Goiberri 228. zenbakia

Goierritarraren eta Otamotzen astekaria

228. zenbakia. 2017ko martxoaren 10a

GOI B ERRI Amaia Urkia Kazetaria

«Ebaluazioa eta kontrola falta dira Euskal Herrian» 8-9

Amaia Urkia legazpiarrak gaueko albistegia gidatzen du ETB2n. JULEN ALTUBE

Iñigo Garmendia 3 Iritzia 4-5 Izaro Insausti 6 Irudimenarekin jolasean 7 Serrano eta Beltza, Urolatik Bidasoara 10-11 Goierriko suhiltzaileak 12 Intxaurrak osasun iturri 13 Aralar dute lanerako larre 14-15

02 GOIBERRI

PUBLIZITATEA

GOIBERRI 03

KATE MOTZEAN

MIKEL ALBISU

Iñigo Garmendia Iturgina

«Gaintzan natura gehiago dago, baina Ordizia basatiagoa da» Mikel Albisu Gaintza Umore oneko gizona da Iñigo Garmendia iturgina(Gaintza, 1977). Batez ere eraikuntza berrietan lan egiten du gasa, iturgintza eta berogailu instalazioak jartzen. «Baina, konponketak eta desataskuak ere egiten ditugu. Ondo ari gara lanean eta ezin gara kexatu».

Ordizian bizi arren jaioterriarekin duen lotura ez du eten Garmendiak, Gaintzako zinegotzia baita. «Gaintzan natura gehiago dago, baina Ordizia basatiagoa da», dio umoretsu.

Sanguli Resort, Salou (Herrialde Katalanak).

Ze zaletasun dituzu?

Ehiza, bizikletan ibiltzea, semearekin pilotan jolastea...

Amets bat.

Loteria tokatzea.

Pelikula bat.

Resacón en las Vegas.

Liburu bat.

Teo. (Barrez).

Musika talde bat.

Jaso duzun oparirik bereziena.

Semearen jaiotza.

Zeri diozu beldurra?

Bakarrik gelditzeari.

Huntza.

Abesti bat.

Aldapan gora.

Janari bat.

Orburuak foiearekin.

Edari bat.

Garagardoa, Export Ambar.

Oporretarako leku bat.

Diruz laguntzen duten erakundeak: Udalak: Altzaga, Arama, Ataun, Beasain, Itsasondo, Olaberria, Urretxu, Zerain, Segura eta Zumarraga

«Nire zaletasunak ehiza, bizikletan ibiltzea eta semearekin pilotan jolastea dira»

Argitaratzailea: Goierriko Hedabideak SL Zuzendaria: Iñaki Gurrutxaga Kudeatzailea: Josu Iñigo Koordinatzailea: Tere Madinabeitia

Diseinua eta banaketa:

GOI B ERRI

Zerk sortzen dizu irribarrea?

Bidera zerbitzuak. Berria Taldea Lege gordailua: SS-1638/2011

Jende alaiak.

Goierriko txoko bat.

Aldasoro taberna, Ordizian.

Herriko alkate bazina...

Nik ez dut balio horretarako.

Gaintzan biziko ez bazina…

Dena izango zen ezberdina.

Egoitzak: Beasain:

Webgunea:

Oriamendi, 32. 20200.

Posta elektronikoa:

goiberri.eus

Urretxu:

goiberri@hitza.eus

Iparragirre, 11 (Kaletxiki). 20700.

Publizitatea:

Telefonoak: Beasain: 943-16 00 56 Urretxu: 943-72 34 08

Bezero arreta / harpidetzak:

607 530 424 – jizagirre@hitza.eus 902-82 02 01 – harpidetza@hitza.eus

04 GOIBERRI

IRITZIA

Antxiñe Mendizabal Aranburu Idazlea

Buruaren pisuak zanpatuta tlas izeneko lepondoko ornoa zuzentzen ari zait kiropraktikoa.

Bizkarrezurreko lehenengo orno zerbikala da eta buruaren pisua sostengatzen du, 5-6 kg inguru. Atlasa ondo orekatua badago, pisua egoki banatzen da gorputzaren bi alderditan.

Aldiz, behar bezala lerrokatuta ez badago, garunaren eta gorputzaren arteko komunikazioa ez da ona eta, era batean edo bestean, gorputz osoaren funtzionamenduan eragiten du.

Atlasa ongi lerrokatuta izatea ezinbestekoa omen da gure osasunerako.

Ezagutu orduko eman zidan arreta aipaturiko hezurraren izenak: Atlas, Greziako mitologian aipatzen den titan errukarri haren izen bera, Olinpoko jainkoen buruzagi Zeusek zeruaren pisua bere bizkar gainean eramatera behin betiko zigortu zuena.

Gizakiok Atlas bezain burumakur gabiltza askotan, sorbaldetan pisu handi bat era-

A

mango bagenu bezala, gure buruaren pisua, alegia. Ez da harritzekoa buruak ematen dizkigun lanak kontuan hartuta. Zigorra dirudite askotan.

Gero eta sinetsiago nago (geure) buruari garrantzi handiegia ematen diogula, kasu gehiegi egiten diogula; eta gorputzari, berriz, gutxiegi. Azalean geratu ohi gara, gorputzak berak barrenetik ematen digun informazioari entzungor, ilargian baino gehiago, geure buruetan sartuta gaudelako. Eta orduan beti etortzen zait burura Chi Kung irakasle batek esandakoa: «Buruarekin pentsatzeari utzi eta gorputz osoarekin pentsatzen ikasi behar dugu». Einstein handiak ere antzeko zerbait esan zuen bere garaian: «Gure iharren sentipenekin pentsatu behar dugu».

Izan ere, asko dira erakusten saiatzen ari direnak gure garunak eta bere egitura emozionalak erabakitzen dituela gorputzaren forma eta osasuna eta, era berean, gure antolaketa fisikoak eragiten duela gure pentsamenduan eta emozioetan.

«Gizakiok Atlas bezain burumakur gabiltza askotan, sorbaldetan pisu handi bat eramango bagenu bezala»

Halere, esandakoari jaramonik egin gabe, burua gure izatearen zentroa balitz bezala bizi gara. Eta periferia baino ez da. Beraz, ez genioke lepagainekoari horrenbesteko garrantzirik eman behar, ez gintuzke osorik baldintzatu eta gidatu behar. Izan ere, gorputzak errealitateaz ematen digun pertzepzioa garunarena baino egiazkoagoa da gehienetan.

