Jubileumuitgave - 8 jaar lectoraat Beroepsonderwijs HU & 10 jaar leerstoel Beroepsonderwijs UU

Fem_bo_kib1014_vv

JUBILEUMUITGAVE

JUBILEUMUITGAVE 8 JAAR LECTORAAT BEROEPSONDERWIJS HOGESCHOOL UTRECHT & 10 JAAR LEERSTOEL BEROEPSONDERWIJS UNIVERSITEIT UTRECHT LECTORAAT BEROEPSONDERWIJS

ISBN (EAN) 978-90-8928-094-7 Juli 2015, Hogeschool Utrecht Lectoraat Beroepsonderwijs

Op deze uitgave is de CC-BY-licentie van toepassing. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook, zonder toestemming van de auteursrechthebbenden.

JUBILEUMUITGAVE 8 JAAR LECTORAAT BEROEPSONDERWIJS HOGESCHOOL UTRECHT & 10 JAAR LEERSTOEL BEROEPSONDERWIJS UNIVERSITEIT UTRECHT

pag 2

hoofdstuk # Naam hoofdstuk

pag 3

hoofdstuk # Naam hoofdstuk

Voorwoord 05

INLEIDING ELLY DE BRUIJN 09 SUE ASHLEY 17 LIESBETH BAARTMAN 21 ARTHUR BAKKER 25 NIENKE BIJLSMA 29 ELLY DE BRUIJN 33 REMCO COPPOOLSE 37 WENJA HEUSDENS 41 ANNE KHALED 45 MONIQUE VAN DE LAARSCHOT 49 CAROLINE VAN LEEUWEN 53 HARMEN SCHAAP 57 ILYA ZITTER 61 IMPRESSIE JUBILEUMBIJEENKOMST 65

Colofon 75

pag 5

Voorwoord

jubileumuitgave Lectoraat & Leerstoel Beroepsonderwijs

/ VOORWOORD Dit is de publicatie die hoort bij het dubbele jubileum van 8 jaar Lectoraat Beroepsonderwijs bij Hogeschool Utrecht en 10 jaar Leerstoel Beroepsonderwijs bij de Universiteit Utrecht.

Het Lectoraat Beroepsonderwijs is gepositioneerd bij het Kenniscentrum Educatie, Faculteit Educatie van Hogeschool Utrecht (HU). De Leerstoel Beroepsonderwijs met als volledige titel ‘Pedagogisch-didactische vormgeving van beroepsonderwijs, volwasseneneducatie en levenslang leren’, is in het leven geroepen door de Stichting Max Goote Bijzondere Leerstoelen en is gepositioneerd bij de Faculteit Sociale Wetenschappen, afdeling Educatie van de Universiteit Utrecht (UU). De inhoudelijke kern van het lectoraat en de leerstoel betreft het opleiden en professionaliseren voor beroepsuitoefening. Het betreft de leerprocessen die in die context plaatsvinden en de ondersteuning daarvan door docenten en praktijkopleiders. Onze programma’s laten zich samenvatten onder de noemer: 'Over grenzen: pedagogisch-didactische aspecten van het opleiden voor beroepsuitoefening'.

Op 19 februari 2015 is dit dubbeljubileum gevierd met een landelijke, interactieve bijeenkomst in Utrecht. Op deze dag is het ‘flipping the classroom’ concept ingezet met een twist: Lectoraat & Leerstoel Beroepsonderwijs flippen het onderzoek! De afgelopen tijd is 'flipping the classroom' een ware hype geworden in het onderwijs. Wat doe je als je je 'classroom flipt'? Dan vervang je klassikale kennisoverdracht door video en gebruik je de ‘face-to-face’ tijd om interactief de diepte in te gaan. Wij zijn mee gegaan in deze trend en hebben ons onderzoek geflipt. Sinds september 2014 zijn er korte video’s online gezet waarin een onderzoeker van het Lectoraat en/of Leerstoel Beroepsonderwijs vertelt over zijn of haar meest recente onderzoek. En die interactie dan?

pag 6

Voorwoord

Die heeft op 19 februari plaats gevonden, waarbij de aanwezigen in gesprek zijn gegaan met de onderzoekers en daarnaast onder leiding van het Nederlands Debat Instituut hebben gedebatteerd. De rode draad van het jubileumfeestje werd gevormd door de volgende vragen: Waar komen we vandaan?

Waar staan we nu?

Waar gaan we naar toe?

In deze publicatie hebben we de inzichten en opbrengsten zoals deze 19 februari aan de orde zijn geweest, tot drie onderdelen gebundeld.

Inleiding Lectoraat en Leerstoel Beroepsonderwijs: Verleden, heden en toekomst. Dit hoofdstuk is gebaseerd op de video van Elly de Bruijn waarmee de bijeenkomst op 19 februari werd geopend.

Onderzoekers aan het woord Vervolgens komen de onderzoekers van het Lectoraat en/of Leerstoel Beroepsonderwijs in alfabetische volgorde aan het woord. Deze onderzoekers zijn hogeschoolhoofddocenten, (senior) onderzoekers, docent-onderzoekers, promovendi en onderzoekers die tijdelijk met ons samenwerken. De teksten van deze hoofdstukken zijn gebaseerd op de video’s die zijn gemaakt voor 19 februari. De bijbehorende reeks video’s is te bekijken op onze website: http://www.onderzoek.hu.nl/Kenniscentra/Educatie/ Beroepsonderwijs/Flipping-het-onderzoek.aspx Dagimpressie Tot slot hebben we een impressie gemaakt van de bijeenkomst zelf. Het is een verslag van een mooie, levendige bijeenkomst, die is bezocht door mensen vanuit alle verschillende hoeken van ons brede beroepsonderwijsdomein: docenten, docentopleiders, onderzoekers, (landelijke) beleidsmakers, innovatoren, kennismakelaars, adviseurs; zowel vanuit het mbo, als vanuit het hbo en de universiteit.

pag 7

Voorwoord

pag 8

pag 9

Inleiding Elly de Bruijn

jubileumuitgave Lectoraat & Leerstoel Beroepsonderwijs

/ INLEIDING ELLY DE BRUIJN

Lectoraat en Leerstoel Beroepsonderwijs in Utrecht: Verleden, heden en toekomst De volgende tekst is gebaseerd op de gelijknamige openingsvideo van 19 februari 2015.

In 2015 bestaat het lectoraat Beroepsonderwijs aan Hogeschool Utrecht acht jaar. De bijzondere leerstoel beroepsonderwijs aan de Universiteit Utrecht die voluit heet de pedagogisch didactische vormgeving van beroepsonderwijs, volwasseneneducatie en levenslang leren, bestaat tien jaar. Dat is een moment om bij stil te staan.

In de afgelopen jaren hebben we ons bezig gehouden met het hele spectrum van fundamenteel onderzoek naar leren en begeleiden in het beroepsonderwijs tot en met het leren werken met de ontwikkelde kennis en professionaliseren van het veld.

We noemen de thematiek van lectoraat en leerstoel ook wel eens het leren op en over de grenzen naar en in het kader van beroepsuitoefening. Dat heeft te maken met het gegeven dat leren plaatsvindt op school en op de werkplek, dat je docenten nodig hebt en opleiders op de werkplek, dat benodigde kennis niet alleen formele of harde kennis is maar ook de werkproceskennis in de beroepspraktijk en de mores van het beroep.

Naast meer fundamenteel onderzoek voornamelijk via promotieonderzoek van onder andere hbo-docenten zelf, proberen we de ontwikkelde en bestaande kennis toegankelijk en transparant te maken, en te vertalen zodat die ook voor de beroepsonderwijspraktijk en de docenten toepasbaar is. In al die jaren zijn we ook bezig geweest met het professionaliseren van opleiders en we maken zelfs ook stukjes opleiding. Dat is wat we vierden op 19 februari 2015 onder het motto “Waar komen we vandaan, waar staan we nu en waar gaan we heen?�

pag 10

Inleiding Elly de Bruijn

Lectoraat Beroepsonderwijs: Eerste termijn (2007-2011) Het lectoraat is begin 2007 aan de faculteit Educatie van Hogeschool Utrecht gestart als een lectoraat zonder basisfinanciering. Het lectoraat had in eerste instantie vooral een missie uit te dragen, namelijk om aandacht te vragen voor wat beroepsonderwijs is en wat dat betekent voor het opleiden van leraren voor het beroepsonderwijs. Dat was door degenen die geijverd hadden voor de instelling van het lectoraat aan de Faculteit Educatie een belangrijke doelstelling. Op dat moment waren de lerarenopleidingen voor de algemene vakken daar niet echt mee bezig, behalve dan via een aparte route die een beetje naast de reguliere opleidingen stond. Dit, terwijl de studenten die in het tweedegraads domein (de bachelor lerarenopleidingen) afstuderen voor een groot deel terecht komen in het vmbo en mogelijk ook of in een latere fase, in het mbo. Dat is het tweedegraads domein, met de onderbouw van havo/vwo erbij.

Aangezien de meeste jongeren tussen 12-18 jaar aan vmbo of mbo deelnemen, de bovenbouw havo/vwo het eerstegraads domein is, komen de meeste afgestudeerden aan de tweedegraads lerarenopleidingen uiteindelijk in vmbo en mbo terecht.

De studenten die algemene vakken deden werden echter opgeleid alsof ze alleen in het algemeen voortgezet onderwijs gingen werken. En er was eigenlijk weinig fundamenteel begrip van wat beroepsonderwijs nu eigenlijk is, verdergaand dan een leuke context om eens wat aan te illustreren.

Daarnaast ontwikkelden we kennis over wat dat docentschap nu precies is, wat betekent dat voor de vormgeving van begeleiding?

Dat was in de eerste termijn de taak van het lectoraat en we werkten eraan via een verzameling van projecten, want we waren immers een lectoraat. In die projecten werkten docenten die het vak van onderzoeker nog moesten leren. Professionalisering van hogeschooldocenten op het gebied van onderzoek was en is ook een taak van het derde-geldstroom lectoraat. Met onderzoekers van buiten die het vak al kenden, en het scholenveld werkten we met de docenten van de hogeschool in projecten zoals bijvoor-

pag 11

Inleiding Elly de Bruijn

beeld het definiëren van het vakmanschap van de docent beroepsonderwijs. Zo organiseerden we het lectoraat.

