JÄ…kanie to nie wyrok!
Szerszenska_Jakanie to nie wyrok.indd 1
14.05.2013 14:16
Szerszenska_Jakanie to nie wyrok.indd 2
14.05.2013 14:16
Anna Szerszeńska
Jąkanie
to nie wyrok! Poradnik dla rodziców dzieci jąkających się
Kraków 2013
Szerszenska_Jakanie to nie wyrok.indd 3
14.05.2013 14:16
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2013
Redakcja wydawnicza: Joanna Kosturek
Opracowanie typograficzne: Anna Bugaj-Janczarska
Projekt okładki: Ewa Beniak-Haremska
Adres do strony internetowej autorki poradnika: www.szerszenska.com
ISBN 978-83-7850-143-5
Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2013
Szerszenska_Jakanie to nie wyrok.indd 4
14.05.2013 14:16
Spis treści Wstęp ........................................................................................................ 7 Co to jest jąkanie? ..................................................................................... 9 Czy moje dziecko się jąka? ....................................................................... 10 Kiedy szukać fachowej pomocy? Co mam zrobić, gdy podejrzewam jąkanie? ............................................ 11 Jakie są przyczyny jąkania? ...................................................................... 14 Czy jąkanie częściej dotyka chłopców? ................................................... 15 Czy jąkanie jest zaraźliwe? ....................................................................... 16 Czy jąkanie ma związek z poziomem inteligencji mojego dziecka? ....... 16 Lewo- czy praworęczne? .......................................................................... 17 Czy zacinanie się to lżejsza forma jąkania? .............................................. 18 Jak się zachowywać w stosunku do swojego jąkającego się dziecka? ..... 18 Budowanie poczucia wartości ................................................................. 19 Co czują rodzice, gdy pojawi się jąkanie? ................................................ 20 Rola najbliższych ...................................................................................... 25 Rola terapeuty .......................................................................................... 26 Jak może się czuć dziecko, które zaczyna się jąkać? .............................. 26 Jak należy wspomagać rozwój mowy dziecka, a czego robić nie wolno? .......................................................................... 27 Jak wspomagać rozwój mowy dziecka? ................................................. 28 Czy informować nauczycieli w przedszkolu? .......................................... 31 Pierwszy kontakt z terapeutą .................................................................. 32 Czy jąkanie jest wynikiem zaburzeń psychologicznych? ........................ 33 Czy to normalne, że jąkanie pojawia się tak nagle? ................................ 34
Szerszenska_Jakanie to nie wyrok.indd 5
14.05.2013 14:16
6 Co rodzice myślą o jąkaniu? ..................................................................... 34 Dziecko dwujęzyczne (bilingwalne) a jąkanie ......................................... 35 Jak powinno wyglądać badanie? ............................................................. 35 Jak powinna wyglądać terapia? ............................................................... 36 Pediatra sugeruje, by czekać – czy ma rację? .......................................... 37 Gdy mama i tata widzą problem jąkania się dziecka inaczej .................. 37 Czy rozmawiać z dzieckiem o jąkaniu? .................................................... 38 Rodzeństwo ............................................................................................. 39 Jaka może być reakcja innych dzieci na jąkanie? .................................... 39 Gdy jeden z rodziców czuje się winny wystąpienia jąkania u dziecka ...... 40 Stereotypy związane z jąkaniem ............................................................. 40 Bibliografia ................................................................................................ 41
Szerszenska_Jakanie to nie wyrok.indd 6
14.05.2013 14:16
Wstęp
Chciałabym zacząć od wskazania przyczyn napisania tego poradnika.
W swojej pracy logopedy codziennie spotykam przerażonych rodziców, którzy stwierdzają, że ich dziecko się jąka. Ich doświadczenia to nieprzespane noce, wzajemne oskarżenia... Trudności z poradzeniem sobie z towarzyszącymi temu emocjami są ogromne, a wielość usłyszanych bądź przeczytanych – niejednokrotnie wykluczających się – koncepcji dotyczących postępowania z małym jąkającym się dzieckiem jeszcze je potęguje. Jak uwierzyć danemu specjaliście, skoro inny proponuje coś zupełnie odmiennego? Zrozpaczeni rodzice są gotowi spróbować wszystkiego, co mogłoby uwolnić wychowanka od jąkania, zapominając (co naturalne w przypadku przeżywania tak silnych negatywnych emocji), że delikatny układ nerwowy dziecka potrzebuje ich spokoju i opanowania. Reakcje takie są jak najbardziej zrozumiałe. Jeszcze