Lovrić _______________________________________________________________________________________________
Ne treba ipak izgubiti iz vida činjenicu da je više ili manje uspješno provođenje liofilizacije usko povezano s ekonomskim momentom. Dok savršeno provođenje dehidratacije bioloških preparata zahtijeva potpuno zamrzavanje, to nije neophodno kod živežnih namirnic a, pošto najveći dio prednosti liofilizacije potječe za ove prije svega od primjene niskih temperatura kod kojih se ona ostvaruje (provodi), a manje od drugih čimbenika vezanih uz specifično čvrsto stanje. Toplinska energija u uređajima za liofilizaciju dovodi se na tri osnovna načina: • kondukcijom sa grijane površine (plohe) • radijacijom iz izvora unutar vakuum sistema • indukcijom ili dielektričnim grijanjem Kod prvog načina zamrznuti proizvod nalazi se u kontaktu s grijanom površinom, dok se sušenje odvija na suprotnoj površini (slika 4.101.). Budući da se toplina može prenositi samo uz pretpostavku postojanja termičkog gradijenta, količina topline koja se može dovesti u zonu sušenja ograničena je temperaturom površine koja priliježe uz grijani nosač (ploču), zatim debljinom i toplinskom vodljivosti zamrznutog materijala i temperaturom na granici sušenja. Vodljivost topline, kao što je rečeno, većine bioloških materijala (u zamrznutom stanju) je vrlo niska. Temperatura na mjestu sušenja ovisi o količini dovedene topline, o brzini sublimacije i efikasnosti uklanjanja (odvođenja) vodene pare i samo se indirektno može odrediti. T [°C] smrznuto osušeno
0 –10 –20 –30 –40 –50 grijana ploha uzorak
hlađeni kondenzator
Slika 4.101. Dovod topline provođenjem (kondukcijom)
Temperatura na grijanoj plohi je pod neposrednom kontrolom operatora, ali ta je temperatura ograničena zahtjevom da materijal neprekidno ostane u zamrznutom stanju. Ova metoda dovođenja topline ima nedostatak i u tome što se sušenje ne odvija na strani koja je u dodiru (kontaktu) s izvorom topline, jer bi u protivnom put 218