Horrenbestez, gorputzaren grabitate-zentroa gerrialdeko 5 ornoaren aurrealdean edota hezur sakroaren 2 ornoaren bueltan dagoela jakitea komeni zaigu. Halaber, Ekialdeko zientzien arabera, zilborretik bi hatz behera dago gorputzaren energia-zentrorik erabakigarriena, bizi-energiarik indartsuena. Norbere zilborrari begira egoteak, beraz, ez du ematen sinestarazi nahi izan diguten bezain arbuiagarria.

Ikaragarrizko iraultza izan zen lurra unibertsoaren zentroa ez zela onartzea. Duela gutxi, berriz, lurraren antz handia daukaten zazpi planeta berri aurkitu dituzte. Eredu geozentrikoa gainditzea baino gehiago kostako da gizakiaren zentroa burua ez dela eta gorputz osoa unibertso mugagabe bat dela onartzea. Bien bitartean zuen Atlasak lerrokatzea proposatzen dizuet, Greziako titan gizagaixo hark bezala, buruaren pisuaren azpian zanpatuta buka ez dezazuen.

GOIBERRI 05

IRITZIA

Asteko irudia

Josu Maroto

Amaia Urkia telebistako aurkezlea Legazpiko kazetariak Euskal Telebistako albistegiak gidatzen ditu, hasi eta amaitu arte.

Aupa, Inaxio!, beltz natorkik, triste, etsipenez, penaz.

Garoñak segi dezala energia nuklearra sortzen, itxi gabe. Langileek eta langileen familiek bizitzeko behar ditek, hortik jaten ditek, ez dituk gerta daitezkeen istripuen beldur, langabeziari ziotek beldurra. Sorian, Espainian, Euskal Herritik hurbil, laster ditek 20.000 buruko behi-ukuilua martxan. Lanpostuak sortuko dizkik. Euskal Herrian behar dugun esne guztia, ondo kontrolatutako ganaduak emana, han sortuko duk. Enpresa txikiagoak, familia girokoak, esne sanoa ekoizten ahalegintzen direnak bukatzera zoazak. Horixe txikiaren eta goxoaren «destino petrala». AHT eta autobideak eraiki beldurrik gabe, han eta hemen, Espainian, Gaztelako zelaietan bezala Euskal Herrian, mendi eta malkarretan. Bizkor, arin, airoso eta ziur egin behar dizkiagu bidaiak, oraintxe hemen eta oraintxe han egon behar diagu, bidean denborarik galdu gabe. Tentsio oso altuko joan-etorriko linea bikoitza buru gainean. Eguzkiaren gozotasunaren ordez, erradiazio magnetikoak garunak dantzan jarrita, ederki ibiliko gaituk, elektriko, lehenaz gain. Ezin biziko gaituk leize-zuloetako arbasoak bezala, ez wifi, ez telefono, ez ordenagailu… Errauskailua. Sortzen dugun zaborra erre eta desagerrarazten dik. Erosoa

duk, dena irentsi eta suntsitu. Pasako digun faktura, euroekin eta osasunarekin ordaindu beharrekoa, ezereza duk, egingo digun mesedearen ondoan. Kontra dauden mediku, zientzialari eta teknikariak alarmista hutsak dituk. Aralar. Pista gehiago behar dizkiagu, artzainek eta ganaduzaleek lana baldintza duinetan egin eta, guztiok, besteak beste, kategoriako gazta jan ahal izan dezagun.

Proiektu handiak, makro-proiektuak, txikizioa, kutsadura, abiadura, klima aldaketa eta gaixotasunak. Ongizatea helburu. Ondorengoei kaka uztea ez zaiguk axola. Hauxe duk bakoitza geure zilborrari begira bizitzea: ni, ni eta ni.

Joxepa Madariaga

bat eta

Tira, Joxepa, ez arrazoirik ez dagoelako, baina ikatza baino beltzagoa margotu digun panorama! Ez zekinat behar adina irin izango den inguruan pittin bat argitzeko… Beno, zer nahi dun esatea? Zenbaitzuen aurrerabidearen zentzua oso ezbaian jartzekoa dela uste dinat. Eta, aizan, ez ditun denak aipatu! Oraingo martxan segituz gero, 2050ean arrain baino plastiko gehiago izango dun itsasoan, zientzialariek diotenez. No, aizan! Minuturo, kamioi bat zaborrez betetzeko adina hondakin botatzen dinagu putzu handira. Dena ezin ba erraustu, emakumea… Zer egingo dinagu begi aurrean sobera geratzen zaigun guztiarekin: bistatik kendu, itsasora! Eta horrela zoakinagu… Arraina jaten ari garelakoan plastikoa jaten gabiltzan.

Baina, ilunpean argi egiteko asmoz, aste honetan bertan ikasgai ederra eskaini zigun Josu Iztueta bizizaleak Gerriko Txokoan. Gerratik ihesi Europara sartu nahian dabiltzan errefuxiatuen egoera hizpide hartuta, Iztuetak esan zigunan beraiek odol-huste handi ba-

bat

Inaxio Usarralde

ten erdian tirita txiki bat jartzen izan direla, neguko arropa Serbiara eramanez. Ezer ez baino gehiago dun, hala ere. Eta hori apal baina alaitasunez egiten bada, ez zegon errebeldia handiagorik. Azken adibidea: Bilboko Iberdrola dorrearen gonapean bertan «Entzun ezazu Iberdrola, Garoña ez!» kontzertu klandestinoa eman diten.

Dantzatzen duen herria ez baita inoiz, ez aspertuko, ez hilko!

06 GOIBERRI

GAZTEAK

ÂŤKazetaria ez banintz, fisioterapeuta izango nintzatekeÂť Kazetaritza munduan gustura dabil Izaro Insausti lazkaotarra. Aitonak saio bat ez duela galtzen adierazi du.

Ariane VierbĂźcher Lazkao Unibertsitateko ikasketak aukeratzerako garaian, Izaro Insaustik (Lazkao, 1994) zerrendan lehenengo aukera bezala fisioterapia bazuen ere, bigarren aukeragatik egin zuen apustu eta Kazetaritzan lizentziatu zen iaz, Euskal Herriko Unibertsitatean. Gaur egun Euskadi Irratian tokitxo bat egiten ari da eta kirol munduan murgilduta dago.

Zertan aritzen zara ?

A. VIERBĂœCHER

Asteburuetan egiten dut lan Euskadi Irratiko informatiboetan, kirolen atalean. Arratsaldeko txandan aritzen naiz, 14:00etatik 21:00etara, nahiz eta futbolak markatzen digun gehienetan ordutegia.

