρήνης της Στοκχόλμης.59 55 ‘Thirteenth annual report according to article 8(2) of Council Common Position 2008/944/ CFSP defining common rules governing controls of exports of military technology and equipment (2011/C 382/01)’, Official Journal of the European Union, 30 December 2011 56 Theodore Valmas and Tim Fish, ‘Greece takes delivery of final frigate’, Jane’s Defence Weekly, 15 September 2010 57 Lisbeth Kirk, ‘Prodi: mafia and bureaucracy are Italy’s worst problems’, EU Observer, 21 February 2013 (http://euobserver.com/economic/119144) 58 Valentina Pop, ‘Italy approves more cuts as recession worsens’, EU Observer, 8 August 2012 (http://euobserver.com/economic/117183) 59 However since 2007 SIPRI data for Italy are estimates, due to a lack of budgeting transparency (see: http://milexdata.sipri. org/result.php4 and Sam Perlo-Freeman, ‘Europe and the impact of austerity on military expenditure’, SIPRI Yearbook 2012, p.177)

Όπλα, Χρέος και Διαφθορά

Ο κύριος στόχος των αμυντικών περικοπών της Ιταλίας είναι ο αριθμός του προσωπικού. Οι προτεινόμενες περικοπές θα μειώσουν τον σημερινό αριθμό των 180.000 σε 150.000 στρατιώτες, συμπεριλαμβανομένων πολλών ανώτερων αξιωματικών, ενώ 30% των στρατιωτικών βάσεων θα κλείσουν στα επόμενα δέκα χρόνια.60 Σύμφωνα με τις προτάσεις, οι δαπάνες προσωπικού θα πρέπει να αποτελούν το ήμισυ του προϋπολογισμού σε σύγκριση με το σημερινό 70% σε μια προσπάθεια να διασφαλιστούν τα προγράμματα εξοπλισμού όσο το δυνατόν περισσότερο.61 [...] Η μόνη, φαινομενικά, σημαντική περικοπή σε αγορές εξοπλισμού αφορά το γνωστό αεροσκάφος Joint Strike Fighter (JSF) όπου η παραγγελία του μειώθηκε από 131 σε 90 αεροσκάφη. Η απότομη αύξηση του κόστους παραγωγής ωστόσο, σημαίνει ότι η μείωση αυτή είναι απίθανο να εξοικονομήσει χρήματα από τον αρχικό προϋπολογισμό των €15 δισεκατομμυρίων. Η αγορά των JSF έχει δεχθεί επίθεση από την κοινωνία των πολιτών στην Ιταλία, συμπεριλαμβανομένης της ισχυρής Καθολικής εκκλησίας.62 [...] Για να αντισταθμίσει τη μείωση της εγχώριας ζήτησης, η Ιταλία έχει προωθήσει δυναμικά τις εξαγωγές της σε αγορές σε όλες τις ηπείρους πετυχαίνοντας σημαντικές συμφωνίες με τη Βραζιλία το Ισραήλ και την Τουρκία καθώς και τη Λιβύη του Καντάφι.63 Διαφαίνεται τώρα ότι οι πιέσεις που άσκησε η Ιταλία στον εξαγωγικό τομέα ήταν υπερβολικές, αφού η ιταλική εταιρεία Finmeccanica - ναυαρχίδα στον εξοπλιστικό τομέα - εν μέρει κρατική – σχεδόν έχει καταρρεύσει υπό το φώς μιας σειράς σκανδάλων διαφθοράς που έχουν οδηγήσει μέχρι στιγμής στη σύλληψη του Γενικού Εκτελεστικού της Εταιρείας, Giuseppe Orsi τον Φεβρουάριο του 2013 και σε διαδοχικές απώλειες μεγάλων συμφωνιών.64[...] Ισπανία: εξοντωτικά χρέη, αχρείαστα όπλα Η Ισπανία έχει την 15η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο και την πέμπτη μεγαλύτερη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Το 2009, το ΑΕΠ της χώρας συρρικνώθηκε κατά 3.7% τερματίζοντας την αυξητική τάση 16 ετών και σηματοδοτώντας την έναρξη μιας βαθιάς ύφεσης στην οποία η Ισπανία έχει πλέον βυθιστεί. 60 Tom Kington, interview with Defence Minister Giampaolo di Paola, Defence News, 20 December 2012 (http://www.defencenews. com/article/20121220/DEFREG01/312200002) 61 Paolo Valpolini, ‘Deep personnel cuts ahead for Italian Army’, Jane’s Defence Weekly, 6 June 2012 62 Guy Dinmore, ‘Italy to cut Joint Strike Fighter orders’, Financial Times, 15 February 2012 (http://www.ft.com/cms/s/0/6fa9b130-57f2-11e1-bf61-00144feabdc0.html#ixzz1mv3S0ObT) 63 See e.g. Andy Nativi, ‘Empire-Building’, AW&ST, 24 May 2010; Tom Kington, ‘Firms Foot Bill for Italian Carrier’s Mission to Haiti’, Defence News, 1 February 2010; Tom Kington, ‘Where Italy’s Berlusconi Goes, Finmeccanica Profits’, Defence News, 7 December 2009 64 See e.g. the analysis of the company by Tom Kington and Vivek Raghuvanshi: ‘All Eyes on New Finmeccanica Boss’, Defence News, 18 February 2013

