Edukacja małego dziecka. Tom 5

Tom 5 Nauczyciel-wychowawca w przedszkolu i szkole

Ogrodzka_Edukacja malego dziecka t. 5.indd 1

23.04.2013 13:58

Edukacja małego dziecka

Tom 1: Teoretyczne odniesienia, tendencje i problemy Tom 2: Wychowanie i kształcenie w praktyce Tom 3: Nowe konteksty, poglądy i doświadczenia Tom 4: Konteksty rozwojowe i wychowawcze Tom 5: Nauczyciel-wychowawca w przedszkolu i szkole Tom 6: Wybrane obszary aktywności

Ogrodzka_Edukacja malego dziecka t. 5.indd 2

23.04.2013 13:58

Tom 5 Nauczyciel-wychowawca w przedszkolu i szkole praca zbiorowa pod redakcją

Ewy Ogrodzkiej-Mazur Urszuli Szuścik Małgorzaty Zalewskiej-Bujak

Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego Cieszyn – Kraków 2013

Ogrodzka_Edukacja malego dziecka t. 5.indd 3

23.04.2013 13:58

© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2013 Recenzent: prof. zw. dr hab. Bogusław Śliwerski Redakcja wydawnicza: Małgorzata Miller Opracowanie typograficzne: Andrzej Augustyński Alicja Kuźma Projekt logo: Urszula Szuścik Projekt okładki: Magdalena Muszyńska i Izabela Surdykowska-Jurek CZARTART

Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Śląski w Katowicach Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie

ISBN 978-83-7587-468-6 ISBN 978-83-7850-204-3

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2013

Ogrodzka_Edukacja malego dziecka t. 5.indd 4

23.04.2013 13:58

Spis treści

Wprowadzenie ...............................................................................................................................................

9

POGLĄDY I DOŚWIADCZENIA POLSKICH NAUCZYCIELI-WYCHOWAWCÓW LIDIA WOLLMAN Jak przygotować uczniów do uczenia się przez całe życie?

Wyzwania dla szkoły i nauczyciela ..........................................................................................................

15

ARKADIUSZ WĄSIŃSKI Strategie myślenia projektującego w pracy dydaktycznej nauczyciela jako czynnik wyzwalający kreatywność poznawczą ucznia ..........................................................

53

GRAŻYNA RURA (Nie)gotowość szkoły na przyjęcie najmłodszego ucznia. Refleksje z badań .........................

79

JADWIGA OLEKSY Podręcznik w pracy domowej uczniów na szczeblu kształcenia zintegrowanego – duży problem w edukacji małego dziecka ..........................................................................................

101

BEATA KOZIEŁ Sposoby zapobiegania i przeciwdziałania niepowodzeniom szkolnym – w opinii nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej ..................................................................................

127

POGLĄDY I DOŚWIADCZENIA NAUCZYCIELI EDUKACJI PRZEDI WCZESNOSZKOLNEJ W CZECHACH I NA SŁOWACJI RADMILA BURKOVIČOVÁ Działania nauczyciela przedszkolnego wspomagające rozwój dzieci w wieku przedszkolnym .............................................................................................................................

147

MARIE ŠVRČKOVÁ Role učitele v rozvoji a hodnocení kvality počáteční čtenářské gramotnosti žáků primární školy .......................................................................................................................................

161

SOŇA KARIKOVÁ Psychologické aspekty učiteliek primárneho vzdelávania v Slovenskej republike ...............

177

Ogrodzka_Edukacja malego dziecka t. 5.indd 5

23.04.2013 13:58

6

EDUKACJA MAŁEGO DZIECKA. TOM 5. NAUCZYCIEL-WYCHOWAWCA W PRZEDSZKOLU I SZKOLE

SIMONETA BABIAKOVÁ Príprava a riadenie edukačného procesu na primárnom stupni školy Slovensko-česko-poľské výskumné zistenia ........................................................................................

199

BRONISLAVA KASÁČOVÁ Učiteľ – projektant a realizátor výučby alebo diagnostyk dieťaťa v ranej edukácii Potreba profesijných štandardov, alebo pedagogická idealizácia ..............................................

219

ALENA DOUŠKOVÁ Skúsenostné učenie a edukačné aktivity v materskej škole ..........................................................

