Luaän vaên toát nghieäp
Thích Nöõ Lieân Hoøa
Vô ký (Vyakrta, 無 記). Ký (記) là quá trình ghi rõ các hoạt dụng thiện, ác, kết quả thiện, ác. Thức này không mang tính chất thiện hay ác, nên gọi là vô ký (無 記). Alàya được sánh ví như một tấm gương có tác dụng chiếu soi tất cả mọi sự vật hiện tượng. Các sự vật có hình dáng cao, thấp, to, nhỏ … màu sắc xanh, vàng, đỏ trắng … được gương phản ánh đúng với bản chất thật của nó, chứ không có sự phân biệt. Nó khác với đặc tính của Mạt Na. Vì đặc tính này nên Alàya (阿 賴 耶) lưu giữ được tất cả các hạt giống thiện hoặc ác của các pháp một cách vô điều kiện. Đặc tính khác của Alàya là “hằng chuyển”. Ảnh dụ từ bổn luận viết “hằng chuyển như nước cuộn”. Hằng chuyển là không phải đoạn diệt cũng không phải trường tồn. Sthiramati: Nghĩa là hằng chuyển không dứt, không gián đoạn (còn là tên gọi của Luận sư An Huệ). Hằng vì từ vô thỉ đến nay bản chất vô ký của nó không thay đổi. 2.2. Vai trò chủ đạo của đệ nhị năng biến Đệ nhị năng biến còn gọi là Matra (S.Manas-vijnana, 末 那). Dựa vào sự thể hiện một tính năng mạnh nhất của các tác dụng trong tám thức thì “mạnh nhất về tác dụng tư lương gọi là ý căn”. Ý (意 根) là từ dịch nghĩa của Thức Mạt-na. Do đó, tác dụng của Mạt-na chính là tư lương (思 量). Như bài tụng trong Nhập Lăng Già nói: “Tạng thức (阿 賴 耶) gọi là tâm. Tánh tư lương(末 那) gọi ý, liễu biệt tướng các cảnh (前 六 識), chung gọi đó là thức”63. Nếu đem các dạng tư lương của cả tám thức ra phân tích thì năm thức trước không có tác dụng tư lương thâm sâu, do đó “chẳng hằng, chẳng thẩm”. Thứ thứ sáu có tác dụng tư lương (思 量) nhưng có lúc gián đoạn nên nó thuộc dạng “thẩm mà chẳng hằng”. Thức thứ tám thì luôn chuyển biến liên tục nối tiếp nhau không hề gián đoạn nên tác dụng tư lương của nó thuộc dạng “hằng mà chẳng thẩm”. Chỉ có thức thứ bảy có tác dụng tư lương thâm sâu thường hằng. Nên tác dụng tư lương của nó thuộc dạng “vừa hằng vừa thẩm”. Do đó, nên nói Thức mạt-na đóng vai trò chủ đạo trong tiến trình tư 63
Sđd, tr. 205.
- 61 -