Welke toekomstperspectieven heeft de Terschellinger polder? 1
2
1
I
n Perspectief brengt Elmo Vermijs de polder van Terschelling in kaart. Met de poldergrond onder je voeten, vertelt hij over de geschiedenis van dit gebied en belicht hij de huidige gebruikers vanuit vogelperspectief, met als centrale vraag:
PO LD ER, VOG ELS EN BOER EN Het Nederlandse polderlandschap is een zeldzaam verschijnsel. 50% van alle polders in Europa liggen in Nederland. De polder op Terschelling beslaat 960 hectare, Ongeveer 0,13% van alle poldergrond in Nederland. Van oudsher is de polder een gecultiveerd landschap dat mensen voorziet van voedsel. Door inpoldering kwamen nieuwe stukken land ter beschikking. In het begin waren de polders zilt en door het hoge zoutgehalte niet te gebruiken voor akkerbouw of veeteelt. Weidevogels maakten echter meteen gebruik van het nieuwe land. In de polders zochten zij naar voedsel en brachten hun jongen groot. In eerste instantie
zagen de bewoners van het nieuwe land de weidevogels vooral als voedselvoorziening. Ze joegen op de vogels en raapten hun eieren. Er is door de jaren heen veel veranderd. Vogels worden niet meer bejaagd en eierenrapen mag niet meer. Het land is verkaveld, de akkerbouw verdwenen, de (melk-)productie geĂŻntensiveerd en de maatschappelijke belangen in de polder zijn enorm gegroeid. Dit heeft grote invloed op de relatie tussen vogel en mens - meestal boer - die beide afhankelijk zijn van de polder. Maar wat is deze invloed precies? En hoe zal de relatie tussen mens en vogel zich in de toekomst ontwikkelen?
I N T R O D U CTI E
3
2
4
O NT WIKKELIN G VAN H ET WEID EL AN DS CH AP D e ou dste sp o ren van bewo nin g o p Tersch ellin g dateren uit ca. 8 5 0 n. Ch r. H et lan dsch ap besto n d uit een aantal terpen o m rin g d do o r kwel ders en slenken. D e beweidin g van h et lan d, m et nam e veem est, verrijkten h et b o demleven. N a verlo o p van tijd, wisten steeds m eer weidevo g els de vo edselrijke g ro n den van Tersch ellin g te vin den. In 1 8 5 8 vo n d de definitieve inp o l derin g plaats en kreeg h et lan dsch ap h aar huidig e vo rm. Twee jaar later kreeg Wetterskip ( Watersch ap van Tersch ellin g ) de waterhuish ou din g, en dijk- en weg enbeh eer o n der h aar h o ede. Meer g ro n d
kwam beschikbaar vo o r akkerb ouw en veeteelt. D e invo er van kunstm est in 1910 veran derde de p o l der in g rijpen d: de veestapel g ro eide en de pro du ctie ging sn el o mh o o g. In de jaren ' 5 0 van de vo rig e eeuw vo n d g ro otsch alig e ruilverkavelin g plaats. Er bleven min der b o eren over m et m eer vee. In 1 8 5 8 was nag e n o eg iedere bewo n er van Tersch ellin g ( o ok) b o er. N u zijn h et er n o g maar 15. Dit alles h eeft g eleid tot een afwisselen d p o l derlan dsch ap m et ou de slenken parto n en, sl oten, een denko oien, drassig e g ebieden en een keur aan verschillen de weilan den.
D E PO LD ER, KER K EN TERS CH ELLIN G D e aann em er die Texel h ad in g ep o l derd kwam ro n d 1 8 5 0 naar Tersch ellin g o m o ok daar stukken Wad denzee dro o g te leg g en, zoals de S trieperp o l der. Hij was van plan o m o ok delen van de G riĂŤ in te p o l deren. Maar tijdens de werk zaamh eden gin g hij failliet. D e kerk ko cht zijn fail lissem ent af en werd daarm ee eig enaar van de in g ep o l derde g ro n d. Zeelieden ko chten veel van h et eerder in g ep o l derde lan d als pensio en. N a overlijden gin g de g ro n d naar de familie.
D eze m o esten echter erfbelastin g over de g ro n d betalen. Als o plo ssin g vererfden zij de g ro n d aan de kerk ( niet belastin g plich tig ) en ko n den zo wel de pacht beh ou den. Zo h eeft de kerk in mid dels ca. 3 0 0 h ectare g ro n d in h aar bezit g ekreg en. D at g eeft de kerk nu als erfpacht uit. O m recht van erfpacht te kunn en krijg en m o et een insteek wo rden betaal d. D eze ligt nu ro n d de 2 0.0 0 O euro per h ectare o p Tersch ellin g. D e pacht per jaar is 7 5 0 euro.
H I S TO R I S C H P ER S P ECT I EF
5
2A
2B
2A
VO R MI N G T ER S C H EL LI N G
Kaartjes opeenvolgend van links naar rechts: 1500 v.Chr., 800 v. Chr., 500 v. Chr., 100 n. Chr., 1500 n. Chr., 1800 n. Chr.
6
2B
K A A RT
Kaar t van Ters ch el lin g o m streeks 1 8 0 0.
H I S TO R I S C H P ER S P ECT I EF
2C
2D
2F
2C
K A A RT
Kaart van Terschelling vervaardigd door waterstaatslandmeter C. Boling, 1813.
2D
K A A RT
D e to p o g rafisch militai re kaar t van Tersch el lin g o m streeks 1 8 5 0.
H I S TO R I S C H P ER S P ECT I EF
2F
K A A RT
D e kaar t van l an d m eters J. L. B u l ken s en J.C. W in ter werp, 1 8 9 3.
7
OV ER D E STRIKKEN VAN MIJ N OPA Mijn o pa m aakte strikken van paardenh aar. Hij knipte h aren uit de staart af, draaide er h ele dunn e touw tjes van en vlo cht die zo stijf dat hij er een lus in ko n zetten m et h outen penn en. Hij plaatste de strik bij een waterplas in de p o l der waar veel wil de een den, smienten en g ou dplevieren kwam en. H et m o oie aan deze striktech niek was, dat de p o ot vast kwam te zitten. Zo ko n hij eerst vo elen of de vo g el wel vet g en o eg was. Te m ag er ? D an kreeg h et beest een h erkansin g, misschien vo lg en d jaar. D eze m anier van jag en is nu verb o den. J e m ag alleen n o g m et een g eweer schieten. Ik vo n d h et prachtig! Als mijn o pa er tien g evan g en h ad, dan deel de hij de h elft uit.
