Ἄγκυρα Ἐλπίδος
Σαβάζιου καί ἡ ὁποία εἰσήχθη στήν Ἑλλάδα μέσῳ τῆς Θράκης μετά τόν 8ο π.Χ. αἰώνα. Στή Θράκη ἐντάχτηκε ἡ λατρεία τοῦ Σαβάζιου-Διόνυσου στήν ὀρφική θρησκεία, διατηρώντας τόν ὀργιαστικό ἀνατολικό χαρακτήρα της καί ἀναμειγνύοντας τά πανάρχαια μαγικά δρώμενα τῶν Προελλήνων, μέ τόν δικό της πρωτογονισμό. Δέν εἶναι τυχαῖος ὁ μύθος τοῦ ἱδρυτῆ τῆς ὀρφικῆς θρησκείας Θράκα Ὀρφέα, ὁ ὁποῖος κατασπαράχτηκε καί φαγώθηκε ἀπό τίς μανιασμένες λάτρισσες τοῦ Διονύσου, τίς μαινάδες! Δέν εἶναι, ἐπίσης, καθόλου τυχαῖο τό γεγονός ὅτι τή λαϊκή θρησκεία τοῦ διονυσιασμοῦ τήν ὑποστήριξε καί τήν καθιέρωσε ἡ τυραννική δυναστεία τῶν Πεισιστρατιδῶν στήν Ἀθήνα τόν 6ο π.Χ. αἰώνα. Μέσῳ αὐτῆς μπόρεσαν οἱ τύραννοι ἐκεῖνοι νά ἐπιβληθοῦν στίς λαϊκές μάζες, στίς ὁποῖες κυριαρχοῦσε ἡ δεισιδαιμονία καί τό παράλογο. Ἔτσι, ἡ «αἱρετική» καί ἄσχετη πρός τήν «ἐπίσημη» ἀρχαιοελληνική θρησκεία, δηλαδή πρός τό δωδεκάθεο, λατρεία τοῦ Διονύσου ἀνήχθη σέ θρησκευτικό σύστημα, παίρνοντας πάνδημο χαρακτήρα μέ τίς μεγάλες διονυσιακές ἑορτές: «Λήναια», «Μικρά Διονύσια», «Μεγάλα Διονύσια» πού ἑορτάζονταν στήν Ἀθήνα. Κατά τίς διονυσιακές τελετές οἱ ὀπαδοί τοῦ θεοῦ τόν λάτρευαν σέ κατάσταση ἱερῆς μανίας, ἄφθονης οἰνοποσίας, πολλῶν ἀστεϊσμῶν καί ἐνθουσιασμοῦ, πού ἔφτανε μέχρι τήν ἔκσταση, τήν ὁποία προσπαθοῦσαν νά ἐπιτύχουν μεταμφιεζόμενοι σέ Σατύρους, δηλαδή σέ τραγόμορφους ἀκολούθους τοῦ θεοῦ, μέ τή βοήθεια δερμάτων, προσωπείων, φύλλων ἀπό δένδρα κ.ἄ. Ἐκτός ὅμως ἀπό τίς διονυσιακές ἑορτές, σέ πολλές πόλεις τῆς ἀρχαίας Ἑλλάδας γιορτάζονταν καί τά Κρόνια πρός τιμήν τοῦ θεοῦ Κρόνου. Ἡ ἡμέρα αὐτή ἦταν ἀργία, ἀφοῦ οἱ δημόσιες ὑπηρεσίες, ὅπως θά λέγαμε σήμερα, παρέμεναν κλειστές. Ἀνήμερα τῆς ἑορτῆς οἱ δοῦλοι δέν ἐργάζονταν, μποροῦσαν νά καθίσουν στό ἴδιο τραπέζι μέ τούς ἀφέντες τους καί γενικότερα εἶχαν περισσότερη ἐλευθερία, σέ ἀνάμνηση τῆς χρυσῆς Ἐποχῆς, πού ἀναφέρει ὁ Ἡσίοδος, ὅταν δέν ὑπῆρχαν οὔτε δουλεία οὔτε βαριές ἐργασίες. Ἑπομένως, φαίνεται πώς ἡ γιορτή εἶχε κι ἕνα κοινωνικό χαρα-
κτήρα. Στήν Ἀθήνα εἰδικά, ἡ ἑορτή λάμβανε χώρα τή νύχτα τῆς ἐαρινῆς ἰσημερίας (12η μέρα τοῦ μηνός Ἑκατομβαιῶνος), γινόταν πρός τιμήν τοῦ Κρόνου καί τῆς Ρέας καί διαρκοῦσε μιά ἡμέρα. Πάντως φαίνεται ὅτι στήν Ἀθήνα ἡ ἑορτή δέν περιλάμβανε αἱματηρές θυσίες ἀλλά μόνο προσφορές ψωμιοῦ καί φρούτων (ἐν ἀντιθέσει πρός τή Ρόδο, πού γίνονταν καί ἀνθρωποθυσίες, κυρίως ἐγκληματιῶν1). Ἡ ἀρχικά ἀκραιφνῶς ἀγροτική αὐτή ἑορτή ἔχασε σταδιακά τόν ἀγροτικό της χαρακτήρα (κυρίως ἀπό τή στιγμή πού τήν υἱοθέτησαν οἱ Ρωμαῖοι) καί μετατράπηκε σέ μιά θορυβώδη ἡμέρα ἀκολασιῶν, ὅπως θά δοῦμε καί παρακάτω. Γιά παράδειγμα ὁ βυζαντινός συγγραφέας Νικήτας Χωνιάτης (1155-1217) παρομοιάζει τίς ἐρωτικές περιπέτειες τοῦ Ἀνδρόνικου τοῦ Κομνηνοῦ μέ τίς ἀκολασίες τῆς ἑορτῆς: «Δέν ντρεπόταν, γράφει, νά βρωμάει Κρόνια μέ τό νά συζεῖ παράνομα μέ τή γυναίκα τοῦ ἀνεψιοῦ του τήν ἀνήλικη, πού δέν εἶχε κλείσει οὔτε τό ἑνδέκατο ἔτος...»2. Ὁ Πλούταρχος ἐπίσης ἀντιδιαστέλλοντας τή γνήσια ψυχαγωγία, πού ὁ φιλόσοφος προκρίνει, ἀπό τή φτηνή διασκέδαση τοῦ ὄχλου, ἀναφέρει ὅτι ὁ πολύς κόσμος περίμενε τά Κρόνια καί τά Παναθήναια καί τά Διάσια, γιά νά εὐχαριστηθεῖ καί νά ἀναπνεύσει, μέ γέλια ὅμως πληρωμένα, ἀφοῦ πληρώνει ἠθοποιούς καί χορευτές γιά τό σκοπό αὐτό3. Περνᾶμε τώρα στίς ρωμαϊκές ἑορτές μέ τίς ὁποῖες σχετίζονται, περισσότερο ἴσως ἀπ᾿ ὅσο μέ τίς ἑλληνικές, τά ἔθιμα τῆς Ἀποκριᾶς. Ὅπως ἤδη εἴπαμε, τά ἀρχαιοελληνικά Κρόνια συνεχίστηκαν ἀπό τούς Ρωμαίους μέ τό ὄνομα Σατουρνάλια, ἐπειδή ἦταν ἀφιερωμένα στό θεό Σατούρνους, ἀντίστοιχο τοῦ 31