We vormden met al die interne en externe betrokkenen een kenniskring. Als kenniskring presenteerden we elkaar ons werk maar we organiseerden ook verdiepende activiteiten via zogenaamde Leren & Ervaren sessies. In de ‘Leren-sessies’ bestudeerden we bijvoorbeeld kernartikelen op ons domein.

In de ‘Ervaren-sessies’ bezochten we interessante praktijken in het beroepsonderwijs.

Lectoraat Beroepsonderwijs: Tweede termijn (2011-2015) In de tweede termijn die nu bijna vier jaar geleden startte, kregen we basisfinanciering. Dus je kunt zeggen dat we erkend werden.

Overigens “ontdekte” men in de Hogeschool dat het lectoraat zich met vraagstukken bezig hield die voor het hbo, zijnde ook beroepsonderwijs, relevant waren. Dus de kennis die wij ontwikkelden en/of toegankelijk maakten over leren in de context van beroepsopleidingen was zeker ook nuttig voor de hogeschool zelf. In de tweede termijn bewoog het lectoraat zich daarmee wat meer naar het hbo als onderdeel van de professionele praktijk, naast continuering van aandacht voor mbo. Het lectoraat heeft actief meegewerkt aan de inrichting van het Expertisecentrum docent HBO binnen de eigen hogeschool dat gericht is op verdere professionalisering van de hogeschooldocent als het gaat om de onderwijstaak. Onderzoekers van het lectoraat zijn ook mede opleiders binnen dit centrum. Ook hebben we gedurende de hele tweede termijn gewerkt aan een nieuwe masteropleiding voor docenten beroepsgerichte vakken in (v)mbo en hbo waarmee we de expertise vanuit het lectoraat eigenlijk ten volle benutten.

Omdat het lectoraat nu ook een basisfinanciering kende was het mogelijk een meer coherent onderzoeksprogramma vorm te geven gericht op leren in beroepsopleidingen en het begeleiden daarvan. We kregen ook wat meer variatie in de personeelsopbouw. Zo hebben we promovendi die het onderzoek nog moesten leren, of docenten die eens een keer praktijkonderzoek wilden doen, en senioronderzoekers die al een behoorlijke staat van dienst hebben.

pag 12

Inleiding Elly de Bruijn

Leerstoel beroepsonderwijs Universiteit Utrecht: 2005-2015 De bijzondere leerstoel aan de Universiteit Utrecht startte in 2005 met een omvang van 0.2 fte. De instelling van deze leerstoel kent een achterliggend verhaal. Want -enigszins gechargeerd- net als de onbekendheid met beroepsonderwijs bij de lerarenopleiding, was in het fundamenteel onderzoek eigenlijk ook heel weinig aandacht voor onderzoek naar vraagstukken in de context van beroepsopleidingen. Een speciale Stichting, de Stichting Max Goote Bijzondere Leerstoelen werd opgericht om onderzoek naar beroepsonderwijs te versterken via de instelling van een drietal leerstoelen. Een van die leerstoelen was de leerstoel ‘pedagogisch-didactische vormgeving’ die in Utrecht werd gesitueerd en die ik in 2005 ging invullen. Als eerste moest de leerstoel zorgen dat er meer onderzoek gedaan werd naar vraagstukken over leren en begeleiden in het beroepsonderwijs.

Als tweede was ook belangrijk dat we voldoende onderzoekers zouden krijgen die die vraagstukken kunnen bestuderen.

Ik heb daarom een stukje onderwijs in de masteropleiding Onderwijskunde om studenten te interesseren voor beroepsonderwijs. De leerstoel heeft vooral ook geïnvesteerd in het ontwikkelen van een netwerk van promovendi en postdocs die zich bezig hielden met onderzoek naar de vraagstukken in het beroepsonderwijs, en die eigenlijk heel erg verspreid zaten over verschillende instituten in Nederland. Soms zaten ze helemaal op hun eentje en namen daardoor dan toch maar een ander domein of thema als onderzoek. Zo probeerden we via de leerstoel deze onderzoekers te behouden voor onderzoek naar beroepsonderwijs, want daar hebben we er eigenlijk veel te weinig van.

Unieke combinatie: lectoraat en leerstoel De combinatie van lectoraat en leerstoel hier in Utrecht is bijzonder omdat je het hele spectrum van het werken aan kennisvragen kunt behappen, van meer fundamenteel gericht werken waarbij je je niet de hele tijd druk hoeft te maken over hoe het in de praktijk gaat, tot het maken van een vertaalslag om die kennis toegankelijker te maken, en het helpen van professionals in het beroepsonderwijs om te leren werken met die kennis (want dat is weer een apart

pag 13

Inleiding Elly de Bruijn

vraagstuk) tot en met het in feite zelf uitvoeren van professionalisering- en opleidingsactiviteiten waarmee je die kennis volledig en direct benut. Vanuit een leerstoel aan de universiteit is het lastig om dit hele spectrum te realiseren, maar evenzeer vanuit een lectoraat aan een hogeschool. Dus het mooie is dat je ze hier bij elkaar hebt en dat ze elkaar kunnen bevruchten. Soms kun je ze ook niet onderscheiden.

Ambitie: waar gaan we naar toe?

De ambities voor de toekomst van het lectoraat en de leerstoel, want dat zouden we het liefst zo willen houden, is dat we het onderzoeksprogramma nog iets coherenter maken. We hebben in de plannen voor de derde termijn van het lectoraat eigenlijk een mooie slag gemaakt. We zeggen, tamelijk plat, dat het programma zich richt op beroepsonderwijs vormgeven, beroepsonderwijs uitvoeren en beoordelen van het geleerde in het beroepsonderwijs. Dat zijn de drie belangrijke thema’s voor beroepsonderwijs, in het bijzonder het handelen van docenten.

De meer fundamentele en ook praktijkgerichte kennis op deze thema’s zouden we bij elkaar willen zetten en toegankelijk maken zodat deze beschikbaar is voor opleiden en professionaliseren.

We zouden graag een generieke, praktijkgerichte kennisbasis (oftewel principled practical knowledge, de term is van Carl Bereiter1) willen formuleren. We hebben nu brokjes fundamentele kennis en brokjes ervaringskennis, maar we moeten een meer consistent verhaal hebben over wat het is, zodat we nog beter kunnen werken met de kennis, professionaliseren en opleiden.

Dat is één. Wat we ten tweede natuurlijk verder graag willen is dat we rond die drie thema’s en de onderliggende thematiek van leerprocessen in beroepsopleidingen, promotietrajecten verwerven en nieuw onderzoek doen, zodat we de kennis ook verder kunnen ontwikkelen. Want het blijft toch zo, ook bij lectoraten, dat je pas

Bereiter, C. (2013). Principled Practical Knowledge: not a bridge but a ladder.

Journal of the Learning Sciences, 23, 4-17. DOI:10.1080/10508406.2013.812533.

1

pag 14

Inleiding Elly de Bruijn

je meerwaarde ten opzichte van opleidingen in de beroepspraktijk kunt hebben als je ook onderzoek blijft doen. Als je alleen maar werkt als opleider vanuit het lectoraat of voor de beroepspraktijk als adviseur, dan verlies je eigenlijk je toegevoegde waarde want dan ben je net als die anderen. Wij halen onze toegevoegde waarde uit het ontwikkelen en expliciteren van nieuwe kennis.

Dus dat is een tweede ambitie.

En als derde ambitie noem ik, we hebben we er natuurlijk wel meer, het realiseren van een professionele masteropleiding voor docenten beroepsgerichte vakken aan het mbo en hbo, zeg maar een eerstegraads lerarenopleiding beroepsgerichte vakken.

We ontwikkelen deze samen met Windesheim en heeft als naam de Master Expertdocent Beroepsonderwijs (MEB). De MEB is inmiddels geaccrediteerd en we gaan in september 2015 starten.

Net als voor het Expertisecentrum docent HBO ben ik de dragend lector als het gaat om de kwaliteit. Onderzoekers vanuit het lectoraat hebben tevens een onderwijstaak in deze master.

Zo brengen we onderzoek en onderwijs heel dicht bij elkaar, ten behoeve van de kwaliteit van beroepsonderwijs.

pag 15

Inleiding Elly de Bruijn

Functie Promovendus Lectoraat Beroepsonderwijs (HU) & Leerstoel Beroepsonderwijs (UU) en Hogeschooldocent Faculteit Economie en Management (HU) Thema Stimuleren van conceptueel begrip bij hbo-studenten International Business Studies Website sueashley.hu.nl

pag 17

Sue Ashley

jubileumuitgave Lectoraat & Leerstoel Beroepsonderwijs

/ SUE ASHLEY

Sue Ashley aan het woord De volgende tekst is gebaseerd op de video die is opgenomen voor 19 februari. Sue is in 1991 naar Nederland gekomen vanuit AustraliĂŤ en haar video is in het Engels.

Research theme My research is about conceptual understanding in international business. The ultimate aim is to find out what students need to know so that we can improve teaching methods. The difficulty of teaching in international business is that we need to prepare students for all kinds of environments in an increasingly complex and multidisciplinary domain. We need to prepare students to solve problems in whatever situations they might find themselves in.

Research method To find out what conceptual understanding in international business is, we looked at the literature and consulted two panels of experts from different backgrounds: from international business professional practice, research and education. The panels discussed the aspects of international business needed to solve complex problems. In this way, we worked out the main components of conceptual understanding for international business.

Main insights Conceptual understanding involves the ability to explain what you know. To solve problems, international business professionals need to be able to explain local and global contexts, be able to explain general business practices and give specific examples, and be able to explain theoretical concepts and how things work. The one thing that surprised me the most from this research was that deep conceptual understanding requires out-of-the-box thinking.

Few achieve it but out-of-the-box thinking is what organisations need in international business.

pag 18

Sue Ashley

Relevance for educational practice A definition of conceptual understanding will be the first step towards developing a tool, a rubric, to assess conceptual understanding. Once we’re able to measure conceptual understanding, then we’ll be in a better position to develop new curricula that will lead to improved conceptual understanding of students so that they will be better prepared for life as professionals.

