Finansal çalkant›, Türkiye ekonomisi ve havac›l›k sektörü
26
Türkiye çok yüksek bir d›fl borç stokuna sahip. 2007 y›l›n›n ortas›nda d›fl borçlar›n toplam› yaklafl›k olarak 225 milyar dolara ulaflm›fl durumda. Bu tutar›n 135 milyar dolarl›k bölümü özel sektöre ait.
Küresel finans piyasalar›nda yaflanan çalkant› bitti mi? Olup biten yaln›zca gecikmifl bir düzeltme mi, yoksa yükselme konjonktürünün sonuna m› geldik? ‹MF’nin çeflitli raporlar›nda çok aç›k bir biçimde dile getirildi¤i gibi dünya ekonomisi çok ciddi dengesizliklerden mustarip. Yer darl›¤› nedeniyle burada ayr›nt›lar›n› ele almayaca¤›m›z bu dengesizliklerin er geç de¤iflece¤i konusunda genel bir fikir birli¤i var. Tart›fl›lan uyum sürecinin sert bir inifl olmadan nas›l gerçeklefltirilebilece¤i. The Economist 1 A¤ustos tarihli say›s›n›n bafl makalesinde bu finansal dalgalanman›n en fazla çok büyük cari a盤› olan birkaç “yükselen ekonomiyi” etkileyece¤ini söylüyor ve örnek olarak da Türkiye’ye iflaret ediyor. Kimi yorumcular son haftalar›n çalkant›lar›n›n ABD, AB ve Japonya merkez bankalar›n›n k›sa vadeli önlemleriyle geçifltirilece¤ini hatta geçifltirildi¤ini öne sürüyorlar. Di¤erleri ise o derece iyimser de¤iller ve çok sert olmasa bile uzun dönemli bir iniflin efli¤ine gelindi¤i inanc›ndalar. Konu Türkiye’ye geldi¤inde yorumcular›n tamam›na yak›n› ekonominin bu tür çalkant›lara eskisine k›yasla çok daha haz›r ve çok daha dayan›kl› oldu¤unu söylüyorlar. Ancak bunun ötesinde de tam bir görüfl birli¤i yok. Kimileri her fleye ra¤men ekonominin hâlâ önemli k›r›lganl›klar› oldu¤unu söylerken, bir k›s›m yorumcu da bu k›r›lganl›klar›n abart›lmamas› gerekti¤ini belirtiyor. Biz, Türkiye ekonomisinin k›r›lganl›klar›n› küçümseyenlerin ciddi bir hata yapt›klar›n› düflünüyoruz. Gerçeklerimizi k›saca özetleyelim: Türkiye çok yüksek bir d›fl borç stokuna sahip. 2007 y›l›n›n ortas›nda d›fl borçlar›n toplam› yaklafl›k olarak 225 milyar dolara ulaflm›fl durumda. Bu tutar›n 135 milyar dolarl›k bölümü özel sektöre ait. Dolay›s›yla özel sektörün önemli bir bölümü, t›pk› 1994 ve 2001 krizleri öncesinde bankalar›n yapt›¤› gibi aç›k pozisyon tutuyor ve ciddi bir kur riski
tafl›yor. Havac›l›k sektöründe hangi flirketlerin bu grup içinde yer ald›¤›n› bilmiyoruz. Ancak e¤er varsa bu flirketlerin krize yatk›n olduklar›n› söylemek yanl›fl olmayacakt›r. Türkiye ekonomisi 2001 mali krizini yaflad›¤›nda dünya ekonomisi 1997’de yaflanan Asya krizini izleyen bir finansal çalkant› ve büzülme döneminden geçiyordu. Bu dönem 2002’de son buldu. Uluslararas› ekonomik konjonktür de¤iflti ve bununla birlikte uluslararas› sermaye ak›mlar› yeniden canland›. Bu canlanma paralelinde Türkiye’ye yönelen yabanc› sermaye de h›z kazand›. Türkiye’nin son 5 y›lda gösterdi¤i h›zl› büyümenin arkas›nda as›l olarak bu giderek ivme kazanan d›fl kaynak girifli yer al›yor. Görülen o ki dünya ekonomisinde bu konjonktür sona eriyor. The Economist, Financial Times gibi yay›nlarda yer alan yorumlar buna iflaret ediyor. Türkiye’ye dönük d›fl kaynak ak›m›n›n artarak sürmemesi ise büyümenin h›zla afla¤›ya do¤ru inmesi anlam›na gelecektir. D›fl kaynak girifline ba¤l› h›zl› ekonomik büyüme iflsizli¤i azaltamayan bir büyüme oldu. D›fl kaynak giriflinin durgunlaflmas› ise ne yaz›k ki iflsizli¤in h›zla artmas›yla sonuçlanacakt›r. S›cak para stoku 90 milyar dolar düzeyinde ve yukar›da bu stoktan bir ç›k›fl olmayaca¤› varsay›ld›. Burada önemli bir ç›k›fl olmas› durumunda yeni bir mali kriz kap›y› çalabilir. Bunun ne tür sonuçlara yol açaca¤›n› 1994 ve 2001 felaketlerinden çok iyi bildi¤imiz için uzun uzun anlatmaya gerek yok. Özetlemek gerekirse ve en kötü durum senaryosu (s›cak para stokundan önemli bir ç›k›fl olmas›) bir kenara b›rak›ld›¤›nda, uluslararas› ekonomik konjonktürdeki de¤iflim, büyümesi büyük ölçüde d›fl kaynak girifline ba¤l› hale gelmifl olan Türkiye ekonomisinde birkaç y›la yay›lan bir ekonomik durgunlu¤a iflaret ediyor. E¤er bu do¤ruysa, havac›l›k sektöründe de ciddi boyutlara ulaflan bir afl›r› kapasite sorunuyla karfl› karfl›ya kal›nabilir.