Irratian sartzerakoan, erredakzioko lanarekin hasten naiz; kirol desberdinetan izan diren partiden emaitzak biltzen batez ere, eta ondoren, ordu erdiro sartzen naiz antenan, emaitzen berri eman eta errepasoa egiten joateko.

Lehenengo aldiz zure ahotsa entzun zenuenean, zer?

Babeslea

Ez zitzaidan batere gustatu, ezin nuen sinetsi hori nire ahotsa zenik. Gaur, oraindik, kosta egiten zait nire ahotsa entzutea. Irratian lan egiten dugun askori gertatzen zaigun zerbait dela uste dut. Kaskoak jarri ohi

ditut, ingurukoak irratsaioa entzuten ari badira.

Zein da zure jarraitzaile handiena?

Dudarik gabe, nire aitona. Oso harro dago egiten dudan lanarekin eta ez du bat ere galtzen.

Kirola, gainera, betidanik gustatu izan zaio eta lankide dudan Joxemari Apaolaza ezagutzen du, lazkaotarra baita bera ere.

Etorkizunari begira zer gustatuko litzaizuke?

Euskadi irratian oso gustura nago eta bertan jarraituko nuke, baina nork daki. Hizkuntzak lantzeko gogoa ere badut, uste dudalako garrantzitsua dela nire lanbidean. Garbi daukadana da Lazkaon bizitzen jarraitu nahi dudala.

Irratsaio baten gidaritzapean ikusten al duzu zure burua?

Ez dut presarik eta, gainera, oraindik ikasteko asko daukat.

Momentuz, gustura nago daukadan lanpostuarekin eta horretan jarraitu nahiko nuke.

Hala ere, oso polita izango litzateke nire saio propioa izatea.

Zein da ematea gustatuko litzaizuken hurrengo titularra?

Errealaren eta Athleticen arteko hurrengo derbian, bilbotarrek irabazi dutela hiru gol sartuta. Aitortu behar dut Athleticzale amorratua naizela gipuzkoarra izan arren.

GOIBERRI 07

MOTZEAN

Irudimenarekin jolasean Aitona-amonen jolasen tailerra egin berri dute Ezkioko Igartubeiti baserrian.

Aurrekoen jolasteko erak erakutsi dizkiete pantailen aroko haurrei.

Miriam Luki Ezkio Zertara jolastuko ziren zehazki azaldu aurretik, Igartubeiti Ezkioko Baserri-Museora joandako haurrei euren aitona-amonak zein jolas motatan aritzen ziren ba ote zekiten galdetu zieten. Umeontzat horren ohikoak ez izanda ere, unibertsalak diren jolasen bat edo beste aipatu zuten. Aitona-amonek esku artean nola inguruan zituzten materialak erabiliko zituztela sumatu zuten eta materialez harago, umeek ederki asko asmatu zuten zein zen euren aurrekoek jolasteko erabiltzen zuten lehengaia: irudimena.

Puxtarrietan jolasteko, esate baterako, arkumeen hezur txikiarekin aritzen zirela azaldu zieten Igartubeitiko tailerrean, zeukatenetik hartzen zutela, alegia; hala ingurukotik nola elikatzen ziren horretatik ere.

Eta XVI. mendean?

Igartubeitiko tailer zehatz horretan 4 urtetik 10 urtera bitarteko 18 haurrek parte hartu zuten. Egungo umeek jolasten dituzten jolasak alde batera utzi, eta jolas tradizionaletan aritu

Jolas eguna Ezkioko Igartubeiti baserrian, haurrak eta gurasoak jolasean. IGARTUBEITI

Aspaldiko haurrek jolasteko irudimena erabiliko zutela jakin badakite oraingo umeek

ziren. Tartean, lasterketa jolasak ere egin zituzten: uztaiak, gurditxo lasterketa, zaku lasterketa... Guraso batek baino gehiagok ondo asko ezagutzen zituen jolasetan aritu ziren eta haurrek egunerokoan erabili gabe, ÂŤpresente dituzten jolasakÂť direla azaldu du Igartubeitiko Iban Maizek.

Tailerraren beste atal batean oraindik eta atzerago egin zuten haurrek denboran. Igartubeiti baserriaren izaerari estu lotuta, XVI. mendeko haurrek

zertan jolastuko ziren irudikatzea eskatu zieten umeei eta haurren ahoetatik gehien atera zen hitza irudimena izan zen.

Iragana nork bere erara marraztuko zuen, baina guztiak bat etorri ziren garai urrun haietako haurren jolasetan irudimena nagusituko zela esaterakoan.

Irudimena eta, akaso, harriak erabiliko zituztela jolasteko, bestelakoan, eurek ari ziren bezalatsu jolastuko zutela erantzun zuten Igartubeitikoek proposatutako ariketan.

08 GOIBERRI

ELKARRIZKETA

Amaia Urkia Kazetaria

«Kazetari ofizioa asko gustatzen zait, ni ez naiz sekula aspertu» Miriam Luki Legazpi Amaia Urkiak (Legazpi, 1961), iluntzero, kameraz beste aldetik ematen ditu albisteak Euskal Telebistaren bigarren katean. Jakin-minez beteta dago eta ezagutza gose horrek bultzatuta hasi zituen kazetaritza ikasketak; zalantza bakarra zuzenbideak sortu zion, baina balantzak kazetaritzaren alde egin zuen.

Euskal Telebistan lan egiten

du 1983tik. Albisteekin jarduten da, baina egunak ematen dituen berriak baino, gaurkotasuna interesatzen zaiola dio, «bizi garen garaia, olatua ur tanta baino gehiago».

Kazetaritza Bilbon ikasi zenuen?

Garai hartan Bilbon ez zegoen kazetaritza ikasteko aukerarik, 1979. urtea zen. Nire asmoa Bartzelonara joatea zen eta pozik nengoen hango giroa gori-

goria zelako. Urte hartan, baina, fakultatea ireki zuten Bilbon.

Aitortu beharra daukat hasieran penaz hartu nuela Bilbon fakultatea irekiko zutenaren berria, gipuzkoarrontzat Bilbok ez baitzuen fama onik. Gerora, Bilbok oso ongi hartu ninduen eta jende jator-jatorra topatu nuen. Lehenengo notak Bartzelonako Unibertsitate Autonomoak eman zizkigun, artean gurea ordezkaritza bat zen.