What I am really proud of is the fact that although I haven’t finished my research yet, I’m already using the results and insights in my work at the Faculty of Economics and Management at HU University of Applied Sciences. I’m helping students and sharing insights with colleagues. And I see from students’ enthusiasm in my graduation research course that they’re already learning much more from me than they used to.

pag 19

Sue Ashley

pag 20

hoofdstuk # Naam hoofdstuk

Functie Hogeschoolhoofddocent Lectoraat Beroepsonderwijs, Expertisecentrum docent HBO en Master Expertdocent Beroepsonderwijs (MEB: samenwerking Windesheim en HU) Thema Beoordeling in het beroepsonderwijs Website liesbethbaartman.hu.nl

pag 21

Liesbeth Baartman

jubileumuitgave Lectoraat & Leerstoel Beroepsonderwijs

/ LIESBETH BAARTMAN

Liesbeth Baartman aan het woord De volgende tekst is gebaseerd op de video die is opgenomen voor 19 februari.

Onderzoeksthema De focus van mijn onderzoek is de kwaliteit van toetsing en toetsprogramma’s in het beroepsonderwijs. Het uitgangspunt is mijn promotieonderzoek, waarin een twaalftal kwaliteitscriteria zijn ontwikkeld en gevalideerd waarmee de kwaliteit van Competentie Assessment Programma’s kan worden geëvalueerd. Hiervoor hebben we ook een instrument ontwikkeld: het kwaliteitsinstrument toetsprogramma (KIT). Dat is een instrument waarmee opleidingsteams de kwaliteit van hun toetsprogramma onder de loep kunnen nemen. Dit instrument wordt momenteel gebruikt binnen verschillende opleidingen in het vmbo, mbo en hbo. We willen steeds stimuleren om naar de kwaliteit van toetsing te kijken op programmaniveau, in plaats van alleen naar de kwaliteit van losse toetsen. Een toets is immers geen los onderdeel, maar heeft een plek in een curriculum met andere toetsvormen.

Dit programma-denken over toetsing is relatief nieuw en nog weinig onderzocht.

Onderzoeksresultaten Een belangrijk inzicht uit het onderzoek naar de kwaliteit van toetsing is dat het in het beroepsonderwijs heel belangrijk is om te denken in termen van een toetsprogramma dat bestaat uit allerlei verschillende soorten toetsen. We hebben met de opleidingsteams met name gewerkt aan het nadenken over kwaliteit vanuit het geheel van een toetsprogramma en gekeken naar wat dat betekent voor de verschillende toetsen die daaronder zitten.

pag 22

Liesbeth Baartman

Relevantie voor de praktijk Het onderwerp toetsing is heel actueel in het beroepsonderwijs, zowel in het mbo als in het hbo. Toetsing is belangrijk omdat je uiteindelijk door middel van een toets laat zien of een student voldoet aan de eisen die je hebt gesteld in het onderwijs.

Het is belangrijk dat er goed onderzoek wordt gedaan naar toetsing in het beroepsonderwijs omdat toetsing in het beroepsonderwijs ook specifieke kenmerken heeft. Onderzoek naar toetsing gaat bijvoorbeeld vaak alleen maar over kennistoetsing, terwijl het beroepsonderwijs breder is. Studenten worden voorbereid op een beroep, dus uiteindelijk wil je ook toetsen of studenten daadwerkelijk kunnen functioneren in een beroep.

Als je kijkt naar de dagelijkse praktijk van het beroepsonderwijs blijkt uit het onderzoek dat het heel belangrijk is dat je start vanuit een toetsprogramma en dat het ook betekent dat je als individuele docent in een team samenwerkt. Dus dat het om meer gaat dan alleen de eigen toets van jouw eigen vak. Het is belangrijk om als team te bepalen: Wat is ons toetsprogramma en hoe toetsen we met dat gehele programma op de juiste wijze de competenties van onze studenten?

pag 23

Liesbeth Baartman

pag 24

hoofdstuk # Naam hoofdstuk

Functie Universitair hoofddocent Universiteit Utrecht (UU) en tijdelijk als senior onderzoeker verbonden aan de Leerstoel Beroepsonderwijs (UU) & Lectoraat Beroepsonderwijs (HU) Thema’s Boundary crossing en specifiek school-werkovergangen (Lectoraat) Meten en conceptualiseren van professionele kennis (Leerstoel) Websites: arthurbakker.hu.nl (HU) www.uu.nl/staff/ABakker4 (UU)

pag 25

Arthur Bakker

jubileumuitgave Lectoraat & Leerstoel Beroepsonderwijs

/ ARTHUR BAKKER

Arthur Bakker aan het woord De volgende teksten zijn gebaseerd op de video’s die zijn opgenomen voor 19 februari. Van Arthur zijn er twee video’s opgenomen: een video over het thema ‘boundary crossing’ en een video over het thema ‘meten en conceptualiseren van professionele kennis’.

Thema boundary crossing (Lectoraat) Het thema dat mij erg bezig houdt, al heel erg lang, is boundary crossing. De reden hiervan is dat ik geïnteresseerd ben in hoe je op school voorbereid wordt op werk. Het begrip transfer is daarin eigenlijk te simpel. Dus we zijn overgestapt op de metafoor van boundary crossing. Ik ben dan specifiek geïnteresseerd in school-werk of opleiding-beroepspraktijk als praktijken waartussen mensen ‘boundary crossen’. De theorie van boundary crossing ziet grenzen als sociaal-culturele verschillen, die ervoor zorgen dat samenwerking stagneert. Boundary crossing bestaat uit de processen, hier tussen werkveld en school, die ervoor zorgen dat samenwerking wel goed loopt.

De overgang van school naar werk en andersom verloopt lang niet altijd naar wens. Veel bedrijven klagen dat stagiairs onvoldoende kennis en vaardigheden hebben. En studenten vinden het moeilijk om wat zij op school geleerd hebben op de werkvloer toe te passen. Maar er zijn tal van succesvolle initiatieven om de aansluiting tussen school en werk te verbeteren.

De reden dat ik in boundary crossing geïnteresseerd ben is dat we binnen het beroepsonderwijs toch vaak te maken hebben met een soort kloof, een grens tussen opleidingspraktijk en beroepspraktijk. En die grens, daar moeten we over. We moeten zorgen dat er goed geschakeld kan worden en dat mensen kunnen

pag 26

Arthur Bakker

verbinden. Boundary crossing is een mooie metafoor, je ziet het helemaal voor je.

Relevantie voor de praktijk Het doel is om de wetenschappelijke kennis die er nu is rond boundary crossing te vertalen naar de beroepspraktijk van het beroepsonderwijs, de opleidingspraktijk, professionalisering, Human Resources Development (HRD), enzovoort. Sommige theorieën klinken misschien abstract en dat zijn ze natuurlijk ook, want ze zijn heel algemeen. Maar het voordeel van deze theorie is dat we in het beroepsonderwijs bij opleiders toch steeds horen: ‘Ha, wij herkennen het, dit klopt, dit werkt en hier kan ik iets mee’. Dus hier zou denk ik gelden, dat niets zo praktisch is als een goede theorie.

Thema meten en conceptualiseren van professionele kennis (Leerstoel) Onderzoeksaanleiding In het beroepsonderwijs leer je allerlei stukjes kennis. Als student word je geacht die op een of andere manier te integreren tot de zogeheten professionele kennis, de beroepskennis die je nodig hebt om je beroep goed te kunnen uitoefenen. En die professionele kennis heeft dus een specifieke aard, waardoor de student het beroep goed kan uitoefenen. Het kan een beetje van ‘dit’ zijn en een beetje van ‘dat’. Het kan expliciet zijn of juist impliciet, algemeen of specifiek. Dat allemaal samen is dan die professionele kennis, die je nodig hebt voor dat beroep.

Professionele kennis is heel belangrijk in elk beroep. Dat zal niemand ontkennen. Maar je ziet over de laatste decennia dat de nadruk daarop toch wat is afgezwakt. Er is nu een tegenbeweging.

Maar door de nadruk op competenties en expertise is de kennis een beetje buiten beeld gekomen. En ook door hoe het gemeten werd. Je meet vaak competenties door te kijken naar wat iemand doet of wat iemand kan, maar dan zie je de kennis nog niet direct.

pag 27

Arthur Bakker

Onderzoeksmethode Als eenmaal duidelijker is wat professionele kennis is, dan kun je die ook beter gaan meten. Het voordeel van goed meten is dat je die kennis weer beter kunt toetsen in de opleiding. Wij hebben daartoe allerlei experts bevraagd en de literatuur bestudeerd. We zijn gekomen tot een grote lijst van allerlei mogelijkheden hoe je professionele kennis kunt meten. Die gaan van ‘eye tracking’ met hardop denken, naar klinische redeneercasussen, waar studenten mee moeten redeneren om kennis meetbaar te maken.

Relevantie voor de praktijk We kennen allemaal de pen en papier toets, van platte kennis meten. Ik zeg niet dat dat niet moet gebeuren, maar het voordeel van deze analyse is dat we veel meer mogelijkheden zien om professionele kennis te meten in de praktijk. Professionele kennis is natuurlijk toch een heel rijk iets, dus dan moet je ook creatief zoeken naar technieken waarmee je die boven tafel kunt krijgen.

pag 28

hoofdstuk # Naam hoofdstuk

Functie Promovendus Leerstoel Beroepsonderwijs (UU) & Lectoraat Beroepsonderwijs (HU) Thema Betekenisverlening van en zingeving aan beroepskennis door mbo-studenten Website nienkebijlsma.hu.nl

pag 29

Nienke Bijlsma

jubileumuitgave Lectoraat & Leerstoel Beroepsonderwijs

/ NIENKE BIJLSMA

Nienke Bijlsma aan het woord De volgende tekst is gebaseerd op de video die is opgenomen voor 19 februari.

Onderzoeksthema Dit onderzoek gaat over hoe mbo-studenten beroepskennis ontwikkelen. Veel veranderingen die in het mbo plaatsvinden hebben als doel om de ontwikkeling van beroepskennis bij mbo-studenten te bevorderen. Maar eigenlijk weten we nog helemaal niet zo goed hoe dit proces bij mbo-studenten er precies uitziet, hoe studenten beroepskennis ontwikkelen.

