Guía como integrar as TAC nun cetro educativo

Page 1

EDUGUÍAS PARA DOCENTES Volume II

1 para 1

COMO INTEGRAR AS TAC NUN CENTRO EDUCATIVO Das tecnoloxías para a información e a comunicación ás tecnoloxías para a aprendizaxe e o coñecemento


Colección #eduguías para docentes Volume II - 1 para 1 COMO INTEGRAR AS TAC NUN CENTRO EDUCATIVO PROXECTO: Escolas Católicas de Galicia EDICIÓN: rodeira-grupo edebé Presidente de Escolas Católicas de Galicia: Juan Manuel Buján Secretario de Escolas Católicas de Galicia: J. Ignacio Parajó Calvo Coordinación da colección: Rosario Baleirón Sóñora Tradución e corrección: Rosario Baleirón Sóñora Redacción: Icíar Carcajo, Belén Costa, Rosario Baleirón Para a elaboración desta guía contamos coa colaboración das comisións TAC de Escolas Católicas (pedagóxica, xurídica e de infraestruturas) e dos seguintes centros adheridos á rede: Comisión pedagóxica: Rosario Baleirón (coordinadora) César Machado. Casa do Neno. Santiago Loreto Sánchez. Escravas Sagrado Corazón de Xesús. A Coruña Juan Carlos Pérez. Fillas de Xesús. A Coruña Cristina Montero. Cristo Rei. A Coruña Comisión xurídica: Belén Costa (coordinadora) Carlos Couce. María Assumpta. Noia Jesús Costas. María Inmaculada. Vigo Jorge Silgo. Escravas Sagrado Corazón. A Coruña Comisión de infraestruturas: Icíar Carcajo (coordinadora). Escravas Sagrado Corazón. Coruña. José Luis Sánchez. Cristo Rei. A Coruña Luis Ángel Arias. Santa María. Ourense Alberto López. Miralba. Vigo Santiago Fernández. María Auxiliadora. Vigo Edición e preimpresión: Rodeira-grupo edebé Deseño da cuberta: Luís Vilardell Foto da cuberta: Casa do Neno Imaxes: Xabier Martínez © Escolas Católicas de Galicia, 2018 © rodeira-grupo edebé, 2018 Rafael Alberti, n.º 11, baixo 15008 A Coruña www.edebe.com ISBN 978-84-8349-557-5 Depósito Legal B 7285-2018 Impreso en España Printed in Spain

Calquera forma de reprodución, distribución, comunicación pública ou transformación desta obra só pode ser realizada coa autorización dos seus titulares, salvo excepción prevista pola Lei. Diríxase a CEDRO (Centro Español de Dereitos Reprográficos - www.cedro.org) se precisa fotocopiar ou escanear algún fragmento desta obra (www.conlicencia.com; 91 702 19 70 / 93 272 04 45).


Índice EDUGUÍAS PARA DOCENTES Volume II Presentación . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 Propósito da guía e agradecementos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1. Ámbito pedagóxico. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Notas ao pé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 2. Ámbito xurídico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Anexos. Modelos. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 3. Ámbito tecnolóxico. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24

EDUGUÍAS PARA DOCENTES Volumen II 1. Ámbito pedagógico. Introducción . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Notas al pie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35 2. Ámbito jurídico . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Anexos . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 3. Ámbito tecnológico. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41

3


Presentación O tempo que pasamos cos alumnos nas escolas católicas é demasiado valioso como para empregalo en actividades que non teñan un propósito educativo claro e uns obxectivos que persigan a excelencia que nos debe caracterizar. Por iso, a incorporación da tecnoloxía nun centro educativo só para acceder á información e á comunicación (TIC) resulta totalmente insuficiente. Precisamos usar a tecnoloxía como ferramenta para potenciar a aprendizaxe e máis aínda, guiar os alumnos na construción do seu novo coñecemento. Debe ser un obxectivo das nosas escolas humanizar un novo ámbito da cultura na que estamos a desenvolver o noso labor. Doutro xeito, estariamos a asumir un grande esforzo para lograr un bo resultado, pero un tanto pobre en comparación cos fins do proxecto educativo dunha escola católica. En case todos os eidos incorporamos a tecnoloxía como un medio para facilitar procesos, unha panca de estímulo da produtividade, para a comunicación, relación e a aprendizaxe no ámbito laboral etc. Os nenos e nenas, dende idades ben temperás, usan a tecnoloxía para xogar e mesmo comunicarse na súa vida cotiá. En moitas ocasións os adultos deixamos sós os rapaces e rapazas coa tecnoloxía nas súas mans, expostos a contidos e relacións, nun mundo onde todo está accesible a uns poucos toques de pantalla, sen orientación e moitas veces sen protección. Desgraciadamente, en demasiadas ocasións, os valores que están detrás das relacións a través da tecnoloxía non se corresponden cos que se defenden nas relacións interpersoais cara a cara. Pero as persoas non somos duais. Non somos seres cunha vida real e outra virtual, non-real. Só temos unha vida e a responsabilidade de vivila con fondo sentido. Tampouco temos relacións interpersoais reais e relacións virtuais. Simplemente, utilizamos diversas canles de comunicación e relación e, en todas elas proxectamos a nosa personalidade, que debe ser íntegra e integrada. Así que, un centro que pretende educar non debería prohibir o uso da tecnoloxía senón regulalo. Unha escola católica non se debería conformar con deixar a tecnoloxía, como un medio máis de relación para fóra da escola. Ao contrario, debe asumir o compromiso e a responsabilidade de dar resposta educativa ás necesidades da sociedade actual. Unha escola evanxelizadora ten que estar presente nos medios onde hoxe acontece unha parte relevante da comunicación e a relación entre as persoas, para contribuír a que esas relacións, esa comunicación sexan autenticamente humanas, xa que todo o fondamente humano é fondamente cristián. A educación tecnolóxica non é unha cuestión só técnica senón un reto educativo que temos que asumir, plenamente conectado cos fins das nosas escolas. Como pode deducirse, non se trata só de instruír no uso da tecnoloxía. Trátase de educar en valores en todos os medios de relación, comunicación, información, aprendizaxe, coñecemento. Trátase de desenvolver o espírito crítico para a análise dos contidos en todos os soportes accesibles. Trátase, se se me permite, de seguir a evanxelizar, incorporando a tecnoloxía. O reto témolo diante. Como escolas católicas, é a nosa responsabilidade e compromiso seguir a transformar unha sociedade onde a tecnoloxía ten cada vez máis peso, cara a unha máis humana, na que os valores cristiáns continúen presentes. J. Ignacio Parajó Calvo Secretario autonómico de Escolas Católicas de Galicia

4


Propósito da guía e agradecementos Esta publicación, segundo volume da colección #eduguías, pretende ser un instrumento que oriente as decisións que debe tomar un centro educativo para iniciar a implantación dun programa 1 para 1, reducindo no posible a posibilidade de verse sorprendidos ao longo da súa implantación. Non ten como obxectivo ser un plan de implantación de programas de integración da tecnoloxía senón, simplemente, presentar unha serie de preguntas que o centro debe formular, e responder, antes de despregar o plan. Tamén se ofrece unha serie de recomendacións, froito do coñecemento e da experiencia dalgunhas escolas católicas de Galicia que xa teñen implantado este tipo de programas. A elaboración deste documento é o resultado da análise, do traballo e do compromiso de profesorado, de responsables de tecnoloxía e de directores e directoras de centros con experiencia na implantación deste tipo de programas en centros educativos, aínda que con distinta traxectoria e en distintos niveis de desenvolvemento. Agradecémoslles a todos eles así como aos centros aos que pertencen, a súa inestimable contribución ao desenvolvemento futuro de programas semellantes noutras escolas católicas de Galicia.

Rosario Baleirón Sóñora Coordinadora da colección #eduguías

5


ÁMBITO PEDAGÓXICO SUXESTIÓNS EN RELACIÓN COA IMPLANTACIÓN EN ETAPAS CONCERTADAS DE PROGRAMAS DE INNOVACIÓN EDUCATIVA QUE SUPOÑAN A UTILIZACIÓN DE DISPOSITIVOS ELECTRÓNICOS

6


Introdución O imparable e rápido ritmo de cambio e o desenvolvemento continuo das novas tecnoloxías esixen da educación formar persoas que dispoñan non só dos coñecementos senón tamén das capacidades e das aptitudes que lles permitan realizarse persoalmente, participar activamente na sociedade en que viven e conseguir o éxito laboral. Neste proceso, tamén asistimos a un cambio de rol do profesorado xa que non é un simple transmisor de coñecementos senón que se converte en facilitador e en xestor dos múltiples recursos da aprendizaxe. Todas estas premisas son asumidas por Escolas Católicas e resúmense nunha frase: educación integral das persoas. Educación integral sustentada na educación en valores desde o ideario católico, a nosa razón de ser.

Vantaxes da integración das tac. Inconvenientes? As TAC favorecen a eficacia educativa, as boas prácticas, a creación de comunidades virtuais, a elaboración e utilización de recursos educativos, a adquisición -por parte do alumnado- das competencias clave, recollidas na LOE, e das habilidades necesarias para o mundo actual e futuro. En definitiva, alfabetización dixital, produtividade e innovación nas prácticas docentes. En xeral, entre os incovenientes cítanse a miúdo as conexión lentas, as tarifas de acceso a internet, a falta de profesorado e a súa formación, a fenda dixital… Desde o punto de vista do alumnado, e tomando como referencia o grao de aprendizaxe, son moitas as vantaxes de integrar as TAC.

VANTAXES PARA O ALUMNADO Maior motivación e interacción A escola integra as ferramentas que usa o alumnado. Aprendizaxe significativa Desenvolvemento da iniciativa Integración positiva do erro como fonte de aprendizaxe Maior comunicación profesorado-alumnado. Maior personalización do ensino-aprendizaxe Aprendizaxe cooperativa Interdisciplinariedade e máis flexibilidade para estudar Mellor comprensión e creatividade Entre os inconvenientes que ás veces se alegan encóntranse o risco de adicción e comportamentos reprobables, maior illamento, cansazo visual, maior investimento de tempo...

VANTAXES PARA O PROFESORADO Maior banco de recursos para un mellor tratamento da diversidade Liberación do profesorado de traballos repetitivos Maior contacto cos estudantes Mellor formación Dedicación máis produtiva Maior contacto con outros profesores e centros

7


Algúns inconvenientes: supeditación aos sistemas informáticos, maior tempo de dedicación, estrés, formación e renovación constante…

VANTAXES PARA OS CENTROS Mellora a eficacia educativa Favorece a creación de redes para compartir información e recursos Creación dunha comunidade virtual e mellor relación coas familias Os inconvenientes que se acostuman alegar refírense ao “estrés tecnolóxico” -do que fala José Antonio de Marina1 polo esforzo que supón adaptarse aos cambios- ou ao investimento que é necesario realizar na instalación e mantemento dos equipos informáticos así como na formación do profesorado e a contratación dun/uns responsables da parte técnica.