Frank Slijper

Η οικονομική ύφεση έχει πλήξει τα δημόσια οικονομικά της χώρας. Οι επιπτώσεις της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης στα τέλη της δεκαετίας του 2000 επιδεινώθηκαν από τη συνεχιζόμενη ευρωπαϊκή κρίση χρέους. Το δημόσιο της χρέος σχεδόν διπλασιάστηκε μεταξύ 2008 και 2012 σε περίπου 7.9% του ΑΕΠ. Το δημόσιο έλλειμμα αυξήθηκε κατά 50% περίπου κατά την ίδια περίοδο φτάνοντας στο 11.2% του ΑΕΠ το 2009, ενώ αναμενόταν να ανέλθει στο 6.7% το 2012.65 Από το 2009 το ποσοστό ανεργίας έχει αυξηθεί κατά ένα τρίτο, με αύξηση από 18% το 2009 σε 26.6% το 2012 - το υψηλότερο στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η ανεργία ανάμεσα στους ανέρχεται στο συγκλονιστικό ποσοστό του 56.5%. 66 Η αύξηση του 29% στις στρατιωτικές δαπάνες της Ισπανίας μεταξύ 2000 και 2008 ήταν μία από τις μεγαλύτερες στη Δυτική Ευρώπη. Η Ισπανία ξεκίνησε 19 νέα στρατιωτικά προγράμματα από το 2000 [...].67 Η ύφεση σημαίνει ότι αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα εξόφλησης €26 - €30 δις χρέους προς προμηθευτές όπλων. Όπως είπε ο Υφυπουργός Άμυνας, Constantino Méndez, το 2010: «Εμείς δεν θα έπρεπε να είχαμε αποκτήσει συστήματα που δεν πρόκειται να χρησιμοποιήσουμε, για καταστάσεις σύγκρουσης που δεν υφίστανται και το χειρότερο, με κεφάλαια που δεν είχαμε τότε και δεν έχουμε τώρα».68 Λόγω της επιδείνωσης της οικονομικής κατάστασης, η Ισπανία μείωσε τις στρατιωτικές της δαπάνες κατά 18% μεταξύ 2008 και 2011. Με το 1% του ΑΕΠ που δαπανάται για την άμυνα, η Ισπανία έχει πλέον το τρίτο χαμηλότερο ποσοστό εντός του ΝΑΤΟ, μετά το Λουξεμβούργο και την Ουγγαρία.69 Εξακολουθεί όμως, να αντιμετωπίζει τεράστια προβλήματα στην αποπληρωμή των χρεών για τα αχρείαστα της στρατιωτικά προγράμματα. Τον Σεπτέμβριο του 2012, η κυβέρνηση διευθέτησε ένα ειδικό πιστωτικό όριο για την αποπληρωμή €1.8 δις οφειλών προς τη βιομηχανία όπλων, οι οποίες έχουν συσσωρευτεί κατά τα δύο προηγούμενα έτη.70 «Ελπίζουμε ότι αυτό δεν θα είναι απαραίτητο το 2013 και ότι δεν χρειαστεί να επαναληφθεί στο μέλλον» είπε ο Ισπανός Υπουργός Άμυνας Pedro Morenés. 65 http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/01/index.htm 66 ‘Eurozone unemployment reaches new high’, BBC News, 8 January 2013 (http://www. bbc. co.uk/news/business-20943292) 67 Sam Perlo-Freeman, ‘Europe and the impact of austerity on military expenditure’, SIPRI Yearbook 2012, p.178; David Ing, ‘Spain in EUR1.78 billion payout’, Jane’s Defence Weekly, 19 September 2012, with the latter source mentioning 30 billion figure. 68 Translated El Pais article quoted in Sam Perlo- Freeman, ‘Europe and the impact of austerity on military expenditure’, SIPRI Yearbook 2012, p.178 69 Sam Perlo-Freeman, ‘Europe and the impact of austerity on military expenditure’, SIPRI Yearbook 2012, p.178 70 David Ing, ‘Spain in EUR1.78 billion payout’, Jane’s Defence Weekly, 19 September 201