Nolako Bilbo aurkitu zenuen?

1980ko hamarkada sasoi gogorra zen Euskal Herrian, hala politikoki nola ekonomikoki.

Alabaina, garai bizia zen. Ikasle asko ginen Bilbon, pisuetan.

Gazte jendeak asko irakurtzen zuen, gauzetan sakontzeko gogoa zegoen... Orain joera hori ez dut hain garbi ikusten. Ez dut ez dagoenik esaten, gure gazte denboran nabarmenago zela baizik.

GOIBERRI 09

ELKARRIZKETA

ko kostaldera. Kamerariari jezarrita egitea eskatu nion hankak dar-dar batean nituelako.

Egunkariak irakurri zalea izan naiz betidanik eta elkarrizketatuaren berri banuen, eskerrak.

Gurasoak, bestalde, oñatiarrak nituen eta haren euskara ulertzeko gai izan nintzen.

1983. urtean oposaketak egon ziren eta plaza atera zenuen.

Bai, hamar plaza atera zituzten, jende askok egin zuen azterketa eta nik gainditzea lortu nuen.

Orduko telebistan dena zegoen egiteko, ezta?

JULEN ALTUBE

Ikasketetan aurrera zindoazen eta noiz agertu zen Euskal Telebista?

Laugarren mailan nengoela, lan mundua nahaspilatuta zegoen, langabezia tasa handia zen eta, kazetaritzan lanik ez nuela aurkituko pentsatuta, Boloniara (Italia) joateko planak egiten hasi nintzen. Han komunikazioaren arloan oso katedra onak zeuden; nire asmoa doktoretza egitea zen.

Uda hartan Ana Azpirik deitu zidan, ikaskide nuen Maribel Aizarna, Arantxa Larrañaga eta Ane Miren Lizarralderekin batera. Ana telebistan lanean hasita zegoen eta udako oporraldiak betetzeko euskaldun jendea behar zutela esan zidan.

Eta joan zinen.

Autobusa hartu nuen abuztuaren 4 batean. Durangora iritsi eta Iurretara nekez heldu nintzen. Amatiñok elkarrizketa bat egin zidan; «egin al duzu inoiz kaleratu den elkarrizketarik?», galdetu zidan. Ezetz erantzun nion eta berak: «gaur eguerdian ez duzu gauza bera esango».

ENG batekin bidali ninduen elkarrizketa bat egitera, Bizkai-

Bai, telebistan eta Euskal Herrian neurri batean ere bai, autonomiaren ikuspuntutik dena egiteko zegoen.

Gazte ginela hasi ginen telebistan eta ilusioz beteta geunden. Orduak eta orduak sartzen genituen, gaur ezin da halakorik ulertu, baina gu gau osoa editatzen pasatzeko gai ginen; edizio-gelak gutxi ziren eta txikiak, gauez toki gehiago egoten zen eta hantxe aritzen ginen, pozik baina.

Informatiboetan ibili zara beti?

Bai. Madrilen ETBk izandako lehenengo berriemailea izan nintzen 1985. urte bueltan. Prentsaurreko edo albiste guneetatik ateratzen lehenengoa nintzen, beti presaka, zintak hegazkinez bidaltzen genituen, ez dakizu zeinen ongi ezagutu nuen Madrilgo Barajas aireportuko zamalanak egiteko pabilioia, ahotsa askotan grabatu nuen han. Inoiz bidaiariei ere eman genizkien zintak taxi-gidari bat Bilbon zain izango zutela aginduta. Guk egindako albisteak lehenbailehen ateratzea genuen helburu.

beste produkzio gehienak ez dira etxe barruan egiten, produkzio-etxeen esku uzten dira.

Joera horrekin telebista publikoa galtzen ateratzen da?

Zalantza gabe. Ez nuke esango produkzioak txarragoak direnik, baina ekoizpen-etxeek sinatzen dituzten kontratuak beste batzuen menpe uzten dituzte eta askatasuna murriztu egiten da.

Publikoaren aldekoa zara?

Bai. Oker asko daude zuzentzeko publikoan, kontrol gehiago egon beharko litzatekeela uste dut, kontrola eta ebaluazioa. Ez gure arloan soilik, Euskal Herrian ebaluazioa eta kontrola falta direla esango nuke. Dirua nola kudeatzen den argi eta garbi esan behar da, zertan kale egin den aztertu eta zertan asmatu den. Gardentasun gehiago behar da arlo guztietan.

Akaso inor ez dabil ezer ezkutatzen, baina inork eskatzen al ditu kontuak? Gizarte ez kritiko batean bizi gara, non diru publikoa nola kudeatzen den ez dugun galdetu ere egiten.

Nolako telebista nahi dugun esan beharko genuke?

Telebista publikoari buruz ez-

«Berriemaile garaian Madrildik zintak hegazkinez bidaltzen genituen»

Horrenbeste urtetan zenbat lanpostutan aritu zara telebistan?

«Publikoak bere funtzioa ez badu betetzen egurra, audientziak onak ez badira ere bai»

Askotan! Editorea izan naiz eguerdiko eta iluntzeko albistegietan, baita aurkezlea ere. Eztabaida saioak gidatu ditut, ENGekin zuzenekoak egin ditut albistegietarako, hauteskunde gauetako programak aurkeztu ditut... Orain, albistegiak ez

«Telebista mihiluzea da, badaki ikusleari nor zaren gutxi asko kontatzen»

tabaida soziala egon beharko litzateke eta halako adostasun bat lortu ere. Nolakoa izan behar denari buruz asko hitz egiten da, baina gero audientzia datuak atera eta aho asko ixten dituzte. Publikoak bere funtzioa ez badu betetzen egurra jasotzen du, baina audientziak txarrak badira ere egurra. Zaila da biak uztartzea eta programatzaileek ez dute batere erraza, konpetentzia ikaragarria da.

Orain bizpahiru urteti hona astegunetako gaueko albistegia aurkezten ari zara. Aurkezlea esatari hutsa al da?

Ni kazetaria naiz eta albistegia gidatzen dut hasi eta amaitu arte. Albisteen sarrerak guk geuk idazten ditugu eta bideoen pasoak ere guk egiten ditugu. Gutxi asko emango ditugun albiste guztien berri izatea gustatzen zait.

Zaila al da telebistan aurpegia egunero ematea?

