100% Molenwijk - ontdekkingsreis door multicultureel Molenwijk by Laaktheater

100% Molenwijk Ontdekkingsreis door multicultureel Molenwijk

blub!

Een uitgave van Laaktheater

Vanaf september 2016 tot in het voorjaar van 2017 is Laaktheater samen met kunstenaars Iris de Ruiter en Sylvia Bos op ontdekkingsreis gegaan in de wijk Molenwijk in stadsdeel Laak. Ze hebben de sfeer van Molenwijk geproefd, fotoâ&#x20AC;&#x2122;s van toen opgehaald, gesproken met (oud) bewoners en met de bewoners van nu. Hun reis heeft geleid tot deze reisgids. Ik wil u van harte uitnodigen om met deze reisgids zelf ook op ontdekkingsreis te gaan door deze prachtige en veelzijdige wijk. Ga mee naar de grootste Cruyffcourt van Europa aan het Ketelveld, de stadsboerderij de Molenweide, de authentieke schoolgebouwen in de Ketelstraat en Elboogstraat en natuurlijk niet te vergeten de beeldbepalende Laakmolen op de hoek van de Neherkade en de Trekweg en laat u meevoeren door de prachtige verhalen van de bewoners van toen en nu. Ik ben trots op deze prachtige wijk, haar fantastische bewoners en de manier waarop ze samen zorg dragen dat Molenwijk een wijk is om fijn te wonen, werken en leven en met deze reisgids in de hand vanaf nu ook een wijk om naartoe op reis te gaan.

Hassan El-Houari Stadsdeeldirecteur Laak, Gemeente Den Haag

100% Molenwijk De Molen

•inleiding• Wie door Stadsdeel Laak rijdt, komt tussen de Rijswijkseweg en de Trekvliet, Molenwijk tegen. Een vooroorlogse wijk waar veel culturen samenwonen. Een bijzondere buurt met karakteristieke arbeiderswoningen en nieuwe koopwoningen. Een buurt waar veel gebeurt en waar veel organisaties actief zijn. Toch werd er gezocht naar verbinding, want vele individuen en organisaties, maakt nog geen eenheid. Zo kwamen wij – Sylvia Bos en Iris de Ruiter – terecht in Molenwijk met als opdracht om met de bewoners iets te maken waardoor er verbinding kan ontstaan. De weg naar deze reisgids was een gezamenlijk zoeken naar talenten, gewoontes en rituelen. Het laten zien dat samen meer is dan de gemene deler. Met deze gids hopen we dat mensen elkaar makkelijker kunnen vinden en gaan opzoeken. Het waardevolste aan Molenwijk zijn de mensen, de bewoners. Veel van hen hebben hier altijd gewoond, anderen wonen er al een groot deel van hun leven en weer anderen komen nog maar net kijken. Dit is een gids vol verhalen. Verhalen van de bewoners van Molenwijk. Oud en jong. Ook kinderen van basisscholen De Baanbreker en De Kameleon hebben aan deze gids meegewerkt. Zij hebben gedichten geschreven en tekeningen gemaakt over hun mooie wijk. Je vindt ze als kleine cadeautjes tussen de verhalen. We bedanken alle bewoners die hun verhaal met ons hebben gedeeld. Bewoners die zo verschillend zijn qua achtergrond, gedachtes en leefwijze, als de zon en de maan, maar die elkaar vinden in het samenwonen en samenleven in deze mooie wijk. Een wijk waar iedereen trots op is!

Sylvia & Iris

03 04

Voorwoord Inleiding Een stukje geschiedenis

08 09 11

Lang geleden Van Koperen Knopenbuurt naar Molenwijk Leven boven en in de poort Route

De Molen: Draaien voor de prins De Baanbreker: Laat uw woorden geteld zijn (Dante) 3 Van Clubhuis naar Trefpunt Laakhage 4 Van De Koffiepot naar wijkcentrum 5 De Trekvliet 6 De Gebedsruimte 7 De Kameleon 8 Hoe het Ketelveld het Cruijff-court werd 9 De Karavaan: Nieuwe Haagsche school stijl 10 De Noordpolderkade 11 Esloo College: Bedrijvigheid 12 Van Gerardus Majella naar Wenkebach 13 De Berlage Bruggetjes 14 De Stadsboerderij 15 Het kunstwerk: Reuzegroot 16 Haags Tehuis voor Ongehuwden: De Hunkerbunker 17 Van kerk tot moskee

Colofon

14 18 20 23 27 30 31 32 35 40 42 44 47 48 50 53

100% Molenwijk Een stukje geschiedenis

Een stukje geschiedenis Van de 15e eeuw tot op de dag van vandaag

100% 100% Molenwijk Molenwijk 1 De Lang geleden Molen

Lang geleden

Lang geleden Wie van Den Haag naar

Rijswijk reisde, doorkruiste eeuwenlang een uitgestrekt polderlandschap; de Noordpolder. Toen kon je kiezen uit twee wegen: de Rijswijkseweg en de Trekvliet met het jaagpad. Ten noorden van de Trekvliet strekte zich een veenweidegebied uit dat tot in de 16e eeuw in het bezit was van het vrouwenklooster Sint Maria in Galilea. Daar werd voor het hof in Den Haag op bescheiden schaal turf gewonnen. Ten zuiden van de Vliet was het landschap hetzelfde als in het

Noorden, maar er waren sinds de 17e eeuw ook wat tuinen. Het veenweidegebied was nat en drassig in de winter en wat droger en vol koeien in de zomer. Sinds de 15e eeuw stonden er molens om het land droog te houden. Daar waar de vrijwel rechte Vliet een lichte bocht maakt, kwamen de reizigers langs buitenplaats Cromvliet. Zoals bij veel buitenplaatsen lag er eerste een boerderij die waarschijnlijk door Adriaan Van Leyden verbouwd werd tot een fraaie buitenplaats. In 1759

100% 100% Molenwijk Molenwijk 2 Van Koperen Knopen-buurt De naar Molen Molenwijk

kwam Cromvliet in het bezit van Henrik Kahn die een mooie tuin in Engelse landschapsstijl aanlegde waar wel 300 verschillende buitenlandse gewassen groeiden. Naar de mode van die tijd bouwde hij aan de Vliet een theekoepel. Vele jaren een vast oriĂŤntatiepunt voor de reiziger. Op een mooie zomerdag kon je Hendrik Kahn zien zitten met zijn zakenrelatie of visite lurkend aan de thee of meer. De naam Cromvliet vind je in de Molenwijk terug in het Cromvlietplein. ĂĽ

Van Koperen Knopenbuurt naar Molenwijk 09

100% Molenwijk Van Koperen Knopen-buurt naar Molenwijk

Het landelijke karakter van de Molenwijk die toen nog Noordpolder heette zal echter spoedig veranderen. Tussen 1915 en 1921 is de Molenwijk aangelegd naar een stedenbouwkundig plan van Berlage uit 1909. Het maakte deel uit van het uitbreidingsplan dat architect H.P. Berlage in 1909 indiende en in 1911 werd goedgekeurd. De buurt was bedoeld voor de lagere ambtenaren zoals spoorwegemployees, werknemers van de Haagse Tramwegmaatschappij en boden van het stadhuis. Vanwege hun uniformen stond de wijk bekend als ‘de Koperen Knopenbuurt’.

h Hendrik Petrus Berlage (Architect) Geboren: 21 februari 1856, Amsterdam Overleden: 12 augustus 1934, Den Haag

Rond het begin van 1900 bood de Molenwijk nog een zeer landelijke aanblik. Foto’s laten groene weilanden zien waar koeien grazen. De Rijswijkseweg liep door landerijen en was met bomen omzoomd. Iemand die op de Goudriaankade stond kon in de verte het dorpje Rijswijk zien liggen. Aan de overkant van het water zag deze toeschouwer de Laakmolen die zijn naam aan de Molenwijk zou geven.

