1011-01 bbdh Natuurlijk

22222

beeld bij de hand digitaal www.beeldbijdehand.nl

1 Jaargang 38 - september 2010

Thema: natuurlijk

beel

bij de hand

1

10 11

Digitale uitgave voor onderwijs in kunst- en cultuurvakken met lessen tekenen, handvaardigheid, textiel en kunst op alle onderwijsniveaus

■ natuurbehoud ■ BLOEMEN

■ Oosterbeekse school ■ VOGELFANTASIE

■ azulejos ■ ONDERWATERWERELD

Thema: natuurlijk jaargang 38, 10/11 nr. 1, september 2010

bij de hand

beel beel

Digitale uitgave voor onderwijs in kunst- en cultuurvakken met lessen tekenen, handvaardigheid, textiel en kunst op alle onderwijsniveaus

INHOUD

REDACTIONEEL Thema GEMENGD Thema in beeld

2 3 3

LESSEN BO Oosterbeekse school Ingrid Sanders Alternatieven

COLOFON Uitgever StellaRuheProducties Mauvestraat 29d 1073 RG Amsterdam 020-6755738 info@beeldbijdehand.nl Redactie Stella Ruhe info@beeldbijdehand.nl Jacquelien de Jong Kleterstraat 12 3862 CA Nijkerk j.dejong@hsmarnix.nl beeld bij de hand is een digitale uitgave van StellaRuheProducties Illegale verspreiding van nummers van en lessen uit beeld bij de hand en/of van onze andere uitgaven via cd’s, dvd’s of andere media en/of publicatie van nummers, lessen en/of onze andere uitgaven op websites met de mogelijkheid voor buitenstaanders anders dan abonnementhouder(s) om die gratis cq tegen betaling te downloaden en/of alle andere manieren van schending van het copyright, is strikt verboden. Bij constatering sturen wij de verspreider of de eigenaar van de betreffende site een naheffing voor de prijs van tenminste € 25.000,-!

© StellaRuheProducties 2010

8

BO Dieren Jacquelien de Jong Alternatieven

9

BO Natuurbehoud doe je zelf!

Tim Verdoorn Alternatieven

12

BO/AVO Landschap in reliëf Henk Janssen Alternatieven

Jaargang 38, nr. 1 SEPTEMBERI 2010

6

11

14

15

17

AVO Onderwaterwereld Ine Greefkes Alternatieven

18

AVO Bloemig Leonie Hendrikxs Alternatieven

21

AVO Azulejos Henk Janssen Alternatieven

25

20

24

27

AVO Natuurlijke materialen Celia de Jong Alternatieven

28

HBO/BO Bomen Jacquelien de Jong Alternatieven

31

30

34

BO het regent kleuren Jacquelien de Jong Alternatieven

35

HBO/AVO Vogelfantasie Mia Koeneman Alternatieven

38 40

Abonnementen/nieuws

45

37

REDACTIONEEL NATUURLIJK gaan we door met het uitgeven van deze nieuwe jaargang. Natuurlijk omdat wij vinden dat het materiaal dat we publiceren de kwaliteit van het beeldend onderwijs in Nederland uitstekend weergeeft en handvatten biedt om die te handhaven en te verbeteren. Noodzakelijk omdat het belang van deze vakken op door de overheid nog steeds niet voor de volle honderd procent onderkend wordt.

Het aantal uren dat leerlingen en aankomende onderwijsgevenden in deze vakken ontvangen, is tegenwoordig door de jarenlange bezuinigen te weinig om kwaliteit op een hoog niveau nog te kunnen waarborgen. Binnen de verhoudingen op wereldniveau is het voor een klein land als het onze van het grootste belang dat wij ons ten opzichte van de grote opkomende landen als China en India door ons creatieve en probleemoplossend vermogen kunnen handhaven en verbeteren. En waar kun je die kwaliteiten van jongs af aan beter ontwikkelen dan binnen de beeldende vakken? Daarin kunnen wij ons met onze unieke manier van denken en werken onderscheiden. Daarom moeten deze vakken op alle opleidingniveaus gelijkwaardig zijn aan alle andere vakken. We kunnen gewoon niet zonder. Ieder mens is creatief en verdient het daarin ondersteund te worden door het beste beeldend onderwijs dat je maar kunt geven.

De milieuproblematiek en de enorme aanslagen die wij dag in dag uit op de natuur plegen, zijn natuurlijk aanleiding om er een nummer aan te wijden. De natuur is de oorsprong en basis van ons bestaan, maar dat zijn we bijna vergeten. Zorg voor de natuur is zorg voor de komende generaties.

Alleen maar hopen op technische ontwikkelingen die problemen zullen oplossen is voorbijgaan aan de schoonheid en gigantische kracht van de natuur, waarvan wij maar een onderdeeltje zijn dat zich veel te veel verbeeldt. Zorg op overheids- en particulier niveau begint bij bewustwording en opvoeding van kinderen die het stokje straks moeten overnemen en die daarbij hun verbeeldingskracht hard nodig zullen hebben.

Stella Ruhe

De meeste dingen die je automatisch doet, zonder er echt bij na te denken, scharen we onder de noemer NATUURLIJK. Daar vallen algemeenheden onder die voor ieder mens gelden, maar ook gecultiveerd gedrag, dat bij elk individu in het wezen zit. Je manier van denken en handelen bijvoorbeeld, dat sterk door omgeving, cultuur en opvoeding (of het gebrek daaraan) zijn bepaald. Die zijn bij iedereen anders, maar voor de persoon in kwestie natuurlijk vanzelfsprekend. Sommige mensen zijn geboren leiders, hebben natuurlijk gezag.

Anderen zijn van nature volgers. Natuurlijk is direct verbonden met natuur: alle natuurverschijnselen op onze aarde vallen onder natuur. Van minuscule bacteriën tot verwoestende aardbevingen, van Saharadroogte tot smeltend Noordpoolijs, van gezondheid tot dodelijke ziekte. Mensen willen de natuur graag de baas zijn en doen er alles aan om die te cultiveren, zoals bijvoorbeeld in tuinen. Maar de machtige natuur wint uiteindelijk altijd, ook al doen we nog zo ons best om die te plunderen. Respect voor de natuur kan daarom geen kwaad.

BRAINSTORM THEMA NATUURLIJK ▪ natuur ▪ dieren ▪ planten ▪ seizoenen ▪ lente ▪ zomer ▪ herfst ▪ winter ▪ landschap ▪ water ▪ zee ▪ strand ▪ lucht ▪ bomen ▪ bloemen ▪ mos ▪ schelpen ▪ vissen ▪ wild ▪ cultiveren ▪ kamerplanten ▪ tuin ▪ fruit ▪ groenten ▪ vochtig ▪ eieren ▪ kippen ▪ aarde ▪ gras ▪ vanzelfsprekend ▪ simpel ▪ puur natuur ▪ macrobiotisch ▪ onderwaterwereld ▪ insectenwereld ▪ zoogdieren ▪ amfibieën ▪ skelet ▪ huid ▪ vacht ▪ schubben ▪ bast ▪ schors ▪ vleugels ▪ blad ▪ cel ▪ takken ▪ aderen ▪ facetogen ▪ hondenogen ▪ ogen op steeltjes ▪ cactus ▪ woestijn ▪ vulkaan ▪ regenboog ▪ vuur ▪ overstroming ▪ bliksem ▪ onweer ▪ regen ▪ storm ▪ mist ▪ dag ▪ nacht ▪ natuurrampen ▪ tsunami ▪ klimaat ▪ ijs ▪ klimaatverandering ▪ milieu ▪ afval ▪ recycling ▪ vintage ▪ jute ▪ linnen ▪ katoen ▪ wol ▪ zijde ▪ rups ▪ cocon ▪ vlinder ▪ wind ▪ storm ▪ golven ▪ stroming ▪ Jonas ▪ geur ▪ parfum ▪ kleur ▪ structuur ▪ textuur ▪ tastzin ▪ eten ▪ vruchten ▪ noten ▪ zaden ▪ slapen ▪ dromen ▪ naturel ▪ rust ▪ ontspanning ▪ inspanning ▪ spieren ▪ botten ▪ taal ▪ communicatie ▪ stam ▪ volk ▪ man ▪ vrouw ▪ kind ▪ cultuur ▪ zwemmen ▪ lopen ▪ lachen ▪ huilen ▪ instinct ▪ natuurlijk gezag ▪ aarde ▪ maan ▪ sterren ▪ planeten ▪ melkwegstelsel ▪ rotsen ▪ bergen ▪ oceanen ▪ continent

thema in beeld

thema: natuurlijk

3 1 10/11

1 10/11

4

thema in beeld

1 10/11

5

thema in beeld

Tekenen en schilderen

basisschool midden- en bovenbouw

verf

6 1 10/11

Dr. Jac. P. Thijsse, naamgever van onze school in Renkum, heeft deze wandeling ongeveer 70 jaar geleden over het later naar hem genoemde pad gemaakt. De kunstenaars van de Oosterbeekse School inspireerden hem. In 1841 kwamen de schilders Frederik Hendrik Hendriks en Johannes Warnardus Bilders in Oosterbeek wonen om daar en in Wolfheze in de natuur te kunnen werken en studeren. Langs het pad staan nog enkele Wodaneiken, die honderden jaren oud zijn. Die hebben de leerlingen onder meer geschilderd.

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING In de afgelopen periode hebben jullie uitgebreid gehoord over en gekeken naar het werk van kunstenaars van de zogenaamde ‘Oosterbeekse school’. Die kwamen uit het westen van het land en vestigden zich in 1841 in Oosterbeek. Ze maakten schilderijen van de natuur in de omgeving waar wij nu ook wonen.

Wij gaan een wandeling maken over het gedeelte in Wolfheze van het Jac. P. Thijssepad en zien dezelfde natuur als de Oosterbeekse schilders zagen.

We maken schetsen van plekjes die je mooi vindt en werken die op school uit met verf en penseel op een echt schildersdoek. .

verf

OPDRACHTEN ■ Opdracht 1 We maken de Thijssewandeling bij Wolfheze en zien het landschap met de wodaneiken dat de schilders van de Oosterbeekse school schilderden. Kies een of meer mooie plekjes en maak daarvan een aantal schetsen met potlood.

Denk aan de afbeeldingen van het werk van de schilders van de Oosterbeekse school.

■ Opdracht 2 Werk een van de schetsen op school uit in een schilderij met acrylverf op schildersdoek.

■ Opdracht 3 Maak een goede compositie, werk met kleurmenging en geef weer wat je ziet.

KUNST KIJKEN De leerlingen hebben intensief kennis gemaakt met het werk van de schilders van de Oosterbeekse school in o.a. Museum Veluwezoom en maakten een wandeling door de natuur bij Wolfheze als inspiratie. Ze letten daarbij vooral op de wodaneiken die ze tegenkwamen.

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA ■ De leerlingen hebben kennisgemaakt met het werk van de schilders van de Oosterbeekse school, kunnen dat herkennen en als inspiratiebron gebruiken voor hun eigen werk. Is dat zichtbaar in de werkstukken?

■ De leerlingen kunnen tijdens een wandeling een interessante plek kiezen om te schetsen. Is de schets een impressie?

■ De leerlingen kunnen een schets omzetten in een schilderij op doek met acrylverf. is de schets de basis van het schilderij?