Όπλα, Χρέος και Διαφθορά

Προειδοποίησε επίσης, ότι περαιτέρω περικοπές προϋπολογισμό «θα ήταν πολύ επικίνδυνες».71 [...]

στον

αμυντικό

Υπάρχουν επίσης σχέδια για μείωση στον αριθμό του στρατιωτικού προσωπικού κατά την επόμενη δεκαετία. Η έκθεση Vision 2025 του υπουργείου Άμυνας προβλέπει περικοπή 15.000 στον αριθμό των στρατευμάτων, κάτι που αποτελεί το 10% των υπαλλήλων του Υπουργείου Άμυνας.72 Όπως η Ιταλία, έτσι και η Ισπανία ενίσχυσε τη κρατική στήριξη για τη διευκόλυνση των εξαγωγών όπλων προκειμένου να καλυφθεί η μείωση στις εγχώριες παραγγελίες.73 Επίσης, απηύθυνε έκκληση για την εδραίωση της τοπικής βιομηχανίας εξοπλισμών με σκοπό να ενισχύσει και να διασφαλίσει την επιβίωσή της.74 Σύμφωνα με τον Morenés, η Ισπανία πρέπει να διασφαλίσει αυτή τη βιομηχανία που έχει αναπτυχθεί «με τεράστια οικονομική προσπάθεια και κόπο».75 [...] Η Γερμανία κινεί τα νήματα Σε άρθρο του για τη δημόσια διαφθορά ως τη «σκοτεινή πλευρά της κοινωνικής εξέλιξης» ο Robert Neild γράφει ότι «οι ηγετικές εταιρείες εξοπλισμών σε όλες σχεδόν τις μεγάλες χώρες παραγωγής όπλων έχουν εμπλακεί [στη διαφθορά], συμπεριλαμβανομένων των πιο αξιόπιστων εταιρειών, στις πιο αξιοσέβαστες χώρες». Σημειώνει επίσης ότι η «δωροδοκία στο εμπόριο όπλων δεν έχει υποχωρήσει από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου. Αντιθέτως, με τις περικοπές στις στρατιωτικές δαπάνες οι επιχειρήσεις στρατιωτικών εξοπλισμών αναζητούν αγορές στο εξωτερικό πιο έντονα απ’ ότι στο παρελθόν».76 Σύμφωνα με το περιοδικό Economist, οι γερμανικές επιχειρήσεις κατασκευής όπλων, το 1999, καλούνταν να καταβάλουν «περισσότερα από 3 δισεκατομμύρια δολάρια το χρόνο, για να κερδίσουν συμβάσεις στο εξωτερικό». Στο διεθνές εμπόριο όπλων «πιθανώς την πιο βρώμικη νόμιμη επιχείρηση του κόσμου, εκτιμήσεις υπολογίζουν ότι περίπου $2.5 δις ετησίως

