Særkullsbarn og arverettar

Særkullsbarn og arverettar Av advokatfullmektig Silje Flugheim Heggestad silje@advokat-tollefsen.no

Silje Flugheim Heggestad er advokatfullmektig hjå Advokatfirmaet Tollefsen AS. Ho arbeider hovudsakleg med barne- og familierett, ar verett og strafferett og som bistandsadvokat.

1. ULIKE FAMILIESTRUKTURAR Dagens familiestruktur er i stor grad endra sidan midten av 1900-tallet. I dag snakkar me om mine, dine og våre barn. Sambuarar eller ektefellar som har barn med andre enn den dei lever saman med, har såkalla særkullsbarn. Desse særkullsbarna har i enkelte tilfelle særlege rettar.

I denne artikkelen vil eg ta føre meg deira rettar knytt til arveretten, då særleg deira rettar til å få utlagt eigedelar.

2. ARV ETTER FORELDRE Eit særkullsbarn er ein særskilt livsarving. Når det gjeld arv etter foreldre, jf. arvelova (al.) § 9, har særskilte livsarvingar og vanlege livsarvingar dei same rettane.

3. EKTEFELLE 3.1 Attlevande ektefelle ønskjer å sitje i uskifta bu Men kva skjer dersom den attlevande ektefellen ønskjer å sitje i uskifta bu? I høve felles livsarvingar har attlevande ektefelle rett til å sitje i uskifta bu. Men når det gjeld særkullsbarn, er den attlevande ektefellen prisgitt eit samtykke frå særkullsbarnet, jf. al. § 10. Og det skulle berre mangle. Eit uskifte medfører i realiteten at den attlevande ektefellen forvaltar særkullsbarnet sin arv innanfor gitte avgrensingar som følgjer av al. § 19. Særkullsbarnet er ikkje arving etter den attlevande ektefellen, og særkullsbarnet behøver heller ikkje ha noko forhold til den attlevande ektefellen. Det er difor svært viktig at særkulls-

Kva arverettslege rettar har du eigentleg som særkullsbarn? Kva rettar har attlevande ektefelle/ sambuar ifbm. avdøde sine særkullsbarn?

Særkullsbarn og arverettar

1

barnet har høve til å velje om den attlevande ektefellen skal få rett til å sitje i uskifte eller ei.

3.2 Mindreårige særkullsbarn og særkullsbarn som er fråtekne rettsleg handleevne For dei tilfella der særkullsbarn er mindreårig eller fråteken rettsleg handleevne på det økonomiske området, må verja og fylkesmannen samtykke for at attlevande ektefelle skal kunne sitje i uskifta bu. Det er ei konkret vurdering om fylkesmannen skal samtykke eller ei. Etter lova bør fylkesmannen berre samtykke når fylkesmannen er av den oppfatning at uskifte vil vere til gagn for den særskilte livsarvingen. I praksis er fylkesmannen restriktiv på dette området.

Dersom fylkesmannen har gitt attlevande ektefelle løyve til å sitje i uskifta bu, kan mindreårige livsarvingar eller livsarvingar utan rettsleg handleevne på det økonomiske området, krevje skifte når dei vert myndige, jf. al. § 24, tredje ledd.

4. SAMBUARAR Til no har det vore tale om ektefeller, men endrar særkullsbarna sine rettar seg dersom det er tale om attlevande sambuar? Det er mange 2 Særkullsbarn og arverettar

som er av den oppfatning at sambuarar og ektefelle er likestilte, både i skiftesaker og i arvesaker, særleg sidan sambuarskap er vanleg i dagens samfunn.

Dersom attlevande og avdøde sambuar har, har hatt eller ventar barn, er attlevande sambuar prisgitt særkullsbarnet sitt samtykke.

Dersom sambuarane verken har, har hatt eller ventar barn, opnar ikkje lova for at attlevande sambuar kan sitje i uskifta bu. Då slepp særkullsbarnet å stå ovanfor eit potensielt vanskeleg val.

5. KVA EIGEDELAR HAR SÆRKULLSBARN RETT TIL Å FÅ UTLAGT? 5.1 Hovudregel Men så over til det som er mindre uklart i lova.

Kva rettar har særkullsbarna med tanke på å få utlagt eigedelar? Spørsmålet gjer seg særleg gjeldande i høve ektefellene sin felles bustad, jf. skiftelova (sl.) § 63.

