Raam en Deur editie 1-2021

Jaargang 23 nr 1 - 2021

vakblad voor raam-, deur- en geveltechniek, van ontwerper tot verwerker

Grootformaat doekzonwering en dimbaar glas in Brussels monument RenD 1-2021 Cover.indd 1

09-02-21 15:08

DucoTop 60 ‘ZR’ FLENS Topventilatie voor specifieke kunststofkozijnen

Partner van

Meer info via duco.eu/vihrea

Wind- en waterdicht

Kunststof kozijnen

Esthetische plaatsing

Doorlopende afdichtingsrubber

K-Vision & Gealan

Extra aanslagflens

We inspire at www.duco.eu

adv_Duco.indd 1 26062009_DUCO_RaamEnDeur.indd 48

05-02-21 09:40 28/09/2020 14:08

VOORWOORD

Het jaar in met een grote BENG? Bent u het jaar – ondanks het vuurwerkverbod – ook begonnen met een grote BENG? Of was er bij u geen sprake van een enorme ‘knal’ en gaat 2021 verder waar 2020 ophield? Persoonlijk moet ik erkennen dat het nieuwe jaar voor mij weinig anders begon dan voorgaande jaren. Oké, we leven in een bizarre tijd, maar los daarvan voelde het voor mij niet anders.

En toch hebben wij in onze branche alle reden om het nieuwe jaar te verwelkomen met een gezonde dosis adrenaline in ons lijf. Immers, we zijn op 1 januari wel degelijk begonnen met een grote BENG! Of u zich ervan bewust bent of niet, we hebben op 31 december 2020 de vertrouwde EPC na 25 jaar uitgezwaaid en een dag later de deur geopend voor de eisen van Bijna Energieneutrale Gebouwen. De nieuwe norm voor energieprestaties van gebouwen.

Gevels spelen een belangrijke rol in die energie prestatie, dat weten wij als specialisten al vele jaren. En de afgelopen jaren hebben we er ons ook voorzichtig op kunnen voorbereiden. Niet in de laat ste plaats dankzij voorlopers die zich in pilotprojec ten tot doel stelden al conform BENG op te leveren.

Maar daarmee is niet gezegd dat BENG vanaf nu een vanzelfsprekendheid is. En dat gaat straks ook gelden voor de Wet Kwaliteitsborging voor het Bouwen (WKB), waarmee we volgend jaar definitief geconfronteerd worden. Dergelijke regelingen en wetten zijn, zeker in de voorbereiding en introduc

COLOFON Raam en Deur vakblad voor raam , deur en geveltechniek, van ontwerper tot verwerker. www.raamendeuronline.nl Verschijning 6x per jaar Uitgave Plancommunicatie Postbus 61 NL 5258 ZH Berlicum Tel. +31 (0)73 503 88 32 E mail: info@plancommunicatie.nl Uitgever Edgar Molijn Redactie-adres Raam en Deur Postbus 61 NL 5258 ZH Berlicum Tel. +31 (0)73 503 88 32 E mail: raamendeur@plancommunicatie.nl Redactie Hans Fuchs, Arie Grevers, Geert Hilferink, Edgar Molijn Eindredactie: Metttaal, Maarten Ettema

Wilt u bereik en impact?

Neem dan contact op met Molijn Sales Support Edgar Molijn of Bert van Woesik Postbus 61 NL 5258 ZH Berlicum Tel. +31 (0)73 503 35 44 E mail: raamendeur@molijnsalessupport.nl E mail advertentiebestanden: traffic@molijnsalessupport.nl Vormgeving Inpladi bv bureau voor idee en creatie, Cuijk Druk Veldhuis Media bv, Raalte Opgave en vragen over abonnementen Nederland: Abonnementenland Postbus 20, 1910 AA Uitgeest Tel. +31 (0)251 25 79 24 Fax +31 (0)251 31 04 05 Website: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen. Abonnementenland is ook bereik baar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

Jaarabonnement € 77, excl.btw.

tiefase, vooral een ‘ding’ van grote aannemers, fabrikanten en uitvoerende en controlerende instanties.

Vaak merk ik in gesprekken met kleine specialisten dat dergelijke regelingen voor hen vooral een ver van mijn bedshow zijn. En of dat nu logisch of juist verontrustend is; ik kan me dat wel voorstellen.

Deze specialisten zijn namelijk in veel gevallen onderdeel van het hele bouwproces. En dus ‘slechts’ een radar in het grote geheel. Hun invloed op de uiteindelijke energieprestatie van een gebouw is beperkt.

Die beperkte invloed betekent echter niet dat zaken als BENG en de WKB niet belangrijk zijn voor deze groep. Want de producten en diensten die deze bedrijven leveren moeten wel voldoen aan die eisen.

Een leverancier of partner die daarin niet voorziet, wordt straks overgeslagen. Daarom kijk ik vol ver wachting uit naar de ontwikkelingen dit nieuwe jaar en de stappen die we als gehele branche gaan zet ten. Op dit vlak, maar ook daarbuiten.

Laten we samen zorgen voor een jaargang Raam en Deur vol inspirerende, informerende en mooie artikelen. Te beginnen met deze eerste van 2021.

Ik wens u veel leesplezier!

Edgar Molijn Hoofdredacteur Raam en Deur

Opgave en vragen over abonnementen België: Abonnementenland Ambachtenlaan 21 Unit 2A B 3001 Heverlee Tel. +32 (0)28 08 55 23 Fax +32 (0)28 08 70 05 Website: www.bladenbox.be voor abonneren of www.aboland.be voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Jaarabonnement buitenland € 93, Beëindigen abonnement: Opzeggingen dienen 8 weken voor afloop van de abonnementsperi ode in ons bezit te zijn. Prijswijzigingen voor behouden.

Off- en online plaatsingen van Close-Ups, Advertenties, Advertorials en Columns De inhoud van zowel Close Ups, advertenties, advertorials en columns zijn samengesteld door of namens adverteerders of derden en wordt door Plancommunicatie niet beoordeeld op de juistheid, volledigheid en rechtmatigheid daarvan. Plancommunicatie en redactie aan vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor de inhoud hiervan.

baar gemaakt zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

Uitgever en redacteuren verklaren dat deze uit gave op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld. Evenwel kunnen uitgever en redacteuren op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de off en online informatie. Uitgever en redacteuren aan vaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor schade van welke aard ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die geba seerd zijn op bedoelde informatie. De weder partij wordt met nadruk aangeraden deze infor matie niet geïsoleerd te gebruiken maar af te gaan op zijn professionele kennis en ervaring en de te gebruiken informatie te controlereren.

ISSN 1389 6873

: @RD_redactie

: @RD_banen

Copyrights Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, op welke wijze dan ook of worden opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of open

1/2021

RD1-2021_Voorwoord.indd 3

I

3

09-02-21 15:28

INHOUDSOPGAVE

Bouwplaats

Kantoor uit staal en glas op geluidswal Het kantoorpand van telecomprovider KeenSystems in Gemert combineert een dramatisch uitkragende staalconstructie met zakelijke vliesgevels en spiegelglas. Gevelbouwer Vorsselmans zette het beeld van architectenbureau Denkkamer om in maakbare façades.

Precisie in de detaillering stond voorop.

8 Familiebedrijf

Familiebedrijf heroal – Johann Henkenjohann timmert al bijna 150 jaar aan de weg Hoe een klompenmaker een innovatieve en internationaal opererende producent van onder meer rolluiken, zonweringschermen en raam , deur en gevelsystemen werd. Dat is het ver haal van familiebedrijf heroal – Johann Henkenjohann GmbH & Co. KG, dat begon in 1874 in het Duitse Verl. Max Schöne is de vijfde generatie op rij en leidt samen met management team een onderneming waar ruim 800 mensen werken.

14 Elektronisch Toegangsbeheer

Slim binnenkomen per app De interesse in elektronisch openen en sluiten neemt gestaag toe. In de race om de gunst van de gebruiker rollen leveranciers aanhoudend innovaties en noviteiten uit voor ‘smart home’ en ‘smart office’. ‘Smart entry’ met de mobiele telefoon is hard op weg het nieuwe normaal te worden.

22 Op de cover In de rubriek Dossier Circulair: Grootformaat doekzonwering en dimbaar glas in Brussels monument Lees verder op pagina 40

Voorwoord

3

Jaargang 23 nr 1 - 2021

vakblad voor raam-, deur- en geveltechniek, van ontwerper tot verwerker

Postbox Berichten uit de markt

6

Bouwplaats Kantoor uit staal en glas op geluidswal

8

Column Na Brexit Jacques Mertens, Hoofd Laboratorium voor Brandveiligheid bij Peutz

13

Familiebedrijf heroal – Johann Henkenjohann timmert al bijna 150 jaar aan de weg 14

Grootformaat doekzonwering en dimbaar glas in Brussels monument RenD 1-2021 Cover.indd 1

09-02-21 15:08

Beeld: Renson; Halio Glass 4

I

2021/1

RenD 1-2021_inhoud.indd 4

10-02-21 10:41

INHOUDSOPGAVE

Politiekeurmerk Veilig Wonen (Deel 11)

Bestuurders krijgen subsidie voor beveiliging eigen woning Bestuurders van decentrale overheden kunnen sinds 1 januari een beroep doen op een sub sidieregeling voor beveiliging van hun woning. Daarmee kunnen zij zich beter wapenen tegen mogelijk geweld en agressie die samenhangt met hun bestuursfunctie. Zij komen in aanmer king voor een subsidie van maximaal 2400 euro.

26 Brandveiligheid

Brandtesten tonen het belang van glastype en –montage Waaraan moet brandveilige beglazing in ramen en deuren voldoen en hoe moet je dat tes ten? Die vragen zijn voor de gemiddelde producent van ramen en deuren niet zomaar te beantwoorden. Raam en Deur vroeg daarom Joris van der Vleuten, adviseur geveltechniek en brandveiligheid bij Peutz om ons door het woud van normen, richtlijnen en voorschriften te gidsen.

36 Dossier Circulair

Grootformaat doekzonwering en dimbaar glas in Brussels monument Met de renovatie en transformatie van het Gare Maritime kreeg Brussel er een ‘stad in de stad’ bij, met kantoren en winkels aan een inpandige groene boulevard. De renovatie door architect Jan De Moffarts en Bureau Bouwtechniek zette in op behoud van het historische gebouw. Bij de BREEAM ‘excellent’ transformatie tot werk en winkelpand door Neutelings Riedijk architecten stonden circulariteit en demontabiliteit voorop. Aan de gevels kreeg Gare Maritime grootformaat doekzonwering en dimbaar glas.

40 Close-Up BlueSmart van BUVA: beproefd digitaal toegangsbeheer 20

Schuifpuien trends en ontwikkelingen Van de Vin innoveert met nieuwe schuifpui vinSlide

Elektronisch Toegangsbeheer Slim binnenkomen per app

Brandveiligheid Brandtesten tonen het belang van glastype en montage

Politiekeurmerk Veilig Wonen (Deel 11) Bestuurders krijgen subsidie voor beveiliging eigen woning

22

30

Dossier Circulair Grootformaat doekzonwering en dimbaar glas in Brussels monument

40

Branchepagina VMRG

46

36

26

1/2021

RenD 1-2021_inhoud.indd 5

I

5

10-02-21 10:41

POSTBOX

Intersteel zet trend met nieuwe deurkruk Antracietgrijs, dat is de kleur van vier nieuwe deurkrukken van Intersteel. Volgens de fabrikant is dat dé trendkleur van 2021. De vier deurkrukken maken deel uit van de Living collectie en zijn beschikbaar met ronde en vierkante rozetten. Hun robuuste en moderne vorm geving maakt ze geschikt voor uiteenlopende interieurs. Ook in antraciet levert Intersteel bijpassende accessoires zoals rozetten met sleutelgat, profielcilindergat en ook toilet en badkamersluitingen zijn in deze serie verkrijgbaar.

Erasmus Universiteit bouwt aan duurzame campus Onlangs is begonnen met de bouw van een nieuw onderwijsgebouw op de Campus Woudestein van de Rotterdamse Erasmus Universiteit. De universiteit heeft als doel om hier een duurzame onderwijs en onder zoeksomgeving te creëren en het nieuwe, zes verdiepingen hoge gebouw moet daar het jongste visitekaartje van worden. Het gebouw – een ontwerp van Paul de Ruiter Architects – krijgt onderwijsruimten, studie en werkplekken en ontmoetingsruimten. Het wordt zoveel mogelijk circulair gebouwd en is geheel energieneutraal en klimaatbestendig. Transparante gevels zorgen voor verbinding met de omgeving en laten veel natuurlijk daglicht binnen. Veel groen en houten detailleringen moeten het gebouw een warme en aangename uitstraling en natuurlijke frisse lucht geven. Bovendien krijgt het een innovatief ventilatiesysteem dat gebruikmaakt van zonnewarmte en wind waardoor er bijna geen energie nodig is voor de ven tilatie. BAM Bouw en Techniek verzorgt de ontwikkeling en realisatie van het gebouw. Naar verwachting wordt het in het collegejaar 2022 2023 in gebruik genomen.