Que aspectos se deben ter en conta? Aínda que son varias as cuestións iniciais que hai que ter en conta á hora de implementar as TAC, podémolas resumir nos seguintes aspectos: — Xestion e planificación — Decisións relacionadas cos recursos e a infraestrutura das TAC — Previsión de capacitación dos profesores — Existencia de soporte técnico e cuestións financeiras — Cuestións legais — Desenvolvemento de recursos curriculares dixitais

CUESTIÓN INICIAL: EN QUE PUNTO NOS ENCONTRAMOS? En primeiro lugar, o centro debe analizar o seu punto de partida. O recomendable é realizar unha análise DAFO descubrindo debilidades, ameazas, fortalezas e oportunidades (DAFO) de cada centro. Dadas as características de cada colexio, á hora de pensar na posibilidade de incorporar as TAC ao proceso de ensino-aprendizaxe, encontrámonos con diversos escenarios e distintas situacións de partida2. Por este motivo, o primeiro paso consiste en realizar unha profunda autoanálise e responder as seguintes preguntas: En que punto nos encontramos? Para que queremos incorporar as TAC? Que obxectivos perseguimos? Necesitámolo realmente? Aínda que algúns estudosos, como por exemplo Moersch3 identificou ata oito niveis de implementación das TAC na aula, nós seguindo a Marqués4 simplificámolos en tres:

8


Escenario 1. Aprendendo sobre TIC. As tecnoloxías convértense en obxecto de coñecemento, en contidos de aprendizaxe do currículo escolar. Ensínanse programas, bases de datos, procesadores de texto, ensínase a programar e/ou cuestión técnicas. Escenario 2. Aprendendo coas TAC. As tecnoloxías -incluíndo internet, web…- convértense en medio para mellorar o ensino pero non se modifica o enfoque nin o método de ensino-aprendizaxe. Escenario 3. Aprendendo a través das TAC. As TAC constitúen parte integral do proceso ensino-aprendizaxe, sen elas, o proceso non é posible; as TAC non se utilizan como un recurso senón como unha ferramenta imprenscindible non só para transmitir senón tamén para construír o coñecemento. Este escenario comporta unha reestruturación total e un cambio no contorno. O proxecto de implantación TAC que propoñemos nesta guía e ao cal debe aspirar a rede de Escolas Católicas debe corresponderse co terceiro escenario e responder á necesidade dun cambio metodolóxico profundo, integrado nun proceso de innovación metodolóxica máis amplo. Se non asumimos esta premisa, non nos encontramos no punto de partida adecuado polo que teremos que seguir traballando ata situarnos nesa liña de saída.

Recursos humanos Unha vez que coñecemos en que escenario nos encontramos e cales son os nosos obxectivos, a seguinte pregunta que debemos formularnos é de que recursos humanos dispoñemos? Para poder incorporar as TAC nun centro é necesario entender que se trata dun proxecto de centro. Non sería posible implantar este cambio sin un convencemento e implicación claros por parte do equipo directivo –o seu liderado é incuestionable- e dunha porcentaxe importante do claustro. Por outro lado, hai que entender que a maioría do persoal dos centros non conta con preparación para poder afrontar os problemas técnicos que comporta a utilización de dispositivos. Sería conveniente, polo tanto, a contratación dun especialista para este tema –coordinador/a TAC- preferiblemente, alguén que coñeza o funcionamento dun centro educativo e próximo á mentalidade dun profesor ou, polo menos, que estea disposto a formarse nesta liña.

Como motivamos o profesorado e implicamos o maior número de profesores? Como en todo proceso de cambio, é imprescindible facer ver a necesidade dese cambio. Unha opción consiste en ensinar experiencias que están funcionando dentro e fóra do colexio e, o ideal, sería realizar visitas a centros-modelo. Os equipos directivos animarán e potenciarán todas as experiencias innovadoras e posibilitarán o traballo en paralelo de expertos e inexpertos. Todo este esforzo diríxese a conseguir o “efecto contaxio” e a implicar a toda a comunidade educativa.

QUE COMPETENCIAS SON NECESARIAS? As competencias5 para dotar os docentes das destrezas necesarias para integrar as TAC na aula e a súa formación pódense resumir en básicas, avanzadas e específicas, seguindo a clasificación ofrecida por Segura, Candioti y Medina (2012)6

9


• Competencias básicas. Deben ser adquiridas por todo o profesorado. O docente debe adquirir seguridade ante as TAC. Dominio de programas e aplicación sinxelos, aspectos metodolóxicos e organizativos. • Competencias avanzadas. Necesarias para que os docentes desempeñen a súa tarefa de forma cada vez máis autónoma. Inclúe as competencias básicas máis as que lles permiten compartir os recursos de creación propia. • Competencias específicas. Aseguran o coñecemento e o dominio dalgunhas aplicacións concretas ou propias dos coordinadores TAC, equipos directivos ou responsables de bibliotecas escolares.

FORMACIÓN A DOCENTES E A PAIS: QUE FORMACIÓN? Partindo da premisa de que integrar a tecnoloxía na aula non consiste só en aprender como se utiliza senón tamén en reformular un novo modelo pedagóxico utilizando as TAC como unha fonte innovadora que favoreza unha aprendizaxe significativa, deberemos ter en conta as seguintes claves: — Conseguir unha actitude positiva ante as TAC que leve a incorporalas á aula e conseguir a buscada transformación. — O profesorado debe formarse nas posibilidades que os recursos tecnolóxicos poden ofrecer, ademais de compartir experiencias, materiais, opinións… — Formación en pedagoxías que inclúan a innovación na aula. — Formación permanente do profesorado con programas formativos e facilidades para acceder a materiais adecuados. — Uso real que se fai da formación. — Información e formación aos pais. Así pois, para conseguir unha exitosa implantación das TAC é imprescindible unha formación dirixida a toda a comunidade educativa, non só aos docentes senón tamén ás familias. Por un lado, ofrecerase unha formación centrada en como traballar as metodoloxías activas a través das TAC e, por outro, unha formación específica relacionada coas posibilidades do dispositivo. O ideal sería que se tratase de forma integrada. Unha combinación de formación xeral básica para todo o profesorado e outra específica -centrada en diferentes áreas do currículo (ámbito científico, lingüístico, ciencias sociais, arte, deportes…)dirixida a grupos docentes. Desta forma, trabállase no claustro de forma colaborativa e aprovéitanse todas as potencialidades dos profesores.

COMO SE ELABORA O PLAN DE IMPLANTACIÓN? Pódese definir o Plan TAC7 como un proxecto que se realiza para analizar o nivel de implementación das TAC no centro educativo. A partir de aquí, planificarase a súa inclusión de forma xeneralizada. Dito plan tamén require unha avaliación que permita analizar a súa evolución e reestruturar o proxecto adaptándoo ás necesidades de cada centro. Debe responder a que se fai neste momento, que modelo pedagóxico seguimos, onde queremos chegar, e que formación e recursos necesitamos. Polo tanto, antes de calquera implantación é imprescindible ter un plan onde aparezan claramente definidos: O modelo pedagóxico de integración das TAC. Como imos a afrontar a xestión e obxectivos a curto, medio e longo prazo. Etapa ou cursos implicados. Desenvolvemento curricular. Infraestructura necesaria (conectividade e rede, dispositivos que se van utilizar…) Recursos: humanos e económicos (profesorado e mantemento da infraestrutura) dispoñibles.

10


Plan de formación: establecer un plan formativo dirixido a docentes e a familias. lan de comunicación interno e externo. Queremos facer fincapé no ámbito interno é fundamental que P o director/a, apoiado no seu equipo directivo, comunique ben o plan e involucre a todo o claustro. Plan B para alumnos que non queren TAC.

CALES SON AS CLAVES DA COMUNICACIÓN DO PROXECTO? A comunicación ás familias constitúe un aspecto básico. Recomendamos establecer unha reunión informativa o curso anterior á súa implantación. En dita reunión debe explicarse o cambio metodolóxico que comporta un cambio de ferramenta, que dispositivo se vai utilizar e as razóns que xustifican dita elección ademais doutros aspectos como licenzas, seguros, medidas de seguridade, autorizacións, custo do proxecto... Tampouco podemos esquecer traballar a mercadotecnia nas redes sociais, a nosa páxina web… pois con iso contribuímos a visibilizar e darlle valor ao noso proxecto. Cuestións clave serán: Axúdanos o dispositivo no proceso metodolóxico? Sen ningunha dúbida, a través do dispositivo podemos reforzar e avanzar na aprendizaxe cooperativa, na aprendizaxe por proxectos, no traballo por intelixencias múltiples, creativo, aprendizaxe e servizo, comunicación…

Que se fai co dispositivo? Mellor sen el? As familias necesitan saber como están traballando os seus fillos para poder acompañalos no proceso de aprendizaxe e, ademais, perder medos e reticencias á hora de usar uns dispositivos que a miúdo descoñecen e aos que, ás veces, lles atribúen funcións ou características que non teñen. Debemos conciencialos de que os dispositivos axudan na acción educativa, de forma importante, pero non o son todo, nin son máxicos, nin suplen o esforzo que, necesariamente, se debe realizar noutros aspectos. Por iso é necesario realizar reunións informativas cos pais onde se explique a utilización do dispositivo por parte dos seus fillos, que aplicacións, en que materias, organización do traballo, outros aspectos que se traballan sen dispositivos etc.

Que dispositivo/s se elixen? No momento de elixir dispositivo hai que ter en conta diversos factores, como son o modelo pedagóxico base do centro, que tipo de metodoloxías son as que se utilizan, a idade dos alumnos, as condicións técnicas do dispositivo (batería, táctil, con lapis de escritura, teclado, prezo…). Todas estas respostas serán as razóns que xustifiquen a nosa elección e que tamén deberán coñecer os pais.

Que avaliamos e como avaliamos o Plan TAC? A avaliación do Plan TAC debe ser continua. Pódese realizar anualmente mediante unha memoria e tratar de analizar os progresos e os puntos débiles para reformular os nosos obxectivos e mellorar. Neste labor axudaranos, por exemplo, coñecer experiencias doutros centros e a axuda de expertos internos –como a comisión TAC de Escolas Católicas.

11


RECURSOS CONTIDOS E FERRAMENTAS PARA CREAR E COMPARTIR OS NOSOS PROPIOS MATERIAIS Ademais das posibilidades que nos ofrecen editoriais como edebé, Edelvives ou SM, entre outras, cómpre destacar a importancia de avanzar na creación de materiais didácticos propios. Ferramentas como o contorno Google (drive, docs, classroom, presentacións), One Drive ou Dropbox vannos permitir compartir os materiais. Deseguido, presentámoslles algunhas das aplicacións TAC asociadas ás intelixencias múltiples elaboradas por Juan Carlos Pérez, membro da Comisión TAC pedagóxica de Escolas Católicas. APLICACIÓNS Lóxico – Matemática

Interpersoal

Intrapersoal

Compás

Moitas das aplicacións sinaldas no resto das intelixencias (sobre todo na verbal-lingüistica) pódense empregar nesta intelixencia.

Moitas das aplicacións sinaldas no resto das intelixencias (sobre todo na verbal-lingüistica) pódense empregar nesta intelixencia.

FERRAMENTAS DE XESTIÓN DA CLASE A xestión dos dispositivos e as súas aplicación adoita estar condicionada ao uso dun MDM (Mobile Device Management) tanto no ámbito do centro como no da aula. Neste sentido, existen diversas solucións ou produtos como poden ser Meraki-Cisco, Air-Watch (multidispositivo), ou Zuludesk (Ipad; app aula).

