Agnieszka Nomejko Grażyna Dolińska-Zygmunt
SATYSFAKCJA SEKSUALNA KOBIET I MĘŻCZYZN w okresie wczesnej, średniej i późnej dorosłości – uwarunkowania psychospołeczne
Komu i kiedy seks przynosi radość?
Kraków 2019
NOMEJKO_SATYSFAKCJA SEKSUALNA.indb 3
19.07.2019 14:21:45
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2019
Recenzentki: dr hab. Kinga Lachowicz-Tabaczek prof. dr hab. Nina Ogińska-Bulik
Redakcja wydawnicza: Magdalena Polek Korekta: Joanna Bień Opracowanie typograficzne: Anna Bugaj-Janczarska Projekt okładki: Anna M. Damasiewicz Zdjęcie wykorzystane na okładce: © Katarzyna Białasiewicz | Depositphotos.com
Współpraca wydawnicza Wydziału Nauk Historycznych i Pedagogicznych Uniwersytetu Wrocławskiego z Oficyną Wydawniczą „Impuls”
ISBN 978-83-8095-686-5 Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220 www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: impuls@impulsoficyna.com.pl Wydanie I, Kraków 2019
NOMEJKO_SATYSFAKCJA SEKSUALNA.indb 4
19.07.2019 14:21:45
Spis treści Wstęp ...................................................................................................................
9
1. Satysfakcja seksualna jako wymiar zdrowia seksualnego ........ 13 1.1. Seksualność człowieka ............................................................................ 1.2. Zdrowie seksualne i jego wyznaczniki ................................................. 1.3. Pojęcie satysfakcji seksualnej kobiet i mężczyzn ............................... 1.3.1. Ujęcie potoczne ............................................................................ 1.3.2. Perspektywa ewolucyjna ............................................................. 1.3.3. Perspektywa patogenetyczna .................................................... 1.3.4. Perspektywa holistyczno-funkcjonalna ....................................
13 15 21 21 22 22 24
2. Uwarunkowania satysfakcji seksualnej ............................................ 27 2.1. Modele uwarunkowań satysfakcji seksualnej .................................... 2.1.1. Bio-psycho-społeczny model zdrowia seksualnego i satysfakcji seksualnej .................................................................. 2.1.2. Model interpersonalnej wymiany seksualnej ........................... 2.1.3. Model systemów ekologicznych ................................................. 2.1.4. Modele satysfakcji seksualnej wywiedzione z badań .............. 2.2. Uwarunkowania satysfakcji seksualnej – badania empiryczne ................................................................................ 2.2.1. Jakość życia .................................................................................... 2.2.2. Zdrowie psychiczne i somatyczne ............................................. 2.2.3. Dysfunkcje seksualne ................................................................... 2.2.4. System rodzinny i wychowanie .................................................. 2.2.5. Samoocena .....................................................................................
NOMEJKO_SATYSFAKCJA SEKSUALNA.indb 5
27 27 30 30 33 34 34 37 40 43 46
19.07.2019 14:21:45
6
Spis treści
2.2.6. Atrakcyjność partnera .................................................................. 2.2.7. Jakość i charakterystyka bliskiego związku .............................. 2.2.8. Praktyki seksualne ......................................................................... 2.3. Uwarunkowania satysfakcji seksualnej – różnice płciowe ..............
48 49 53 55
3. Zadowolenie z życia seksualnego w różnych okresach dorosłości ....................................................................................................... 61 3.1. Rozwój psychoseksualny w cyklu życia ............................................... 3.2. Wczesna dorosłość .................................................................................. 3.3. Średnia dorosłość ..................................................................................... 3.4. Późna dorosłość ........................................................................................