■ de leerlingen kunnen het hele vlak van het schildersdoek gebruiken en daarop een mooie compositie maken. Is dat gelukt?

LEERINHOUD Materiaal en gereedschap: ▪ schetsblok ▪ potlood ▪ schildersdoek ▪ acrylverf ▪ kwasten ▪ penselen ▪ waterpotje Techniek: ▪ schetsen ▪ tekenen ▪ schilderen Beeldende aspecten: ▪ kleur ▪ kleurmenging ▪ vorm ▪ textuur ▪ compositie Kg/Kb: ▪ bezoek aan museum De Veluwezoom met werk van de schilders van de Oosterbeekse school ▪ wandeling langs het Thijssepad in Renkum/Wolfheze

tekenen en schilderen

basisschool midden- en bovenbouw

7 1 10/11

alternatieven 8 1 10/11

lesideeën

basisschool AVO beroepsonderwijs

Beroepsonderwijs middenbouw beeldende vorming LANDSCHAP OP DE MUUR Materiaal en gereedschap: ▪ papier ▪ hardboard ▪ spuitbussen verf ▪ vernis ▪ lakkwast Techniek: ▪ tekenen ▪ spuiten ▪ vernissen Beeldende aspecten: ▪ contrast ▪ kleur ▪ vorm Kg/Kb: ▪ Keith Haring ▪ graffiti

Beeldende probleemstelling en opdrachten Het landschap om je heen is niet altijd het landschap waarvan je droomt. In de stad is niet alles even groen, fris en vrolijk als je weleens zou willen. Misschien kijk je vanuit je raam wel tegen een grauwe muur aan, die best een opfrisser kan gebruiken. Op hardboardpanelen spuit je een gedroomd landschap, dat wel de moeite waard is om tegenaan te kijken. Waan je een graffitikunstenaar die niet alleen maar leuzen spuit, maar een droomwereld creëert waarin je zou willen leven. Maak op papier een schets met de elementen die je wilt gebruiken.

Denk aan onderwerpen uit de natuur, zoals bloemen, planten, hemellichamen en nog veel meer. Als je een schets hebt die je bevalt, breng je hem over op hardboard en spuit hem in met verf uit spuitbussen. Vernis na droging.

AVO bovenbouw

AVO bovenbouw tekenen en schilderen NATUURELEMENTEN Materiaal en gereedschap: ▪ papier ▪ potlood ▪ acrylverf ▪ penselen ▪ kwasten ▪ paletmes Techniek: ▪ schilderen Beeldende aspecten: ▪ vlak ▪ contrast ▪ kleur ▪ vorm ▪ textuur Kg/Kb: ▪ landschapsschilderijen uit alle eeuwen

Beeldende probleemstelling en opdrachten De laatste jaren worden we geconfronteerd met steeds extremere weersomstandigheden en natuurrampen die we in zo’n omvang nooit beleefd hebben. Denk aan de tsunami van 2004 in Azië, de aardbevingen in China en Haïti, de overstromingen in Zuid-Europa, de bosbranden in Portugal en Californië, de orkanen in Noord-Amerika, de droogte in de Sahellanden. De aarde laat zich daarin van zijn machtigste en meest onvoorspelbare kant zien. Probeer de kracht van natuurelementen weer te geven in een schildering, waarin je vlak, contrast, kleur, vorm en textuur gebruikt als belangrijkste elementen. Gebruik uitsluitend verf en werk zonder schetsontwerp.

Maak gebruik van al je gereedschap.

papier-maché

handvaardigheid

basisschool middenbouw

9 Onze consumptiemaatschappij zadelt ons dagelijks op met een berg afval, die meestal op de vuilnisbelt eindigt. Gelukkig is een groot deel verteerbaar en vaak goed genoeg om een tweede leven te krijgen. Dozen en doosjes en rollen van karton zijn heel geschikt voor deze opdracht. De leerlingen verzamelden enige tijd allerlei doosjes en verwerkten die in combinatie met papier-maché tot fantasievolle dieren.

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING We zijn bij allerlei vakken druk bezig met ons milieu en zoeken oplossingen voor het enorme afvalprobleem. Als je nu een week lang alle lege verpakkingsdozen en –doosjes in plaats van die in de vuilnisbak te gooien, meebrengt naar school, dan kunnen we ze vast wel een tweede leven geven. Wat denk je van een fantasiedier? Ieder dier is herkenbaar aan een of meer specifieke eigenschappen: een olifant heeft een slurf en grote oren, een giraffe heeft een lange nek etc. Je mag de eigenschappen uitvergroten of door elkaar husselen tot een nieuw dier en dat ‘bouwen’ van de dozen en ander verpakkingsmateriaal.

KUNST KIJKEN We kijken naar foto’s en foto’s van beeldhouwwerk van verschillende dieren.

1 10/11

handvaardigheid 10 1 10/11

basisschool middenbouw

papier-maché

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA ■ De leerlingen kunnen van dozen, doosjes, delen van dozen en ander verpakkingsmateriaal een dier maken, waarbij ze specifieke eigenschappen van dat dier kunnen overdrijven.

Ook mogen eigenschappen van verschillende dieren in een nieuw dier verenigd worden. Is het dier herkenbaar of is er een nieuw dier ontstaan? Zijn een of meer eigenschappen uitvergroot?

■ De leerlingen kunnen met behulp van schilderstape en andere technieken (bijvoorbeeld nieten) de doosjes met elkaar verbinden tot een stevige constructie. Zit het dier goed in elkaar?

■ De leerlingen kunnen het dier een decoratieve ‘huid’ geven van papier-maché met krantenpapier, behanglijm en verf. Is het dier decoratief?

Jacquelien de Jong Marnix Academie, Utrecht

LEERINHOUD Materiaal en gereedschap: ▪ dozen, doosjes ▪ krantenpapier ▪ behanglijm ▪ schilderstape ▪ verf ▪ lak ▪ kwasten ▪ penselen ▪ schaar Techniek: ▪ papier-maché ▪ knippen ▪ verven Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ ruimte ▪ kleur ▪ constructie Kg/Kb: ▪ foto’s van dieren ▪ beeldhouwwerk van dieren

OPDRACHTEN ■ Opdracht 1 Verzamel zoveel mogelijk lege dozen, doosjes, closetrollen en ander verpakkingsmateriaal en breng die mee naar school.

■ Opdracht 2 Bouw met een aantal doosjes, rollen etc. een dier, waarvan je de eigenschappen vergroot of waarvan je eigenschappen samenvoegt tot een nieuw dier. Verbind de onderdelen met schilderstape en/of andere technieken zoals nieten. Zorg voor een stevige constructie.

■ Opdracht 3 Maak een huid van papier-maché (krantenpapier en behanglijm). Decoreer die na droging met verf. Werk af met lak.

basisschool AVO beroepsonderwijs

AVO bovenbouw tekenen en schilderen IK HOU VAN ALLE DIEREN Materiaal en gereedschap: ▪ papier ▪ potlood ▪ plakkaatverf ▪ kwasten ▪ penselen ▪ lijm Techniek: ▪ schilderen ▪ tekenen ▪ collage Beeldende aspecten: ▪ vlak ▪ kleur ▪ lijn ▪ textuur Kg/Kb: ▪ zelfportretten door de eeuwen heen

Beeldende probleemstelling en opdrachten Net zoals je bepaalde mensen direct herkent, doe je dat meestal ook meteen met dieren.

Ieder dier heeft een aantal specifieke eigenschappen zoals de bouw, de vacht, de vorm etc. Als jij een zelfportret als dier zou maken, kies je dan een speciaal dier of zou je kenmerken van verschillende dieren combineren? Zoek afbeeldingen van verschillende dieren en zoek een goede portretfoto van jezelf. Maak daar een aantal vergrootte fotokopieën van die je gebruikt als uitgangspunt voor een paar zelfportretten met elementen van jouw favoriete dier of dieren.

Werk die uit met plakkaatverf. Knip de portretten uit en maak daar een spannende collage van. Plaats de portretten in een bijpassende omgeving.

Basisschool bovenbouw handvaardigheid MIJN HOUTEN HONDJE Materiaal en gereedschap: ▪ afvalhout ▪ hamer ▪ spijkers ▪ lijm ▪ zaag ▪ handboor ▪ schuurpapier ▪ Techniek: ▪ zagen ▪ boren ▪ schuren ▪ lijmen Beeldende aspecten: ▪ vlak ▪ structuur ▪ ruimte ▪ vorm Kg/Kb: ▪ Kubisme

Beeldende probleemstelling en opdrachten Honden en dieren in het algemeen hebben uitgesproken vormen, waardoor je ze als meteen als dat dier herkent. De vorm van een hond kun je net als de kubisten vertalen in blokken. Probeer dat maar eens door blokken afvalhout te stapelen totdat je een vorm hebt die je zou kunnen herkennen als een dier, of in dit geval als een hond. Is dat gelukt, probeer dan met toegevoegde vormen het geheel te verfijnen, totdat je jouw houten hondje hebt gevonden. Schuur alle onderdelen voordat je het geheel met spijkers en lijm vastzet. Gebruik een boor om gaatjes te boren voor onderdelen van rondhout die je in het hout wilt vastlijmen.

Als je wilt mag je de hond verven of lakken, maar dat hoeft niet.

alternatieven

lesideeën

11 1 10/11

beeldende vorming

basisschool bovenbouw

papier

Tim Verdoorn

Natuurdoe je zelf! behoud

12

1 10/11

Ook kinderen maken zich zorgen om het milieu en hoe het daardoor met het leven in de komende jaren staat. Zij kozen zelf het milieu in hun omgeving als onderwerp om uit te werken in een werkstuk. Naar aanleiding van de klimaatconferentie in Kopenhagen, een korte inventarisatie van de problemen in de sloten en bodem bij de school en hoe ze die misschien onbewust zelf veroorzaakten, maakten we posters in de vorm van collages, die duidelijk de aandacht moesten vestigen op de milieuproblematiek.

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING Onze planeet dreigt aan overbevolking en vervuiling ten onder te gaan, als we daar met z’n allen niet iets aan doen. Milieubeheer is niet alleen iets voor regeringen, maar ook wij kunnen een bijdrage leveren. Bijvoorbeeld door aandacht te vragen voor het milieu in onze eigen omgeving. Daarvoor maken we affiches in de vorm van collages.

KUNST KIJKEN Affiches kennen we als aankondiging van tentoonstellingen, concerten, films en nog veel meer. We bekijken boeken waarin affiches staan en letten op de manier waarop de boodschap het duidelijkst over komt.

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA ■ De leerling kent de criteria om een boodschap duidelijk over te laten komen en kan die toepassen in een affiche die aandacht vraagt voor de staat van de natuur en het milieu. Zijn de gevonden criteria zichtbaar toegepast in de collage?

■ De leerling kan een schets uitwerken in een collage, eventueel met gebruik van reliëf. Is de collage goed gelukt en is reliëf gebruikt?

■ De leerling kan contrasten gebruiken om zijn boodschap extra te benadrukken. Welke contrasten zijn gebruikt en versterken die de boodschap?