Weg met de sleutel, leve de smartphone Producent Bold is al bekend van systemen voor sleutelloze toegang via een app. Nu brengt het bedrijf de Bold Connect op de markt, een gateway die op het internet wordt aangeslo ten. Hierdoor kunnen de bestaande Bold Smart Cylinder (SKG***) en de Bold app met elkaar communiceren – waar de gebruiker zich ook bevindt. Behalve dat de deur op afstand kan worden bediend is het ook mogelijk anderen toe te voegen aan het netwerk. Bij gebruik van het slot krijgt de beheerder desgewenst een melding in de app. Hier houdt het gebruiksgemak niet op, laat de fabrikant weten. Een Bold Smart Lock is zo gemaakt dat hij iedere stan daard deurcilinder kan vervangen en in vijf minuten te installeren is. Zelfs driepuntslui tingen en klemmende deuren zijn geen pro bleem voor Bold. En voor wie vergeetachtig is en soms zijn telefoon kwijt is, is het slot ook te openen met een pincode.

Milieubewust aluminium met keurmerk VMRG Aluminium kozijnen met het VMRG Keur merk scoren hoog in de Nationale Milieu database. Dat komt door het voor de bouw en gevelbranche uitzonderlijk hoge percen tage circulair materiaalgebruik in aluminium gevels. Zo kost het recyclen van aluminium slechts 5 procent van de energie die nodig is voor het produceren van nieuw aluminium uit bauxiet. Dit levert dus een enorme CO2 reductie op. Tegenwoordig wordt 95 procent van het gevelaluminium na gebruik gerecy cled. In nieuwe gevels is 55 procent van het aluminium inmiddels van circulaire her komst. Hiermee voldoen de aluminium gevel producten nu al aan de circulaire doelstellin gen voor 2030.

Productnieuws?

Bedrijfsnieuws?

Branchenieuws?

Mail naar: raamendeur@plancommunicatie.nl

6

I

Aluminium schroot en aluminium ‘broodjes’ samen de oven in.

2021/1

RD 1-2021 Postbox.indd 6

10-02-21 10:48

POSTBOX

AKH Gevelelementen verder als Hanssen Kozijnen

Webinar over daglichtrichtlijn

Het bedrijf vormt hiermee de dealerorganisatie van de Hanssen Group en verwerkt kunststof kozijnen van K Vision profielen. Met de naamswijziging draagt AKH voortaan dezelfde naam als de kozijnenproductie. Dat was wenselijk omdat dealers bij Hanssen Kozijnen rechtstreeks zaken doen met de producent. Dit alles doet geen afbraak aan het dna van het bedrijf. Zoals het zelf stelt: “Hanssen Kozijnen is een familiebedrijf in hart en nieren, met de juiste kern waardes en passie voor kozijnen. De samenvoeging met de fabriek onderstreept dit.”

Op 11 maart organiseert NEN samen met NSVV en Dutch Daylight het gratis webinar ‘Daglicht: factoren voor gezondheid’. Doel is in de eerste plaats een kennismaking met de Nederlandse Praktijkrichtlijn over daglicht in gebouwen (NPR 4057). Deze NPR is ontwik keld om toelichting te geven op NEN EN 17037 ‘Daglicht in gebouwen’ (opvolger van daglichtnorm NEN 2057). De Europese norm NEN EN 17037 werkt met ‘daglichtfactoren’ – in plaats van het huidige daglichtopper vlakte. Aan het woord komen Mariëlle Aarts van de TU Eindhoven die vanuit wetenschap pelijk perspectief de effecten van daglicht op de mens toelicht. Gertjan Verbaan van DGMR, voorzitter van de normwerkgroep dag licht, geeft uitleg over de bepalingsmethode.

Het webinar is van 13.00 tot 14.00 uur.

Aanmelden: ga naar nen.nl (zoeken op: dag licht: factoren voor gezondheid).

Reynaers neemt Agentor over Reynaers Aluminium uit Helmond neemt technische groothandel Agentor over. Zo versterkt het bedrijf in Nederland zijn positie als partner voor stalen systeemprofielen, hang en sluit werk en afdichtproducten. Reynaers Aluminium is actief in de ontwikkeling en verkoop van aluminium gevelsystemen in Nederland. Het bedrijf is onderdeel van de internationale Reynaers Group die wereldwijd aluminium en stalen geveloplossingen aanbiedt. Directeur Edgar van Ginkel van Reynaers is opgetogen over de overname: “Agentor verzorgt in Neder land onder meer de verkoop van de stalen systemen van Forster. Sinds 2017 maakt Forster deel uit van de Reynaers Group en dus wilden we ook in Nederland de verkoop van deze systemen in eigen hand nemen. Daarnaast onderscheidt Agentor zich door veel kennis op het gebied van bijvoorbeeld luchtdicht bouwen, inbraakwerendheid, toegangscontrole en brand werendheid. Die vormt een uitstekende aanvulling op de expertises van Reynaers.” Agentor heeft 30 medewerkers en blijft gevestigd in Oud Gastel.

Heroal op digitale beursstand Van 22 25 februari vindt R+T 2021 plaats.

Deze Duitse beurs voor rolluiken en zonwe ringssystemen is dit jaar volledig virtueel te bezoeken. Fabrikant heroal toont hier zijn nieuwste zonweringsoplossingen voor verschil lende toepassingen in de woning en project bouw. Zo presenteert het op het gebied van verticale screen zonweringsoplossingen de volledig in te bouwen 25 millimetergeleider voor het heroal VS Zip Screen systeem. Ook constructief is het screen geoptimaliseerd, zodat oppervlakken van 18 vierkante meter mogelijk zijn met de heroal VS Z met elementbreedtes tot 6 meter. Heroal ontwikkelde tevens een nieuwe onderlijst die zorgt voor een optimale doekspanning, zelfs bij die hele grote ele menten, evenals een mogelijkheid voor de realisatie van deur raamcombinaties met een door lopende kast.

Innovatieve houtbouw met hypermoderne ventilatie

BouwNovum bouwde in Nijverdal een serie houten woningen die op de toekomst zijn ontwikkeld. Zo zijn ze niet alleen remontabel en energieneutraal, maar ook levensloopbe stendig en makkelijk aan te passen aan ver anderende woonwensen. Paradepaardje is de zonneschoorsteen die voor natuurlijke venti latie en een ruime hoeveelheid daglicht zorgt. Dit systeem vroeg om een uitgekiende, vraaggestuurde ventilatie, waarvoor Duco zorgde. De betrokken Duco medewerker Keimpe van der Wal zegt daarover: “Vraag gestuurde systemen leveren een fikse ener giebesparing op vergeleken met continu draaiende systemen. Door gebruik te maken van natuurlijke luchtstromen kan er nóg meer bespaard worden op energie. De DucoBox Focus met zonesturing regelt de ventilatie per ruimte. Dat leidt tot kleinere ventilatiehoeveelheden waardoor het verwar mingsgebruik wordt beperkt. Het resultaat?

Een optimaal thermisch comfort in alle leef ruimtes.”

1/2021

RD 1-2021 Postbox.indd 7

I

7

10-02-21 10:48

BOUWPLAATS Tekst Hans Fuchs Beeld Denkkamer, Ad de Rooy, Vorsselmans

Kantoor uit staal en glas op geluidswal

Abstract en met oog voor detail Het kantoorpand van telecomprovider KeenSystems in Gemert combineert een dramatisch uitkragende staalconstructie met zakelijke vliesgevels en spiegelglas. Gevelbouwer Vorsselmans zette het beeld van architectenbureau Denkkamer om in maakbare façades. Precisie in de detaillering stond voorop.

Details op scherp Het verkennen van de maakbaarheid begon al vroeg in het traject, stelt projectarchitect Dennis van de Rijdt: “Aan de voorkant van het ontwerp- en bouwtraject hebben we alle details al op scherp gezet en meteen, samen met onze adviseurs en leveranciers, goed gekeken hoe we de gewenste werktuigbouwkundige precieze konden realiseren. Constructie en gevel waren leidend.

Daar zijn later alle andere elementen in geïntegreerd, waaronder ook het gedraaide volume van de tweede verdieping. Dat volume is tevens constructie en gevel. Dat was evengoed onderdeel van het ontwerpen van de gewenste scherpe detaillering. Je kunt je voorstellen dat er stevige uitdagingen waren op het gebied van waterdichting en hemelwaterafvoer. Om in de bovenste vloer de gedraaide trap naar de spiegelglazen verdieping te realiseren, werden de kanaalplaatvloeren van de verdiepingsvloer in het werk schuin gezaagd en vervolgens ingelegd. En ook als het om de gevel ging: de radiussen van de Schüco-profielen die in het gebouw zijn gebruikt, kenden we in de ontwerpfase al. Wat de gevel betreft waren de toleranties uitzonderlijk kritisch.”

Voor Denkkamer Architectuur en Onderzoek is de Brabantse gemeente Gemert thuisbasis en architectuurlab tegelijk. Het architectenbureau ontwierp er de afgelopen jaren een handvol bijzondere panden, waaronder het VDG-hoofdkantoor met verdiepingshoog gebogen glas aan de gevels, en het bedrijfspand met doorschijnende façade van champignonmestproducent Van de Boomen.

Nieuwe loot aan die stam is het kantoor van telecomprovider KeenSystems langs de N272. En ook hier trekt de gevel de aandacht.

Denkkamer trok voor KeenSystems de geluidswal langs de drukke randweg door en plaatste daarin de begane grond van de nieuwbouw.

De ver uitkragende eerste verdieping op die in groen gevatte plint kreeg een strakke vliesgevel. Flinke koperkleurige vinnen uit geanodiseerd aluminium geven die façade maat, ritme en plasticiteit. De gedraaide tweede verdieping is een autonome rechthoek uit spiegelglas – van buitenaf ongenaakbaar gesloten, voor gebruikers transparant rondom.

Helder beeld De gevels van KeenSystems werden geëngineerd, geproduceerd en gemonteerd door Vorsselmans uit het Belgische Wuustwezel. Dirk-Jan Immerzeel was namens de gevelbouwer als projectleider bij de nieuwbouw betrokken.

Bij de engineering draaide het volgens Immerzeel om het omzetten van de voorstelling van de architect naar het ‘maakbare beeld’. Dat beeld was helder, stelt Immerzeel: “Twee abstracte volumes boven elkaar, glas over twee verdiepingen, uit het zicht gehouden vloeren; constructie, materialisering en detaillering onderstrepen het hightech karakter van de gebruiker. Dat resulteerde in een vliesgevel hangend aan de twee verdiepingsvloeren, met ankers uit het zicht, weggewerkt in stijlen die vóór beide vloeren langs gaan.”

Slanke profielen Het gevelbeeld van KeenSystems verlangde zo slank mogelijke profielen, aldus Dirk-Jan Immerzeel. Vorsselmans gebruikte daarvoor een Schüco FWS-50 aluminiumprofiel van 50 millimeter breedte en een stijldiepte van 150 millimeter. Immerzeel: “Die stijldiepte was hier 8

I

2021/1

RD 1-2021 Bouwplaats.indd 8

09-02-21 15:34

l

BOUWPLAATS

Het kantoorpand van KeenSystems bestaat uit een betonnen voet, opgenomen in de geluidswal langs de N272, een uitkragende eerste verdieping met een vliesgevel en een gedraaide tweede verdieping met gevels uit spiegelglas.

De vliesgevel van KeenSystems hangt aan de twee verdiepingsvloeren. De ankers zijn weggewerkt in de stijlen, die vóór de vloeren langs gaan.

Vakwerkliggers en windverbanden Constructief bestaat het kantoorpand van KeenSystems uit een betonnen kelder in de aarden geluidswal, met daarop een stalen portaalconstructie met vakwerkliggers. Dennis van de Rijdt: “Met die staalconstructie konden we de eerste verdieping dramatisch laten uitkragen en laten ogen als iets wat eigenlijk niet kan. Het ritme van het vakwerk is constructief geoptimaliseerd en dat ritme zit ook in de gevel.” De verdiepingsvloeren zijn kanaalplaatvloeren. De bovenste verdieping bestaat constructief uit een lichte doos met stalen pootjes en windverbanden, met onderslagen op de kanaalplaatvloer.

De koperkleurige kliklijsten op de eerste verdieping zijn speciale extrusies die de neuzen aan de buitenzijde de gewenste vorm geven.

1/2021

RD 1-2021 Bouwplaats.indd 9

I

9

09-02-21 15:34

en t

BOUWPLAATS

Het optimum organiseren Het nieuwe kantoorpand van telecomprovider KeenSystems ontstond vanuit een onderzoek naar het optimaal functioneren van de Brabantse telecomprovider, aldus projectarchitect Dennis van de Rijdt van bureau Denkkamer Architectuur en Onderzoek: “We wilden een collectief smeden en hebben het gebouw zo georganiseerd dat de werknemers fysiek bij elkaar in de buurt zijn.” Dat collectief zit in de nieuwbouw niet op de begane grond, die is opgenomen in de geluidswal langs de N727. Hier plaatste Denkkamer functies die zonder daglicht toekunnen: de gebouwtechniek, ondersteunende operationele functies en de ontspanningsruimte waar medewerkers van KeenSystem kunnen gamen. Van de Rijdt: “Met het doortrekken van de geluidswal konden we tegelijk het landschap rondom logisch organiseren en de locatie transformeren van een rommelige restruimte met uiteenlopende functies zoals parkeren, tot integraal onderdeel van architectuur en landschap.”

