Taal
Keuzemogelijkheden voor leerlingen
Eigenaarschap en leren lezen Het allernieuwste PIRLS-rapport (IEA, 2017) vertelt dat hoewel we in Nederland veel onderwijstijd besteden aan lezen, onze leerlingen niet het best presteren op leesgebied. PIRLS meet de leesvaardigheid van leerlingen in groep 6 in vijftig landen. De toets meet leesvaardigheid en leesmotivatie. Nederland scoort al jaren stabiel als het gaat om leesvaardigheid, maar andere landen halen ons in. Wat betreft leesmotivatie staan we in de achterhoede. Zou het vergroten van eigenaarschap van leerlingen kunnen bijdragen aan het verbeteren van hun leesniveau en -motivatie? Ferdau Terpstra is onderwijsadviseur taal, lezen en meertaligheid bij Cedin en werkt als zelfstandige voor opdrachtgevers binnen en buiten het onderwijs
Meer eigenaarschap aanbrengen, zou kunnen beginnen door kinderen zelf hun teksten te laten kiezen
18
JSW 6 februari 2018
W
e hebben in Nederland prachtige methoden voor technisch lezen. Die stuk voor stuk ingericht en opgebouwd zijn volgens evidence based-theorieën en daardoor dus effectief bijdragen aan de leesontwikkeling van de leerlingen. De praktijk blijkt soms weerbarstiger. En ondanks de pogingen van leerkrachten om leerlingen te stimuleren meer en beter te gaan lezen, is ook de leesmotivatie onder de Nederlandse leerlingen dus nog steeds niet hoog. Ruimte geven aan eigenaarschap en het stimuleren van zelfverantwoordelijkheid worden steeds vaker genoemd als voorwaarden voor het activeren en motiveren van leerlingen. Zou het vergroten van eigenaarschap in het proces van leren lezen mogelijk zijn? En zou dat tevens een positief effect kunnen hebben op de leesmotivatie? In dit artikel verken ik als onderwijsadviseur de mogelijkheden om leerlingen meer keuzevrijheid te geven in het kiezen van eigen leesdoelen en teksten zónder dat de leerkracht het zicht en zijn invloed op het leesproces hoeft te verliezen. Het is immers niet de bedoeling om terug te gaan naar de tijd van (te laat) remediëren en (te veel) leesachterstanden. Technisch lezen en leesmotivatie Lezen is een culturele vaardigheid die kinderen aangeleerd moet worden. De meeste leerlingen hebben expliciete instructie nodig om de elementaire leeshandeling te leren: het ‘hakken en plakken’. Technisch lezen is een decodeervaardigheid. Uit onderzoek blijkt dat het belangrijk is dat dit decodeerproces vlot, foutloos en vooral geautomatiseerd verloopt, zodat er voldoende mentale ruimte overblijft om de aandacht te
richten op het beleven en begrijpen van een tekst. Geautomatiseerd kunnen decoderen is een kwestie van oefenen. Volgens Vernooy (2005) kunnen alle leerlingen dit bereiken. Wel moet de één meer oefenen dan een ander en ook zijn er verschillen in de behoefte aan instructie en de hoeveelheid begeleiding. Wanneer leerlingen AVI-E3 beheersen, is de fase van het aanvankelijk lezen afgerond. De volgende fase is het voortgezet technisch lezen: AVI-M4 tot en met AVI-Plus. Het voortgezet technisch lezen bestaat uit het uitbreiden van de leesvaardigheid: langere woorden, langere zinnen, langere teksten én het lezen op toon. Ook komen kinderen in deze AVI-niveaus lastigere woorden tegen. Bijvoorbeeld de Franse en Engelse leenwoorden of woorden met een ‘c’ die soms als een ‘s’ klinkt en soms als een ‘k’. Voor goede leesresultaten wordt, op basis van onderzoeksresultaten, het volgende geadviseerd (Vernooy, 2005): • Plan per week voldoende leestijd in; • Plan voor zwakke lezers extra leestijd in; • Geef gedifferentieerde instructies en oefen onder begeleiding (voor-koor-door); • Signaleer leesachterstanden op tijd door vaker (dan twee keer) per jaar te toetsen; • Start onmiddellijk met remediëren bij achterstanden of leesproblemen. In methoden is het lesdoel in de leesles in de meeste gevallen voor alle leerlingen gelijk. In de essentie zijn leerlingen zoveel mogelijk met hetzelfde bezig vanuit de visie van convergente differentiatie. De kinderen lezen en oefenen de meeste tijd voorgeschreven teksten. De hoeveelheid instructie, begeleiding en het verrijkende aanbod