Voor de tweede Wereldoorlog heerste in deze wijk orde en netheid. Door de verplichte woninginspectie konden de bewoners niet anders. Volgens de normen van die tijd stonden de woningen goed te boek. Dat veranderde in de jaren zestig door nieuwe opvattingen over wooncomfort. De woningen werden nu kippenhokken genoemd. De woningen waren wel groot met zeven of acht kamers, maar de kamers piepklein. Met een modern bankstel was de woonkamer meteen gevuld en plaats voor een koelkast in de keuken was er niet. De veranderde wensen van bewoners, nieuwe inzichten over wonen en samenleven, maakte dat de stadsvernieuwing werd ingezet. Dit is een apart hoofdstuk in de geschiedenis van de Molenwijk, dat in deze gids verder niet aan bod komt. å

100% Molenwijk Leven boven en in de poort

Leven boven en in de poort Ze zijn er nu niet meer, de poorthuizen, die deel uitmaakten van het ontwerp van Berlage. Allemaal gesloopt tijdens de stadsvernieuwing in de jaren â&#x20AC;&#x2122;70 van de vorige eeuw. Blokken huizen omsloten door poorten waardoor je op een soort plein kwam. Boven de poorten waren ook woningen. Woningen met geschiedenis. 11

100% Molenwijk Leven boven en in de poort

lie woonde in zo’n poortwoning. Ze woont al meer dan een halve eeuw in de Molenwijk en wil hier nooit meer weg. “Mijn ouders woonden vanaf 1950 hier in de Koperen Knopenbuurt. Mijn vader werkte als bewaker bij een kazerne en als gevangenisbewaarder. Hij droeg dus uniformen, waardoor mijn ouders in deze buurt mochten wonen. We kregen een huis boven een poort in de Elboogstraat. Onder het oude behang kwamen de muren tevoorschijn die vol geschilderd zaten met hakenkruizen. Dat vonden mijn ouders niet zo fijn. Waarschijnlijk was het huis in de oorlog een bezettingslocatie van de NSB geweest. Toen we later een keer het tapijt weghaalden, ontdekten we een luik in de vloer. Onder de vloer helemaal naar beneden toe bleek de muur van de poort eronder hol te zijn. Mijn broers gingen er met zaklantaarns in en vonden daar een heel oude antieke radio met een fiets zodat je met een dynamo de stroom kon aantrappen. Ook stonden er van die oude

Alie

donkergroene blikken met oorlogseten opgeslagen. Die hebben we niet meer opgegeten. En dan die grote spinnen… voordat het luik openging, hadden we er geen last van. Nadat het luik open was geweest wel. Waar zouden ze vandaan gekomen zijn? Ik sliep bij mijn ouders in de slaapkamer in mijn eigen bed. Mijn bed dekte het luik af. Ik werd op een ochtend vroeg wakker en mocht mijn ouders dan nog niet wakker maken. Ik zag iets groots en diks aan een draad door de kamer vliegen. Het vloog van de ene kant naar de andere kant van de kamer en toen hoorde ik POK. Het bleken spinnen te zijn met een enorm dik lijf. Ze zagen er niet uit als vogelspinnen, want daar hadden ze te korte pootjes voor. Mijn moeder had in die tijd ook van groenteboer Guus op het Cromvlietplein een doosje bananen gekregen. Die waren nog hartstikke groen, dus die had ze onder haar bed gezet om verder te rijpen. Er was dus de twijfel, kan er een spin uit zo’n bananendoos zijn gekomen? Of zijn ze uit dat luik gekomen omdat dat in twintig jaar niet was open geweest? Die vraag houdt mij nog steeds bezig. Ik weet het niet. å

Ontdek Molenwijk! Maak kennis met de wijk en haar bewoners

100% Molenwijk De Molen, Trekweg 102

‘ Op bezoek geweest bij de Laakmolen. Voor het eerst in bijna 56 jaar. Het heeft nu een beetje een gevoel of ik op heilig grondgebied ben geweest’ – Alie

Draaien voor de Prins Als de molen nu draait Trekweg 102 Startpunt route

is dat voor de sier (voor de Prins). De doeken aan de wieken, die vroeger gebruikt werden om de wind mee te

vangen, hangen er nu werkloos aan. Het werk dat de molen vroeger deed, doet de molen niet meer. De molen draait nu alleen voor recreatieve doeleinden. Elektrische gemalen hebben het werk

overgenomen. Hoewel de molen geen nut meer heeft, 14

is het wel de naamgever van de wijk en de bewoners zijn er trots op. De ‘molenaar’ vertelt: “Het is een heel karwei om de molen op de wind te zetten. Met kettingen, katrollen en andere hulpmiddelen zoals de witte (krui)paaltjes rondom de molen, krui (draai) ik de kap met wiekenkruis van 15 ton met de hand. Het op de plaats zetten duurt ongeveer drie kwartier. Het luistert nauw

100% Molenwijk De Molen

wat betreft de weersomstandigheden. Als ik de molen wil laten draaien moet de wind precies goed zijn; niet te hard en niet te zacht. Ik doe dat op speciale molendagen. De molen is dan niet te bezoeken. Niemand wil een klap van de molenwiek krijgen per slot.â&#x20AC;? De Laakmolen is een achtkantige riet-gedekte poldermolen. Een typische Hollandse molen. De molen was oorspronkelijk bestemd om de Noordpolder te bemalen maar na ontpoldering van dat gebied bemaalde de Laakmolen alleen de plantsoenen van het Laakkwartier en Spoorwijk. De Laakmolen is eigendom van de gemeente Den Haag, maar wordt bewoond door een particuliere beheerder die zorg draagt voor de molen.

100% Molenwijk De Molen

De oorspronkelijke molen werd gebouwd in 1699. In 1980 besloot de gemeente de molen te restaureren, maar voor het zover was werd de molen door brand zwaar beschadigd. De bewoners van de Molenwijk voelden zich zo betrokken bij de toekomst van de Laakmolen, dat zij actie ondernamen om de restauratie op gang te brengen. Opnieuw verwoestte in 1984 een brand de molen voordat deze herbouwd was. Daarna werd de molen tussen 1986 en 1988 herbouwd en staat de molen nu in volle glorie te pronken. De molen staat op de monumentenlijst. ĂĽ

Ik ben in de molen Ik pak de zaadjes en leg het op het bakje Ik ruik de zaadjes Ik voer de hond Molen Ik pak de zaadjes en hoor muziek. Dag! Abdelhakim (groep vijf De Baanbreker)

Bij de molen waait de wind. Ik kijk naar de winkels. Ik zie de molen en de zwanen. Bij de molen waait de wind. Ik hoor de rivier ik ruik de aarde, ik vind het leuk, ik kijk naar de molen. Bij de molen waait de wind. Ik kijk naar de winkels. Hafsa (groep vijf De Kameleon)

100% Molenwijk De Molen

100% Molenwijk De Baanbreker, Elboogstraat 68

“ Laat uw woorden geteld zijn” (Dante)

De Baanbreker Schoolgebouw ‘De Baanbreker’ aan de Elboogstraat heeft karakteristieke kleine raampjes en een opvallende blauwe kleur. Dat was in de zeventiger jaren al zo en dat is nog steeds zo. Het oude gebouw heeft een rijke historie.

Het gebouw werd in 1921 geopend. In die tijd zaten er een lagere school op de benedenverdieping en een Mulo (Meer Uitgebreid Lager Onderwijs) op de bovenverdieping van het gebouw. Toen had de school nog geen naam. In de oorlog is de school een 18

tijd gevorderd geweest door de Duitsers. In 1952 kreeg de school de naam Leeghwaterschool. Er heeft zelfs een slagersvakschool in het gebouw gezeten. Ook werd de school vroeger met kolen warm gestookt. In de kelder van de school is een stookhok waar vroeger de kolen werden opgeslagen. Leerlingen moesten in die tijd naar dat hok om kolen te halen, maar het werd ook wel als strafhok gebruikt. In 1985 werden de kleuterschool en de lagere school samengevoegd tot basisschool

100% Molenwijk De Baanbreker

Irene Leurs directeur De Baanbreker

Fred Zuiderwijk presentator en cabaretier

Ik ben lang geleden begonnen op kleuterschool de Klimroos. We hadden naast de kleuterschool een melkwinkeltje, maar ook een snoepwinkeltje. De kinderen kregen elke week hun melkgeld of schoolgeld in een zakje mee naar school. Dan hadden we met de snoepwinkel afgesproken dat het geld niet voor een bepaalde dag bij hem besteed mocht worden. Anders ging al het geld op aan snoep voordat het op school afgeleverd werd.

Mijn oude lagere school de Leeghwaterschool heet nu De Baanbreker. Alles is veranderd. Dit was een belangrijke plek in mijn leven. Mijn eerste verliefdheid en de eerste kus in het fietsenhok op het schoolplein. Als zesjarig jongetje mocht ik op het drumstel van de directeur ter ere van het afscheid van de toenmalige zesde klas op de muziek van de Spotnicks meespelen. Dat was het begin van een glansrijke carriĂ¨re als beroepsmuzikant en dat is allemaal hier begonnen in deze gymzaal van De Baanbreker.

Rejin groep zes De Baanbreker

en kreeg de school de naam De Baanbreker. Toen de Klimroos (kleuterschool bij de poort in de Elboogstraat) werd afgebroken kon het glas-in-lood drieluik behouden blijven. Dit drieluik hangt nu te pronken in De Baanbreker. De spreuk van Dante is hier te lezen. ĂĽ

Ik wil dat je naar de Elboogstraat komt, want ik vind het daar heel leuk. Omdat je dan mijn school kunt zien, je ruikt de lekkere bloemen en bomen en je hoort de kinderen. Ik voel me daar heel prettig en ik ben blij dat ik kinderen zie. Mijn school heeft hele mooie kleuren. In mijn straat voel ik me fijn want mijn vriendin woont daar. En dan kan ik vaak met haar spelen.