In mijn onderzoek ga ik er vanuit dat twee aspecten een rol spelen bij het ontwikkelen van beroepskennis. Aan de ene kant sociale interactie: door interactie met medestudenten, met docenten, en met experts uit de beroepspraktijk raakt de student bekend met de concepten, normen, waarden en opvattingen die een rol spelen in een beroep. Aan de andere kant moet de student deze kennis zich ook eigen maken. Dit betekent dat hij de beroepskennis gaat koppelen aan en integreren met persoonlijke opvattingen, normen, waarden en overtuigingen.

Onderzoeksmethode In mijn onderzoek heb ik een kijkje genomen in de dagelijkse onderwijspraktijk. Ik ben naar het CIOS, de opleiding sport en bewegen, in Goes gegaan en heb gekeken wat er nu gebeurt als docenten en studenten met elkaar in interactie zijn over beroepskennis. Ik ben, met mijn camera, binnengestapt bij allerlei lessen, zowel theorielessen, praktijklessen als SLB-lessen. Ik heb deze lessen bijgewoond en continu gefilmd wanneer de docent in gesprek was met zijn of haar studenten.

pag 30

Nienke Bijlsma

Vervolgens had ik natuurlijk een hele berg aan videodata. Het was even zoeken naar hoe daar wegwijs in te worden. Uiteindelijk heb ik de data op twee verschillende manieren benaderd. Aan de ene kant ben ik vanuit de theorie gaan kijken: Wat wordt er nou gezegd over de ontwikkeling van (beroeps)kennis in interactie met anderen en over het individueel verwerven van beroepskennis?

Hier heb ik bepaalde kaders uitgehaald waarmee ik naar de data ben gaan kijken. Daarnaast heb ik ook de data met mijn boerenverstand bekeken en me afgevraagd: Wat gebeurt daar nu eigenlijk? Wat zie ik de studenten doen als zij in interactie zijn met de docent en medestudenten?

Onderzoeksresultaten Uit het onderzoek bleek dat de student drie verschillende fasen doorloopt als hij/zij beroepskennis ontwikkelt in interactie met anderen. Eerst is er een fase van ‘onderdompelen’ waarin de student kennis maakt met allerlei begrippen. Vervolgens gaat de student zich dit eigen maken, hij/zij gaat het personaliseren door te bedenken: ‘Wat ik vind ik hier nu eigenlijk van?’ Uiteindelijk volgt een fase waarin de student dat gaat testen bij de docent en medestudenten: ‘Klopt het nu wat ik vind en vinden jullie dat ook?’

Relevantie voor de praktijk Wat mij opviel aan de resultaten was dat studenten heel vaak blijven hangen in de eerste fase van kennisontwikkeling, waarin ze kennis maken met de begrippen. De persoonlijke opvattingen en ideeën van studenten zelf kwamen zelden aan bod. Wanneer dit wel het geval was, dan werd dit vaak ook weer afgekapt door de docent of was de les inmiddels voorbij. Eigenlijk werd er opvallend weinig aandacht besteed aan de persoonlijke opvattingen van studenten. Ik denk dat de uitdaging voor de praktijk is om studenten ook echt beroepskennis te laten personaliseren en te vragen naar hun eigen opvattingen en ideeën. In mijn vervolgstudies probeer ik dit samen met de docenten en teamleiders van het CIOS te verbeteren. Hier word ik heel erg blij van, dat ik nu de kans heb om samen met docenten een onderwijsprogramma van begin tot eind op te zetten, uit te voeren en te evalueren.

pag 31

Nienke Bijlsma

pag 32

hoofdstuk # Naam hoofdstuk

Functie Lector en Hoogleraar Beroepsonderwijs (HU en UU) Thema Het profiel van de opleider mbo en hbo Websites ellydebruijn.hu.nl (HU) www.uu.nl/medewerkers/EdeBruijn (UU)

pag 33

Elly de Bruijn

jubileumuitgave Lectoraat & Leerstoel Beroepsonderwijs

/ ELLY DE BRUIJN

Elly de Bruijn aan het woord De volgende tekst is gebaseerd op de video van Elly de Bruijn in haar rol van onderzoeker die is opgenomen voor 19 februari.

Onderzoeksthema Hoe verlopen de leerprocessen in het beroepsonderwijs en wat kunnen docenten eigenlijk toevoegen? Dat is de centrale vraag die in dit thema centraal staat. Een hele specifieke aanleiding voor dit vraagstuk is dat we eigenlijk nog heel weinig weten waar het nu precies om gaat en wat er anders aan is aan de rol van docent beroepsonderwijs ten opzichte van de rol van de docent in bijvoorbeeld het algemeen voortgezet onderwijs. We denken dat er in elk geval drie elementen van belang zijn: vak, beroep en de onderwijswetenschappen. Tezamen vormen deze de input voor het pedagogisch-didactisch handelen van de docent in het beroepsonderwijs.

Vak Als eerste element heb je het vak of onderdeel dat je verzorgt in een beroepsopleiding. Je moet dat goed beheersen, en in al die verschillende beroepscontexten moet je je vak kunnen zien en de studenten helpen bij het betekenis geven aan die specifieke vakkennis voor het beroep waarvoor ze worden opgeleid.

Dan gaat het bijvoorbeeld om een algemeen vak als Nederlands, maar vooral om de beroepsgerichte vakken of onderdelen zoals voedingsleer, mechanica of accountancy.

Beroep Het tweede element dat daar vanzelf bij komt bij docenten in het beroepsonderwijs is het beroep waartoe je opleidt. Want je werkt in een groter geheel. HygiĂŤnevraagstukken zijn in een opleiding voor koks heel anders dan bij een opleiding verpleegkunde. Dus daar zie je al dat het vak kleurt naar het beroep. En dat moet je

pag 34

Elly de Bruijn

als docent in het beroepsonderwijs niet alleen snappen natuurlijk, maar daar moet je boven kunnen staan en leerlingen in mee kunnen nemen. Je moet studenten helpen om de ervaringen die ze opdoen in de beroepspraktijk te verbinden met hetgeen ze leren over vak en beroep op school.

Onderwijswetenschappen Het derde element, is de kennis van leren en ontwikkelen, dus de kennis vanuit de onderwijsleerwetenschappen of praktischer gezegd de pedagogisch-didactische kennis en kunde. Die pedagogisch-didactische kant ziet er overal, voor elk vak en domein anders uit. Want wat je doet met de studenten in de ICT-opleiding draag je niet zomaar één op één over naar opleidingen maatschappelijk werk.

Ik heb het nu dus over drie elementen gehad; vak, beroep en pedagogisch-didactische kennis en kunde die je eigenlijk niet los van elkaar kunt zien. Wij proberen in kaart te brengen wat dat nu precies is, hoe het één niet zonder het ander kan en hoe het dus eigenlijk nog een stuk beter kan. In het lectoraat doen we daar onderzoek naar, en die kennis die we ontwikkelen brengen we actief naar buiten via lezingen, boekjes en ook in professionaliserings- en opleidingsactiviteiten voor de docenten zelf.

pag 35

Elly de Bruijn

pag 36

hoofdstuk # Naam hoofdstuk

Functie Onderzoeker Lectoraat Beroepsonderwijs en hogeschooldocent Faculteit Gezondheidszorg (HU) Thema Handelingskader voor top-down onderwijsinnovaties Website remcocoppoolse.hu.nl

pag 37

Remco Coppoolse

jubileumuitgave Lectoraat & Leerstoel Beroepsonderwijs

/ REMCO COPPOOLSE

Remco Coppoolse aan het woord De volgende tekst is gebaseerd op de video die is opgenomen voor 19 februari.

Onderzoeksthema De afgelopen vijftien jaar ben ik betrokken geweest bij verschillende onderwijsinnovaties, vanuit de rol als projectleider, maar ook in allerlei andere rollen. Wat ik steeds merkte was dat er een wisselende dynamiek is in onderwijsinnovaties.

Het kan lekker lopen, met veel enthousiasme en tot prachtige resultaten leiden. Maar het kan ook zijn dat er veel gedoe, strubbelingen en stagnaties plaatsvinden. Ik heb me altijd verbaasd over die wisselende dynamiek. En ik wilde dat beter begrijpen.

Als docent-onderzoeker ben ik geïnteresseerd in wat er gebeurt in onderwijsinnovaties. Meer specifiek kijk ik naar onderwijsinnovaties en probeer ik te begrijpen waardoor deze een succes worden of waardoor juist stagnaties ontstaan.

Ik richt me op top-down onderwijsinnovaties, en kijk daarbij naar wat docenten doen als ze worden geconfronteerd met zo’n top-down initiatief. Met dit onderzoek hoop ik leiders in onderwijsinnovaties een handelingskader te bieden voor het inrichten van succesvolle onderwijsinnovaties.

Onderzoeksresultaten Wat we weten uit literatuur is dat ‘top-down’ onderwijsinnovaties wel leiden tot veranderingen in beleid en organisatie, maar zelden leiden tot veranderingen van wat docenten doen in het klaslokaal. We veronderstellen dat het te maken heeft met de wat dominante lineaire aanpak van onderwijsinnovaties.

We denken ook op basis van de literatuur dat onderwijsinnovaties veel complexer zijn, dat het veel meer een samenspel is

pag 38

Remco Coppoolse

van verschillende actoren die gemeenschappelijk tot betekenisgeving gaan komen en dat die sociale processen daarbinnen heel belangrijk zijn.

Onderzoeksmethode Ik heb een casestudy gedaan binnen het Siriusproject. Sirius gaat over excellente studenten, dus studenten die meer willen en meer kunnen dan de gemiddelde student. Ik heb gekeken in één zo’n ‘honoursprogramma’ naar wat docenten nu daadwerkelijk doen op het moment dat ze onderwijsinnovatievraagstukken op zich af krijgen. Dat betekent dat ik in de praktijk acht docenten heb gevolgd gedurende een periode van drie maanden door middel van observationeel onderzoek. Voor een deel heb ik interviews gedaan, docenten hebben logboeken bijgehouden, en ik heb veel in de praktijk meegekeken op momenten waarop docenten aan de slag gingen met onderwijsinnovatie. Vervolgens keek ik steeds wat er gebeurde tussen docenten naar aanleiding van die onderwijsinnovatie-impuls.