Nire ustez, telebistan aurkezten jarduteko zure buruaren oso kontziente ez bazara hobe. Ni ez naiz inoiz aurkezle izatearen oso zalea izan, baina Legazpiko moja ikastetxean jaialdiak nik aurkezten nituen! Telebista mihiluzea da, badaki kameraren beste aldean dagoenari gutxi asko nor zaren kontatzen...

Niri ez zait astuna egiten telebistan azaltze hori.

Ez naiz anbizio handikoa izan eta lanpostu finko bat edukitzea abantaila izan da niretzat, askatasuna eman dit. Beharbada, toki batetik ken zaitzakete beste batean jartzeko, baina niri ofizio hau asko gustatzen zait, ez naiz sekula aspertu!

Telebistan zer geratzen zaizu egiteko?

Telebistan ez dakit, baina irratsaio bat gustura egingo nuke.

Inbidia ematen dit irratiak ez baituzu telebistan behar duzun beste baliabide behar.

Eta Legazpi?

Ni legazpiarra naiz, gaztetan atera eta orduz geroztik joan naizenean famili bizitza egin dut han soziala baino gehiago.

10 GOIBERRI

ASTEKO GAIA

Urolatik Bidasoara Iker Serranok eta Markel Beltzak Irungo Bidasoa taldean jokatzen dute. Urola taldetik joan ziren Bidasoara, haurrak zirela. Hainbat taldetan jokatu ondoren, Euskal Herriko eskubaloi talde garrantzitsuenean arrakasta izatea lortu dute.

Asier Zaldua Irun Zumarraga eta Urretxuko Urola eskubaloi taldeak jokalari bikainak eman ditu azken hamarkadetan. Egun, hiru Asobal ligan jokatzen ari dira. Iker Serrano urretxuarrak eta Markel Beltza zumarragarrak Irungo Bidasoa taldean jokatzen dute: Txapeldunen Liga irabazi zuen lehen euskal taldean. Zuñiga, Salcedo, Wenta, Perunicic, Svensson-en... taldea. Serranok eta Beltzak Artalekuko aldagela mitikoko ateak ireki dizkiote GOIBERRIri. Zita Artaleku kiroldegiko ka-

fetegian egin genuen. Irungo kiroldegia beraien bigarren etxea da eta zerbitzariekin txantxetan jardun ziren, kafea prestatzen zuen bitartean.

Izan ere, bi goierritarrak haurrak zirela heldu ziren Irunera.

Baina lehenago Urolan jokatu zuten. 12 urterekin hasi ziren eskubaloian. «Kaletik nindoan eta Jose Angel Garcia Varak eskubaloian jokatzea eskaini zidan. Nire gorpuzkeragatik izango zen. Handik bi astera Euskadiko selekziotik deitu zidaten eta eskubaloian jarraitzea erabaki nuen», dio Serranok.

Beltza, berriz, bere anaiaren eraginez hasi zen. «Anaia eskubaloian aritzen zen. Gustura joaten zen eta, futbolean aspertu egiten nintzenez, probatzea erabaki nuen».

Talde asko ezagutu Berehala Bidasoaren deia jaso zuten. Ez batak eta ez besteak ez zuen lehen taldera heltzea lortu, baina Euskal Herritik kanpo ibilbide oparoa osatu dute.

Beltzak Ademar Leon, Antequera, Alcobendas eta Aranda taldeetan jokatu du. Serranok, berriz, Zarautz, Huesca, Alme-

ria, Arrate, Puerto de Sagunto, Tremblay-en-France eta Mulhouse taldeetan jokatu du. Azkenean, Bidasoan arrakasta edukitzea lortu dute.

Orain arte elkarrekin jokatu gabeak ziren. Eta elkarren aurka ez dute sekula jokatu. Dena den, ondo ezagutzen zuten elkar. «Markelek nire anaiarekin jokatzen zuen eta beraien partidak ikustera joaten nintzen.

Pilotan ere jokatzen zuen. Eskerrak bide onera ekarri genuen! Oso ona izango zela ikusten zen», esan zuen Serranok.

Bidasoarentzat oso jokalari

GOIBERRI 11

ASTEKO GAIA

Iker Serrano eta Markel Beltza, Bidasoa taldearen aldagelan. garrantzitsua dela dio. «Markel definitzen duen hitza intentsitatea da. Bera da gure defentsako lanari intentsitatea ematen diona. Guretzat oso garrantzitsua da Markel ondo dagoela ikustea. Arerioak izutu egiten ditu. Markel ondo badago, gu ere bai. Oso garrantzitsua da guretzat. Gainera, oso mutil lasaia eta txantxazalea da».

Beltzak ere loreak besterik ez ditu bere taldekidearentzat.

«Sekulako kalitatea du. Pibote postuan jokatzen du eta oso jokalari gutxi dira bera bezain trebeak paseak hartzen. Gainera, atera jaurtitzeko orduan beste askok ez dugun erraztasuna du.

Taldera etorri denetik, hobekuntza nabarmena egin dugu.

Asko pozten nau Bidasoara etorri izanak».

Urolaz oso harro Oso harro daude, Urolako hiru jokalari Asobal ligan daudelako (hirugarrena Naturhouse La Riojan jokatzen duen Imanol Gartziandia da). «Horrek Urolan oso ondo lan egiten dela

esan nahi du. Zarautzen eskubaloia da kirol nagusia eta haiek ere hiru jokalari dituzte Asobal ligan».

Urolarekin harreman estua dute oraindik. «Denboraldia bukatzen dugunean, beraiekin entrenatzen dut. Oso polita da, ondo pasatzeko aukera ematen baitit. Izan ere, elitean ezin da eskubaloiaz horrenbeste gozatu».

Serrano iritzi berekoa da.

«Gabonetan Urolako jokalari ohiok partida bat jokatzen dugu eta asko gustatzen zait partida hori jokatzea. Profesional mailan magia hori galdu egiten da».

Dena den, Bidasoan magia horrek bizirik dirauela dio. «Zortea handia dugu: Bidasoan 16 jokalaritik 8 euskaldunak gara.

Gure artean euskaraz egiten dugu. Hori oso polita da. Asko eskertzen dut. 12 urte eman ditut hemendik kanpo eta aldagelan euskara entzutea sekulakoa iruditzen zait. Jokalari asko toki berekoak izatea oso garrantzitsua da. Talde askotatik

ASIER ZALDUA

«Txapeldunen Liga irabazi dutenen izarra kamisetan eramatea sekulakoa da» Iker Serrano

Bidasoa taldeko jokalaria

«Zarautzen eskubaloia da kirol nagusia eta haiek ere hiru jokalari dituzte Asobalen» Markel Beltza

Bidasoa taldeko jokalaria

pasa naiz eta Bidasoarena ezagutu dudan aldagela onena da».