71 David Ing, interview with Spanish defence minister Pedro Morenés, Jane’s Defence Weekly, 16 January 2013 72 David Ing, ‘Spain outlines its plans for further cuts in defence’, Jane’s Defence Weekly, 25 July 2012 73 David Ing, ‘Spain moves to safeguard domestic industrial base’, Jane’s Defence Weekly, 6 June 2012 74 David Ing, ‘Spain’s defence minister calls for industry mergers’, Jane’s Defence Weekly, 8 August 2012 75 David Ing, ‘Spain moves to safeguard domestic industrial base’, Jane’s Defence Weekly, 6 June 2012 76 Quoted in: http://www.globalissues.org/article/74/the-arms-trade-is-big-business

Frank Slijper

καταβάλλονται σε δωροδοκίες, σχεδόν το ένα δέκατο του συνολικού κύκλου εργασιών».77 Η διαφθορά στο εμπόριο όπλων συνεισφέρει περίπου το 40% στο σύνολο της διαφθοράς στις παγκόσμιες συναλλαγές σύμφωνα με το Διεθνές Ερευνητικό Ινστιτούτο Ειρήνης της Στοκχόλμης. «Αυτή η διαφθορά επιβάλλει ένα βαρύ κόστος στις χώρες που αγοράζουν και πωλούν εξοπλισμό, υπονομεύοντας δημοκρατικούς θεσμούς λογοδοσίας και αποσπώντας πολύτιμους πόρους από τις επείγουσες κοινωνικές ανάγκες» σύμφωνα με τη δεξαμενή σκέψης.78 Ο Διεθνής Οργανισμός για τη Διαφάνεια (Transparency International) ξεχωρίζει την Ελλάδα και την Πορτογαλία ως χώρες όπου “η διαφθορά είναι τόσο βαθιά ριζωμένη που συνιστά άμεση απειλή για τη δημοκρατική νομιμότητα και θέτει σε κίνδυνο την οικονομική ανάκαμψη».79 [...] Δύο πρόσφατες σημαντικές υποθέσεις διαφθοράς στην Ευρώπη περιλαμβάνουν τις πωλήσεις υποβρυχίων προς την Ελλάδα και την Πορτογαλία από τη γερμανική εταιρεία ThyssenKrupp Marine Systems. Παρόλο που η Γερμανία (μαζί με την Αυστραλία) θεωρείται από την Transparency International ως η λιγότερο ευαίσθητη χώρα σε ζητήματα διαφθοράς στις διαδικασίες σύναψης δημόσιων συμβάσεων,80 αυτό προφανώς δεν ισχύει για τις εξαγωγικές διαδικασίες προς άλλες χώρες, αλλά ούτε και για τις προσπάθειες της κυβέρνησης, ή την ικανότητα της, να αποτρέψει τη διαφθορά στις εξαγωγές όπλων. Το 2011, Γερμανοί εισαγγελείς κατάφεραν να καταδικάσουν δύο πρώην στελέχη της εταιρείας Ferrostaal για την καταβολή δωροδοκιών αξίας €62 εκατομμύριων σε σημαντικούς Έλληνες και Πορτογάλους αξιωματούχους σε σχέση με τις συμφωνίες για τα υποβρύχια. Τότε η Ferrostaal αρνήθηκε ρητά ότι είχε δωροδοκήσει για το κλείσιμο συμφωνιών. Τα δύο πρώην διευθυντικά στελέχη της Ferrostaal έλαβαν αρκετά επιεικείς ποινές, ενώ στην ίδια τη Ferrostaal επιβλήθηκε πρόστιμο ύψους €40 εκατομμυρίων για την «άντληση οικονομικού οφέλους», μέσω των δύο υπαλλήλων της.81 77 ‘A global war against bribery’ Economist, 14 January 1999. http://www.economist.com/ node/182081 78 Jorn Madslien, ‘Arms trade corrupt, says think tank Sipri’, BBC News, 6 June 2011 (http:// www.bbc.co.uk/news/business-13646036) 79 Nikolaj Nielsen, ‘Report: Rampant corruption is aggravating EU crisis’, EU Observer, 6 June 2012 (http://euobserver.com/19/116525) 80 See its Government Defence Anti-Corruption Index (http://government.defenceindex. org/) 81 ‘Korruptionsaffäre Millionenstrafe für Ferrostaal’, Süddeutsche Zeitung, 31 January 2012 (http://www.sueddeutsche.de/wirtschaft/ korruptionsaffaere-millionenstrafe-fuer- ferrostaal-1.1239630); ‘Submarine contract - €62 million paid in bribes’, Algarve Daily News, 15 December 2011 (http://algarvedailynews. com/news/5301-submarine-contract-62- million-paid-in-bribes)