12


Podedes acceder a estes recursos en: https://meraki.cisco.com/ https://www.air-watch.com/es/ https://www.zuludesk.com/

LIGAZÓNS DE INTERESE * Blink Learning. App. Contidos para tabletas * Internet en el aula. http://internetaula.ning.com/ * Pixton. Creación de cómics https://www.youtube.com/watch?v=QhxM2aYLX1s * Webquests. https://www.youtube.com/watch?v=l2JYtuB52gE * Zona clic, servizo posto en marcha polo departamento de Educación da Generalitat formado por aplicacións de software libre creadas por docentes de diferentes países. http://www.scoop.it/t/integracion-tac-educacion * Kahoot: ferramenta que axuda o profesorado a inegrar o xogo e a gamificación dentro da aula para fomentar a satisfacción, a atención e o compromiso coa aprendizaxe por parte do alumnado. * ClassFlow: para crear leccións interactivas. https://www.youtube.com/watch?v=jSIaFU8tYGg * Class Dojo: como traballar co sistema de punto. Crear unha clase, configurar sills e cambiar avatares. https://www.youtube.com/watch?v=Jt6sXiuXmq0 * Quizizz: Ferramienta para presentar cuestionarios https://www.youtube.com/watch?v=2fNAPIjOtc4

1

José Antonio Marina: El timo de la sociedad de la información. Quaderns del CAC 2, 3-10; 1998.

2

informe Apple Classrooms of tomorrow (ACOT 1996) distingue as seguintes fases no uso das TAC: O 1. Inicio. Uso básico das ferramentas tecnolóxicas. 2. Uso da tecnoloxía dentro dun ensino máis ben tradicional. 3. A daptación. Integran a tecnoloxía na metodoloxía tradicional. O seu obxectivo é a produtividade dos estudantes. 4. Apropiación. Céntrase na cooperación, proxctos, interdisciplinariedade... as TAC son unha ferramenta máis. 5. Invención. Uso das ferramentas tecnolóxicas como unha verdadeira ferramenta de innovación.

3

oersch, Christopher (2002): Niveles de implementación de tecnología. En Beyond Hardware – Using Existing TechM nology to Promote Higher Level Thinking. ISTE. www.iste.org. Cap. 2.

4

. Marqués (2000): Impacto de las TIC en educación: Funciones y limitaciones en http://especializacion.una.edu.ve/ P iniciacion/paginas/marquestic.pdf

5

istintas universidades europeas elaboraron un currículo, centrado en cinco áreas, onde se recollen as competencias D para dotar os docentes das destrezas necesarias para integrar las TAC na aula e a súa formación inicial básica:

1. Aprendizaxe. Coñecer as estratexias de aprendizaxe que fan uso das TAC utilizando as metodoloxías que potencien unha aprendizaxe individualizada á vez que cooperativa.

2. Áreas curriculares e recursos de aprendizaxe: analizar o impacto das TAC na súa área curricular e ensino.

3. Colaboración entre docentes: utilizar as TAC como unha ferramenta entre os docentes para cooperar con outros docentes e compartir información.

4. Desenvolvemento profesional e innovación escolar: reflexión e avaliación crítica sobre o proceso de ensino-aprendizaxe.

5. Calidade, educación: avaliación da calidade da aprendizaxe do alumnado e do proceso de innovación e de mellora da tarefa educativa.

6

Segura, Candioti y Medina (2012) https://oei.es/tic/DocumentoBasico.pdf

7

ódese encontrar información detallada de como elaborar un Plan de implantación de TAC en Fornell, R. y Vivancos, P J. (2010). Educació el Pla TAC de centre: Col·lecció TAC-1. Servei de Tecnologies per a l’Aprenentatge i el Coneixement. Departament d’Educació. Generalitat de Catalunya. En http://www.xtec.cat/recursos/tac/platac.pdf

13


ÁMBITO XURÍDICO SUXESTIÓNS EN RELACIÓN COA IMPLANTACIÓN EN ETAPAS CONCERTADAS DE PROGRAMAS DE INNOVACIÓN EDUCATIVA QUE SUPOÑAN A UTILIZACIÓN DE DISPOSITIVOS ELECTRÓNICOS

14


1. Como debemos documentar a adhesión do alumnado ao programa? O centro debe establecer as condicións de participación no proxecto e documentar a adhesión das familias dos alumnos participantes nel. O documento de adhesión, do que ofrecemos un modelo de estrutura no bloque Anexos, debe ser asinado polas familias no inicio de cada curso escolar no que se participe agás que se inclúa nel, de forma expresa, a mención de que a autorización se estende ao período de permanencia do alumnado na etapa en cuestión.

Cales son os elementos esenciais que debe conter este documento? a. Información do proxecto •U nha argumentación pedagóxica do proxecto de integración da tecnoloxía pola que se opte, como proxecto de innovación. • I nformación sobre a substitución e/ou coexistencia dos materiais curriculares e das ferramentas en papel e dixitais. •D ebese destacar a voluntariedade na adhesión ao programa e, de ser o caso, haberá que declarar que se establecerán metodoloxías alternativas para o alumnado cuxas familias rexeiten a participación no citado programa. • I nformación sobre a dispoñibilidade no centro, por medio da ANPA ou da Titularidade, de bolsas ou axudas para familias que, por motivos económicos, non poidan acceder á compra dun dispositivo, se existen fórmulas de apoio. b. Tratamento de datos de carácter persoal • Débese informar sobre a utilización de datos persoais. • Incluír a solicitude, de ser o caso, de autorización para o seu tratamento (ver anexos). c. Xestión dos dispositivos • Información relativa á manipulación ou intervención dos dispositivos por parte do centro, cando estes sexan propiedade do alumnado e autorización expresa dos pais, nais ou titores legais para esta intervención. Por exemplo, instalación de sistemas de xestión de dispositivos (MDM), establecer limitacións de uso de aplicacións, servizos web etc. d. Aspectos económicos • Información sobre o custo da participación. e. Convivencia • Información sobre as normas de convivencia específicas relativas ao uso de dispositivos electrónicos que, en todo caso, serán incorporadas ás normas de convivencia do centro. f. Custodia dos dispositivos • Normas de garda dos dispositivos e comportamentos dos alumnos para garantir a súa custodia. • Subscrición de seguro para o dispositivo por parte das familias.

2. Como se poden incluír nas normas de convivencia os aspectos específicos relacionados co uso indebido dos dispositivos? Ben no Regulamento de réxime interno (RRI) ou no documento que o desenvolva, débense regular os aspectos específicos derivados da incorporación ao programa. Algúns aspectos básicos para ter en conta son os seguintes: a. Acceso ou utilización de redes, aplicacións ou contidos especificamente prohibidos.

15


b. Utilización do aparello ou da rede do centro para a realización de condutas cualificadas de prexudiciais para a convivencia. c. Incumprimento do compromiso de levar ao centro o dispositivo para o seu uso como ferramenta escolar. d. Incumprimento das normas sobre custodia e protección dos dispositivos durante o tempo de permanencia no centro. e. Incumprimento, de existir, das obrigas recollidas no COMPROMISO do alumnado incorporado ao programa. f. Obriga de asumir o custo orixinado pola reparación do hardware, software ou sistema informático en determinados aspectos. Suxírese a elaboración dun COMPROMISO DO ALUMNO, documento que debe ser asinado polo alumno ou alumna e polos seus representantes legais, adaptado ás idades de cada etapa, en relación coa utilización responsable do dispositivo no centro escolar.

3. Como se debe informar á Inspección Educativa? Unha pregunta que nos formulamos cando iniciamos un proxecto deste tipo refírese a se debemos informar a inspección educativa da iniciativa e, de ser así, como tramitar este requisito. Efectivamente, cómpre informar a inspección educativa. A presentación do programa e a información relativa ao mesmo, pódese realizar ben a través da PXA (Programación xeral anual), ben mediante un escrito ou dunha entrevista persoal.

4. Cal debe ser a intervención do Consello Escolar? Como órgano de goberno e de participación dos membros da comunidade educativa no centro é máis que recomendable que conste a aprobación específica por parte do Consello Escolar para a implantación do proxecto. Esta aprobación ten que constar nunha acta. Os centros nas etapas concertadas deben ser conscientes da importancia de acreditar a voluntariedade das familias participantes en proxectos educativos que esixen un desembolso importante, así como a importancia de contar co apoio do Consello Escolar do centro e da inspección educativa. Isto esixe un esforzo de transparencia, unha información clara e a constatación documental da adhesión libre e informada das familias.

5. Que obrigas asume o centro no referente á custodia dos dispositivos en tempo lectivo? Débense contratar seguros? Quen debe contratalos? O compromiso de utilizar un dispositivo electrónico persoal propiedade do alumno suporá para os centros a asunción de certa responsabilidade, en especial nos períodos de presenza do alumnado no centro: recreos, clases de educación física, saídas que non ocupen toda a xornada escolar… Debería poder poñerse á disposición do alumnado (en especial na ESO, Bacharelato e Ciclos de Formación Profesional) un armario ou similar, con pechadura controlada polo alumno, e tamén controlar o acceso ás aulas nas que se deixen os dispositivos. As normas de seguridade sobre garda e custodia dos dispositivos deberán ser públicas e coñecidas polo alumnado e as familias. Deberían revisarse as pólizas dos seguros de responsabilidade civil para incluír, de ser o caso, o risco de que material do alumnado sufra danos durante o período da súa custodia no centro (por exemplo, nos colexios nos que en períodos non-lectivos os dispositivos permanecen no colexio). Deberá recomendarse a subscrición de seguros para o dispositivo por parte das familias.

16


NOTAS ESPECÍFICAS SOBRE PROTECCIÓN DE DATOS 1. Documentos de apoio sobre protección de datos. Os documentos básicos, relacionados coa protección de datos, que debemos ter en conta son os seguintes: Guía Sectorial da Axencia Española de Protección de Datos para Centros Educativos http://www.tudecideseninternet.es/agpd1/images/guias/GuiaCentros/GuiaCentrosEducativos.pdf Inspección Sectorial de Oficio sobre Servicios de Cloud Computing en el Sector Educativo. AEPD (Axencia Española de Protección de Datos). http://www.agpd.es/portalwebAGPD/canaldocumentacion/publicaciones/common/Guias/Inspeccion_cloud_ educacion.pdf

2. Información ás familias e autorizacións Non existe a necesidade de solicitar autorización ás familias para utilizar os datos persoais no exercicio das funcións educativas e orientadoras propias dos centros, salvo que se utilicen estes datos para unha finalidade distinta á función educativa. A AEPD (Axencia Española de Protección de Datos) considera que o tratamento de datos en plataformas educativas para o desenvolvemento de actividades educativas está amparado polas previsións da lexislación estatal e autonómica, e as consecuentes relacións xurídicas que se derivan desta actividade educativa. Con respecto á utilización de ferramentas de almacenamento en nube, os centros poden utilizar estas ferramentas se se reúnen as garantías previstas na normativa de protección de datos. É de especial importancia que o uso destas aplicacións non implique unha transmisión de datos dos alumnos para que sexan utilizados para outros fins distintos dos servizos educativos contratados. En todo caso mantense a obrigación legal de INFORMACIÓN aos titulares dos datos persoais sobre esta cesión de datos. Esta información debe ser clara e recoméndase que conste por escrito, recollendo expresamente que datos van ser cedidos a plataformas, empresas de almacenamento ou editoriais. A información deberá conter de maneira clara: – A finalidade da cesión – O destinatario dos datos – O responsable do tratamento – O exercicio do dereitos ARCO (acceso, rectificación, oposición, cancelación). A adquisición centralizada de libros dixitais por parte do centro, que implique a remisión ás editoriais da relación de alumnos con datos persoais está tamén sometida a esta obrigación de Información sobre os datos cedidos e a finalidade da cesión. A cesión de datos a estas entidades (responsables de plataformas, editoriais etc) deberá limitarse por contrato a finalidades educativas. As empresas editoriais ou vinculadas a plataformas de aprendizaxe carecen de lexitimación para o tratamento destes datos para fins distintos (por exemplo, fins publicitarios). Nestes casos necesítase un consentimento específico do alumnado se é maior de 14 anos, ou dos seus representantes legais se é menor. Polo tanto, os responsables do centro deberán poñer especial atención, en caso de cesión de datos a terceiros, de informar as familias da dita cesión, así como de limitar nas súas relacións coas empresas a utilización dos datos cedidos para calquera fin que non sexa educativo. A contratación de servizos cunha empresa externa para servizos de aula virtual ou plataformas de aprendizaxe tamén obriga aos centros a solicitarlles a estas entidades as súas políticas de protección de datos en aspectos

