FRANZ K A FK A MI, THOM AS MANN MI?
91
lığından kurtulacağı yeni bir toplumu, yani sosyalizmi, öngö rür. Öyle ki, insanlığın toplum sal dönüşümü için savaşmak bile, karanlık güçlerin alt edilmesine yetebilir. Gide’in bu sorun karşısındaki tutum u, yukarıdaki sözle rinden de anlaşılacağı gibi, eleştirici olmayan «saf» bir tu tumdu. Kendisi karanlık güçlerin üstünlüğüne boyun eğiyor, hatta bunları aydınlara özgü bir ilgi ve burjuva yaşayışının anlayışsızlığına duyulan o alışılagelmiş tiksintiyle karşılıyor du. Gide’in «nedensiz davranış» kavramı da, «içtenlik» öğre tisi gibi aynı görüşü yansıtır. Thomas Mann’da çeşitli tem alar arasında sadece geçerli bir tema — bu bir rom anın ya da hi kâyenin ana teması olduğu zaman bile ölçü dışına çıkmayan tema — Gide’de hayatın ve sanatın tüm ünü yöneten bir öğ retiye dönüşür ve böylece her ikisini de çarpıklaştırır. İşte bu noktada, eleştirel gerçekçilik yenilikçilikten ayrılmakla kal maz, aynı zamanda ona karşı çıkmak zorunluluğunu da du yar. Çağdaş burjuva yazarı bu iki yöntem arasında, Franz Kafka ile Thomas Mann arasında bir seçim yapmak zorunda ka lacaktır. Toplumsal sağlıkla marazilik arasında bu seçimi ya parken, gerçekçiliğin ilerici edebî geleneklerini biçimsel de neylere yeğ tutarken bir yazarın, kendi burjuva yaşayış düze ninden kopması gerekmez. (Kuşkusuz, kişisel açmazlarına bir çözüm yolu olarak toplumculuğu seçecek birçok yazar çıka caktır. Ben burada, çağdaş yazar için bunun tek çıkar yol ol madığını belirtm ek istiyorum .) Önemli olan, kişinin vereceği karardır. Çehov’un «akla uygun soru»su, her şeyden önce, bir yön seçimini içerir. Bunu ise günümüzde şu soru belirliyor: Boğuntu kabul edilmeli mi, edilmemeli mi? Boğuntu değiş mez, m utlak bir kavram olarak mı görülmeli, yoksa aşılmalı mı? Bunu çeşitli tepkiler arasında bir tepki mi saymalı, yoksa insan yazgısını belirleyen etken mi? Bunlar, elbette, doğrudan doğruya edebiyatla değil, insanın davranışı ve yaşantılarıyla il gili sorulardır. Asıl önemli olan, insanın içinde yaşadığı dün