ZOMER 2020
RECHT IN HET COVID-19 TIJDPERK ELSA LEIDEN MAGAZINE
DE WGO Een uitleg hoe één organisatie de wereld gezond probeert te houden
VERGELIJKING ZORGSTELSEL: NL VS USA Welk effect heeft de Corona-uitbraak hierop?
WEDERKERIGE ORGAANDONATIE Hoe het recht invloed heeft op orgaandonatie
03 Privacy vs. Safety 05 Zelfbeschikkingsrecht in de 21e eeuw 07 Kritiek op onredelijke Coronaboets 10 De grens over tijdens Corona? 12 Wederkerige orgaandonatie 15 Vergelijking zorgstelsel Nederland en de VS 18 Coronamaatregel 20 De Wereldgezondheidsorganisatie
CLAUDIA ELISABETH
are not used in practise. For these apps to work even remotely efficient around 60% of the population would need to use it. While the initial proposal is to create a voluntarily used app the government has not
Privacy vs. safety?
yet ruled out making the app compulsory. Don’t worry! You are just a number. magine you make a profile and allow this app to trace your every move (assuming you take your phone with you wherever you go). These apps will do so by the use of Bluetooth networks. Your data and the places you visit are now stored under your profile. If you go for a walk or to the supermarket and were in contact with anyone else who has the app this will all be stored as relevant data. If then at some point someone is
The Dutch government has called out for help from
infected by Corona they can announce so in the app
tech companies to come up with an app that will help
and the app will then trace its data to warn anyone
citizens know whether they have been in contact with
who has been in recent or near contact that piece of
a COVID-19 patient. But how can data like this
walking data. Those people can then decide to adjust
possibly be collected without disregard for privacy
their behaviour and be more cautious or stay home a
laws? The Dutch government has chosen 7 apps that
little longer. If they start to show symptoms they can
could potentially work efficiently. However, May 17th
alert the app as well and this process will continue. In
a legal advisor announced that none of these apps
this process you are nothing more than a number. A
comply with privacy laws. Is this the time we hand in
piece of corona vulnerable data walking around
some of our privacy for our own and each others
providing information. If you put it like that, it actually
safety, or is there room for Improvement in these
doesn’t sound too bad.
apps? Anonymity or privacy? These are the respective 7 apps:
However, in some cases even though your name or
- Covid19 (covid19-alert.eu)
personal information is never shared with anyone, you
- DDT Consortium (dtact.com)
do not always remain anonymous. Imagine you are an
- Accenture B.V. (accenture.com)
outstanding citizen (which I know you are) and you
- Capgemini Nederland BV (capgemini.com)
have remained in a complete lockdown. You only go
- ITO (ito-app.org)
outside if it is absolutely necessary and on a Monday
- DEUS BV (deus.ai)
morning you go outside to take out the trash. On your
- Sia Partners (sia-partners.com)
way you see no one, but when you get to the door you run into your neighbour. You both pass each other in
What is the Dutch government looking for exactly?
awkward silence because COVID-19 makes social
The government failed in making it clear what exact
interactions awkward and, well, you don’t like your
criteria these apps would need to meet in order to
neighbour that much anyway. He is one of those tap
work efficiently. Besides meeting the privacy law
dancing, guitar playing douchebags that live like
regulations, it may actually be a problem if the apps
vampires and are only awake and loud when you
ELM | 03
desperately want to sleep. You go upstairs and the
Can the government force us to download this app?
next day you receive a notification: you have been in
Force has little place in this Dutch society. Some
immediate contact with a “corona patient in the last 3
countries are on a complete lockdown while our
days”. And of course you know who that must have
government is calling for an ‘intelligent lockdown’.
been. You don’t like your neighbour as I have already
Stating we must reasonably consider the wellbeing of
established in great detail and decide to tell your
one another. However, the government might use
friends, family, other neighbours “my neighbour has
other methods such as benefits or limited acces to
corona! You know, the husband of one of your co-
certain events to promote the use of these apps.
workers, the teacher of your kid, etc etc” And there you go, your identity is revealed. In summary: even if the app does not share your personal information, based on timing you may not be as anonymous as you had hoped to be. Therefore, maybe we should be worried less about making sure the app is ‘anonymous’. Being anonymous might not have that much to do with privacy protection after all. Beauty flaws or a desperate make-over? Even if these apps would comply with privacy laws, who is to say they will even work efficiently? The use of Bluetooth networks could potentially lead to false positive signals. Bluetooth can’t tell whether you are on the first floor of a building or on the eleventh floor. It can’t tell wether you are standing next to each other or both leaning on the wall of your separate offices. It cannot look through glass or walls and may not be as accurate. Therefore, you could potentially receive hundreds of notifications of having had contact with people who have corona even though you have never truly been in danger of being infected by them. This could lead to people panicing after receiving so many alerts which can either result in another wave of panic in which people buy as much toilet paper as they can from the nearest store or it can result in people not caring at all. After all, you get so many alerts, who know what to do with that kind of overflow in possibly useless information. For all you know you could have been within one meter of a corona patient or someone on the eleventh floor could have just blown their nose. Bluetooth certainly cannot tell you the difference.
ELM | 04
MEREL LINDENBURG ELISE LENSINK
David Een bekende zaak rondom in het licht van dit onderwerp ging over David, een toendertijd
Zelfbeschikkingsrecht in de 21e eeuw
twaalfjarige jongen die zijn vervolgbehandeling voor
De ‘intellectuele lockdown’ in Nederland die het
ging veel media-aandacht uit naar deze zaak. Mag een
gevolg is van het Corona virus, ook wel bekend als
kind van twaalf beslissingen nemen over zijn eigen
COVID-19, is al een aantal weken bezig. Minister-
leven en dood? Vast staat dat kinderen onder de
president Mark Rutte heeft het volk van Nederland
twaalf jaar niet zelf over hun medisch lot mogen
dringend verzocht zo veel mogelijk thuis te blijven, en
beslissen, maar dat de ouders dat doen en dus
alleen naar buiten te gaan als dat echt noodzakelijk is.
toestemming geven aan de arts. Oudere kinderen,
En als men dan naar buiten moet, houd dan in ieder
tussen de twaalf en zestien jaar, kunnen daarentegen
geval anderhalve meter afstand van elkaar.
meebeslissen over het wel of niet ondergaan van een
een tumor weigerde. Met een chemokuur zou David een overlevingskans hebben van ongeveer 80%, in tegenstelling tot de 50% kans op overleving zonder deze kuur. Toch weigerde de jongen deze behandeling, omdat hij geïnformeerd was dat bij een chemokuur zijn verdere immuunsysteem aangetast zou worden. Daarnaast zouden zijn zicht, gehoor en cognitieve functies hoogstwaarschijnlijk sterk achteruit gaan. Zijn moeder steunde hem in dit besluit, maar zijn vader dacht hier anders over en stapte naar de rechter, in de hoop de behandeling af te dwingen. Er
medische behandeling. Pas vanaf zestien jaar is een In alle ziekenhuizen van Nederland zijn artsen hard
kind op grond van artikel 447 WGBo gerechtigd hier
aan het werk om met het Corona virus besmette
zelf over te beslissen. In de zaak van David heeft een
patiënten, maar ook patiënten met andere ziekten te
deskundig psychiater de jongen wilsbekwaam geacht;
behandelen. Maar wat als een arts een patiënt wil
hij kon de gevolgen van zijn besluit goed overzien.
