16
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ - ΑΡΘΡΟ
ΤΡΙΤΗ 13 ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2012
Η ιστορία ανήκει στους ιστορικούς Γράφει ο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ
ίναι πολλές οι αναστολές που δοκιμάζει ένας επιστήμονας o οποίος εξαιτίας της συμμετοχής του στην επιστημονική επιτροπή ενός ιστορικού συνεδρίου και στην προσπάθειά του να ανασυνθέσει ένα μέρος του ιστορικού παρελθόντος, α είναι υποχρεωμένος εκ των πραγμάτων να υποστηρίξει τις παρακάτω σκέψεις. Εν προκειμένω, στην προετοιμασία του Συνεδρίου Ιστορίας που με επιτυχία διεξήχθη από 8 μέχρι 10 Νοεμβρίου στο Δημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης, υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου και με τη συνδρομή επιστημονικών φορέων του νησιού μας (Εταιρεία Λεσβιακών Μελετών, Εταιρεία Αιολικών Μελετών και Σύνδεσμος Φιλολόγων Λέσβου), κατά τον τελευταίο μήνα, ακούστηκαν πολλά και διάφορα. Εκατέρωθεν «φωνές», η καθεμία για τους δικούς της λόγους, όπως φαίνεται και για σκοπιμότητες, στιγμάτισαν την πρωτοβουλία της Περιφέρειας και των επιστημονικών φορέων της να υλοποιήσουν το Συνέδριο για τα Ελευθέρια της Λέσβου το 1912. Ως μέλος της Επιστημονικής Επιτροπής, δεν προτίθεμαι να εμπλακώ στη διαμάχη που ξέσπασε. Άλλωστε ως Επιστημονική Επιτροπή, νηφάλια και με σύνεση, έχουμε δώσει την απάντησή μας γιατί στο Συνέδριό μας συμμετείχαν και Τούρκοι συνάδελφοι ιστορικοί, απ’ ό,τι φάνηκε, όμως, σε «ώτα μη ακουόντων». «Ντόρος να γίνεται», όπως έλεγε κι ο μακαρίτης ο παππούς μου, που αν και καταγόταν από την «παλαιά Ελλάδα» πολέμησε στη Μικρασία. Αν και το έχω σημειώσει και σε άλλη περίπτωση, το επαναλαμβάνω. Ο μεγάλος ιστορικός, ο Απόστολος Βακαλόπουλος, στην οκτάτομη «Ιστορία του Νέου Ελληνισμού», άνοιξε το δρόμο στη νεώτερη ιστορική έρευνα, για να βλέπουμε εμείς οι νεώτεροι την Οθωμανική Αυτοκρατορία σφαιρικά. Να μην την εξηγούμε δηλαδή με μονόπλευρο τρόπο, λειψή, αγνοώντας την οθωμανική ιστοριογραφία. Γι’ αυτό και σε πολλές πανεπιστημιακές σχολές στη χώρα μας, που το γνωστικό τους αντικείμενο έχει σχέση με
Ε
Από την έναρξη του Συνεδρίου
Πετυχημένο το Επιστημονικό Συνέδριο για τα 100χρονα της απελευθέρωσης
Συμβολή στην ιστορία ε την προβολή τού ντοκυμαντέρ με τίτλο «Απελευθέρωση M Λήμνου - Μυτιλήνης - Πλωμαρίου» και τις ευχαριστίες του φιλολόγου Στρατή Αναγνώστου εκ μέρους της επιστημονικής επιτροπής, προς όλους όσοι συνέβαλαν στην επιτυχή πραγματοποίησή του, ολοκληρώθηκαν το περασμένο Σάββατο οι εργασίες του Επιστημονικού Συνεδρίου Ιστορίας «Λέσβος 1912: Από την οθωμανική, στην ελληνική επικράτεια», στο Δημοτικό Θέατρο της Μυτιλήνης. Το Συνέδριο διοργάνωσε η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου σε συνεργασία με το Σύνδεσμο Φιλολόγων Νομού Λέσβου, την Εταιρεία Λεσβιακών Μελετών και την Εταιρεία Αιολικών Μελετών στα πλαίσια των εκδηλώσεων για τα 100 χρόνια από την απελευθέρωση, διήρκησε τρεις ημέρες και αποτέλεσε μία πρώτη προσπάθεια για ολόπλευρη ανάδειξη των