17


como dereitos ARCO e fórmulas colaborativas para o seu exercicio, destrución ou devolución dos datos unha vez finalizado o servizo, ou a necesidade de consentimento expreso para uso dos datos para fins publicitarios ou distintos dos educativos. No momento en que entre en vigor o Regulamento Europeo de Protección de Datos (25/05/2018) será obrigatorio tamén informar dos datos e do prazo da súa conservación ao Delegado de Protección de datos do colexio. A difusión pública de imaxes ou datos do alumnado necesita EN TODO CASO da autorización expresa do titular dos datos se é maior de 14 anos, ou dos seus representantes legais se non ten esa idade. É necesario sinalar na autorización de maneira expresas as redes sociais utilizadas para esta difusión. CESIÓN DE DATOS A TERCEIROS Como xa adiantamos no apartado anterior, a cesión de datos a terceiros para finalidades non educativas está sometida ao principio de autorización expresa.

3. Medidas de seguridade Para tratar o tema das medidas de seguridade, remitímonos ás orientación incluídas no documento Inspección Sectorial de Oficio sobre Servicios de Cloud Computing en el Sector Educativo da Axencia Española de Protección de Datos (AEPD).

4. Cláusula de protección datos proposta por escolas católicas para a utilización de vídeos e imaxes. I. Datos e imaxe. Os datos persoais indicados serán incorporados e tratados nun ficheiro de datos do que é responsable ____________________, o Titular do centro _____________ e que ten por obxecto a adecuada organización e/ou prestación e/ou difusión-publicidade das súas actividades curriculares, actividades complementarias e extraescolares e servizos do centro educativo, así como a xestión académica, económica e administrativa. Isto inclúe a recollida e o tratamento de datos e información de tipo psicopedagóxico relacionados co proceso de aprendizaxe e de socialización do alumno/a xerados durante o ciclo escolar. Os datos persoais, incluídos os de carácter reservado, necesarios para o centro educativo, serán facilitados á Consellería de Educación, cando esta o requira de conformidade co disposto na D.A. 23ª da Lei Orgánica 2/2006, do 3 de maio, de Educación. Ademais, o centro poderá cederlles datos de carácter persoal á ANPA, a entidades bancarias, ou a empresas de actividades e/ou servizos, con obxecto de levar a cabo as actividades educativas que lle son propias. Os titulares dos datos teñen recoñecido e poderán exercitar gratuitamente os dereitos de acceso, cancelación e rectificación mediante escrito dirixido a _________________________, ou ben por correo electrónico ao enderezo ____________________________. Os que subscriben este documento, na súa calidade de representantes legais do menor escolarizado no centro, autorizan o centro para que obteña e utilice imaxes e o nome do menor, relacionadas coa actividade do centro, nas publicacións de todo tipo que realice o centro, xa sexan impresas ou en formato dixital ou audiovisual (axenda escolar, orla, exposicións, páxina web do centro, vídeos, redes sociais do colexio:________________1). En calquera caso, a utilización e a difusión de ditas imaxes prodúcense en condicións de gratuidade. Así mesmo, coñezo e consinto que as redes sociais antes mencionadas incorporen unha política de privacidade da que se deriva a existencia de transferencias internacionais de datos.

18


PROPOSTA DE DOCUMENTO DE ADHESIÓN DO ALUMNADO AO PROGRAMA TAC

PARTE I. EXPLICACIÓN DO PROXECTO. 1. DEFENSA PEDAGÓXICA DO PROXECTO DE INNOVACIÓN METODOLÓXICA.

PARTE II. INFORMACIÓN 2. INFORMACIÓN SOBRE A SUBSTITUCIÓN OU COEXISTENCIA DE LIBROS DE TEXTO EN PAPEL E OUTROS MATERIAIS CURRICULARES 3. VOLUNTARIEDADE DA PARTICIPACIÓN NO PROGRAMA. Explicación da voluntariedade, e exposición das metodoloxías ou medidas organizativas para o caso de non aceptar a participación no proxecto. 4. INFORMACIÓN SOBRE OS DISPOSITIVOS — Requisitos técnicos dos dispositivos recomendados e dos accesorios. — Adquisición dos dispositivos por parte das familias nos centros da súa elección. — Información sobre prezos ou, de ser o caso, acordos con empresas para a adquisición dos dispositivos. — Normas sobre entrega no centro dos dispositivos para a súa preparación. — Recomendación sobre a subscrición de seguros de accidentes para os dispositivos. — Outros temas, como compromiso do centro en temas como préstamos durante reparacións, revisións obrigatorias etc. 5. INTERVENCIÓN DO CENTRO ESCOLAR NO DISPOSITIVO: a. Información sobre as limitacións de acceso a programas ou apps, e outras medidas de control educativo, que deben ser autorizadas. b. Instalacións de software, programas ou apps para o desenvolvemento do proxecto educativo. (enumeralas) e actualizacións. c. Necesidade de Obtención de licenzas ou enderezos de correo electrónico. 6. I NFORMACIÓN SOBRE O CUSTO DA PARTICIPACIÓN É imprescindible informar os pais do custo da participación no proxecto 1 para 1. Tanto na reunión informativa que se mantén cos pais para presentarlles o proxecto, como no documento de adhesión ao programa, incluirase un apartado referido a este tema.

19


7. INFORMACIÓN SOBRE O COMPROMISO DO ALUMNADO E OS SEUS PROXENITORES a) Compromiso de utilización responsable do dispositivo e das normas de convivencia específicas (estas normas específicas deberán incorporarse ás normas de convivencia do centro, indicando as correccións específicas que no seu caso correspondan. Por exemplo: retirada temporal do dispositivo, expulsión do proxecto etc). b) Medidas de coidado e custodia dos dispositivos no centro (lugar de depósito no centro, medidas que se van adoptar durante os recreos, transporte escolar etc). c) Indicacións sobre a carga do dispositivo (no caso, por exemplo, de que teña que vir cargado de a casa). 8. INFORMACIÓN SOBRE A CESIÓN DE DATOS (datos cedidos a terceiros como editoriais ou plataformas educativas, finalidade etc.).

PARTE III. ANEXOS. AUTORIZACIÓNS E SINATURAS 1. Aceptación de participación voluntaria no proxecto, nas condicións establecidas neste documento, e aceptación específica da intervención do centro na configuración técnica do dispositivo. 2. Sinatura do compromiso por parte do alumno/a e dos proxenitores (con especial mención das normas de convivencia relacionadas coa utilización indebida do dispositivo). 3. Autorización para a obtención de correos electrónicos e/ou adquisición de licenzas dixitais. 4. Autorización relativas a Protección de Datos (de non existir autorizacións previas sobre cesións a terceiros, autorización para uso de vídeos e imaxes e, moi especialmente, autorización para a publicación destes datos en redes sociais dependentes do centro).

20


ANEXOS

ACEPTACIÓN DA PARTICIPACIÓN NO PROXECTO “_________” DON/DONA _________________________________________________, DNI nº __________ pai/nai/titor/titora legal do alumno/alumna __________________________________ ____________________________________, escolarizado no curso ___ de ____

in as condicións de participación no Proxecto ________, expostas neste documento, e ACEPTO L a participación do meu fillo/filla neste Proxecto nas condicións expostas, ata a finalización da etapa escolar.

NON ACEPTO que o meu fillo/filla participe no Proxecto ______________

Sinatura

___________________, ______ de ______________ de 201___

21


COMPROMISO DE UTILIZACIÓN DO DISPOSITIVO ELECTRÓNICO NO PROXECTO _____________ *A linguaxe e o compromiso adaptaranse á idade e á etapa do alumnado participante. O (Ipad/Chromebook/Tableta) é unha ferramenta de estudo, e un instrumento para o desenvolvemento do noso proxecto educativo. Non é, xa que logo, un entretemento. Consciente diso, ______________________________ ___________________________, alumno/alumna de ___ curso de ________, participante no Proxecto _______, comprométese a facer un uso responsable do dispositivo e, en concreto, comprométese a: 1. Levar o dispositivo (Ipad, Chromebook, Tableta) ao centro todos os días lectivos, agás indicación en contrario por parte do profesorado do centro. 2. Levar o dispositivo ao colexio coa batería cargada. 3. Ser responsable do mantemento e limpeza do dispositivo. 4. Gardar ou almacenar o dispositivo, cando non se estea utilizando, nos lugares establecidos no colexio para iso. 5. Non prestarlles o dispositivo a outras persoas. 6. Non retirar as marcas ou sinais de identificación colocadas polo colexio. 7. Non utilizar o dispositivo fóra dos momentos indicados polo profesorado. 8. Non realizar actividades que poidan supoñer un risco para o funcionamento do dispositivo, como mollalo, golpealo, usalo sen a funda protectora etc. 9. Non remover o software de xestión e control do dispositivo (MDM) nin os programas ou aplicacións instaladas polos responsables do centro. 10. Informar ao titor ou titora de calquera dano sufrido polo dispositivo, ou da súa perda. 11. Non utilizar o dispositivo para acceder a través de Internet a páxinas non-autorizadas, e non descargar, distribuír, almacenar nin amosar material que non fose expresamente permitido polo profesorado; tampouco realizar fotos ou vídeos sen autorización previa. Serán obxecto de correccións educativas os incumprimentos das normas de convivencia nos que medie a intervención non permitida do dispositivo.

Asinado polo estudante Pai/Nai/Titor legal:

Lugar e data

22


AUTORIZACIÓN PARA O USO DE “GOOGLE APPS FOR EDUCATION” AUTORIZACIÓN PARA A APERTURA DE CONTA DE CORREO ELECTRÓNICO Don/Dona _____________________________________________________, DNI nº _______________________, autorizo a que os responsables do centro educativo “_____________________________” tramiten a apertura dunha conta de correo electrónico a nome do meu fillo/filla/pupilo _____________________________________, a través da aplicación educativa “Google Apps for Education”. A cesión dos datos persoais do alumno/alumna (nome e apelidos, engadir o que proceda) ten como única finalidade o acceso ás aplicacións educativas xestionadas por esta entidade, que forman parte do Proxecto _________ no que participa.