De kantoren plaatste Denkkamer op de eerste verdieping, in een vrij overspannen en open werkomgeving, eveneens naar ontwerp van het architectenbureau. Van de Rijdt: “Hier werken alle operationele disciplines samen, van ontwikkeling tot verkoop. Het volume is zo georiënteerd dat de lange gevels zich richten op de twee in het oog springende kwaliteiten van de locatie: een wandelgebied met vijver in het noordwesten en een historische bolle akker in het zuidoosten.” Ook de entree ligt hier, en is te bereiken via een pad dat over de geluidswal omhoog slingert. Op de tweede verdieping bevinden zich ontvangst- en vergaderruimtes en een kantine met buitenruimte op het groendak van de eerste verdieping.

goed haalbaar, omdat de vlakken in de gevel vrij smal zijn. De staalconstructeur maakte in overleg met ons al gaten in de constructie voor onze geanodiseerde hoeklijnen. De ankers zijn in het profiel weggewerkt. Aan de achterkant van de profielen bevindt zich een sleuf om het anker in te schuiven, met twee boorgaatjes.

Het FWS-50 profiel is een standaardproduct van Schüco. Maar de kliklijst op de eerste verdieping is een projectgebonden extrusie.

Immerzeel: “Die lijst kraagt 160 millimeter uit en is 10 millimeter breed. De extrusie staat niet in de catalogus maar werd speciaal vervaardigd om de neuzen aan de buitenzijde de gewenste vorm te geven.” De koperkleurige aluminium lijsten zijn geanodiseerd en zowel aan de binnenzijde als buitenzijde geborsteld, voor een matte uitstraling.

Het kantoorpand van KeenSystems kreeg slanke Schüco FWS-50 aluminiumprofielen.

Uitkraging vraagt aandacht Door het gebruik van tripelglas op de eerste verdieping kon beter thermisch geïsoleerd worden, met de inzet van een standaard dichtingsstuk van Schüco. Het glas op de eerste verdieping is doorzichtglas met een LOW E-coating. Punt van aandacht bij al dat glas: de eerste verdieping kraagt fors uit. Immerzeel: “Om te voorkomen dat de doorbuiging zichtbaar zou worden in de gevel, werd de constructie voorbelast met gewichten, die tijdens de montage werden verwijderd om op de punt uiteindelijk geen doorbuiging te hebben.”

Het spiegelglas op de tweede verdieping is ipasol platin 25/17 glas van AGC. Hier zijn, in tegenstelling tot de diepe kliklijst op de eerste verdieping, smalle, verdiept liggende klemlijsten gebruikt, met de schroef uit het zicht en in de kleur van de klemlijst.

I

10 2021/1

RD 1-2021 Bouwplaats.indd 10

09-02-21 15:34

BOUWPLAATS

De koperkleurige aluminium lijsten zijn geanodiseerd en geborsteld, voor een matte uitstraling.

All-electric Het kantoorpand van KeenSystems is all-electric en kan vanuit de vloeren en vanuit de lucht verwarmd en gekoeld worden. Door de noord- en zuidoriëntering van de langsgevels varieert de warmteen koellast in het gebouw sterk. Het klimaatbeheersingssysteem wisselt de natuurlijke opwarming en afkoeling in het kantoorpand uit: ruimtes aan de noordzijde profiteren van de opwarming van ruimtes aan de zuidzijde en andersom. Dennis van de Rijdt: “Het kantoor is voorzien van een VRF-systeem met airsocks dat gelijktijdig kan koelen en verwarmen. Daarnaast is vloerverwarming en -koeling aanwezig. Voordeel: hiermee kun je de warmte uitwisselen.

Warmte in de ene ruimte wordt via de retourlucht gebruikt om een ruimte elders te verwarmen. Dat is comfortabel en energiezuinig.”

Alle gebouwtechniek is in het zicht gehouden – ook dat is een referentie aan de hightech dienstverlening van KeenSystems, aldus Denkkamer.

Gevelbouwer Vorsselmans uit het Belgische Wuustwezel engineerde van januari tot eind maart 2019 de façade en produceerde vanaf eind maart 2019 de geveldelen. De montage vond plaats vanaf midden augustus. Projectleider Dirk-Jan Immerzeel: “De montage was goed voorbereid, een kwestie van de losse stijlen monteren en de regels ertussen klikken.”

Gepland was vijf weken monteren. Maar door onvoorziene langere levertijd van het spiegelglas was de uiteindelijke oplevering pas na een halfjaar. Om die periode te overbruggen bracht Vorsselmans tijdelijk houten panelen in de gevel aan. In februari 2020 werd het kantoorpand van KeenSystems opgeleverd.

Kantoorpand van telecomprovider KeenSystems in Gemert Opdrachtgever KeenSystems, Gemert Ontwerp Denkkamer Architectuur & Onderzoek, Gemert Projectarchitect Dennis van de Rijdt Projectteam Peter Verschuren, Leonique Winnen, Celine Hendriks Aannemer Bouwbedrijf Hendriks, Gemert Engineering, productie en montage gevel Vorsselmans, Wuustwezel (BE)

I

1/2021 11

RD 1-2021 Bouwplaats.indd 11

09-02-21 15:34

Optimale veiligheid MET NEMEF VEILIGHEIDSMEERPUNTSSLUITINGEN Cilinder- en krukbediend

ASSA ABLOY, the global leader in door opening solutions

Nemef introduceert een nieuwe serie cilinder- en krukbediende veiligheidsmeerpuntssluitingen. Deze meerpuntssluitingen zijn SKG***® gecertificeerd (inbraakwerend volgens NEN 5096) en voldoen aan de laatste strengere richtlijnen en kwaliteitseisen (onder andere getest met een koevoet van 70 cm). Vanzelfsprekend voldoen de meerpuntssluitingen aan het Politiekeurmerk Veilig Wonen® en aan het SKH® keurmerk (weerstandsklasse 2 en 3).

De meerpuntssluitingen van Nemef bieden gemak, veiligheid én gebruiksvriendelijkheid en zijn eenvoudig toe te passen door de industriële verwerker dankzij een zeer korte montagetijd. Door de compacte afmetingen (onder andere een smalle achterdoorn) past het slot in bestaande sparingen; ideaal bij renovatie.

De voordelen • • • • • •

Hoge inbraakwerendheid door gepatenteerde anti-manipulatievorm nachtschoot Verbeterde krachtoverbrenging door stalen tandwielconstructie (cilinderbediend) Versterkte krukconstructie voor een hogere belasting (krukbediend) Trekt kromme deuren probleemloos in het kozijn door speciaal ontworpen haakschoten i.c.m. zelfstellende sluitkom Brandwerendheid voor cilinderbediende meerpuntssluiting (conform EN 16035) Zeer geschikt voor deuren met een smalle stijl door kleinere inbouwdiepte en achterdoorn van 17,5 mm

Leverbaar in doornmaat 55 en 65 mm, voorplaatlengtes 1700,1772, 1950 en 2090 mm.

Voorplaatbreedtes 20 en 24 mm.

Zelfstellende sluitkom - Inbraakwerend en perfect sluitend De Nemef VS5005 is een zelfstellende sluitkom die perfect te combineren is met de Nemef meerpuntssluitingen uit de 5000 serie.

De voordelen • • • • •

Geen nastelling meer noodzakelijk door zelfstellende werking met een ingebouwde krachtige veer Vocht-, tocht- en geluidsdichte sluiting Werkingsbereik van 6 mm voor het opvangen van o.a. deurkromming en bouwtoleranties Getest en gecertificeerd volgens BRL 3104 SKG***® en geschikt voor toepassing binnen het Politiekeurmerk Veilig Wonen®

Kijk voor meer informatie op nemef.nl/meerpuntssluitingen of nemef.nl/VS5005

Nemef_adve_meerp_A4.indd 1 ADV_Assaabloy.indd 1

Cilinderbediend 5040 Krukbediend 5060

29-10-20 12:49 09-02-21 15:51

COLUMN

Garagedeuren slimmer openen

Na Brexit Welke invloed heeft de Brexit op het leveren van CE-producten aan het Verenigd Koninkrijk en mogen we de producten die er vandaan komen zomaar gebruiken? Dat blijken lastig te beantwoorden vragen.

●

NIEUW: Bediening via smartphone met de Hörmann BlueSecur-app

●

NIEUW: Tot 75 %* snellere deuropening met de SupraMatic 4 aandrijving

●

NIEUW: Energiezuinige led-verlichting, voor meer licht in de garage

* in vergelijking met de Hörmann ProMatic 3

www.hormann.nl

Er is namelijk wel een Brexit-deal, maar het blijkt dat nog lang niet alles al echt klaar en vastgelegd is. Bovendien geldt voor Noord-Ierland weer net wat anders dan voor Engeland, Schotland en Wales. Noord-Ierland blijft wat betreft de handel ‘binnen’ de Europese Unie en daarvoor verandert er dus niet veel, maar dat is dan ook wel zo’n beetje het enige goede nieuws. De rest van het VK valt buiten de EU en heeft dus wél te maken met de nieuwe regels. Als ik het in het over het ‘VK’ heb, betreft dat dus Engeland, Schotland en Wales maar niet Noord-Ierland.

Goed, wat houdt die Brexit in voor CE-gemarkeerde producten?

Tja, CE-markering is een uitvinding van de Europese Unie en wordt in het VK vervangen door het nieuwe UKCA Mark. Dus als u een product in het VK wilt verkopen dan moet dat zijn voorzien van deze nieuwe markering. Die eis geldt vanaf 1 januari, maar gelukkig is er een overgangsperiode (tot eind 2021) waarin de CE-markering in het VK nog wordt geaccepteerd. Omgekeerd geldt dat een product uit het VK (dat voorzien is van UKCA Mark) van een CE-markering moet worden voorzien. Ook hier een overgangsperiode tot eind 2021. Kortom: vanaf 2022 zal in veel gevallen een product moeten zijn voorzien van zowel CE-markering als het UKCA Mark. Die overgangsperiode van een jaar lijkt riant, maar is voorbij voor je er erg in hebt.

De procedures om een UKCA Mark te krijgen en de eisen waaraan moet worden voldaan zijn in principe gelijk aan die voor CE-markering. Dat scheelt weer. De belangrijkste verschillen zitten eigenlijk in de gebruikte terminologie. Zo wordt de (EU) notified body vervangen door een (VK) approved body. En een geharmoniseerde Europese productnorm wordt een designated standard. Daar zit trouwens nog wel een moeilijkheid, in elk geval voor de toekomst. Het normeringsinstituut in het VK (BSI) is sinds 1 januari geen ‘volledig’ lid meer van het Europese normeringsinstituut CEN. Daarmee vervalt strikt genomen voor het VK ook de verplichting om nationale normen die strijdig zijn met Europese normen in te trekken. Juist die verplichting, een belangrijke pijler onder het Europese systeem (denk aan de geharmoniseerde productnormen!), staat immers op gespannen voet met de gewenste ‘volledige soevereiniteit’ die aan de Brexit ten grondslag ligt. Het is nog onduidelijk hoe dit zich zal ontwikkelen.

Tot slot: een notified body moet zijn gevestigd in de Europese Unie. Een aantal in het VK gevestigde (voormalige!) notified bodies heeft om die reden de afgelopen tijd ook een vestiging ‘op het vasteland’ geopend. De vestiging in het VK kan dan de benodigde procedures voor het UKCA Mark verzorgen, de vestiging in de Europese Unie die voor de CE-markering. Op die manier kan één organisatie, zij het vanuit verschillende vestigingen, toch beide markeringen verzorgen. Dat lijkt dan toch nog een positieve afsluiting. In elk geval van deze column.

Jacques Mertens Senior adviseur laboratorium bij Peutz

Motiv 104-20 private Endkunden RD1-2021 Column Mertens.indd 13

I

1/2021 13

09-02-21 16:13

FAMILIEBEDRIJF Tekst Arie Grevers Foto’s heroal

Links: luchtfoto van de vestiging omringd door akkers op de locatie in Verl (DE) waar het bedrijf in 1874 begonnen is.

Rechts: dezelfde locatie anno nu – de hoofdvestiging (Werk I) te midden van een woonwijk. Hier worden de rolluiken, roldeuren en de zonweringschermen geproduceerd. In de plaats Hövelhof, een stadje ongeveer 13 kilometer ten oosten van Verl, staan Werk II en Werk III, respectievelijk de productiehal voor raam-, deur- en gevelsystemen en het logistieke centrum.

Familiebedrijf heroal – Johann Henkenjohann timmert al bijna 150 jaar aan de weg

‘ Een creatieve geest staat altijd aan’ Hoe een klompenmaker een innovatieve en internationaal opererende producent van onder meer rolluiken, zonweringschermen en raam-, deur en gevelsystemen werd. Dat is het verhaal van familiebedrijf heroal – Johann Henkenjohann GmbH & Co. KG, dat begon in 1874 in het Duitse Verl. Max Schöne is de vijfde generatie op rij en leidt samen met managementteam een onderneming waar ruim 800 mensen werken.

Vera Schöne, dochter van Johann Henkenjohann en de moeder van Max Schöne, is de vierde generatie in successie. Zij leidde het bedrijf in de periode 2008-2020

Johann Henkenjohann, die naam verdient een ereplaats in de geschiedenis van heroal. Het is de naam van de oprichter. Ook zijn opvolger heette zo. Maar het is de derde Johann Henkenjohann die het ambachtelijke bedrijf tot een internationaal opererende industriële onderneming uitbouwde. Hij drukte 60 jaar lang – van 1950 tot 2010 – zijn stempel op vernieuwingen en uitbreidingen van het assortiment en ook van het aantal locaties. Diens kleinkind heet Max Schöne. Samen met de overige leden van het managementteam, Jürgen Peitz en Ramon Knollmann, bepaalt hij sinds 2020 het beleid van de onderneming.

