Er was eens… Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling
Inhoudsopgave • Voorwoord 3 • Het Sprookje van de Efteling 4 • Klantgericht WILLEN zijn, een andere manier van denken 6 • Fotopagina’s 8 • Workshop: Op de Stip 12 • Workshop: Sprookjes vertellen 14 • Workshop: Het persoonlijke verhaal 16 • Workshop: Storytelling in erfgoedinstellingen 18 • Erfgoedontmoeting op Social Media 20 • Nog meer verhalen 22 • Komende activiteiten 24
Voorwoord E r
was
eens‌
Zo
begint
elk
goed
verhaal.
Het Verhaal van Brabant is zo’n aansprekend
verhaal. Het is een verhaal over de erfenis uit het verleden, waardevolle objecten van toen waar we vandaag de dag iets
mee
moeten:
bewaren,
koesteren
en
doorgeven
aan nieuwe generaties. Ook dat laatste is de kracht van verhalen vertellen: het overdragen van waarden die wij belangrijk vinden. Daarom is het Verhaal van Brabant nooit af. Het
is
een
inkleuringen. mensen
dynamisch En
van
het
toen,
verhaal
met
telkens
een
verhaal
van
mensen,
van
mensen
is maar
vooral
ook
andere
van nu: de vele Brabanders die zich dagelijks als vrijwilliger of professional inzetten voor hun erfgoed. Het Goud van Brabant is de combinatie van de collectie (de objecten en verhalen) en de community van mensen die zich om dat erfgoed bekommeren. Storytelling
is
daarbij
een
geschikt
voertuig
voor
verhalen en verhalenvertellers. In drie regionale erfgoedontmoetingen willen we bij dit thema stilstaan. Dat dit onderwerp is aangeslagen, blijkt wel uit de hoge opkomst en de vele geanimeerde gesprekken tijdens de eerste erfgoedontmoeting op 26 mei 2016, georganiseerd op de toepasselijke locatie van de Efteling. We zien met veel genoegen uit naar de volgende bijeenkomsten: op 3 november 2016 in Bergen op Zoom en op 26 januari 2017 in Overloon. Samen met u schrijven we graag de volgende hoofdstukken van ons verhaal.
Patrick Timmermans Directeur-bestuurder Erfgoed Brabant
4 | Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling
Moniek Hover
Het Sprookje van de Efteling M
oniek
Hover,
Lector
Storytelling
&
In het tweede deel van haar lezing neemt Moniek
Experience aan de NHTV Breda, voerde de
ons in vogelvlucht mee door de geschiedenis van de
gasten van de Erfgoedontmoeting in haar lezing mee
Efteling als verteller van sprookjes. Van het eerste
in het sprookje van de Efteling.
begin onder leiding van de founding fathers, Peter Reijnders en Anton Pieck, tot de storytelling in re-
Storytelling is tegenwoordig een veel gebruikt
cente attracties zoals Droomvlucht.
begrip, maar wat is het eigenlijk? En waarom vertellen mensen elkaar verhalen? Moniek begint
Wilt u de volledige lezing van Moniek Hover horen?
haar lezing met een heel persoonlijk verhaal over de
Klik hier.
beleving van sprookjes, aan de hand van Het meisje met de Zwavelstokjes. Het sprookje roept bij haar vrolijke, maar ook droevige herinneringen op: hoe haar zusje haar op jonge leeftijd voorlas, een kapotte platenspeler waarbij ze zelf het geluid moesten produceren, een overleden oma. Dit is precies wat storytelling doet. Een verhaal – een reeks chronologisch verbonden gebeurtenissen, beleefd en veroorzaakt door karakters – heeft voor iedereen een persoonlijke betekenis en roept een emotie op. Om een verhaal te vertellen gebruiken we allemaal automatisch een universele verhaallijn die leidt naar een climax en vervolgens wordt afgebouwd. Moniek illustreert dit aan de hand van het sprookje van Roodkapje. We vertellen elkaar verhalen om verschillende redenen: om de luisteraar te boeien, om uit te leggen of te waarschuwen, om
Moniek Hover is als Lector Storytelling & Experience
verbeeldingskracht te stimuleren. Verhalen geven
verbonden aan de NHTV in Breda. In 2013 promoveerde
hoop en soms zelfs een oplossing voor problemen.
Moniek Hover aan de Universiteit van Tilburg met haar
En last but not least: verhalen verbinden mensen.
proefschrift ‘De Efteling als ‘Verteller’ van Sprookjes’.
Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling | 5
6 | Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling
FOTO
Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling | 7
Frans Goenee
Klantgericht WILLEN zijn, een andere manier van denken B gens
ezoekers én medewerkers in sprookjes
De commerciële doelstellingen zijn ambitieus: het
laten geloven. Dat is wat de Efteling vol-
park wil in 2020 groeien naar 5 miljoen bezoe-
Conceptmanager
en
Inspiratiemanager
ken, met een groter internationaal bereik. En van
Frans Goenee wil bereiken. “We verkopen geen
een kwaliteitsscore van 7,4 naar een 8+. Gastvrij-
entreetickets, maar herinneringen”. Dat doel is
heid en gastgericht gedrag staat daarbij centraal.
eenvoudig te bereiken bij kinderen, bij onze volwassen gasten wordt het lastiger: “Een kind kijkt
De rol van de medewerkers is volgens Frans Goenee
in het Sprookjesbos verwonderd naar de Fakir die
cruciaal bij het bereiken van deze doelen. Mede-
op een vliegend tapijt van de ene naar de andere
werkers worden aangespoord om voortdurend door
toren vliegt! Een volwassene zoekt de draadjes
de ogen van de gast te kijken en zelf het goede voor-
waarop het tapijt tussen de torens beweegt”.
beeld te geven. Meedenken en creativiteit – ‘kromme bochten durven nemen’ – worden gestimuleerd.
De Efteling kent twee kanten die bewust wel eens met elkaar schuren: aan de ene kant het esthetische en
Ook wordt de laatste jaren flink geïnvesteerd in
Bourgondische karakter en aan de andere kant een
product marketing (“van Storytelling naar Storysel-
commercieel bedrijf waar omzet gegenereerd dient
ling”) en daarbij wordt een doortastende commer-
te worden. “Zonder wrijving geen glans”, aldus Goe-
ciële aanpak niet geschuwd. Toch blijven sprookjes
nee, want die wrijving tussen beide kanten zorgt voor
hierbij een rode draad en is alles daarbij tot in de
een goede balans tussen Storytelling en Storyselling.
details doordacht. Overnacht een gezin bijvoorbeeld na een dagje Efteling in Vakantiepark Efteling
In het ontwerp van het Sprookjesbos bewaakte
Bosrijk, dan voert de route naar hun slaapplek langs
Anton Pieck streng het merkbeeld van de Efteling.
het sprookje van Klaas Vaak. En liggen op de bed-
In de aanleg mochten bijvoorbeeld enkel krom-
kussens de slaapmutsjes al klaar….
me paden voorkomen, want na een bocht kon je immers een verrassing of onverwacht moment creëren. In de jaren ’80 van de vorige eeuw viel de
Frans Goenee is sinds 1989 verbonden aan de Efteling,
beslissing om de Efteling tot een groot en modern
vanaf 2009 als Conceptmanager en Inspiratiemanager
attractiepark uit te laten groeien. De komst van de Python markeerde dit nieuwe tijdperk. Anton Pieck eiste nog wel dat deze achtbaan zo ver mogelijk van het Sprookjesbos verwijderd kwam te liggen.
8 | Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling
Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling | 9
10 | Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling
Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling | 11
12 | Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling
Workshops
Op de stip Marius Gosschalk - www.gtct.nl
I
n deze workshop leren de deelnemers om hun verhaal uit te schetsen, door middel van een aangeboden structuur (het Storytelling-canvas). De deelnemers oefeningen om zowel verbaal (opbouw van het verhaal en vertellen vanuit diverse perspectieven) als nonverbaal (houding, beweging, overdracht) helder en aansprekend een verhaal te vertellen. In tweetallen hebben deelnemers een verhaal voorbereid en dat “op de stip” als ware het een TEDtalk aan de andere deelnemers gepresenteerd. Met tips en tricks voor de verbale en non-verbale aspecten aan storytelling kan zelfs een abstracte beleidstekst pakkend verteld worden: met concrete, persoonlijke voorbeelden illustreer je bijvoorbeeld het beste waarom je iets wilt gaan doen. Een mooi voorbeeld van een gegeven presentatie is het verhaal dat werd verteld door een object, een verrassend vertelperspectief dus. Het object werd opgestuurd door de nazaten van een overladen verzamelaar, naar een museum. De medewerkers in het museum vergaderden over de vraag of ze dit geschenk wel of niet in hun collectie moesten opnemen, wat is de waarde? Hoe bijzonder is het? Past het bij hun collectie? De spanning liep op. Het object werd uiteindelijk niet opgenomen en teruggestuurd naar de nazaten met een aanbeveling om het naar een ander museum te sturen waar het beter zal passen.
Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling | 13
14 | Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling
Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling | 15
Sprookjes vertellen Moniek Hover
s
prookjes worden vaak beschouwd als oerverhalen. Met het vertellen van een sprookje gaan we terug naar de essentie van storytelling. Aan de hand van een (Eftelingse) afbeelding en een model voor storytelling in vijf stappen creëren de deelnemers een eigen verhaal. De workshop begint met de basisregels van sprookjes, en sluit hiermee aan op de inleiding van de ochtend. Deelnemers krijgen onder andere uitleg over de vaste opbouw van sprookjes, en over de subgenres zoals diersprookjes en waarschuwingssprookjes. Vervolgens gaat iedereen aan de slag. Nadat er op originele wijze drie groepen zijn gevormd, volgt een creatieve (teken) sessie om de geesten los te maken. De ‘vliegende tover frisbees’ vliegen om de oren, en er wordt al op paardenbloemen gereden. Dan is het tijd voor het echte werk. Eerst mag elke groep een afbeelding uitkiezen. Op basis hiervan wordt een zogenaamde karakterbijbel gemaakt. Om een sprookje te kunnen vertellen, dien je je karakter te kennen, dan pas komt je verhaal tot leven. Vervolgens wordt al tekenend de ‘universele verhaallijn’ gevolgd, een schema met vijf stappen waaruit alle sprookjes bestaan. Al snel gaan de groepen er volledig in op; lopend langs de groepen hoor je uitspraken als ‘de kwade koningin verdrijven’ en ‘hij kan het ook zonder geluksschoenen’. Vervolgens worden de drie sprookjes voorgedragen aan de anderen, er gebeuren bijzondere dingen met Joep Toep, Annemarie van Pruisen en Drakifant. Na afloop is iedereen het er over eens dat de karakterbijbel een uitkomst is en bijna automatisch tot een verhaal leidt. Wel hadden sommigen moeite los te komen van de details van het beeld, en was het soms lastig om van de losse elementen die ontstonden een verhaal te maken. Desalniettemin ontstonden er 3 originele nieuwe sprookjes, en leefden ze nog lang en…
16 | Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling
Het persoonlijke verhaal Ingeborg Schuster
E
rfgoed wordt interessant wanneer je het verhaal dat erbij hoort kent. Erfgoed kan nog meer betekenis krijgen wanneer we persoonlijke verhalen over dit erfgoed horen. In de workshop worden de deelnemers uitgenodigd om als een Sherlock Holmes oude foto’s van de Efteling te onderzoeken en aan de hand van een persoonlijke invalshoek een kort verhaal te schrijven bij een gekozen historische of eigen foto. Ter inspiratie geeft Ingeborg Schuster twee voorbeelden: De Aarsman Collectie: fotograaf Hans Aarsman schreef in de Volkskrant een column waarbij hij een foto uit het nieuws bekijkt als een soort Sherlock Holmes en vervolgens beschrijft vanuit deze bijzondere invalshoek:
ARTIKEL HANS AARSMAN, VOLKSKRANT Het grote Rijksmuseum Voorleesboek van Marion van de Coolwijk: een boek met verhalen waarin schilderijen uit het Rijksmuseum vanuit een fantasierijke invalshoek worden belicht. Hiermee gaan de deelnemers vervolgens zelf aan de slag. Wilt u een aantal van de rijke oogst aan mooie, aangrijpende en originele verhalen lezen?
Klik hier!
Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling | 17
18 | Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling
Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling | 19
Storytelling in erfgoedinstellingen Sigrid van Iersel - www.sigridvaniersel.nl
E
rfgoedinstellingen hebben een groeiende belangstelling om storytelling toe te passen bij hun presentatie aan het publiek. Tegelijkertijd worstelen veel organisaties met de vraag hoe je dat danprecies aanpakt. Een van de problemen is dat de informatie die zij willen overdragen niet goed beklijft. Tijdens de workshop vertelt Sigrid met welke trends
1. Welke trends rondom verhalen delen zijn er op dit moment in erfgoedinstellingen, waar moet je als erfgoedinstelling rekening mee houden? - ervaringen delen - laten zien waar we vandaan komen - emoties delen - verbinding zoeken
erfgoedcentra te maken hebben, wat het vertellen van een goed verhaal kan betekenen voor erfgoedcentra, wat de valkuilen rondom informatieoverdracht zijn en hoe een goed verhaal opgebouwd wordt.