Etter sl. § 63 andre ledd, «har gjenlevende ektefelle rett til å få utlagt på sin lodd boligeiendom som har tjent som ektefellenes felles bolig, andel

eller aksje i boligselskap eller obligasjon som ektefellenes rett til leie av felles bolig har vært knyttet til, og løsøre som har hørt til innbo i det felles hjem eller som gjenlevende ektefelle trenger for å fortsette sin næring». Dette gjeld dersom det ikkje vil vere «åpenbart urimelig etter forholda», jf. sl. § 63 første ledd.

Det må her påpeikast at hovudregelen er at ektefellen har krav på å få utlagt felles eigedom, og at det skal mykje til for å fråvike denne hovudregelen. Forarbeida støttar ei slik forståing av ordlyden, jf. Ot. prp. nr. 14 (1969-1970) side 1.

5.2 Vurderingsmoment Kva vurderingsmoment er relevante i vurderinga om det er «åpenbart urimelig etter forholda» at attlevande ektefelle får utlagt felles eigedom? Det finns få høgsterettsdommar på området.

I Rt. 1985 s. 1291 fekk ektefellen ikkje medhald i sitt krav om å få utlagt eigedomen til seg. Her vart det blant anna vektlagt at det var tale om eit «forholdsvis kortvarig samboerforhold og ekteskap». Ekteskapet hadde vart i litt over eitt år. Juridisk teori støttar også opp under unntak frå hovudregelen der attlevande og avdøde «heilt nylig» har gifta seg, og der bustaden også tener som bustad for avdøde sine særkullsbarn.

Det kan vere relevant om ein står ovanfor ein situasjon der avdøde ektefelle skal skifte med felles barn, eller berre særkullsbarn. Vidare kan det vere relevant kor lenge eigedomen har vore i den avdøde ektefelle sin familie. Men det er ikkje alltid tilstrekkeleg at det berre er tale om skifte med særkullsbarn, og at eigedomen har vore i avdøde ektefelle sin familie over lang tid.

Dom innteken i Rt. 2010 s. 1587, omhandlar ein gardseigedom som hadde vore i familien til avdøde ektefelle i ca. 200 år. Avdøde ektefelle overtok garden frå sin onkel i 1974. Ektefellene

gifta seg i 1989. I 1993 flytta partane saman på garden. Ved ektepakt var garden særeige i live, og felleseige ved død. Avdøde ektefelle døydde i 2005. Attlevande ektefelle kravde garden utlagt i medhald av sl. § 63, andre ledd, første punktum.

I denne dommen vart det lagt vekt på at attlevande ektefelle hadde budd 16 år på eigedomen, ho budde fortsatt på eigedomen, og ho hadde deltatt i vedlikehald og bidrege økonomisk ved påkostnad på eigedomen. Retten kom til at attlevande ektefelle hadde ei sterk tilknyting til staden og eigedomen.

Når det gjaldt særkullsbarna si tilknyting, vart det lagt vekt på at dei berre hadde nytta eigedomen som feriestad i oppveksten. Det var onkelen deira som eigde garden då særkullsbarna vaks opp. I tillegg uttalte Høgsterett at det ikkje ville vere veldig relevant at eigedomen hadde vore i avdøde sin familie i over 200 år, då affeksjonsverdien for særkullsbarna ikkje kunne sidestillast med attlevande ektefelle si tilknyting til eigedomen. Det er barna si tilknyting som er relevant, ikkje familien som sådan.

Attlevande ektefelle fekk såleis utlagt eigedomen til seg, i tråd med hovudregelen. Dommen viser at særkullsbarna sine rettar til å få utlagt visse eigedelar som hovudregel må vike til fordel for attlevande ektefelle, men at det beror på ei konkret vurdering.

5.3 Ta stilling til arverettslege spørsmål før det er for seint At særkullsbarnet som hovudregel må vike til fordel for attlevande ektefelle, kan potensielt vere svært sårt for særkullsbarn. Personar som giftar seg og har særkullsbarn, bør såleis ta stilling til ein del arverettslege spørsmål før det er for seint. Dette kan oppklare ein del situasjonar, og det kan førebu partane på kva som skjer ved ektefellen sin død.

Særkullsbarn og arverettar 3

4

SĂŚrkullsbarn og arverettar