23


ÁMBITO TECNOLÓXICO SUXESTIÓNS EN RELACIÓN COA IMPLANTACIÓN EN ETAPAS CONCERTADAS DE PROGRAMAS DE INNOVACIÓN EDUCATIVA QUE SUPOÑAN A UTILIZACIÓN DE DISPOSITIVOS ELECTRÓNICOS

24


CALES SON AS PRIMEIRAS DECISIÓNS QUE DEBE TOMAR UN CENTRO QUE QUERE IMPLANTAR UN PROGRAMA 1 PARA 1? Neste apartado cómpre ter en conta a importancia da tecnoloxía como soporte pedagóxico para levar a bo porto a implantación do programa 1 para 1 nos centros. Deseguido, presentamos unha serie de consideracións inciais que se deben ter en contas: a. Inicio do programa • A primeira decisión é establecer os prazos para a implantación do programa. • Sempre é unha boa idea comezar poñendo en práctica unha experiencia piloto que sirva de aprendizaxe e instrumento de motivación para os alumnos e as súas familias. • O prazo de inicio debe contemplar tempo suficiente para elaborar o plan de implantación e comunicarlles axeitadamente ás familias o inicio do programa, así como acometer os traballos de adecuación das instalacións e ofrecerlle formación ao profesorado que participará no programa. b. Coordinación do proxecto • É conveniente contar con persoas que dispoñan da capacidade de ter unha visión global do proxecto; dende o punto de vista pedagóxico e tecnolóxico, e como poñer a tecnoloxía ao seu servizo da pedagoxía. Podería constituírse unha comisión que teña esa visión global e asesore o equipo directivo para ofrecer opcións válidas para a toma de decisións sobre o proxecto. c. Prazo da planificación do programa • É importante partir dunha planificación global que atenda aos aspectos pedagóxico, técnico e económico. Recoméndase que esa planificación se realice para un período de catro anos ou menos, xa que o escenario na tecnoloxía cambia moi rapidamente. d. O tipo de dispositivo que se vai utilizar • A definición do modelo pedagóxico (xa tratado no apartado primeiro desta guía), permitirá determinar que uso se vai facer da tecnoloxía e, polo tanto, cal é o tipo de dispositivo que se vai elixir. Por exemplo, se se opta por un dispositivo táctil ou con teclado. e. Como van acceder aos materiais curriculares • Hai que decidir se os contidos van estar dispoñibles para os alumnos en plataformas, se serán de creación propia, ou se se vai traballar con editoriais que teñan proxectos dixitais. f. Propiedade dos dispositivos • Hai que decidir se o centro asumirá a propiedade dos dispositivos ou se son as familias as que mercarán o dispositivo. Aínda que existen experiencias, a primeira opción requirirá un axeitado plan que o faga sostible economicamente. • A incidencia tecnolóxica da propiedade dos dispositivos ten que ver coa configuración e incorporación deles ao sistema de xestión de dispositivos, para a instalación de aplicacións e establecemento de restricións.

QUE SE DEBE TER EN CONTA DENDE O ÁMBITO TECNOLÓXICO NA PLANIFICACIÓN DUN PROXECTO DE INTEGRACIÓN DAS TAC? a. Análise e avaliación da situación de partida. • Uso que xa se fai da tecnoloxía e a experiencia do centro no uso desta tecnoloxía. • Equipamento do centro, infraestrutura instalada. • Acceso a Internet do que dispón o centro e o que podería chegar a ter. Débese ter en conta que, ademais do ancho de banda, a electrónica (cable-módem, router etc) que ofrecen as operadoras por defecto, podería non ser suficiente. 25


• Capacidade das persoas que van ser responsables do proxecto, no eido pedagóxico e como responsables de tecnoloxía. • Dispoñibilidade horaria do responsable de tecnoloxía. • Necesidades de acompañamento e orientación de persoas con experiencia na implantación deste tipo de programas. b. O contorno de traballo e os dispositivos • A definición do modelo pedagóxico (xa tratado no apartado primeiro desta guía), permitirá determinar que uso se vai facer da tecnoloxía e polo tanto, cal é o tipo de dispositivo que se vai elixir. Por exemplo, se se opta por un dispositivo táctil ou con teclado. • En relación co dispositivo, débese decidir se se opta por un modelo homoxéneo, cun mesmo aparello definido polo centro para todos os alumnos ou por un dispositivo que sexa propiedade do alumno, modelo BYOD (“Bring Your Oun Device”). Existen modelos intermedios, ofrecendo unhas características mínimas. Cómpre ter en conta que a heteroxeneidade dos dispositivos fai moi complexo o control e a xestión da aula, provocando, en demasiadas ocasións, problemas técnicos que interrompen as clases e fan que os profesores, cando teñen coñecementos suficientes, se dediquen a solucionalos en lugar de empregarse a fondo no seu labor de guías da aprendizaxe e o coñecemento. Por esta razón, recomendamos modelos homoxéneos, en especial canto menor sexa a idade dos alumnos que se van incorporar ao programa. • Sobre a propiedade do dispositivo existen experiencias nas que o centro, as máis das ocasións por medio dun “renting”, é o propietario. En moitos casos son as familias as que mercan o dispositivos, sendo estes propiedade dos alumnos. • O modelo pedagóxico determina tamén as esixencias de uso de Internet. Por exemplo, se se van empregar libros de texto dixitais, ou recursos de internet. Débese ter en conta que moitas editoriais dispoñen de plataformas para aloxar os contidos dos libros de texto, que teñen distintos requirimentos de internet. c. Xestión dos dispositivos • Débese prever o uso dun sistema de xestión dos dispositivos, por diversas razóns: • Débense poñer medios para poder instalar aplicacións, distribuír contidos, e establecer restricións sobre o que se pode facer cos dispositivos no centro e fóra do centro, de acordo coa propiedade dos dispositivos. Ademais, convén ter información de se o uso dos dispositivos se fai conforme ás normas establecidas, para poder educar na responsabilidade e na autonomía na xestión. • Isto conséguese por medio de sistemas MDM (Mobile Device Management). Existen diferentes posibilidades de instalación destes sistemas. A xestión e seguimento do uso dos dispositivos require de recursos persoais con coñecemento suficientes. d. Planificación da infraestrutura de rede necesaria • Para o axeitado escalado da infraestrutura do centro, convén ter previsións do número inicial de usuarios e a súa evolución no período planificado. Débese ter en conta que, probablemente, ao cabo de uns catro anos, podería ser necesaria a renovación de certos equipos da infraestrutura do centro. • O desexable, e aconsellable, é dispoñer de cableado estruturado: • Aula: polo menos 2 tomas, unha de profesor e outra de aula para o punto de acceso. • Debemos pensar en garantías suficientes para tecnoloxías futuras polo que cómpre ir sempre a categorías de cableado altas. • Por outra parte, é necesario traballar con instaladoras certificadas, a poder ser que conten con experiencia no contorno educativo. • Electrónica de rede: • Pensar ben na topoloxía para evitar atoamentos.

26


• Ter especial coidado na elección do switch para garantir unha vida útil o máis longa posible. É recomendable é adquirilos con soporte e actualizacións. • Rede sen fíos. • É fundamental realizar análises e un estudo do acceso radio que vai depender do contorno de localización e da concorrencia de usuarios do centro. e. Como acceden os usuarios á rede • Pódese optar por un contrasinal de rede ou pola creación de usuarios de rede de maneira que cada un se conecte de forma individual; isto é unha opción que comporta consecuencias pedagóxicas interesantes que axudan a educar no bo uso, xa que permite ter información do acceso a servizos de cada usuario. f. Xestión de tráfico • Ao tratar o tema de xestión de tráfico, debemos diferenciar o uso que poden facer alumnos, por un lado, e profesores por outro. Cómpre poñer límites, restricións; o aconsellable é facelo por grupos de usuarios. g. Monitorización e xestión de rede • Neste punto, é necesario ter en conta que convén monitorizar a rede. Isto pódese realizar na parte wifi ou no concentrador. Débese decidir cal e o método mais axeitado para a realidade do centro. h. Quen se encarga do soporte técnico • Débese garantir un soporte técnico alleo ao profesorado. As incidencias técnicas non poden ser atendidas polo profesorado; debe haber unha persoa no centro que coordine e xestione as incidencias técnicas, aínda que non necesariamente as resolva todas.

27


EDUGUÍAS PARA DOCENTES Volumen II 1a1

CÓMO INTEGRAR LAS TAC EN UN CENTRO EDUCATIVO De las tecnologías para la información y la comunicación a las tecnologías para el aprendizaje y el conocimiento


ÁMBITO PEDAGÓGICO SUGERENCIAS EN RELACIÓN CON LA IMPLANTACIÓN EN ETAPAS CONCERTADAS DE PROGRAMAS DE INNOVACIÓN EDUCATIVA QUE SUPONGAN LA UTILIZACIÓN DE DISPOSITIVOS ELECTRÓNICOS

Introducción El imparable y rápido ritmo de cambio y el desarrollo continuo de las nuevas tecnologías exigen de la educación formar personas que dispongan no solo de los conocimientos sino también de las capacidades y a las aptitudes que les permitan realizarse personalmente, participar activamente en la sociedad en que viven y conseguir el anhelado éxito laboral. En este proceso, también asistimos a un cambio de rol del profesorado ya que no es un simple transmisor de conocimientos sino que se convierte en facilitador y gestor de los múltiples recursos del aprendizaje. Todas estas premisas son asumidas por Escolas Católicas y se resumen en una frase: educación integral de las personas. Educación integral sustentada en la educación en valores desde el ideario católico, nuestra razón de ser.

Ventajas de la integración de las TAC. ¿Inconvenientes? Las TAC favorecen la eficacia educativa, las buenas prácticas, la creación de comunidades virtuales, la elaboración y utilización de recursos educativos, la adquisición -por parte del alumnado– de las competencias clave, recogidas en la LOE, y de las habilidades necesarias para el mundo actual y futuro. En definitiva, tres razones fundamentales: alfabetización digital, productividad e innovación en las prácticas docentes. En general, entre los incovenientes se citan a menudo las conexiones lentas, las tarifas de acceso a internet, la falta de profesorado y su formación, la brecha digital… Desde el punto de vista del alumnado, y tomando como referencia el grado del aprendizaje, son muchas las ventajas de integrar las TAC.

VENTAJAS PARA EL ALUMNADO Mayor motivación e interacción La escuela integra las herramientas que usan los alumnos. Aprendizaje significativo Desarrollo de la iniciativa Integración positiva del error como fuente de aprendizaje Mayor comunicación profesorado-alumnado. Mayor personalización de la enseñanza-aprendizaje Aprendizaje cooperativo Interdisciplinariedad y más flexibilidad para estudiar Mejor comprensión y creatividad Entre los inconvenientes que a veces se alegan se encuentran el riesgo de adicción y comportamientos reprobables, mayor aislamiento, cansancio visual, mayor inversión de tiempo...

29


VENTAJAS PARA EL PROFESORADO Mayor banco de recursos para un mejor tratamiento de la diversidad Liberación del profesorado de trabajos repetitivos Mayor contacto con los estudiantes Mejor formación Dedicación más productiva Mayor contacto con otros profesores y centros Algunos inconvenientes: supeditación a los sistemas informáticos, mayor tiempo de dedicación, estrés, formación y renovación constante…

VENTAJAS PARA LOS CENTROS Mejora la eficacia educativa Favorece la creación de redes para compartir información y recursos Creación de una comunidad virtual y mejor relación con las familias Los inconvenientes que se acostumbran a alegar se refieren al “estrés tecnológico” –del que habla José Antonio de Marina1 por el esfuerzo que supone adaptarse a los cambios– la inversión que es necesario realizar en la instalación y mantenimiento de los equipos informáticos así como en la formación del profesorado y la contratación de un/unos responsables de la parte técnica.