61 65 66 68
4. Psychospołeczne uwarunkowania satysfakcji seksualnej kobiet i mężczyzn w kolejnych okresach dorosłości w świetle badań własnych ....................................................................... 71 4.1. Założenia i cel badań ............................................................................... 71 4.2. Metoda badań ........................................................................................... 82 4.2.1. Narzędzia badawcze ..................................................................... 82 4.2.1.1. Kwestionariusz Satysfakcji Seksualnej ........................ 83 4.2.1.2. Kwestionariusz Atrakcyjności Psychofizycznej ........ 86 4.2.1.3. Kwestionariusz Praktyk Seksualnych .......................... 87 4.2.1.4. Kwestionariusz Komunikacji Małżeńskiej i Partnerskiej .................................................................... 88 4.2.2. Osoby badane ................................................................................. 89 4.3. Rezultaty badań ........................................................................................ 93 4.3.1. Poziom satysfakcji seksualnej kobiet i mężczyzn a wiek, staż i typ bliskiego związku ........................................... 94 4.3.1.1. Płeć a poziom satysfakcji seksualnej ........................... 95 4.3.1.2. Wiek/okres dorosłości a poziom satysfakcji seksualnej kobiet i mężczyzn ....................................... 96 4.3.1.3. Typ bliskiego związku a poziom satysfakcji seksualnej kobiet i mężczyzn ....................................... 100 4.3.1.4. Staż bliskiego związku a poziom satysfakcji seksualnej kobiet i mężczyzn ....................................... 104 4.3.2. Jakość bliskiego związku a satysfakcja seksualna kobiet i mężczyzn ......................................................................... 106
NOMEJKO_SATYSFAKCJA SEKSUALNA.indb 6
19.07.2019 14:21:45
7
Spis treści
4.3.2.1. Związki atrakcyjności psychofizycznej z satysfakcją seksualną kobiet i mężczyzn ......................................... 106 4.3.2.2. Związki komunikacji w bliskim związku z satysfakcją seksualną kobiet i mężczyzn ................. 108 4.3.2.3. Jakość bliskiego związku – atrakcyjność psychofizyczna a satysfakcja seksualna osób w okresie wczesnej, średniej i późnej dorosłości ...... 109 4.3.2.4. Jakość bliskiego związku – komunikacja a satysfakcja seksualna osób w okresie wczesnej, średniej i późnej dorosłości .......................................... 116 4.3.3. Praktyki seksualne a satysfakcja seksualna kobiet i mężczyzn ...................................................................................... 124 4.3.3.1. Związki praktyk seksualnych (nasilenie, stopień przyjemności) z satysfakcją seksualną kobiet i mężczyzn ........................................................................ 124 4.3.3.2. Praktyki seksualne a satysfakcja seksualna osób w okresie wczesnej, średniej i późnej dorosłości ...... 126 4.3.4. Wielowymiarowe modele zależności pomiędzy zmiennymi ...................................................................................... 138 4.3.4.1. Model psychospołecznych wyznaczników satysfakcji seksualnej kobiet ......................................... 138 4.3.4.2. Model psychospołecznych wyznaczników satysfakcji seksualnej mężczyzn .................................. 142
5. Podsumowanie wyników badań .......................................................... 145 5.1. Płeć a poziom satysfakcji seksualnej .................................................... 146 5.2. Wiek/okres dorosłości a poziom satysfakcji seksualnej kobiet i mężczyzn ..................................................................................... 147 5.3. Typ bliskiego związku a poziom satysfakcji seksualnej kobiet i mężczyzn ..................................................................................... 149 5.4. Staż bliskiego związku a poziom satysfakcji seksualnej kobiet i mężczyzn ..................................................................................... 150 5.5. Jakość bliskiego związku a satysfakcja seksualna kobiet i mężczyzn w okresie wczesnej, średniej i późnej dorosłości .......... 151 5.6. Praktyki seksualne a satysfakcja seksualna kobiet i mężczyzn w kolejnych okresach dorosłości .......................................................... 154
NOMEJKO_SATYSFAKCJA SEKSUALNA.indb 7
19.07.2019 14:21:45