Όπλα, Χρέος και Διαφθορά

Πορτογαλία82 Το 2004 η Πορτογαλία - με τότε πρωθυπουργό τον Manuel Barroso (νυν Επίτροπο της ΕΕ) - υπέγραψε συμφωνία με τη γερμανική κοινοπραξία German Submarine Consortium83 για την αγορά δύο υποβρυχίων αξίας €1 δις – την μεγαλύτερη συμφωνία πώλησης όπλων την οποία είχε ποτέ συνάψει η χώρα. Η συμφωνία συνοδεύτηκε από αντιπροτεινόμενα συμβόλαια ύψους €1.2 δις («ως αντισταθμιστικά οφέλη») για την πολεμική βιομηχανία, την αυτοκινητοβιομηχανία και τις βιομηχανίες νέων τεχνολογιών της Πορτογαλίας. Προβάλλεται ο ισχυρισμός ότι τα αντισταθμιστικά οφέλη έχουν λειτουργήσει ως όχημα για παράνομες πληρωμές. Εντοπίστηκαν περισσότερο από μια ντουζίνα ύποπτων χρηματιστηριακών και συμβουλευτικών συμφωνιών που ήταν συνδεδεμένες με τη συμφωνία, όλες εκ των οποίων είχαν σχεδιαστεί «για να θολώσουν το μονοπάτι του χρήματος» με σκοπό να διοχετευτούν ποσά «σε φορείς λήψης αποφάσεων στην πορτογαλική κυβέρνηση, τα υπουργεία, ή το ναυτικό». Το πορτογαλικό κράτος84 υπέστη ζημιές ύψους τουλάχιστον €34 εκατομμυρίων, τις οποίες προσπαθεί να ανακτήσει μέσω των δικαστηρίων. Ακόμη χειρότερα, τα δύο υποβρύχια συνιστούν το 40% περίπου των αμυντικών δαπανών μέχρι το 2023. [...] Ελλάδα Το 2000, η Ελλάδα παρήγγειλε ένα υποβρύχιο από τη Γερμανική Κοινοπραξία Submarine (GSC) με συμβόλαιο αξίας €1.14 δις.85 Η παράδοση καθυστέρησε λόγω συμβατικών διαφορών μεταξύ των δύο μερών από το 2006 μέχρι το τέλος του 2010. Σχέδια για μια επιπλέον πολυδάπανη αγορά ακόμη πέντε τέτοιων υποβρύχιων τέθηκαν σε αμφισβήτηση από την ανάγκη για περικοπές.86 Για την Ελλάδα, η παραγγελία των υποβρυχίων «έθεσε σε κίνδυνο τη μεγαλύτερη ναυπηγική βιομηχανία της χώρας, χιλιάδες θέσεις εργασίας, όλο το ελληνικό πρόγραμμα υποβρυχίων του Ναυτικού, καθώς και πάνω από €2 δις που είχαν ήδη καταβληθεί από το ελληνικό κράτος χωρίς απτά αποτελέσματα» 82 This paragraph is partly based on a description of the case in: An Vranckx (ed.), ‘Rhetoric or Restraint?’, November 2010, p.17 and the SIPRI Yearbook 2011, p.30. 83 Consisting of MAN Ferrostaal, Thyssen Nordseewerke and HDW 84 ‘Submarine contract - €62 million paid in bribes’, Algarve Daily News, 15 December 2011 (http://algarvedailynews.com/news/5301- submarine-contract-62-million-paid-in-bribes). In autumn 2009, Portuguese prosecutors accused three German executives and seven Portuguese citizens of fraud and forgery of documents relating to automotive offset projects included in the deal. The investigation had started in July 2006, partly triggered by the discovery that Jürgen Adolff, Portugal’s honorary consul in Munich had signed a consultancy agreement with Ferrostaal worth 0.3 per cent of the contract value. He reportedly received a total of €1.6 million for his services. Only in 2010, after German authorities had decided to indict Adolff, was he suspended from his position. 85 http://www.globalsecurity.org/military/world/europe/gsc.htm 86 Jon Rosamond, ‘First Greek Type 214 sub enters service’, Jane’s Defence Weekly, 10 November 2010