■ De leerling kan een pakkende tekst maken voor de affiche, die integreren in zijn beeld en een goede compositie maken. Is de tekst goed geplaatst en een geïntegreerd onderdeel van zijn beeld? Is de compositie van het geheel interessant?

papier

LEERINHOUD Materiaal en gereedschap: ▪ gekleurd tekenpapier ▪ papier ▪ potlood ▪ schaar ▪ lijm ▪ plakkwast Technieken: ▪ schetsen ▪ tekenen ▪ knippen ▪ plakken Beeldende aspecten: ▪ vlak ▪ vorm ▪ compositie ▪ contrast ▪ kleur Kg/Kb: ▪ affiches uit verschillende branches

beeldende vorming

basisschool bovenbouw

13 1 10/11

OPDRACHTEN ■ Opdracht 1 Kijk samen naar verschillende affiches en vertel waarom je de ene beter vindt dan de andere. Welke boodschap komt het beste over en waarom? Schrijf de punten die je gevonden hebt op en probeer die toe te passen in een affiche waarin je oproept iets aan de natuur en het milieu te doen.

■ Opdracht 2 Maak een pakkende tekst die een geïntegreerd onderdeel moet zijn van de compositie en samenhang moet hebben met de rest van het beeld.

■ Opdracht 3 Er zijn verschillende contrasten, zoals het licht-donkercontrast, het vormcontrast, het kleurcontrast en nog meer die je boodschap kunnen versterken. Maak gebruik van een of meer contrasten in je affiche.

■ Opdracht 4 Maak een schets in heldere vormen van een voorstelling met tekst voor je affiche. Werk de affiche uit in gekleurd papier, waarbij je ook gebruik mag maken van reliëf. Denk daarbij aan de vorige opdrachten.

Tim Verdoorn Student aan de Marnix Academie, Utrecht Stagiair op BS De Regenboog

alternatieven 14 1 10/11

lesideeën

basisschool AVO beroepsonderwijs

AVO bovenbouw beeldende vorming DIER VERSIERD Materiaal en gereedschap: ▪ mal van een dier ▪ gips ▪ papier ▪ lijm ▪ kwasten ▪ penselen ▪ verf ▪ lak Techniek: ▪ gips gieten ▪ decoreren Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ structuur ▪ kleur ▪ herhaling Kg/Kb: ▪ beren in Berlijn ▪ olifanten in Amsterdam

Beeldende probleemstelling en opdrachten Veel diersoorten dreigen langzamerhand in de categorie ‘bedreigd’ te vallen. Dat heeft grote consequenties voor het hele ecologische systeem en daarmee met het voortbestaan van de aarde in de vorm die we nu kennen.

Om daarvoor aandacht te vragen maken we een hele serie dieren van gips, - een hond of een beer etc. - gegoten met dezelfde mal, die in een hobbywinkel verkrijgbaar is. Elk dier wordt op een individuele manier gedecoreerd met papier, verf en lak. Elk dier verbeeldt een specifiek deel van de problematiek: droogte, wateroverlast, luchtverontreiniging, olievervuiling, ontbossing, aardbevingen etc.

Door de herhaling en de hoeveelheid krijgt de boodschap nog meer kracht.

Basisschool middenbouw handvaardigheid EEN DIER WIL VRIJ ZIJN Materiaal en gereedschap: ▪ papier ▪ potlood ▪ triplex ▪ boormachine ▪ figuurzaag en toebehoren ▪ schuurpapier ▪ plakkaatverf ▪ closetrol ▪ papier ▪ wol ▪ restmaterialen ▪ lijm Techniek: ▪ figuurzagen ▪ knippen ▪ plakken Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ kleurcontrasten Kg/Kb: ▪ Jeroen Bosch ▪ films van Harry Potter

Beeldende probleemstelling en opdachten Als een dier heel lang in een kleine kooi opgesloten zit, wil het, net als mensen, daar uitbreken. Een zachtaardig dier kan dan ineens veranderen in een echt monster. Daar kun je je vast wel iets bij voorstellen. Teken een monsterlijk dier dat door de tralies heen breekt. Neem de tekening van de kooi met gebroken tralies over op een stukje triplex.

Boor eerst gaatjes waar je met je figuurzaagje doorheen moet, want je mag niet van de kant af zagen. Schuur en verf de tralies in spannende kleuren. Maak je gevaarlijke monster van closetrol en/of papier. Lijm je monster zo vast dat het lijkt alsof het door de tralies springt. Maak er een hangkoordje aan.

.

figuurzagen

Ruimtesuggestie c.q. dieptewerking staat in deze opdracht centraal. Ruimtesuggestie wil zeggen dat er een schijnbare diepte in het vlak wordt gecreëerd. Een voorstelling kan diepte krijgen of ruimtelijk lijken door onder andere: groot (dichtbij) – klein (veraf), voorgrond – achtergrond, overlapping, doorkijk en licht- en schaduwwerking.

landschap in reliëf figuurzagen

Henk Janssen BEELDENDE PROBLEEMSTELLING Kijkend om je heen zie je landschappen: op vakantie, thuis, in of buiten de stad. Soms weids, soms ruim, soms lieflijk, soms vol, soms exotisch, soms vertrouwd, in alle varianten die je maar kunt bedenken. Om een landschap ruimtelijk te laten lijken, kun je verschillende middelen toepassen: groot (dichtbij) – klein (veraf), voorgrond – achtergrond, overlapping, doorkijk en licht- en schaduwwerking. Maak daarvan gebruik in een landschap in reliëf, opgebouwd uit lagen triplex. Laat in het werkstuk de ruimtesuggestie c.q. dieptewerking duidelijk uitkomen.

DOELSTELLINGEN EN EVALUATIECRITERIA

Naar KUNST muziek KIJKEN luisteren is fantastisch, maar zelf en met■ elkaar nog De leerlingmuziek weet watmaken een reliëf is is en laat veel dit in De leerlingen bekijken afbeeldingen van landschappen in het werkstukinstrumenten duidelijk zien. Is daar sprake leuker. In oude culturen bestonden al door mensen gemaakte die eenvan? boeken, tijdschriften en/of reisgidsen of via internet.

■ De leerling weet hoe hij ruimtelijkheid kan specifiek geluid voortbrachten, zoals fluiten van bamboe en snaarinstrumenten. creëren in het werkstuk. Is duidelijke sprake van ruimtesuggestie c.q. dieptewerking? Op welke manier is dat gebeurd: groot – klein, voorgrond – achtergrond, overlapping, doorkijk en/of licht- en schaduwwerking? Is ruimtelijkheid toegepast bij het verven door middel van licht- en schaduwplekken?

■ De leerling kan, naast ruimtelijkheid, andere vorm- en beeldelementen juist toepassen. Zijn andere vorm- en beeldelementen goed toegepast onder andere verhoudingen, maat, kleur en vorm? Heeft hij oog voor details en afwerking?

■ De leerling weet materialen en gereedschappen juist te gebruiken en de technieken goed toe te passen. Heeft de leerling materialen en gereedschappen correct gebruikt en beheerst hij de toegepaste technieken?

■ De leerling kan een goede voorbereiding, planning en zelfevaluatie maken. Is dat gelukt?

handvaardigheid

AVO onderbouw

15 1 10/11

handvaardigheid 16 1 10/11

AVO onderbouw ddenbouw

figuurzagen

LEERINHOUD Materiaal en gereedschap: ▪ triplex ▪ houtlijm ▪ plakkaatverf ▪ figuurzaagbeugel ▪ figuurzaagjes ▪ figuurzaagplankje met tafelklem ▪ figuurzaagsleutel ▪ spanner ▪ vijltjes ▪ schuurpapier ▪ verf ▪ kwasten ▪ potje water ▪ carbonpapier Techniek: ▪ zagen ▪ vijlen ▪ schuren ▪ lijmen ▪ verven Beeldende aspecten: ▪ ruimtelijkheid ▪ maat ▪ verhoudingen ▪ kleur ▪ vorm Kg/Kb: ▪ getoond en zelf verzameld beeldmateriaal

OPDRACHTEN

RUIMTELIJKHEID Ruimtelijkheid kun je laten ontstaan door ruimtesuggestie of dieptewerking. Hierdoor is sprake van een schijnbare diepte in het vlak. Een voorstelling kan diepte krijgen of ruimtelijk lijken door onder andere: groot (dichtbij) – klein (veraf), voorgrond – achtergrond, overlapping, doorkijk en licht- en schaduwwerking.

Groot-klein Wanneer twee dezelfde figuurtjes naast elkaar zijn afgebeeld, dan lijkt de grootste dichterbij dan de kleinste.

Voorgrond-achtergrond Bij figuratieve voorstellingen kun je een voor- en achtergrond onderscheiden. Meestal geldt: vormen op de voorgrond zijn groot, duidelijk en worden lager in het vlak geplaatst; vormen op de achtergrond zijn klein, onduidelijk, vaag en worden hoger in het vlak geplaatst.

De figuren op de achtergrond gaan soms gedeeltelijk verscholen achter die op de voorgrond (overlapping).

Overlapping Een gedeelte van de voorstelling is niet te zien omdat een ander gedeelte ervoor staat: het wordt overlapt.

Doorkijk Door een opening (raam, poort) of vanuit een bepaald standpunt (onder een boom, op de grond, vanuit de lucht) kijk je in een achterliggende ruimte.

Licht- en schaduwwerking Door het werkstuk in lagen op te bouwen ontstaat vanzelf al een licht- en schaduwwerking.

Als lagen dicht op elkaar liggen is de schaduwwerking harder en scherper, als ze verder van elkaar af liggen is de schaduwwerking zachter en vager.

Bij het verven kun je door het weergeven van licht- en schaduwplekken op de vormen duidelijk de ruimtelijke vorm van de dingen laten zien.

■ Opdracht 1 Verzamel beeldmateriaal met betrekking tot het thema ‘Landschap in reliëf’.

Maak aan de hand daarvan enkele ontwerpen (minimaal 3), waarin duidelijk het door jou gekozen idee tot uitdrukking komt. Let vooral op de ruimtesuggestie c.q. dieptewerking in je werkstuk/schetsen.

Maak een keuze uit de gemaakte schetsen en werk deze uit.

■ Opdracht 2 Neem de verschillende onderdelen van je werkstuk vanuit de gekozen schets over op triplex. Dit kun je eventueel doen met behulp van carbonpapier.

Zaag vervolgens de onderdelen uit het triplex.

Indien nodig vijl je de onderdelen bij en schuur je ze af.

■ Opdracht 3 Verf alle onderdelen van het werkstuk en werk ze netjes af.

Door het weergeven van licht- en schaduwplekken op de vormen kun je duidelijk de ruimtelijke vorm van de dingen benadrukken.

Daarna lijm je de onderdelen laag na laag op elkaar, zodat een reliëf ontstaat.

■ Opdracht 4 Schrijf een evaluatie over je werk.

Henk Janssen Sint-Maartenscollege, Maastricht De werkstukken zijn gemaakt door HAVO klas 2 (onderbouw AVO)

basisschool AVO beroepsonderwijs

Basisschool middenbouw beeldende vorming STRAND, LUCHT EN WATER Materiaal en gereedschap: ▪ potlood ▪ plakkaatverf ▪ kwasten ▪ papier • grote strook papier ▪ scharen ▪ lijm Techniek: ▪ schilderen ▪ knippen ▪ plakken Beeldende aspecten: ▪ kleur ▪ vorm ▪ compositie

Beeldende probleemstelling en opdrachten In de vakantie zijn veel kinderen naar het strand geweest. Hier in Nederland of in verre buitenlanden. Welke dieren je daar in het water ziet, is soms heel verschillend van wat je hier ziet. Met elkaar maken we een grote collage over wat je in en op zee, op het strand en in de lucht ziet. Alle kinderen teken een strand- of zeedier en kleuren dat in met plakkaatverf . daarna knippen ze alle geverfde dieren uit. Om de achtergrond tot een mooi geheel te maken kleuren we met elkaar onderin het strand, daarboven de zee en bovenin de lucht. Alle dieren krijgen een plekje in het stuk waar ze in thuishoren. Om het onderscheid nog beter te maken, mogen er ook boten op de zee geplakt worden. Zet alles vast met een beetje lijm.