behandelen, maar de patiënt niet wil worden
Daarnaast had hij al vaker chemokuren ondergaan,
behandeld, of vice versa? En wat als een ouder wil dat
dus wist hij waar hij over sprak. Voor de rechter was
zijn kind behandeld wordt, maar het kind zelf dit niet
David zijn recht op zelfbeschikking zo fundamenteel,
wil? Hoe gaat dat bovendien in zaken rondom
dat deze de wil van zijn vader overtrof. De
euthanasie? Een belangrijk punt in het
kortgedingrechter oordeelde dan ook dat David niet
gezondheidsrecht is het recht op zelfbeschikking. Dit
tegen zijn wil in een chemokuur hoefde te ondergaan.
houdt in dat patiënten zelf, mits zij goed geïnformeerd zijn, keuzes over hun eigen gezondheid en de zorg
Verhouding arts - patiënt
daarvoor kunnen maken op grond van artikel 450 Wet
Patiëntenrechten en ook het zelfbeschikkingsrecht
op de Geneeskundige behandelingsovereenkomst
zijn gebaseerd op fundamentele grondrechten. Naast
(WGBo). Meestal gebeurt dit aan de hand van
deze rechten heeft een patiënt uiteraard ook plichten.
informed consent: het recht niet behandeld te worden
Een van die plichten is dat hij of zij de adviezen van
als daar geen toestemming voor is gegeven.
een hulpverlener en/of arts moet opvolgen binnen
ELM | 05
redelijke grenzen. Echter zal het u niet verbazen dat
conflicteren namelijk evident met elkaar. Het wordt
net zoals in de hierboven beschreven zaak altijd
daarmee een zorgvuldige maatschappelijke afweging,
informed consent nodig is voor een behandeling of
waar nog geen einde van in zicht is.
ingreep en dat dit ook zwaarder weegt dan de opvolgplicht van de patiënt. Wanneer een patiënt een medische behandeling weigert, zal de behandeling niet worden uitgevoerd. Hoe zit dit echter wanneer een patiënt wel voor een behandeling wil gaan, maar een arts niet? In beginsel kan een arts volgens artikel 460 WGBo een behandelovereenkomst niet zomaar opzeggen. Echter heeft een arts het recht om behandeling te weigeren als zijns inziens de behandeling zinloos zal zijn op medisch vlak. Wanneer dit het geval is, kunt u als patiënt altijd een second opinion aanvragen bij een andere arts. Euthanasie Uit onderzoek is gebleken dat veel mensen zelf willen bepalen hoe en hun levenseinde eruit zal zien en wanneer dit plaatsvindt. Artsen zullen moeten vaststellen dat er sprake is van een uitzichtloos of onverdraaglijk lijden, en dat dit lijden wordt veroorzaakt door een medische oorzaak. Daarnaast is er nog de vraag of er geen redelijke alternatieven meer zijn. Euthansaie kan niet worden afgedwongen door de patient; artsen hebben de ruimte hun eigen afweging te maken, zodat het uitvoeren van euthanasie nooit een verplichting kan worden voor betreffende artsen. Wel blijkt dat de meeste artsen open staat voor euthanasie, maar dat zij een grote maatschappelijke druk ervaren om euthansaie uit te voeren, omdat patienten vaak denken dat het euthanasie een recht is en artsen verzoeken tot euthanasie nog moeten toetsen aan zorgvuldigheidseisen. Dit terwijl artsen vaak wel zoveel mogelijk recht willen doen aan de wensen van hun patient, en daarmee hun zelfbeschikkingsrecht. Tot hoe ver reikt het zelfbeschikkingsrecht als het gaat om euthanasie? Hier is nog veel discussie over. Het zelfbeschikkingsrecht en beschermingsbeginsel
ELM | 06
MEREL VAN LOOIJ
als er bijvoorbeeld een festival of een vergadering is. Niet wanneer er drie mensen op een veldje bij elkaar komen. Hier heeft de overheid echt slordig gehandeld. Er is in de persconferentie namelijk niet duidelijk
Kritiek op onredelijke coronaboetes
gemaakt wat een samenkomst precies is. De verwarring die hierna is ontstaan had makkelijk voorkomen kunnen worden. Waarom is het niet duidelijk gemaakt dat er van verboden samenkomst sprake is als er drie of meer mensen samenkomen? Of nog beter: maximaal twee. Dat was een stuk minder verwarrend geweest. Veel van de mensen die de boete hebben gekregen zeggen dan ook niet bewust in overtreding te zijn geweest. De meeste menen er zelfs alles aan gedaan te hebben om de regels precies na te leven. Daarnaast
Sinds de persconferentie van 23 maart is het een
wordt het als inconsequent en onduidelijk ervaren dat
fenomeen: de coronaboete. Na het instellen van deze
de overheid verschil maakt in samenkomsten en
boete is er een hoop om te doen geweest. De boete
groepsvorming. Uit alle berichtgeving blijkt dat het
bleek onduidelijk en ook de juridische legitimatie
het doel is om mensen anderhalve meter uit elkaar te
bleek controversieel. In bijna elke talkshow werd er
laten zijn. Waarom worden er dan toch boetes
wel aandacht besteed aan iemand die de boete had
uitgedeeld als drie mensen op voldoende afstand van
gekregen, zonder dat echt duidelijk was waarom. Drie
elkaar zijn?
meisjes die op meer dan anderhalve meter uit elkaar zaten of zelfs een groepje studenten op hun eigen
Tevens blijkt dat door verschillende gemeenten heel
balkon. De onduidelijkheid over de coronaboetes
verschillend wordt gehandhaafd. In de ene gemeente
bestaat uit twee delen: wanneer mag de boete worden
is het beleid om eerst zoveel mogelijk te waarschuwen
opgelegd en wat zijn de gevolgen van de boete?
en alleen boetes uit te schrijven als het echt strikt noodzakelijk is, denk aan coronafeesten, terwijl in
De bewoordingen, waar in de persconferentie voor
andere gemeentes mensen voor het minste of
werd gekozen, bleek de bron van de meeste
geringste al een boete kregen. Vaak wisten zij zelf niet
verwarring. In de praktijk wordt er een onderscheid
eens precies wat zij fout hadden gedaan.
gemaakt tussen samenkomsten en groepsvorming. Van een samenkomst is sprake als drie of meer
Ook blijkt het voor opsporingsambtenaren niet
mensen afgesproken bij elkaar komen. Samenkomsten
duidelijk wanneer de coronaboete mag worden
zijn altijd strafbaar, ook als er wel rekening wordt
opgelegd. Dat is deels logisch. Voor een politieagent is
gehouden met de anderhalvemetermaatregel. Van
het niet altijd aan drie mensen die op anderhalve
groepsvorming is sprake als mensen die niet een
meter van elkaar op straat staan, te zien of er sprake is
huishouden vormen elkaar tegen komen en even
van groepsvorming of dat dit een samenkomst is. Het
blijven staan om te praten. Dit is alleen strafbaar als
voorbeeld van de Leidse studenten die zich op hun
de anderhalve meter niet in acht wordt genomen. Dit
eigen balkon volgens de agenten op de openbare weg
verschil leidde tot verwarring. Na de persconferentie
bevonden, illustreert dit. Iedereen is in de war. Als de
dacht men vaak dat er sprake is van een bijeenkomst
overheid wil dat er boetes opgelegd gaan worden, mag
ELMÂ | 07
men toch op zijn minst verwachten dat zij er alles aan
rondom het Outbreak Management Team (OMT), die
doet om verwarring tegen te gaan.