241

MARIANA CABANOVÁ Vzdelávanie dieťaťa so špeciálnymi výchovno-vzdelávacími potrebami a profesijné činnosti učiteľa v podmienkach primárneho vzdelávania .....................................

261

POSTRZEGANIE EDUKACJI MAŁEGO DZIECKA PRZEZ STUDENTÓW – PRZYSZŁYCH NAUCZYCIELI MAŁGORZATA ZALEWSKA-BUJAK Nauczyciel – jego rola i zadania w opinii studentów pierwszego roku kierunków pedagogicznych ......................................................................................................................

283

EWA OGRODZKA-MAZUR Wychowanie międzykulturowe małego dziecka w opinii studentów – przyszłych nauczycieli .................................................................................................................................

307

RENATA RASZKA Rozwijanie myślenia matematycznego dziecka w przekonaniach nauczycieli i kandydatów na nauczycieli .....................................................................................................................

329

ELŻBIETA MAREK Umiejętności językowe i matematyczne studentów pedagogiki wczesnoszkolnej Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach – Filia w Piotrkowie Trybunalskim ...........

355

Informacja o autorach .................................................................................................................................

385

Ogrodzka_Edukacja malego dziecka t. 5.indd 6

23.04.2013 13:58

Contents

Introduction ....................................................................................................................................................

9

VIEWS AND EXPERIENCES OF POLISH TEACHERS-EDUCATORS LIDIA WOLLMAN How to prepare students for lifelong learning? Challenges for schools and teachers ........

15

ARKADIUSZ WĄSIŃSKI Strategy of design thinking in the teacher's didactic work as a stimulant for the learner's cognitive creativity .......................................................................................................

53

GRAŻYNA RURA The (un)readiness of school for taking the youngest students Reflections on research results .................................................................................................................

79

JADWIGA OLEKSY The role of the textbook in homework at the level of early primary education – a serious challenge for young children’s education .........................................................................

101

BEATA KOZIEŁ The methods of preventing school failures – the opinions of early primary education teachers .......................................................................................................................................

127

VIEWS AND EXPERIENCES OF PRE-SCHOOL AND EARLY PRIMARY TEACHERS IN THE CZECH REPUBLIC AND SLOVAKIA RADMILA BURKOVIČOVÁ Teachers’ activities supporting the development of pre-school children ................................

147

MARIE ŠVRČKOVÁ The role of teachers in the development and evaluation of early literacy skills of primary school pupils .............................................................................................................................

161

SOŇA KARIKOVÁ The psychological aspects of primary teacher education in the Slovak Republic ................

177

Ogrodzka_Edukacja malego dziecka t. 5.indd 7

23.04.2013 13:58

8

EDUKACJA MAŁEGO DZIECKA. TOM 5. NAUCZYCIEL-WYCHOWAWCA W PRZEDSZKOLU I SZKOLE

SIMONETA BABIAKOVÁ The preparation and management of the educational process at the level of primary school. Slovakian-Czech-Polish research findings .......................................................

199

BRONISLAVA KASÁČOVÁ The teacher – the designer and implementer of a teaching programme or the diagnostician in the early education of children. The need for professional standards or the idealization of education ..........................................................................................

219

ALENA DOUŠKOVÁ Experiential learning and educational activities in kindergarten ................................................

241

MARIANA CABANOVÁ Education of children with special educational needs and the professional activities of teachers in primary education ............................................................................................................

261

PERCEPTION OF SMALL CHILDREN EDUCATION BY TRAINEE TEACHERS MAŁGORZATA ZALEWSKA-BUJAK Teachers – their role and responsibilities in the eyes of first-year students of teacher training programmes ..............................................................................................................

283

EWA OGRODZKA-MAZUR Intercultural education of young children in the opinion of students – future teachers ...............................................................................................................................................

307

RENATA RASZKA Developing children’s mathematical thinking in the beliefs of teachers and trainee teachers .....................................................................................................................................

329

ELŻBIETA MAREK The language and mathematical skills of early education trainee teachers – the students of Jan Kochanowski University in Kielce, Piotrków Trybunalski Branch ..........

355

About the authors .........................................................................................................................................