AVO onderbouw tekenen en schilderen HOE EN WAAR GAAT IE ONDER? Materiaal en gereedschap: ▪ papier ▪ potlood ▪ plakkaatverf • penselen Techniek: ▪ schilderen Beeldende aspecten: ▪ vlak ▪ structuur ▪ kleur Kg/Kb: ▪ Foto’s en schilderijen van de ondergaande zon

Beeldende probleemstelling en opdrachten De ondergaande zon heeft mensen altijd gefascineerd: waar zou die blijven als hij uit het zicht verdwenen is? Vooral ondergaande zonnen in zee heten het toppunt van romantiek te zijn. Maak van de ondergaande zon een kleuroefening, waarin kleurnuances, complementair kleurcontrast en licht-donkercontrast letterlijk uit de verf moeten komen.

Wat zie je aan kleur als je tegen de zon inkijkt en wat zie je aan kleur als het zonlicht erop valt? Maak gebruik van de primaire kleuren rood, blauw en geel en wat wit en zwart en meng daaruit de kleuren die je nodig hebt. Let op je penseelstreken, die ook de beweging van de zee moeten suggereren. Plaats eventueel wat vissen in de zee en vogels in de lucht.

alternatieven

lesideeën

17 1 10/11

tekenen en schilderen

AVO onderbouw

ecoline, inkt

Wat zou er allemaal onder water te zien zijn? Meestal zie je er niets van. Wat spannend eigenlijk. Met een snorkel kun je best onder water kijken. Duikers met zuurstof kunnen heel diep gaan en kunnen ook onder water werken!

18 1 10/11

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING Het water in sloten ziet er vaak troebel uit, waardoor je geen idee hebt wat er zich allemaal in afspeelt. Zouden er vissen in zitten, groeien er waterplanten, ligt er rotzooi op de bodem? Met een snorkel of een duikpak zou het veel makkelijker zijn om dat te zien. Maar die heb je niet, dus moet je zelf bedenken hoe die sloot er onder water uitziet. Gebruik ecoline en inkt om dat te verbeelden.

KUNST KIJKEN Er zijn heel veel boeken over de diepzee, oceanen, vissen en scheepswrakken te vinden. Kinderen kunnen van thuis beeldmateriaal en boeken meenemen. In de klas kijken we naar een deel van de dvd Earth over onderwaterwerelden.

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA ■ De leerling kan een onderwaterwereld maken met planten en dieren die daarin thuis horen. Is de wereld onder water als zodanig herkenbaar?

■ De leerling kan de beeldende aspecten kleur, beweging en contour toepassen. Is de beweging van water zichtbaar, is de sfeer onder water in kleur weergegeven en zijn contourlijnen gebruikt om het beeld te versterken?

LEERINHOUD Materiaal en gereedschap: ▪ tekenpapier ▪ ecoline ▪ Oost-Indische inkt ▪ penselen ▪ pen Techniek: ▪ tekenen ▪ schilderen Beeldende aspecten: ▪ kleur ▪ beweging ▪ contour Kg/Kb: ▪ dvd ‘Earth’ ▪ boeken over onderwaterwerelden

ecoline, inkt

tekenen en schilderen

AVO onderbouw

19 1 10/11

OPDRACHTEN â– Opdracht 1 Als je denkt hoe de wereld er onder water in een sloot uitziet, dan komen vast planten, dieren en water, maar misschien ook rotzooi en wrakken bij je op. Hoe zou die wereld gekleurd zijn? Maak een tekening waarin je de wereld onder water weergeeft, maar ook de beweging van water laat zien. â– Opdracht 2 Pas behalve het aspect beweging ook de aspecten kleur en contour toe. Contour breng je aan met pen en OostIndische inkt ter versterking van je tekening.

alternatieven 20 1 10/11

lesideeën

basisschool AVO beroepsonderwijs

Basisschool middenbouw beeldende vorming DE SLOOT Materiaal en gereedschap: ▪ doorzichtige, kleurloze plastic zakjes ▪ gekleurd papier ▪ zand ▪ borduurgaren ▪ plakband ▪ schaar ▪ naald Techniek: ▪ knippen ▪ borduren Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ herhaling ▪ ritme Kg/Kb: ▪ foto’s en schilderijen van sloten

Beeldende probleemstelling en opdrachten In een sloot krioelt het van het leven. Welk leven je er kunt vinden, geeft aan hoe schoon of juist hoe vervuild de sloot is. Dat heeft niet alleen te maken met hoe troebel het water is.

Zoek eens in groepjes uit wat er allemaal leeft in een schone sloot: vissen, waterplanten, watervlooien en nog veel meer. Maak er een lijstje van, dat je gebruikt om een sloot te maken van een doorzichtig plastic zakje, dat als het ware je sloot is. Maak er een bodem van zand in en stop er allerlei vissen en planten in die je tekent en uitknipt van gekleurd papier.

Daarna maak je met naald en garen in grote rijgsteken door het plastic en de figuren heen het water. Maak een slootkant aan de bovenkant en zet die vast met plakband.

Basisschool onder- en middenbouw beeldende vorming ONDER WATER KIJKEN Materiaal en gereedschap: ▪ gekleurd papier ▪ sitspapier ▪ schaar ▪ lijm Techniek: ▪ knippen ▪ scheuren ▪ lijmen Beeldende aspecten: ▪ structuur ▪ kleur ▪ vorm Kg/Kb: ▪

Beeldende probleemstelling en opdrachten Sprookjes zijn de mooiste verhalen die er zijn: zelfs in de meest gruwelijke wordt het goede beloond en wordt het kwade altijd gestraft.

Was dat in de echte wereld ook maar zo. We hopen dat natuurlijk, maar de werkelijkheid is soms een beetje anders. De wereld onder water lijkt altijd op een sprookje: het is er stil en er zwemmen rustige vissen rond en er groeien mooie planten. Een enkele keer kun je er zelfs wonderlijke wezens vinden: een zeemeermin of een zeemeerman. Wie zijn dat?

Vrouwen en mannen met een onderlijf als een vis. In een gekleurde papieren cirkel plakken we met gescheurd en geknipt sitspapier een hele onderwaterwereld met planten, vissen en zo’n zeemeermin of zeemeerman. Maak de bodem van steviger gekleurd papier.

naar keuze

Bloemen in hun kleurrijkste pracht Leonie Hendrikxs Bloemen zijn door alle tijd heen geliefde objecten geweest om te verbeelden. De zeventiende-eeuwse bloemstillevens zijn vermaard en geven een uitzonderlijk rijke variĂŤteit aan bloemen weer. De leerlingen die deze bloemen tekenden, waren geheel vrij in de keuze van hun materiaal en techniek. Sommigen werkten met pastelkrijt, anderen kozen acrylverf.

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING Bloemen spreken tot ieders verbeelding: de vormen, kleuren en geuren geven een heerlijk gevoel, waar niemand weerstand aan kan bieden. Ook in de zeventiende eeuw was dat al zo. Omdat er niet zoveel variĂŤteiten te koop waren als tegenwoordig en bloemen ook heel kostbaar waren, schilderde men boeketten en hing die schilderijen op, zodat je er toch dagelijks van kon genieten. Schilder met verf of teken met pastelkrijt een van de diverse bloemen die in een vaas in het lokaal staan. Kijk goed naar de vormen van bloemblaadjes en naar de schaduwen die in de bloem zitten, waardoor je diepte kunt weergeven. Plaats je bloem in een achtergrond, waarin de bloem extra goed tot zijn recht komt, bijvoorbeeld door contrasten in kleur, structuur en/of textuur. Gebruik de eigenschappen van het gekozen materiaal: schilderachtig met acrylverf en poetsen met pastelkrijt.

KUNST KIJKEN We bekeken boeken met bloemstillevens uit de zeventiende eeuw en een daarover gepubliceerd artikel in het blad HandMade Magazine, thema Bloemen uit 2004. Daarin vonden we ook artikelen van andere kunstenaars die met het thema bloemen bijzondere dingen hadden gedaan. Ook het boeket met allemaal verschillende bloemen dat in het lokaal stond, werd met andere ogen dan normaal bekeken.

tekenen en schilderen

AVO bovenbouw

21

1 10/11

tekenen en schilderen 22 1 10/11

AVO bovenbouw

naar keuze

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA ■ De leerling kan een bloem tekenen met pastelkrijt of schilderen met acrylverf en de eigenschappen van het materiaal optimaal benutten. Daarin komt plasticiteit door middel van licht-donker tot uitdrukking. Is dat gelukt?

■ De leerling kan de bloem plaatsen in een achtergrond die de sfeer versterkt door middel van bijvoorbeeld kleur- , structuuren/of textuurcontrast. Welk contrast is gebruikt, is dat goed toegepast en versterkt dat de bloem?

LEERINHOUD Materiaal en gereedschap: ▪ tekenpapier ▪ pastelkrijt ▪ acrylverf ▪ penselen Technieken: ▪ schilderen ▪ tekenen Beeldende aspecten: ▪ plasticiteit ▪ vorm ▪ compositie ▪ lichtdonkercontrast ▪ kleurcontrasten ▪ structuur ▪ textuur Kg/Kb: ▪ zeventiende-eeuwse bloemstillevens ▪ werk van kunstenaars op het thema bloemen ▪ artikelen uit HandMade Magazine, Bloemen, 2004 ▪ boeket bloemen in lokaal

OPDRACHTEN ■ Opdracht 1 Bekijk bloemstillevens uit de zeventiende eeuw en werk van hedendaagse kunstenaars. Teken een bloem of bloemen uit het boeket in het lokaal met pastelkrijt of met schilder die met acrylverf. Gebruik de eigenschappen van het materiaal. Kijk goed naar de plasticiteit en hoe die door licht en schaduw (donker) tot stand komt. Probeer die door middel van licht-donkercontrast weer te geven.

■ Opdracht 2 Plaats je bloem in een achtergrond waardoor de bloem extra goed uitkomt. Dat kan door gebruik te maken van kleur-, structuur- en/of textuurcontrasten.

basisschool AVO beroepsonderwijs

Basisschool bovenbouw textiele vormgeving BLOEMCORSAGE Materiaal en gereedschap: ▪ stramien ▪ borduurgaren ▪ scharen ▪ naald zonder punt Techniek: ▪ borduren rijg- en kruissteektechniek Beeldende aspecten: ▪ structuur ▪ kleur ▪ vorm Kg/Kb: ▪ merklappen door de eeuwen heen

Beeldende probleemstelling en opdrachten Vroeger was het heel belangrijk dat je als vrouw kon naaien, breien en borduren. Kleding maakte je zelf en alle gebruiksvoorwerpen van textiel ook. Om op het bleekveld jouw kleren eruit te kunnen vissen, werd alles ‘gemerkt’ met jouw initialen en/of eigen motief. Om goed te leren borduren en alle steken onder de knie te krijgen, maakte je een merklap, waarin allerlei voorstellingen en letters gebruikt werden. Op stof waarvan je de draden goed kon tellen werkte je met de steken van de kruissteektechniek, waarvan de basis de eenvoudige rijgsteek is. We borduren een lapje stramien met een of meer simpele bloemen, waarvan je de blaadjes met verschillende steken opvult. Voor de omtrek daarvan gebruik je de stiksteek. Volg de lijnen van de stof!