Max Schöne: “Tot 1955 maakte de familie houten klompen. Dat was de erfenis toen mijn grootvader het bedrijf overnam. Een eerlijk

I

14 2021/1

RD 1-2021 familiebedrijf.indd 14

09-02-21 15:38

FAMILIEBEDRIJF

Johann Henkenjohann en zijn vrouw Gerda. Johann gaf van 1950 tot 2010 leiding aan heroal.

Max Schöne, de vijfde generatie, koestert dierbare herinneringen aan zijn grootvader.

ambacht, niks mis mee. Hij heeft ook nog een tijdlang gedraaide poten voor Chippendale-meubels gemaakt. Maar goed en kwalitatief inlands hout was schaars. Het kwam voornamelijk uit productiebossen van snelgroeiende houtsoorten. Dat betekent veel uitval doordat het ging splijten tijdens het droogproces. Voldoende reden om te stoppen met de meubelpoten.”

Canada. En zoals dat in huize Henkenjohann gebruikelijk was, werden de machines omgebouwd en aangepast aan het nieuwe product.

Schöne: “De keuze voor een bepaald marktsegment is een strategische overweging die onmiddellijk gevolgd wordt door de technische vraag: hoe maak je het product? Welke machines heb je nodig en hoe kun je ze optimaliseren? Dat was wat je noemt een passie van mijn grootvader. Als er een nieuwe machine werd opgebouwd, hanteerde hij zelf graag het gereedschap.”

De rolluikenhandel floreerde. En Johann Henkenjohann zou nog heel lang het hout uit de Verenigde Staten hebben toegepast als de wetgeving hetzelfde gebleven was. Maar door nieuwe regels kon Johann

Rolluiken Het tekent de ondernemersgeest van opa Johann dat hij aan de slag ging met iets compleet nieuws: rolluiken. Wel weer van hout, maar ditmaal van geïmporteerd hout, oregon pine en grenen uit Amerika en

I

1/2021 15

RD 1-2021 familiebedrijf.indd 15

09-02-21 15:38

FAMILIEBEDRIJF

Productiehal voor rolluiken vroeger.

verwerking op de bouw efficiënter werd en ook de kans op beschadiging bij de verwerking afnam.

Dubbelwandige lamellen

In de eerste jaren na zijn aantreden in 1950 maakte Johann Henkenjohann poten voor Chippendale-meubels.

alleen nog maar bestellingen plaatsen die slechts voor 20 procent uit langzaam groeiende houtsoorten mochten bestaan en voor 80 procent uit snelgroeiende. Hierdoor kon hij niet langer de kwaliteitsrolluiken leveren die zijn klanten van hem gewend waren. Hij zocht naar een ander materiaal ter vervanging van hout, want de vraag naar rolluiken bleef onverminderd hoog. Het werd uiteindelijk kunststof.

Maar ook het kunststof was geen blijvertje. Het verkleurde na verloop van tijd. Eind jaren zestig verving Henkenjohann kunststof door aluminium en breidde tevens het programma uit met roldeuren voor garages – de markt kende tot die tijd slechts kanteldeuren. Door die verbreding liet hij opnieuw zien te beschikken over een creatief ondernemersbrein. De welvaart nam toe en het aantal autobezitters steeg razendsnel en daarmee de vraag naar garagedeuren. Vanaf 1968 maakte heroal ook geprefabriceerde rolluikkasten, waardoor de 16

I

Zoals tot dan toe het geval was, zocht Johann Henkenjohann voortdurend naar productverbeteringen. Meestal begon dat met gesleutel aan machines. De aluminium profielen kregen net als de kunststoffen een ronding overlangs, waardoor de stabiliteit toeneemt. Mooie vernieuwingen, maar de meest revolutionaire ontwikkeling in de geschiedenis van het bedrijf zag het licht in 1969. Deze innovatieve ontwikkeling behoeft tot op de dag van vandaag geen verbetering: de dubbelwandige aluminium lamellen. De ruimte ertussen is volgeschuimd. Dat komt de stabiliteit en de energie-efficiëntie ten goede en ook neemt het geluidsniveau aanzienlijk af. Het product veroorzaakte een sensatie toen het gepresenteerd werd op de beurs dat jaar. Met de komst van het materiaal aluminium werd overigens de bedrijfsnaam uitgebreid met het voorvoegsel heroal, acroniem van ‘Henkenjohann rollformt Aluminium’.

Max Schöne: “Je kunt spreken van een ware zegetocht. De dubbelwandige lamellen staan aan de basis van een heel succesvolle periode waarin ruimte en middelen vrijkwamen voor nieuwe ontwikkelingen. Deuren, ramen en schuifpuien gingen deel uitmaken van het assortiment, evenals zonweringsystemen en later ook gevelsystemen.

We groeiden aan alle kanten. Het aantal vestigingslocaties nam toe.

We startten met het leveren van halffabricaten die volgens de bij onze klanten geldende voorschriften en specifieke marktwensen geassembleerd werden en nog altijd worden. En verder is de kwaliteit van de toplaag van onze profielen aanzienlijk verbeterd. Het oppervlak van het schone en vetvrije aluminium wordt met poeder bestrooid en

2021/1

RD 1-2021 familiebedrijf.indd 16

09-02-21 15:38

FAMILIEBEDRIJF

Objectieve kwaliteitscontrole in speciaal daarvoor ingerichte straat, Werk II, Hövelhof anno nu.

ingebrand. De poedercoating heet bij ons de heroal hwr-toplaagafwerking. We zijn trots op de esthetische kwaliteit van deze afwerking die in diverse kleuren verkrijgbaar is.”

Indrukwekkende prestatie Tot 2010 bleef Johann Henkenjohann III nauw betrokken bij het reilen en zeilen van de onderneming. Toen hij op negentigjarige leeftijd de zaak verliet, stond er een onderneming waar 800 mensen een vaste aanstelling hadden. Hij blijft in de herinnering voortleven als de man die altijd iets nieuws wilde uitproberen en daarbij een scherp oog had voor de marktkansen. Schöne: “Die vernieuwingsdrang geldt voor alles: het product, de machines, de communicatiemiddelen, administratiesystemen enzovoorts. Ik vind het nog altijd indrukwekkend als je luchtfoto’s uit de jaren vijftig vergelijkt met nu. Het woonhuis met de kleine werkplaats te midden van landbouwgrond naast het vele hectaren grote bedrijfsterrein van nu. Ongelooflijk wat je in één leven kunt bewerkstelligen.”

Johann Henkenjohanns dochter Vera Schöne, die al langer haar vader terzijde stond, nam het stokje in 2008 over. Zij had bedrijfskunde gestudeerd en wist tot 2020 – mede dankzij haar grote belangstelling voor techniek – de marktpositie te consolideren tot het moment waarop haar zoon Max, de vijfde generatie op rij, de directie kwam versterken.

zijn hem altijd bijgebleven. Het ging dan over wanneer ze aangeschaft waren en hoe hij ze samen met zijn technici had verbeterd.

Schöne: “De zaak was altijd wel in zijn gedachten. Na een korte vakantie of weekend kwam hij vaak met wat krabbels en een tekeningetje op kantoor. Een nieuw ideetje dat hij met zijn team wilde uitwerken. Een creatieve geest staat altijd aan.”

Uitdagingen van nu Heeft Max Schöne die eigenschappen van zijn opa geërfd? Schöne: “Het is nog te vroeg om daarover iets te zeggen en zeker niet door mij. Elke generatie wordt afgerekend op de wijze waarop die in haar

Creatieve geest Max Schöne heeft mooie herinneringen aan zijn grootvader. Deze reageerde altijd buitengewoon enthousiast als de kleine Max hem zijn jongste Lego-bouwsel liet zien. Ook de wandelingen door de bedrijfshallen waarbij zijn opa opgetogen kon vertellen over de machines,

De dubbelwandige aluminium profielen met volgeschuimde tussenruimte was een revolutionaire innovatie die het bedrijf groot heeft gemaakt.

1/2021

RD 1-2021 familiebedrijf.indd 17

I

17

09-02-21 15:38

Uniek in deursluittechniek -

sinds 1932

fabrikant van geruisloze deursluitoplossingen

Deurvastzetters Design Line

ontworpen met oog voor design en gebruikersgemak

met een slag van 8, 12, 16 of zelfs

 Compact design  Voetbediend  Eenvoudige montage  Verzonken bevestigingsgaten,

20 cm !

torx schroeven meegeleverd  Verende constructie in de voet, altijd direct contact met de vloer

 Leverbaar in: grijs (RAL 9006), wit (RAL 9010) of zwart (RAL 9005)

DICTATOR Productie B.V.  info@dictator.nl

voor het eenvoudig vastzetten van uw openslaande (terras)deuren Emmeloord

DÉ SPECIALIST VOOR PERSONEEL BINNEN DE GEVELBRANCHE WWW.GEVELPERSONEEL.NL GEVELPERSONEEL.NL CASTELLASTRAAT 26 6512 EX NIJMEGEN

RD 1-2021 familiebedrijf.indd 18

T I E



+31 (0)527 613456 www.dictator.nl

Op zoek naar een flexibele oplossing van uw personeelsprobleem?

Wij beschikken over ervaren monteurs en productiemedewerkers.

Neem contact met ons op en ontdek hoe wij u verder kunnen helpen.

+31 (0)24 204 95 81 WWW.GEVELPERSONEEL.NL INFO@GEVELPERSONEEL.NL

09-02-21 15:38

FAMILIEBEDRIJF

Inrichting voor het aanbrengen van poedercoating op de aluminium lamellen.

tijd heeft weten in te spelen op de ontwikkelingen in de markt en in de samenleving. Nu spelen andere factoren een rol dan zestig jaar geleden. We hebben het nu over CO2-footprint, circulariteit en maatschappelijke verantwoordelijkheid. Dat heeft gevolgen voor de producten en vergt een nieuwe creativiteit. Productinnovatie verloopt langs andere lijnen dan een halve eeuw geleden. De verwerkers en hun praktijkervaring zijn belangrijker geworden en de wensen van de consument nemen een belangrijke plaats in.”

heroal in Nederland

Gevelsysteem met zonweringsschermen.

heroal heeft sinds de jaren zeventig talloze rolluiken afgezet op de Nederlandse markt. Schöne: “In geen enkel ander land waren onze producten in die eerste decennia zo populair als in Nederland. Niet voor niks hebben we er een vestiging geopend. We hebben zelfs een van onze producten te danken aan de input vanuit Nederland: de textiele zonweringschermen die we in 2014 introduceerden. Een mooi voorbeeld van productvernieuwing door te luisteren naar de verwerkers in een ander land met een andere wooncultuur.”

1/2021

RD 1-2021 familiebedrijf.indd 19

I

19

09-02-21 15:38

CLOSE UP

BlueSmart van BUVA: beproefd digitaal toegangsbeheer

Flexibel, gebruiksvriendelijk en veilig

Met blueSmart levert BUVA een flexibel en gebruiksvriendelijk toegangsbeheersysteem voor bedrijven en instellingen. Basis van blueSmart zijn de elektromechanische cilinder en de digitale sleutel, via een opwaardeerpunt gekoppeld aan een centrale server.

Nieuw is blueCompact, voor slimme woningen en kleinere bedrijven. BlueCompact is te programmeren via een app op de smartphone.

Accountmanager acquisitie René Kop van BUVA noemt blueSmart een beproefd componentsysteem in het totale toegangsbeheerpakket van BUVA: “Wij waren er vroeg bij, met elektronisch toegangsbeheer.

De basis van blueSmart gaat 18 jaar terug. Het systeem is continu doorontwikkeld, op het gebied van de transponder en chiptechnolo gie, de beheersoftware, beslag en kaartlezers. En: wij leveren niet alleen blueSmart als digitaal toegangssysteem, maar desgewenst ook alle binnendeuren met het hang en sluitwerk – de twee specialismen waarin ons bedrijf al 75 jaar zijn roots heeft.”

Bij dat totaalpakket horen ook montage en implementatie van blue Smart door de monteurs en projectbegeleiders van BUVA. Het bedrijf uit Barendrecht verzorgt daarnaast scholing voor beheerders. René Kop: “Het beheer van blueSmart is geen rocketscience, maar we laten graag een keer zien hoe het werkt. Desgevraagd kijken we op afstand mee, en we bieden een contract waarmee 24/7 service ver leend kan worden.”

20

I

BlueSmart: hoe werkt het?

Gebruikers van blueSmart openen en sluiten deuren met een sleutel voorzien van een high performance chip. Een beheerder verleent deze gebruikers vanaf zijn pc via een opwaardeerpunt individuele toegangsrechten, als gebruikersdagprofiel. Die toe gangsrechten halen gebruikers met hun sleutel op bij dat opwaardeerpunt, bijvoorbeeld aan het begin van de werkdag.

Binnen blueSmart zijn alle digitale sleutels ook informatiedrager voor het hele toegangsbeheersysteem. Iedere keer dat een gebruiker zijn digitale sleutel benut, schrijft hij alle actuele data over toegangsrechten (autorisaties, blokkeringen, tijdslimieten) over naar de blueSmartcilinder. Zo worden actuele toegangsrech ten draadloos en decentraal verspreid over alle sleutels en deu ren binnen een blueSmartsysteem.