nie tak dawno rodzice czekali na pierwszy wyraz, który świadomie wypowie dziecko, obserwowali, jak rodzi się mały człowiek, który za pomocą pierwszych wypowiedzianych słów pokazywał im, jak myśli, odbiera, przeżywa otaczający go świat. A rodzicom tego dziecka, które zaczynało mówić później niż rówieśnicy, towarzyszyły również uczucia wielkiej ulgi, że z wychowankiem wszystko w porządku. I oto pewnego dnia rodzice zauważają, że płynność mowy ich dziecka zostaje zaburzona. Opiekunowie opisują to jako zdarzenie nagłe i niespodziewane. Widzą to najczęściej tak: dziecko dotychczas mówiło bez żadnego wysiłku i nagle wykonywanie tak naturalnej i swobodnej przed chwilą czynności przestało być możliwe. Wielu rodziców przeżywa to bardzo mocno. Opiekunowie w wydarzenich ostatnich dni starają się znaleźć przyczynę, która w ich głębokim przekonaniu jest odpowiedzialna za pojawienie się zaburzenia. Zarzucają sobie, że byli zbyt niecierpliwi. Boją się, że ich kłótnie, mówienie podniesionym głosem w obecności dziecka doprowadziły do wystąpienia jąkania. Są też tacy, którzy w tym momencie widzą już swoje małe dziecko w przyszłości jako dorosłą jąkającą się osobę i są tym faktem przerażeni. Przypominają sobie bowiem ludzi z bliższego i dalszego otoczenia, którzy się jąkają. A społeczny odbiór jąkania nie zawsze jest taki, jak byśmy oczekiwali. Nierzadko dorosłe jąkające się osoby są obiektem żartów, kpin. Nie każde środowisko jest w stanie przyjąć ten stan rzeczy jako coś zupełnie normalnego. Sposób mówienia osób jąkających się to popularny temat żartów w kulturze masowej,
Szerszenska_Jakanie to nie wyrok.indd 7
14.05.2013 14:16
w skeczach kabaretowych, produkcjach filmowych. O ile z pracą nad jąkaniem radzimy sobie z każdym rokiem coraz lepiej, o tyle ze społeczną świadomością i podejściem do tego zaburzenia nie jest już niestety tak dobrze. Pod wpływem licznych spotkań z rodzicami postanowiłam napisać swego rodzaju poradnik – zestaw podstawowych pytań, które opiekunowie zadają sobie, a później również mnie. Jest on bardzo krótki – by zaniepokojeni rodzice mogli przeczytać go w jeden wieczór. Dla mnie wszystko zaczęło się od pracy z dorosłymi osobami, które się jąkały. Pracując z nimi, nabierałam przekonania, że leczenie jąkania należy podjąć – o ile zajdzie taka konieczność – jak najwcześniej, zanim stanie się ono chroniczne, zanim przemieni się w problem, z którym coraz trudniej będzie sobie poradzić. Tak przed 12 laty narodził się mój program profilaktyki i terapii jąkania przeznaczony dla małych dzieci, oparty nie tylko na własnych doświadczeniach, lecz także czerpiący z wiedzy i mądrości wielu specjalistów. Pacjenci przychodzili, metoda się rozwijała i rozwija się nadal. Oczywiście nie ma jednego, identycznego w każdym przypadku sposobu postępowania z małym dzieckiem, które się jąka, jednak w gruncie rzeczy metody skuteczne i bezpieczne dla harmonijnego rozwoju wychowanka są do siebie podobne. W poradniku przedstawiam swój punkt widzenia, który opiera się nie tylko na mojej wieloletniej pracy terapeutycznej, lecz również na najnowszych doniesieniach dotyczących sposobu wczesnego postępowania terapeutycznego z małymi dziećmi. Nie uważam, że przyjęte przeze mnie stanowisko jest jedynym słusznym. Chciałabym jednak podpowiedzieć, jakie kroki należy poczynić, aby nie dopuścić do rozwoju tego zaburzenia mowy. Wieloletnia praca zarówno z jąkającymi się dziećmi oraz ich rodzinami, jak i z osobami dorosłymi oraz zdobyte w ten sposób doświadczenie i wiedza każą mi myśleć, że wczesna interwencja terapeutyczna to najlepszy sposób, aby nie tylko zastąpić jąkanie się dziecka płynną mową, lecz także nie dopuścić do rozwinięcia się dojrzałej postaci zaburzenia, z towarzyszącymi mu częstokroć: lękiem przed mówieniem, unikaniem wypowiadania się, zaburzonym poczuciem własnej wartości.
Szerszenska_Jakanie to nie wyrok.indd 8
14.05.2013 14:16
Bibliografia Aumont-Boucand V., Le bégaiement de l’enfant. Sa prise en charge, Ortho Edition, Paris 2009. Byrne R., Pomówmy o zacinaniu, PZWL, Warszawa 1989. Byrne R., Wright L., Stammering. Advices for All Ages, Sheldon, London 2008. Cieszyńska J., Korendo M., Wczesna interwencja terapeutyczna, Wyd. Edukacyjne, Kraków 2007. Eliott L., Co tam się dzieje?, Media Rodzina, Poznań 2010. Estienne F., Examiner un bégaiement. Outils d’évaluation, Solal, Paris 2012. Onslow M., Pachman A., The Lidcombe Program of Early Stuttering Intervention, Pro-ed, Austin, Texas 2003. Simon A., Mon enfant bégaie. Concrètement que faire?, Tom Pousse, Paris 2012. Simon A., Paroles de parents, Ortho Edition, Paris 1999. Springer S.P., Deutsch G., Lewy mózg, prawy mózg. Z perspektywy neurobiologii poznawczej, Prószyński i S-ka, Warszawa 2004. Tarkowski Z., Jąkanie wczesnodziecięce, WSiP, Warszawa 1992. Wintrebert H., La relaxation de l’enfant, Ed L’Harmattan, Paris 2003.
Szerszenska_Jakanie to nie wyrok.indd 41
14.05.2013 14:16
Szerszenska_Jakanie to nie wyrok.indd 42
14.05.2013 14:16