AVO middenbouw tekenen en schilderen NOTEN EN ZADEN Materiaal en gereedschap: ▪ potlood in diverse graden van hardheid H, HB, B ▪ papier Techniek: ▪ tekenen naar de natuur Beeldende aspecten: ▪ stofuitdrukking ▪ lichtdonkercontrast ▪ schaduw ▪ vorm Kg/Kb: ▪ zwart-wittekeningen van naturalistische kunstenaars

Beeldende probleemstelling en opdrachten Als je in de herfst door het bos loopt, vind je overal afgevallen bladeren, zaden, eikels en dennenappels. Prachtig om eens nader te bekijken en te ontdekken hoe die zijn opgebouwd. Al kijkend kun je proberen te schetsen wat je ziet. Probeer eerst een paar grove schetsen te maken, waarin je goed aangeeft waar het licht en de schaduw vallen.

Teken daarna dezelfde voorwerpen opnieuw en gebruik potloden in diverse hardheden om je vondsten fijner uit te werken, waarbij je let op stofuitdrukking (is het oppervalk grof of fijn, glad of gestructureerd etc.).

alternatieven

lesideeën

23 1 10/11

tekenen en schilderen

AVO onderbouw

ecoline, inkt

24 1 10/11

WAT ZIJN AZULEJOS? Beschilderde tegels op de voorgevels en tegen de binnenmuren van gebouwen zijn kenmerkend voor het gehele zuiden van Portugal en Spanje (Andalusië). Deze tegels, azulejos genaamd en meestal blauw met wit, tref je overal aan. Er is nauwelijks een niet met azulejos versierde kerk, paleis, station of zelfs stenen bank in een park te vinden. Ook huizen, waarvan soms gehele gevels, zijn versierd met azulejos. De traditie van het beschilderen van tegels gaat terug tot in de tijd van de Arabieren. Het woord azulejo is afgeleid van het Arabische woord al-zulayi en betekent ‘kleine steen’. Al zulaydj betekent zoveel als ‘zellige’. Dit is een Marokkaanse (kunst)vorm van mozaïek waarbij met veelkeurige tegels van geglazuurd terracotta geometrische patronen worden gevormd. De kunstige wijze waarop de Arabieren de azulejos gebruikten om vloeren en wanden te decoreren, beviel de Portugese koningen wel. Daarom begon men in Portugal in de 15e eeuw ook azulejos te produceren. In de 18e eeuw deden de azulejos hun intrede in kerken, kloosters, paleizen, huizen, tuinen etc.

Met hun geometrische patronen en met uitbeeldingen van het leven van heiligen of profane thema´s werden de azulejos één van de belangrijkste elementen van de Portugese decoratieve kunst. Tegenwoordig, in de 21e eeuw, worden de azulejos nog steeds door de meest moderne kunstenaars gebruikt bij het ontwerpen van openbare plaatsen en bouwwerken.

ecoline, inkt

tekenen en schilderen

AVO onderbouw

25 1 10/11

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING We hebben allemaal gezien hoe prachtig de Portugese azulejos met hun aan de natuur ontleende patronen zijn. Maak een tekening waarbij azulejos het uitgangspunt zijn. De tekening bestaat uit diverse elementen uit de natuur, die een aantal keren dusdanig gespiegeld worden dat er een patroon ontstaat.

KUNST KIJKEN Er zijn afbeeldingen getoond van azulejos en zellige. Eveneens is aan de hand van afbeeldingen ingegaan op de decoratieve stijl van de Jugendstil/Art nouveau, waar motieven uit de natuur een belangrijke rol spelen. Vervolgens bekijken de leerlingen beeldmateriaal van dieren, insecten, bloemen en planten in boeken en naslagwerken of via internet.

■ De leerling kan het onderwerp ‘Azulejos’ op persoonlijke wijze verbeelden. Kun je duidelijk zien welke elementen uit de natuur gebruikt zijn?

Vormen de gespiegelde delen samen een patroon en is er sprake van een decoratief geheel?

■ De leerling kan beeldende aspecten vorm, kleur, compositie, herhaling, ritme, verhouding en maat juist toepassen. Zijn de beeldende aspecten goed gebruikt?

■ De leerling kan op de juiste manier gebruik maken van materialen, gereedschappen en technieken. Is dat het geval? Is de tekening goed geverfd en netjes afgewerkt?

■ De leerling kan een goede tijdsplanning en plan van aanpak maken en het eigen werk evalueren/kritisch beschouwen. Is dat het geval?

Henk Janssen Sint Maartenscollege, Maastricht Klas 2 HAVO/VWO ! De enkele tegels zijn door de redactie herhaald tegen elkaar gezet om het tegeleffect te tonen.

tekenen en schilderen

AVO onderbouw

ecoline, inkt

26 1 10/11

LEERINHOUD Materiaal en gereedschap: ▪ tekenpapier ▪ potlood ▪ overtrekpapier/gesatineerd calqueerpapier ▪ Oost-Indische inkt ▪ ecoline ▪ plakkaatverf ▪ gum ▪ puntenslijper ▪ (omsteek)penhouder ▪ tekenpen en/of kroontjespen ▪ penselen ▪ vloeipapier Techniek: ▪ tekenen ▪ pentekenen ▪ verven Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ kleur ▪ compositie ▪ herhaling ▪ ritme ▪ verhouding ▪ maat Kg/Kb: ▪ getoond en zelf verzameld beeldmateriaal OPDRACHTEN ■ Opdracht 1 Verzamel beeldmateriaal met betrekking tot het thema ‘Azulejos’. Maak enkele ontwerpen (minimaal 3-5), waarin het door jou gekozen idee tot uitdrukking komt. Let hierbij vooral op de elementen uit de natuur, die jij in de tekening wilt verwerken. Maak een keuze uit de schetsen.

■ Opdracht 2 Werk je idee met potlood uit. Het formaat van de tekening is 32 x 32 cm. Teken eerst de diagonalen en de verticale en horizontale as (acht gelijke driehoeken).

Teken in één driehoek de elementen uit de natuur die jij gekozen hebt. Trek de tekening in deze driehoek over op overtrekpapier of calqueerpapier en klap de tekening om langs de as of diagonaal naar de aangrenzende driehoek. Trek daarna de tekening over op de achterkant van het overtrekpapier, terwijl de tekening daardoor wordt afgedrukt op het tekenblad.

Spiegel de tekening op het overtrekpapier nog een keer en trek deze weer over. Herhaal dit totdat het hele tekenblad vol is. De naast elkaar gelegen driehoeken zijn steeds elkaars spiegelbeeld en vormen samen een patroon.

■ Opdracht 3 Teken alle potloodlijnen met Oost-Indische inkt en pen (of heel dunne penseel) na. Verf daarna de tekening met ecoline of plakkaatverf. Werk de tekening netjes af.

Verf daarna de tekening met ecoline of plakkaatverf.

Werk de tekening netjes af.

■ Opdracht 4 Schrijf een evaluatie over je tekening.

Henk Janssen Sint-Maartenscollege, Maastricht

basisschool AVO beroepsonderwijs

Basisschool middenbouw textiele vormgeving BLOEMENTAPIJT Materiaal en gereedschap: ▪ A4papier ▪ katoen in allerlei kleuren ▪ borduurgaren ▪ knopen ▪ scharen ▪ naalden Techniek: ▪ knippen ▪ borduren ▪ naaien Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ kleur ▪ reliëf Kg/Kb: ▪ afbeeldingen van bloemenvelden, strooisels van bloemen op bruiloften

Beeldende probleemstelling en opdrachten Juf gaat binnenkort trouwen. We gaan met de hele klas kijken en haar een cadeau geven. We zouden allemaal wel bruidsmeisje of -jonker willen zijn en voor het bruidspaar uit bloemen willen strooien voor het bloementapijt waar ze overheen lopen. Een goed idee voor een cadeau! We maken een bloementapijt van stof dat juf kan ophangen in haar nieuwe huis.

Teken een platte bloem en knip die uit papier als patroon. Dezelfde bloem knip je uit in twee verschillende kleuren stof. Die leg je op elkaar en borduur je aan de rand samen vast. In het midden zet je een knoop als hart. We leggen alle bloemen op een ondergrond van katoen en de stagiair zet ze daarop vast met garen.

Basisschool middenbouw tekenen en schilderen EEN SYMMETRISCH DIER Materiaal en gereedschap: ▪ gekleurd tekenpapier ▪ potlood ▪ vetkrijt Techniek: ▪ tekenen ▪ wrijvend afdrukken Beeldende aspecten: ▪ symmetrie ▪ kleur ▪ contrast Kg/Kb: ▪ foto’s van dieren ▪ voorbeelden symmetrie

Beeldende probleemstelling en opdachten Als je goed vanaf de bovenkant naar een dier kijkt, zie je als je door het midden een lijn trekt, dat de twee helften gelijk zijn. Dat noem je met een moeilijk woord symmetrie. Als je dat dier zou moeten tekenen, dan is het nog knap moeilijk om het dier symmetrisch te maken. Daar is een trucje voor: vouw je tekenvel in de lengte door midden en vouw het vel weer open. Teken met potlood op een van de helften een half dier gezien van bovenaf met zijn omgeving en kleur die helft in met vetkrijt. Vouw je vel weer dubbel langs de vouwlijn en wrijf er voorzichtig maar stevig overheen. Vouw het vel weer open en je ziet nu op de lege helft de kleur van de andere helft afgedrukt. Maak de tekening af door de lichtere helft met vetkrijt bij te kleuren.

alternatieven

lesideeën

27 1 10/11

handvaardigheid 28 1 10/11

AVO midden- en bovenbouw midden- en bovenbouw

klei

Natuurlijk materiaal

structuurafdrukken in klei R. Harbers, keramiekatelier Silvolde

De nerven in een blad, de vertakkingen van een plant, zaden en pitjes, alles in de natuur heeft een structuur. En bijna al die structuren en vormen zijn mooi om te zien en om na te tekenen. Je hoeft ze niet altijd na te tekenen, je kunt ze ook rechtstreeks gebruiken.

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING Door afdrukken te maken van verschillende structuren die je in de natuur vindt, kun je kleioppervlak van een structuur voorzien. Gebruik deze structuren voor het maken van een object of een figuur.

KUNST KIJKEN In de omgeving van de school maken we een wandeling. We bekijken de structuren van gedroogde planten, bladeren, rietpluimen, zaden, stoffen, kant en dergelijke. We bekijken hoe deze zijn toegepast in kleiobjecten.

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA ■ De leerling kan een eenvoudig object of een gestileerd mensfiguur weergeven. Is dat gelukt?

■ De leerling kan vorm, structuur en kleur toepassen. Zijn die elementen gebruikt?

■ De leerling kan op de goede manier gebruik maken van materialen en gereedschappen voor het werken met klei. Is er technische vaardigheid ontstaan?

