Biopsychospołeczne uwarunkowania i konsekwencje otyłości
17
ści. Dzieje się tak, ponieważ brak hormonu stanowi dla mózgu informację o niedostatku tłuszczu w organizmie. Głodzenie, które prowadzi do ubytku tkanki tłuszczowej, powoduje zmniejszoną syntezę leptyny. Za powstawanie otyłości u ludzi może więc być odpowiedzialna zmniejszona wrażliwość na leptynę, jej przyśpieszona degradacja, czy też nieprawidłowa budowa receptora leptyny w podwzgórzu (Czyżewska, 2000). Nieprawidłowości genetyczne mogą być również przyczyną otyłości wtórnej. Do najczęstszych zaburzeń zaliczane są w tym wypadku zespoły uwarunkowane genetycznie: Laurence’a–Moona–Biedla, Turnera, Pradera–Williego (Zahorska-Markiewicz, Małecka-Tendera, 2001). • Czynniki neurohormonalne – najistotniejszą rolę w regulacji bilansu energetycznego odgrywają następujące substancje: insulina, kortykosteroidy, aminy kateholowe, hormony płciowe, hormon wzrostu. Ośrodek głodu tworzy jądro brzuszno-boczne podwzgórza. Jego zniszczenie prowadzi do hipofagii i anoreksji. Ośrodek sytości stanowi jądro brzuszno-przyśrodkowe, a jego uszkodzenie prowadzi do hiperfagii i otyłości. Ciekawostką jest, że to jądro (ventromedial nucleus), jest również ośrodkiem podniecenia seksualnego u kobiet. Podstawowe neuroprzekaźniki związane z regulacją przyjmowania pokarmu, to: kwas gammaaminomasłowy (GABA), acetyloholina, adrenalina, dopamina, serotonina. Chorobliwy głód na pokarmy tłuste wykazują osoby o podwyższonym poziomie endorfin oraz galaniny, a na słodycze – osoby z nadmiarem neuropeptydu Y i niedostatkiem serotoniny (Czyżewska, 2000; Zahorska-Markiewicz, 2002). Otyłość wtórna może być wywołana zarówno czynnikami endokrynologicznymi, jak i chorobami układu nerwowego. Do typowych endokrynopatii zalicza się w tym przypadku niedoczynność gruczołu tarczowego i chorobę lub zespół Cushinga. Najczęstsze choroby układu nerwowego prowadzące do otyłości to: urazy, stany zapalne, guzy okolicy podwzgórza i przysadki (Zahorska-Markiewicz, Małecka-Tendera, 2001). • Czynniki metaboliczne – bilans energetyczny jest oparty na nieustannym dowozie oraz wydatkowaniu energii. Dowóz jest zapewniany przez spożywany pokarm. Zostaje on zużytkowany na: podstawową przemianę materii (ok. 70%), aktywność fizyczną (ok. 15%) i termogenezę (ok. 15%). Podstawowa przemiana materii najwyższe wartości osiąga w okresie dzieciństwa i dojrzewania, a następnie obniża się o około 2% w każdej dekadzie życia. Zależy również od płci – zazwyczaj niższa jest u kobiet niż u mężczyzn. Termogeneza przebiega głównie w brunatnej tkance tłuszczowej, w wyniku pobudzenia współczulnego układu nerwowego. Nadmiar energii, który nie zostanie spożytkowany na wymienione wyżej procesy, jest magazynowany w postaci zapasów tłuszczowych (Szponar, Respondek, 1998).