zich verstaat met een al even kleine en gesloten kring van deskundigen en enkele ministers die
Dan is er het gevolg van het krijgen van een
‘modelverordeningen’ maken met daarin grote
coronaboete. Bij bijna niemand was het aanvankelijk
bewegings- en evenementenbeperkingen die worden
bekend, maar bij het krijgen van de coronaboete hoort
‘uitgezet’ door 25 voorzitters van veiligheidsregio’s
ook het krijgen van een justitiële aantekening, oftewel
die door geen enkele volksvertegenwoordiging
een strafblad. Dit strafblad kan ervoor zorgen dat
worden gecontroleerd en eigenlijk alleen
bijvoorbeeld het krijgen van een VOG niet mogelijk is,
verantwoording aan elkaar en aan de minister
wat erg grote gevolgen kan hebben voor iemands
afleggen.”
toekomst. Deze justitiële aantekening gaat erg ver. Aangezien de regels dus niet duidelijk waren, worden
De volksvertegenwoordiging staat dus eigenlijk, ook al
mensen wel heel zwaar gestraft als zij er alles aan
is het niet officieel, buiten spel. Als er aan minister-
hebben gedaan om de, bij hen bekende, maatregelen
president Mark Rutte een kritische vraag wordt
te volgen en zij dan niet meer de stage kunnen gaan
gesteld over de inhoud van de boetes, beroept hij zich
doen die belangrijk is voor hun toekomst.
bijzonder vaak op dat kleine groepje experts. Dat is niet democratisch.
Dan nu het allervreemdste: samenkomsten blijven verboden, maar het is wel weer toegestaan voor
Er is dus sprake van een dubbel probleem. De boetes
volwassenen om samen te sporten. Dus: volwassenen
zijn onduidelijk en de juridische legitimatie is
mogen wel in elkaars zweet zitten, maar niet rustig op
controversieel. Het zou waarschijnlijk niet verstandig
anderhalve meter van elkaar even bijpraten? Dit voelt
zijn om de boetes nu af te schaffen, want dan worden
tegenstrijdig. Het doel van de overheid is hier dus erg
de maatregelen oncontroleerbaar, maar het zou de
onduidelijk. Als ze niet willen dat mensen elkaar
overheid sieren om, als de coronacrisis (deels) achter
ontmoeten, moeten ze alle ontmoetingen verbieden.
de rug is te kijken of zij fouten hebben gemaakt en na
Als hun doel is dat mensen voldoende afstand houden,
afloop een democratische correctie toe te passen op
moeten ze geen boetes gaan uitdelen als mensen juist
de boetes.
heel erg hun best doen om dat zo goed mogelijk te doen. Er komt ook steeds meer kritiek op de manier waarop de coronaboetes juridisch worden gelegitimeerd. De coronaboetes bestaan allemaal op basis van noodverordeningen. Deze noodverordeningen zijn over het algemeen in zeer specifieke situaties voor korte duur van kracht. Nu gelden ze al een aantal maanden. De Leidse hoogleraar Staats- en bestuursrecht Wim Voermans beschrijft in het artikel ‘Parlement, maak een eind aan deze uitzonderingstoestand’ in de NRC van 23 april 2020 precies hoe dit in elkaar zit. “We worden op dit ogenblik geregeerd door een kleine kring in en ELM | 08
recht zelf, maar ook allerlei gewoonten spelen een rol in de rechtvaardiging van de sociale aspecten in het land. Wel kan worden gesteld dat het Indiase recht niet rigide is en meegaat met de tijd indien het juiste moment daarvoor is aangebroken.
ELMÂ | 09
ESTHER SAP
moeten dan echter wel hun paspoort bij zich hebben en moeten soms voldoen aan extra verplichtingen. Het verblijfsrecht valt uiteen in drie soorten: kort verblijf van minder dan drie maanden, verblijf meer dan 3
De grens over tijdens Corona Het Corona-virus verspreidt zich vanuit China over de hele wereld. Vliegmaatschappijen staan aan de grond en personen zijn beperkt in hun bewegingsverkeer in Europa. Wanneer wordt iemand nu beperkt in het vrij verkeer van personen? In het geval van een beperking bij de grens van twee lidstaten, worden je reisrechten beperkt. Ben je al over de grens en ondervind je bij je verblijf in het gastland tegenwerking? Dan is sprake van een beperking van je verblijfsrecht t. Belangrijk bij deze schendingen is het burgerschap van de Unie. Op grond van art. 20 VWEU is een burger van de Unie ieder die de nationaliteit van een lidstaat bezit. Onderdanen van Groot-Brittannië vallen hier na de Brexit bijvoorbeeld niet meer onder. De belangrijkste bepalingen van de Burgerschapsrichtlijn 2004/38 komen overeen met de vorige richtlijn en zijn door het Hof van Justitie van de E.U. rechtstreeks doorwerkend genoemd. Op grond van 21 VWEU heeft een burger van de Unie recht op vrij reizen en vrij verblijf binnen de E.U. Daarnaast genieten ook familieleden van een Unieburger dit recht. Het reisrecht houdt in dat je vrij mag reizen op voorwaarde van het hebben van een geldig identiteitsbewijs. Voor familieleden geldt dit reisrecht ook, zelfs als zij geen burger van de Unie zijn. Zij
ELM | 11
maanden en duurzaam verblijfsrecht. De kern van het verblijfsrecht is het recht om op het grondgebied van een andere lidstaat te mogen verblijven. Art. 21 VWEU bepaalt dat het vrije reizen en verblijven van burgers van de Unie is onderworpen aan de beperkingen die het Verdrag en de secundaire regelgeving stelt.De uit art. 45 EG genoemde rechtvaardigingen worden uitgewerkt in de Burgerschapsrichtlijn 2004/38. De begrippen hieruit moeten eng worden geïnterpreteerd volgens het Hof. Wat betreft bescherming van de volksgezondheid verwijst art. 29 Burgerschapsrichtlijn naar de potentieel epidemische ziekten die zijn opgenomen in de relevante instrumenten van de Wereldgezondheidsorganisatie en andere infectieziekten of besmettelijke parasitaire ziekten. De genoemde gronden van art. 27 van deze richtlijn kunnen redenen zijn om iemand de toelating tot het grondgebied te weigeren. Bij de grensoverschrijding kan bijvoorbeeld gevraagd worden of je een besmettelijke ziekte hebt. Gelukkig is ziekte geen weigeringsgrond voor een verblijfsvergunning. Vaak moet de overheid dan wel medisch hulp bieden. Besluiten betreffende een beperking van vrij verkeer en eventuele uitzetting zijn onderworpen aan procedurele waarborgen in de burgerschapsrichtlijn zoals beroep instellen tegen een besluit. Het vrij verkeer van personen is een van de fundamentele vrijheden binnen de interne markt. Dit zorgt voor een ruimte zonder binnengrenzen waarin de vrijheid van verplaatsen is gewaarborgd volgens de bepalingen van het Verdrag. Europese landen mogen de toegang tot hun grondgebied beperken op basis van artikel 27 lid 1 van de burgerschapsrichtlijn 2004/38:
‘1. Onverminderd het bepaalde in dit hoofdstuk kunnen de
minimale belemmering opleveren. Daarnaast moeten
lidstaten de vrijheid van verkeer en verblijf van burgers
de Europese Commissie en de andere Schengenstaten
van de Unie en hun familieleden, ongeacht hun
op de hoogte worden gesteld. De Commissie mag
nationaliteit, beperken om redenen van openbare orde,
daarnaast stellen of het in dit geval wel noodzakelijk is
openbare veiligheid of volksgezondheid. Deze redenen
maar kan geen veto uitbrengen over het besluit van
mogen niet voor economische doeleinden worden
een lidstaat om de controles in te voeren. Zwitserland
aangevoerd.’