- behoefte aan betekenis - lokale interesse - personalisering - speelsheid, verwondering 2. Wat gaat er vaak verkeerd in musea op het gebied van storytelling? - collectie wordt als uitgangspunt gebruikt; het is voor de bezoeker niet mogelijk om zich met de collectie te verbinden - spanningsboog ontbreekt - er staat niets op het spel, er gebeurt niets 3. Hoe vertel je een verhaal dat beklijft, welke elementen moeten daarin zitten? a. Wie: hoofdpersoon? b. Waar: plaats? c. Wat: wat is het probleem? d. Waarom: wat is de betekenis? e. Hoe: hoe wordt het probleem opgelost? De workshopdeelnemers analyseren aan de hand van vijf opdrachten hoe deze stappen werken en waarom ze van belang zijn voor een goed verhaal. Enthousiast gaat iedereen aan de slag en al snel wordt duidelijk wat goed werkt en wat niet, wat de succesfactoren zijn en waar het soms nog misgaat.
20 | Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling
Erfgoedontmoeting op Social Media
Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling | 21
22 | Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling
Klik op de stippen voor nog meer verhalen!
Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling | 23
24 | Erfgoedontmoeting 1: Storytelling in de Efteling
Ben je op zoek naar meer verdieping over het onderwerp Storytelling, kijk dan eens naar de komende activiteiten van Erfgoed Brabant en geef je op! 13 oktober: Netwerk: Bijeenkomst Streekmusea over Storytelling Tijdens deze bijeenkomst hebben we als thema: verhalen vertellen. We gaan met elkaar aan de slag om voorwerpen ‘aan de praat’ te krijgen en verkennen de verschillende manieren om dat te doen. We bespreken welke verhalen we allemaal vertellen, en welke verhalen elk museum uniek maken. Natuurlijk is er ook alle ruimte om ervaringen uit te wisselen. We zijn te gast bij het Oudheidkundig Streekmuseum in Alphen, waar onlangs de archeologische presentatie werd vernieuwd. Uiteraard kunt u, ook als u niet eerder bij een netwerkbijeenkomst aanwezig was, deelnemen aan deze middag. Doelgroep: Medewerkers van streekmusea en lokale historische musea Tijdstip: 13.30-16.30 uur Locatie: Oudheidkundig Streekmuseum, Baarleseweg 1, Alphen Kosten: Geen Aanmelden: Voor 6 oktober via info@erfgoedbrabant.nl o.v.v. netwerkbijeenkomst Streekmusea
3 november: Erfgoedontmoeting Gebouw T Bergen op Zoom Er was eens… Hoe verbeeld je jouw verhaal? Nieuwe vormen van storytelling.
8 december: Studieochtend: Storytelling Tijdens deze ochtend benaderen we storytelling vanuit de collectie van een erfgoedinstelling. We zijn te gast in het pas heropende Museum Tongerlohuys waar de kracht van het gebruik van verhalen in de praktijk wordt gebracht. De bijeenkomst is een verdieping van het thema storytelling van de Erfgoedontmoetingen van Erfgoed Brabant. Ook als u hierbij niet aanwezig was, kunt u de studieochtend volgen. Doelgroep: Medewerkers van collectiebeherende instellingen Tijdstip: 10.00-13.00 uur Locatie: Museum Tongerlohuys, Molenstraat 2, Roosendaal Kosten: € 40,Maximum Aantal deelnemers: 15 Aanmelden: Voor 1 dec via info@erfgoedbrabant.nl o.v.v. studieochtend storytelling
26 januari 2017: Erfgoedontmoeting Museum Overloon Er was eens… Aan wie vertel je jouw verhaal? Weten wie je toehoorders zijn.
Colofon Uitgave Erfgoed Brabant Redactie Erfgoed Brabant
Ontwerp en Realisatie Eyecatcher Productions Fotografie BWCPictures Videoproductie VibeVision
Contact Erfgoed Brabant Waterstraat 16 5211 JD ‘s-Hertogenbosch info@erfgoedbrabant.nl