100% Molenwijk Laakhage, Peilstraat 67

Aan de buitenkant is er niet zoveel te zien, maar aan de binnenkant van Laakhage fluisteren de muren de verhalen over lang vervlogen tijden; eerste dansjes, een eerste zoenâ&#x20AC;Ś Zolang als men zich kan herinneren is er een buurthuis in de Peilstraat. Het is nu een Buurthuis van de Toekomst. Bewoners hebben het bestuur over het buurthuis, maar er is een tijd geweest dat het buurthuis, clubhuis heette en beheerd werd door C. Thiesâ&#x20AC;Ś

Van clubhuis

100% Molenwijk Laakhage

R Wiet dochter van C. Thies

R Alie bewoonster van het eerste uur

Mijn vader beheerde de club en de dierenweide achter de club. In de dierenweide zaten schaapjes, kippen en konijnen. Thuis hadden we twee aapjes. Rond 1964 kwam hij in Laakhage, in de tijd dat de kelder beneden nog Arendshorst heette. Op woensdagmiddag organiseerde mijn vader altijd een spelletjesmiddag voor de jeugd. Op zaterdagavond waren er eerst discoavonden, maar later kwamen er ook bandjes spelen en zondags draaiden we films. Mijn vader liet ook Sinterklaas door de wijk gaan met de drum- en majoretteband ‘klein maar dapper’ en daarna was er een Sinterklaasfeest voor de buurt. Met de Kerst draaide hij voor de oudjes uit de wijk films. Ze werden dan opgehaald en weer thuisgebracht, er was een gratis hapje en drankje en iedereen kreeg een leuke verrassing mee naar huis. Het was een leuke tijd! Mijn broer Sjors was ook altijd van de partij! Mijn vader heeft alles altijd zonder een cent subsidie gedaan. Hij betaalde alles uit eigen portemonnee. Omdat de gemeente steeds meer regels ging opstellen, is mijn vader in 1973 in Laakhage gestopt en heeft hij elders zijn eigen Molenjeugd opgericht.

Mijn moeder bracht mij in 1963 al, ik was toen twee jaar, naar de bewaakte speeltuin achter clubhuis Laakhage. De bewaker was meneer Sneeboer, de opa van het beste vriendinnetje van mijn zus. Als mijn moeder even een uurtje ergens naartoe moest, werd ik aan de bewaker van de speeltuin overgelaten. Hij hield een oogje in het zeil. Er stond een keet voor de bewaker en aan de linkerkant was een heel grote zandbak met bankjes eromheen. Op woensdagmiddag werd ik vaak naar het clubhuis gebracht. Dan was er poppenkast met Jan Klaassen en Katrijn of gingen we spelletjes doen! Op een dag ging ik met mijn grote zus mee naar Laakhage. Het was rond Pasen en ik was 4 jaar. Er was een tekenwedstrijd. Er waren allemaal grote vellen papier op de grond geplakt. De opdracht was: Teken het Paasfeest. Ik won toen een reuze chocolade Paasei. In 1972, ik was toen 11 jaar, heb ik voor het eerst van mijn leven tijdens de jongerensoos gedanst in clubhuis Laakhage: op Sugar baby love van de Rubettes.

alie

naar Trefpunt 21

100% Molenwijk Laakhage

R Bea actief bij de Hindoestaanse Vereniging

In Laakhage is er vroeger best wel veel gedaan aan culturele activiteiten. Vroeger was er een ander buurthuis in de Molenwijk, waar allerlei organisaties hun activiteiten organiseerden. Toen dat gebouw dichtging, gingen de organisaties naar Laakhage. Stichting Mooi beheerde Laakhage toen. Alle organisaties kregen allemaal een dag waarop ze in het gebouw hun eigen activiteiten konden organiseren. In het weekend konden mensen het huren voor allerlei activiteiten. Er werden ook bruiloften gevierd. Maar toen ging het fout met de muziek. Dat gaf veel overlast en toen is de buurt in opstand gekomen. Daarna is Laakhage een jaar of vier dicht geweest. å 22

Na een sluiting van vier jaar is buurtcentrum Laakhage sinds 2017 een Trefpunt; dóór en vóór de wijk. Buurtbewoners organiseren vrijwillig alles wat het buurthuis nodig heeft om goed te kunnen functioneren; van beheer en verhuur tot administratie en communicatie. Samen zetten zij zich in om hun Trefpunt zo veel mogelijk te gebruiken voor buurtbijeenkomsten, sport, eten, huiswerkbegeleiding, debatten, voorstellingen en markten. Laakhage bruist. Er wordt intensief en goed samengewerkt. ‘Leren en ontwikkelen’ staat centraal, en het is er super gezellig! ♥

bea

100% Molenwijk Wijkcentrum, Cromvlietplein 120

Van Koffiepot naar wijkcentrum

In het wijkcentrum kan je terecht met allerlei vragen en er staat altijd een kopje koffie of thee klaar. Het wijkcentrum is dé plek voor advies, informatie en vrijwilligerswerk. Voordat het wijkcentrum zoals het nu is hier kwam, zat hier ‘De Koffiepot’. ‘De Koffiepot’ was een plek voor vrouwen; het was het eerste moedercentrum van Nederland. Vrouwen konden hier terecht voor cursussen, gesprek, opvang en alles daartussen. Met liefde en weemoed wordt er op deze plek teruggekeken.

100% Molenwijk Wijkcentrum

arol en Nermin zijn vanaf het eerste uur betrokken bij ‘De Koffiepot’ en werken nu bij het wijkcentrum. Zij hebben de veranderingen en ontwikkelingen van binnenuit meegemaakt.

Carol werkte destijds als activiteitenbegeleider en vertelt:

We hadden allerlei nationaliteiten in huis. De bedoeling was om de achterban van de vrouwen waar we contact mee hadden, bij de activiteiten te betrekken. We hadden vaste groepen; Turkse, Marokkaanse, Hindoestaanse en Nederlandse vrouwen. Die groep was het moeilijkst. Ze hebben altijd in deze wijk gewoond en toen kwamen de allochtonen hier naar toe. Ze dachten die nemen alles over. Je kan het ze niet kwalijk nemen. In het begin noemden ze me ‘kakkerlak’ als ik met de groep aan het werk was. Dat doet zeer. Maar dan ga je in gesprek en 24

dan zie je ook de pijn die zij hebben. Ze hebben zo’n klein hartje, maar de mond is groot. Als je ze dan uitlegt dat we allemaal mensen zijn, veilig willen wonen en leven zoals iedereen, dan gunnen ze je dat. Het is de angst van niet weten dat ze zo reageren. Nermin: Wij doen het werk met ons

hart. Ik doe mijn werk al 24 jaar. Wij komen hier met plezier. Nog steeds! Je helpt mensen, je wijst ze de weg. Als wij het niet weten, hebben we collega’s en dan geven we het door. Als de mensen geholpen worden, voel je je lekker. Qua sfeer is het wel veranderd, maar dat laagdrempelige proberen wij er heel strak in te houden. Stel je voor dat je voor de eerste keer hulp komt vragen en je ziet dan mensen met een raar gezicht, dan durf je niet meer. Daarom benaderen we iedereen vriendelijk en gezellig.

100% Molenwijk Wijkcentrum

Carol: Als je ziet wat mensen allemaal

kunnen… Als je fietsles geeft bijvoorbeeld en je weet dat die vrouw helemaal niet kon fietsen. Je begint met steppen en ik zie haar nu op de straat fietsen met boodschappentassen aan het stuur en haar kind achterop. Geweldig! Dat soort dingen maakt dat we hier met zoveel plezier werken.

gaan wonen en het was alsof ik daar ook al mijn hele leven woonde. Zo gelukkig, omdat ik de herinneringen bij me had.

Nermin: Ik was verantwoordelijk voor de winkel in tweedehands kleding in ‘De Koffiepot’. In het begin vond ik het moeilijk. Ik was erg verlegen en durfde nauwelijks tegen klanten te Voor Carol is ‘De Koffiepot’, nu het praten. Maar van lieverlee kreeg ik wijkcentrum, haar tweede huis: meer zelfvertrouwen. Vooral dankzij Ik woonde hierboven het wijkcende collega’s die me enorm stimuleertrum. Mijn hele leven speelde zich den en steeds maar weer zeiden dat ik hier af. Mijn beide kinderen zijn hier het best kon. En natuurlijk ben ik bij geboren en hier opgegroeid. Na school ‘De Koffiepot’ ook gaan leren. Ik deed kwamen de kinderen hier. Dit was een de inburgeringscursus en een cursus huis voor hen. Daarom is dit plekje opkomen voor jezelf. In ‘De Koffiepot’ een heel bijzonder plekje voor mij. komen veel vrouwen die met allerlei problemen kampen: van armoede tot echtscheiding. Ze nemen me daar over in vertrouwen, omdat ze weten dat ik zelf ook veel heb meegemaakt. En bij mij zijn hun geheimen veilig. Door alle verhalen van de vrouwen besef ik hoe belangrijk het is dat ik een baan heb en niet financieel van mijn man afhankelijk was. Ik werd door de scheiding in ieder geval niet met een grote terug— Carol val in inkomen geconfronteerd. Ik ga iedere dag, vijf dagen in de week, met Ik zal het nooit vergeten: ik zou gaan veel plezier naar mijn werk. Ik moet er verhuizen van hier naar de Broeksloot- niet aan denken hele dagen thuis te kade. Ik zag er zo tegenop, want al die zitten. Je gaat dan steeds maar weer herinneringen die hier aan deze plek poetsen in je huis ook al is het al vastzitten, moest ik achterlaten. Ik ga glimmend schoon, want wat moet je mijn huis en alle goede en minder anders doen. å goede dingen die hier gebeurd zijn, missen. Toen zei Anita Schwab (mijn leidinggevende), ik zal het nooit vergeten, “Carol, het zit in jou, alles wat jij hebt meegemaakt hier, al je geluk Je kent vast wel Nermins neem je mee in jezelf.” En dat is zo beroemde soep. Het recept waar! Dat heb ik onthouden en meestaat op de volgende pagina! genomen. Ik ben in mijn nieuwe huis