γεγονότων και των συνθηκών της ετην ιστορική επιστήμη, γόνιμα σπουδάζεται η Οθωμανολογία ή Τουρκολογία. Υπό την εξής, βέβαια, προϋπόθεση. Τον εντοπισμό και την αξιοποίηση του τεράστιου όγκου των πηγών των πλουσιότατων οθωμανικών αρχείων που βρίσκονται στην Κωνσταντινούπολη και στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο της Τουρκίας. Πέραν του ότι αυτό απαιτεί το υλικό, απαιτεί τον άγρυπνο έλεγχο και τη σπάνια ικανότητα αντικειμενικής καταγραφής και αποτίμησης από τον ιστορικό επιστήμονα, στόχο σήμερα έχει να μεταβάλει την παλαιά μας «κλειστή» οπτική έναντι της μακράς στο χωροχρόνο αυτοκρατορίας των Οθωμανών. Κι αυτό σημαίνει ότι κάποτε οφείλουμε να αντιληφθούμε και να απαντήσουμε, όχι στο ερώτημα που αφελώς κά-
ποχής, μέσω επιστημονικής έρευνας και ανάλυσης. Το απόγευμα της Παρασκευής πραγματοποιήθηκαν συνεδρίες που αφορούσαν στα «Πολιτικοστρατιωτικά γεγονότα κατά το 1912», υπό την προεδρία του Ιωάννη Στεφανίδη και εισηγητές τους Ευστράτιο Χαραλάμπους, Στρατή Αναγνώστου και Κωνσταντίνα Βάκκα, και στα «Τοπογραφικά Λέσβου» υπό την προεδρία του Στρατή Αναγνώστου και εισηγητές τους Μάκη Αξιώτη, Μαρία Τσιτιμάκη και Γιώργο Γεωργή. Τρεις ακόμη συνεδρίες πραγματοποιήθηκαν το πρωί του Σαββάτου, με θέμα αντίστοιχα «Εκπαίδευση - Νεωτεριστικές Ιδέες», υπό την προεδρία του Παναγιώτη Παρασκευαΐδη και εισηγητές τους Δημήτριο Μπούμπα, Σταυρούλα Λυκιαρδοπούλου και Σοφία Ματθαίου, «Τέχνες (Αρχιτεκτονική, Ζωγραφική, Μουσική)», υπό την προεδρία της Μαρίας Τσιτιμάκη και εισηγητές τους Ευ-
ποιοι υποστηρίζουν: «μα καλά θα ξαναγράψουμε την ιστορία μας;» αλλά πώς αυτή η αυτοκρατορία των Οσμανλήδων, στο διάβα της ιστορίας, μέσα από πολλές και διαδοχικές διακυμάνσεις, επηρέασε τον ευρύτερο μεσογειακό και ευρωπαϊκό χώρο και άσκησε αλληλεπίδραση σε λαούς, όπως ο ελληνικός, τον οποίο είχε υπό την κατοχή της για πέντε περίπου αιώνες. Στην ουσία δηλαδή, πρόκειται για αλληλεπίδραση πολιτισμών, στη μακρόχρονη συμβίωσή τους, άλλοτε πολεμική κι άλλοτε ειρηνική (εδώ παραπέμπω τον αναγνώστη στο βαρυσήμαντο βιβλίο της Suraiya Faroqhi, «Η Οθωμανική Αυτοκρατορία και ο κόσμος γύρω της», μτφρ. Γιάννης Καραχρήστος, εισ. Ελένη Γκαρά, εκδ. «Του Εικοστού Πρώτου», Αθήνα 2009 -η ει-
γενία Δρακοπούλου και Θεοφάνη Σουλακέλλη, και «Λογοτεχνία», υπό την προεδρία του Παναγιώτη Σκορδά και εισηγητές τους Ουρανία Πολυκανδριώτη, Αριστείδη Κυριαζή και Ειρήνη Ρούγγου. Το απόγευμα της ιδίας ημέρας έγινε η τελευταία συνεδρία «Όψεις της μετάβασης της Λέσβου στην ελληνική επικράτεια: Ιστορικές αφηγήσεις, Τοπική Εκκλησία, Διπλωματία», υπό την προεδρία της Μαρίας Σταματογιαννοπούλου και με εισηγητές τους Αθανάσιο Καλαμάτα, Αθανάσιο Τζιερτζή και Ιωάννη Στεφανίδη, ενώ αμέσως μετά παρουσιάστηκε το αφιέρωμα με τίτλο «Η Λέσβος της ψυχής μας» του περιοδικού «Ένεκεν» και προβλήθηκε το ντοκυμαντέρ για την απελευθέρωση. Η συμμετοχή του κόσμου στις συνεδρίες ήταν σημαντική, κάτι που, σύμφωνα με τους διοργανωτές, αποτυπώνει το μεγάλο ενδιαφέρον που προκάλεσε η διεξαγωγή του.