¿Qué aspectos se deben de tener en cuenta? Aunque son varias las cuestiones iniciales que hay que tener en cuenta a la hora de implementar las TAC las podemos resumir en los siguientes aspectos: — Gestión y planificación — Decisiones relacionadas con los recursos y la infraestructura de las TAC — Previsión de capacitación de los profesores — Existencia de soporte técnico y cuestiones financieras — Cuestiones legales — Desarrollo de recursos curriculares digitales

CUESTIÓN INICIAL: ¿EN QUÉ PUNTO NOS ENCONTRAMOS? En primer lugar, el centro debe analizar su punto de partida. Lo recomendable es realizar un análisis DAFO descubriendo debilidades, amenazas, fortalezas y oportunidades (DAFO) de cada centro. Dadas las características de cada colegio, a la hora de pensar en la posibilidad de incorporar las TAC al proceso de enseñanza-aprendizaje, nos encontramos con diversos escenarios y distintas situaciones de partida2. Por este motivo, el primer paso consiste en realizar un profundo autoanálisis y responder a las siguientes preguntas: ¿En qué punto nos encontramos? ¿Para qué queremos incorporar las TAC? ¿Qué objetivos perseguimos? ¿Realmente lo necesitamos? Aunque algunos estudiosos, como por ejemplo Moersch3 ha identificado ocho niveles de implementación de las TAC en el aula, nosotros siguiendo a Marqués4 los simplificaremos en tres: 30


Escenario 1. Aprendiendo sobre TIC. Las tecnologías se convierten en objeto de conocimiento, en contenidos de aprendizaje del currículum escolar. Se enseñan programas, bases de datos, procesadores de texto, se enseña a programar y/o cuestiones técnicas. Escenario 2. Aprendiendo con las TAC. Las tecnologías –incluyendo internet, web…– se convierten en medio para mejorar la enseñanza pero no se modifica el enfoque ni el método de enseñanza-aprendizaje. Escenario 3. Aprendiendo a través de las TAC. Las TAC constituyen parte integral del proceso enseñanza-aprendizaje; sin ellas, tal proceso no es posible; las TAC no se utilizan como un recurso sino como una herramienta imprenscindible no solo para transmitir sino también para construír el conocimiento. Este escenario conlleva una reestructuración total y un cambio en el entorno. El proyecto de implantación TAC que proponemos en esta guía, y al cual debe aspirar la red de Escolas Católicas, debe corresponderse con el tercer escenario y responder a la necesidad de un cambio metodológico profundo, integrado en un proceso de innovación metodológica más amplio. Si no asumimos esta premisa, no nos encontramos en el punto de partida adecuado, por lo que tendremos que seguir trabajando hasta situarnos en esa línea de salida.

Recursos humanos Una vez que conocemos en qué escenario nos encontramos y cuáles son nuestros objetivos, la siguiente pregunta que debemos formularnos es ¿de qué recursos humanos disponemos? Para poder incorporar las TAC en un centro es necesario entender que se trata de un proyecto de centro. No sería posible implantar este cambio sin un convencimiento e implicación claros por parte del equipo directivo –su liderazgo es incuestionable– y de un porcentaje importante del claustro. Por otro lado, hay que entender que la mayoría del personal de los centros no tiene preparación para poder hacer frente a los problemas técnicos que conlleva la utilización de dispositivos. Sería conveniente, por lo tanto, la contratación de un especialista para este tema –coordinador/a TAC– preferiblemente que conozca el funcionamiento de un centro educativo y próximo a la mentalidad de un profesor o, al menos, que esté dispuesto a formarse en esta línea.

¿Cómo motivamos al profesorado e implicamos al mayor número de profesores? Como en todo proceso de cambio, es imprescindible hacer ver la necesidad del cambio. Una opción consiste en enseñar experiencias que están funcionando dentro y fuera del colegio; lo ideal sería realizar visitas a centros-modelo… Los equipos directivos animarán y potenciarán todas las experiencias innovadoras y posibilitarán el trabajo en paralelo de expertos e inexpertos. Todo este esfuerzo se dirige a conseguir el “efecto contagio” y a implicar a toda la comunidad educativa.

¿QUÉ COMPETENCIAS SON NECESARIAS? Las competencias5 para dotar a los docentes de las destrezas necesarias para integrar las TAC en el aula y su formación se pueden resumir en básicas, avanzadas y específicas, siguiendo la clasificación ofrecida por Segura, Candioti y Medina (2012)6.

31


• Competencias básicas. Deben ser adquiridas por todo el profesorado. El docente debe adquirir seguridad ante las TAC. Dominio de programas y aplicaciones sencillos, aspectos metodológicos y organizativos. • Competencias avanzadas. Necesarias para que los docentes desempeñen su tarea de forma cada vez más autónoma. Incluye las competencias básicas más las que les permiten compartir los recursos de creación propia. • Competencias específicas. Aseguran el conocimiento y el dominio de algunas aplicaciones concretas o propias de los coordinadores TIC, equipos directivos o responsables de bibliotecas escolares.

FORMACIÓN A DOCENTES Y A PADRES: ¿QUÉ FORMACIÓN? Partiendo de la premisa de que integrar la tecnología en el aula no consiste solo en aprender como se utilizan sino también replantearse un nuevo modelo pedagógico utilizando las TAC como una fuente innovadora que favorezca un aprendizaje significativo, deberemos tener en cuenta las siguientes claves: — Conseguir una actitud positiva ante las TAC que lleve a su incorporación al aula para conseguir la buscada transformación. — El profesorado debe formarse en las posibilidades que los recursos tecnológicos pueden ofrecer, además de compartir experiencias, materiales, opiniones… — Formación en pedagogías que incluyan la innovación en el aula. — Formación permanente del profesorado con programas formativos y facilidades para acceder a materiales adecuados. — Uso real que se hace de esa formación. — Información y formación a los padres. Así pues, para conseguir una exitosa implantación de las TAC es imprescindible una formación dirigida a toda la comunidad educativa, no solo a los docentes sino también a las familias. Por un lado, se ofrecerá una formación centrada en cómo trabajar las metodologías activas a través de las TAC y, por otro, una formación específica relacionada con las posibilidades del dispositivo. Lo ideal sería que se tratase de forma integrada. Una combinación de formación general básica para todo el profesorado y otra específica -centrada en diferentes áreas del currículum (ámbito científico, lingüístico, ciencias sociales, arte, deportes…)dirigida a grupos docentes. De esta forma, se trabaja en el claustro de forma colaborativa y se aprovechan todas las potencialidades de los profesores.

¿CÓMO SE ELABORA EL PLAN DE IMPLANTACIÓN? Se puede definir el Plan TAC7 como un proyecto que se realiza para analizar el nivel de implementación de las TIC en el centro educativo. A partir de aquí, se planificará su inclusión de forma generalizada. Dicho plan también requiere una evaluación que permita analizar su evolución y reestructurar el proyecto adaptándolo a las necesidades de cada centro. Debe responder a qué se hace en este momento, qué modelo pedagógico seguimos, a dónde queremos llegar y qué formación y recursos necesitamos. Por lo tanto, antes de cualquier implantación es imprescindible tener un plan en donde aparezcan claramente definidos: El modelo pedagógico de integración de las TAC. Cómo vamos a afrontar la gestión y objetivos a corto, medio y largo plazo. Etapa o cursos implicados. Desarrollo curricular. Infraestructura necesaria (conectividad y red, dispositivos que se van a utilizar…) Recursos: humanos y económicos (profesorado y mantenimiento Infraestructura) disponibles. Plan de formación: establecer un plan formativo dirigido a docentes y a familias. 32


lan de comunicación interno y externo. En el ámbito interno es fundamental que el director/a, apoyaP do en su equipo directivo, comunique bien el plan e involucre a todo el claustro. Plan B para alumnos que no quieren TAC.

¿CUÁLES SON LAS CLAVES DE LA COMUNICACIÓN DEL PROYECTO? La comunicación a las familias constituye un aspecto básico. Recomendamos establecer una reunión informativa el curso anterior a su implantación. En dicha reunión debe explicarse el cambio metodológico que conlleva un cambio de herramienta, qué dispositivo se va a utilizar y las razones que justifican dicha elección además de otros aspectos como licencias, seguros, medidas de seguridad, autorizaciones, .... Tampoco podemos olvidar trabajar el márketing en las redes sociales, nuestra página web… pues con eso contribuímos a visibilizar y dar valor a nuestro proyecto. Dos cuestiones clave serán: ¿Nos ayuda el dispositivo en el proceso de cambio metodológico? Sin duda alguna, a través del dispositivo podemos reforzar y avanzar en el aprendizaje cooperativo, el aprendizaje por proyectos, trabajo por inteligencias múltiples, creativo, aprendizaje y servicio, comunicación, coste económico…

¿Qué se hace con el dispositivo? ¿Mejor sin él? Las familias necesitan saber cómo están trabajando sus hijos para poder acompañarlos en el proceso de aprendizaje y, además, perder miedos y reticencias a la hora de usar unos dispositivos que a menudo desconocen y a los que, a veces, les atribuyen funciones o características que no tienen. Debemos concienciarlos de que los dispositivos ayudan en la acción educativa, de forma importante, pero no lo son todo, ni son mágicos, ni suplen el esfuerzo que, necesariamente, se debe realizar en otros aspectos. Por eso es necesario realizar reuniones informativas con los padres en donde se explique la utilización del dispositivo por parte de sus hijos, qué aplicaciones, en qué asignaturas, organización del trabajo, otros aspectos que se trabajan sin dispositivos, etc.

¿Qué dispositivo/s se eligen? En el momento de elegir dispositivo hay que tener en cuenta diversos factores, como son el modelo pedagógico base del centro, qué tipo de metodologías son las que se utilizan, la edad de los alumnos, las condiciones técnicas del dispositivo (batería, táctil, con lápiz de escritura, teclado, precio…). Todas estas respuestas serán las razones que justifiquen nuestra elección y que deberán conocer los padres.

¿Qué evaluamos y cómo evaluamos el Plan TAC? La evaluación del Plan TAC debe ser continua. Se puede realizar anualmente mediante una memoria y tratar de analizar los progresos y los puntos débiles para reformular nuestros objetivos y mejorar. E esto nos ayudará, por ejemplo, el conocer experiencias de otros centros, y/o la ayuda de expertos externos.

Recursos CONTENIDOS Y HERRAMIENTAS PARA CREAR Y COMPARTIR NUESTROS PROPIOS MATERIALES Además de las posibilidades que nos ofrecen las editoriales, es necesario destacar la importancia de avanzar en la creación de materiales didácticos propios.

33


Por otra parte, herramientas como el entorno Google (drive, docs, classroom, presentaciones), One Drive o Dropbox nos permitirán compartir los materiales. A continuación, os presentamos un cuadro elaborado por Juan Carlos Pérez, miembro de la Comisión TAC de Escolas Católicas, con algunas de las aplicaciones TAC asociadas a las inteligencias múltiples.