Relevantie voor de praktijk Wat het onderzoek oplevert is dat we een aantal reactiepatronen van docenten vinden die afwijken van die verwachte reactiepatronen op basis van de innovatie-impuls. Verder hebben we proberen te begrijpen wat de oorzaak is van deze reactiepatronen, wat leidde tot een eerste set aandachtspunten voor onderwijsinnovatie.

Een voorbeeld van zo’n aandachtspunt is dat als de innovatieimpuls wordt afgestemd met docenten, dat je eerder reactiepatronen kunt verwachten die wel leiden tot veranderingen in het klaslokaal.

Die aandachtspunten hebben we ook samengevat in een animatie en zijn de uitgangspunten voor vervolgonderzoek naar een handelingskader voor top-down onderwijsinnovaties.

pag 39

Remco Coppoolse

pag 40

hoofdstuk # Naam hoofdstuk

Functie Promovendus Lectoraat Beroepsonderwijs (HU) & Leerstoel beroepsonderwijs (UU) en Hogeschooldocent, Instituut Theo Thijssen, Faculteit Educatie Thema Leerprocessen in het beroepsonderwijs Website wenjaheusdens.hu.nl

pag 41

Wenja Heusdens

jubileumuitgave Lectoraat & Leerstoel Beroepsonderwijs

/ WENJA HEUSDENS

Wenja Heusdens aan het woord De volgende tekst is gebaseerd op de video die is opgenomen voor 19 februari.

Onderzoeksthema Mijn onderzoek wordt uitgevoerd binnen het mbo. Binnen het mbo is men op zoek naar manieren om studenten zo optimaal mogelijk te kunnen laten leren. Toch is er nog heel weinig zicht op hoe studenten nu eigenlijk leren en hoe hun leerprocessen eruit zien.

Mijn onderzoek richt zich dan ook op het blootleggen van leerprocessen van studenten in praktijk-nabije leeromgevingen.

Er wordt vaak gesproken over een kloof, dat theorie op school wordt aangereikt en in de praktijk gaat men aan de slag. In die praktijk is geen theorie, lijkt de opvatting soms te zijn bij studenten.

Terwijl er in de praktijk natuurlijk enorm veel theorie zit. Alleen zit de theorie daar soms verstopt en moet deze nog geëxpliciteerd worden. Daarnaast worden er in het mbo, binnen allerlei opleidingen heel veel praktijken gecreëerd waarin studenten ook zelf aan de slag gaan in bijvoorbeeld een autogarage, een kantine of een restaurant enz. Je ziet dat er nog een slag gemaakt moet worden in hoe studenten begeleid moeten worden om in al die verschillende leeromgevingen, theorie in de praktijk te leren herkennen en te leren hoe zij alle opgedane kennis en ervaringen in de verschillende omgevingen met elkaar kunnen verbinden.

Onderzoeksmethode De methode die ik in dit onderzoek heb gebruikt, is de methode van ‘reflection in action’ en ‘reflection on action’. Ik heb met een docent studenten gevraagd om hardop te vertellen wat zij deden en waarom zij dit zo deden terwijl ze bezig waren met

pag 42

Wenja Heusdens

een handeling. Dat kon van alles zijn. ‘In action’ zijn studenten bezig en verwoorden zij direct wat ze doen, wat ze denken en waarom. En de docent en ik hebben studenten gevraagd te reflecteren ‘on action’, dus achteraf in onderwijsleergesprekken waarin wij de studenten vroegen te expliciteren wat heb je gedaan en waarom? Wij keken in deze setting dus met de student terug op een eerdere handeling.

Onderzoeksresultaten De resultaten van mijn onderzoek laten zien dat het leerproces van het contextualiseren van kennis een heel complex proces is.

Wat met name opvallend is in de resultaten is dat studenten echt geholpen moeten worden om hun denken te expliciteren.

Ze weten vaak wel wat zij moeten doen en waarom zij dit zo doen, maar de docent en ik waren echt nodig om het naar buiten te krijgen, om het onder woorden te brengen.

Een opvallend resultaat in het onderzoek, waar ik niet naar heb gekeken en wat ik niet had verwacht, is dat in de praktijk studenten enorm kijken naar de docent of praktijkbegeleider.

Ze slurpen eigenlijk alles op van wat docenten en praktijkopleiders doen en aan de hand van die ervaring passen studenten dat in een nieuwe, volgende situatie toe en melden dan, “Ja, want dat deed mijn docent zo”. Ik vond het opvallend dat de student zo enorm kijkt naar de docent, en met name dat de docent zich daar niet altijd even bewust van is. Dus de docent is een ontzettend groot rolmodel.

Relevantie voor de praktijk Ik ben echt tevreden over dit onderzoek wanneer ik zie dat zowel docenten als studenten een ‘aha-moment’ beleven, zo van “Oh, nu snap ik het!”. Het mooie was dat beide partijen door het bevragen en het interviewen over de kennis en het handelen van studenten in de praktijk, heel anders naar de praktijk gingen kijken en vaak die ‘aha-momenten’ beleefden. Dan zeiden studenten: “Oh ja, daarom doe ik dat”. En de docent zei: “Oh ja, ik vul altijd heel snel in, maar ik moet het de student

pag 43

Wenja Heusdens

laten zeggen, dus ik moet wat gas terug nemen�. Dat vond ik ontzettend leuk omdat je dan ook als onderzoeker voelt dat je onderzoek ook direct iets toevoegt aan de praktijk.

pag 44

hoofdstuk # Naam hoofdstuk

Functie Hogeschooldocent Lectoraat Beroepsonderwijs, Expertisecentrum docent HBO en Master Expertdocent Beroepsonderwijs (MEB: samenwerking Windesheim en HU) Thema Begeleiden van leren in het beroepsonderwijs Website annekhaled.hu.nl

pag 45

Anne Khaled

jubileumuitgave Lectoraat & Leerstoel Beroepsonderwijs

/ ANNE KHALED

Anne Khaled aan het woord De volgende tekst is gebaseerd op de video die is opgenomen voor 19 februari. In deze video ligt het accent op een grootschalige deelstudie die onderdeel uitmaakte van Anne’s promotieonderzoek aan de Universiteit Wageningen over praktijksimulaties in de context van het groene onderwijs, dat is afgerond eind 2014.

Onderzoeksthema De context van het promotieonderzoek is het groene beroepsonderwijs. In het groene onderwijs heb je veel praktijksimulaties. We wilden weten of in praktijksimulaties de benodigde competenties ontwikkeld kunnen worden en welke leeromgevingskenmerken van praktijksimulaties daarbij horen. Wat is nu effectief en wat niet? Daarvoor heb ik één grootschalig onderzoek gedaan dat deel uitmaakt van het promotieonderzoek.

Ten eerste ging dit onderzoek over de authenticiteit van de leeromgeving, dus hoe realistisch of hoe echt die is. Ten tweede over de hoeveelheid zelfsturing die er is en de invloed daarvan op de competentieontwikkeling. Daarbij heb ik ook gekeken naar de studentpercepties van de leeromgeving. Hebben die daar ook invloed op? Er werd verwacht dat die ook een belangrijke rol spelen.

Onderzoeksmethode De methode die ik heb gebruikt bij deze deelstudie is een grootschalige vragenlijststudie. Ik heb bij 23 verschillende praktijksimulaties, bijvoorbeeld in de dierenrichting, bloemrichting en de techniekrichting, vragenlijsten uitgezet bij 516 studenten.

De docenten, van die 23 simulaties, hebben ook nog vragenlijsten ingevuld over de leeromgeving en de uitkomsten.

pag 46

Anne Khaled

Onderzoeksresultaten Het belangrijkste resultaat van het onderzoek is dat de mate waarin de docent de leeromgeving authentiek en zelfsturend vindt geen directe invloed heeft op de leeruitkomsten, op de competenties die ontwikkeld kunnen worden. Dat was enigszins tegen onze verwachting in.

Toen ben ik gaan kijken naar wat de mbo- en hbo-studenten vinden van de leeromgeving, dus hoe authentiek ze die ervaren en hoe zelfsturend ze die ervaren. Bijvoorbeeld of ze ervaren dat er mogelijkheden zijn voor keuzemomenten en of deze van invloed zijn op de competentieontwikkeling. De uitkomst was dat die invloed heel positief was. Als studenten vonden dat de simulatie authentiek en zelfsturend was, dan vonden zij ook dat er veel competenties ontwikkeld werden.

Relevantie voor de praktijk Wat kan de praktijk hier nou mee? Ik denk dat er twee dingen belangrijk zijn. Ten eerste natuurlijk dat die studentpercepties heel erg belangrijk zijn. Neem ze mee als je die leeromgeving maakt en dan kunnen er competenties worden ontwikkeld, verwacht ik.

Daarnaast denk ik dat bepaalde activiteiten van de docenten weinig impact hadden (zelfsturing stimuleren) doordat wรกt zij doen om zelfsturing te bevorderen niet altijd zo zichtbaar is.

Dus ik zou zeggen: niet alleen facilitator zijn, ook activerender zijn in het begeleiden van zelfsturing. Dan denk ik dat je dan meer impact zal zien.

Wat ik echt heel leuk aan deze studie vond, is dat de docenten mij zo goed hebben meegeholpen. Want het invullen van de vragenlijsten was niet gemakkelijk en kwam niet altijd op een goed moment. Studenten willen in een praktijksimulatie graag zo snel mogelijk aan de slag gaan. Dat toch zoveel studenten en docenten mij hebben geholpen, daar ben ik nog steeds erg blij mee.

pag 47

Anne Khaled

pag 48

hoofdstuk # Naam hoofdstuk

Functie Docent-onderzoeker Lectoraat Beroepsonderwijs, Hogeschooldocent Instituut Archimedes, Faculteit Educatie Thema Opleiden voor beroepsonderwijs

pag 49

Monique van de Laarschot

jubileumuitgave Lectoraat & Leerstoel Beroepsonderwijs

/ MONIQUE VAN DE LAARSCHOT

Monique van de Laarschot aan het woord De volgende tekst is gebaseerd op de video die is opgenomen voor 19 februari. In deze video staat het onderzoek centraal dat door Monique is uitgevoerd in het kader van het project Professional in Beeld (PIB) en het vervolgonderzoek daarop.