■ De leerling kan bouwen met kleiplaten. Is dat zichtbaar?

■ De leerling kan glazuren. Is dat goed gelukt?

LEERINHOUD Materiaal en gereedschap: ▪ klei ▪ kleislib ▪ flessen omwikkeld met krantenpapier ▪ diverse gedroogde planten ▪ glazuur ▪ kleiroller ▪ diverse spatels ▪ mesje Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ kleur ▪ structuur Kg/Kb: ▪ wandeling om materiaal te verzamelen ▪ kleiobjecten van R. Harbers

klei

OPDRACHTEN ■ Opdracht 1 Rol de kleiplaat uit tot een gelijkmatige plaat van ongeveer 0,5 cm. Druk hierin naar keuze planten of stoffen af.

■ Opdracht 2 Bepaal wat je ervan wilt gaan maken. Een schaal, een vaas of een staande gestileerde figuur. Voor de staande figuur of de vaas wordt de kleiplaat gewikkeld rondom een in krantenpapier gepakte fles. Monteer de platen aan elkaar in de gewenste vorm. Zorg dat de te monteren delen ruw zijn gemaakt met het mesje, bestreken met kleislib en daarna stevig tegen elkaar gedrukt.

Voor een schaalvorm druk je de klei in een bestaande en met plastic bekleedde schaal.

De werkstukken worden verder afgewerkt en van details voorzien en daarna gedroogd.

■ Opdracht 3 Voor het glazuren spuit je eerst een donkere kleur op het werkstuk. Hiervoor gebruik je een fixeerspuitje. Let goed op dat de glazuur in de dieperliggende groeven komt. Daarna verwijder je de donkere glazuur die aan de oppervlakte zit met een doek. De donkere kleur blijft nu achter in de groeven. Voorzie het oppervlak nu van lichtere kleuren. Na het bakken komt de tekening door de donkere glazuur mooi naar voren.

handvaardigheid

AVO midden- en bovenbouw tekenen

29 1 10/11

alternatieven 30 1 10/11

lesideeën

basisschool AVO beroepsonderwijs

AVO onderbouw handvaardigheid VOGEL IN ZIJN NEST Materiaal en gereedschap: ▪ klei ▪ engobes ▪ glazuur ▪ mirettes ▪ spatels Techniek: ▪ handvormen ▪ uithollen ▪ walden ▪ decoreren ▪ glazuren Beeldende aspecten: ▪ vorm ▪ kleur KG/KB: ▪ 500 animals in clay, contemporary expressions of the animal form

Beeldende probleemstelling en opdrachten Alle vogels maken in het voorjaar een nest, waarin ze hun eieren kunnen leggen en hun jongen kunnen uitbroeden. Het is zaak de eieren goed warm te houden en het nest buiten bereik van roofdieren te houden: dus niet te groot, maar met net genoeg ruimte voor allemaal. Boetseer een nest met een broedende vogel. Het nest is opgebouwd uit takjes en takken, fijn in elkaar gevlochten, waardoor het heel stevig is. Je kunt bijvoorbeeld kleine kleirolletjes maken die je in kleine stukjes verdeeld. Boetseer de vogel in een beschermende houding. Als je klaar bent, kan het werkstuk in de oven gebvakken worden. Daarna kun je het glazuren in kleuren die bij jouw vogel met nest passen.

Basisschool bovenbouw beeldende vorming DIER VAN RIBKARTON Materiaal en gereedschap: ▪ eenzijdig beplakt ribkarton ▪ schaar ▪ lijm ▪ papierlint Techniek: ▪ rollen ▪ uitdrukken Beeldende aspecten: ▪ plasticiteit ▪ vorm ▪ structuur Kg/Kb: ▪ afbeeldingen van dieren

Beeldende probleemstelling en opdachten Met eenzijdig beplakt ribkarton kun je de leukste dingen doen. Je kunt er rolletjes van maken, die je bijvoorbeeld als een soort torentje vanuit het midden van het rolletje naar buiten of naar binnen kunt uitdrukken. Je kunt ook verschillende laagjes op elkaar plakken, waardoor je een mooi zijreliëf kunt maken. Door inknippen en de delen over elkaar heen te schuiven en vast te plakken, kun je er een plastische vorm in maken. Dat biedt heel wat mogelijkheden om er een dier of dierenkop van te maken. Kies een dier dat jij zou willen maken en bekijk de voornaamste uiterlijke kenmerken van het dier of dierenkop.

Probeer die vormen weer te geven met de mogelijkheden van ribkarton. Lijm je resultaat op een ondergrond van gekleurd ribkarton.

verf

tekenen en schilderen

beroeps-, basisonderwijs bovenbouw

31

1 10/11

Jacquelien de Jong

Vrij schilderen met kwast en spons

Als kinderen jong zijn schilderen ze vrij naar wat hun gevoel ze ingeeft. Naarmate ze ouder worden, willen ze steeds meer naar de werkelijkheid verbeelden en verliezen ze hun aanvankelijke openheid en spontaniteit.

Om dat gevoel weer een beetje terug te halen, liet ik deze leerlingen met kwast, spons en kleur aan de slag gaan met als opdracht dat een boom niet alleen maar bruin en groen is, maar dat daarin onder invloed van het licht en als je goed kijkt, alle kleuren te vinden zijn. Ze moesten ook werken met diverse vormen van perspectief: atmosferisch perspectief: van helder naar mat, van helder naar flets , structuurperspectief: grof naar fijn.

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING De kleuren in de natuur zijn eindeloos gevarieerd.

Als je naar een boom kijkt in de ochtend of in de avond bij ondergaande zon, in de lente, de zomer, de herfst of de winter, altijd zul je verbaasd zijn over de verschillende kleuren die je onder invloed van het licht kunt ontdekken. Vergeet je standaardidee over bomen en probeer met verf, kleur, kwast en spons een boom of bomen te schilderen op een bepaald moment van de dag en in een bepaald jaargetijde. Bedenk wel hoe een boom in elkaar zit: wortels, stam en takken. Om dat nog eens goed te zien, bekijken we een grote boom bij de school en zien de vertakkingen, de schors en de bladeren. In een landschap zie je ook perspectief. Dat kun je op verschillende manieren laten zien: van groot op de voorgrond naar klein in de achtergrond, maar ook op andere manieren zoals atmosferisch perspectief: van helder naar mat, van helder naar flets en structuurperspectief: van grof naar fijn.

tekenen en schilderen 32

1 10/11

beroeps-, basisonderwijs bovenbouw

verf

KUNST KIJKEN We kijken naar impressionistische schilderkunst van o.a. Claude Monet, waarin licht en kleur een grote rol spelen.

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA ■ De leerling weet hoe een boom in elkaar zit. Zijn alle onderdelen van een boom weergegeven?

■ De leerling weet dat kleuren onder invloed van licht veranderen en kan een kleurimpressie maken van een boom of bomen in een bepaald jaargetijde en/of op een bepaald tijdstip in een landschap. Is de boom onderdeel van een landschap?

■ De leerling kan een boom of bomen verbeelden met kwast, spons en verf met een vrije, snelle penseelvoering, gebruikmakend van het hele vlak.

Is dat gelukt?

■ De leerling kan kleur en kleurcontrast toepassen om zijn uitgangspunt te versterken. Is herkenbaar op welk moment van de dag en in welk jaargetijde de boom geplaatst is?

■ De leerling kan een of meer manieren om perspectief tot uitdrukking te brengen toepassen: atmosferisch perspectief: van helder naar mat, van helder naar flets , structuurperspectief: grof naar fijn. Is zichtbaar welke manier is gebruikt?

Jacquelien de Jong Marnixacademie, Utrecht

verf

tekenen en schilderen

beroeps-, basisonderwijs bovenbouw

33

1 10/11

LEERINHOUD Materiaal en gereedschap: ▪ papier ▪ plakkaatverf ▪ kwasten ▪ sponsjes ▪ potje water Techniek: ▪ schilderen ▪ sponzen Beeldende aspecten: ▪ licht ▪ kleur ▪ compositie ▪ atmosferisch perspectief: van helder naar mat, van helder naar flets , structuurperspectief: grof naar fijn Kg/Kb: ▪ impressionisme, Claude Monet

Claude Monet, Populieren, 1891. Museum Tokio

OPDRACHTEN ■ Opdracht 1 Bekijk de schilderijen van impressionistische schilders zoals Claude Monet, die met kleur en snel schilderen een moment van de dag en/of jaargetijde wisten vast te leggen. Kijk vooral naar hun kleurgebruik en kleurcontrasten om de het veranderende licht weer te geven.

■ Opdracht 2 Kijk goed naar bomen en hun groeiwijze. We bekijken op verschillende momenten de grote boom bij de school om te zien hoe die per moment van kleur verschilt. Bepaal op welk moment van de dag en in welk jaargetijde je de boom of bomen wilt vastleggen.

■ Opdracht 3 Schilder een boom of bomen in een landschap, waarbij je gebruikt maakt van kwast en spons.

Werk op een snelle manier. Doe eerst de achtergrond en daarna de voorstelling. Gebruik kleur, kleurcontrasten en divers perspectief.

alternatieven 34 1 10/11

lesideeën

basisschool AVO beroepsonderwijs

AVO bovenbouw tekenen en schilderen HERFSTBLAD Materiaal en gereedschap: ▪ papier ▪ potlood ▪ plakkaatverf ▪ penselen Techniek: ▪ tekenen ▪ schilderen Beeldende aspecten: ▪ structuur ▪ vorm ▪ zwart-wit ▪ kleur Kg/Kb: ▪ verzamelde en gedroogde herfstbladeren

Beeldende probleemstelling en opdrachten In de herfst vind je op straat of in het bos de mooiste afgevallen bladeren in prachtige herfsttinten. Verzamel een aantal mooie bladeren en neem die mee naar school. Kijk goed naar de structuur van elk blad: hoe lopen de nerven, hoe is de vorm? Maak subtiele potloodschetsen zonder veel detaillering. In plaats van de bladeren met dunne verf te schilderen in de herfstkleuren die je ziet, doe je dat alleen met de achtergrond. Daardoor ontstaat een bijzondere ‘omgekeerde’ sfeer.

Zorg dat je bij enkele potloodlijnen voldoende wit rondom laat om de lijn binnen de gekleurde achtergrond voldoende ruimte te geven en als zodanig zichtbaar te blijven. Werk de bladeren zonodig bij met potlood.

Basisschool middenbouw handvaardigheid OP EEN ONBEWOOND EILAND Materiaal en gereedschap: ▪ kosteloze materialen ▪ touw ▪ lijm ▪ ijslollystokjes ▪ kurk ▪ schaar ▪ lijm Techniek: ▪ snoeren ▪ lijmen ▪ knippen Beeldende aspecten: ▪ ruimte ▪ structuur ▪ vorm ▪ verhouding Kg/Kb: ▪ het verhaal van Robinson Crusoë

Beeldende probleemstelling en opdachten Iedereen kent vast het verhaal van Robinson Crusoë, die aanspoelde op een onbewoond tropisch eiland en daar moest zien te overleven. Wat zou je allemaal nodig hebben op een eiland in de ongerepte natuur, waar geen huizen of winkels zijn, zonder elektriciteit of waterleiding? Bedenk met elkaar hoe je op de simpelste manier toch zou kunnen overleven. Als je er met jouw groepje uit bent, maak je het eiland leefbaar met ijslollystokjes, touw, ijzerdraad, kurk en andere kosteloze materialen. Denk bijvoorbeeld aan een hut, een waterput, een kokosboom en nog veel meer. Spreek met elkaar af wie wat maakt en let goed op de verhoudingen en de stevigheid van de verschillende bouwsels t.o.v. elkaar.

onderbouw

Een regenboog is altijd een fascinerend natuurverschijnsel.