HERRAMIENTAS DE GESTIÓN DE LA CLASE La gestión de los dispositivos y de sus aplicaciones suele estar condicionada al uso de un MDM (Mobile Device Management) tanto en el ámbito del centro como en el del aula. En este sentido, existen diversas soluciones o productos como Meraki-Cisco, Air-Watch (multidispositivo), ou Zuludesk (Ipad; app aula). Podéis acceder a estos recursos en: https://meraki.cisco.com/ 34


https://www.air-watch.com/es/ https://www.zuludesk.com/

ENLACES DE INTERÉS — Blink Learning. App. Contenidos para tabletas Internet en el aula. http://internetaula.ning.com/ — Pixton. Creación de cómics https://www.youtube.com/watch?v=QhxM2aYLX1s — Webquests. https://www.youtube.com/watch?v=l2JYtuB52gE — Zona clic, servicio puesto en marcha por el departamento de educación de la Generalitat formado por aplicaciones de software libre creadas por docentes de diferentes países. http://www.scoop.it/t/integracion-tac-educacion — Kahoot: herramienta que ayuda al profesorado a integrar el juego y la gamificación dentro del aula para fomentar la satisfacción, atención y el compromiso con el aprendizaje por parte del alumno. — ClassFlow: para crear lecciones interactivas. https://www.youtube.com/watch?v=jSIaFU8tYGg — Class Dojo: Crear unha clase, configurar sills, cambiar avatares. https://www.youtube.com/watch?v=Jt6sXiuXmq0 — Quizizz: Herramienta para presentar cuestionarios https://www.youtube.com/watch?v=2fNAPIjOtc4

1

José Antonio Marina: El timo de la sociedad de la información. Quaderns del CAC 2, 3-10; 1998.

2

l informe Apple Classrooms of tomorrow (ACOT 1996) distingue las siguientes fases en el uso de las TAC: 1. Inicio. E Uso básico de las herramientas tecnológicas. 2. Uso de la tecnología dentro de una enseñanza más bien tradicional. 3. Adaptación. Integran la tecnología en la metodología tradicional. Su objetivo es la productividad de los estudiantes. 4. Apropiación. Se centra en la cooperación, proyectos, interdisciplinariedad... las TAC son una herramienta más. 5. Invención. Uso de las herramientas tecnológicas como una verdadera herramienta de innovación

3

oersch, Christopher (2002): Niveles de implementación de tecnología. En Beyond Hardware – Using Existing TechM nology to Promote Higher Level Thinking. ISTE. www.iste.org. Cap. 2.

4

. Marqués (2000): Impacto de las TIC en educación: Funciones y limitaciones en http://especializacion.una.edu.ve/ P iniciacion/paginas/marquestic.pdf

5

istintas universidades europeas han elaborado un currículum, centrado en cinco áreas, en donde se recogen las D competencias para dotar a los docentes de las destrezas necesarias para integrar las TAC en el aula y su formación inicial básica:

1. Aprendizaje. Conocer las estrategias de aprendizaje que hacen uso de las TAC utilizando las metodologías que potencien un aprendizaje individualizado a la vez que cooperativo.

2. Áreas curriculares y recursos de aprendizaje: analizar el impacto de las TAC en su área curricular y enseñanza.

3. Colaboración entre docentes: utilizar las TAC como una herramienta entre los docentes para cooperar con otros docentes y compartir información.

4. Desarrollo profesional e innovación escolar: reflexión y evaluación crítica sobre el proceso de enseñanza-aprendizaje.

5. Calidad, educación: evaluación de la calidad del aprendizaje del alumnado y del proceso de innovación y de mejora de la tarea educativa.

6

Segura, Candioti y Medina (2012) https://oei.es/tic/DocumentoBasico.pdf

7

e puede encontrar información detallada de cómo elaborar un Plan de implantación de TAC en Fornell, R. y Vivancos, S J. (2010). Educació el Pla TAC de centre: Col•lecció TAC-1. Servei de Tecnologies per a l’Aprenentatge i el Coneixement. Departament d’Educació. Generalitat de Catalunya. En http://www.xtec.cat/recursos/tac/platac.pdf 35


ÁMBITO JURÍDICO SUGERENCIAS EN RELACIÓN CON LA IMPLANTACIÓN EN ETAPAS CONCERTADAS DE PROGRAMAS DE INNOVACIÓN EDUCATIVA QUE SUPONGAN LA UTILIZACIÓN DE DISPOSITIVOS ELECTRÓNICOS

1. ¿Cómo debemos documentar la adhesión del alumnado al programa? El centro debe establecer las condiciones de participación en el proyecto y documentar la adhesión de las familias de los alumnos que participan en él. El documento de adhesión, del que ofrecemos un modelo de estructura en el apartado Anexos, lo deben firmar las familias al inicio de cada curso escolar en el que se participe, excepto que se incluya en él, de forma expresa, la mención de que la autorización se extiende al período de permanencia del alumnado en la etapa en cuestión.

¿Cuáles son los elementos esenciales en este documento? a. Información del proyecto • Una argumentación pedagógica del proyecto de integración de la tecnología por la que se opte, como proyecto de innovación. • Información sobre la sustitución y/o coexistencia de los materiales curriculares y herramientas en papel y digitales. • Se debe destacar la voluntariedad en la adhesión al programa y, si es el caso, habrá que declarar que se establecerán metodologías alternativas para el alumnado cuyas familias rechacen la participación en dicho programa. • Información sobre la disponibilidad en el centro, por medio del ANPA o de la Titularidad, de becas o ayudas para familias que, por motivos económicos, no puedan acceder a la compra de un dispositivo, si existen estas formas de apoyo. b. Tratamiento de datos de carácter personal •S e debe informar sobre la utilización de datos personales. • Incluir la solicitud, si es el caso, de autorización para su tratamiento (ver anexos). c. Gestión de los dispositivos • Información relativa a la manipulación o intervención de los dispositivos por parte del centro, cuando estos sean propiedad del alumnado y autorización expresa de los padres, madres o tutores legales para esta intervención. Por ejemplo, instalación de sistemas de gestión de dispositivos (MDM), establecer limitaciones de uso de aplicaciones, servicios web, etc. d. Aspectos económicos • I nformación sobre el coste de la participación. e. Convivencia • Información sobre las normas de convivencia específicas relativas al uso de dispostivios electrónicos que, en todo caso, serán incorporadas a las normas de convivencia del centro. 36


f. Custodia de los dispositivos • Normas de guarda de los dispositivos y comportamientos de los alumnos para garantizar la custodia de los dispositivos. •S uscripción de seguro para el dispositivo por parte de las familias.

2. ¿ Cómo se pueden incluir en las normas de convivencia los aspectos específicos relacionados con el uso indebido de los dispositivos? bien en el Reglamento de régimen interno (RRI) o en un documento que lo desarrolle se deben regular los aspectos específicos derivados de la incorporación al programa. Algunos aspectos básicos para tener en cuenta son los siguientes: a. Acceso o utilización de redes, aplicaciones o contenidos específicamente prohibidos. b. Utilización del aparato o de la red del centro para la realización de conductas calificadas de perjudiciales para la convivencia. c. Incumplimiento del compromiso de llevar al centro el dispositivo para su uso como herramienta escolar. d. Incumplimiento de las normas sobre custodia y protección de los dispositivos durante el tiempo de permanencia en el centro. e. Incumplimiento, en el caso de existir, de las obligaciones recogidas en el COMPROMISO del alumnado incorporado al programa. f. Obligación de asumir el coste originado por la reparación del hardware, software o sistema informático en determinados supuestos. Se sugiere la elaboración de un COMPROMISO DEL ALUMNO, documento que debe ser firmado por el alumno o alumna y por sus representantes legales, adaptado a las edades de cada etapa, en relación con la utilización responsable del dispositivo en el centro escolar.

3. ¿Cómo se debe informar a Inspección Educativa? Una cuestión que nos formulamos cuando iniciamos un proyecto de este tipo se refiere a si debemos informar a Inspección Educativa y como tramitar este requisito. Efecitvamente, debemos informar. Dependiendo de la relación del centro con el servicio de inspección, la presentación del programa y la información relativa al mismo, se puede realizar bien a través de la PGA (Programación general anual), bien mediante un escrito o de una entrevista personal.

4. ¿Cuál debe ser la intervención del Consejo Escolar? como órgano de gobierno y de participación de los miembros de la comunidad educativa en el centro es más que recomendable que conste la aprobación específica por parte del Consejo Escolar para la implantación del proyecto. Dicha aprobación tiene que constar en un acta. Los centros en las etapas concertadas deben ser conscientes de la importancia de acreditar la voluntariedad de las familias participantes en proyectos educativos que exigen un desembolso importante, así como la importancia de contar con apoyo del Consejo Escolar del centro y de la inspección educativa. Esto exige un esfuerzo de transparencia, una información clara y la constatación documental de la adhesión libre e informada de las familias.

37


5. ¿Qué obligaciones asume un centro en lo referente a la custodia de los dispositivos en tiempo lectivo? ¿Se deben contratar seguros? ¿Quién debe contratarlos? el compromiso de utilizar un dispositivo electrónico personal propiedad del alumno supondrá para los centros la asunción de cierta responsabilidad, en especial en los períodos de presencia del alumnado en el centro: recreos, clases de educación física, salidas que no ocupen toda la jornada escolar… Se recomienda poner a disposición del alumnado (en especial en la ESO, Bachillerato y Ciclos de Formación Profesional) un armario o espacio similar, con cerradura controlada por el alumno, y también extremar el control de acceso a las aulas en las que se dejen los dispositivos. Las normas de seguridad sobre guarda y custodia de los dispositivos deberán ser públicas y conocidas por todo el alumnado y las familias. También deberán revisarse las pólizas de los seguros de responsabilidad civil para incluir, en caso necesario, el riesgo de que material del alumnado sufra daños durante el período de su custodia en el centro (por ejemplo, en los colegios en los que durante los períodos no-lectivos los dispositivos permanecen en el colegio). Por último, se recomendará la suscripción de seguros para el dispositivo por parte de las familias.