σαγωγή της κ. Ελένης Γκαρά, καθηγήτριας στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστήμιου Αιγαίου, καταθέτει γόνιμο προβληματισμό γιατί αυτές οι αναθεωρήσεις στην οθωμανολογική ιστοριογραφία, σσ. 17-41, με αντίστοιχη παράθεση επιλεγμένης βιβλιογραφίας). Θεωρώ επιβεβλημένη ακόμη μια υπόμνηση, καίρια και άμεσα συναρτώμενη με το Συνέδριό μας. Προέρχεται από τη γραφίδα ενός ιστορικού που δικαίως θεωρήθηκε ως ένας από τους καλύτερους γνώστες της τουρκικής ιστοριογραφίας στη χώρα μας. Στον πρόλογο του πρώτου τόμου του περισπούδαστου έργου: «Η άλλη πλευρά. Πολιτική χρονογραφία της εισβολής στην Κύπρο. Με βάση τουρκικές πηγές», εκδ.
«Γραμμή», Αθήνα 1977, ο αείμνηστος Νεοκλής Σαρρής γράφει τα εξής σημαντικά: «Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα ότι κοντά στην ποικιλία των αιτιών που συνθέτουν τις οξείες αντιμαχίες και τις ρήξεις στην διεθνή πολιτική, οδυνηρότατες είναι οι διαμάχες των λαών που επεκτείνονται από το παρελθόν κινητοποιώντας τον άλογο συναισθηματικό κόσμο των ατόμων. Η προέκταση αυτή των αντιμαχιών της Ιστορίας, μνήμη άλλοτε αντιπάλων ομάδων, αγώνων και παλαιών εχθροτήτων ως και πολέμων που συνοδεύονται από ακρότητες, ωμότητες και μνησικακίες, ακολουθούν σαν κατάρα τις επερχόμενες γενεές. Είναι ακριβώς ό,τι αποκαλεί ο Paul Valery το “ελάττωμα της Ιστορίας”», (σ. ιη΄). Ειδικότερα τώρα, σε ό,τι
αφορά στο Συνέδριο Ιστορίας για τα Ελευθέρια της Λέσβου (8 Νοεμβρίου 1912), έχω τη γνώμη ότι όσα τελευταία ακούστηκαν και γράφτηκαν στον έντυπο και ηλεκτρονικό Τύπο, είναι άκρως θλιβερά για τον εξής απλό λόγο. Είναι γεγονός, κυρίως παρ’ ημίν, στο χώρο του έντυπου και τηλεοπτικού λόγου, ότι όταν η πληροφορία γίνεται παραπληροφόρηση, σε ιστορικά ζητήματα αναπαράγονται τα συνήθη στερεότυπα, τα οποία στο χώρο των Ιστορίας κυρίως του Νέου Ελληνισμού, φέρνουν ξανά και ξανά στο προσκήνιο τη γνωστή διελκυστίνδα «εθνοπατέρων» και «μειοδοτών». Στην προκειμένη περίπτωση, αυτή του παραπάνω Συνεδρίου Ιστορίας, η διαπόμπευση όσων είχαμε την επιστημονική ευθύνη καταρτισμού του προγράμματός του πέρασε εντέχνως στην τοπική κοινωνία, με αποτέλεσμα ως «παρεκτρεπόμενοι» να διαπομπευθούμε στη συλλογική μνήμη των Λεσβίων συμπατριωτών μας, δεν ξέρω κι εγώ με ποιον τρόπο. Η διαπόμπευσή μας - εδώ θεωρώ επιβεβλημένο να σημειώσω ότι ο γράφων δέχθηκε ακόμη και λεκτικές επιθέσεις -, κατά την ταπεινή μου γνώμη, ένα σκοπό έχει, την αναίρεση της επιστημονικής ελευθερίας. Ο καημός ουκ ολίγων «εθνικοϊστοριολάγνων» για προστασία της πατρίδας μας, από κάθε λογής κίνδυνο, στην περίπτωσή μας από τους Τούρκους, φαίνεται να περνά μέσα από το συνήθη τρόπο ανάγνωσης της Ιστορίας: τον υποκειμενισμό. Profane λοιπόν Ιστοριογραφία, βέβηλη και ανίερη, είναι αυτή που έρχεται σήμερα να καλύψει κενά στην έρευνα, ενώ ιερή και αποδεκτή είναι η Ιστοριογραφία που αναπαράγει το στερεότυπο «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια». Στην πραγματικότητα, όμως, και στις δύο περιπτώσεις, μερικοί δεν έχουν καταλάβει το εξής απλό: η διάσωση καθετί ιερού προϋποθέτει την εξασφάλιση της ελευθερίας του άλλου, ώστε να καταθέτει τη σκέψη του, όσο κι αν διαφωνεί κάποιος με αυτή. Κατά συνέπεια, το ιερό διαφέρει ποιοτικά από το ανίερο. Η αναίρεση λοιπόν της ελευθερίας να ακουστεί και η άποψη του άλλου συνέχεια στη ΣEΛ. 19