‘ Al je herinneringen en je geluk zitten in je hart. Dat neem je mee waar je ook bent’

100% Molenwijk Wijkcentrum

•turkse:linzen:soep• — Van Nermin —

Ingrediënten 3 eetlepels roomboter 3 uien klein gesneden 3 wortels klein gesneden 3 grote tomaten in blokjes anderhalve eetlepel paprikapoeder 3 eetlepels paprika puree een beetje zout 6 limonade glazen oranje linzen 15 limonadeglazen water

Ook nodig grote soeppan soeplepel staafmixer soep bekers lepels Turkse brood roomboter voor op brood

Bereiding

Snij alle ingrediënten klein. Doe alle ingrediënten, dus ook water en linzen, samen in een soeppan en laat een half uur koken. Na een half uur koken met de staafmixer de soep glad mixen. Er mogen geen stukjes meer inzitten. Serveren

Nerm

Snijdt het Turkse brood in repen. Verdeel de roomboter over een paar schaaltjes of bordjes en zet samen met het brood op tafel.

100% Molenwijk De Trekvliet, Trekweg

De Trekvliet De Trekvliet is al zo oud als de weg naar Kralingen, maar dan in Den Haag. Er zijn vele schepen en mensen “ Wij zijn hier over de Trekvliet gegaan. De Haagvliet werd in 1344met elkaar 1345 gegraven als verbinding naar Delft en Leiden. Door al die trekschuiten, die over de Haagse Vaart en voor elkaar” naar de Delftse of Leidse Vliet werden voortgetrokken, — Sandy werd de naam Haagvliet omgedoopt tot Trekvliet. De Trekvliet is nog steeds een geliefde plek bij de bewoners. 27

100% Molenwijk Trekvliet

“ Ik wil hier niet weg. Moet je eens kijken! Zo’n uitzicht krijg ik toch nooit meer!” — Meneer Tom

Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Ik Langs de Trekvliet ligt paviljoen ‘de Lunchboxx’ ook bekend onder de naam ‘Kobus’. Kobus was een initiatief van Coöperatief Eigenwijzer en werd met steun van buurtbewoners en het Esloo College gerealiseerd. Inmiddels zit er een ondernemer in het pand, die de buurt een warm hart toedraagt.

ben op de trekweg. loop of zit met mijn vriendinnen. zie water, gras, bomen en vriendinnen. ben op de trekweg. hoor geruis van het water en vogels. ben zo blij en hyper. ben op de trekweg. speel en ren met mijn vriendin.

Alisha (groep acht De Kameleon)

Ik heb een hele leuke plek voor je, die plek heet: Trekvliet. Het is daar mooi en rustig. Er is daar ook een vliet, je hoort die vliet en je ruikt de verse lucht. Het voelt alsof je in je eigen wereld zit. Het is daar zo rustig. Er zitten heel veel ganzen in het gras. Ik voel me daar blij. Je kan daar uitrusten wanneer je maar wilt. Oumaima (groep 6 De Baanbreker)

In de straat Trekweg. Ik zit op een bankje in de zon. Ik zie de mensen om me heen. In de straat Trekweg. Ik hoorde mensen en het water. Ik word er rustig van. In de straat Trekweg. Ik zit op een bankje in de zon. Isadora (groep 8 Kameleon)

100% Molenwijk Trekvliet

Meneer & mevrouw Tom Meneer en mevrouw Tom herinneren zich nog goed dat er vroeger, zo’n 40 jaar geleden, aan de Trekvliet altijd gevist werd: “Als het warm was, zat iedereen ’s avonds te vissen. We organiseerden onderling viswedstrijden. Iedereen lapte wat geld voor drank en een snack en dan hadden we het gezellig met elkaar. Ouderen die in de Wenckenbach woonden, kwamen op een bankje zitten kijken. We gaven ze dan een haring voor nop. We visten om wie de meeste vis had gevangen. Alle vis zette we aan het einde weer terug. Ik heb hier eens een karper gevangen van 37 pond en 1 meter 6 lang. Dat was een joekel.” Meneer en mevrouw Tom (bewoners van de Trekweg)

* De Gulden Klinker is een initiatief van de gemeente Den Haag. Alle mensen die samen actie ondernemen om hun omgeving schoner, veiliger of prettiger te maken kunnen de Gulden Klinker krijgen.

Sandy “Ik wil hier nooit meer weg. Het uitzicht is fantastisch en we hebben het goed met de buren. Als het mooi weer is, zitten we aan de waterkant en hebben we het gezellig. We letten op elkaars kinderen als dat nodig is. Het is een fijne plek. Toen wij hier twaalf jaar geleden naar toe verhuisden, hadden we over de Molenwijk verhalen gehoord. We waren een beetje huiverig. Dat bleek nergens voor nodig en al snel waren we helemaal gewend. We hebben voor ons blok (80 woningen) een bewonerscommissie opgericht om allerlei activiteiten voor de buurt te organiseren. In 2015 hebben we de Gulden Klinker gewonnen. Het speeltuintje hier aan de waterkant was zwaar verouderd. We hebben heel erg gelobbyd voor een nieuwe speeltuin. Toen deze er was hebben we met de kinderen afgesproken dat zij voor de speeltuin zouden zorgen. Zij hebben de speeltuin geadopteerd. Daarvoor hebben we met elkaar de Gulden Klinker gekregen. We vieren ook een zomerfeest met elkaar en dan draagt iedereen zijn steentje bij. Nee, ik wil hier nooit meer weg!” å Sandy (bewonersorganisatie Trekweg)

100% Molenwijk De Gebedsruimte

De Gebedsruimte Op de hoek van de Stuwstraat en de Ketelstraat vind je de gebedsruimte van de Turkse Vereniging van Molenwijk. Rond 1992 kreeg de Turkse Vereniging de beschikking over dit pand. De leden van de vereniging hebben ruim een half jaar gewerkt om het op te knappen. De Turkse Vereniging bestaat al veel langer. Vanuit de voetbalvereniging werd in 1979 bedacht dat de gemeenschap meer wilde dan alleen voetballen. Er werden plannen gemaakt en activiteiten georganiseerd en in 1982 kreeg de club ook een naam: Turkse Werkgroep Molenwijk. In 1986 werd deze geformaliseerd en werd de naam Turkse Vereniging Molenwijk. De vereniging telt 140 leden. Er wonen ongeveer 300 mensen met een Turkse achtergrond in de Molenwijk. Acht jaar is Ali nu de voorzitter van de Turkse Vereniging Molenwijk. Hij is er trots op. Het voorbeeld kreeg hij al van zijn vader die, toen hij nog een kleine jongen was, in het bestuur van de verenging zat. Ali hielp toen al bij het inrichten van de ruimte met het klaarzetten van stoelen en het verschuiven van tafels. Het gaf hem het gevoel erbij te horen. Dat hij nu voorzitter is komt omdat hij graag iets voor de jongeren wil betekenen. “Toen ik jong was, werden de jongeren om zeven uur ’s avonds Laakhage uitgezet. Dan waren we op straat aangewezen. Dat vind ik niet goed. Ik wil een plek bieden waar jongeren naar toe kunnen. Daarom organiseren we activiteiten voor de jongeren. Ze kunnen hier tot elf uur ’s avonds terecht.” å

100% Molenwijk De Kameleon

•wist:u:dat• In 1995 de openbare basisscholen de Karavaan en de Louis Pasteurschool fuseerden tot openbare basisschool De Kameleon s

De school op de begane grond zit s

Boven de school woningen voor Hindoestaanse ouderen zitten

De Kameleon In de klas op een stoel. Ik schrijf op een blad. Ik zie tafels en stoelen en de juf. In de klas op een stoel. Ik ruik alles fris en ik hoor spelende kinderen. Ik voel me blij!!! In de klas op een stoel. Ik schrijf op een blad. Dina (groep vijf De Kameleon)

Het ontworpen is door de architecten Deurloo, Ligtvoet en Reusen s

De school prachtig uitzicht heeft op het Ketelveld å

In de klas. Ik speel. Ik zie mensen. In de klas. Muziek. Juf Veronique. In de klas. Ik speel. Irfeen (groep vijf De Kameleon)

100% Molenwijk Ketelveld, Ketelstraat

Hoe het Ketelveld een Cruijff-court werd Vroeger was het Ketelveld een plek met gras en een verhard stuk en bankjes er omheen.