2H
rapen eieren vangst rapen eieren 1500 - 1800 1500 - 1800 19e eeuw
vangst 19e eeuw
max aantal broedparen in 20e eeuw, met jaar
Grutto
125.000
1960
Kemphaan
6.000
<1950
Kievit
270.000
1980
S cholekster
100.000
1980
Tureluur
40.000
<1950
Watersnip
10.000
1970
Wulp
8.000
2000
2H
W EI D E VO G ELS EN EI ER EN
S am envatten d overzicht van h et vo o rko m en van d e wei d esteltl o p ers in N e d erl an d uit d e verschil l en d e b ro n n en.
8
H I S TO R I S C H P ER S P ECT I EF
2G
jaar 187 7 18 86 1890 1893 189 4 1895 1896 190 5 1912 1919 1928 1913 191 4 1919 1920
prijzen eieren in cent per ei grutto wulp tureluur kievit
â&#x20AC;&#x2DC;bonte â&#x20AC;&#x2122;
5.0 0 0 5.0 0 0 4.0 0 0 25 0 6.0 0 0 7.0 0 0 1. 5 0 0 3.0 0 0
9
H I S TO R I S C H P ER S P ECT I EF
aantal eieren kievit bonte
16.0 0 0 15.0 0 0 6.0 0 0 10.0 0 0 15.0 0 0 25.0 0 0 20.0 0 0 20.0 0 0
P R I JZ EN & H O E V EEL H ED EN W EI D E VO G EL EI ER EN
2G
S am envatten d overzicht uit verschil l en d e kranten die m arktb erichten pu b lic eerd en.
2I
2N
2I
J OAC H I M B EU C KEL A ER
Wel vo o rzien e keu ken, 1 5 6 6.
10
2N
D R. D I R K G ER A R D U B B ELS
S til l even Ki evits ei eren, 19 3 0.
H I S TO R I S C H P ER S P ECT I EF
2M
2J
2K
2L
2 M, 2J, 2 L
KEES H O F KER
R esp. eieren rap en, kievits eieren verzen d en in d o o s, p o elier, 1 91 8.
2K
R EC EPT
R ec ept uit een ko o kb o ek van 1797 over h et b rad en van snip p en en kem p h an en.
H I S TO R I S C H P ER S P ECT I EF
11
3
12
N ATU U RWA AR D EN D e p o l der h eeft een bijzo n dere lig gin g direct teg en de Wad den zee. Er zijn laag g eleg en restan ten van de slenken die vo o r de bedijkin g eb en vlo ed ken den. G rote delen van de p o l der bestaan uit stru ctuurrijk bl o em - en kruidenrijk g raslan d dat el ders in N ederlan d vrijwel verdwen en is. D e lig ging en h et natuurrijke g raslan d m aken de p o l der van internatio nale betekenis vo o r vo g els. In de bro edtijd g aat h et vo o ral o m steltlo pers, een den, m eeuwen en sterns. Bijzo n der zijn de g rote aantallen steltlo pers m et de sch o lekster als m eest talrijke. Maar er bro eden o ok h o n derden g rutto's, kieviten en tureluurs. D aarnaast zijn er m aar liefst 10 so o rten een den m et de berg een d als m eest o pvallen de
2011 Kievit 313 Grutto 224 Scholekster 249 Tureluur 136 3E
2012 362 277 380 200
m aar o ok zel dzam e so o rten als zo m ertaling en wintertalin g. O p een paar plaatsen ko m en ko l o nies kokm eeu wen en visdieven vo o r. G elukkig zin g en er o ok n o g enkele tientallen vel dleeu weriken. In de h erfst zijn de p o l derg raslan den van belan g vo o r enkele duizen den g ou dplevieren. Medio okto ber ko m en g rote g ro epen bran dg anzen en rotg anzen uit de n o o rdelijke bro edg ebieden van m et nam e Ruslan d. In april / m ei arriveren o ok g rote aantallen ro sse g rutto's die in West-Afrika h ebben over winterd. Ze vetten hier dan o p en vertrekken in de lo o p van m ei n o o rdwaarts. Mei is de m o oiste m aan d o m zowel de bro edvo g els, de g anzen als de ro sse g rutto's te zien.
2014 340 261 664 184
2014 374 320 795 249
2015 517 328 873 352
2016 450 329 925 393
2017 415 290 789 415
3E
S TATI S TI EK VO G ELT EL LI N G EN
O verzicht wei d evo g eltel lin g en Tersch el lin g , re g istraties in cl. ver li ezen en uitg eko m en.
H U I D I G P ER S P ECT I EF
13
3A
3B
structuur- en kruidenarm grasland
matig structuur- en kruidenarm grasland
Kwaliteitsscore
structuur- en kruidenrijk grasland
3A
K A A RT MET R I J KE G R O N D EN
Kwaliteits sc o re van d e ve g etatie in d e Tersch el lin g er p o l d er. B ro n: Ec o l o g isch e waard en en kan s en vo o r h et R ijke Wei d el an d sch ap in d e Tersch el lin g er p o l d er, 2 01 4.
14
3B
H O O GT EK A A RT
H o o g tekaar t van d e Tersch el lin g erp o l d er. O p d eze kaar t zijn d e stran d wal l en en vo o rm alig e kwel d ers d ui d elijk zichtb aar. Tu s s en d e h o g ere g ro n d en h eb b en vo o r d e b e dijkin g kreken en p ri el en h et l an d sch ap g evo rm d zo al s d at te g enwo o rdig o o k p l aatsvin d o p d e B o s ch p l aat. B ro n: D i en st Lan d elijk g ebi e d, G O Ters ch el lin g , D LG N N 2 011 L J - 0 5 91.
H U I D I G P ER S P ECT I EF
N aast de verschillen de vo g els die deze p o l der g ebruiken als verblijfplaats, bro edplaats en o m zich te vo eden, zijn er o ok an de re dieren en m ensen die g ebruik m aken van deze p o l der. B o eren, jag ers, vo g elbesch erm ers, vo g elwachters, natuurliefh ebbers en h et watersch ap, h ebben allen o p hun eig en m anier belan g bij dit g ebied. Elm o Vermijs inter viewde elf lo kale partijen, die de p o l der g ebruiken, besch erm en, beh eren of o n derh ou den. Hij vro eg h en naar
de perso o nlijke betekenis die de p o l der vo o r h en h eeft, m aar o ok naar de dilemm a's waar zij m ee kampten. Wat zijn vo lg ens h en de m o g elijke to eko mstperspectieven? Wat zou den ze g raag willen en h o e denken ze dat de p o l der eruit zal zijn over 4 0 jaar ? Elke partij h eeft zijn verh aal, een eig enzinnig e kijk en vo elt zich verb o n den m et dit cultuurlan dsch ap, so ms d o o rdrenkt van n o stalgie, so ms als n o o dzaak, beh o efte of liefde vo o r h et g ebied.