Frank Slijper

σύμφωνα με τον τότε Υπουργό Άμυνας Ευάγγελο Βενιζέλο.87 Το 2010, ο αντιναύαρχος Στέλιος Φενέκος παραιτήθηκε ως ένδειξη διαμαρτυρίας για τη συμφωνία του υποβρυχίου. «Πώς μπορείτε να λέτε στους ανθρώπους ότι αγοράζουμε περισσότερα υποβρύχια τη στιγμή που θέλουμε να μειώσουμε τους μισθούς και τις συντάξεις τους;» είπε.88 Οκτώ συμφωνίες όπλων που υπέγραψε η ελληνική κυβέρνηση από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 αποτελούν αντικείμενο έρευνας των δικαστικών αρχών για πιθανές παράνομες δωροδοκίες και μίζες σε κρατικούς αξιωματούχους και πολιτικούς σύμφωνα με την ελληνική εφημερίδα Καθημερινή.89 Μεταξύ αυτών περιλαμβάνεται και η αγορά των αμερικάνικων πυραύλων Πάτριοτ και η γερμανική συμφωνία για τα υποβρύχια. [...] Λιτότητα; Σφίξτε τη στρατιωτική ζώνη! Για μια δεκαετία, μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, οι στρατιωτικοί προϋπολογισμοί μειώθηκαν από τα εξωφρενικά υψηλά επίπεδα στα τέλη της δεκαετίας του 1980, πριν να πάρουν και πάλι ανοδική πορεία μετά την 11η Σεπτεμβρίου και τις ακόλουθες επεμβάσεις στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ. Ενώ οι ΗΠΑ είναι υπεύθυνες για το μεγαλύτερο μέρος των δαπανών αυτών, οι περισσότερες χώρες στην Ευρώπη διέθεσαν επίσης, επιπλέον χρήματα στις ένοπλες δυνάμεις. «Τα Ηνωμένα Έθνη και όλες οι υπηρεσίες και τα ταμεία του ΟΗΕ ξοδεύουν περίπου 30 δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως, ή περίπου $4 για κάθε ένα από τους κατοίκους του κόσμου. Αυτό είναι ένα πολύ μικρό ποσό σε σύγκριση με τους πλείστους κρατικούς προϋπολογισμούς και συνιστά λιγότερο από το 3% των παγκόσμιων στρατιωτικών δαπανών».90 Οι μαζικά αυξημένοι αμυντικοί προϋπολογισμοί κατά την τελευταία δεκαετία έχουν συμβάλει σημαντικά στα δημόσια ελλείμματα και το δημόσιο χρέος. Οι χώρες σήμερα που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα προϋπολογισμού και χρέους είχαν ενισχύσει τους στρατιωτικούς τους προϋπολογισμούς, κυρίως, για μεγάλες αγορές όπλων, μεταξύ 2002 και 2008. Χωρίς αυτές τις αυξήσεις το κρατικό χρέος θα ήταν πολύ χαμηλότερο. Εναλλακτικά, τα ίδια χρήματα θα μπορούσαν να είχαν δαπανηθεί για εναλλακτικές πολιτικές με καλύτερες προοπτικές για οικονομική ανάπτυξη, περισσότερες θέσεις εργασίας και μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή. 87 ‘Abu Dhabi To Control Greek Yard’, Defence News 20 September 2010 88 Christopher Rhoads, ‘The Submarine Deals That Helped Sink Greece’, Wall Street Journal, 10 July 2010 89 ‘Eight arms deals under the microscope’, Kathimerini, 27 October 2012 (http://www. ekathimerini.com/4dcgi/_w_articles_ wsite1_1_27/10/2012_467639 ) 90 http://www.globalpolicy.org/un-reform/un- financial-crisis-9-27.html