Gainera, Euskal Herriko eskubaloi jokalarientzat, Bidasoan jokatzea ohorea da. «Aurten Asobal ligan gaude, gainera. Bidasoara itzultzeak asko poztu ninduen eta orain zoriontsuagoa naiz oraindik. Izan ere, Bidasoa lehen mailara itzultzea lortu duenetako bat naiz», esan zuen Beltzak.

Serrano bat dator. «Bidasoa oso talde berezia da. Txapeldunen Liga irabazi zuten Asobal ligako taldeetatik, Bartzelona eta Bidasoa dira bizirik jarraitzen duten bakarrak. Portland, Ciudad Real eta Teka desagertu egin ziren. Txapeldunen Liga irabazi duten taldeen izarra kamisetan eramatea sekulakoa da. Ardura handia da. Gainera, Bidasoa Irunen erlijio bat da.

Partida guztietan harmailak ia bete egiten dira. Artaleku pabilioi magiko bat da. Beste toki askotan hutsik egoten dira.

Aurki berriro Europan jokatzeko lan egiten ari gara».

12 GOIBERRI

GARAI BATEAN

gehienetan, udaletxeko langileak ziren.

2002an suhiltzaile parke profesionala jarri zuen Legazpin Aldundiak. Parke horrek Legazpiri, Zumarragari, Urretxuri, Ezkiori eta Itsasori ematen die zerbitzua. Parkea jarri zutenetik, boluntarioen kopuruak behera egin zuen nabarmen etagutxika joan dira parkeko talde profesionala osatzen. Joan den urteko urtarrilaz geroztik, suhiltzaile profesionalen esku dago inguruko sute eta larrialdietara joatea.

Ordiziako hasierak

Legazpiko parkeko suhiltzaile boluntarioak, 80ko hamarkadan ateratako argazkian. HITZA

Goierriko suteak itzalduz Erreibindikazio eguna da martxoaren 8a; suhiltzaileen zaindariaren eguna ere ospatzen da egun horretan.

A. VierbĂźcher Emakumeen Nazioarteko Eguna ez ezik, Suhiltzaileen Eguna ere bada martxoaren 8a. Goierrin gaur egun, bi suhiltzaile parke daude; bata Ordizian eta Legazpin bestea. Goierrin pizten diren suteak itzaltzeaz gain, hamaika lan ezberdin egiten dute, eta urtean zehar sarritan entzuten dute sirena hotsa.

Legazpiko boluntarioak 1930. urteaz geroztik egon dira suhiltzaileak Legazpin. Garai hartan, boluntarioak ziren lan horretan hasi zirenak, kasu

1.869an, Ordizia bi alditan erre ondoren, horri aurre egiteko suhiltzaile boluntario talde bat osatu zuten ordiziarrek. Udalaren laguntza izan zuten hasiera-hasieratik. Boluntario guztiak ordiziarrak ziren. Pixkanapixkana taldea handitzen eta materialak pilatuz joan ziren.

Udaletxearen azpian kokatu zen lehen Parkea, gaur egun udaltzainak dauden lekuan. 31 lagunek osatu zuten lehenengo talde hura; suhiltzaile burua, haren ordezkoa, material-arduraduna, lau kabo eta beste 24 boluntario. Hasiera haietan materiala erosteko 5.442 pezetako aurrekontua baino ez zuten; eskubonba bat, 80 metroko hiru mangera, eskailerak, aizkorak eta salbamendurako zakuak, besteak beste.

GOIBERRI 13

GURE LURRA

Intxaurrak osasun iturri Aberatsak dira gantz osasungarrietan, baita zuntz, azido foliko edo kaltzioan ere. Urte guztian zehar jaten dira, baina urrian izaten da jasotzeko sasoia.

J. Zarandona Zumarraga Intxaurrak Asia eta Europa hego-ekialdean du berez jatorria. Forma berezikoa da, giza garuna gogoratzen du. Balio nutrizional handia du, gantz osasungarrietan aberatsa da.

Zuntz, proteina begetal, azido foliko, magnesio, kaltzio eta B taldeko bitaminetan ere oparoa da. Gaur egun, Amerikar Estatu Batuetan dago munduko produkziorik handiena.

Intxaurrek, gurean ere tradizio handia dute. Urte guztian zehar kontsumitzen ditugu, zer esanik ez orain, sagardotegi garai bete-betean. Zumarragako Agerre baserrian ondo dakite hori, urteak baitaramatzate intxaurren ekoizpenean. Inguruko baserri gehienetan bezala, behiak zituzten garai batean Agerren. 1989an kendu zituzten, Joxe Lizarraldek esan duenez, eta orduan erabaki zuten baserriko lurretan intxaurrondoak sartzea.

Intxaurrondo motak Ordu hartan proiektua modu esperimentalean hasi zutela oroitzen du. «Txertatutako intxaurrondoekin hasi ginen. Proba modura baserri inguruan zeuden intxaurrondo onenen haziak landatu genituen, baita kanpoko zenbait barietate ere», dio. Franketa izeneko barietatea landatu zuten batez

ere, «Iparraldeko klase bat da, goxoa jateko, mamitsua, erraza puskatzen eta bertako klimara ondo egokitzen dena», gehitu du. Gaur egun ere mota horretakoak dituzte gehienak.

Lizarraldek dioenez, intxaurrondoak landatu eta 2-3 urtetan hasten dira fruitua ematen, baina denak bezala, formazioa behar dute. «Ale asko eta onak emateko 8 edo 10 urte itxaron behar izaten da». Agerren 400 bat intxaurrondo dituzte lau hektareatan banatuta. Iazkoa urte oparoa izan zen, «ez dakigu zergatik baino ohikoa baino intxaur gehiago eta ona izan dugu», dio.

Urria izaten da intxaurrak jasotzeko sasoia. «Lurrean daudenean jasotzen ditugu, dena eskuz egiten dugu», azaldu du.

Ekologikoan aritzen dira, eta horregatik simaurra eta karea erabiltzen dituzte ongarritzat.

«Tratamenduren bat behar izanez gero kobre sulfatoa ematen diegu». Gainontzean zuhaitzak inausteari garrantzia ematen diote. «Martxoa izaten da inausteko garaia, lau urtez behin inausten ditugu arbolak, urtero txandatuz». Argia eta haizea zuhaitzaren adar guztietara sartzeko inausten dituzte.