H U I D I G P ER S P ECT I EF
15
1
16
S T E V EN
A
ls klein jong etje was S teven al te vinden in het veld, besmet als hij was door het weidevo g elvirus. Vo or hem is de polder een eldorado. Hij neemt reg elmatig vakantiedag en op om in het broedseizoen 4 à 5 uur per dag te tellen, het contact met de boeren te onderhouden en de vog els te beschermen. Op die manier probeert hij een bijdrag e te leveren aan hun voortbestaan. Vroeg er nam hij de eieren mee naar huis, maar teg enwo ordig mag dat niet meer en hij kan het ook niet meer over zijn hart verkrijg en.
"De kracht van het eieren zoeken was het één zijn met de natuur." B ET EKEN IS VAN D E P O LD ER D e p o l d e r i s e e n v i s ite k a a r tj e v o o r o n s é n d e b o e re n , m a a r voor hen speelt ook een econ o m i s c h b e l a n g. Ze zij n w e l g e ï n te re s s e e rd i n h et te l l e n e n ze w i l l e n g ra a g h et a a n ta l v o g e l s o p h u n l a n d b e h o u d e n. D I LEMMA Als vo g elwacht m o g en we alleen n o g nazo rg do en, daardo o r is de m otivatie bij de jeu g d weg, o m dat ze niet m eer m o g en zo e ken. J e zou g en eig d zijn te den -
ken dat sin ds h et zo ekverb o d de p o pulatie g esteg en zou zijn, m aar dat is niet h et g eval. D e p o pulatie is zelfs g edaal d. In natuurg ebieden m o chten er al h eel lan g g een eieren m eer g ezo cht wo rden en daar g aat de stan d o ok achteruit, dus die link klo pt niet. D e Vo g elbesch ermin g g aat wat o ns betreft daar h eel ko rt do o r de b o cht. D an zou de stan d in die g ebieden inmid dels gig an tisch m o eten zijn, m aar dat is dus niet zo.
S T E V EN
17
Beheersgronden en weidevogelnesten 2017 ca . 3 4 0h a :
ca . 4 50h a : k ruidenrij k gr a sl a n d
w eidevo g e l b e he e r
legselbeh e e r
B eheersg rond en
ca . 1 00h a :
Beheersgronden specifiek Legselbeheer 1 juni 8 juni 15 juni 2 2 juni
O verzicht wei d evo g eltel lin g en Tersch el lin g , reg istraties in cl. verliezen en uitg eko m en.
W EI D E VO G EL EI ER EN , 2 01 8
1B
VO G ELT EL LI N G EN
1A
S T E V EN
18
Weidevog el nesten Kievit G rutto S cholekster Tureluur
1A
1B
VO G ELWAC HT T ER S C H ELLI N G In 1970 werd de Vogelwacht Terschelling opgericht als vereniging voor eierenzoekers die ook de weidevogels registreert, beschermt en telt, de zogenaamde nazorg. Het is een vereniging met 100 leden, waarvan 15-20 actief, iedereen is vrijwilliger. De landbouw is voor het weidebeheer afhankelijk van de vereniging, die de financiĂŤle vergoeding berekent aan de hand van het aantal nesten per hectare. Sinds een aantal jaar is het zoeken naar kievitseieren verboden en doet de vereniging alleen nog de nazorg. Voor het zoekverbod, mochten alle bonte eieren worden gezocht en gegeten, waaronder die van de grutto, tureluur, scholekster en meeuw.
S T E V EN
19
2
20
G ER A R D
D
it is waar ik b o er wil zijn, n erg en s an d ers. Als kl ein kin d liep G erard al ro n d in h et b o eren b e d rijf. Ik b en hier o p g eg ro eid. Mijn vad er en o o m h ad d en een b o erd erij m et 1 0 ko eien, ze sp litsten en breid d en uit tot 5 0 ko eien ie d er. In 2 0 0 8 n am G erard h et b e d rijf over.
"De polder is een heerlijke plek om te zijn. Er is altijd wat te doen. Dat wil ik aan mijn kinderen meeg even." B ET EKEN IS VAN D E P O LD ER Als kin d al spro n g ik over sloten, ko n je m e in de p o l der vin den en kwam ik m et natte vo eten thuis. Ik ben o p g eg ro eid als liefh ebber van weidevo g els. Alle b o eren willen hier g raag de weidevo g el beh ou den. In mijn zienswijze is h et een slechte zaak dat je g een kievitseieren m eer m ag zo eken. Als je vo o r 1 april de eieren uit h et n est h aalt, dan begint de kie vit weer m et bro eden. Kuikens die later uitko m en zijn sterker, de overlevin g skansen dus g roter.
D I LEMMA Ik wil een b o er zijn die zijn eig en g ras van h et lan d h aalt en die g een g ras van de wal h o eft te ko pen. D aaro m ik ben g esto pt m et h et g edo g en van g anzen. Ze h ad den een en o rm e impact o p mijn bedrijf. Niet de rotg ans, m aar wel de g rauwe-, ko o l - en bran dg ans, die vreten alles kaal. J e kan de natuur niet h elemaal o p zijn be lo o p laten. Als we de weidevo g els n o g een to eko mst willen g even dan zullen we aan predatiebeh eer m o eten d o en.
G ER A R D
21
2A
2A
22
S TAT I S T I EK
LAND
1 2 2 h ectare; 5 0 eig en d o m, 5 2 er fp acht ( kerk- en p rivé - eig e n aren ), 2 0 h ectare d uin g rasl an d ( S taatsb o sb eh eer )
KO EI EN
1 3 5 m elkvee
MELK P ER KO E
1 0. 0 0 0 liter
MES T EN U R I N E P ER J A A R
4 0 0 0 m 3 d rijfm est
ZO N N EPA N EL EN
3 2 8 stu ks
KU N S T MES T
4 0 to n p er jaar
G ER A R D
2B
2B
D R O G E MES T
G ER A R D
23
3
24
C EES
"V
an kind af aan heb ik beesten g ehad, ik kan niet zonder dieren. Ik kon amper lopen en ik had al konijnen. Toen Ik neg en was had ik twee g eiten en een kalfje dat ik molk vo or ik naar school ging." C ees komt uit een familie van schippers en boeren. Zijn vader zat op zee, zijn moeder runde de boerderij met een paar schapen en wat akkerbouw. In 196 6 leverde hij voor het eerst melk aan de zuivelfabriek. Momenteel bouwt C ees samen met zijn vrouw Rinske de boerderij en kaasmakerij langzaam af.