Nu bestaat het Ketelveld uit het Cruijff-court en de Krajicek playground en er staan nog steeds bankjes omheen. Hoe het Cruijff-court op het Ketelveld kwam? Er was eens een voetballer, Eljero Elia, hij groeide op in de Molenwijk en leerde voetballen op het Ketelveld. Op 9-jarige leeftijd werd hij ontdekt

‘ Alleen kun je niets, je moet het samen doen’ — Yassine Boukhari

100% Molenwijk Ketelveld

en ging zijn carrière gestaag via de jeugdopleiding bij ADO Den Haag tot topspeler bij Feyenoord. In 2009 werd Elia uitgeroepen tot talent van het jaar. In dat kader mocht hij de plek bedenken waar het nieuwe Cruijff-court kwam. Dat werd bij het Ketelveld waar hij zelf leerde voetballen. Altijd is er gespeeld op het Ketelveld. Het is een geliefde plek voor de jeugd. Als je jongeren vraagt wat hun lievelingsplek in Molenwijk is, zeggen ze bijna allemaal het Ketelveld. Hoe dat komt? Er werken al jaren betrokken sportopbouwwerkers. Zij zorgen ervoor dat de sfeer goed is en dat er allerlei activiteiten aangeboden worden. Yassine Boukhari was lange tijd sportcoach op het Ketelveld en naar eigen zeggen is hij meer geweest dan alleen dat. Iedereen kon bij hem terecht en vond een luisterend oor. “Als ik iemand verdrietig zie kijken, vraag ik wat er is. Er was eens een jongen die zei dat zijn ouders gingen scheiden. Ik kan daarover meepraten en behulpzaam

zijn, omdat ik dat zelf ook heb meegemaakt. Iedereen vindt het fijn om erkenning te krijgen. Dat geef ik de jongens en meisjes die hier komen. Daarom noemen ze mij vaak hun broer, omdat ik zo vertrouwd met ze ben.” Trots

Yassine: “In 2012 werd ik gebeld door Johan Cruijff. Onze court was genomineerd voor de beste Cruijff-court van dat jaar! Wereldwijd! Ik wist niet wat ik hoorde! Johan Cruijff aan de

telefoon en de nominatie. Met een grote groep jongeren gingen we naar Amsterdam waar de uitreiking was. Wij wonnen dat jaar de prijs. Dat was echt fantastisch en een erkenning voor wat we daar deden; we waren de drukste Cruijff-court. Er maakten verschillende sportclubs gebruik van, we hadden dames activiteiten, we werkten samen met allerlei organisaties, we deden altijd mee met het wijkfeest en zo ging het nog wel even door. Super trots dus!”

Ahmed Aboutaleb burgemeester Rotterdam (opgegroeid in Molenwijk)

Als de temperatuur aangenaam genoeg was, ging ik naar het Ketelveld. In die tijd was het een plek met gras en een verhard stuk waar je tennis kon spelen en er stonden bankjes langs het veld. Ik kwam er regelmatig. Niet om te sporten, maar om mijn huiswerk te maken. We woonden met acht mensen in een huis met kleine kamers. Er was dus veel afleiding en geluid. Langs het Ketelveld zat ik rustig op een bankje mijn huiswerk te maken. Als ik dan mijn huiswerk van natuurkunde af had, keek ik naar de spelende kinderen om daarna door te gaan met wiskunde.

100% Molenwijk Ketelveld

Een ode aan het Ketelveld Mijn lievelingsplek is het Ketelveld. Daar is een groot voetbalveld en er is een klein sportpark en een normaal park. Tijdens Koningsspelen komen bijna alle scholen in de buurt naar het ketelveld. En soms is het heel druk. Het ligt achter de school die de Kameleon heet. Het is mijn favoriete plek in Molenwijk. Serhat (groep zes De Baanbreker)

Bij het grasveld in het ketelveld ik picknick op die plek. Ik zie bloemen en gras. Bij het grasveld in het ketelveld. Ik hoor een vogel en ik ruik het gras. Ik lig op een plek. Bij het grasveld in het ketelveld. Ik picknick heel vaak op die plek. Amina (groep vijf De Kameleon)

Ik ben bij ketelveld. Ik ben aan het spelen. Ik zie twee schommels, een voetbalveld en een glijbaan. Ik ben bij ketelveld. Ik hoor meeuwen en mensen die schreeuwen. Ik ben heel erg blij. Ik ben bij ketelveld. Ik ben aan het voetballen. Azmi (groep acht De Kameleon) 34

Op ketelveld. Ik voetbal en ik speel. Ik zie gras, vogels, schommels en meer. Op ketelveld. Voetbalschoten, vogels, gejuich, geschreeuw. Ik voel me hier thuis. Op ketelveld. Ik voetbal speel en ik praat en meer. Faris (groep acht De Kameleon)

Op het ketelveld. Ik speel op het ketelveld. Ik zie mensen. Op het ketelveld. Ik hoor stemmen. Ik voel me thuis. Op het ketelveld. Ik speel er bijna altijd. ĂĽ Alfayet (groep zeven De Kameleon)

100% Molenwijk De Karavaan, Ketelstraat

De Karavaan

Nieuwe Haagsche School stijl…

Op 11 juli 1924 wordt er een openbare lagere school geopend aan de Ketelstraat. Een school zonder naam, maar vanaf 1952 heet de school Ir. Lelyschool en vanaf 1985 de Karavaan. Na een fusie van twee scholen kreeg de school de naam Kameleon en verhuisde de school naar een nieuw gebouw. Nu zit Coöperatief Eigenwijzer in dit gebouw.

100% Molenwijk De Karavaan

â&#x20AC;˘wist:u:datâ&#x20AC;˘ Het schoolgebouw het laatst overgebleven authentieke gebouw is in de stijl van de Nieuwe Haagsche School s

Deze bouwstijl op zijn populairst was van 1920 tot 1940 s

Het zich kenmerkt door kubistische vormgeving s

Men voor die tijd nieuwe materialen gebruikte zoals beton en staal s

Het ontwerp van architect Co Brandes is en aangepast werd door stadsbouwmeester D.C. van der Zwart

100% Molenwijk De Karavaan

R Sonja (bewoonster van het eerste uur)

“Vroeger kon je meer kind zijn. Niet alles was vroeger beter, maar voor de kinderen wel!” Ik woon al 62 jaar in de Drijfriemstraat. De Ir. Lelyschool was de openbare school die het dichtstbij was, dus daar ging ik naar toe. Nu is er een bruggetje over de Noorpolderkade, maar vroeger moest ik helemaal omlopen als ik naar school ging. En in die tijd was er ook nog op zaterdagochtend school. De bovenmeester (nu noem je dat de directeur) was meneer Buringa. Daar moest je langs als je te laat kwam. Ik kwam nooit te laat gelukkig. In groep 6 (wat nu groep 8 is) hadden we een heel leuke en hippe meester. We deden projecten en zongen liedjes en deden een toneelstuk over Israël in groep 6. Nu kom ik in af en toe in mijn oude school om de voedselbank te helpen. Het gebouw is nog precies hetzelfde.

R Hakima (actief in de Marokkaanse vrouwenorganisatie El Moustaqbal)

“Ik had Hollandse vriendinnetjes, maar ook vriendjes. Samen spelen was heel normaal in die tijd” In 1977 kwam ik met mijn ouders hierheen. Ik ging gelijk naar de kleuterschool bij de Karavaan. Het was een mix van allerlei nationaliteiten; Nederlands, Marokkaans, Surinaams, Turks… Beneden had je de groepen 1,2 en 3 en boven groepen 4 en hoger. We woonden op de Stortstraat, dus deze school was dicht in de buurt. Toen wij hier kwamen wonen, woonden er nog veel Hollandse mensen. We gingen ook veel bij elkaar spelen. Ik had Hollandse vriendinnetjes. Ze kwamen bij ons en ik ging naar hen. Dat was heel normaal in die tijd. De leraren waren aardig en de klassen waren veel kleiner. Ze waren betrokken; ze kwamen ook thuis bij de ouders voor een gesprekje en een bakje koffie.