was het eerste land dat de controles weer invoerde, op 13 maart. Interessant is te zien dat Zweden in haar
Bescherming van de volksgezondheid is in art. 29 van
reden voor grenscontroles geen Corona aangeeft
de Burgerschapsrichtlijn 2004/38 expliciet genoemd
maar slechts ‘terrorist threats, shortcomings at the
als beperking van het vrij verkeer:
external borders’. Terwijl de meeste andere landen wel ‘Coronavirus COVID-19’ als reden opgeven voor
‘ 1. Enkel potentieel epidemische ziekten zoals gedefinieerd in de relevante instrumenten van de Wereldgezondheidsorganisatie, en andere infectieziekten of besmettelijke parasitaire ziekten kunnen een beperking van vrijheid van verkeer rechtvaardigen, voorzover het gastland beschermende regelingen treft ten aanzien van de eigen onderdanen.’ Wanneer een ziekte later dan drie maanden optreedt nadat de burger van de Unie de lidstaat betreedt, mag hij niet meer uitgezet worden op grond van art. 29 lid 2 van de Burgerschapsrichtlijn. Bij ernstige aanwijzingen van een dergelijke ziekte kan een lidstaat binnen drie maanden na binnenkomst de burger onderwerpen aan medisch onderzoek. Toevallig is dit jaar de 25ste verjaardag van het Schengenverdrag. Ironisch gezien volgens Constantin Hruschka, want de binnengrenscontroles zijn weer ingevoerd in het vrij verkeer in Europa. In een verklaring van 24 februari 2020 van de Europese Commissie wordt bepaald dat het aan de Schengenstaten toe staat of zij grenscontroles willen invoeren. Dit mag alleen op basis van risico-analyse en wetenschappelijk advies. De Schengengrenscode geeft lidstaten de mogelijkheid om tijdelijk hun grenscontroles in te voeren bij een serieuze bedreiging van een publiek belang zoals de openbare orde, veiligheid en volksgezondheid. Dit moet echter wel een tijdelijke uitzondering blijven en moet een ELM | 12
de controles.
FEMKE KLAVER
indien iemand zich niet inschrijft als orgaandonor, wel als patiënt een donor kan krijgen. Willen deze mensen dan wel ontvangen als zij zelf ziek zijn, maar niet geven? En wat als je eigen kind ernstig ziek is en een
Wederkerige orgaandonatie
orgaan nodig heeft, dan wens je toch dat veel mensen zich hebben ingeschreven om orgaandonor te worden? Deze punten zijn dan ook veel aangehaald in de politiek, het nieuws en de literatuur, wat leidt tot een kritisch beeld over het orgaandonatiesysteem. Het is dan ook een lastig onderwerp, maar langzamerhand en voorzichtig verschijnen in het nieuws verschillende berichten over voorstanders van een scherper orgaandonatiesysteem. Een systeem dat nog zelfs nog
Wie ernstig ziek is en een nieuwe orgaan nodig heeft,
verder gaat dan het systeem dat op 1 juli 2020 in gang
heeft naast een donatie ook veel geluk nodig. Het is
wordt gezet. De voorstanders van dit systeem stellen
namelijk helaas het geval dat er nog lang niet zoveel
namelijk dat orgaandonatie wederkerig dient te zien,
orgaandonaties zijn als dat er patiënten zijn die
wat inhoudt dat mensen alleen in aanmerking komen
organen nodig hebben. Hierdoor kan niet iedereen
voor een orgaandonatie indien zij zelf ook zijn
worden geholpen en staan mensen soms jarenlang op
geregistreerd als orgaandonor. Dit systeem is
de wachtlijst. Dit is dan ook de reden dat het
natuurlijk in uitzondering van de mensen die
orgaandonatiesysteem een veelbesproken onderwerp
simpelweg niet kunnen geven en dus onder andere
is en er regelmatig over wordt gedebatteerd in de
zelf al op de wachtlijst staan of een chronische
tweede kamer. Dit debat heeft geleid tot een nieuwe
aandoening hebben.
donorwet die ervoor zorgt dat mensen automatisch orgaandonor zijn, tenzij zij anders wensen en bezwaar
Voorstanders van het wederkerige
maken. Deze wet geldt vanaf 1 juli 2020. Met dit
orgaandonatiesysteem achten dit systeem
orgaandonatiesysteem hopen de wetgevers patiënten
rechtvaardiger dan het huidige en het nieuwe
sneller te kunnen helpen en hiermee levens te kunnen
orgaandonatiesysteem, aangezien mensen hierdoor
redden.
dus niet alleen meer kan ontvangen, maar ook wat dienen terug te doen voor de maatschappij. Aan de
Het aantal mensen dat zich heeft geregistreerd als
ander kant, kan worden gesteld dat dit systeem tegen
orgaandonor is de afgelopen jaren gestegen. Echter,
enorm veel juridische en sociale problemen aanloopt
steeg ook het aantal mensen dat zich expliciet niet
die niet zomaar kunnen worden opgelost in onze
wilde registreren als orgaandonor. Voor beide kanten
democratische rechtsstaat. In dit artikel zal ik
valt veel te zeggen, aangezien mensen vrij zijn in het
illustreren welke wettelijk problemen het
maken van hun keuze om wel of niet orgaandonor te
wederkerige orgaandonatiesysteem belemmeren. Ik
worden. Toch zijn velen zich ook bewust van een
zal verschillende invalshoeken belichten die de kanten
bepaald onderbuikgevoel dat opkomt bij het bevatten
van het systeem zowel kunnen verdedigen als
dat de wachtlijst voor orgaandonatie-patiënten te
aanvallen.
lang is. Daarnaast lijkt het lastig te rechtvaardigen dat ELM | 14
Het eerste grote wettelijke bezwaar dat kan worden
zelf over zijn eigen lichaam te mogen beslissen. Er kan
ingebracht tegen de instelling van het wederkerige
vrijwel niet worden ontkend dat dit een zeer
orgaandonatiesysteem zijn de artikelen 6 en 7 van de
belangrijk artikel is, aangezien het niet hebben van dit
grondwet. Deze artikelen betreffen het recht op
recht zou kunnen leiden tot onhoudbare situaties. Een
vrijheid van godsdienst en levensovertuiging en het
argument dat hiertegen in kan worden gebracht is dat
recht op vrijheid van meningsuiting en censuurverbod.