"Als het nu crisis zou zijn, dan overleef je met 6 g eiten, je geeft ze wat water en helmgras." B ET EKEN IS VAN D E P O LD ER Ik ben echt een polderjongen. Ik ben iedere dag in de polder, zelfs na het eten. Die polder is iets waar ik op pas. De weidevogels die mijn opa ving, die bescherm ik nu. N og steeds denk ik als ik op de dijk sta: "stel je voor, dat we hier een stuk zouden kunnen inpolderen." De gedachte om met een grote trekker en vierschaar over de dijk heen te rijden en achter de dijk te ploegen. Dan droom ik van een gemengd bedrijf, met graan en koeien.
D I LEMMA A l s e r g e e n g a n ze n zo u d e n z ij n o p Te r s c h e l l i n g , d a n w e rd e n e r m e e r w e i d e b e h e e r s c o n t ra c te n a fg e s l o te n. D e b o e r k a n z ij n g ro n d e n h et g ra s d a t h ij e r o o g s t n i et m e e r m i s s e n. M e n ze g t d a t g a n ze n e n w e i d e v o g e l s h e e l g o e d s a m e n g a a n. D a t k l o p t n i et. G a n ze n v e r s to re n d e r u s t v a n d e w e i d e v o g e l s. H et b e l e i d i s v e e l te v e r d o o rg e s c h o te n.
C EES
25
3A
3A
26
S TAT I S T I EK
LAND
6 3 h ectare
KO EI EN
8 0 ko eien
MELK P ER KO E
c a. 9 0 0 0 liter p er jaar
MES T EN U R I N E
6 0 liter p er d ag
W EI D EB EH EER
1 4 h ectare
C EES
3B
3B
G EMEN G D E MES T
C EES
27
4
28
A R Ï EN
A
rïen herinnert zich de boerderij van zijn g rootouders nog levendig. Als jong etje was hij er vaak in vakanties. In die tijd raakte hij g efascineerd door de polder en het boerenbestaan. Toen hij 10 jaar g eleden als oudste kleinzoon de mog elijkheid kreeg om de boerderij over te nemen, deed hij dat g elijk. Hij werd g enoo dzaakt om op te schalen. Nu heeft hij een melkveehouderij op de g ebo orteg rond van zijn overgrootvader, opa, vader en oom.
B ET EKEN IS VAN D E P O LD ER D it l a n d s c h a p, d e g e u re n , b e p a a l d e g e l u i d e n , h et w e e r, d at h o o r t e r v a n k i n d s a f a a n a l b ij. J e sta at e r a l l e e n w e i n i g b ij sti l , o m d at j e h et zo d r u k h e bt. I k w e et v a n m ij n o p a d at e r v ro e g e r v e e l m e e r s o o r te n w e i d e v o g e l s i n d e p o l d e r zate n. D e w e i d ev o g e l sta n d i s v o o r n a m e l ij k i n d e j a re n ta c h ti g e n n e g e n ti g g e d a a l d. D at ko m t d e e l s d o o rd at w ij h et l a n d i n te n s i e v e r zij n g a a n b ew e r ke n , m a a r d e m ate w a a r i n m e n ze g t d at w ij d a a r d e o o r za a k v a n zij n , d a a r b e n i k h et n i et m e e e e n s. D e j o n g e b o e re n d o e n te g e n w o o rd i g m e e r a a n d e w e i d e v o g e l sta n d , m a a r w ij w o rd e n w e l v e ra n t w o o rd e l ij k g e h o u d e n v o o r o n ze v o o rg a n g e r s. D at i s n i et h e l e m a a l e e r l ij k.
D I LEMMA Het frustreert mij dat de (gangbare) boeren vaak over één kam geschoren worden. Ik ben heel erg voor lokaal. Maar wat doet de Vogelbescherming? Die richt zich hier alleen op de twee biologische boeren. Dan denk ik: “Kom ook eens kijken wat wij hier doen en zet dat eens af tegen een bedrijf in Brabant en leg die twee plaatjes naast elkaar.” Ook de consument wordt hierin voor de gek gehouden. De gangbare boeren worden weggezet ten behoeve van de biologische. Een biologische koe heeft niet per se een beter leven of een ruimere stal, dat is absoluut niet waar. In mijn stal hebben ze veel meer ruimte dan op de meeste andere boerderijen, maar omdat ik kunstmest strooi mag ik me niet biologisch noemen.
A R Ï EN
29
4A
4A
30
S TAT I S T I EK
4B
LAND
7 3 h ectare; 5 9 in eig en d o m en 1 4 h ectare in p acht
KO EI EN
9 0 m elkvee
MELK P ER KO E
c a. 9 2 5 0 liter p er jaar
MES T EN U R I N E
5 5 0 0 to n d rijfm est p er jaar
W EI D EB EH EER
2 2 h ectare
A R Ă? EN
4C
8
1
1 1
8
15 8 8
1 8
melkveehouderij
22
Weidebeheergronden G een 1 juni 8 juni 15 juni 22 juni
"Men moet niet denken dat als we bij wijze van spreken alle boeren uitkopen en natuurorganisaties zelf aan de gang gaan, dat het dan beter wordt."
4B
V ER S E D R I J F MES T
4C
W EI D EB EH EER G R O N D EN
D eze kaar t l aat d e p erc el en zi en di e o n d er h et wei d eb eh eer val l en.
A R Ă? EN
31
5
32
C EES
C
ees hielp van jongs af mee in het bedrijf van zijn ouders. Zij hadden een klein schalig e veehouderij. In 1980 stapte hij in de maatschap en in 1987 nam hij het bedrijf van zijn ouders over. N a zijn overname richtte de boerderij zich op melkvee. In 20 0 4 is C ees hier mee g estopt en is hij overg eg aan op zo og vee dat hij in een potstal houdt. Daarnaast heeft hij samen met zijn vrouw Magriet een boerencamping met 10 tentplaatsen en verhuren zij 5 vakantie-appartementen.