Toen er op een keer een regenboog aan de hemel stond, lieten alle leerlingen hun fantasie gaan. We legden die daarna vast op tekenpapier. We bespraken ook hoe een regenboog ontstaat.

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING Natuurverschijnselen kennen we allemaal: regen, wind, droogte, storm, vulkaanuitbarstingen, overstromingen en nog veel meer.

Een van de mooiste en zeldzaamste natuurverschijnselen is de regenboog, die je alleen maar kunt zien als het regent en als tegelijkertijd de zon schijnt. Door de breking van het zonlicht in de waterdruppels, die als een prisma werken, kun je aan de donkere regenlucht een regenboog zien verschijnen. Hoe donkerder de lucht, hoe helderder de kleuren, van rood naar violet via oranje, geel, groen blauw en alles wat daartussen zit. Stel je voor dat bijvoorbeeld alle kleuren ineens uit de regenboog regenen? Hoe zou de wereld er dan uitzien? Of wat kun je nog meer bedenken?

tekenen en schilderen

basisschool ecoline, krijt onder- en middenbouw

35 1 10/11

tekenen en schilderen

basisschool ecoline, krijt onder- en middenbouw

36 1 10/11

LEERINHOUD Materiaal en gereedschap: ▪ papier ▪ potlood ▪ plakkaatverf ▪ penselen Techniek: ▪ tekenen ▪ schilderen Beeldende aspecten: ▪ kleur ▪ licht ▪ vorm KG/Kb: regenboog ▪ prisma

OPDRACHTEN ■ Opdracht 1 We kijken naar de regenboog en vertellen aan elkaar hoe we denken dat een regenboog ontstaat. De juf of meester legt uit hoe dat echt werkt: door breking van het licht in een waterdruppel zien we kleuren.

■ Opdracht 2 Laat je fantasie eens los op een regenboog.

Wat zou er allemaal kunnen gebeuren als je erover gaat nadenken?

■ Opdracht 3 Werk je fantasie uit in een tekening en kleur die in met plakkaatverf.

Marie-José van der Sandt CKE-school-voor-beeldende-kunsten, Eindhoven

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA ■ De leerlingen kennen het natuurverschijnsel regenboog en weten hoe die ontstaat. Begrijpen de leerlingen dat we door licht te breken in een waterdruppel of prisma kleuren kunnen zien?

■ De leerlingen hebben op een creatieve manier het verschijnsel regenboog verwerkt in een tekening. Is dat zichtbaar in hun tekening?

■ De leerlingen kunnen werken met plakkaatverf en potlood. Zijn de technieken goed gebruikt?

basisschool AVO beroepsonderwijs

Beroepsonderwijs middenbouw beeldende vorming EEN IDEALE WERELD Materiaal en gereedschap: ▪ papier ▪ ecoline ▪ penselen ▪ linoleum ▪ gutsen ▪ drukinkt Techniek: ▪ schilderen ▪ linoleum snijden ▪ stempelen Beeldende aspecten: ▪ licht ▪ structuur ▪ kleur ▪ vorm ▪ overlapping ▪ compositie ▪ diepte Kg/Kb: ▪ Symbolisme

Beeldende probleemstelling en opdrachten Hoe zou een ideale wereld eruit zien?

Daarover hebben mensen sinds het begin der tijden gedroomd. Een schone wereld met licht en zon, met water, dieren, planten, bloemen, bossen en vrede. Denk eens na hoe jouw ideale wereld eruit ziet. Maak een tekening met ecoline als basis met daarin elementen die jij belangrijk vindt. Van het belangrijkste element maak je een linoleumsnede. Die druk je op verschillende plaatsen af in je basistekening. Schilder aan de buitenranden een lijst, waarin je nog meer symbolische elementen verwerkt. De lijst valt over alles heen, waardoor de tekening in een frame geplaatst wordt.

Basisschool middenbouw tekenen en schilderen KLEUROEFENING Materiaal en gereedschap: ▪ papier ▪ plakkaatverf ▪ penselen Techniek: ▪ schilderen Beeldende aspecten: ▪ kleur ▪ kleurovergang ▪ kleurfamilie Kg/Kb: ▪ kleurencirkel

Beeldende probleemstelling en opdrachten We kennen de namen van kleuren zoals rood, blauw, geel, groen, paars en oranje en weten dan precies welke kleur dat is. Weet je hoe die kleuren zijn ontstaan? Rood, blauw en geel zijn gewoon zichzelf, daar is niets anders aan te pas gekomen. Paars is gemaakt van wat rood en wat blauw. Groen is gemaakt van wat blauw en wat geel en oranje is gemaakt van een beetje rood met een beetje geel, probeer dat maar eens met verf. Probeer met maar twee kleuren verf zoveel mogelijk andere kleuren te maken, door ze met elkaar te mengen: steeds een beetje meer van de tweede kleur bij de eerste.

Zet van iedere kleur een flinke streep op papier en zet iedere volgende kleur daaronder tot je bij de tweede ongemengde kleur bent.

alternatieven

lesideeën

37 1 10/11

tekenen en schilderen

beroepsonderwijs midden- en bovenbouw

verf

38 1 10/11

Vogelfantasie Mia Koeneman

Tijdens een cursus vrij schilderen op de CKE school voor de beeldende kunsten in Eindhoven, werden de cursisten uitgedaagd om met verf, kwasten en penselen een aan de fantasie ontsproten vogel direct op papier te zetten, zonder die vooraf te schetsen. Een vrije penseelvoering, zonder de belemmering van een schets, was de opzet.

BEELDENDE PROBLEEMSTELLING Vogels heb je in soorten en maten en iedereen heeft meteen een voorstelling in het hoofd als je vogel zegt. Laat je brein onbeperkt zijn gang gaan en zet jouw vogelbeeld direct met verf, kwasten en penselen op papier. Doe dat zonder schetsen en laat kleuren, kwasten en penselen vrij over het blad gaan. Het resultaat moet wel als vogel herkenbaar zijn, let dus op de specifieke kenmerken.

KUNST KIJKEN We brainstormen over vogels, vogelsoorten en hun specifieke kenmerken aan de hand van plaatmateriaal. We kijken naar schilderijen van COBRA en in het bijzonder naar werk van Karel Appel en Corneille.

verf

tekenen en schilderen

beroepsonderwijs midden- en bovenbouw

39 1 10/11

DOELSTELLINGEN EN BEOORDELINGSCRITERIA

LEERINHOUD

■ De cursisten kunnen zonder vooraf te schetsen vrij een vogelfantasie schilderen, die wel als zodanig herkenbaar is. Is dat het geval?

■ De cursisten kunnen vrij gebruik maken van de beeldende aspecten toets, kleur, vorm, textuur en compositie. Zijn die aspecten toegepast en ondersteunen die het idee dat aan de schildering ten grondslag ligt?

■ De cursisten kunnen hun werk presenteren op een manier die bij de inhoud past. Is dat gelukt?

Materiaal en gereedschap: ▪ papier ▪ plakkaatverf ▪ kwasten ▪ penselen ▪ potje water Techniek: ▪ vrij schilderen Beeldende aspecten: ▪ toets ▪ kleur ▪ vorm ▪ textuur ▪ compositie KG/KB: ▪ werk van Karel Appel en Corneille ▪ foto’s van diverse vogels en vogelsoorten Mia Koeneman, CKE Eindhoven

tekenen en schilderen

beroepsonderwijs midden- en bovenbouw

verf

40 1 10/11

OPDRACHTEN ■ Opdracht 1 Als je vogel zegt, heb je waarschijnlijk meteen een beeld voor ogen. Kijk naar werk van COBRA en bekijk dan nog eens welk beeld je bij vogel op je netvlies krijgt. Bedenk op basis van die twee beelden zelf een vogelfantasie.

■ Opdracht 2 Zet je vogelfantasie direct met verf en penseel op papier, zonder vooraf te schetsen. Gebruik kleuren die jouw fantasie ondersteunen.

Maak gebruik van de toets van je penseel, van kleur, vorm, textuur en compositie.

■ Opdracht 3 Werk je vogel uit en plaats hem in een geschikte omgeving. Gebruik je hele vel en presenteer je vogel op een goede manier: in een passe-partout of een lijst die de voorstelling ondersteunt en net zo fantasierijk is als je vogel.

basisschool AVO beroepsonderwijs

Basisschool middenbouw tekenen en schilderen EEN VIS MET KLEUREN Materiaal en gereedschap: ▪ gekleurd papier ▪ plakkaatverf ▪ penselen Techniek: ▪ schilderen Beeldende aspecten: ▪ kleur ▪ vorm ▪ lijn ▪ textuur Kg/Kb: ▪ beelden van tropische vissen en aquariumvissen

Beeldende probleemstelling en opdachten De vissen die je op de markt of in de winkel ziet, zijn meestal een beetje zilvergrijs of wat roze, maar dan heb je het wel gehad. Nee, dan de aquariumvissen of de vissen die in tropische wateren rondzwemmen, dat zijn pas echte wonderen van kleur met bovendien de prachtigste patronen en strepen en soms schitterende vinnen en staarten! Zo’n soort vis mag je nu helemaal zelf bedenken en de kleuren geven die jij mooi vindt. Zonder te tekenen zet je de vis op met verf, die je niet met water verdunt. Daardoor blijft de verf als het waren een beetje op je papier liggen en blijven de kleuren heel helder. Bedenk dat een vis een kop een lijf, een staart en vinnen heeft en vooral ronde of afgeronde vormen heeft.

Beroepsonderwijs middenbouw handvaardigheid RIDDERS EN KASTELEN Materiaal en gereedschap: ▪ closetrol ▪ krantenpapier ▪ behanglijm ▪ plakkaatverf ▪ penselen Techniek: ▪ papier-maché Beeldende aspecten: ▪ textuur ▪ structuur ▪ kleur ▪ vorm Kg/Kb: ▪ ridderverhalen ▪ middeleeuwse houten beelden

Beeldende probleemstelling en opdrachten Ridderverhalen spreken nog steeds behoorlijk tot de verbeelding. Stoere ridders, belaagde jonkvrouwen, grote kastelen en kathedralen, enorme eetpartijen, steekspelen en natuurlijk de valkenjacht. Kies een figuur uit dit middeleeuwse spektakel en maak dat van papier-maché. Geef de figuur attributen waardoor blijkt wie of wat hij is. Gebruik een closetrol als basis, maar bouw die verder uit met armen, benen, hoofd etc. Maak papiermaché door stroken krantenpapier te doordenken in behanglijm en in lagen over elkaar heen te plakken. Laat het geheel eerst helemaal drogen voordat je het verft.

alternatieven

lesideeën

41 1 10/11

beeld bij de hand als methode met leerinhoudspecials, leerinhoudspel, losse lessen en eigen materiaal Van je abonnement op beeld bij de hand digitaal heb je ongetwijfeld veel plezier in je lessen beeldende vorming. Toch kun je de schat aan lessen die je inmiddels hebt nog veel beter benutten dan je nu waarschijnlijk al doet. Maak van beeld bij de hand een eigen methode, die helemaal is toegesneden op jouw behoeften.