100% Molenwijk De Karavaan

R Helga (voorzitter van de bewonersorganisatie BOL)

“Ik heb hier een heel mooie jeugd gehad” Ik heb in de Ketelstraat op de Ir. Lelyschool gezeten wat later de Karavaan en nog later de Kameleon werd. Wij woonden in de Ketelstraat, dus de keus voor deze school was snel gemaakt. Het was een hele andere tijd. Wij speelden altijd buiten. We hadden toen ook al het Ketelveld. In de zomer was je daar de hele dag bezig, daar leefde het! Ik was veel buiten, maar moest wel op tijd naar bed. Ik weet nog dat we een keer toen het gesneeuwd had voor de deur een sneeuwpop mochten maken. Dat was heel bijzonder, omdat we altijd rond acht uur naar bed moesten.

elemam

Eigenwijzer

Na de fusie van basisscholen De Karavaan en De Kameleon kwam het gebouw aan de Ketelstraat leeg te staan. Na enige tijd trok Coöperatief Eigenwijzer in het pand aan de Ketelstraat, kortweg ‘de Ketel’ genoemd. Coöperatief Eigenwijzer is in december 2009 opgericht door de Haagse welzijnsorganisatie Stichting Mooi. De initiatiefnemers waren overtuigd dat de Molenwijk erop vooruit zou gaan wanneer er in deze wijk (meer) economische bedrijvigheid zou komen. Coöperatief Eigenwijzer richt zelf wijkbedrijven op en neemt omwonenden in dienst voor de uitvoering. Haagse stadsboer

Elemam Musa: “Ik kom uit Soedan en mijn familie had hoog in de bergen een boerenbedrijf. In Soedan heb ik een opleiding land- en tuinbouw gedaan. In het bedrijf van mijn familie heb ik in de praktijk geleerd hoe ik granen, bonen, groentes en fruit het beste kan laten groeien. Ik ben gevraagd om als Haage stadsboer aan het werk te gaan. Ik bewerk onder andere de kloostertuin van Eigenwijzer. Dat doe ik samen met een groep mensen die uit allerlei verschillende culturen komen. Dat maakt het werk bij Eigenwijzer zo leuk. Iedereen heeft een andere achtergrond. Daar leer ik veel van.” å De spil van Eigenwijzer is Roos. Als facilitair manager weet ze overal wat van en kent ze iedereen. Ze zorgt dat de boel blijft draaien en weet op handige manier restjes uit de tuin te verwerken.

100% Molenwijk De Karavaan

•de:sla-soep• — Van Roos —

Ingrediënten Voor 4 personen 1 kropsla (of andere sla, wat je over hebt) 1 ui 25 g boter 1 el bloem 750 ml groentebouillon (van tablet) 125 ml crème fraîche

Bereiding

Haal de bladeren van de sla los en was ze. Snipper de ui. Verhit de boter in een soeppan en fruit de ui 4 min. Voeg de sla toe en laat iets slinken. Voeg de bloem toe en laat al roerend in 2 min. binden. Voeg de groentebouillon toe en breng aan de kook. Haal de pan van het vuur en pureer met een staafmixer. Roer de crème fraîche erdoor en breng op smaak met peper en zout. Eet smakelijk In dit recept kan je allerlei restjes verwerken. Je moet een beetje experimenteren. Iedereen vindt de soep super lekker!

“ Doe er nooit tomaat bij, want dan krijgt het een kleur die je niet wilt eten!” 39

100% Molenwijk Noordpolderkade, Noordpolderkade

Noordpolderkade De Noordpolderkade is een brede laan met oude bomen langs het water. Hij loopt over de volledige lengte van de Molenwijk; van de Broekslootkade tot aan de Laakkade. Aan de Noorpolderkade staan en stonden gebouwen, kunstwerken en bomen die verhalen vertellen.

Bij de zwanen en bij de sloot. Ik geef de zwanen brood. En een zwaan en een banaan. Bij de zwanen en bij de sloot. De natuur en een frisse luchtje en een blafje. En doe niet zo maf. Wij de zwanen bij de sloot. Ik geef de zwanen brood. Houda (groep vijf De Kameleon)

100% Molenwijk Noordpolderkade

Hakima Mijn lievelingsplek? Mijn straat! Ik ben zo trots op mijn straat: de Noordpolderkade. Die vind ik prachtig! De sloot die helemaal in het midden van de straat loopt en als de bomen gaan bloeien dan zie je de natuur. Soms moet je de natuur goed bekijken en dan is het echt prachtig! Dan sta ik op mijn balkon en dan denk ik zo mooi: water in de straat en al dat groen. Dat is niet overal zo. De Noordpolderkade is heel groen. Het is het mooiste plekje van de Molenwijk. ĂĽ Hakima (actief in de Marokkaanse vrouwenorganisatie El Moustaqbal)

Wij woonden aan de Noordpolderkade 360. Ik kwam daar in 1976 wonen. Het was een plezierige tijd. Mooie herinneringen heb ik aan de Spil (naast de kerk). Dat was een soort dienstencentrum met een huisarts en een postkantoortje. Op maandagavond ging ik daar naar Nederlandse les. Dat heette toen nog Nederlandse les aan buitenlanders. ABC verzorgde die lessen. Veelal oudere vrijwilligers, maar ook studenten van de lerarenopleiding gaven les. Ik kreeg les van Dries. De les was gratis, alleen voor de koffie moesten we een kwartje betalen. Ahmed Aboutaleb (burgemeester van Rotterdam, opgegroeid in Molenwijk)

de spil 41

100% Molenwijk Esloo College, Noordpolderkade 167

Bedrijvigheid Esloo College

Het Esloo College aan de Noordpolderkade bruist van de bedrijvigheid. Het Esloo College is een school voor praktijkonderwijs, maar de school biedt veel meer dan alleen maar lessen voor de leerlingen. Bewoners en bezoekers van de wijk kunnen in de horecagelegenheid terecht voor een kopje koffie en een broodje. Als je een fiets nodig hebt, kan je bij de fietswerkplaats een opgeknapte tweedehands fiets aanschaffen. Je kan je fiets er ook laten repareren. Ook is er een winkeltje met kleding en spulletjes. Voor weinig geld kan je hier je kledingkast aanvullen.

100% Molenwijk Esloo College

arie & Danielle

Arie zit in het tweede jaar van het Esloo College, is 14 jaar en woont in de Molenwijk.

Daniëlle zit in het eerste jaar van het Esloo College, is 13 jaar en woont in de Molenwijk.

“Ik heb op basisschool de Baanbreker gezeten. Mijn gedrag maakte dat de school dacht dat ik hier wel op mijn plek zou zitten vanwege de kleine groepen. Dat is ook zo. Ik moest wel erg wennen, maar toen ik de meesters en de juffen beter leerde kennen kreeg ik het naar mijn zin. De klassen zijn klein en dat is fijn. Ik doe bouw en zorg. Ik heb een keer robots van lego gemaakt. Dat was leuk! Ik hou echt van de Molenwijk. Ik ging altijd naar het Ketelveld. Yassine heeft mij groot gemaakt. Hij is als een broer voor mij.”

“Ik vind het een mooi gebouw. De muren beneden zijn van steen en dat vind ik mooi. Wat ik fijn aan deze school vind, is dat de klassen niet zo groot zijn. Er is veel persoonlijke aandacht. Dat zag ik op de website staan toen ik een school ging zoeken. Dat sprak mij aan. Ik zit nu in het eerste jaar, dus ik weet nog niet welke richting ik ga kiezen. Horeca lijkt mij wel leuk. We doen ook veel leuke activiteiten na schooltijd zoals voetbal, koken, henna tattoo’s maken, schilderen en zumba.” å

* Zie Ketelveld 43

100% Molenwijk Wenckebach, Noordpolderkade 163

Van Gerardus Majellakerk naar Wenckebach

100% Molenwijk Wenckebach

Elfride (al bijna 60 jaar bewoonster van de wijk)

elfri

Onze Gerardus Majellakerk was een vrolijke en gezellige kerk met een heel goed zangkoor en een goede organist. Iedere zondag na de mis dronken we koffie met de andere kerkgangers en was er tijd om bij te praten. Als de tijd om was, werden de oudere mensen met de auto naar huis gebracht. Bij gebrek aan voorgangers moest de kerk helaas sluiten, maar ook het aantal bezoekers liep drastisch terug. Dat heeft menig traantje gekost bij de kerkgangers. In 2010 toen de kerk gesloten werd, kwamen er gemiddeld 100 mensen in de kerk. Gelukkig is de kerk in 2016 weer geopend als Wenckebach-kerk. Daar zijn we heel blij mee.

Marjan (betrokken bewoonster)

Wij gingen, net als 90% van de bewoners uit de Molenwijk, naar de Gerardus Majella kerk. Er was geen ontkomen aan, want thuis moest ik de preek navertellen. De kerk deed ook veel goeds voor de arme mensen uit de buurt. Ze konden er altijd terecht voor kleding en met kerst kregen ze bonnen die ze bij de winkeliers in de buurt konden besteden.

e kerk liep leeg en werd afgebroken, maar er was grote behoefte aan een verzorgingstehuis in de wijk. Jarenlang werd er uitgekeken naar de bouw van dit tehuis, omdat er steeds meer ouderen kwamen. In 1985 werd het huis geopend. Aanvankelijk was het een katholiek huis, waardoor er ook een kleine kerk aan het huis is gebouwd, maar later werd het een algemeen huis zonder kerkelijke band. De naam Wenckebach is wel blijven bestaan. Als band met het verleden is een afbeelding van de oude toren ingemetseld op de muur van het nieuwe gebouw. Na 30 jaar stopte het verzorgingstehuis zijn werkzaamheden. Het gebouw is nu in handen van het Leger des Heils die er onderdak biedt aan dak- en thuislozen. 45

100% Molenwijk Wenckebach

Bea (actief binnen de Hindoestaanse Vereniging en werkzaam in de wijk)