B ET EKEN IS VAN D E P O LD ER Ik zie de p o l der als een g eh eel waarin alle elem enten sam en werken. J e m o et de b o dem vo eden zo dat h et b o demleven, dat g o ed is vo o r de weidevo g el, o p tim aal fun ctio n eert. We wo rden g ero em d o m o nze vo g elrijkd o m, m aar de versch ralin g in kruiden rijk g raslan d wo rdt alsm aar g ro ter de laatste jaren. D I LEMMA We zo u d en o n s m et zijn a l l en aan ĂŠ ĂŠn zij d e m o eten s c h a ren, ten g u n ste va n h et g e bi e d, in p l aats va n te l ken s we e r d e te -
g en ste l lin g en te b en a d r u k ken. Ik za l j e e en vo o r b e e l d g even: e r was e en b o e r di e e en m e sts c h ei d e r w il d e ko p en o m d at uit o n d e rzo ek ( ve enwei d e g e bi e d en ) is g e b l eken d at j e d o o r d e dik ke m e st va n d e d u n n e te s c h ei d en, j e wei d evo g e l s sti m u l e e r t o m te r u g te ko m en o p m et d eze m e st b em e st l a n d. D e a n d e re b o e ren w il d en d at n i et. To en m o e st h ij e r ze l f e en ko p en. Ik s n a p n i et waa ro m d e Vo g e l b e s c h e r m in g n i et vo o r zo' n din g zo rg t. D o e e en p ro ef, l aat zi en d at h et we r kt, d a n k a n i e d e re en e r g e b r uik va n m aken.
C EES
33
5A
5A
S TAT I S T I EK
LAND
27 h ectare
KO EI EN
2 5 zo o g vee
MES T EN U R I N E
3 0 0 to n p otstal m est p er jaar
34
C EES
5B
"De weidevogel is ook een inkomstenbron." 5B
P OTS TA L MES T
C EES
35
6
36
R I N KE
R
inke komt uit een boerenfamilie die maar als 150 jaar teruggaat. In 1926 had zijn overgrootvader een boerderij met 6 koeien en leverde de meeste melk op het eiland. Hij had van jongs af aan al liefde voor het boeren en leerde het van zijn oom. In 1976 kwam hij werken in het bedrijf van zijn vader die toen 25 koeien had. Zijn vader deed alles met paard en wagen en heeft nooit op een trekker gezeten. In 1993 nam Rinke het bedrijf over, zijn zoon werkt inmiddels 2 jaar in het bedrijf.
"Ik heb me altijd onderscheiden door de drang me te ontwikkelen. Ik werk 70 Ă 80 uur per week en dan wil ik wel maximale opbrengst. Daar beleef ik plezier aan." B ET EKEN IS VAN D E P O LD ER Ik h eb er vanaf mijn jeu g d bin din g m ee. N o g steeds m aak ik h et liefst elke avo n d een ro n dje do o r de p o l der, g ewo o n o m even te kijken. D aar o ntspan ik van. D at do e ik liever dan T V kijken of een b o ek lezen. D I LEMMA D e p o pulatie weidevo g els n eemt af, dat zie ik o ok, m aar dat wij
daar schul d aan h ebben, klo pt niet. Ik ben 3 6 0 dag en in de p o l der en zie dat de p o pulatie ro ofvo g els ( ekster, kraaien en buizerd ), die de jo n g en van de weidevo g els o pvreet, to en eemt. Ik h eb dit m eerdere m alen teg en de Vo g elbesch ermin g en S taatsb o sbeh eer g ezeg d, m aar die g eloven mij niet. Pas als h et te laat is, luisteren ze.
R I N KE
37
6A
6A
38
S TAT I S T I EK
LAND
1 0 5 h ectare ( 5 0 h ectare eig en l an d, 5 5 er fp acht ( g ro otste d eel van d e kerk ).
KO EI EN
1 6 0 m elkvee
P ER KO E
8. 8 0 0 liter p er jaar
MES T EN U R I N E
4 0 0 0 m 3 p er jaar
KU N S T MES T
70 to n p er jaar
KR AC H T VO ER
4 0 0 to n
R I N KE
6B
6B
V ER S E D R I J F MES T
R I N KE
39
7
40
G O S S EN
H
et kooien zit al g eneraties in de familie. G ossen's vader en opa waren zowel haring vissers als kooikers. N a terugkomst van zee, doken ze de kooi in. Het kooien is specialistisch werk. Je mag g een enkele verkeerde beweging maken, altijd dezelfde kledij drag en - de eenden mog en je niet ruiken. De opbouw van een kooi duurt 5 jaar, afbreken één dag. Tot 20 0 2 runde hij een eendenko oi. De meeste ko oien worden niet meer g ebruikt en zijn nu erfg oed.
B ET EKEN IS VAN D E P O LD ER D e p o l der h eeft g een betekenis m eer vo o r mij, o m dat er g een een d m eer zit. D e bioto o p is er niet m eer naar. Dit ko mt do o r de kunstm est die de b o eren vanaf 1910 zijn g aan g ebruiken. Lan db ou w werd intensiever en
eento nig er. D e vo edselbro nn en vo o r de een d en weidevo g el zijn weg g eh aal d. Die g aan liefst 's nachts zo ek naar insecten in sloten en weilan den. D at is weg. N u ko m en er duizen den g anzen af o p h et turb o g ras. Die krijg je niet m eer weg.
EEN D EN KO OI EN D e eerste ko oien werden in 1 6 5 5 g eg raven. Zij zo rg den vo o r vo edsel en inko msten. Er waren altijd 6 - 9 ko oien in de p o l der en een paar o p de G rië. D aar over winterden de een den, er zaten er dan duizen den. N a van g st draaiden we ze de n ek o m g edraaid en brachten ze per zak naar de wal vo o r co nsumptie. Er bleven er o ok veel o p Tersch ellin g, waar ze bij de verenigin g en o p de biljarttafel lag en, of je liep ro n d m et een den o m je n ek. We aten ze m et winterpeen en ro deko o l, m eer h ad den we niet. Tot 19 6 3 werden peilstaarten, wintertalin g en, smienten en wil de een d g e van g en. N a 19 6 3 alleen n o g wil de een d.
G O S S EN
41
7A
7A
42
S TAT I S T I EK
EEN D EN KO O I
c a. 2, 5 h ectare g ro ot.
P L AS
1 6 0 x 1 0 0 m eter
VA N G S T
1 8 0 0 - 2 0 0 0 een d en p er jaar
G O S S EN
"Het land droeg bij aan ons bestaan. We lieten altijd 5 0% van de vogels zitten. Respect voor de natuur was destijds veel meer ver weven met levensonderhoud."