385

Ogrodzka_Edukacja malego dziecka t. 5.indd 8

23.04.2013 13:58

Wprowadzenie

Żeby praca Twoja była żywa, twórcza, celowa, dobra, musi być oparta na poszanowaniu człowieka i jego praw rozwojowych oraz na poznaniu i zrozumieniu warunków życia środowiska, które je wychowuje, musi być z tym środowiskiem ściśle związana. [...] Czy zdołasz ujrzeć przed Sobą i rozwiązać tę zagadkę – dokąd i w jakim celu zmierzasz – czy zdołasz spojrzeć głębiej, zrozumieć doniosłość pracy, w której masz brać udział i rozpocząć żyć i pracować ze świadomością celu.

Maria Grzegorzewska Wciąż aktualne i wartościowe dla polskiej pedeutologii słowa Marii Grzegorzewskiej z tekstu Listów do Młodego Nauczyciela stanowią myśl przewodnią rozważań podjętych w tym tomie, będącym kontynuacją zagadnień dotyczących pracy pedagogicznej z dzieckiem w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym1.

Rozpoczęty w ostatnich latach ubiegłego stulecia proces reformy systemu polskiej oświaty na poziomie edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej nadal budzi w środowisku pedagogów z jednej strony nadzieję na kształtowanie się nowego rozumienia edukacji, której podmiotem staje się dziecko Por.: Edukacja małego dziecka, t. 1: Teoretyczne odniesienia, tendencje i problemy, red.

E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, A. Gajdzica, Cieszyn – Kraków: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ, Impuls 2010; Edukacja małego dziecka, t. 2: Wychowanie i kształcenie w praktyce, red. E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, M. Zalewska-Bujak, Cieszyn – Kraków: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ, Impuls 2010; Edukacja małego dziecka, t. 3: Nowe konteksty, poglądy i doświadczenia, red. E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, S. Czudek-Ślęczka, A. Wąsiński, Bielsko-Biała – Kraków: Wydział Nauk Humanistycznych i Studiów Międzynarodowych WSA, Impuls 2010; Edukacja małego dziecka, t. 4: Konteksty rozwojowe i wychowawcze, red.

E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, J. Oleksy, Cieszyn – Kraków: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ, Impuls 2013.

1

Ogrodzka_Edukacja malego dziecka t. 5.indd 9

23.04.2013 13:58

10 EDUKACJA MAŁEGO DZIECKA. TOM 5. NAUCZYCIEL-WYCHOWAWCA W PRZEDSZKOLU I SZKOLE

„otwarte na zmiany” i umiejące dzięki nabywanym kompetencjom radzić sobie, w zmieniającej się rzeczywistości społeczno-kulturowej, a z drugiej strony odczuwany od wielu lat kryzys „polskiej szkoły” nie rokuje szybkiej i właściwej realizacji założeń programowych tej reformy.

Podstawowym warunkiem edukacji małego dziecka – tworzonej zgodnie z humanistyczną, poznawczą i transgresyjną koncepcją rozumienia człowieka – jest zatem jak najlepsze przygotowanie do pracy pedagogicznej nauczycieli-wychowawców. Wszystkie społeczeństwa zarówno w przeszłości, jak i współcześnie chcą mieć przede wszystkim dobrych nauczycieli, ponieważ zdają sobie sprawę z tego, że od nich zależy jakość edukacji, która

[...] w znacznym stopniu wyznacza losy życiowe ludzi, szanse rozwojowe społeczeństw, przemiany cywilizacyjne. Jakość edukacji zależy od wielu czynników, a wśród nich szczególną rolę odgrywa przygotowanie nauczycieli, ich osobowość i stosowane metody pracy. Zrozumiałe więc jest odwieczne zainteresowanie sprawami zawodu nauczycielskiego2.

Opracowania zamieszczone w tym tomie są poświęcone właśnie przygotowaniu do pracy i pracy zawodowej nauczycieli-wychowawców w przedszkolu i w klasach I–III szkoły podstawowej.