8
Spis treści
5.7. Predyktory satysfakcji seksualnej kobiet i mężczyzn – wielowymiarowe modele zależności .................................................... 157
Zakończenie ...................................................................................................... 159 Załącznik 1. Autorskie kwestionariusze badawcze .................................. 161 Załącznik 2. Statystyki opisowe zmiennych z kategorii jakość bliskiego związku ........................................ 167 Załącznik 3. Statystyki opisowe zmiennych z kategorii praktyki seksualne ................................................... 171 Bibliografia .......................................................................................................... 175 Spis schematów, tabel i wykresów ................................................................ 187
NOMEJKO_SATYSFAKCJA SEKSUALNA.indb 8
19.07.2019 14:21:45
Wstęp Seksualność jest niezaprzeczalnie wpisana w naturę człowieka, a seks dla większości ludzi odgrywa rolę ważną, choć często różną na kolejnych etapach życia (Hensel, Fortenberry, 2014). Aktywność seksualna może mieć wiele korzystnych następstw, nie tylko o charakterze prokreacyjnym – m.in. może dostarczać pozytywnych emocji, umacniać w poczuciu zdrowia i zadowoleniu ze związku (Rosen, Bachmann, 2008; Bancroft, 2011; Kuczyńska, 1998). Poziom satysfakcji seksualnej powiązany jest z jakością życia, zdrowiem psychicznym i fizycznym oraz dobrostanem (Dolińska-Zygmunt, Nomejko, 2012; Sánchez-Fuentes, Santos-Iglesias, Sierra, 2013). Analiza literatury przedmiotu pozwala jednak zaobserwować, że w badaniach nad jakością życia seksualnego dominują paradygmat biomedyczny zdrowia seksualnego i mieszcząca się w nim orientacja patogenetyczna (Rosen, Bachmann, 2008). Satysfakcja seksualna definiowana jest w tym podejściu negatywnie – jako brak dyssatysfakcji (Renaud, Byers, Pan, 1997, za: Young i in., 2000), analogicznie do zdrowia, o którym w modelu biomedycznym ma stanowić brak zaburzeń czy chorób. Przedmiotem badań prowadzonych w tym nurcie są głównie uwarunkowania dysfunkcji i zaburzeń seksualnych, np. zaburzeń erekcji, wytrysku u mężczyzn czy podniecenia i orgazmu u kobiet (Arrington, Cofrancesco, Wu, 2004). Większość metod stosowanych do pomiaru satysfakcji seksualnej opiera się na założeniu, że można wyznaczyć standardową konfigurację warunków zapewniających zadowolenie z aktywności seksualnej. Badacze oceniają poziom satysfakcji seksualnej na podstawie np. częstości współżycia, stopnia lubrykacji, zakończenia stosunku orgazmem, braku zaburzeń.
NOMEJKO_SATYSFAKCJA SEKSUALNA.indb 9
19.07.2019 14:21:45
10
Wstęp
Tymczasem w przypadku wielu osób spełnienie tych warunków nie jest konieczne do doświadczenia zadowolenia z życia seksualnego (Imieliński, 1984; Dundon, Rellini, 2010). Ponadto w świetle licznych badań satysfakcja seksualna (szczególnie kobiet) może być silniej warunkowana przez czynniki natury psychologicznej niż somatycznej (m.in. Basson i in., 2005; Zhang, Ho, Yip, 2012; DeLamater, Karraker, 2009; Sánchez-Fuentes, Santos-Iglesias, Sierra, 2013; DeLamater, Hyde, Fong, 2008). Wielu badaczy wskazuje na ograniczoność biomedycznego modelu zdrowia seksualnego i podkreśla potrzebę oparcia prowadzonych badań empirycznych i refleksji teoretycznej na modelu holistyczno-funkcjonalnym i orientacji salutogenetycznej. Zauważają oni, że należy poświęcić więcej zainteresowania psychospołecznym uwarunkowaniom jakości życia seksualnego (satysfakcji seksualnej) oraz pozytywnym konsekwencjom zadowolenia z życia seksualnego (Rosen, Bachmann, 2008; Ferenidou i in., 2008; Stephenson, Meston, 2011; Izdebski, 2012). W literaturze przedmiotu akcentuje się również wagę podejścia do zdrowia seksualnego i seksualności uwzględniającego podmiotowość człowieka. Wiąże się to z subiektywnym wymiarem zdrowia seksualnego, którego głównym przejawem jest stopień satysfakcji seksualnej (Izdebski, 2012; Metz, McCarthy, 2007). W myśl ujęcia holistyczno-funkcjonalnego rozwój psychoseksualny trwa całe życie, a każdy etap dorosłości przynosi nie tylko nowe wyzwania, ale także zasoby, dzięki którym można im sprostać (Hensel, Fortenberry, 2014; Izdebski, 2012). Pozwala to przyjąć założenie, że uwarunkowania satysfakcji seksualnej zmieniają się wraz z kolejnymi okresami życia (DeLamater, Karraker, 2009). Dokonując przeglądu literatury przedmiotu, można