G O S S EN
43
8
44
N I EN KE
N
ienke en Albert werken allebei voor het waterschap (Wetterskip Fryslân). Nienke werkt er sinds 1997 als juridisch medewerker en Albert sinds 2001 als beheerder 'dijk en polder' en later ook bij de rioolzuivering. De grootste verandering die zij zagen in de loop der jaren is dat de prioriteit van het waterschap eerst lag bij de bescherming van het land tegen de zee, maar nu is verschoven naar integraal waterbeheer. B ET EKEN IS VAN D E P O LD ER H et is een h ele m o oie p o l der, vo o ral de diversiteit tussen b o e ren m et ag rarisch natuurbeh eer en b o eren die wat intensiever beh eren. O p de en e plek een strakke slo ot, o p de an dere sierlijke slenkenpatro n en. Die afwisselin g is m o oi. D I LEMMA Vroeger werd het waterschapsbestuur voornamelijk gevormd door boeren, als landeigenaren waren zij stemgerechtigd. Sinds een aantal jaren wordt het waterschapsbestuur gevormd door 25 leden waarin 7 leden worden be-
noemd door belangenorganisaties en voor de overige 18 zetels kan iedereen zich verkiesbaar stellen. Het krachtenveld is hierdoor aan het veranderen. Politieke partijen, zoals Partij voor de Dieren of Partij van de Arbeid, die aanvankelijk geen belang hadden in de waterschappen, beginnen nu invloed uit te oefenen. Dit heeft direct effect op welke prioriteiten een waterschap heeft. Het krachtenveld is maatschappelijker geworden. Wanneer de boeren hun belang weer sterker in het waterschapsbestuur naar voren willen laten komen kunnen ze de niet geborgde zetels hiervoor gaan gebruiken.
W ET T ER S KIP FR YS L ÂN T ER S C H ELLI N G Deze vindt zijn oorsprong in het beschermen van het (agrarische en bewoonde) land tegen het water. Als gemeenschap wil je je land beschermen en de voeten drooghouden, dus verbind je stukjes dijk. Langzaam ontstaat er zo een gezamenlijk belang en, in het geval van water, een waterschap “de Terschellinger Polder” (1805). Het waterschap kreeg een bestuur, gekozen voor stemgerechtigde ingelanden. Naast het toezicht op de dijk kwamen daar ook de waterhuishouding en het wegenbeheer van de polder bij.
N I EN KE
45
8A
8A
S TAT I S T I EK
LAND
8B 1 5 0 0 h ectare ( h el e p o l d erg e bie d )
P EI L
2, 5 m tot â&#x20AC;&#x201C; 0, 3 m NAP
Z EED I J K
1 4, 8 km l an g
Z EEG EM A L EN
2
P O L D ER G EM A L EN 2 S T U W EN
46
1 5 0 ( vast en b e dien b aar )
N I EN KE
"Het peilbeheer doet het waterschap net andersom dan dat het natuurlijk zou zijn. 's Winters een laag peil om berging te creĂŤren voor alle neerslag en 's zomers een hoog peil en het water zoveel mog elijk vasthouden. Het waterschap dient met het peilbeheer de functie die het land heeft."
8C
8B
B AG G ER S LI P U IT D E S LO OT
8C
K A A RT WAT ER G A N G EN
Waterl o p en en Lan d sch ap sp l an, 19 5 4
N I EN KE
47
9
48
EG B ERT
A
ls kleuter wist Egbert al dat hij boer wilde worden. Al vroeg had hij een liefde voor werken met dieren. Op zijn 2 2ste kwam hij in het bedrijf van zijn vader. In 1993 nam hij het over met zijn vrouw Karina en vanaf dat moment zijn zij biologisch g aan boeren met aandacht voor agrarische natuur. In de loop van de jaren zijn ze flink uitg ebreid, van 20 naar 10 0 hectare. Inmiddels zit ook zijn zo on C orne in het bedrijf.
"De weidevogels zullen bepalend zijn voor de toekomst van de polder." B ET EKEN IS VAN D E P O LD ER H et m o oiste stukje van N ederlan d is vo o r mij Tersch ellin g, te m eer o m dat zoveel g ebieden verdwijn en. D e p o l der is ĂŠĂŠn g eh eel m et een en o rm e p otentie vo o r de weidevo g el. We zitten nu o p 5 0% van deze p otentie. Er zit veel m eer waarde in dan alleen ag rarisch e pro du ctie. D e weidevo g els zijn zel dzaam. H et is uniek dat driekwart van de G rutto in N ederlan d bro edt. D aarin
h ebben we een verantwo o rdelijkh eid. D I LEMMA Als de verg o edin g en vo o r natuur en weidevo g elbeh eer weg vallen, kunn en we niet verder o p o nze wijze b o eren, dan m o eten we intensiveren. Wij zijn afh anke lijk van deze verg o edin g en. G e lukkig ziet h et er niet naar uit, m et nam e o m dat de weidevo g els steeds zel dzam er wo rden.
EG B ERT
49
9A
9A
50
S TAT I S T I EK
LAND
1 0 0 h ectare ( eig en d o m en er fp acht )
KO EI EN
1 2 5 m elkvee
P ER KO E
7 5 0 0 liter p er jaar
MES T EN U R I N E
3 0 0 0 ku u b d rijfm est p er jaar
EG B ERT
9B
Melkveehouderij
9C
22
1
1
8
1 8
1 22
Weidebeheergronden G een 1 juni 8 juni 22 juni plas dras tot 15 juni kruidenrijk weidevogelgrasland kruidenrijke graslandranden
9B
V ER S E D R I J F MES T
22
22 8
8
8
9C
K A A RT WAT ER G A N G EN
D eze kaar t l aat d e p erc el en zi en di e o n d er h et wei d eb eh eer val l en.
EG B ERT
51
10
52
J EL L E
J
elle heeft van jongs af aan een passie voor techniek. Toen hij van de landbouwschool afkwam, raakte hij verzeild op een akkerbouwbedrijf in Canada. Eerst voor 6 maanden, maar uiteindelijk werd het 6 jaar. Bij terugkomst, nu twaalf jaar geleden, begon hij, na in de melkveehouderij van zijn vader te hebben gewerkt, aan de verwezenlijking van zijn droom: Cupcompost. Dit bedrijf verwerkt het groenafval van de G emeente tot compost voor op het eigen land. Naast Cupcompost startte hij een agrarisch loonbedrijf.