Intxaurrak jaso eta poltsetan bildu arteko prozesu guztia es-

Joxe Lizarralde Zumarragako Agerre baserriko ganbaran, sikatzen dituzten intxaur erretiluen alboan. JOSUNE ZARANDONA

kuz egiten dute. Jaso eta garbitu ostean, sailkatu egiten dituzte, ondoren, ganbaran 30 bat egunez sikatzen uzteko. Azken sailkapena egin eta poltsetan sartzen dituzte saltzeko.

Gehiena baserrian bertan saltzen dute. Aurten kontsumo taldeetara ere bideratu dituzte.

Bide berriak arakatze aldera, intxaur olioa egiten hasi dira orain.

14 GOIBERRI

ERREPORTAJEA ENIRIO-ARALAR (II). GANADUZALEAK ETA ARTZAINAK

Aralar dute lanerako larre Abeltzainek «oinarrizko gabezia» bat ase nahi dute, bideak eraikita. Gaur egun, 43 txabolatik 20k dute pista.

Aimar Maiz Enirio-Aralar Lurra behin saldua, betiko galdua dio Ipar Euskal Herriko laborarien aldarri batek. Ondo dakite lantzeko tokirik gabe geratzea zer den nekazariek, bai larratzeko belardiak urritzea, abeltzainek. Beheko ibarrak hirigintzak, azpiegiturek eta industriak jan dizkiete. Horretara, lehen begi kolpean kontraesana dirudi Aralarko goi larreetan pistak eraiki nahi izatea.

2016an 120 artzain eta ganaduzalek lan egin zuten Aralarren. Lanerako segurtasuna eta «duintasuna» hobetu nahi dute, eta bideak «bitarteko bat besterik ez» dira horretarako, eta pistak eraikitzea «minimo-

Datua

35

Artzain. 2016an Aralarren lan egin zutenak 35 artzain dira. Hamabost urte lehenago 41 ziren, 1991n 63, eta 1975ean 63.

Etorkizuna. Iaz, 7 artzain «epe motzean» jubilatzekoak ziren, beste 19 epe ertainean.

Artzainak eta ganaduzaleak.

Abeltzainak guztira, berriz, 2016an 120 izan ziren. 2007an 170 ziren, 2005ean 193 eta 1995ean 201.

(Iturria: Aranzadi Zientzia Elkartea)

en planteamendua» da haientzat. Sektorea estrategikotzat hartzen baldin bada, instituzioek «gai estrukturaletan» ere busti beharra daukatela diote abeltzainen ordezkariek.

Aralar bezalako goi larreetan jardutea ere, gaur egun, lehen sektorearentzat ia beharra dela ikusten dute. Ibarretako presio urbanistikoagatik, «beste lurrak artifizialduta» gelditu direlako. Gipuzkoan, mendiko abeltzaintza lantzen den mendirik «inportanteena» da Aralar.

Pistak eraikitzeagatik gertatzen den lur galera «txikia» da.

Goroskintxuko pista berriak, adibidez, «hektarea erdi bat» terreno okupatu duela diote.

Erronkak Aralarko artzainetatik 15 Artzai Gazta elkartean daude, eta 15ek dute gazta egiteko osasun erregistroa. Esne guztia gaztatarako 12k bideratzen dute. Mendiko Gazta proiektua da etorkizunean indartu beharreko ikusten duten arlo bat.

2014an bi gaztandegi egokitu zituen Mankomunitateak, gazta mendian egiteko baldintza higienikoak eta laboralak betetzeko.

Geroztik, beste bat sartu da.

2015-19 kudeaketa planean, beste lau artzain sartzea aurreikusten da proiektu horretan. Gastuak gutxitu, eta balio erantsia irabaztea dira sektorearen erronkak.

«Oinarrizko gabezia bat» konpontzea eta sektoreari erraztasunak ematea da bideak irekitzea, beste arlo batzuen aldean (txabolak, ura, argindarra...) atzenduta geratu dena. Aralar artifizialtzeko arriskurik baden galdetuta, hala gerta ez dadin lehen interesatuak abeltzainak direla erantzun dute.

Sektorearen beharrak asetzeko, «soluzioak» eskatu dituzte abeltzainek. Bideen kasuan, 2003an, pista-eraikuntza plana bertan behera geratu zenean, alternatibak aztertuko zirela agindu zietela gogoratu dute, baina bien bitartean ez dela «ezer» egin eta egoera eurek «sufritu» behar izan dutela.

Txabolen erdiek, bidea Gaur egun 43 txabola daude Aralarren, eta 35 artzainek lan egiten dute. «Ia %100» artzaintzatik bizi da, baita behi-

Datua

22.400

Buru. Kopuru hori aurreikusten du, gehienez, onarpen fasean den Larreen eta Txabolen Ordenantzak. Iaz 33.000 buru ibili ziren.

41 sail banatu dituzte, bakoitza txabola banarekin, eta gehienez 500 buru eduki ahalko dute (9k 600 buru). Larrealdia maitzaren 1etik urtarrilaren 31ra izango da, Gipuzkoako ardiak. 1982an, ardi azienda osoaren %35 Aralarren ibiltzen zen. 2001ean %12 zen; 2016an mailari eutsi dio. Mendian jezten dituzten ardien %57 dira.

zaleen artean ere, ganaduzaleen datuen arabera. Abere kopuru txikiagotan, «zer edo zer» botatzen duten ganaduzaleetan, aktibitate nagusia lehen sektorea ez dutenen —mistoak deituak— intzidentiza «txikiagotzen» da.

Gaur-gaurkoz, 43 txaboletatik 20k dute pista bidezko irispidea (%46,5ek). Artzainak, berrriz, 35 ziren iaz, eta Gipuzkoako ardien %12 larratzen dute, Aralarren: 17.000 buru inguru. Azkeneko 16 urteetan %8,4 jaitsi da ardi kopurua, eta %14 artzainen zenbatekoa.

Datuek, ordea, erakusten dute artzaintza eta abeltzaintza mantendu egiten dela. Gipuzkoako ikuspegia hartuta, 2001ean lau artzainetik bat Aralarren zebilen; iaz, %37. Gipuzkoako ardi azienda osoa hartuta, iraun egin du portzentajeak: %12 larratzen dira han, bai 2001ean, bai 2016an.

