De markt kan niet zonder moraal Economisering, het centraal stellen van financiële en economische doelstellingen, is leidend in de samenleving en dat is een kwalijke zaak, vindt Tobias Reijngoud. Hij schreef een boek over de noodzaak van alternatieve benaderingen. ‘Wie alleen gericht is op geld verdienen, mist veel. In één woord: cultuur.’ tekst Harmen van der Meulen / illustratie Pepijn Barnard / foto’s Boot en De Swaan: Jeroen Oerlemans
J
ournalist Tobias Reijngoud (1970) schrijft in zijn voorwoord van Weten is meer dan meten: ‘Ons leven als koningen en farao’s is een manier van leven op de pof die ten koste gaat van de aarde, het milieu, de samenleving en de toekomst.’ In zijn boek poogt Reijngoud alternatieven te vinden voor de dominantie van de economische en financiële benadering, die de wereld aan de rand van de afgrond heeft gebracht. Want, zoals de door Reijngoud geciteerde Amerikaanse journalist Thomas Friedman het zegt, we naderen het punt waarop both Mother Nature and Father Greed [will] hit the wall at once. De vraag die centraal staat in de stukken van de veertien spraakmakende opinieleiders die door Reijngoud zijn opgetekend, is: wat gaat er verloren als marktwerking en financiële doelstellingen de toon aangeven? De vraag lijkt hypothetisch, door het gebruik van het woord ‘als’, maar is dat natuurlijk niet. In vrijwel de gehele samenleving geven tegenwoordig financiële, of op zijn minst meetbare, doelstellingen de toon aan. Vandaar ook de nadruk die in het onderwijs wordt gelegd op het belang van zogenaamde ‘nuttige vakken’ als wiskunde en Engels, die
34
FoliaMagazine
een kind voorbereiden op een succesvolle entree op de arbeidsmarkt. Publicist en oud-leraar geschiedenis Jan Blokker neemt het op voor de ‘onnuttige’ vakken, zoals geschiedenis: ‘Wie alleen gericht is op geld verdienen, mist veel. In één woord: cultuur. Je bent een vollediger mens wanneer je je kunt oriënteren in de wereld, wanneer je begrijpt waar je vandaan komt, wanneer je oog hebt voor de rijkdom van cultuur en geschiedenis. Je kunt de krant niet begrijpen als je alleen wiskunde in je pakket had.’ Marktwerking in het onderwijs leidt tot verschraling, zoals ook filosoof Hans Achterhuis
‘Je kunt de krant niet begrijpen als je alleen wiskunde in je pakket had’ illustreert door te vertellen dat hij door collega’s op de vingers werd getikt omdat hij twee studenten had aangeraden aan een andere universiteit te gaan studeren dan de Universiteit Twente,
Arnoud Boot Hoogleraar Corporate Finance en financiële markten aan de UvA Arnoud Boot (1960) betoogt dat we in een transactiemaatschappij leven, waarbij ondernemingen hun ziel hebben verloren en slaven zijn van de markt: ‘In een “normale” situatie is de aandelenkoers de resultante van de prestaties van het bedrijf en de bedrijfsstrategie. Maar doordat financiële markten zo alomtegenwoordig zijn en de ontwikkelingen daar worden opgeklopt en opgezweept door de media en analisten, wordt de aandelenkoers juist bepalend voor de strategie en daarmee voor de presentatie. De koers als input voor de bedrijfsstrategie, in plaats van een uitkomst ervan.’