"It is not the acres you own and its value, but the soil you have, that is the value." B ET EKEN IS VAN D E P O LD ER Prachtig mooi om in de polder te zijn! Ik ben erin opgegroeid. Mijn thuis. Ik weet er alles van, van bodem tot stekpalen. Als je in de ochtend de koeien wegbrengt en je hoort de geluiden, dan krijg ik kippenvel. Het is een genot om te zien hoe de grutto en de tureluur samenwerken en een schouwspel opvoeren in de polder. D I LEMMA Ik merk aan alles dat de wei-
d e v o g e l e r m i n d e r i s. H et e ffe c t o p d e b i o to o p d o o r h et v e rd w ij n e n v a n d e w e i d e v o g e l , w o rd t z w a a r o n d e r s c h a t. D e w e i d e v o g e l d o et v e e l m e e r d a n a l l e e n e e n e i tj e l e g g e n e n e e n m o o i g e l u i dj e m a ke n. A l s d e w e i d e v o g e l v e rd w ij n t , d a n i s d e b i o to o p n i et m e e r g ezo n d , d a n m i s t e r e e n s c h a ke l e n d a t k l o p t n i et. H et i s a l s i n d e j a a rg et ij d e n i n e e n s d e h e r f s t zo u w e g v a l l e n , d a n w e et j e d a t e r i et s m i s i s.
J EL L E
53
10A
10A
S TAT I S T I EK
LAND
NORM
6 0 h ectare eig en g ro n d ( m elkveeh o u d erij ) 4 0 to n p er h ectare
G R O EN A F VA L 5 0 0 0 to n p er jaar
54
C O MP O S T
2 5 0 0 to n p er jaar
G R AS
Maai 9 0 0 h ectare p er jaar
J EL L E
10B
10B
C O MP O S T
J EL L E
55
11
56
J A N & PAU L
J
an en Paul zijn jagers op Terschelling. Ze zijn onderdeel van een jacht/poldercombinatie. Jagen is meer dan een hobby. Jagers zijn verantwoordelijk voor populatiegroottes. Jan en Paul plukken, slachten en verwerken het geschoten vlees door het te roken en er worsten van te maken. Het vlees gaat voornamelijk naar lokale restaurants. Beiden hebben een wildhygiĂŤne-certificaat en mogen zelf certificeren. B ET EKEN IS VAN D E P O LD ER Voor mij was eieren zoeken nog mooier dan het jagen. Het was mijn leven. Als jongetje was ik lid van de Vogelwacht en ging ik elk jaar in het hele vroege voorjaar zoeken. Ik raapte zo rond de 100 eieren per jaar. Sommigen raapten wat meer, anderen minder. In die tijd waren er ongeveer 50 eierzoekers. De hele beleving van het veld ingaan, je collega's die er ook waren, de subtiele signalen van de kieviten met eieren. Ik herkende elk jaar weer de terugkomende kieviten aan bijvoorbeeld een speciaal vlekje, kleurafwijkingen van de eieren of een vogel aan een manke poot. Sommige kieviten hadden zelfs een naam. Na de raaptijd vond de weidevogel zorg plaats. Daarin was ik toen vol actief. D I LEMMA Wij faciliteren de boer die geen ganzen op zijn land wilt. De boer
naast hem gedoogt ze dan weer wel, daar wordt hij voor betaald, maar na 1 juni komt hij/zij bij ons om diezelfde ganzen te verjagen. We zien dat al die subsidies voor veel verdeeldheid zorgen. Hetzelfde geldt voor de weidevogels. Zij hebben nu ook steeds meer een maatschappelijke betekenis, die wil je niet in de weg zitten, maar juist in de broedperiode worden we tegenwoordig meer gevraagd om de ganzen te bestrijden. De flora- en faunawet uit 1998 en het beschermen van ganzen werkt dus contraproductief voor weidevogels. Het probleem ligt eigenlijk in de duinen omdat ganzen daar uitgebroed worden, al in 2011 hebben we daar een plan voor gemaakt, maar dat stuitte op verzet bij de terreinbeheerder. G anzen vertrappen soms ook de eieren van de weidevogels.
"De polder en de weidevogel geven een gevoel van een verloren jeugd, van nostalgie, omdat we geen eieren meer mogen zoeken." J A N & PAU L
57
11 A
11 A
58
11 B
S TAT I S T I EK
A A N TA L L ED EN
62
P O L D ER C O MB I N ATI ES
3
A A N TA L G A N Z EN P ER J A A R G ES C H OT EN
4 0 0 - 5 0 0 stu ks
H A AS
170 stu ks p er jaar
11 C
LO KEEN D K A A RT
O verzicht jacht /p o l d erc o m bin aties Tersch el lin g
J A N & PAU L
JACHT VERENIGING De WBE (wildbeheereenheid) bestaat uit alle individuele jagers op Terschelling, sommigen van hen vormen een jacht/poldercombinatie. Deze ontstonden toen de jachtwet na de Tweede Wereldoorlog van kracht werd. Jagers benaderden boeren om jachtrechten te huren. Voor de jacht is namelijk toestemming nodig van de grondeigenaar. Daarnaast schrijft de Wet Natuur Bescherming voor dat je alleen op een aaneengesloten gebied van minimaal 40 hectare mag jagen. Door met meerdere jagers jachtrechten te huren in ĂŠĂŠn aaneengesloten gebied, ontstonden jacht/poldercombinaties. Jagen op wild mag om de duurzame benutting. Dat kan omdat er voldoende zijn en de instandhouding van die soorten niet in het geding is. De soorten waarop gejaagd mag worden zijn: Wilde Eenden, hazen, fazanten en konijnen en houtduiven. Die vallen onder de categorie wild en mogen in een periode van het jaar dus geschoten worden zonder ontheffing. Grauwe ganzen, brandganzen en kolganzen worden met een speciale ontheffing geschoten.
11 B
11 C
JACHT V ELD W ESTELIJ K W EST ca. 60 hectare JACHT V ELD W EST C O MBIN ATIE ca. 4 80 hectare JACHT V ELD MID D OOST CO MBIN ATIE ca. 5 80 hectare
J A N & PAU L
59
4
60
W
at zijn de mog elijke toekomstperspectieven van de Terschelling er polder ? Deze vraag werd aan de elf g eĂŻnter viewde partijen voorg eleg d. Wat zijn hun wensen en hoe denken ze dat de polder eruit zal zien over 40 jaar ?