het beslissen over je lichaam in principe niet wordt
Het wederkerige systeem zou ervoor zorgen dat
afgenomen met de instelling van het wederkerige
mensen die zich niet hebben ingeschreven als
orgaandonatiesysteem, aangezien mensen nog steeds
orgaandonor op basis van religieuze redenen, zelf ook
vrij zijn in diens beslissing of ze wel of niet een
niet in aanmerking kunnen komen voor een
orgaandonor willen worden. De beslissing om
orgaandonor. Echter, het feit dat wij leven in een
orgaandonor wordt ‘slechts’ aangemoedigd vanwege
democratische rechtsstaat waarin vrijheid voorop
de wederkerigheid van het systeem. Daarnaast kan
staat, lijkt het idee dat de gezondheid van mensen in
worden gesteld dat het feit dat iemand zijn lichaam
gevaar kan worden gebracht om het enkele feit dat zij
niet wil opgeven na zijn dood om te doneren aan een
hun geloof wensen aan te hangen niet te steunen. Met
patiënt, de patiënt juist weer zal belemmeren in diens
wederkerige orgaandonatie zouden religieuze mensen
eigen zelfbeschikking. Deze kwestie leidt tot de vraag
namelijk worden afgerekend op het feit dat zij van hun
in hoeverre we het recht op zelfbeschikking kunnen
geloof geen orgaandonor mogen zijn. Om deze reden
en dienen te interpreteren in onze huidige
kan worden gesteld dat het fundamentele recht op
maatschappij, waarop een duidelijk antwoord geven
vrijheid in gevaar zou worden gebracht indien er
vrij lastig. Vooralsnog is het recht op zelfbeschikking
sprake is van een wederkerig orgaandonatiesysteem.
fundamenteel en kan niet zomaar worden ontkent.
Echter, dient wel te worden benoemd dat vanuit de oorsprong van veel religies orgaandonatie juist wordt
Het laatste artikel dat de instelling van een
gezien als een mooie bijdrage aan de maatschappij.
wederkerige orgaandonatiesysteem kan tegenzitten is
Daarbij zou de vraag kunnen worden gesteld of het
het artikel 2 EVRM, dat het recht op leven bevat. Dit
aanhangen van een geloof voldoende reden is voor het
artikel houdt in dat overheden de juiste maatregelen
feit dat hierdoor de levens van andere mensen in
dienen te nemen om alle mensen onder hun jurisdictie
gevaar komen, aangezien mensen op een wachtlijst
te beschermen voor alle bedreigingen van het leven.
hierdoor mogelijk niet op tijd in aanmerking komen
Aan de ene kant kunnen burgers en instanties stellen
voor orgaandonatie? Toch blijft dit een lastige
dat de instelling van het wederkerige
kwestie, om de reden dat het redden van levens in
orgaandonatiesysteem hun leven bedreigd, aangezien
deze situatie het opheffen van een aantal
zij niet in aanmerking kunnen komen voor een
fundamentele vrijheden zou betekenen. In een
orgaandonor, tenzij zij zichzelf hebben ingeschreven
democratische rechtsstaat lijkt dit in principe
als orgaandonor. Aan de andere kant kunnen
onbegonnen werk te zijn, aangezien wij juist zoveel
patiënten met een beroep op artikel 2 EVRM aanhalen
waarde hechten aan onze vrijheden.
dat overheden hun recht op leven dienen te beschermen en hierdoor juist het wederkerige
Een ander belangrijk wettelijk obstakel voor de
orgaandonatiesysteem dienen in te stellen, zodat
invoering van het wederkerige orgaandonatiesysteem
patiënten meer garantie hebben op het voortzetten
is het artikel 11 van de grondwet, dat het recht op de
van hun leven nu de kans op een orgaandonatie door
onaantastbaarheid van het lichaam bevat. In onze
dit systeem wordt vergroot. Voor overheden zal dit
democratische rechtsstaat heeft iedereen het recht
een zeer lastige kwestie worden, aangezien voor beide
ELM | 15
kanten iets valt te zeggen. Ook het EHRM heeft hier nog nooit uitspraak over gedaan, aangezien de instelling van een wederkerige orgaandonatiesysteem erg nieuw en lastig realiseerbaar is. Als met al kan worden geconcludeerd dat het instellen van een wederkerige orgaandonatiesysteem niet snel werkelijkheid kan worden, vanwege het karakter van onze democratische rechtsstaat en het belang dat wij hechten aan onze fundamentele vrijheden. Het is te hopen dat het nieuwe systeem dat in gaat in juli een positieve verandering kan brengen in de lengte van de wachtlijsten voor patiĂŤnten om in aanmerking te komen voor een orgaandonor. Ondanks dat het nieuwe systeem alsnog tegen een aantal lastige punten aanloopt, kan het wederkerige orgaandonatiesysteem niet in de vervanging treden. Het instellen van het wederkerige orgaandonatiesysteem zal leiden tot een gehele herziening van de grondwet, wat op dit moment vrijwel onrealistisch lijkt te zijn.
ELMÂ |Â 16
HIEKE VAN DRUTEN
gemoedsbezwaarden of als iemand een militair in actieve dienst is. Gemoedsbezwaarden zijn mensen die op basis van hun geloofs- of levensovertuiging onoverbrugbare bezwaren hebben tegen het afsluiten
Vergelijkende blik op het stelsel van zorgverzekeringen in Nederland en de Verenigde Staten
van een (zorg)verzekering. Als iemand die verzekeringsplichtig is geen zorgverzekering heeft afgesloten, riskeert diegene een boete. Deze boete kan worden opgelegd door het Zorginstituut Nederland. Als diegene daarna geen actie onderneemt, riskeert die persoon een tweede boete. Krijgt iemand een tweede boete opgelegd, dan wordt deze persoon door het Zorginstituut zelf bij een zorgverzekeraar aangemeld. Voor bovengenoemde basisverzekering moet premie worden betaald. Daarbij moet een eigen risico worden gekozen. Des te
De zorgstelsels van Nederland en de Verenigde Staten
hoger het eigen risico, des te lager lager de premie en
verschillen enorm van elkaar, ondanks het feit dat het
omgekeerd. Er geldt in Nederland een verplicht eigen
om stelsels van geïndustrialiseerde, westerse landen
risico van €385,00. Dit verplichte eigen risico is er
gaat. In het licht van COVID-19 en de vele zieken die
volgens de overheid onder andere voor om het
opgevangen (moeten) worden is het interessant om te
kostenbewustzijn van burgers groter te maken.
bezien in hoeverre de systemen van deze twee, toch wel verwante landen overeenkomen en verschillen.
Zo moeten alle burgers van Nederland verplicht een basisverzekering hebben. Wat precies onder de
Nederland
basisverzekering gedekt is, stelt de overheid vast. Een
Het zorgstelsel in Nederland wordt beschouwd als
zorgverzekeraar mag niemand die zich aanmeldt voor
een van de beste zorgstelsels ter wereld. Dit stelsel zit
een basisverzekering weigeren, aangezien het
echter ingewikkeld in elkaar. Iedereen in Nederland
wettelijk verplicht is. Voor aanvullende verzekeringen
moet op grond van de wet een basisverzekering
gelden andere regels. Daarbij bestaat wel de
hebben. Deze verplichting en tevens een recht, is
mogelijkheid van afwijzing, aangezien dit niet
neergelegd in de Zorgverzekeringswet (Zvw) van
verplicht is. Aanvullende verzekeringen worden
2006. Kinderen onder de 18 jaar moeten verzekerd
daarom ook niet gereguleerd vanuit de overheid. Een
worden door de ouders. Dit kan gebeuren door het
aanvullende verzekering biedt extra zekerheid voor
kind mee te verzekeren op de polis van een van de
degene die dat wil of nodig heeft, denk bijvoorbeeld
ouders of het kind bij een andere zorgverzekeraar
aan extra behandelingen voor fysiotherapie. Voor een
onder te brengen. Voor kinderen onder de 18 jaar
aanvullende verzekering moet uiteraard extra premie
bestaat geen premieplicht bij een basisverzekering.
betaald worden.