Όπλα, Χρέος και Διαφθορά

Πέντε χρόνια μετά την έναρξη, και εν μέσω, της χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης, και παρά τις όποιες σημαντικές μειώσεις των δαπανών, φαίνεται ότι στις περισσότερες χώρες και παρόλες τις μειώσεις στρατευμάτων, μισθών και συντάξεων, οι περισσότεροι προϋπολογισμοί για προμήθεια όπλων έχουν μέχρι στιγμής παραμείνει άθικτοι. Ενώ ορισμένα προγράμματα περικόπτονται, τις πλείστες φορές για να αντισταθμιστούν οι αυξήσεις στις τιμές, άλλες νέες προτεραιότητες αμυντικών προγραμμάτων - όπως η πυραυλική άμυνα, τα μη επανδρωμένα αεροσκάφη, ο κυβερνοπόλεμος και η αντι-πειρατεία – λαμβάνουν σημαντικό κομμάτι του προϋπολογισμού, αφού προωθούνται περισσότερο οι τεχνολογικές «λύσεις». Η πώληση των πλεονασματικών εξοπλισμών θεωρείται από πολλές χώρες ως μέσο αντιστάθμισης της απώλειας εισοδημάτων και επιτρέπει την αγορά νέων όπλων. Με τόσες πολλές χώρες να πωλούν στην αγορά μεταχειρισμένου εξοπλισμού και με τόσο έντονο ανταγωνισμό, υπάρχει εμφανής κίνδυνος οι έλεγχοι των εξαγωγών να αμελούνται για να κερδίσουν μερίδιο της αγοράς, με κίνδυνο τα όπλα να καταλήξουν σε περιοχές συγκρούσεων, ή στα χέρια αντιδημοκρατικών καταπιεστικών κυβερνήσεων. Εξίσου ανησυχητική είναι η τάση για αύξηση της κρατικής στήριξης σε νέα όπλα σε μια προσπάθεια για αντιστάθμιση της συρρίκνωσης της εγχώριας αγοράς. Με δεδομένη την έλλειψη εστίασης στη διαφθορά από σημαντικούς προμηθευτές της ΕΕ – οι οποίοι είναι άρρηκτα συνδεδεμένοι με το εμπόριο όπλων – οι κυβερνήσεις πρέπει επειγόντως να καταλήξουν σε αξιόπιστες πολιτικές για την αντιμετώπιση και την πρόληψη της διαφθοράς. Το ίδιο ισχύει και για τα κράτη προμηθευτές και παραλήπτες. Σημαντικές περικοπές στις προμήθειες όπλων αποτελούν μια καλή ευκαιρία για τη μείωση των δημοσιονομικών ελλειμμάτων, ή ακόμα καλύτερα, για τόνωση της απασχόλησης και της οικονομικής ανάκαμψης, ευρύτερα.