1. STEVEN De toekomst hangt af van de opvolging van de boeren. Neem Ameland, daar zijn maar drie opvolgers en is de grondprijs inmiddels gezakt naar de helft van hier. Het is een risicovol beroep. Wie stapt daar nog in? Misschien is biologisch boeren wel de enige optie hier. Als je kijkt naar de Duitse Waddengebieden, dan zie je geen enkele boer meer, de polders zijn een grote ruige bende met wat paarden, maar amper weidevogels. Als er geen boeren meer zijn, dan ook geen weidevogels. Het is jammer dat de weidevogel niet kan praten, dan zouden we kunnen overleggen. 2. G ER AR D Maatschappelijke beeldvorming wordt steeds belangrijker. Een groeiende groep mensen en organisaties willen iets zeggen over de polder, bijvoorbeeld de Vogelbescherming die zich hier opdringt, maar slecht communiceert met de
grondeigenaren. Wat mij betreft moet je die polder met rust laten, niet aankleden. In 2058 zullen er minder boeren zijn, er is weing opvolging, en de bedrijven die er nog zijn, zullen groter worden. 3. C EES In de to eko mst zullen er n o g steeds b o eren zijn. H et aantal ko eien is altijd h etzelfde g eweest, erg ens tussen de 80 0 en 10 0 0. Ze zullen alleen wel o p min der adressen staan. Die sch aalverg rotin g is beg o nn en na de Tweede Werel do o rlo g. Iedereen werd verplicht o m eraan m ee te do en. To enmalig minister vo o r lan db ouw S icco Mansh o lt stel de een minimumprijs vast van de m elk. D at beteken de dat b o eren finan cieel o n dersteun d werden o m dat de m elk an ders te duur zou wo rden vo o r een bepaal de g ro ep. Die prijs is nu g eko ppel d aan de werel dm arkt. D at h ad den ze n o oit m o eten do en. D e h ele m aatsch appij is hier schul dig aan.
TO EKO MS T P ER S P ECT I E V EN
61
4. AR Ï EN
omdat het groepje boeren dan wel erg klein wordt.
Ik hoop dat het zo blijft zoals het nu is, dat de stand van de weidevogel hetzelfde blijft, en dat er verschillende soorten boeren zullen zijn. De polder en de bewerking er van moeten divers blijven. We moeten vooral niet allemaal hetzelfde gaan doen. 5. C EES Ik durf niet te zeggen hoe het er dan voor zal staan. Mijn vermoeden is dat over er 10 tot 15 jaar nog minder weidevogels zullen zijn. Ik denk dat het ontwikkelplan de Terschellinger polder perspectief biedt. Omdat dit plan in het slenkengebied “herstel” kansen ziet voor weidevogels en boeren. Het slenkengebied en kruidenrijk grasland is van “levensbelang” voor de weidevogels. Dit gebied gaat uit van de hoogteverschillen in het landschap, en heeft een grotere plantendiversiteit door de unieke overgang van zilt naar zoet, dat is iets wat de weidevogel prettig vindt. 6. R I N KE Dat groter, groter, groter, die eindeloze schaalvergroting, kan zo maar van de ene op het andere moment een omslag maken. In de toekomst zal het aantal boeren afnemen. Dat vond ik erg jammer
62
7. G O S S EN Ik denk - en hoop - dat we S chiermonnikoog als voorbeeld moeten nemen. Laten we met de neuzen dezelfde kant op gaan staan. Land met wad, wat wij hier hebben is een uniek gebeuren, daar moeten we zuinig op zijn. 8. N I EN KE H et zal dan veel natuurlijker zijn. Meer bio diversiteit. D aar g aan we lan g zaam naar to e. D enk aan natuuro evers en bredere sloten m et natuurlijke ran den die in g ezaaid zullen wo rden m et blo em en en planten die hier thuish o ren. D eze wo rden min der g em aaid en bieden m eer diversiteit aan. Waar m o g elijk wo rdt dit nu al uitg evo erd. O ok ver wachten we dat er niet m eer dan tien b o eren zullen zijn o p Tersch elling, m aar die b o eren m o eten er wel blijven, de co mbinatie van weidevo g el en b o er is h eel belan g rijk. 9. EG B ERT In de to eko mst zal er steeds m eer nadruk lig g en o p de natuurp otentie van de p o l der. D e wetg evin g ro n do m de lan db ouw
TO EKO MS T P ER S P ECT I E V EN
wo rdt stren g er. Er zijn steeds m eer m aatsch appelijke krach ten die die kant uit wijzen. Ik ver wacht dat h et b o erenbedrijf m eer g epaard zal g aan wo rden m et natuurbeh eer. Eig enlijk zo als h et vro eg er o ok was, alleen to en o nbewust. Tevens zal h et g ebied m eer en m eer een bestemmin g als to eristisch e trekpleister krijg en. 10. J ELLE Lan g zaam zal de p o l der ver wil deren en verro mm elen, er zullen teg en die tijd g een m elkveeh ou ders m eer zijn. Ja, misschien n o g wat h o bbyb o eren vo o r de to erist, of wat beesten vo o r h et vlees. Maar de huidig e instellin g van de m eeste b o eren zal ze niet ver bren g en. D at betekent o ok min der tot g een weideg an g m eer en daarm ee staat o ok de weidevo g el o p h et spel. Wellicht
dat een bijzo n der streekpro du ct n o g uitko mst biedt. 11. JAN & PAU L Verg ro ot de p o l der m et buiten dijkse kwel derlan dsch appen o m h et areaal aan vo g els te verg ro ten. D e druk o p de p o l der is nu en o rm. Er wo rdt veel g el d in g eĂŻnvesteerd, dat zo rgt vo o r veel spannin g en. Vanuit h et natuurren dem ent g ezien, is h et raar dat m en dit zo ekt o p weilan den waar b o eren aan h et pro du ceren zijn. D e m aatsch appij wil vo g els trekken. Maak kwel derlan d sch appen, en leg weidevo g elg ebieden aan in de ran den van de p o l der. Zaai de berm en en slo otran den in m et inh eemse planten vo o r vo edsel en besch ermin g. Pro beer daarnaast de p o pulatie predato ren in te damm en, o m h et bro edsu cces te verg roten.
TO EKO MS T P ER S P ECT I E V EN
63
Persp ectief is s am en m et d e G el ui d s spie g el o n d erd eel van “G eg ro n d ” , een p roject over d e Tersch el lin g er p o l d er. C O N C EPT El m o Vermijs MET D A N K A A N D e g eïnter viewd e p ar tijen o p Tersch el lin g Vo g el b esch ermin g Festival O ero l G R A FI S C H E VO R MG E V I N G Wal ewijn d en B o er 2 01 8 ©
64
TO EKO MS T P ER S P ECT I E V EN