2021/1

RD 1-2021 Close-Up BUVA.indd 20

09-02-21 15:39

Makkelijk mutaties managen BUVA realiseerde al tientallen projecten met blueSmart. René Kop van BUVA illustreert de voordelen van BUVA’s toegangsbe heersysteem met een recent opgeleverd project: “Sinds een maand gebruikt winkelcentrum De Munt in Weert blueSmart. De beheerder had veel te stellen met mutaties in het winkelmede werkersbestand. De Munt gebruikte gecertificeerde mechanische sleutels, maar toch: het ontbrak aan overzicht. Sleutels werden niet teruggegeven of raakten zoek. Met blueSmart heeft de beheerder nu een flexibel systeem waarmee al die personeelswis selingen – en alle sleutels die daaraan vasthangen – met de soft ware flexibel en makkelijk te managen zijn. Wie op welk tijdstip toegang tot welke deuren heeft, is nu klip en klaar; er is weer overzicht. Zo verdient het systeem zichzelf terug.”

Implementeren in een handomdraai BlueSmart is een offline systeem, met alle voordelen van dien: eenvou dig te implementeren in (bestaande) gebouwen en flexibel te beheren.

René Kop: “Onze cilinder past in de sparing van een europrofielcilinder en kan in bestaande gebouwen in een handomdraai worden uitgewisseld door de elektronische cilinder.” De elektromechanische BUVA cilinder is bovendien vlakliggend, vandaalbestendig en klasse 3 inbraakwerend.

Gegarandeerd grip De bandbreedte voor gebruik van blueSmart is groot, onderstreept Kop: “BlueSmart kan worden ingezet op elke denkbare deur – bin nen, buiten, vluchtdeur, hoogfrequent gebruikte deur – en in elke bedrijfssituatie, van kleinschalig tot groot en complex. Het systeem is bij alle schaalgroottes flexibel en gebruiksvriendelijk en garandeert grip op je toegangsbeheer – of het nou gaat om een kantoor of bedrijfsomgeving, ziekenhuizen, wooncomplexen of studentenhuis vesting.” BlueSmart kan ook als online systeem worden uitgevoerd.

Veilig dankzij encryptie Ieder blueSmartsysteem wordt individueel ingericht en heeft een veiligheidscertificaat. Dat maatwerk maakt blueSmart extra veilig, aldus Kop: “Wij snijden blueSmart voor elke toepassing op maat – inclusief de hightech 365 bits encrypted beveiliging. Die is voor elk blueSmartsysteem uniek. Dat biedt zekerheid voor beheerders en gebruikers.”

Autoriseren op afstand BlueSmart biedt ook de mogelijkheid om sleutels op afstand te autoriseren. Kop: “Je kunt als beheerder vanuit de software een autorisatie versturen naar de smartphone van een sleuteleigenaar.

Die autorisatie wordt via bluetooth op de sleutel gezet. Dat is han dig voor mensen die op pad zijn en geen eigenaar zijn van de gebouwen of installaties die ze betreden. Denk aan beheerders van windparken, aan servicemonteurs, makelaars en gebouwbeheerders.

Zij hoeven met deze functie van blueSmart nergens meer een fysieke sleutel op te halen. Dat bespaart veel tijd en is enorm gebruiksvriendelijk.”

blueCompact Laatste innovatie binnen blueSmart: blueCompact. René Kop: “Deze versie van blueSmart is nog laagdrempeliger. De aanschaf van software is niet nodig; het beheer doe je via een app op je smartphone. Met blueCompact kun je tot 25 cilinders beheren en 99 gebruikers faciliteren. Dat maakt blueCompact geschikt voor bijvoorbeeld de bovenkant van de woningmarkt en kleinere bedrijfsom gevingen. Autoriseren en uitlezen doe je met blueCompact aan de deur.”

1/2021

RD 1-2021 Close-Up BUVA.indd 21

BUVA homecare systemen, tel. +31(0)180 697500, info@buva.nl, www.buva.nl

CLOSE UP

I

21

09-02-21 15:40

ELEKTRONISCH TOEGANGSBEHEER Arjen Koole, directeur van de Algemene Branchevereniging VHS.

Tekst Hans Fuchs Beeld VHS, Maco, Hoppe, Mauer, Schüco, EVVA

Slim binnenkomen per app

Telefoneren met je deur De interesse in elektronisch openen en sluiten neemt gestaag toe. In de race om de gunst van de gebruiker rollen leveranciers aanhoudend innovaties en noviteiten uit voor ‘smart home’ en ‘smart office’. ‘Smart entry’ met de mobiele telefoon is hard op weg het nieuwe normaal te worden.

Vooral op de consumentenmarkt groeit het aantal gebruikers hard dat ramen en deuren opent en sluit met de eigen smartphone – in sommige gevallen het epicentrum van een compleet per app aangestuurd domoticapakket voor thuis. Aan de aanbodzijde is volop keuze aan elektromechanische producten die die wens bedienen, zoals het Yale Linus Smart Lock, Loqed Touch Smart Lock, Bold Smart Lock, Nuki Combo 2.0, Danalock V3 en Desi Utopic R. DOM levert Tapkey, Iseo ontwikkelde de Smart serie met Argo app, Maco heeft OpenDoor BlueTooth Touchkey met ekey home app, Schüco bracht met Building Skin Control (BSC) inclusief Door Control System (DCS) met SmartTouch App een compleet domoticasysteem voor het hightechkantoor of woonhuis op de markt.

Rijpe markt Directeur van de Algemene Branchevereniging VHS Arjen Koole kan de groei van de smartphone als sleutel op de consumentenmarkt niet staven met harde cijfers. Maar de bewegingen op die markt zijn een goede indicatie van die groei: “Het aanbod is toegenomen, de markt gerijpt. Elektronisch toegangsbeheer is een volwassen markt. Veel leveranciers hebben nieuwe of vernieuwde producten. Dat is een belangrijke graadmeter voor de groei.”

Pluspunten Voordelen van openen en sluiten met een smartphone zijn er volop, beweren fabrikanten. Met de telefoon gaat de deur hands free open, en openen en sluiten kan op afstand; bij afwezigheid de huisdeur tijdelijk ontgrendelen voor de pakketbezorger, Airbnb gast of schoonmaker, is een pluspunt. Bovendien blijft inzichtelijk wie wanneer het huis betrad: apps op de smartphone houden alle deurbewegingen bij.

Bijkomend voordeel van de smartphone als sleutel: lagere beheer en onderhoudskosten. Heisa bij verlies van traditionele sleutels is verleden tijd. Een sleutel bijmaken hoeft niet meer, cilinders uitwisselen evenmin. En als de smartphone zoek is, ver wijdert men via de app of op de computer de toegangsrechten voor de uit het oog geraakte mobiel.

Toegangsbeheer met de smartphone ziet Koole niet alleen bij particu lieren toenemen, maar ook in het hotelwezen en de zorg: “En ook in appartementencomplexen is de telefoon als sleutel sterk in opkomst, zeker voor algemene deuren.”

Maco Smart Home Binnen het overkoepelende Maco Smart Home aanbod levert Maco vanaf het tweede kwartaal van 2021 de nieuwe veilige en volmotori sche driepuntsvergrendeling: de M TS. Deze is compatibel met Maco’s openDoor assortiment, zoals vingerscanners, codetableaus en pas lezers en andere smart home en smart entry toegangscontrolesystemen. Diverse gateways of sensoren kunnen worden toegevoegd, bij voorbeeld Somfy Tahoma. Maco levert een compleet domoticaprogramma met integrale elektronische aansturing voor ramen, deuren en hefschuifdeuren, waaronder ook de A TS uit de Protect Excellent line, die sleutelloos motorisch ontgrendeld wordt.

Het nieuwe volmotorische M-TS deurslot van Maco.

22

I

2021/1

RD 1-2021 Elektronisch_toegangsbeheer.indd 22

09-02-21 15:41

ELEKTRONISCH TOEGANGSBEHEER

Integratie met andere functies

Gadgets Op de consumentenmarkt is veel vraag naar gadgets en snufjes, stelt Koole – waarbij elektronisch openen en sluiten via de mobiele tele foon met stip is gestegen: “Dat aanbod neemt toe. De consument wil het ook niet anders. Die kijkt vooral naar gebruiksgemak. Thema’s als veiligheid en privacy lijken daarbij helaas wat minder relevant. De consument stelt als eerste de vraag: ‘Hoe makkelijk is het?’ En dan pas: ‘Hoe veilig is het eigenlijk?’ Het is wat dat betreft als met gratis apps: iedereen zet ze op zijn telefoon en gebruikt ze, met weinig aan dacht voor de risico’s, totdat er iets fout gaat uiteraard. Bij bedrijven is de aandacht voor de veiligheid en het beheer van de systemen wel aanzienlijk groter.”

Met het DCS (Door Control System) van Schüco, bedoeld voor het hogere marksegment in de particuliere woningbouw, kan niet alleen de huisdeur met bluetooth geopend worden. Aan het modulaire DCS is bijvoorbeeld ook videobewaking, inbraakdetec tie en vingerscan te koppelen.

De deur kan binnen DCS ook per app op de smartphone bediend worden (SmartTouch app, voor iOS en Android). Om de kwaliteit van de videoweergave (van het display in de DCS voordeur) te borgen, verlangt het systeem breedband internet met ten minste 5 Mbit/s upload bandbreedte. Binnen DCS kan gebruik worden gemaakt van Schüco Cloud voor pushberichten.

API-koppeling voor AirKey Al in 2013 bracht EVVA AirKey op de markt. Aanvankelijk alleen geschikt voor Androidtoestellen met NFC, draait Airkey sinds drie jaar ook op BLE (bluetooth low energy) en is hiermee ook com patibel voor iOS gebruikers en geschikt voor 98 procent van alle smartphones. Airkey heeft inmiddels API koppeling. EVVA’s AirKey functioneert met offline componenten die met tussen komst van Android of iOS smartphone online zijn, zonder (kost bare) infrastructuur zoals kabels en routers. Digitale sleutelrech ten (periodiek, tijdelijk, permanent of een mix) geeft men in AirKey versleuteld uit via de app. Alle handelingen worden gelogd en vastgelegd op de ‘vervallen’ deur en op persoonsniveau.

De elektronisch cilinder van EVVA heeft een modulaire opbouw.

Voordeel: de cilinder is eenvoudig op locatie aan te passen aan individuele deuren. Ook een hybride oplossing is mogelijk, met mechanische cilinders in minder belangrijke deuren en elektroni sche in belangrijke deuren.

De AirKey app geeft digitale rechten versleuteld uit.

Weinig investeringsbereidheid Bij al dat enthousiasme voor apps die deuren aansturen, is de inves teringsbereidheid onder consumenten niet heel groot, stelt Arjen Koole. Dat geldt overigens ook voor zakelijke partijen als woningcor poraties en zorgorganisaties: “Ook corporaties houden vaak vast aan mechanische producten. Het blijkt lastig om deze partijen te overtui gen van de langetermijnvoordelen van elektronisch toegangsbeheer, met name beheer en onderhoud. Men kijkt erg naar de aanvangs investering. In de zorg zien we dat ook. Daar opteert men vaak voor de goedkoopste oplossing: het sleutelkluisje. Alternatieven zijn er wel degelijk en in principe leveren alle partijen hiervoor inmiddels pro ducten.”

Schüco’s Door Control System richt zich op het hogere marksegment in de particuliere woningbouw

1/2021

RD 1-2021 Elektronisch_toegangsbeheer.indd 23

I

23

09-02-21 15:41

Huisdeur-buitenzijde met lichtveld

Huisdeur-binnenzijde met besturing voor beveiligde toegang

eDeurbeslag HandsFree – Contactloos en comfortabel

Product afbeeldingen

Bij de huisdeur aangekomen en geen hand vrij?

Met het eDeurbeslag HandsFree van HOPPE kunt u de huisdeur handig contactloos ontgrendelen: een voetbeweging door het lichtveld onder de beugelgreep is voldoende. Eenvoudig, veilig en zonder iets uit de hand te nemen – slim, niet waar?

Meer informatie gewenst? Vragen rondom de goede greep beantwoorden we graag onder telefoonnummer: 06-83692558.

HOPPE AG • Am Plausdorfer Tor 13 • D-35260 Stadtallendorf • Tel. +49 6428 932-0 • Fax +49 6428 932-220 • www.hoppe.com • info.de@hoppe.com

2021-01-HOPPE-eTuerbeschlag-HandsFree-210x297mm-Raam-en-deur-LCA.indd 1 RD 1-2021 Elektronisch_toegangsbeheer.indd 24 adv_Hoppe.indd 1

28.01.2021 13:32:27 09-02-21 05-02-21 15:41 09:41

jde eld

ELEKTRONISCH TOEGANGSBEHEER

Manco: eisen Groot manco van elektronisch toegangsbeheer is het gebrek aan nor men en eisen voor de systemen en aan de communicatie. Volgens Koole wordt op Europees niveau wel hard gewerkt aan classificatie en certificering: “Dat is een traject van jaren. Het is ook hoog tijd.”

Nu al zijn er op productniveau wel normen en ook voor de veiligheid en beveiliging van de communicatie zijn daarin eisen gedefinieerd.