Als een kind 18 wordt, kan het niet meer op de polis van de ouders meeverzekerd worden. Alle
De zorg in Nederland wordt gedeeltelijk betaald van
meerderjarigen moeten zelfstandig verzekerd zijn als
de premie die elke verzekeringsplichtige moet
ze wonen in Nederland of als ze loonbelasting betalen.
afdragen. Daarnaast wordt door werkgevers op het
Op deze verplichting bestaan wel uitzonderingen,
loon van de werknemers een inkomensafhankelijke
bijvoorbeeld als iemand valt onder de categorie
bijdrage ingehouden ten behoeve van het zorgstelsel.
ELM | 17
Tevens draagt de overheid haar steentje bij. Dit doet
deze het recht op een zorgverzekering. Hierdoor kon
ze door middel van geld te betalen aan het
bij ziekte geen kosten worden gedeclareerd.
Zorgverzekeringsfonds. Het geld van de overheid wordt via dat fonds verspreid over de
Sinds de totstandkoming van ObamaCare is het voor
zorgverzekeraars van Nederland. Bij die verdeling
steeds meer Amerikanen mogelijk geworden een
wordt gekeken naar welke verzekeraars veel risico
zorgverzekering af te sluiten. ObamaCare heeft
dragen, zoals verzekeraars die een groot percentage
kortweg als doel de zorg voor iedere Amerikaan
ouderen in hun portefeuille hebben of mensen met
beschikbaar te maken en de zorgkosten lager. Dit zou
risicovolle beroepen. Hier zal de verzekeraar eerder
stapsgewijs moeten gebeuren tussen 23 maart 2010
tot uitkering moeten overgaan. Deze verzekeraars
en 1 januari 2020.
krijgen daarom een hoger bedrag dan verzekeraars die minder risico dragen. Hiernaast bepaalt de
Met ObamaCare kunnen minder vermogende
overheid op jaarlijkse basis de rekenpremie. Dat houdt
Amerikanen zich makkelijk en voor een aanzienlijk
in dat de overheid de kosten inschat die worden
lagere premie verzekeren via Medicaid. Medicaid is
vergoed vanuit de basisverzekering. Het is dus in feite
een hulpverleningsprogramma dat gefinancierd wordt
een schatting van de te betalen premie voor de
door staten en de federale overheid.
basisverzekering. Onder andere op basis hiervan
Hiernaast is het voor Amerikaanse burgers vanaf 1
berekenen verzekeraars hun eigen zorgpremie.
oktober 2013 mogelijk om digitaal een zorgverzekeraar te vergelijken en een
Verenigde Staten
zorgverzekering af te sluiten. Vanaf 31 maart 2014 is
n 2010 werd de Patient Protection and Affordable
het verplicht voor burgers om een zorgverzekering te
Care Act, ook wel ObamaCare genoemd, ingevoerd.
hebben afgesloten. Mocht dit niet gebeurd zijn dan
Tot die tijd werd het zorgstelsel in de Verenigde
riskeert men een boete van 1% van het jaarlijks bruto
Staten beschouwd als het slechtste zorgstelsel van de
inkomen van die persoon. Tevens garanderen
geïndustrialiseerde landen voor wat betreft
zorgverzekeraars 80% van hun premie-inkomsten te
betaalbaarheid en toegankelijkheid. Zonder
besteden aan zorg.
regelgeving vanuit de overheid konden burgers toegang tot de gezondheidszorg worden ontzegd bij
De Republikeinen waren vanaf het begin niet eens
bestaande aandoeningen. Ze konden dan vaak geen
met ObamaCare. Het zou ongewenste
zorgverzekering afsluiten of alleen tegen hoge
overheidsbemoeienis zijn. Mensen zouden zelf
premies, onder meer voor routine en preventieve
moeten kunnen bepalen of en op welke manier ze zich
check-ups. De torenhoge kosten voor een verzekering
willen verzekeren. Daarnaast vonden de
waren dan ook de reden dat het merendeel van de
Republikeinen het ook te duur en te ingewikkeld. De
bevolking onverzekerd was. Daarnaast waren, en zijn,
huidige president Donald Trump kondigde dan ook al
veel Amerikanen verzekerd via de werkgever. De
tijdens zijn campagne aan dat hij Obamacare wilde
werkgever verzekerde de werknemer vaak via een
afschaffen en het wilde vervangen door iets beters.
collectief, waardoor de kosten minder hoog waren. De
Begin 2017 probeerden de Republikeinen onder
rechten van werknemers waren, en zijn, slecht
leiding van Trump de ObamaCare te ontmantelen,
beschermd in de VS. Hierdoor kon een werknemer
maar dat mislukte wegens weerstand bij de eigen
gemakkelijk ontslagen worden als deze ziek werd. Bij
senatoren. Wel werd de hoogte van de boete voor het
ontslag werd er ook geen premie meer betaald en,
niet hebben van een verzekering op 0% gebracht,
tenzij de werknemer de premie zelf betaalde, verloor
waardoor de verzekeringsplicht feitelijk gezien
ELM | 17
wegviel. In december 2018 verklaarde een rechter in Texas dat Obamacare ongrondwettelijk is, omdat het alle burgers verplicht om een zorgverzekering af te sluiten. De zaak was aangespannen door een aantal ministers van justitie en republikeinse staten. Tot de Supreme Court in beroep beslist blijft de wet grotendeels gelden. Conclusie Het Nederlandse zorgstelsel is gebaseerd op solidariteit; we zorgen met z’n allen voor elkaar. De zorg is zo belangrijk dat het wordt overgelaten aan de overheid en wegens het verplichte karakter toegankelijk voor iedereen. Het Amerikaanse zorgstelsel daartegenover is gebaseerd op ieder voor zich. Amerikanen vinden zorg ook heel belangrijk, maar volgens hen moet het dan juist niet worden overgelaten aan de overheid. Medische zorg is een persoonlijke verantwoordelijkheid is de algemeen heersende gedachte. De basis is onafhankelijkheid, zelfvoorziening en de vrijheid om je eigen keuzes te maken. In het licht van de huidige coronacrisis wordt echter pijnlijk duidelijk waar die eigen verantwoordelijkheid en onafhankelijkheid van het Amerikaanse zorgstelsel toe leidt. De armere bevolkingsgroepen dragen daarbij de grootste risico’s. Ze hebben beperkt toegang tot de gezondheidszorg en werken veelal in beroepen waarbij het lastig is de juiste voorzorgsmaatregelen te treffen. Door COVID-19 zijn de tekortkomingen in het Amerikaanse zorgstelsel nog meer aan het licht gekomen.