Tom składa się z trzech części. W pierwszej – noszącej tytuł Poglądy i doświadczenia polskich nauczycieli-wychowawców – Czytelnicy mogą znaleźć autorskie propozycje dotyczące m.in. współczesnych wyzwań dla szkoły i nauczyciela w kontekście przygotowania dzieci do uczenia się przez całe życie, oceny (nie)gotowości szkoły na przyjęcie najmłodszego ucznia oraz sposobów zapobiegania i przeciwdziałania niepowodzeniom szkolnym. Autorzy wszystkich tekstów zwracają uwagę na relacje między zaleceniami płynącymi z teorii (czy szerzej – wiedzy) pedagogicznej, poczynaniami w zakresie polityki oświatowej a praktyką edukacyjną w zakresie kształcenia i wychowania małych dzieci.

Kolejna część – Poglądy i doświadczenia nauczycieli edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej w Czechach i na Słowacji – zawiera zarówno teoretyczną, jak i praktyczną egzemplifikację zagadnień związanych z edukacją nauczycieli u naszych południowych sąsiadów. Autorki opracowań szczególne znaczenie przypisują pedagogicznym oraz psychologicznym aspektom działań edukacyjnych podejmowanych przez nauczyciela T. Lewowicki, Problemy kształcenia i pracy nauczycieli, Warszawa – Radom: Wyd. Instytutu Technologii Eksploatacji – PIB 2007, s. 7.

2

Ogrodzka_Edukacja malego dziecka t. 5.indd 10

23.04.2013 13:58

11 WPROWADZENIE

przedszkolnego i wczesnoszkolnego, wspomagających rozwój i kształcenie dziecka, a także porównują propozycje merytoryczne i rozwiązania metodyczne stosowane w Czechach, na Słowacji oraz w Polsce.

Tom zamyka część – Postrzeganie edukacji małego dziecka przez studentów – przyszłych nauczycieli – będąca prezentacją wyników badań prowadzonych wśród studentów kierunków pedagogicznych. Zamieszczone w tej części opracowania skupiają się głównie na kwestiach dotyczących roli i zadań współczesnego nauczyciela oraz potrzebach i możliwościach wychowania międzykulturowego w przedszkolu i w klasach I–III. Przywołane rezultaty poczynań empirycznych wraz z ich analizą i interpretacją odnoszą się również do umiejętności językowych i matematycznych studentów, których badania zostały zainspirowane Ogólnopolskimi Badaniami Umiejętności Trzecioklasistów OBUT 2011.

Wydanie tej książki stało się możliwe dzięki przychylności i pomocy władz akademickich Uniwersytetu Śląskiego – Dyrekcji Instytutu Nauk o Edukacji Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszynie.

Redaktorzy tomu składają szczególne podziękowania Recenzentowi – prof. zw. dr. hab. Bogusławowi Śliwerskiemu – za podjęcie trudu recenzowania pracy oraz cenne uwagi i sugestie przekazane wszystkim autorom opracowania.

Osobom, które przyczyniły się do powstania publikacji, pragniemy wyrazić uznanie i podziękować.

Ewa Ogrodzka-Mazur

Bibliografia Edukacja małego dziecka, t. 1: Teoretyczne odniesienia, tendencje i problemy, red. E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, A. Gajdzica, Cieszyn – Kraków: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ, Impuls 2010.

Edukacja małego dziecka, t. 2: Wychowanie i kształcenie w praktyce, red. E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, M. Zalewska-Bujak, Cieszyn – Kraków: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ, Impuls 2010.

Edukacja małego dziecka, t. 3: Nowe konteksty, poglądy i doświadczenia, red. E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, S. Czudek-Ślęczka, A. Wąsiński, Bielsko-Biała – Kraków: Wydział Nauk Humanistycznych i Studiów Międzynarodowych WSA, Impuls 2010.

Edukacja małego dziecka, t. 4: Konteksty rozwojowe i wychowawcze, red. E. Ogrodzka-Mazur, U. Szuścik, J. Oleksy, Cieszyn – Kraków: Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji UŚ, Impuls 2013.

Lewowicki T., Problemy kształcenia i pracy nauczycieli, Warszawa – Radom: Wyd. Instytutu Technologii Eksploatacji – PIB 2007.

Ogrodzka_Edukacja malego dziecka t. 5.indd 11

23.04.2013 13:58

Ogrodzka_Edukacja malego dziecka t. 5.indd 12

23.04.2013 13:58