jednak zauważyć, że wśród badań nad seksualnością człowieka dość wąski obszar zajmują te, które dotyczą uwarunkowań satysfakcji seksualnej i zdrowia seksualnego oraz ich implikacji dla jakości życia i szczęścia, a szczególnie niewiele miejsca poświęca się badaniom predyktorów satysfakcjonującego życia seksualnego osób w okresie średniej i późnej dorosłości (Cichocka, 2007; Izdebski, 2012). W praktyce klinicznej daje się zaobserwować poważne braki w wiedzy nie tylko pacjentów, ale i specjalistów – lekarzy, psychologów oraz innych osób zajmujących się poprawą jakości życia i ochroną zdrowia tej grupy. Stało się to inspiracją to do podjęcia opisanych w niniejszej książce rozważań i badań empirycznych. Główny cel badań autorskich stanowiło ustalenie psychospołecznych predyktorów satysfakcji
NOMEJKO_SATYSFAKCJA SEKSUALNA.indb 10
19.07.2019 14:21:45
11
Wstęp
seksualnej kobiet i mężczyzn w okresie wczesnej, średniej i późnej dorosłości. Satysfakcję seksualną zdefiniowano jako poznawczo-emocjonalną ocenę stopnia zadowolenia z życia seksualnego. Monografia zawiera pięć rozdziałów: trzy o charakterze teoretycznym i dwa przedstawiające rezultaty badań własnych. Rozdział pierwszy poświęcony został zdrowiu seksualnemu. Omówiono tu modele teoretyczne zdrowia seksualnego i satysfakcji seksualnej. W rozdziale drugim ukazano problem uwarunkowań satysfakcji seksualnej w kontekście różnych perspektyw teoretycznych i badań empirycznych. W kolejnym rozdziale podjęto zagadnienie rozwoju psychoseksualnego człowieka i uwarunkowań zadowolenia z życia seksualnego w różnych okresach dorosłości. Rozdział czwarty zawiera opis projektu badań własnych i prezentację uzyskanych wyników, a ostatni podsumowuje dokonania badawcze. Pracę zamyka zakończenie, w którym wskazano na aplikacyjny charakter autorskich badań oraz zarysowano kierunki dalszych poszukiwań badawczych. W załączniku 1 zamieszczono autorskie narzędzia pomiaru satysfakcji seksualnej i jej wyznaczników, które mogą być wykorzystane zarówno w pracy badawczej, jak i praktyce klinicznej. Książka przeznaczona jest dla szerokiego grona osób zainteresowanych problematyką psychologicznych uwarunkowań zadowolenia z życia seksualnego, w tym profesjonalistów (seksuologów, psychologów, lekarzy, terapeutów), a także studentów psychologii, pedagogiki i medycyny.
NOMEJKO_SATYSFAKCJA SEKSUALNA.indb 11
19.07.2019 14:21:45
194
Spis schematów, tabel i wykresów
Tabela 76. Wyniki analizy regresji satysfakcji seksualnej względem oceny przyjemności czerpanej przez partnerkę z deklarowanych określonych praktyk seksualnych w grupie mężczyzn w wieku 51–70 lat .................................. Tabela 77. Jakość bliskiego związku – zestawienie predyktorów satysfakcji seksualnej kobiet i mężczyzn w okresie wczesnej, średniej i późnej dorosłości ................................... Tabela 78. Praktyki seksualne – zestawienie predyktorów satysfakcji seksualnej kobiet i mężczyzn w okresie wczesnej, średniej i późnej dorosłości ..................................................... Tabela 79. Statystyki opisowe zmiennych z kategorii jakość bliskiego związku –kobiety (N = 269) ................................... Tabela 80. Statystyki opisowe zmiennych z kategorii jakość bliskiego związku – mężczyźni ((N = 198) ............................. Tabela 81. Statystyki opisowe zmiennych z kategorii praktyki seksualne – kobiety (N = 296) ................................................. Tabela 82. Statystyki opisowe zmiennych z kategorii praktyki seksualne – mężczyźni ((N = 198) ...........................................
138
151
155 167 169 171 173
Wykresy Wykres 1. Rozkład procentowy osób badanych ze względu na poziom wykształcenia .......................................................... Wykres 2. Rozkład satysfakcji seksualnej osób badanych z testem Shapiro–Wilka ............................................................ Wykres 3. Wartości średniej satysfakcji seksualnej w podziale według płci osób badanych ....................................................... Wykres 4. Wartości średniej satysfakcji seksualnej w podziale na płeć i wiek osób badanych ................................................... Wykres 5. Wartości średniej satysfakcji seksualnej w podziale na płeć i typ bliskiego związku .................................................
NOMEJKO_SATYSFAKCJA SEKSUALNA.indb 194
93 94 95 98 102
19.07.2019 14:21:52