ELM | 17
VYASHTI RAMLAKHAN
Coronamaatregelen
China Het virus is begonnen in Wuhan, de hoofdstad van de provincie Hubei in China. Eind december 2019 werd al duidelijk dat het om een onbekende ziekte ging, toen het ziekenhuis in Wuhan melding maakte van een groep patiënten die allemaal leden aan longontstekingen zonder bekende oorzaak. Gedurende de maand januari werd duidelijk dat het verspreidingsniveau van dit nieuwe virus erg hoog was, en dus besloot de Chinese overheid om
De grootste gebeurtenis dit jaar is hoe dan ook de uitbraak van COVID-19. De pandemie heeft de wereld op z’n kop gezet. Elk land heeft maatregelen moeten treffen, en economie en maatschappij lijden er zwaar onder. Wereldwijd zijn er allerlei maatregelen genomen en veel daarvan zijn een variant op dezelfde quarantainemaatregelen. De Wereldgezondheidsorganisatie heeft tevergeefs geprobeerd om landen op een lijn te krijgen en internationale samenwerking te bevorderen, maar uiteindelijk heeft ieder land voor zichzelf gekozen. De verschillen in welvaart en capaciteit zijn hierin duidelijk te zien, en ook de verschillende perspectieven met betrekking tot het virus en de ernst ervan. De gezondheidszorgsystemen in alle landen lijden onder de golf van besmettingen. Voor de rijkere landen is dit echter makkelijker te ondervangen dan voor landen met een zwakkere economie. In sommige gevallen is zo’n zwakke economie, en angst voor een depressie, zelfs de reden dat maatregelen maar minimaal geïmplementeerd worden. Testen blijft ook een probleem. Veel besmettingen zijn niet bekend en hoewel de aantallen door allerlei internationale en nationale organisaties worden bijgehouden, zullen de daadwerkelijke cijfers veel hoger liggen dan aangegeven. Hierdoor zal het niet snel duidelijk zijn in hoeverre het virus onder controle is en wanneer het weer veilig genoeg is om de maatregelen aan te passen.
ELM | 19
maatregelen te treffen. In een paar dagen tijd werden de steden in China in lockdown gezet. Alle grote evenementen werden verboden, publieke plekken en scholen werden gesloten, en mensen moesten thuisblijven. Over het handelen van China is sindsdien veel gezegd. Aan de ene kant is er veel kritiek op de Chinese autoriteiten en de manier waarop de centrale overheid is omgegaan met het bekendmaken van het virus. Aan de andere kant is dit centrale besturingsmodel van de Chinezen de reden dat het mogelijk was om in een oogwenk het hele system om te gooien en in lockdown te gaan. De voorspellingen over de economische consequenties voor China lopen uiteen, maar het staat vast dat de economische groei zal moeten inleveren. Veel mensen kunnen door de lockdown niet aan het werk en veel mensen zijn ook ontslagen. Hierdoor is de economische activiteit negatief geworden en dat zal de groei van het land diep raken. De Chinezen zelf zijn echter wel van mening dat dit tijdelijk is en dat er uiteindelijk weer positieve groei zal zijn. De rest van de wereld Het virus heeft zich heel snel verspreid naar andere delen van de wereld. Wereldwijd hebben veel landen gekozen voor strenge maatregelen, voornamelijk doordat het virus zich zo onverwacht snel verspreid. Voor de meeste landen is het belangrijkste doel het verlichten van de druk op de zorgsector (“flattening the curve”). De invulling hiervan verschilt per land. De
Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) geeft
De moeilijke leefomstandigheden in veel
aanbevelingen, maar uiteindelijk is het de overheid
ontwikkelingslanden maken het extra moeilijk om
van een land zelf dat bepaalt welke strategie er
maatregelen te implementeren, omdat dat
gebruikt wordt. Daarin is ook duidelijk te zien dat
basismaatregelen als handen wassen en afstand
landen verschillend reageren op deze pandemie,
houden al niet uit te voeren zijn. Daarnaast zijn er
afhankelijk van hun capaciteit, economische positie en
andere ziektes die kunnen prevaleren, zoals malaria,
hoe hard ze geraakt zijn. Veel van de maatregelen
cholera, tuberculose en HIV. Ook voor mensen die
houden in dat publieke plekken zijn afgesloten, dat
afhankelijk zijn van een dag-tot-dag inkomen voor hun
iedereen moet doen aan social distancing en dat
levensonderhoud zullen lockdowns in deze regio’s
iedereen zoveel mogelijk thuis moet blijven. Reizen is
fataal zijn. Het implementeren van
vaak niet toegestaan, tenzij noodzakelijk, en alleen
quarantainemaatregelen zal in veel gevallen funest
essentiële diensten zijn nog open. In de praktijk
zijn voor de economieën van deze landen.
betekenen deze maatregelen dat de economie van de meeste landen grotendeels stilligt. Veel mensen
Conclusie
kunnen niet aan het werk en er vallen veel ontslagen.
Wereldwijd doen landen hun best om het virus binnen de eigen grenzen te bevechten, maar de capaciteit om
In Azië zijn India, Iran, Saudi-Arabië en Turkije het
dat effectief te doen is er lang niet altijd. Elk land heeft
hardst geraakt en ook in Indonesië is het sterftecijfer
met deze pandemie moeten inleveren op economische
erg hoog. In Europa hebben Frankrijk, Italië en Spanje
groei en maatschappelijke ontwikkeling. Zelfs nadat
erg te lijden en ook in de Verenigde Staten heeft het
het virus onder controle is, en dat zal nog echt even
virus heftig toegeslagen. In Oceanië lijkt het relatief
duren, zullen de gevolgen voor de economie en de
goed te gaan: een deel van de eilandstaten heeft nog
maatschappij vergaand zijn.
geen gevallen gemeld en in Nieuw-Zeeland lijkt een succesvolle aanpak te zijn gevonden.Het is nu halverwege mei en het lijkt het langzaam beter te gaan op sommige plekken in Oceanië, Azië en Europa. In een aantal gebieden lijkt de piek nu voorbij te zijn en hoopt men voorzichtig op blijvende verbetering. Een aantal overheden is daarom nu begonnen om langzaam hun maatregelen te versoepelen. Afrika en Zuid-Amerika De meeste zorgen zijn er voor Afrika en Zuid-Amerika. In beide regio’s is het duidelijk dat de capaciteit ontbreekt om het virus effectief te bevechten. In veel gevallen is het aan de overheid om een afweging te maken tussen de gezondheid van de bevolking en een eventuele economische depressie als gevolg van quarantainemaatregelen. Daarnaast is de gezondheidszorg in veel van deze landen ook niet voorzien van de middelen om een golf van besmettingen aan te kunnen. ELM | 10
VYASHTI RAMLAKHAN
Het begin van COVID-19 COVID-19 werd in december 2019 voor het eerst geconstateerd in China. In januari en februari heeft het virus zich heel snel verspreid over de rest van de wereld. Veel landen namen echter nog geen of weinig
De wereldgezondheidsorganisatie
maatregelen. Daar was veel kritiek op, maar er was ook veel kritiek op het WGO omdat het de verspreiding nog niet had aangemerkt als pandemie. Het WGO is als mondiaal lichaam verantwoordelijk voor het afkondigen van een pandemie. Als er sprake is van een pandemie, heeft de Organisatie als functie het geven van informatie en het ondersteunen van lidstaten. Tot voor kort had het WGO ook een 6 fasenplan dat bedoeld was voor het optreden tegen een uitbraak. Dit plan had als doel om de wereldwijde
De Wereldgezondheidsorganisatie
reactie te coördineren en het functioneerde dus als
De Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) is opgezet
basis voor nationale strategieën. Fase 1 was het
door de Verenigde Naties op 7 april 1948. Het WGO
laagste niveau, Fase 6 het hoogste, voor als er sprake
heeft als doel het verwezenlijken van een gezondere
was van een pandemie.