Ik werkte in de kinderopvang bij basisschool ‘de Dobbelsteen’. Die school grensde aan de Wenckebach. We gingen heel vaak met de peuters bij de ouderen op bezoek. Met Pasen maakten we dan van die paastakken en die brachten we dan naar de ouderen of we gingen liedjes zingen. Ook gingen we er weleens knutselen. Het stelde allemaal niet zo heel veel voor, maar de ouderen vonden het heel gezellig. Er waren ouderen die geen kleinkinderen hadden of geen bezoek kregen, die vonden het extra leuk als de kinderen langs kwamen. Die zag je dan ook echt opfleuren. Daar betekende het echt iets voor. We deden heel veel met de Wenkebach samen. å

•wist:u:dat• Waar vroeger de Gerardus Majella kerk stond nu de Wenckebach staat s

Dat het silhouet van de oude torenspits in de Wenckebach gemetseld is s

De eerste steen van de Gerardus Majella kerk op 17 augustus 1923 werd gelegd s

Jan Stuijt de kerk heeft ontworpen s

De kerk 1000 zitplaatsen telde s

De kerk na 58 jaar trouwe dienst in 1982 werd afgebroken

bea 46

100% Molenwijk Berlage-bruggetjes, Noordpolderkade

* Berlage heeft de bruggetjes niet ontworpen. Ze waren onderdeel van zijn stadsplan als Rijksbouwmeester. Vandaar dat ze in de volksmond de Berlagebruggetjes worden genoemd, maar niet daadwerkelijk van zijn hand zijn.

•ineke:vertelt•

‘Berlage-bruggetjes’ In mijn jeugd, rond 1950, mocht je ’s avonds na tienen pas mattenkloppen. Dat deden de vrouwen op de brug. Daar kwamen alle vrouwen uit de buurt met hun matten, de vrouwen gooiden hun mat over de leuning van het bruggetje heen, zodat ’ie net niet in het water terecht kwam. Ik moest, als klein meisje, de mat vasthouden en dan stond mijn moeder te kloppen. Dat waren van die kokosmatten, dus dat deed zeer aan mijn handen. Nadat de matten geklopt waren, werden ze netjes opgerold. De bruggetjes van toen waren de hangplekken van nu. Daar werden de verhalen gedeeld; dingen over de buurt en hoe het met iedereen ging. Het was een heel sociale plek. Er konden aan elke kant van de brug twee vrouwen kloppen. Maar het gebeurde vaak dat er vrouwen stonden te wachten. Dat was gezellig, want ondertussen werd er veel gepraat. Het was een heel sociale buurt. å

100% Molenwijk Stadsboerderij, Stuwstraat 31

booee

Stads boerderij

De oude koe Klara woont

al jaren in de Molenwijk. In de stadsboerderij Molenweide om precies te zijn. Haar geloei is een welkomstgroet, ze laat zich aaien, knuffelen en borstelen. Iedereen kent Klara. Het is de liefste koe die er bestaat.

‘Wij hebben een boerderij!’ riep een vrouw uit op de vraag waar ze trots op is in de wijk De stadsboerderij staat midden in de wijk. De buurt is trots op de boerderij met de beesten en een groot stuk weide. Alle scholen uit de Molenwijk (en van daarbuiten) krijgen les op de boerderij. De verbondenheid met de boerderij begint al vroeg en zo ervaart iedereen dat de boerderij van iedereen is. Stadsboerderij Molenweide werd officieel geopend op 21 maart 2002. De naam Molen48

Beeeeh

Oumaima (groep zes De Baanbreker)

Mijn lievelingsplekje is de kinderboerderij. Het is mijn lievelingsplekje, omdat het daar leuk is. Ze hebben daar de coolste glijbaan van Nederland, een hele grote voetbalkooi, een leuke kabelbaan en een hele leuke schommel. En bij de glijbaan heb je ook heel leuke touwen waar je in kan klimmen. In de kinderboerderij hebben ze heel leuke diertjes. Een koe, een schaap, een geit en ook cavia’s. Die mag je aaien in een bakje en je mag ook in het konijnenhok met de konijnen. Je mag ook op het weiland de koeien, schapen en de geiten borstelen. Wat je ook mag doen, is de dieren voeren. Soms heb je in de kinderboerderij een speurtocht. Dan moet je vragen beantwoorden over de dieren in de kinderboerderij. Het antwoord staat op een kaartje dat verstopt is in de kinderboerderij. Dan moet je de antwoorden op een blaadje schrijven en al die letters vormen een woord. Als je het woord hebt, moet je het inleveren en dan krijg je te horen of het goed is en dan krijg je iets.

100% Molenwijk Stadsboerderij

weide is samengesteld uit Molen, naar de wijk, en weide, de wei rondom de boerderij. Een deel van de stal is omgebouwd tot een gezellige plek waar bezoekers van de buurt en buurtbewoners elkaar kunnen ontmoeten onder het genot van een kopje koffie of thee. De openingstijden staan bij het raam. å

•tip•

Bij de stadsboerderij is het hele jaar biologische jam en honing te koop.

Boerderij In de speeltuin en de boerderij. Ik speel en aai de dieren. Ik zie de speeltuin en de dieren. In de speeltuin en de boerderij. Ik ruik gras. Ik voel me vrij en fris. In de speeltuin en de boerderij. Ik speel en aai de dieren. Azha (groep zeven De Kameleon

100% Molenwijk De Koffiepot, Noordpolderkade hoek Middenstraat

Reuze groot Als je niet beter zou weten of als je in sprookjes gelooft, zou je denken dat hier aan de waterkant van de Noordpolderkade ter hoogte van de Middenstraat een groepje reuzen een wilde picknick hebben gehad. De grote bruine tafel is in tweeën geslagen en de boterhammen en het tafelkleed zijn in het gras terecht gekomen. De blauwe koffiepot staat schuin op de waterkant en spuwt 50

water uit zijn tuit de sloot in als stil protest van een reuzeklap. Voor zover wij weten hebben reuzen hier geen picknick gehouden. Het kunstwerk op deze plek is gemaakt door Jo Klingers (1933 – 2016) en staat sinds 1986 in de wijk. Het kunstwerk heet ‘Echtelijke ruzie’. Jo Klingers deed mee aan een oproep vanuit de gemeente Den Haag en zijn werk werd gekozen.

100% Molenwijk De Koffiepot

Een buurtbewoonster: Over de kunstenaar

Jo Klingers werd als bakkerszoon geboren in de Haarlemse volkswijk het Rozenprieel. Hij volgde een opleiding aan het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs te Amsterdam â&#x20AC;&#x201C; de latere Rietveld Academie.

Ik vind het een geweldig kunstwerk! Het heeft iets! Het doet me denken aan vroeger. Je kon hier altijd gezellig op de koffie komen. En dat de koffiepot net zo aan de waterkant beland is waardoor het een fontein is, vind ik fantastisch! Als ik in de zomermaanden eens kan uitslapen, blijf ik in mijn bed liggen tot de fontein aangaat en denk ik: wat goddelijk, de waterstraal gaat aan. Het is ook een toeristische attractie. Ik zie veel mensen die de fietsroute van het Zuid-Hollands Landschap fietsen, afstappen om een foto te maken of een boterhammetje te eten. Ik zag zelfs een keer een touringcar waar 20 Japanners uitsprongen en met de koffiepot op de foto gingen. Dan denk ik: Mijn kunstwerk gaat de hele wereld over. ĂĽ

A Actieve buurtbewoner & fotograaf Milan op een bankje voor het kunstwerk. 51

100% Molenwijk De Koffiepot

Bij de mega grote stoel Ik lig op het mega grote stoel Ik zie een mega grote stoel en ik zie water en gras en ik zie ook ganzen en eenden Bij de mega grote stoel Eendjes kwaken, de water en de wind waait, maar heel soms wel veel te veel gekwakt! Ik voel dat ik het veel te cool vind en ik voel dat ik blij ben Bij de mega grote stoel Ik lig op het mega grote stoel Hanae (groep vijf Kameleon)

De kinderen uit de buurt weten wel raad met dit kunstwerk. Zij vinden het een heerlijke plek om te spelen.

100% Molenwijk HTO-gebouw, Laakkade 80

Haags Tehuis voor Ongehuwden

De Hunkerbunker In de volksmond wordt het nog steeds het HTO genoemd; het gebouw op de hoek van de Rijswijkseweg en de Laakkade. Nu wordt het pand, met 100 appartementen en 78 kamers, vooral bewoond door studenten. Oorspronkelijk waren er 450 kamers en woonden er alleenstaande mannen.

100% Molenwijk HTO-gebouw

et huis werd op initiatief van de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen in 1925 gesticht. Het werd als tehuis voor alleenstaande mannen geëxploiteerd door de vereniging Haags Tehuis voor Ongehuwden. Doelstelling van de vereniging was ‘verbetering te brengen in het commensaalsleven’ (het leven van een kostganger).

De 450 kleine kamertjes vonden in de beginjaren gretig aftrek. Er ontstonden zelfs wachtlijsten. In de oorlog moest het gebouw huisvesting bieden aan de Sicherheitsdienst. Na de bevrijding werd het tehuis grotendeels gevorderd voor huisvesting van ambtenaren.