Maar niet voor systemen als geheel. Op het terrein van slimme deur sloten komt daar dit jaar verbetering in, stelt Koole: “In de tweede helft van 2021 wordt voor slimme deursloten een Europese norm gepubliceerd. Wij als VHS zijn daarbij betrokken. De norm betreft de producten en de communicatie voor de producten, waarbij het draait om de mechanische en elektronische veiligheid van de componenten, de risico’s van hacken, om cybersecurity.”

Voetbeweging in plaats van app

Smart-air Openow app Mauers Smartair Openow oplossing maakt gebruik van de smart phone. Het systeem bestaat al enige jaren, maar Mauer brengt met regelmaat verbeteringen in het product aan. Met de Openow app worden virtuele sleutels toegelaten in de mobiele telefoon en kunnen deuren contactloos geopend en gesloten worden. Ook kan men virtuele sleutels aan bezoekers sturen, inclusief een tijd stip voor de verleende toegangsrechten. De Openow app is be schikbaar voor iOS en Android en maakt gebruik van bluetooth low energy. De Openow app is beveiligd en de rechten worden op een beveiligde manier naar de telefoon van de gebruiker ver zonden. Voor veilig gebruik van de Openow app vraagt Mauer gebruikers tevens om de toegang tot de smartphone goed te beveiligen, zodat ook het gebruik van de app veilig is. Voor extra veiligheid is de Openow app ook te beveiligen met eigen pincode, meldt Mauer.

Geen app die de deur opent, maar een voetbeweging: het hands free eDeurbeslag van Hoppe doet denken aan de systemen waar mee in sommige auto’s de kofferbak wordt geopend. Hoppe intro duceerde het handsfree eDeurbeslag in 2019 op de beurs in München. Het eDeurbeslag werkt met een transponder die door de deur op afstand wordt herkend, gevolgd door de projectie van een lichtkegel op de grond voor de deur. Met een voetbeweging over het licht ontgrendelt men de deur. Hoppes eDeurbeslag leent zich voor de meeste A merk elektrische sloten.

met gde ang

Groei krijgt vaart En over tien jaar? Hoe staat het elektronisch sluiten er dan voor?

Koole is terughoudend als het gaat om voorspellen, maar durft wel te stellen dat de groei doorzet en vaart krijgt: “Het elektronisch toe gangsbeheer gaat snel groeien, zeker bij particulieren. Men is zich inmiddels goed bewust van de voordelen. En door corona werken mensen momenteel weliswaar meer thuis, maar openen op afstand verlenen, worden steeds zichtbaarder als pluspunten van deze pro ducten en technieken. De markt van het elektronisch toegangsbeheer is volwassen geworden. Het pionieren ligt achter ons en de voordelen zijn evident.”

1/2021

om

3:32:27 21 09:41

RD 1-2021 Elektronisch_toegangsbeheer.indd 25

I

25

09-02-21 15:41

POLITIEKEURMERK VEILIG WONEN (DEEL 11) Tekst Geert Hilferink Foto’s 123rf.com

Alleen als woning al PKVW-gecertificeerd is

Bestuurders krijgen subsidie voor beveiliging eigen woning Bestuurders van decentrale overheden kunnen sinds 1 januari een beroep doen op een subsidieregeling voor beveiliging van hun woning. Daarmee kunnen zij zich beter wapenen tegen mogelijk geweld en agressie die samenhangt met hun bestuursfunctie.

Zij komen in aanmerking voor een subsidie van maximaal 2400 euro.

Ook het aanleggen van een basisinstallatie voor een alarm is in de regeling opgenomen.

De nieuwe regeling is bedoeld voor burgemeesters, wethouders, commissarissen van de koning en gedeputeerden en voor voorzitters en bestuursleden van waterschappen. Omdat zij in hun functie te maken kunnen krijgen met agressie, bedreiging, intimidatie of geweld is het waarborgen van hun veiligheid van belang voor de kwaliteit van het openbaar bestuur en het goed laten functioneren van de Nederlandse democratie.

Daarom, en omdat bedreigingen en geweld tegen bestuurders toenemen, riep minister Ollongren van Binnenlandse Zaken de ‘regeling beleidsmaatregelen preventieve beveiliging decentrale bestuurders’ in het leven, waarmee er middelen vrijkomen voor onder meer de beveiliging van de eigen woning. De minister bracht de maatregelen onder in de Regeling rechtspositie decentrale politieke ambtsdragers.

PKVW Decentrale bestuurders die gebruik willen maken van de subsidie van maximaal 2400 euro, dienen aan een aantal voorwaarden te voldoen.

Zo kan de subsidie alleen voor het officiële woonadres worden aange-

vraagd en moet de woning voorzien zijn van een PKVW-keurmerk. Het gaat dus alleen om aanvullende beveiligingsvoorzieningen.

Als de bestuurder tijdens de uitoefening van zijn of haar functie verhuist, kan voor het nieuwe woonhuis opnieuw een beroep gedaan worden op de regeling.

Vijf basismaatregelen De subsidie kan aangevraagd worden voor een vijftal basismaatregelen: de beveiliging van de brievenbus, versteviging van de ruiten tegen inbraak, installatie van een deurspion of video-intercom, het aanleggen van een basisinstallatie voor een alarm en het installeren van een brand- en inbraakwerende kluis. Voor andere maatregelen moeten aanvragers zelf betalen.

Indien de woning van een bestuurder nog niet PKVW-gecertificeerd is, kan hij een woningscan laten uitvoeren. Op basis van die scan, die moet worden uitgevoerd door een PKVW-beveiligingsadviseur, wordt bepaald welke maatregelen getroffen moeten worden om alsnog aan de eisen te voldoen.

I

26 2021/1

RD 1-2021 Politiekeurmerk Veilig Wonen.indd 26

10-02-21 10:45

POLITIEKEURMERK VEILIG WONEN (DEEL 11)

Volksvertegenwoordigers uitgesloten Minister Ollongren heeft ervoor gekozen de regeling alleen open te stellen voor bestuurders en niet voor decentrale volksvertegenwoordigers zoals Statenleden en raadsleden – ondanks aandringen van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. Volgens de minister is het risico voor volksvertegenwoordigers minder groot omdat ‘leden van decentrale vertegenwoordigende organen over het algemeen minder een publiek profiel hebben dan decentrale bestuurders’, aldus de minister in een toelichting.

De veiligheid van leden van decentrale vertegenwoordigende organen is niettemin van het grootste belang voor de werking van de lokale democratie, schrijft Ollongren: ‘Om die reden zijn er in het Stelsel Bewaken en Beveiligen veel mogelijkheden om deze volksvertegenwoordigers te beveiligen bij concrete (be)dreigingen aan hun adres.’

5G-zendmasten In een reactie op het voorstel van Ollongren stelt de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden dat die argumentatie wat hen betreft mank gaat. ‘De discussie rondom de plaatsing van 5G-zendmasten laat zien, dat deze redenering niet opgaat. Raadsleden uit het hele land hebben dreigementen per mail en online ontvangen in verband met de besluitvorming over de plaatsing van 5G-masten’.

Toch blijft de minister bij haar besluit om de regeling niet open te stellen voor decentrale volksvertegenwoordigers. Bijkomende reden

is dat de behoefte bij decentrale bestuurders om te kijken naar de veiligheid van de woning in de praktijk groter lijkt te zijn dan bij raadsleden. Zo wordt maar 11 procent van de woningscans aangevraagd door raadsleden terwijl die groep vele malen groter is dan het aantal decentrale bestuurders, aldus de toelichting.

Toename van dreiging De monitor Integriteit en Veiligheid 2020 toont een toename van agressie, bedreiging en geweld tegen decentrale politieke ambtsdragers. Dat rechtvaardigt volgens de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden een wijziging van de rechtspositie om, los van de politieke discussie, preventieve beveiligingsmaatregelen te kunnen nemen. Maar dat alleen de bestuurders in aanmerking komen voor de subsidie is volgens hen niet te billijken. ‘Raadsleden, en ook Statenleden, krijgen eveneens meer met agressie en bedreiging te maken. De toename beperkt zich niet alleen tot burgemeesters en wethouders.’

Die stelling wordt bevestigd in de monitor Integriteit en Veiligheid 2020: ‘Politieke ambtsdragers zijn volgens de geïnterviewden het meest kwetsbaar voor situaties van agressie en geweld wanneer er een persoonlijk beroep op hen wordt gedaan om de belangen van burgers te dienen. Dit geldt voor zowel bestuurders als volksvertegenwoordigers.’

Het verstevigen van de ruiten is een van de basismaatregelen waarvoor decentrale bestuurders aanspraak kunnen maken op de nieuwe subsidie.

Netwerk weerbaar bestuur Die woningscan is een van de maatregelen vanuit het Netwerk Weerbaar Bestuur. De scan wordt in ieder geval tot eind 2021 vergoed door het ministerie. Het netwerk zet zich sinds 2018 samen met zijn partners – waaronder het Centrum Criminaliteitspreventie en Veiligheid (CCV) – in voor onder meer de aanpak van agressie en geweld tegen burgemeesters en andere politieke ambtsdragers.

Samen met het netwerk werkt Ollongren aan maatregelen die de persoonlijke veiligheid van bestuurders en volksvertegenwoordigers bevorderen.

Hoogte van subsidie De vastgestelde basismaatregelen kunnen, in sobere vorm, uitgevoerd worden voor een totaalbedrag van 2400 euro. Op basis van die berekening is het maximale subsidiebedrag tot stand gekomen binnen de Stuurgroep Weerbare Burgemeesters en een expertwerkgroep. Onder die experts zaten specialisten van de politie, het Openbaar Ministerie, de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding

en Veiligheid (NCTV), het CCV en het Bureau Beveiligingsautoriteit van de ministeries van Binnenlandse Zaken en Justitie en Veiligheid.

e kosten voor de regeling D komen voor rekening van de provincies, gemeenten en waterschappen – zij zijn tenslotte de werkgever De kosten voor de regeling komen voor rekening van de provincies, gemeenten en waterschappen. Zij zijn tenslotte verantwoordelijkheid als werkgever van de decentrale bestuurders.

I

1/2021 27

RD 1-2021 Politiekeurmerk Veilig Wonen.indd 27

10-02-21 10:45

T 0180 69 75 00 | E info@buva.nl

BUVA BLUESMART TOEGANGSBEHEER VAN NU EN VOOR DE TOEKOMST

adv_Buva.indd Adv-Raam&Deur_BUVA-blueSmart_def.indd 1 1

27-1-2021 05-02-21 13:42:30 09:39

Advertorial

Bostik Premium Aware: Bouwen met duurzaamheid als doel Lijmen en kitten moeten tegenwoordig duurzaam zijn én de allerhoogste kwaliteiten bevatten. Een ontwikkeling waar Bostik op inspringt met: “Bostik Premium Aware”.

Bostik is een wereldwijde speler op het gebied van lijm- en afdichtingsoplossingen.

Met de nieuwe, duurzame lijn Bostik Premium Aware neemt het bedrijf een grote stap in de groene richting.

Duurzame bouwindustrie Bostik merkte dat de behoefte van haar klanten en toeleveranciers, om een bijdrage te leveren aan een beter milieu, fors toeneemt. Daarnaast is Bostik al tijden bezig zo duurzaam en milieuvriendelijk mogelijk te werken. Die factoren resulteerden in de lancering van Bostik Premium Aware.

Dirk Vermeulen, Salesmanager bij Bostik zegt daarover: “Dit zijn werkelijk de best beschikbare innovatieve kwaliteiten en de producten zijn breed inzetbaar. Doordat ze de hoogste emissie-certificeringen hebben,

adv_Bostik.indd 1

zijn ze ook geschikt voor LEED- en BREEAMprojecten. De acht producten zijn het minst schadelijk voor milieu, de verwerkers en de uiteindelijke gebruikers van een pand.”

Daarom: Bostik Premium Aware Een beter milieu en duurzaamheid zijn de rode draad in de beleids- en strategieplannen van Bostik. Wat je daarvan merkt op de bouwplaats? Simpel: de producten uit onze Bostik Premium Aware lijn zijn nog makkelijker verwerkbaar, hebben een langere levensduur en zijn zo duurzaam mogelijk.

• • • •

Meest innovatieve kwaliteiten Perfecte oplossing voor iedere toepassing Lange levensduur Duurzaam; vriendelijk voor gebruiker én milieu • Geschikt voor LEED- en BREEAM-projecten in voorschrijvende markten • Hoogste emissie-certificeringen; EC1PLUS, A+ en/of M1 www.bostikpremiumaware.com

09-02-21 08:40

SCHUIFPUIEN TRENDS EN ONTWIKKELINGEN Tekst Geert Hilferink Foto’s Van de Vin

Van de Vin innoveert met nieuwe schuifpui vinSlide

Uitdagende puzzel op weg naar water- en winddicht In de continue zoektocht naar steeds beter presterende schuifpuisystemen liepen productontwikkelaars van kozijnenproducent Van de Vin ramen en kozijnen in 2018 aan tegen nieuw beslag van Roto. Het bleek het begin van de ontwikkeling van een geheel nieuw schuifpuisysteem: de vinSlide met een nieuwe wijze van openen.

In plaats van bij het openen te tillen, komt de deur nu eerst een stukje naar binnen, waarna hij opengeschoven kan worden. Die nieuwe manier van openen zorgt niet alleen voor meer bedieningsgemak voor de gebruiker, het bevordert ook de afdichtingspresta30

I

ties van de schuifpui. “Daarmee voldoe je gemakkelijk aan de eisen van BENG”, zegt Frank Jansen, hoofd bedrijfsbureau bij Van de Vin. Samen met productieleider Bertil Kremers was Jansen nauw betrokken bij de ontwikkeling van de vinSlide. “Een mooi traject waarin we samen optrokken met Roto en andere partners. Door samen te pionieren hebben we dit nieuwe systeem uiteindelijk kunnen ontwikkelen”, zegt Bertil Kremers.