toekomst. Daarbij probeert de organisatie de
Een pandemie is iets anders dan een epidemie. Een
verschillende aspecten van de gezondheidszorg in
epidemie is een uitbraak over een groot geografisch
kaart te brengen en gezondheidsactiviteiten te
gebied waarbij een uitzonderlijk groot deel van de
coördineren. Het WGO gaat daarnaast ook over de
bevolking is getroffen. Bij een epidemie gaat het om
classificering van ziektes en geneesmiddelen.
een (vaak plotselinge) toename van ziektegevallen,
Het hoofdkantoor staat in Genève, Zwitserland. Eén
boven de verwachting voor de populatie in dat gebied.
keer per jaar komt daar de
Een pandemie is een epidemie die zich over meerdere
Wereldgezondheidsvergadering bijeen, die
landen of continenten heeft verspreid en zo een groot
functioneert als algemene beleidsmaker. Daarnaast is
deel van de wereldbevolking heeft getroffen.
er ook een Bestuurscollege dat bestaat uit gezondheidsspecialisten die elke drie jaar worden
COVID-19 als “Public Health Emergency of
gekozen door de Vergadering. Het Secretariaat zorgt
International Concern”
onder andere voor het uitvoeren van de gekozen
Voor COVID-19 heeft het WGO op 30 januari
strategieën. Het WGO wordt geleid door de
verklaard dat er sprake was van een noodsituatie.
Directeur-Generaal. Deze wordt voorgedragen door
Daarbij werd de aanduiding “Public Health Emergency
het Bestuurscollege en benoemd door de
of International Concern” (PHEIC) gebruikt, wat
Vergadering. De Directeur-Generaal wordt
ervoor moest zorgen dat landen met een zwakker
ondersteunt door meerdere mensen die
gezondheidszorgsysteem hulp konden krijgen in de
gespecialiseerd zijn in specifieke gebieden waar het
bestrijding van het virus. Het WGO gaf toen ook aan
WGO over gaat. Sinds 2017 is Tedros Adhanom
dat er geen officiële categorie (meer) was voor een
Ghebreyesus Directeur-Generaal van het WGO.
pandemie, omdat het oude systeem van de 6 fasen
ELM | 21
niet meer gebruikt werd. Op dat moment waren er al
januari sprak van een wereldwijde gezondheidscrisis,
veel gevallen van COVID-19 bekend, en het WGO gaf
had het daarmee al toegang tot alle beschikbare
aan dat het de getallen constant in de gaten werd
bevoegdheden en middelen om deze crisis aan te
gehouden. Inperking was toen nog mogelijk volgens
pakken. De sleutel tot de pandemie-stempel zat in de
het WGO.
“alarmerende niveaus van inactiviteit” die het WGO
In de maand die volgde, kwamen meer landen en
zag in meerdere landen. De Organisatie wilde het
mensen in aanraking met COVID-19. De aantallen
woord “pandemie” eerder niet gebruiken vanwege de
werden met de dag groter, en dat waren alleen de
paniek die daarmee zou ontstaan. Dat zou
gevallen die gemeld werden. Daarnaast zouden er nog
contraproductief werken. De zelfingenomenheid van
vele duizenden gevallen zijn waar niemand van wist.
de landen was dat echter ook. Dit was voor de
De ziekte verspreidde zich dus ongelofelijk snel, maar
Organisatie nu het grootste probleem in de aanpak
tot redelijk laat hebben veel landen geen of weinig
van het virus en dus werd besloten om toch het
maatregelen genomen. Tot op zekere hoogte werd de
“pandemie”-etiket te gebruiken.
ernst genegeerd door veel lidstaten van het WGO.
De late kwalificatie is erg bekritiseerd. Toen het WGO
De Organisatie heeft een zekere
in 2009 de H1N1-varkensgriep aangeduidde als
verantwoordelijkheid, maar als het erop aankomt
pandemie, was het echter te vroeg. Die situatie bleek
heeft het niet de competentie om lidstaten te binden
uiteindelijk mild, en de Organisatie kreeg veel kritiek
of te sanctioneren. Ook heeft het niet de monetaire
omdat farmaceuten hun best hadden gedaan om
mogelijkheden om hard door te zetten als dat nodig is.
voldoende geneesmiddelen en vaccines beschikbaar
Hierdoor is de autoriteit van de Organisatie zwak. Dit
te stellen. Het WGO zal in navolging hiervan dus ook
heeft ook te maken met het feit dat een nationale
voorzichtig zijn geweest in het te snel kwalificeren als
insteek tegenwoordig veel normaler is dan een
een pandemie.
internationale. Het WGO heeft daarmee een veel zwakkere basis in de internationale orde nu dan waar
Conclusie
het vroeger op gebouwd is.
Ondanks de kwalificaties en aanbevelingen van het WGO, hebben de lidstaten nog alle vrijheid in het
COVID-19 als pandemie
bepalen van hun eigen strategieën. De maatregelen
Op 11 maart 2020 gaf de Directeur-Generaal de
verschillen daardoor dus ook behoorlijk. Landen zijn
toespraak waarin COVID-19 als pandemie werd
alleen gefocust op wat er binnen de eigen grenzen
aangemerkt. In het licht van de snelle verspreiding en
gedaan kan worden om de aantallen omlaag te
de algemene inactiviteit die heerste, besloot het WGO
brengen. Er is geen sprake meer van solidariteit op
om de COVID-19 verspreiding toch te kwalificeren als
internationaal niveau. In tegendeel, nu veel nationale
pandemie. Hij gaf hier ook aan samenwerking van de
overheden het gebruik van mondkapjes willen
landen was vereist, zodat de verdere verspreiding kon
invoeren, is het een gevecht geworden om de
worden tegengegaan. Daarvoor moesten deze landen
beschikbare materialen.
wel bereid zijn een nieuwe balans te vinden tussen
Naarmate de situatie verder vordert, wordt duidelijk
gezondheid en economie. Pas na deze persconferentie
dat het WGO steeds minder te zeggen heeft. Als
zijn veel landen actie gaan ondernemen en werden er
wereldinstituut geniet het nauwelijks aanzien en het is
strenge maatregelen ingevoerd.
nog maar de vraag hoe de toekomst voor deze
Eerder wilde het WGO het oprukkende virus niet
organisatie eruit zal zien.
bestempelen als pandemie. Toen de Organisatie op 30
ELM | 22
DEZE EDITIE VAN HET ELM IS GEMAAKT DOOR... Claudia Ghannam - ELM Director Femke Klaver Vyashti Ramlakan Hieke van Druten Elise Lensink Esther Sap Merel van Looijen Merel Lindenburg
Lay-out: Noortje Figee - VP Marketing