Ze noemden het ‘de Hunkerbunker’ omdat er veel ongehuwde mannen woonden.

Haagse Courant 16-5-1991:

Huismeester Postma: “80 à 90% van de bewoners bestond uit sociaal zwakkeren. Het was een mengeling van oude mensen met jongeren die hierdoor de sociale dienst naartoe waren gestuurd. Er zaten alcoholisten, het bruiste van de criminaliteit. Ook verbleven er hele regimenten kakkerlakken”. In 1988 stonden 25 appartementen en 45 kamers leeg die niet te verhuren waren. Iedereen liep hollend en gillend weg. 54

Naast een functie voor de mannen die in het pand woonden, had het pand ook een functie voor de wijk. De meeste mensen hadden in de jaren 50 en 60 geen douche in huis. Dus ging je naar het HTO om voor een dubbeltje te douchen onder toezicht van de badmeester.

Een Molenwijks meisje en het HTO, jaren 1960 – 1985

In de jaren 60, zei mijn moeder altijd: “Je gaat niet spelen bij het HTO hoor”. Ze vond het veel te eng, met al die mannen daar. Je wist maar nooit wat er kon gebeuren. Wij als kinderen vonden het juist prachtig! De ingang van het HTO zat aan de Laakkadekant. Er stonden reusachtige zwarte zuilen voor, waarbij je als kind net op de randjes kon lopen. We deden er tikkertje en een spelletje om elkaar van de randen van de zuilen af te krijgen… Mijn vader was dikke vrienden met Flip, de beheerder van de HTOfietsenstalling. Flip was ook een heel goede fietsen- en brommermaker en omdat mijn vader een brommer had kwamen we regelmatig bij Flip, want ik mocht met mijn vader mee op pad. In de jaren 70 had ik een vriendinnetje van wie de ouders waren gescheiden. Haar vader woonde tijdelijk in het HTO-gebouw. Op een dag zei ze: “Kom, we gaan even langs bij

100% Molenwijk HTO-gebouw

mijn vader”. Ik vond het nog steeds eng, vanwege het verhaal van mijn moeder van de mogelijk ‘enge mannen’ daar… Ik heb het mijn moeder nooit verteld en ben met haar meegegaan naar haar vader. Toen kwam ik voor het eerst binnen in het HTOgebouw. De kamer was heel smal en er stonden alleen een bed, een wasbak en een kast.

In de jaren 80 was de nieuw-

bouw in de Molenwijk inmiddels een feit. Het HTO-gebouw was omgebouwd tot studenten- en vrijgezellenappartementen. De ingang zat nu niet meer aan de Laakkade, maar aan de Rijswijkseweg. Op een dag kwam ik met boodschappen uit de supermarkt en ging richting mijn huis, toen er een raam open ging van het HTOgebouw. Ik zag een vrouw, die ik een aantal keer bij het boodschappen doen was tegen gekomen. Ze riep: “Hoi, waar ga je naartoe? Kom je straks even koffiedrinken?” Zo leerde ik een nieuwe vriendin kennen en kwam ik voor het eerst in de nieuwe tweekamerappartementen van het HTO-gebouw. Het was nog steeds klein, maar schitterend en comfortabel omgebouwd tot luxe appartement. å

•wist:u:dat• Het ‘Haagsch Tehuis voor Ongehuwden’ een vrijstaand gebouw is uit 1923-1925 s

Het gebouwd is naar rationalistisch ontwerp van architect K.P.C. de Bazel s

Het is gebouwd in het kader van de Woningwet in opdracht van het Departement ’s-Gravenhage van de Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen s

De architect, De Bazel, tijdens de bouw in 1923 is overleden waarna de voltooiing is geschied onder leiding van de architecten A. Broese van Groenou en S. de Clerq

100% Molenwijk De Moskee, Deimanstraat 7

Van kerk tot moskee Stichting El Mouahidin, die nu haar plek heeft in de Laakkapel, heeft (net als de kerk vroeger) een sociale functie. Een deel van de kapel is ingericht als gebedsruimte. Het gebouw heeft vooral de functie van een buurthuis waar allerlei activiteiten aangeboden worden die voor iedereen toegankelijk zijn. Hoewel de moskee aan de overkant van de Rijswijkseweg ligt, hoort deze bij de Molenwijk. De moskee was eerst gevestigd aan de Draaistraat. De ruimte daar was te klein om voor zowel mannen als vrouwen een eigen gebedsruimte te hebben. In de Laakkapel is die ruimte er wel. 56

100% Molenwijk De Moskee

Vanaf de buitenkant is niet

te zien dat hier binnen een moskee gevestigd is. De deuren waarop staat aangegeven wat de mannen- en wat de vrouweningang is, doen een tipje van de sluier oplichten. Ali en Mohammed verwelkomen ons (Sylvia en Iris) voor de hoofdingang van de moskee. Wij mogen door de ingang van de mannen naar binnen. In de hal staan kasten waar we onze schoenen in zetten. Op kousenvoeten mogen we alle ruimtes bekijken. De kerk is verbouwd met geld en inspanning van betrokken leden. Een aannemer doet uiteraard het grote werk, maar de leden verrichten hand en span diensten. Het ziet er allemaal prachtig uit. Er is een extra verdieping in het kerkgebouw aangebracht. Beneden zijn lokalen die gebruikt worden voor lessen, waaronder koranles en Arabische les. Boven is de gebedsruimte. Een grote zaal met dik en warm tapijt waar de diensten gehouden worden. Aan de vrouwenkant wordt Arabische les gegeven. Wij mogen er

een kijkje nemen. De mannen niet. We worden hartelijk uitgenodigd om binnen te komen en zelfs mee te doen aan de les Arabisch die voornamelijk aan wat oudere vrouwen gegeven wordt, die het geschreven Arabisch niet beheersen. Op het bord staan letters en de juf zegt de letters voor. Bij onze poging wordt er gelachen. Zo moeilijk is het dus om een taal te leren die je niet kent. Ali en Mohammed nemen afscheid van ons en nodigen ons en iedereen nadrukkelijk uit eens een kijkje te komen nemen in de moskee, want iedereen is welkom! å

•wist:u:dat•

De Laakkapel bedoeld was voor de inwoners van de nieuwe wijk Laak, die tot dan toe waren aangewezen op een kerk in het centrum s

De Laakkapel in de verkoop ging omdat de bezoekers wegbleven s

In de moskee op de stoel. Reciteer ik koran. Ik kijk naar de meester. In de moskee op de stoel. Ruik en hoor ik kinderen. Ik leer goed! In de moskee op de stoel. Reciteer ik mijn huiswerk. (groep vijf De Kameleon)

De Laakkapel in art deco stijl is ontworpen door G. van Hoogevest s

De Laakkapel nu dienst doet als moskee s

Het gebouw de naam ‘Laakkapel’ blijft dragen, zoals op de voorgevel staat

100% Molenwijk Colofon

Colofon Teksten

Iris de Ruiter Eindredactie

Ellen van Beek Redactie

Alie van den Anker, Sylvia Bos

Foto’s

Milan Trommel, Jan de Jager, Iris de Ruiter, Facebookpagina Molenwijk Den Haag, Studio Maanzaad, Sander Stoepker Ontwerp

Studio Maanzaad Mede mogelijk gemaakt door

stadsdeel Laak, gemeente Den Haag en Fonds1818

Bronnen

Buren van Buiten Door Wim de Jong en Paul van der Grinten Vorstelijk en adellijk leven, hofcultuur in en om groen Den Haag – Haags Historisch Museum Je moet blijven strijden voor een leefbare wijk: twaalf en een half jaar stadsvernieuwing De verborgen kracht van migrantenvrouwen Ella Vogelaar 2010 Uitgeverij Balans Foto Aboutaleb, p.33 Rijksvoorlichtigsdienst

Mei 2017

Wij hebben geprobeerd alle rechthebbenden van gebruikt beeldmateriaal te achterhalen. Indien u meent rechthebbende te zijn, dan kunt u contact opnemen met Laaktheater.

♥ Laaktheater

Alle kinderen en leerkrachten van de groepen 5,6, 7,8 van De Kameleon

Ferrandweg 4t 2523 XT Den Haag 070 393 33 48

En verder iedereen die we wel gesproken, maar niet genoemd hebben.

www.laaktheater.nl

Veel Dank!

Met medewerking van en dank aan

100% Molenwijk De Molen

Molenwijk

•plattegrond•

De Molen

De Baanbreker Laakhage 4 Wijkcentrum 5 Trekvliet 6 De Gebedsruimte 7 Kameleon 8 Cruijff-court 9 De Karavaan 10 Noordpolderkade 11 Esloo College 12 Wenkebach 13 Berlage bruggetjes 14 Stadsboerderij 15 Koffiepot 16 De hunkerbunker 17 Laakkapel 2 3

2 SC

16 AA

ILS

TR W

S AS

R EP

4 5

IST

ILS

T AA

RI JS

IJK

T LS

8 ST

LIN

S ER

DR IJF

K OE

RI EM ST RA AT

•tot:ziens:in:molenwijk•