Innovatief Roto-beslag Terug naar de beursvloer van Fensterbau Frontale in 2018. Het team van Van de Vin maakt daar kennis met het nieuwe Roto Patio Inowa-beslag. Jansen: “Daarbij komt een schuifdeur of -raam bij het openen eerst een stukje naar voren, naar binnen dus, en wordt hij niet opgetild zoals bij alle andere beslagen voor schuifpuisyste-

2021/1

RD 1-2021 Schuifpui.indd 30

10-02-21 08:59

SCHUIFPUIEN TRENDS EN ONTWIKKELINGEN

“ Welke eisen stel je aan de prestaties, aan gebruiks­ gemak en comfort? Dat werd een pittige eisenlijst” – Bertil Kremers

Het testmodel van de vinSlide wordt in het International Technology Centre ITC van Roto in Leinfelden in een testopstelling gemonteerd.

men. Een echte innovatie en dat trok onze aandacht. Zeker de medewerkers van ons R&D-team waren ervan gecharmeerd.”

Dat team ging vervolgens aan de slag met de mogelijkheden van het beslag. “We zijn gaan onderzoeken wat het beslag betekent voor het ontwerp van een schuifpui en vervolgens gaan tekenen.”

Pittige eisenlijst Voordat er daadwerkelijk getekend werd, stelden de productontwikkelaars eerst een lijst op met wensen en eisen. “Het is in zo’n ontwikkeltraject belangrijk om vooraf te bepalen waaraan een kozijn of schuifpui uiteindelijk moet voldoen. Welke eisen stel je aan de prestaties, maar ook aan zaken als gebruiksgemak en comfort? Dat werd uiteindelijk een pittige eisenlijst”, zegt Kremers. Zo moest het schuifsysteem comfort bieden bij toegang en bediening, voldoen aan de eisen van inbraakwerendheid, geluiddichtheid en ook geschikt zijn voor tripleglas.

Daarnaast wilde de ramen- en kozijnenfabrikant toe naar een systeem dat voldoet aan de hoogste luchtdichtheidseisen. Jansen: “Dat betekent een pui die wind- en waterdicht is bij een belasting van 600 pascal en met die classificering toegepast kan worden in hoogbouw tot 110 meter in gebieden met de hoogste windbelasting, zoals in kustgebieden.”

Daarmee voldoet het bovendien met gemak aan de eisen van BENG en wordt het een aantrekkelijk systeem voor projectontwikkelaars en aannemers.

Partners in de ontwikkeling Naast Roto had Van de Vin ook in Deventer Profielen en Holonite trouwe partners in het ontwikkelproces van de vinSlide. Bertil Kremers van Van de Vin: “Alle partners waren vanaf het begin nauw betrokken en dachten volop mee. Van de nieuw ontwik­ kelde afdichting van Deventer Profielen tot de laagreliëfdorpel van Holonite – stuk voor stuk onderdelen die zorgen voor het uit­ eindelijke resultaat van de schuifpui.”

Wat daarbij geholpen heeft was de overname van Deventer Profielen door Roto tijdens de ontwikkelperiode. Frank Jansen: “Die overname stond weliswaar los van onze gezamenlijke inspanningen, maar de lijntjes werden hierdoor nog korter. Dat is in een traject als dit van groot belang. Het maakte het team nog flexibeler.”

Uitdagende puzzel Een ambitieuze doelstelling, die gedurende de ontwerp- en ontwikkelingsfase een uitdagende en flinke puzzel bleek. “We zijn gaan tekenen en ontwerpen en hebben testmodellen gemaakt. We hadden al eerder getest met een ander systeem op een overdruk van 450 pascal. Die test hadden we met de hakken over de sloot gehaald en

I

1/2021 31

RD 1-2021 Schuifpui.indd 31

10-02-21 08:59

SCHUIFPUIEN TRENDS EN ONTWIKKELINGEN

mede op basis van die resultaten hebben we berekeningen aangepast naar het nieuwe ontwerp”, aldus Jansen.

Op basis van dat ontwerp werd een testmodel gemaakt, waarmee Kremers en Jansen naar het Duitse International Technology Centre ITC van Roto in Leinfelden reden. Kremers: “We togen vol goede moed met het testmodel naar het testlab voor de eerste test. En hoewel we een heel eind kwamen, kwam er toch relatief snel water in het systeem.”

Continu meedenken Aangezien Roto een eigen officieel geaccrediteerd testlaboratorium heeft in Leinfelden, werden Frank Jansen en Bertil Kremers na die eerste mislukte test niet zomaar huiswaarts gestuurd. “Roto wilde graag hun Patio Inowa ook in houten kozijnen toegepast zien en wij waren de eersten die met de ontwikkeling daarvan bezig waren. Zij hebben in het hele traject dan ook continu meegedacht. Dus toen die eerste test niet goed ging, zijn we samen gaan kijken naar oplossingen”, zegt Jansen.

Het meedenken van Roto was vanaf het eerste moment belangrijk in de ontwikkeling van de vinSlide. Bertil: “Al in de ontwerp- en tekenfase hebben we veel informatie en kennis uitgewisseld. En ook tijdens het testen in het lab werkten we nauw samen. Zo konden we meteen aanpassingen aan het kozijn doen en weer testen.” Maar aanvankelijk zonder succes. “Lange dagen van negen tot vijf in het laboratorium, maar we konden er de vinger niet op leggen.”

Nieuw testmodel Eenmaal terug in de fabriek in Heeze deelde het tweetal het meegekregen huiswerk met collega’s. Ook in die fase werd voortdurend overlegd met Roto om mogelijke verbeteringen te bespreken en af te

stemmen. Er werd een nieuw testmodel gemaakt en daarmee vertrokken Kremers en Jansen opnieuw naar Leinfelden. “Met materiaal en gereedschap bij ons om ter plekke weer wijzigingen te kunnen aanbrengen als dat nodig mocht zijn.”

En dat hadden ze nodig, want ook het nieuwe testmodel doorstond de test niet. Na wederom een lange dag van testen en aanpassen besloten de ontwikkelaars terug naar de tekentafel te gaan. Jansen: “Iets in het systeem was niet goed, maar we konden niet achterhalen waar dat zat. Waarom bleef er water in het systeem komen?”

Om een antwoord te vinden op die vraag werd vooral gekeken naar de waterkering. Bertil Kremers: “Konden we door toevoeging van nieuwe materialen zorgen voor een goede afwatering van het water dat in het systeem komt? Of een bruggetje dat het water tegenhoudt?” Ook werd het ontwerp nog eens tot op detailniveau ontleed, maar het ei van Columbus werd niet gevonden.

Doorbraak Net in die periode had er binnen de organisatie een directiewisseling plaatsgevonden. De nieuwe directeur Piet van Loenhout liet de plannen en het ontwerp van het nieuwe schuifpuisysteem terloops vallen bij Bert Blocken, hoogleraar bouwfysica aan de Technische Universiteit Eindhoven. Blocken was direct geïnteresseerd en kwam met mogelijke verbeteringen.

Jansen: “Die hadden vooral betrekking op het aanbrengen van kamers en afvoergootjes in het kozijn waarmee het water dat binnendringt snel afgevoerd kan worden. Best ingrijpende wijzigingen op het ontwerp, maar toen we het in Revit detailleerden, konden we zien dat het inderdaad de oplossing bood waarnaar we al die tijd hadden gezocht.”

I

32 2021/1

RD 1-2021 Schuifpui.indd 32

10-02-21 08:59

SCHUIFPUIEN TRENDS EN ONTWIKKELINGEN

Het optimaal water- en winddicht maken van het nieuwe schuifpuisysteem was een uitdagende puzzel.

Een innovatieve schuifpui De nieuwe vinSlide schuifpui is van binnenuit te openen met een soepele hendelbediening terwijl de buitenzijde optioneel uitvoer­ baar is met een afsluitbare hendelbediening. De schuifpui onder­ scheidt zich door het innovatieve schuif- en sluitsysteem. De schuifpui komt bij het openen van de deur naar voren en glijdt vervolgens over de rails. Bertil Kremers: “Het lijkt echt alsof de schuifdeur zweeft. In de basis is het hang- en sluitwerk vergelijk­ baar met een draai-kiepsysteem. In de vinSlide brengen de sluit­ nokken de loopwagens in beweging.” Tevens is deze uitvoerbaar met een softclose-mechanisme.

De nieuwe schuifpui is te vergrendelen in iedere willekeurige beluchtingsstand. Het sluitsysteem zorgt voor een perfecte winden waterdichtheid. Hierdoor wordt er in gesloten toestand geen tocht, maar wel een zeer goede isolatie ervaren. De vinSlide schuif­ pui is leverbaar in vele houtsoorten en iedere gewenste kleur.

Seniorenwoningen Vanwege de lage opstap is de nieuwe schuifpui volgens Kremers bij uitstek geschikt voor senioren en levensloopbestendige woningen.

“Het comfort was een belangrijke eis bij de ontwikkeling. Terwijl een traditionele hefschuifpui een hoge drempel heeft, zijn wij erin geslaagd een lage opstap te maken. Dit heeft als bijkomend voor­ deel dat het slanke profiel goed tot zijn recht komt en de daglicht­ toetreding maximaal is. Gecombineerd met het SKG**-keurmerk voor inbraakwerendheid en de mogelijkheid om zowel HR++ als tri­ pelbeglazing toe te passen, is dit een innovatie met veel kansen.”

Finale test Na aanpassing van het kozijn – wederom in nauw overleg met Roto – werd een nieuw testmodel geproduceerd en naar het laboratorium gestuurd. Kremers: “Helaas konden we vanwege de corona-maatregelen niet zelf aanwezig zijn bij die finale testen, maar onze vreugde was er niet minder om toen we hoorden dat het testmodel de test glansrijk had doorstaan.”

Dat moment kwam net voor de zomer van 2020. Vervolgens werd intern het proces zo ingericht dat Van de Vin snel kon gaan produceren. “Machines, gereedschappen en machineaansturingen, we hebben alles geregeld om nu de markt op te gaan”, zegt Jansen. “Het was een uitdagend traject van ruim anderhalf jaar, maar daarmee zetten we wel een nieuwe standaard. Ik vermoed dat deze nieuwe schuifpui uiteindelijk bij Van de Vin zelfs de hefschuifpui gaat vervangen.”

Tijdens het testen van de schuifpui konden direct aanpassingen verricht worden, waarna een nieuwe test kon worden uitgevoerd.

I

1/2021 33

RD 1-2021 Schuifpui.indd 33

10-02-21 08:59

In de volgende Raam en Deur-editie

Jaargang 23 nr 1 - 2021

vakblad voor raam-, deur- en geveltechniek, van ontwerper tot verwerker

aandacht voor o.a.

Inbraakwerendheid Brandwerendheid Binnendeuren en kozijnen

Persberichten en nieuws kunt u voor 15 maart a.s. sturen naar raamendeur@plancommunicatie.nl Interesse in de on en offline presentatiemogelijkheden?

Bel +31 (0)73 503 35 44 of mail: raamendeur@molijnsalessupport.nl

adv_34.indd 1

Grootformaat doekzonwering en dimbaar glas in Brussels monument

10-02-21 10:44

Samenwerken met GevelNed en Select Windows

Jouw bedrijf is het waard!

GevelNed produceert kunststof kozijnen, ramen, deuren en schuifpuien; voornamelijk op maat voor de Nederlandse particuliere huiseigenaar. Select Windows is een soft-franchise, marketing organisatie die onder andere de kunststof gevelelementen van GevelNed via een landelijk partner netwerk aan de particulier levert.

Ter versterking van onze landelijke dekking zoeken wij:

Enthousiaste ondernemers in de kozijnen-, glas- of bouwbranche Uw profiel Sterke ondernemer die ambitieus vooruit kijkt Liefst met ervaring in glas, kozijnen of bouwbranche Met beschikking over een bedrijfspand mét showroom Ambitie voor een langdurige samenwerking

GevelNed biedt Maatwerk kunststof kozijnen van A-kwaliteit Productinnovaties als Hollandse Hoek, 100% Houtnerfstructuur, inhouse foliëring in 150 kleuren en structuren Leverbetrouwbaarheid van 99% Korte levertijd (4-6 weken)

Select Windows biedt Ondersteuning op basis van soft-franchise; inkoop, verkoop, marketing en management Direct inkoopvoordeel bij huisleveranciers (dakkapellen, veranda’s, vouwwanden, garagedeuren etc) Beschermd verzorgingsgebied Ontzorging en schaalvoordelen

Geïnteresseerd?

Is uw interesse gewekt? Dan komen wij graag bij u langs om de mogelijkheden te bespreken. Bel voor meer informatie of een afspraak 088-9722400 en vraag naar Amanda Knol. U kunt ons ook mailen via Amanda@SelectWindows.nl

Samenwerken met GevelNed en Select Windows. Jouw bedrijf is het waard!

