krant KRANT
TOT SLOT
amsterdam toen
63
Amsterdam toen
DE DAM, 1913
tekst Erik Schmitz foto Stadsarchief Amsterdam
Resten van de oostelijke Damsluis in de bouwput van de Industria, oktober/november 1913.
W
at is Amsterdam zonder de Dam? De geschiedenis van de Dam is die van de stad, maar over de oorsprong van de dam is maar weinig met zekerheid bekend. Historici gaan er meestal van uit dat tussen 1264 en 1275 de Amstel is afgedamd, een waterstaatkundig werk met sluizen, als schakel in de dijken langs Amstel en het IJ. De oor-
06 UK TOT SLOT JUNI_SV1_MB.indd 63
sprong van de Dam ligt nog onder de keitjes verscholen, want er wordt zelden gegraven in of aan het drukste plein van Nederland. Dat was ruim honderd jaar geleden wel anders. In de jaren 1910-1918 onderging het hart van de stad een ingrijpende transformatie. Aan de zijde van de Kalverstraat en het Rokin verschenen nieuwe monumentale gebouwen. Aan de oostzijde werd een
compleet huizenblok afgebroken, zodat Krasnapolsy niet meer in de Warmoesstraat, maar aan de Dam lag. Het stadsbestuur overwoog zelfs een nieuw stadhuis aan het gemoderniseerde plein te bouwen. In de voorbereidende commissie was wel plaats voor een ‘archeoloog (historicus)’: dat werd de bekende Amsterdamse hoogleraar H.J. Brugmans. Het stadhuisplan verdween al snel in een la, en van archeologische begeleiding was – anders dan tegenwoordig – geen sprake toen de Dam op de schop ging. We moeten het doen met wat oude foto’s en notities van tijdgenoten. Toen in 1912 het oude Commandantshuis – tussen de weg en het huidige Nationaal Monument – werd afgebroken, kwamen de resten van de Oostsluis tevoorschijn. Een jaar later werd begonnen met heien in een bouwput op de hoek van het Rokin en de oude Vijgendam, voor het gebouw Industria. Op 7 oktober constateerde de gemeentelijke bouwinspectie: ‘Tijdens het heien blijken enkele palen zeer moeilijk te zakken. Waarschijnlijk worden deze stukgeslagen. Op een diepte van 4 tot 8 meter schijnen vreemde voorwerpen of oude funderingen van vroegere bouwwerken aanwezig te zijn.’ Zes dagen later werd de bouwers verzocht bij heiproblemen de oude fundamenten uit te graven, maar: ‘Hiertegen werd bezwaar gemaakt. Het plan was met een ijzeren balk eerst de bestaande fundamenten stuk te slaan.’ Men was opnieuw op resten van de voormalige Oostsluis gestoten, zo bleek bij navraag op het Gemeentearchief. Op 24 oktober werd een deel van de oude sluisvloer vrij gegraven, maar die was een dag later alweer met zand volgestort. Het plan van de bouwers om er dwars doorheen te heien, stuitte op verzet van de bouwinspectie als ‘onsolide wijze van bouwen’. De gaaf bewaarde zware, eiken balken van de sluisvloer dienden te worden weggebroken. Een werk waar ze drie weken mee bezig waren. Eind november ontstonden er opnieuw problemen: ‘De opzichter zou trachten de oude fundamenten stuk te slaan, en dan nieuwe palen ernaast te slaan.’ De dikke, met zandsteen beklede muren van de vermoedelijk vijftiende-eeuwse sluis bleven gelukkig staan. Ze zitten er nog steeds in de grond, veilig voor toekomstige archeologen.
17-05-19 13:39