Çocuk Hakları Programı Oluşturma El Kitabı Çocuğun yüksek yararı, program döngüsünün her bölümünde ve çocuklarla meşgul olan tüm aktörler tarafından açık bir şekilde göz önünde bulundurulmalıdır. Çocuğun yüksek yararını gözetmek şunları kapsamaktadır: •
Kendilerini ilgilendiren kararlarda çocukların fikirlerinin sorulduğundan ve dinlenildiğinden emin olmak (katılım bağlantısına bakınız); örneğin, ailesinden ayrılmış çocukların, aileleriyle tekrar bir araya gelme olasılığı hakkındaki fikirlerini dinlemek;
•
Çocuklara bakmakla yükümlü kişilerin, topluluk üyelerinin ve uzmanların da dahil olduğu çok sayıda insanın, örneğin çocuğun aile temelli olmayan bakım merkezine yerleştirilmesi konusunda fikirlerinin sorulduğundan ve dinlendiğinden emin olmak;
•
Planlanmış faaliyet ya da programların, çocuklar ve onların hakları üzerinde istemeden de olsa olumsuz etkileri olup olmayacağını, örneğin, çocuğa etkisi çalışmalarını üstlenerek kontrol etmek;
•
Ulusal ve yerel düzeyde politika geliştirmenin, farklı durumlarda çocukların yüksek yararını “öncelikli düşünme” haline getirme konusundaki önemini, örneğin, yasa taslaklarının çocuklar üzerinde yapacağı etkiyi açıklamayı geliştirme ve kamu harcamalarından çocuklara ne kadar paranın ayrıldığını gösteren “çocuk bütçeleri” hazırlama yoluyla incelemek;
•
Bireysel olarak çocuklarla ya da çocuk gruplarıyla ilgili verilen kararları, onların gelişimleri için ihtiyaçlarının ve gelişen kapasitelerinin iyi yapılmış bir değerlendirmesiyle örneğin, bir çocuğun, topluluk karar alma yapıları içine girmesinin yararını dikkate alarak ilişkilendirmek;
•
Kararlar bir kere alındıktan sonra bu kararların çocuklar ve onların hakları üzerindeki etkilerinin dikkate alındığını örneğin, bir etki değerlendirme aracı olarak “değişimin beş boyutu”nu (daha fazla ayrıntılı bilgi için bölüm 4’e bakınız) kullanarak göstermek.
Katılım BM Çocuk Haklarına dair Sözleşme, çocukların kişisel haklarını açıkça bildiren ilk insan hakları sözleşmesidir. Her çocuğun, bilgi edinme, düşüncelerini ifade edebilme fırsatına sahip olma, bu düşüncelerini, kendisini etkileyen kararlarda duyurma, dernek kurma ve derneklere üye olma hakkı vardır. Çocukların “katılım hakkı”, seçilmiş az sayıdaki çocuğun diğer çocukları özel etkinliklerde temsil etmesi ile ilgili değildir, tüm çocukların seslerini duyurmaları ile ilgilidir. Çocuklar, aile içinde, okulda, çocuk yardım kuruluşlarında, yuva ve yetiştirme yurtlarında, medyada, topluluk içinde ve ulusal ve uluslararası düzeyde karar alma mekanizmasına katılma hakkına sahiptirler. Kendi başlarına hak olmalarının yanı sıra, “katılım hakları” diğer hakları gerçekleştirmede özel önem taşımaktadır. Bilgi edinme, düşünceyi ifade etme, karar alma ve dernek hakları, çocukları hak sahibi olarak kabul etmektedir. Bu haklar; çocukların, yaşamını sürdürme, gelişme, korunma ve katılım için haklarını talep etmeleri ve gerçekleştirmeleri amacıyla kullanılan araçlardır. Çocukların, katılım haklarının inkar edildiği durumlarda, yaşam, eğitim ya da korunma gibi diğer hakları zayıflayabilmektedir. Aynı şekilde, aç olan, sömürülen ya da istismar edilen çocuklar, katılım haklarını kullanmak istediklerinde daha büyük engellerle karşılaşmaktadır. Katılım, çocuklar ve yetişkinler arasındaki güç ilişkilerini dönüştürür, otoriter yapıları sorgulatır ve çocukların, aileleri, toplulukları ve kurumları etkileme kapasitelerini destekler. Katılım, çocuklar ve yetişkinler arasında yeni ilişkiler kuran bir süreçtir. Karşılıklı saygı, güven ile uzun vadeli ve sürekli bir taahhüt gerektirmektedir. Yetişkinler gibi çocuklar da zaman içerisinde
33