Onderzoeksthema Het begon met Professional in Beeld, dat was een innovatiearrangement rond vakmanschap van de (v)mbo docent. En vier jaar later, toen dat onderzoek was afgerond, ben ik het opleiden voor het beroepsonderwijs op de lerarenopleidingen van de Hogeschool Utrecht gaan monitoren en ondersteunen. Het praktijkprobleem was dat de lerarenopleidingen in Nederland en zo ook onze opleiding, te weinig aandacht besteedden aan het opleiden voor het beroepsonderwijs. Scholen vroegen tien jaar geleden al aan de lerarenopleidingen of zij meer aandacht wilden besteden aan de pedagogische en didactische competenties van docenten. Dat was ĂŠĂŠn. Maar ook het contact maken, de inter-persoonlijke competentie was een punt. En ze hadden sterke teamspelers nodig, docenten die over hun eigen vak heen kunnen kijken en kunnen samenwerken met docenten van andere vakken om zo samen het onderwijs vorm te kunnen geven voor leerlingen die andere behoeften hebben dan de havo-leerlingen. De overkoepelende onderzoeksvraag was: Hoe leidt onze lerarenopleiding van het instituut Archimedes op voor het beroepsonderwijs?

Onderzoeksmethode Er is gekozen voor deels participatief onderzoek waarbij ik als docentonderzoeker het opleiden van het beroepsonderwijs ondersteunde en volgde. Ik draaide mee in de expertgroep die als doel had de vakgroepen te ondersteunen bij het vormgeven van het opleiden voor het beroepsonderwijs.

pag 50

Monique van de Laarschot

Het onderzoek was gericht op het curriculum, de inrichting van de opleiding, het beleid, de structuur en de cultuur. De aandacht voor het beroepsonderwijs was geconcretiseerd in een aantal aandachtspunten zoals beroepsgerichtheid, heterogeniteit van de doelgroep, groepsmanagement, betekenisvolle leeromgevingen en loopbaanbegeleiding.

Onderzoeksresultaten Aandacht voor de heterogeniteit van de doelgroep is in het curriculum het beste geborgd. Dit is terug te vinden in verschillende cursussen van de leerlijn beroep. Alle studenten komen in aanraking met verschillende achtergronden en problemen van leerlingen. Wat nog te weinig aandacht krijgt is het oefenen van de vaardigheden om een heterogene groep te kunnen begeleiden.

Het accent in de cursussen ligt op kennis en onderzoek. We weten van studenten dat zij in de praktijk niet goed weten hoe zij tegemoet kunnen komen aan de verschillen tussen leerlingen en daarbij de groep als geheel kunnen managen. Dit vraagt veel van het vakmanschap van een docent en raakt vaak diep de persoonlijke kwaliteiten en valkuilen.

Het beroepsgericht werken krijgt binnen de opleidingen geen systematische aandacht en is ook geen uitgangspunt voor de leerstofkeuze in het curriculum. Het curriculum is gericht op het geven van het schoolvak in het avo en vmbo. Hetzelfde geldt voor het ontwerpen van betekenisvolle leeromgevingen. De vakdidactiek van de verschillende opleidingen is vooral gericht op de onderwijsconcepten die voorkomen in het algemeen voortgezet onderwijs. Het aanleren van vaardigheden die nodig zijn voor het ontwerpen van betekenisvolle lesomgevingen zoals werkplekkenstructuur waarin gewerkt wordt met beroepscontexten, en het begeleiden van leerlingen binnen dit concept, vindt niet structureel plaats in de verschillende opleidingen.

Over het algemeen kan geconcludeerd worden dat de lerarenopleiding niet gericht is op het opleiden voor het beroepsonderwijs.

De lerarenopleiding is een vakgerichte (subject based) leraren-

pag 51

Monique van de Laarschot

opleiding gericht op het geven van de schoolvakken in het algemeen voortgezet onderwijs. De kennisbasis van de lerarenopleiding is afgeleid van de eindtermen van de algemeen vormende vakken. In het beroepsonderwijs zijn de kennis en vaardigheden in de beroepssituaties leidend en bepalend voor de leerstofkeuze en didactiek. Het is dan ook van belang dat de docent de beroepssituaties kent.

De meeste docenten van de opleiding kennen het beroepsonderwijs echter niet. Zij hebben zelf algemeen voortgezet onderwijs genoten, zijn gaan studeren en vervolgens weer in het algemeen voortgezet onderwijs terecht gekomen. Zij hebben geen beeld van het beroepsonderwijs en de beroepssectoren.

De sterke gerichtheid op de schoolvakken in het avo is diep geworteld in de opleiding en tekent de cultuur, het beleid en de structuur en is lastig te doorbreken.

Ondertussen heeft het ministerie aan de lerarenopleidingen de opdracht gegeven om twee afstudeerrichtingen aan te bieden: één voor avo en één voor het beroepsonderwijs. Dit heeft een enorme ‘boost’ gegeven. Want elke vakgroep moet nu laten zien hoe ze die afstudeerrichting gaan vormgeven voor studenten.

En wij kunnen nu de inzichten en materialen verder verspreiden in het project ‘Hart voor het beroepsonderwijs’.

pag 52

hoofdstuk # Naam hoofdstuk

Functie Docent-onderzoeker Lectoraat Beroepsonderwijs, Hogeschooldocent Instituut Archimedes, Faculteit Educatie Thema Betekenis vak binnen een beroepsopleiding Website carolinevanleeuwen.hu.nl

pag 53

Caroline van Leeuwen

jubileumuitgave Lectoraat & Leerstoel Beroepsonderwijs

/ CAROLINE VAN LEEUWEN

Caroline van Leeuwen aan het woord De volgende tekst is gebaseerd op de video die is opgenomen voor 19 februari.

Onderzoeksthema Dit onderzoek gaat over hoe je een algemeen vormend vak (avo-vak) dat studenten van de lerarenopleiding (gaan) verzorgen kunt koppelen aan het opleiden voor een beroep in het beroepsonderwijs. Het vak koppelen aan het beroep, dat is belangrijk omdat vooral avo-vakken overal op dezelfde manier worden gegeven. Maar daarbij worden ze niet direct gekoppeld aan een bepaald beroep. Dus als je op een mbo-opleiding het vak scheikunde verzorgt en je geeft dat aan dierenartsassistenten in opleiding, dan is voor die mbo-studenten niet direct duidelijk waarom zij nou het vak scheikunde nodig hebben voor hun latere beroep. Daarom is het belangrijk om zo’n avo-vak te koppelen aan het opleiden voor een beroep in het beroepsonderwijs.

In dit onderzoek probeer ik antwoord te geven op twee vragen.

Eén vraag gaat over de inhoudelijke aspecten van opleiden voor een beroep. Die inhoudelijke vraagstelling luidt: ‘hoe kan ik mijn avo-vak koppelen aan opleiden voor een beroep in het beroepsonderwijs?’. En de andere vraagstelling in het onderzoek gaat over hoe bachelor studenten onderzoek kunnen doen tijdens hun lerarenopleiding. Tegen welke knelpunten lopen zij eventueel aan en hoe kunnen we als begeleiders daar mee omgaan? Hoe kunnen we ze helpen in dat proces om onderzoek te doen als ze een beroepsproduct maken?

Want daar gaat het om: studenten van de lerarenopleiding maken een beroepsproduct en daarvoor doen ze een stukje onderzoek.

Beroepsproducten zijn alle dingen die studenten kunnen gebruiken in hun beroepspraktijk bij het lesgeven. Je kunt denken aan een

pag 54

Caroline van Leeuwen

lessenserie, maar ook aan een handleiding voor docenten, allerlei tastbare producten die ze in hun beroepspraktijk gebruiken.

Onderzoeksresultaten: Het onderzoek heeft verschillende dingen opgeleverd. Aan de ene kant inzicht in hoe je kunt begeleiden als studenten van de lerarenopleiding bezig zijn met het maken van een beroepsproduct.

Daarbij gaat het om inhoudelijke begeleiding en procesmatige begeleiding. Aan de andere kant heeft het inzicht opgeleverd voor verschillende vakken. Zo hebben we bijvoorbeeld een student van de lerarenopleiding die docent aardrijkskunde wil worden en die lesmateriaal heeft gemaakt. Daarbij heeft ze het onderwerp klimaat, echt een aardrijkskundig onderwerp, gekoppeld aan de reisbureaumedewerkers die een mbo-opleiding hebben afgerond.

In dat lesmateriaal gebruikt ze gegevens die zij over klimaat heeft.

Ze heeft klimaatgrafieken besproken met haar mbo-studenten.

En de mbo-studenten participeerden uiteindelijk in een simulatie.

Ze speelden een reisbureau na waarin zij informatie moesten geven over reisbestemmingen, waaronder het klimaat.

Relevantie voor de praktijk Ik ben heel erg trots op alle producten, of eigenlijk op de studenten van de lerarenopleiding die al die dingen gemaakt hebben.

Ik vind het fantastisch dat ze zien dat ze hun vak sterker kunnen maken en kunnen verbinden aan een beroep. Een andere student aardrijkskunde die in het beroepsonderwijs werkt heeft aandacht geschonken aan boomkwekerijen. Heel veel vmbo-leerlingen van hem worden later boomkweker. Hij zei bij aanvang van het werken aan zijn beroepsproduct: ’Wat heeft dat nou met het vak aardrijkskunde te maken?’ Hij heeft door zijn onderzoek heel veel inzichten opgedaan. Eigenlijk komt er heel veel van het vak aardrijkskunde in dat latere beroep van boomkweker aan bod.

Dat zagen studenten van de lerarenopleiding in het begin niet zo, die manier waarop hun vak nou precies terugkomt in het beroep waarvoor de leerlingen aan wie ze lesgeven worden opgeleid.

Maar door aan deze vraag te werken, hebben ze daar veel meer inzicht in gekregen!

pag 55

Caroline van Leeuwen

pag 56

hoofdstuk # Naam hoofdstuk

Functie Universitair Docent Radboud Docenten Academie, de universitaire lerarenopleiding van de Radboud Universiteit in Nijmegen; Co-promotor Leerstoel Beroepsonderwijs (UU).