GOIBERRI 15

ENIRIO-ARALAR (II) ERREPORTAJEA

Kronologia. Enirio-Aralarren historia

Artaldeak gutxitu diren arren, ardi (eta ganadu larri) buru gehiagokoak dira. Berez, Aralarrek jasan dezakeen karga ekologikotik gora dabil, gaur egun, azienda. 17.000 ardi, 850 behor eta 750 behi zenbatu baziren iaz, guztira 33.000 buruko azienda osatzen dute (ganadu larri batek 10 ardiren adinako karga eragiten duela da kalkulua). Mendiak, 20.000-25.000 buruko «onartutako gehiengoa» duela dio, berriz, 1988ko Aralarko Egitamu Planak.

Larreen ordenantza Mankomunitateak 2014an osatu zuen larreen eta txabolen ordenantza, eta 2016ko irailaren 15ean eman zitzaion hasierako onespena. Araudi horrek gobernatuko du etorkizun hurbilean larreen ustiapena, eraikinen definizioa, txabolen ezaugarriak eta baldintzak, emakidak, kanonak...

Behorrak Alotza gaineko larreetan. Goian Arrubi gaina, Ganbo Txiki eta atzean Ganbo.

MIKEL ALBISU

Mankomunitateko larreak 41 sailetan banatu ditu, artalde bakoitzarentzat bana. Artalde bakoitzaren gehieneko kopuruak ere ezarri ditu. Nekazaritzatik eta abeltzaintzatik urteko etekin gordinen %75 lortzen dutenek gehienez 600 ardi eduki ahalko dituzte, edo 60 behi (behizale profesionalek osatutako elkartea baldin bada, 70 abelburu). Gutxiago lortzen dutenek, 200 ardi, 20 behi edo 20 zaldi-behor.

Kontzesioa 10 urtekoa da.

Larreen ustiaketan, ardi aziendak lehentasuna izango du beti (mutur gorriak).

Aralarko txabola bakoitzari gehienez zenbat buru dagozkion ere finkatu du araudiak. 9 txabolak 600na buru, 36k 500na. Denera, 22.400 buru.

1822. Nafar ganadua sartzea eragozteko, muga ixtea proposatu zen. Ez zuen aurrera egin.

1823. Baso ustiapen bortitzagatik lehenengo kexak, herriek.

1829. Kanpoko aziendei sartzen uzteagatik kobratzea salatu zuen Araitz ibarrak, euren kontura «negozio handia» egiten zelako.

1838. Ganadu harrapaketak zigortzeko kopuruen araudia finkatua.

1840. Basoaren «gainbehera» salatu zuten.

1841-1878. 10.000 ikatz karga saldu ziren Aralarren.

1844. Basoa babesteko hesia altxatu zuten, Akaizko arratetik Igaratzako bideraino. Liskarrak.

1846. Urteko batzarra Suegin egiteari utzi zioten; harrezkero, herrietan txandaka.

1848. Zuhaitz landaketa politika sustatzeko sariak eskaini ziren.

1854an utzi zen, diru faltagatik eta emaitzak urriak zirelako.

XIX. erditik aurrera. Kostara transhumantzia finkatu zen.

1850. Meatzeen Asturiasko Erret Konpainia Arritzagako kalamina zainak ustiatzen hasi zen. 1881 arte, 143.000 kintal atera zuen.

1851. Basoa berreskuratzeko, mintegiak hesitu ziren: Maizegi (1852), Enirio (53), Lareo (54).

1855. Pascual Madozen desamortizazio legeak ia desagerrarazi zuen Mankomunitatea, lurraren jabetza liberalizatu baitzuen.

1859. Salmentatik kanpo zeuden herri mendien artean Aralarkoak sartu ziren. 1868an onartu zen mendiak herrien jabetza zirela.

1863. Natura birsortzeko ekimenetan, basoa berez berritzen ari zen lekuetan bazka debekatu zen.

1867. Saroiak jabetza erregistroan sartu zituzten, eta mugarritu.

1877. Pardelutseko elurzuloa edo nebera ustiatzeko azkeneko errematea. 1609an bazen jada.

1877-1903. Arritzagan meatze emakidak erregistratzeko 64 espediente ireki ziren. Mea gehien erauzi zen aldia. Aurreko aldian 9; 1905-1917 artean 7.

1879. Animalia harrapaketak, nafar ganadua sartzen zelako.

1879. Ramon Adan de Iartza

geologoak Gipuzkoako lehen trikuharria identifikatu zuen Aralarren: Jentilarri.

1880. Lazkaoko markesaren kexak, bere saroietan artzainak ezarri eta etxolak eraiki zituztelako. Erantzunik ez. 1886an eta 1892an ere kexatu zen; azken horretan eman zioten arrazoia.

1882. Saroi berritzat onartu ziren Alleko Aldatza (edo Saietza), eta Sastarri. Salbuespena izan ziren.

1882. Artzain batzuk bordak teilaz estaltzen hasi ziren, betiko moduan adarrez eta garoz beharrean. Herri eskubideen aurkakoa zen, borda jabetzan hartzea esan nahi zuelako, eta batzuk kexatu ziren. Denborarekin, onartu zen.

Baina txabolak saltzea galarazi zieten artzainei.

1882-1885. Lizarrustiko errepidea eraiki zuten. Baso ustiapena errazago bihurtu zuen.

1885. Lur komunalak derrigorrez saltzeko agintzen zuten dekretuek arazoa berritu zuten.

Salmenta hasi zen, baina mankomunitateak helegitea sartu zuen, horren aurka.

1886-9-4. Mankomunitateko mendiak onura publikokotzat sailkatu zituen Sustapen Ministerioak, eta salmentatik libratu.

Jabetza Erregistroan sartu ziren.

1885. Mikeleteek zaintza postua zeukaten Igaratzan. 1908 arte.

1887. Villafrancako Batasuneko 10.018 ardi, 43 behi eta 111 behor bazkatzen ziren Aralarren.

1888-11-26. Mankomunitatearen barne araudia onartu zen, arau erregularren lehenengo saiakera.

1892. Batzarrak beti Ordizian egitea adostu zuten, eta buru hango alkatea izatea.

1893. Legorretak eta Itsasondok eskatu zuten aprobetxamunduko arlo guztiak herrien artean banatzeko (mendi, baso, larre...), betiko. 1896an foru dekretuak baztertu zuen mendiak banatzea.

XIX. bukaera. Aralarren baso asko zegoen oraindik. Balio hori izan zen, hain justu, Mankomunitatea ez desagertzearen arrazoi nagusia.

(Hurrengo Goiberri-n jarraituko du)