Naast de digitale kwartaalbladen geven wij ander materiaal uit, waarmee je in samenhang met de bladen een complete, maar vooral flexibele methode kunt samenstellen.

Leerinhoudspel Ideaal zou zijn als je alle lessen zelf bedenkt, die optimaal geeft en de leerling daarmee enthousiast ondersteunt in zijn beeldende ontwikkeling. Maar de dagelijkse routine werkt meestal anders. Je hebt weinig tijd en grijpt naar lessen die zich in de praktijk bewezen hebben en waarin je dus niet al teveel energie hoeft te steken. Na verloop van tijd gaat dat beslist vervelen.

Ben jij en/of je sectie of team toe aan een vakkundige oppepper om weer enthousiast met je leerlingen aan de slag te gaan, doe dan samen het leerinhoudspel. Daarmee wordt je op een speelse manier gedwongen van soms vreemde combinaties een beeldende les te maken, waar je zonder het spel waarschijnlijk nooit opgekomen zou zijn. Dat heeft elders al tot heel wat hilariteit geleid, met als resultaat dat het denken in vaste patronen aardig werd doorbroken. Én van het leerinhoudspel heb je jaar in jaar uit plezier!

Leerinhoudspecials en losse lessen Soms heb je behoefte aan meer kennis omtrent materialen en technieken. Daarop spelen wij in met de leerinhoudspecials, waarin niet alleen alles staat over het betreffende materiaal en de technieken die je daar met leerlingen op verschillende ontwikkelingsniveaus mee kunt doen, maar waarin ook aandacht wordt besteed aan kunstgeschiedenis/kunstbeschouwing in de vorm van veel beeldenpagina’s. Aan iedere special zijn voorbeeldlessen op verschillende niveaus gekoppeld.

De lessen uit beeld bij de hand kun je helemaal naar jouw behoefte printen en ordenen: naar discipline, naar niveau, naar materiaal etc.

Om je collectie te completeren kun je daar losse lessen uit ons archief aan toevoegen. Maar vergeet er vooral niet je eigen materiaal tussen te stoppen: dat maakt jouw methode tot de beste!

Leerinhoudspecials, A4 omvang 42 blz., per stuk nu € 17,50 Het leerinhoudspel is ontwikkeld tijdens de begeleiding van docenten beeldend, die het moeilijk vonden buiten hun paden te treden en bijna altijd dezelfde opdrachten gaven. Daarvoor bleek het leerinhoudspel dé oplossing.

Door het spel met het hele team of met de sectie te spelen, heb je niet alleen leuke middagen, maar ontstaat een schat aan nieuwe, originele lesideeën, waardoor je weer extra enthousiast en gemotiveerd je lessen beeldend gaat geven. Een aanrader voor docenten(teams), die deze vakken heel belangrijk vinden!

Leerinhoudspel nu € 49,50. Met uitgebreide handleiding

Losse lessen per stuk € 5,00, per 5 € 20,00, per 10 € 35,00

PRIJZEN JAARGANG 38 2010-2011 Hieronder vind je de abonnementsprijzen en die van de overige uitgaven van beeld bij de hand voor de jaargang 2010-2011.

Privéabonnementen worden uitsluitend geaccepteerd met een privé e-mailadres.

E-mailadressen van een school kunnen alleen een schoolabonnement ontvangen!

Speciaal voor basisscholen is er een nieuwe uitgave: beeld bij de hand basisschool.

Nieuwe abonnementen kun je aanmelden via www.beeldbijdehand.nl.

Prijzen beeld bij de hand en beeld bij de hand basisschool ■ Privéabonnement met 1 download per nummer ■ Schoolabonnement per vestiging met 1 tot maximaal 6 downloads per nummer ▪ Kortingsstaffel voor meer dan 2 vestigingen per school en/of voor meerjarig abonnement op aanvraag ■ Instituuts-/opleidingsabonnement per vestiging met 50 downloads per nummer ▪ meer downloads boven 50 per stuk ▪ Kortingsstaffel voor meer dan 2 vestigingen per instituut en/of voor meerjarig abonnement op aanvraag ■ Studentenabonnement (met kopie geldige collegekaart 10/11)

€ €

55,00 79,50

€ €

395,00 4,00

€

39,50

€ € € € €

5,00 20,00 35,00 25,00 49,50

€

17,50

Bij een dubbel abonnement (beeld bij de hand én beeld bij de hand basisschool) geldt een korting van 25% op de tweede uitgave. Mail ons daarvoor naar info@beeldbijdehand.nl.

Onze overige uitgaven via www.beeldbijdehand.nl ■ Losse les uit het archief ▪ 5 losse lessen naar keuze ▪ 10 losse lessen naar keuze ■ Losse digitale nummers ■ Leerinhoudspel ■ Leerinhoudspecials over alle onderdelen van de leerinhoud met vijf daaraan gerelateerde lessen op verschillende niveaus

De opzegtermijn van een abonnement is twee maanden. Dat wil zeggen dat je ons de beëindiging van een abonnement vóór 1 juli moet laten weten. Zo niet, dan gaan wij er vanuit dat je het abonnement handhaaft. 1 Juli is de peildatum waarop wij bekijken of we met de uitgave door kunnen gaan of niet. Vanaf 2 juli versturen wij de nieuwe rekeningen per e-mail. Je dient deze rekening vóór 1 september 2010 te voldoen. In verband met de grote vakantie kun je dat daarvoor of direct daarna doen. Bij een tweede betalingsherinnering brengen wij € 15,00 extra administratiekosten in rekening. Na twee herinneringen geven wij de rekening ter incasso uit handen aan derden. De kosten daarvan zijn voor jouw rekening.

Dus betaal op tijd!

LEVERINGSVOORWAARDEN Illegale verspreiding van nummers van en/of lessen uit beeld bij de hand, beeld bij de hand basisschool en/of van onze andere uitgaven via cd’s, dvd’s of andere media en/of publicatie van nummers, lessen en/of onze andere uitgaven op websites met de mogelijkheid voor buitenstaanders anders dan abonnementhouder(s) om die gratis cq tegen betaling te downloaden en/of alle andere manieren van schending van het copyright, is strikt verboden. Bij constatering sturen wij de verspreider of de eigenaar van de betreffende site een naheffing voor de prijs van tenminste € 25.000,00!

© StellaRuheProducties, Amsterdam 2010

NIEUW!

beeld bij de hand basisschool vanaf september 2010 Een uitgave speciaal voor de basisschool: beeld bij de hand basisschool. Basisschoolnummers hebben dezelfde thema’s als de gewone nummers, maar zijn anders opgebouwd.

De Inleiding en Thema in beeld zijn dezelfde. De uitgewerkte basisschoollessen zijn ook gelijk, maar het zijn er meer en geordend naar niveau. De lesideeën zijn uitsluitend voor de basisschool.

Alle lessen en lesideeën zijn direct uitvoerbaar. Als je je gewone abonnement op beeld bij de hand wilt vervangen door het nieuwe basisschoolabonnement, of het naast je normale abonnement wilt ontvangen, dan verzoeken wij je ons dat per e-mail te laten weten (info@beeldbijdehand.nl). Je krijgt voor de nieuwe uitgave een andere inlogcode, je houdt wel je gewone wachtwoord.

Boeken van FORTE Rina Soffers Maak het zelf met stof Met lapjes en draad en naald kun je de mooiste dingen maken. Naai ze aan elkaar en je hebt al gauw een zakje of tasje. In dit boek staan makkelijke en moeilijke projecten. Een portemonneetje om mee te beginnen. Later kun je een pop met kleertjes maken.

De serie Maak het zelf met… voor thuis, op vakantie en op school

Elize van der Werff e.a.

Maak het zelf met verf Pak een kwast en een paar kleuren verf en maak je eigen schilderij! In dit boek lees je hoe je een zelfportret kunt schilderen, of een stilleven, of hoe je kunt sjabloneren, vlekverven, marmeren of keramiekverven.

Carola van der Molen e.a.

Maak het zelf met karton Er is veel mooi gekleurd karton, maar karton vind je ook in verpakkingen zoals theedoosjes, cornfakesdozen, wasmiddeldozen, wc-rolletjes en keukenrollen; je kunt er van alles van maken! Bouw een kasteel of een olifant; maak een vliegtuig dat echt kan vliegen!

Carola van der Molen Maak het zelf met papier-maché Papier-maché maak je van krantenpapier en lijm. Het is een erg leuk materiaal om mee te knutselen, want je kunt er van alles van maken: een robot of een vis, een auto of een kasteel, een ketting of een sleutelhanger. Veel papier-machéplezier!

ISBN 978 90 5877 …

838 3 Stof 839 0 Verf 837 6 Karton 840 6 Papier-maché NUR 210 € 13,50 per deel 17 x 24 cm 64 blz. gebonden

■ Voor kinderen vanaf 8 jaar ■ Duidelijke foto’s, tekeningen en patronen ■ Overzichtelijke kleurrijke lay-out ■ Ideaal voor in de klas

ISBN 978 90 5877 …

883 3 Origami-Express NUR 244/460 € 17,50 17,7 x 21,5 cm paperback 152 blz, 3 blz. stickers, 100 vel origineel bedrukt origamipapier

■ Leerzaam en leuk ■ Speciaal ontworpen origamipapier ■ Duidelijke vouwinstructies ■ Voor kinderen en leerkrachten

Margaret van Sicklen Origami Express Reis om de wereld in 40 vouwprojecten

Voor alle origamifans is dit een fantastisch boek vol vouwplezier!

Door 40 projecten te vouwen reis je als het ware om de wereld: je vouwt een stuntvliegtuig, een Maleisische cicade, een Zambiaanse giraffe en nog veel meer! Over alle landen en steden die je op de vijf continenten ‘bezoekt’, leer je leuke feitjes. En met de drie pagina’s vol stickers en de 100 vellen origamipapier (geperforeerd om makkelijk uit te scheuren) kun je je eigen origamiscrapboek maken!

Leerzaam en leuk Speciaal ontworpen

De volgende

beeld bij de hand verschijnt in december 2010 thema: EMOTIE In maart 2011 verschijnt thema: KUNSTIG In juni 2011 verschijnt thema: VARIATIE AUTEURS Wij zijn altijd op zoek naar docenten/auteurs die originele lessen beeldende vorming, tekenen, textiele vormgeving, handvaardigheid, CKV en kunst geven. Wij bieden je graag een platform om jouw werk bekend te maken en je collega’s te inspireren. Heb je toevallig leuke lessen die binnen een van bovenstaande thema’s passen, stuur dan een mailtje naar info@beeldbijdehand.nl met een goede digitale afbeelding van een werkstuk uit de les die je zou willen publiceren en je ontvangt per omgaande de schrijfwijzer. Je mag ons ook meteen je tekst (volgens de indeling die wij gebruiken) en 6 tot 8 scherpe digitale beelden (300 dpi) van werkstukken mailen. Wij zien jouw bijdrage met spanning tegemoet.

Wij behouden ons echter wel het recht voor artikelen te weigeren, in te korten, aan te passen of in een ander nummer te plaatsen dan het eerst verschijnende.

Na publicatie krijg je als vergoeding drie losse lessen van onze site www.beeldbijdehand.nl op jouw onderwijsniveau.