Voorheen promovendus bij de Leerstoel Beroepsonderwijs (UU) en onderzoeksmedewerker Lectoraat Beroepsonderwijs (HU).

Thema Ontwikkeling van persoonlijke werktheorieĂŤn

pag 57

Harmen Schaap

jubileumuitgave Lectoraat & Leerstoel Beroepsonderwijs

/ HARMEN SCHAAP

Harmen Schaap aan het woord De volgende tekst is gebaseerd op de video die is opgenomen voor 19 februari. In deze video staat het onderzoek centraal dat Harmen als promovendus heeft uitgevoerd vanuit de leerstoel Beroepsonderwijs, bij de afdeling Onderwijskunde van de Universiteit Utrecht.

Onderzoeksthema De belangrijkste aanleiding voor het onderzoek is de discussie omtrent de positie van kennis en vakmanschap in het beroepsonderwijs. Vakmanschap is een actueel vraagstuk in instellingen voor beroepsonderwijs, maar bijvoorbeeld ook in de politiek en in onderzoek staat het steeds explicieter in de belangstelling. En eigenlijk wilden wij dat begrip meer verkennen. Wat is nu precies vakmanschap? Hoe kunnen we het duiden en hoe kunnen we de ontwikkeling daarvan bevorderen?

Ten behoeve van het onderzoek hebben wij het begrip verder geconcretiseerd naar een persoonlijke professionele theorie, zijnde een eigen werktheorie waarin je verschillende type kennis je eigen maakt. Het begrip persoonlijke werktheorie is een begrip dat zijn geschiedenis heeft in de beroepssociologie. En daaruit weten we dat er bij de ontwikkeling van persoonlijke werktheorieĂŤn twee processen zich manifesteren. EĂŠn is het internaliseren, dus het eigen maken van informatie, van kennis, en aan de andere kant socialiseren. Dat wil zeggen dat je ingroeit in het beroep. Dus wat betekent het nu om verpleegkundige te worden? Wat betekent het om timmerman te worden? Wat betekent het nou om politieagent te worden? En vooral dan ook: welke eigen accenten leg je hierin? Die twee processen komen samen in wat een persoonlijke werktheorie is.

pag 58

Harmen Schaap

Onderzoeksresultaten Het kerninzicht dat uit dit onderzoek naar voren is gekomen, is dat wanneer je de ontwikkeling van de persoonlijke werktheorie van studenten in het beroepsonderwijs wilt bevorderen dat de dialoog daarin cruciaal is. En met dialoog bedoel ik het gesprek tussen studenten en beroepsopleiders die zowel in de school als op de werkplek kunnen werken. En daarbij heb ik gezien dat het heel belangrijk is om de juiste stimuli te gebruiken, door de juiste effectieve vragen te stellen en zo daadwerkelijk proberen om die werktheorie boven water te krijgen.

Naast de dialoog hebben we gekeken naar de ontwikkeling van persoonlijke werktheorie door een longitudinaal onderzoek, waarin studenten zowel leerden op de werkplek als in het instituut. En wat daaruit het kerninzicht was, was dat de toepassing van de kennis die studenten hebben opgedaan in beide contexten, cruciaal was voor de ontwikkeling van persoonlijke werktheorieën.

Met andere woorden: als je kennis niet kunt toepassen, dan zie je dat de internalisatie van kennis eigenlijk niet plaats vindt.

Relevantie voor de praktijk Een aanbeveling voor de praktijk uit mijn onderzoek is dat het werken met beroepsdilemma’s meer centraal gesteld kan worden ter bevordering van de ontwikkeling van persoonlijke werktheorieën.

Beroepsdilemma’s vatten wij op als complexe problemen die frequent voorkomen in een beroep. En het met elkaar nadenken over hoe je als professional daarmee om kunt gaan vanuit je persoonlijke werktheorie is een hele mooie manier om die werktheorie boven tafel te krijgen, maar ook de ontwikkeling daarvan te bevorderen.

Wat ik fantastisch vond aan mijn onderzoek was dat ik gaandeweg merkte dat ik niet alleen onderzoek aan het doen was, maar dat ik onderzoek aan het doen was samen met de docenten in de beroepsopleidingen. Ik zag gaandeweg in het onderzoeksproces, zonder dat er al uitkomsten bekend waren, dat er sprake was van onderwijsontwikkeling. Docenten gingen op een andere manier naar hun eigen praktijk kijken. Dat vond ik prachtig om te zien.

pag 59

Harmen Schaap

pag 60

hoofdstuk # Naam hoofdstuk

Functie Hogeschoolhoofddocent Lectoraat Beroepsonderwijs, Expertisecentrum docent HBO en Master Expertdocent Beroepsonderwijs (MEB: samenwerking Windesheim en HU) Thema Ontwerpen Beroepsonderwijs Website ilyazitter.hu.nl

pag 61

Ilya Zitter

jubileumuitgave Lectoraat & Leerstoel Beroepsonderwijs

/ ILYA ZITTER

Ilya Zitter aan het woord De volgende tekst is gebaseerd op de video die is opgenomen voor 19 februari.

Onderzoeksthema Als je kijkt naar het thema van dit onderzoek, valt allereerst op dat er weinig onderzoek wordt gedaan naar het beroepsonderwijs. Op de een of andere manier blijft het toch een beetje een ondergeschoven kindje. Ten tweede valt op dat we eigenlijk vrij weinig weten over hoe je nu eigenlijk goed beroepsonderwijs ontwerpt. Wat voor leeromgeving is er nodig om professionals echt startbekwaam te maken voor hun verdere beroepsleven?

Daar weten we ook eigenlijk nog niet zo veel van. En die twee samen maken dat ik dit onderzoek doe.

In dit onderzoek staat één vraag centraal: Hoe ontwerp je beroepsgerichte leeromgevingen? Daarbij gaat het met name over hoe je leeromgevingen in een schoolse setting en leren in een meer praktijksetting, of werkomgeving, goed met elkaar kunt combineren. Wat je ziet in het beroepsonderwijs, is dat er vaak een waterscheiding is tussen wat er op school gebeurt en wat er in de werkomgeving gebeurt. Dat er nog een groot onderscheid is tussen theorie en praktijk. En waar we naar op zoek zijn is vooral ‘hoe kun je het beste van die twee werelden met elkaar combineren?’ Hoe kun je die met elkaar verbinden zodat de kloof tussen theorie en praktijk niet zo groot wordt en zodat studenten dus worden opgeleid tot startbekwame beroepsprofessionals. Dit thema speelt zowel in het middelbare beroepsonderwijs, als in het hogere beroepsonderwijs.

Onderzoeksmethode Dit is ontwerpgericht onderzoek. Dat betekent dat we proberen om samen met docenten onderwijs te maken, onderwijs te

pag 62

Ilya Zitter

verbeteren en onderwijs te innoveren. Daarbij kijken we samen hoe het is aangepakt. Wat is er verbeterd? Wat is er ontworpen?

Het is een aanpak met interviews waarbij we ook observeren, zowel wanneer docenten het onderwijs aan het ontwerpen zijn samen met het werkveld, en ook wanneer het onderwijs wordt uitgevoerd. We bekijken dan of het onderwijs wordt uitgevoerd zoals het is ontworpen.

Onderzoeksresultaten Het belangrijkste inzicht vanuit dit onderzoek is eigenlijk dat we proberen om af te stappen van de klassieke tweedeling tussen onderwijs en praktijk. Daar gebruiken we een model voor. Dat model bestaat eigenlijk uit twee dimensies en vier kwadranten waardoor er dus in plaats van twee tegenstellingen, vier situaties ontstaan waarin je onderwijs kunt positioneren. Dat kan zowel gaan om kennis en vaardigheden acquireren, maar het ook gaan om wat meer reflectieve vaardigheden, dus dat je leert om impliciete kennis expliciet te krijgen. Een andere setting gaat veel meer over oefenen en over trainen en over het in een veilige omgeving alles uitproberen. En de laatste setting is eigenlijk ‘learning on the job’, gewoon leren terwijl je het aan het werk bent. Wat vooral uit dit onderzoek is gekomen is dat je alle vier verschillende settings nodig hebt om in het beroepsonderwijs goed onderwijs te kunnen verzorgen.

Relevantie voor de praktijk De ontwikkelde ontwerpkennis wordt gepubliceerd door te publiceren in wetenschappelijke publicaties, door workshops te geven en ook door laagdrempelige animaties of filmpjes daarvan online te zetten. We zijn begonnen met onderzoek en dat was al participatief met docenten en het werkveld. Wat ik nu het mooist vind is dat we ook onderwijs en professionalisering verzorgen over wat er uit het onderzoek is gekomen en zo docenten kunnen professionaliseren met behulp van inzichten uit het onderzoek.

Zo blijft het niet alleen bij onderzoek doen, het kan ook helpen om ons beroepsonderwijs zowel in het mbo als het hbo te verbeteren.

pag 63

Ilya Zitter

pag 64

hoofdstuk # Naam hoofdstuk

pag 65

Impressie jubileumbijeenkomst

jubileumuitgave Lectoraat & Leerstoel Beroepsonderwijs

/ IMPRESSIE JUBILEUMBIJEENKOMST

Op 19 februari 2015 is het dubbeljubileum van het Lectoraat en de Leerstoel Beroepsonderwijs gevierd. Het was een interactieve bijeenkomst in Utrecht die is bezocht door een breed publiek: docenten, docentopleiders, onderzoekers, (landelijke) beleidsmakers, innovatoren, kennismakelaars, onderwijskundigen, adviseurs; zowel vanuit het mbo, als vanuit het hbo en vanuit de universiteit.

De rode draad van de bijeenkomst werd gevormd door drie vragen: Waar komen we vandaan?

Waar staan we nu?

Waar gaan we naar toe?

De dagvoorzitter en debatleider van de bijeenkomst was Donatello Piras van het Nederlands Debat Instituut. Hij geeft de bijeenkomst meteen een energieke start door de bezoekers te vragen zich voor te stellen aan de buurvrouw/buurman en kort met elkaar in gesprek te gaan.

pag 66

Impressie jubileumbijeenkomst

Waar komen we vandaan?