38


NOTAS ESPECÍFICAS SOBRE PROTECCIÓN DE DATOS 1. Documentos de apoyo sobre protección de datos. Los documentos básicos relacionados con la protección de datos que debemos tener presentes son los siguientes: Guía Sectorial de la Agencia Española de Protección de Datos para Centros Educativos http://www.tudecideseninternet.es/agpd1/images/guias/GuiaCentros/GuiaCentrosEducativos.pdf Inspección Sectorial de Oficio sobre Servicios de Cloud Computing en el Sector Educativo. AEPD. http://www.agpd.es/portalwebAGPD/canaldocumentacion/publicaciones/common/Guias/Inspeccion_ cloud_educacion.pdf

2. Información a las familias. Autorizaciones INFORMACIÓN A LAS FAMILIAS. AUTORIZACIONES No existe la necesidad de solicitar autorización a las familias para utilizar los datos personales en el ejercicio de las funciones educativas y orientadoras de los centros, salvo que se utilicen estos datos para una finalidad distinta a la función educativa. La AEPD (Agencia Española de Protección de Datos) considera que el tratamiento de datos en plataformas educativas para el desarrollo de su actividad se encuentra amparado por las previsiones de la legislación estatal y autonómica, y las consiguientes relaciones jurídicas que se derivan de esta actividad educativa. Con respecto a la utilización de herramientas de almacenamiento en nube, los centros pueden utilizar estas herramientas si se reúnen las garantías previstas en la normativa de protección de datos. Es de especial importancia que el uso de esas aplicaciones no implique una transmisión de datos de los alumnos para que sean utilizados para otros fines distintos de los servicios educativos contratados. En todo caso, se mantiene la obligación legal de INFORMACIÓN a los titulares de los datos personales sobre esta cesión de datos. Esta información debe ser clara y se recomienda que conste por escrito, recogiendo expresamente qué datos van a ser cedidos a plataformas, empresas de almacenamiento o editoriales. La información deberá contener de manera clara: ­— La finalidad de la cesión — El destinatario de los datos — El responsable del tratamiento — El ejercicio de los derechos ARCO (acceso, rectificación, oposición, cancelación). La adquisición centralizada de libros digitales por parte del centro, que implique la remisión a las editoriales de la relación de alumnos con datos personales está también sometida a esta obligación de Información sobre los datos cedidos y la finalidad de la cesión. La cesión de datos a estas entidades (responsables de plataformas, editoriales, etc) deberá limitarse por contrato a finalidades educativas. Las empresas editoriales o vinculadas a plataformas de aprendizaje carecen de legitimación para el tratamiento de estos datos para fines distintos (por ejemplo, fines publicitarios). En estos casos se necesita un consentimiento específico del alumnado si es mayor de 14 años, o de sus representantes legales si es menor. Por lo tanto, los responsables del centro deberán poner especial atención, en caso de cesión de datos a terceros, de informar a las familias de la cesión, así como de limitar en sus relaciones con las empresas la utilización de los datos cedidos para cualquier fin que no sea educativo.

39


La contratación de servicios con una empresa externa para servicios de aula virtual o plataformas de aprendizaje también obliga a los centros a recabar de estas entidades sus políticas de protección de datos en aspectos como derechos ARCO y fórmulas colaborativas para su ejercicio, destrucción o devolución de los datos una vez finalizado el servicio, o la necesidad de consentimiento expreso para uso de los datos para fines publicitarios o distintos de los educativos. En el momento en que entre en vigor el Reglamento Europeo de Protección de Datos (25/05/2018) será obligatorio también informar de los datos y plazo de conservación de los mismos al Delegado de Protección de datos del colegio. La difusión pública de imágenes o datos del alumnado necesita EN TODO CASO de la autorización expresa del titular de los datos si es mayor de 14 años, o de sus representantes legales si no ha cumplido esa edad. Es necesario señalar en la autorización de manera expresas las redes sociales utilizadas para esta difusión. CESIÓN DE DATOS A TERCEROS Como ya hemos adelantado en el apartado anterior, la cesión de datos para finalidades no educativas está sometida al principio de autorización expresa.

3. Medidas de seguridad Para tratar el tema de las medidas de seguridad, nos remitimos a las orientaciones incluidas en el documento “Inspección Sectorial de Oficio sobre Servicios de Cloud Computing en el Sector Educativo” de la Agencia Española de Protección de Datos (AEPD).

4. Cláusula de protección datos propuesta por escolas católicas para la utilización de vídeos e imágenes. Para este tema nos remitimos a la cláusula incluida en este mismo apartado de la página 19 de esta guía.

40


ÁMBITO TECNOLÓGICO SUGERENCIAS EN RELACIÓN CON LA IMPLANTACIÓN EN ETAPAS CONCERTADAS DE PROGRAMAS DE INNOVACIÓN EDUCATIVA QUE SUPONGAN LA UTILIZACIÓN DE DISPOSITIVOS ELECTRÓNICO

¿Cuáles son las primeras decisiones que debe tomar un centro que quiere implantar un programa 1 a 1? a. Inicio del programa • La primera decisión es establecer los plazos para la implantación do programa. • Siempre es una buena idea empezar poniendo en práctica una experiencia piloto que sirva de aprendizaje e instrumento de motivación para los alumnos y sus familias. • El plazo de inicio debe contemplar tiempo suficiente para elaborar el plan de implantación y comunicarlo adecuadamente a las familias al inicio del programa, así como acometer los trabajos de adecuación de las instalaciones y ofrecer formación al profesorado que participará en dicho programa. b. Coordinación del proyecto • Es conveniente contar con personas que dispongan de la capacidad de tener una visión global del proyecto; desde el punto de vista pedagógico y tecnológico, y como poner la tecnología al servicio de la pedagogía. Podría constituirse una comisión que tenga esa visión global y asesore al equipo directivo para ofrecer opciones válidas para la toma de decisiones sobre el proyecto. c. Plazo de la planificación del programa • Es importante partir de una planificación global que atienda a los aspectos pedagógico, técnico y económico. Se recomienda que esa planificación se realice para un período de cuatro años o menos, ya que el escenario en la tecnología cambia muy rápidamente. El tipo de dispositivo que se va a utilizar • La definición del modelo pedagógico permitirá determinar qué uso se va a hacer de la tecnología y, por lo tanto, cuál es el tipo de dispositivo qué se va a elegir. Por ejemplo, si se opta por un dispositivo táctil o con teclado. d. Cómo van a acceder a los materiales curriculares • Hay que decidir si los contenidos van a estar disponibles para los alumnos en plataformas, si serán de creación propia, o si se va a trabajar con editoriales que tengan proyectos digitales. En este punto queremos destacar también la importancia de la creación de los propios materiales. e. Propiedad de los dispositivos • Hay que decidir si el centro asumirá la propiedad de los dispositivos o si son las familias las que comprarán el dispositivo. Pese a que existen experiencias, la primera opción requerirá un plan adecuado que lo haga sostenible económicamente. • La incidencia tecnológica de la propiedad de los dispositivos tiene que ver con la configuración e incorporación de los mismos al sistema de gestión de dispositivos, para la instalación de aplicaciones y establecimientos de restricciones.

41


¿QUÉ SE DEBE TENER EN CUENTA DESDE EL ÁMBITO TECNOLÓGICO EN LA PLANIFICACIÓN DE UN PROYECTO DE INTEGRACIÓN DE LAS TAC? a. Análisis y evaluación de la situación de partida. • Uso que ya se hace de la tecnología y la experiencia del centro en el uso de dicha tecnología. • Equipamiento del centro, infraestructura instalada. • Acceso a Internet del que dispone el centro y el que podría llegar a tener. Se debe tener en cuenta que, además del ancho de banda, la electrónica (cable-módem, router etc) que ofrecen las operadoras por defecto, podría no ser suficiente. • Capacidad de las personas que van a ser responsables del proyecto, en el campo pedagógico y como responsables de tecnología. • Disponibilidad horaria del responsable de tecnología. • Necesidades de acompañamiento y orientación de personas con experiencia en la implantación de este tipo de programas. a. El entorno de trabajo y los dispositivos • La definición do modelo pedagógico, permitirá determinar qué uso se va a hacer de la tecnología y, por lo tanto, cuál es el tipo de dispositivo que se va a elegir; por ejemplo, si se opta por un dispositivo táctil o con teclado. • En relación con el dispositivo, se debe decidir si se opta por un modelo homogéneo, con un mismo aparato definido por el centro para todos los alumnos o por un dispositivo que ya sea propiedad del alumno, y que puedan modelo BYOD (“Bring Your Oun Device”). Existen modelos intermedios, ofreciendo unas características mínimas. Es necesario tener en cuenta que la heterogeneidad de los dispositivos hace realmente complicado el control y la gestión del aula, provocando, en demasiadas ocasiones, problemas técnicos que interrumpen las clases y hacen que los profesores, cuando tienen conocimientos suficientes, se dediquen a solucionarlos en lugar de emplearse a fondo en su labor de guías del aprendizaje y el conocimiento. Por esta razón, recomendamos modelos homogéneos, en especial cuanto menor sea la edad de los alumnos que se van a incorporar al programa. • Sobre la propiedad del dispositivo, existen experiencias en las que el centro, en la mayoría de las ocasiones por medio de un “renting”, es el propietario. En muchos otros casos son las familias las que compran dispositivos, siendo estos propiedad de los alumnos. • El modelo pedagógico determina también las exigencias de uso de Internet. Por ejemplo, si se van a emplear libros de texto digitales, o recursos de internet. Recordamos, es este apartado, que muchas editoriales disponen de plataformas para alojar los contenidos de los libros de texto y que sus requisitos de internet son diferentes de unas a otras. b. Gestión de los dispositivos • Se debe preveer el uso de un sistema de gestión de los dispositivos, por diversas razones: • Es necesario poner medios para poder instalar aplicaciones, distribuir contenidos y establecer restricciones sobre lo que se puede hacer con los dispositivos en el centro y fuera del centro, de acuerdo con la propiedad de los dispositivos. Además, es conveniente tener información sobre si el uso de los dispositivos se hace conforme a las normas establecidas, para poder educar en la responsabilidad y la autonomía en la gestión. • Para conseguir lo anterior, hay que recurrir a sistemas MDM (Mobile Device Management). Existen diferentes posibilidades de instalación de estos sistemas. La gestión y el seguimiento del uso de los dispositivos requiere de recursos humanos capacitados y con conocimientos suficientes para llevar a cabo dicha labor.

42


c. Planificación da infraestructura de red necesaria • Para el adecuado escalado de la infraestructura del centro, conviene tener previsiones sobre el número inicial de usuarios y su evolución en el período planificado. No se puede olvidar que, tras cuatro años, podría ser necesaria la renovación de ciertos equipos que conforman la infraestructura del centro. • Lo deseable, y aconsejable, es disponer de cableado estructurado: • Aula: por lo menos 2 tomas, una de profesor y otra de aula para el punto de acceso. • Debemos pensar en garantías suficientes para tecnologías futuras por lo que es necesario ir siempre a categorías de cableado altas. • Es necesario trabajar con instaladoras certificadas, preferiblemente que cuenten con experiencia en el entorno educativo. • Electrónica de red: • Pensar bien en la topología para evitar cuellos de botella. • Tener especial cuidado en la elección del switch para garantizar una vida útil lo más larga posible. Es recomendable adquirirlos con soporte y actualizaciones. • Red sin hilos. • Es fundamental realizar análisis y un estudio del acceso radio que va a depender del entorno de localización y de la concurrencia de usuarios del centro. d. Cómo acceden los usuarios a la red • Se puede optar por una contraseña de red o por la creación de usuarios de red de forma que cada uno se conecte de forma individual; esto es una opción que conlleva consecuencias pedagógicas interesantes que ayudan a educar en el buen uso, ya que permite tener información del acceso a servicios de cada usuario. e. Gestión de tráfico • Al tratar el tema de la gestión del tráfico, es preciso diferenciar el uso que pueden hacer alumnos, por un lado, y profesores, por otros: poner límites, restricciones, etc, preferiblemente por grupos de usuarios. f. Monitorización y gestión de red • En este punto, se recomienda monitorizar la red. Esto se puede realizar en la parte wifi o en el concentrador. Se dede decidir cuál es el método más apropiado para la realidad del centro. g. Quién se encarga del soporte técnico • Se debe garantizar un soporte técnico ajeno al profesorado. Las incidencias técnicas no pueden ser atendidas por el profesorado; debe haber una persona en el centro que coordine y gestione las incidencias técnicas, aínda que no necesariamente las resuelva todas. La figura del coordinador/a TIC, ajeno/a al profesorado, es imprescindible.

43