Openingsvideo De bijeenkomst is geopend met een video van de jubilerende lector en hoogleraar Elly de Bruijn waarin het verleden, heden en de toekomst van het Lectoraat en Leerstoel Beroepsonderwijs aan bod kwamen. In het inleidende hoofdstuk van deze publicatie is een uitgewerkte versie van deze video te vinden. Piras vraagt als de video is afgelopen; ‘En… wat heeft 8 en 10 jaar onderzoek naar beroepsonderwijs nu eigenlijk opgebracht?’ Met als antwoord: ‘… dat is een te veelomvattende vraag, daarvoor kunnen de bezoekers beter in gesprek gaan met de onderzoekers straks.

Wat ik wel weet is dat het beroepsonderwijs, zowel bij de HU als bij de UU, een betere plek heeft gekregen en dat is mooi, want de thematiek is van groot belang.’

Dialoogsessie In de dialoogsessie, in de vorm van een plenair debat met de zaal, worden vier belangrijke inzichten uit de afgelopen 8 en 10 jaar onderzoek belicht: Inzicht 1: Leerprocessen in beroepsonderwijs kenmerken zich door verbinden en integreren Inzicht 2: Opleiders in beroepsonderwijs excelleren door lenig omgaan met (vak)inhoud in context beroep en adaptieve stijl naar studenten Inzicht 3: Beroepskennis is een geheel van verschillende soorten kennis (formeel, impliciet, feiten maar ook waarden en normen); de ontwikkeling daarvan is in curricula nog onderbelicht Inzicht 4: Leeromgevingen in het beroepsonderwijs zijn gesitueerd op school & de werkplek en mengvormen daarvan.

pag 67

Impressie jubileumbijeenkomst

Aan de betrokken onderzoekers wordt om nadere toelichting gevraagd. Zo licht Wenja Heusdens inzicht 1 nader toe: ‘Alle kennis en ervaring die je opdoet, het integreren hiervan is nodig en de docent is hierin onmisbaar. Wij vragen van studenten dit allemaal met elkaar te verbinden en een belangrijk inzicht hierbij is: verwacht niet dat men het zomaar vanzelf doet bijvoorbeeld tijdens een stage, dat is niet vanzelfsprekend.’

Na de stemming blijkt dat het grootste deel van de zaal verder in gesprek wil over inzicht 3: beroepskennis. De discussie komt terecht op de vraag hoe je het curriculum van een opleiding optimaal kunt inrichten wanneer het gaat om een nieuw beroep of een beroep dat sterk in ontwikkeling is: om welke beroepskennis gaat het dan?

Ook komt de dialoog terecht bij de vraag over het beoordelen van beroepskennis, waarop Liesbeth Baartman aangeeft: ‘Het onderzoek over toetsen gaat over een wat- en een hoe-vraag. Wat willen we beoordelen, in dit geval beroepskennis, en hoe, hoe kunnen we dit dan toetsen.’

pag 68

Impressie jubileumbijeenkomst

Waar staan we nu?

Eerste ronde in gesprek met onderzoekers Tijd voor de eerste ronde gesprekken met de onderzoekers verbonden aan het Lectoraat en Leerstoel Beroepsonderwijs. Het idee voor deze ronde is om de diepte in te gaan rond het onderzoek zoals kort is uitgelegd in de reeks video’s die is opgenomen.

Deze video’s zijn sinds september 2014 online komen te staan en konden ook voorafgaand aan de bijeenkomst op de daarvoor beschikbare laptops met een kopje koffie of thee erbij worden bekeken. Er zijn 12 sub-ruimtes beschikbaar om in kleine groepjes in gesprek te gaan met de onderzoeker over het betreffende thema. De betrokken onderzoekers, met ieder hun eigen thema, zijn in deze jubileumpublicatie aan bod geweest. Tijdens de bijeenkomst wordt hierover in de subgroepen druk gepraat en gediscussieerd.

pag 69

Impressie jubileumbijeenkomst

Debatcarrousel controversieel vraagstuk De rode draad ‘waar staan we nu’ wordt plenair weer opgepakt in de vorm van een debatcarrousel waarin een controversieel vraagstuk centraal staat. De zaal is opgedeeld in drie vakken die de verschillende rollen in het debat vertegenwoordigen: voorstanders, tegenstanders en rechters/waarheidsvinders.

Het controversiële vraagstuk dat centraal staat is: Opleiders moeten verder professionaliseren wil het beroepsonderwijs (mbo en hbo) een kwaliteitsslag kunnen realiseren. En dan gaat het om professionalisering ten aanzien van het primaire proces: beroepsonderwijs uitvoeren, vormgeven en de leerresultaten beoordelen. De stelling voor dit tweede plenaire debat in de vorm van een debatcarrousel is: Om de kwaliteit van het beroepsonderwijs te verbeteren hebben opleiders vooral veel vakkennis nodig.

De nadere toelichting voor deze stelling is als volgt. Een opleider in het beroepsonderwijs beheerst het vak dat hij/zij verzorgt (voedingsleer, boekhouden, mechanica, marketing), kan dat plaatsen in relatie tot het beroep waartoe de opleiding opleidt (doorgrondt het beroep en de toekomstige ontwikkeling daarin in relatie tot zijn/haar vakonderdeel), kan de studenten daarin meenemen en verder brengen via een variatie van werkvormen en begeleidingsstrategieën. Dit professionaliseringsvraagstuk kan niet alleen door de lerarenopleidingen worden opgelost.

Lerarenopleidingen hebben bijvoorbeeld geen opleidingen beroepsgerichte vakken. Ook is het geen vraagstuk van de mbo- en hbo-instellingen alleen. Scholen kunnen niet beschikken over alle actuele bagage over het vak, het beroep en onderwijsleerwetenschappen. We hebben dus ook uitdrukkelijk de vak-faculteiten en expertisecentra nodig.

pag 70

Impressie jubileumbijeenkomst

Er volgt een stevig en levendig debat waarin allerlei vragen en standpunten naar voren komen.

Over het begrip vakkennis ‘Ik vind dat je heel goed moet kijken wat je verstaat onder vakkennis.’

‘Vakkennis: wat vandaag kennis is, is morgen achterhaald.

Veel meer inzetten op ‘leren leren’. Vakkennis is onderhevig aan inflatie.’

Over pedagogisch-didactisch handelen ‘Een opleider is iemand die ook didactisch onderlegd is. Dat is niet automatisch zo. Daar zijn ook alle lerarenopleidingen voor.

De kok die heel goed kan koken, is niet voldoende, als hij geen didactiek heeft, draagt hij niets over.’

Eén van de slotconclusies brengt na het uitwisselen van de stellige voor- en tegenstandpunten, de nuance waar de zaal zich in kan vinden en dat is dat naast vakkennis meer nodig is: ‘Veel kennis betekent niet automatisch dat je een goede docent bent’.

pag 71

Impressie jubileumbijeenkomst

Waar gaan we naar toe?

Tweede ronde in gesprek met onderzoekers De bijeenkomst gaat verder met de derde en laatste vraag van de rode draad van deze dag ‘waar gaan we naar toe?’ Het is tijd voor de tweede ronde gesprekken met de onderzoekers. Het idee voor de tweede ronde is samen te komen tot vraagarticulatie rond het onderzoek zoals kort is uitgelegd in de video’s van de onderzoekers.

Er zijn weer 12 sub-ruimtes beschikbaar om in kleine groepjes in gesprek te gaan, nu over welke vraagstukken er leven rond het betreffende thema, vanuit de aanwezige perspectieven van de deelnemers (onder andere onderwijspraktijk, beleid, onderzoek, onderwijs en professionalisering).

pag 72

Impressie jubileumbijeenkomst

Interactieve stemronde over de stip op de horizon Dan is het alweer tijd voor de plenaire slotronde over de vraag ‘Waar gaan we naar toe?’ Voor deze slotronde zijn vier stippen op de horizon bedacht: Stip 1: Meer onderzoek naar leerprocessen en begeleiden in de context van beroepsopleidingen Stip 2: Werken aan de positionering van beroepskennis in de curricula van beroepsopleidingen Stip 3: Ontwikkelen van leerwerkgemeenschappen van opleiders en onderzoekers beroepsonderwijs om ontwikkelde kennis te (kunnen) benutten door onderwijs te vernieuwen Stip 4: Investeren in het professionaliseren van opleiders (docenten/praktijkopleiders) in het beroepsonderwijs Ter afsluiting van deze dag volgt het laatste plenaire debat met een stemronde voor het bepalen van Dé Stip op de Horizon van het Beroepsonderwijs. Na een eerste stemronde komen twee stippen duidelijk naar voren namelijk, het ontwikkelen van leerwerkgemeenschappen van opleiders en onderzoekers beroepsonderwijs en investeren in het professionaliseren van opleiders in het beroepsonderwijs. De eerste wint het in de tweede stemronde nipt van de tweede. Een mooie stip op de horizon voor de komende jaren Lectoraat en Leerstoel Beroepsonderwijs.

pag 73

Impressie jubileumbijeenkomst

pag 74

bijlage Colofon

pag 75

bijlage Colofon

/ COLOFON Uitgave Hogeschool Utrecht Lectoraat Beroepsonderwijs juli 2015 Redactie Prof. dr. Elly de Bruijn Dr. Ilya Zitter, MSc MTD Fotografie Ed van Rijswijk Vormgeving Vormers'Vuur, Utrecht Drukwerk Grafisch Bedrijf Tuijtel, Hardinxveld-Giessendam Bezoekadres Padualaan 101 3584 CH Utrecht

Postadres Postbus 85029 3508 AA Utrecht

pag 76

ISBN (EAN) 978-90-8928-094-7 Juli 2015, Hogeschool Utrecht Lectoraat Beroepsonderwijs

Op deze uitgave is de CC-BY-licentie van toepassing. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke wijze dan ook, zonder toestemming van de auteursrechthebbenden.

Fem_bo_kib1014_vv

JUBILEUMUITGAVE

JUBILEUMUITGAVE 8 JAAR LECTORAAT BEROEPSONDERWIJS HOGESCHOOL UTRECHT & 10 JAAR LEERSTOEL BEROEPSONDERWIJS UNIVERSITEIT UTRECHT LECTORAAT BEROEPSONDERWIJS