GevelNed.nl SelectWindows.nl De Compagnie 7 1689 AG Zwaag

Naamloos-12 1

T 088 97 22 400

17-08-20 10:15

BRANDVEILIGHEID Tekst Joris van der Vleuten Foto’s Peutz, Stockfoto

Brandtesten tonen het belang van glastype en -montage

Brandwerend tot in de kleinste details

Waaraan moet brandveilige beglazing in ramen en deuren voldoen en hoe moet je dat testen? Die vragen zijn voor de gemiddelde producent van ramen en deuren niet zomaar te beantwoorden. Raam en Deur vroeg daarom Joris van der Vleuten, adviseur geveltechniek en brandveiligheid bij Peutz, om ons door het woud van normen, richtlijnen en voorschriften te gidsen.

Om een brandveilige deur- of raamconstructie met glas te kunnen maken, moet aan tal van richtlijnen worden voldaan. Brandwerend glas moet geplaatst worden volgens richtlijnen in NPR 3577, volgens richtlijnen van de glasleverancier en passend binnen het productieproces van de deuren of ramen. Maar daarmee ben je er nog niet. Ook nodig is een classificatierapport verkregen door het uitvoeren van rook- en brandwerendheidstesten in een laboratorium voor brandveiligheid, volgens de normen NEN6075 (rookwerendheid) en NEN-EN 1634-1 (brandwerendheid). Verder gelden eventuele uitbreidingen van de eisen volgens de normen EN 15269-2, -3 of -5 afhankelijk van het type draaideel dat moet worden toegepast en EN 15269-20 voor rookwerende constructies. Ook zijn er mogelijk richtlijnen opgesteld op grond van deskundigenverklaringen of worden er specifieke gebruikerseisen gesteld. En ten slotte is het vereist dat draaiende delen in de buitengevel worden uitgevoerd met CE-merk – waarmee ze voldoen aan EN 16034.

Diap en Exap Voorop bij het ontwikkelen van een brandwerende constructie staan de eisen waaraan de constructie in praktijk – het toepassingsgebied

van de constructie – moet voldoen. Meestal zijn de eisen hoger en de toepassingen ruimer dan met een brandtest kan worden afgedekt.

Daarom overlegt de leverancier van de brandwerende deur- of raamconstructie met het testinstituut welke configuraties beproefd moeten worden om een zo breed mogelijk toepassingsgebied te verkrijgen en tegelijk het aantal testen beperkt te houden.

las van een andere fabrikant is G niet toegestaan, anders krijg je ongewenste concurrentie­ voordelen voor fabrikanten die niet testen De norm NEN-EN 1634-1 geeft specifiek aan dat je niet alles kunt testen en beschrijft welke toepassingen mogelijk zijn aan de hand van een uitgevoerde test – dit is het directe toepassingsgebied, ook wel Diap genoemd. Met deze test en eventueel andere testen van dezelfde deur of hetzelfde raam in een andere configuratie is met de normenserie NEN-EN 15269 het uitgebreide toepassingsgebied te bepalen. In dit uitgebreide toepassingsgebied – ook wel Exap genoemd – staan de mogelijkheden omschreven voor onder meer de afmetingen, type beglazing, glasplaatsing, te gebruiken kitten en banden. Specifiek voor brandwerend glas in draaidelen en of de zijen bovenlichten zijn er enkele typische regels waar niet altijd aan wordt gedacht.

I

36 2021/1

RD 1-2021 Brandveiligheid.indd 36

09-02-21 15:44

BRANDVEILIGHEID

Nieuwe brandtesten De meest recente versie van de EN 1634-1 is in 2018 gepubliceerd.

Alle nieuwe brandtesten aan draaiende delen worden volgens deze norm uitgevoerd. In de norm staat het directe toepassingsgebied van de geteste deur- of raamconstructie. In dat toepassingsgebied wordt aangegeven welke afwijkingen van de geteste constructie toegestaan zijn – bijvoorbeeld: mag de deur worden uitgevoerd met 5 millimeter dekplaten in plaats van de geteste 3 millimeter dekplaat?

Voor glas is het toepassingsgebied van deze norm bijzonder klein: • Het type glas mag niet worden gewijzigd.

• De afmetingen en het aantal glasopeningen mogen niet worden vergroot.

• Het aantal glasopeningen mag worden verkleind.

• De grootte van de opening mag worden verkleind in verhouding tot de verkleining van het deurblad.

• De grootte van de opening mag onafhankelijk van het deurvlak verkleind worden met 25 procent.

• En als het glasoppervlak kleiner is dan 15 procent van het deurvlak mag het onbeperkt worden verkleind.

Bij deze wijzigingen moet de afstand tot de rand van de deur gelijk blijven of groter worden én de structurele delen van de deurconstructie mogen daarbij niet wijzigen. Verder, als een deur is uitgevoerd met zijlichten of bovenlichten mag je het glasoppervlak niet groter maken, terwijl het deurblad bij voldoende overwaarde wel vergroot mag worden.

Uitgebreid toepassingsgebied Wil je het glas type glas of het oppervlak vergroten, dan ben je aangewezen op het uitgebreide toepassingsgebied. Van deur- en raamconstructies staat dat beschreven in de normenserie NEN-EN 15269. Voor stalen deurconstructies is dat NEN-EN 15269-2:2012, voor houten deur- en raamconstructies is dat NEN-EN 152693:2012, voor metaal-omlijste deur- en raamconstructies NEN-EN 15269-5 en A1:2016. Deze normen hebben allemaal een specifieke sectie voor de toepassingsmogelijkheden van glas in de geteste constructies. En in alle normen met betrekking tot het testen van constructies met glas staat dat glaspanelen zelf niet geclassificeerd kunnen worden op brandwerendheid.

De brandwerendheidsclassificatie, bijvoorbeeld EI 60, of E 20, heeft betrekking op de hele constructie waarin het glas is getest. Daardoor is het bijvoorbeeld niet mogelijk om glas dat is getest in een niet-dra-

Bij een deurentest mag in het direct toepassingsgebied het glas van de zijlichten niet worden vergroot.

Brandwerend glas in zes varianten Globaal gezien zijn er zes soorten brandwerend glas: • Spiegeldraadglas. Dit glas is altijd veel als brandwerend glas toegepast, maar het is nooit gestempeld. Het is daardoor niet na te gaan of het juiste spiegeldraadglas is toegepast.

Daarnaast voldoet het glas niet aan klasse 3B3 volgens EN 12600 en kan daarom niet als letselveilig glas worden toegepast. In kleine afmetingen kan het voldoen aan de criteria E en soms W voor 20 tot circa 30 minuten. Bij heel kleine afmetingen tot circa 60 minuten voor het E-criterium. Zie hiervoor ook het handboek Essentiële Controlepunten Brandveiligheid, uitgegeven door BBN (www.bbn.nu/essentiele-controlepunten/informatie).

• Thermisch gehard glas met of zonder reflecterende coating. Dit glas is zonder coating alleen geschikt voor het E-criterium en mét coating ook voor het W-criterium, maar dan alleen als de coating naar de vuurzijde is gericht. Omdat het glas gehard wordt, zijn grote afmetingen mogelijk. Afhankelijk van de toegepaste coating behoort een classificatieduur van 30 of 60 minuten tot de mogelijkheden. Dit glas wordt op de gewenste maat geproduceerd.

• Gelaagd floatglas met een gel op basis van epoxyhars. Het glas bestaat uit twee of meerdere lagen ongehard glas, vaak van 3 millimeter dikte met daartussen een dunne gellaag. Deze lagen worden gelamineerd tot het gewenste pakket, hoe dikker het pakket hoe langer de classificatieduur en een betere isolatiewaarde bij brand. Dit type glas wordt voornamelijk gebruikt in kleinere afmetingen in constructies die aan de eis EW 30 of EW 60 moeten voldoen. Doordat het ongehard gelaagd glas betreft en als plateau wordt geproduceerd kan het glas achteraf op maat worden gesneden of gezaagd.

• Gelaagd floatglas met silicaatgel. Dit is het oudste brandwerende glastype dat kan voldoen aan het criterium W en I. Het glas bestaat uit twee of meerdere lagen ongehard glas, vaak van 2 of 3 millimeter dikte waarop een dunne ingedroogde gellaag is aangebracht. Deze lagen worden gelamineerd tot het gewenste pakket, vaak met een middenruit van 6 of 8 millimeter – hoe dikker het pakket hoe langer de classificatieduur en des te beter de isolatiewaarde bij brand. Doordat het ongehard gelaagd glas betreft en als plateau wordt geproduceerd kan het glas achteraf op maat worden gesneden of gezaagd.

• Thermisch gehard en gelaagd glas met natriumsilicaatgel. Dit glas wordt als isolatieglas geproduceerd met een of meerdere spouwen, de gelkamers. Die worden gevuld met natriumsilicaatgel. Omdat het glas gehard wordt en de producent achteraf de gelkamers vult, zijn grotere afmetingen mogelijk dan bij het voorgaande type. Dit glas is met een enkele spouw voornamelijk geschikt voor situaties waar het W-criterium is vereist.

Om aan het I-criterium te kunnen voldoen worden meerdere gelkamers gecreëerd. Dit glas wordt op de gewenste maat geproduceerd.

• Thermisch gehard gelaagd glas met hydrogel, de werking en mogelijke afmetingen zijn vergelijkbaar met het vorige type.

Voor het I-criterium en langere classificatieduur wordt vaak een dikkere met gel gevulde gelkamer toegepast. Meestal heeft dit type dus maar één gelkamer. Dit glas wordt op de gewenste maat geproduceerd.

I

1/2021 37

RD 1-2021 Brandveiligheid.indd 37

09-02-21 15:44

BRANDVEILIGHEID

Het verschil in uiterlijk van isolatieglas met het brandwerend glasblad aan de niet-vuurzijde en aan de vuurzijde na 60 minuten testen.

gende scheidingswand, zonder meer toe te passen in een deurblad.

Wel zijn de regels voor het wijzigen van de glassamenstelling of wijze van glasplaatsing gelijk aan de normen voor niet-dragende scheidingswanden: EN 1364-1 voor het direct toepassingsgebied en EN 15254-4 voor het uitgebreid toepassingsgebied. Vandaar dat de normen voor het uitgebreid toepassingsgebied van deur- en raamconstructies hiernaar verwijzen.

oordat van de normen V afgeweken kan worden, moet er wel testbewijs worden geleverd Het uitgebreid toepassingsgebied voor glas in deur- en raamconstructies ziet er als volgt uit: • Het is toegestaan om de dikte van de glasplaten in het brandwerend glas te wijzigen, dikker of dunner, mits het glaspakket even goed of beter presteert dan het in de constructie geteste glas, en mits het glas in dezelfde productfamilie van dezelfde producent past.

• De afmetingen mogen worden gewijzigd in overeenstemming met de eisen volgens het uitgebreid toepassingsgebied voor niet-dragende scheidingswanden met glas conform de norm EN 15254-4 en daarmee volgens het direct toepassingsgebied EN 1364-1 – de testnorm voor het testen van niet-dragende lichte scheidingswanden en dan specifiek het onderdeel beglaasde wanden.

• Het is toegestaan om een ander type brandwerend glas toe te passen, maar ook hier moet het glas weer binnen dezelfde productfamilie van dezelfde fabrikant passen.

• Het is ook toegestaan om de classificatie van een deur- of raamconstructie te verlagen, als glas dat geschikt is voor een lagere classificatie wordt toegepast. Bijvoorbeeld een deurconstructie is getest voor EI 30, maar je wilt glas van dezelfde productfamilie toepassen dat zich heeft bewezen in een constructie met classificatie EW 30. De geteste deurconstructie met dit nieuwe glas voldoet dan aan klasse EW 30.

Niet van andere fabrikant Het is volgens de normen niet toegestaan om brandwerend glas van andere fabrikanten toe te passen, ook al is het type vergelijkbaar. Dat is goed uit te leggen. Glas een complex product, dat voor toepassing vele testen moet ondergaan. Ieder type constructie moet immers getest worden. Zou je glas van een andere fabrikant toestaan, dan krijg je ongewenste concurrentievoordelen voor fabrikanten die niet testen.

Daar komt bij dat er altijd verschillen zitten tussen brandwerend glas van verschillende fabrikanten. Bijvoorbeeld in de exacte samenstelling van de brandwerende opschuimende gel of de stacking (moleculaire binding) van de reflecterende coatings. Dit is het geheim van de smid en zal daardoor vrijwel altijd afwijken van de gelsamenstelling of de coatings van concurrerende producten, ook al zijn de principes voor de brandwerende werking van de concurrerende glastypen gelijk.

I

38 2021/1

RD 1-2021 Brandveiligheid.indd 38

09-02-21 15:44

BRANDVEILIGHEID

Via de camera onder de klok is goed te zien hoe de gel aan de vuurzijde is opgeschuimd.

Enkel, dubbel en tripelglas Van enkel glas naar isolatieglas en zelfs drievoudig glas of andersom is op basis van de norm EN 15254-4 alleen mogelijk voor producten die aan het I-criterium voldoen. Daar is een goede reden voor. Het gedrag tijdens brand van minder goed isolerende samenstellingen die alleen aan het E- of W- criterium kunnen voldoen, is niet goed te voorspellen. Dit komt door de steeds wijzigende samenstelling van de geëxpandeerde gellaag of degradatie van de reflecterende coatings.

Daardoor neemt het risico van vroegtijdige branddoorslag toe.

De praktijk Een deur- of raamconstructie in combinatie met het gebruikte glas, is alleen brandwerend als die overeenkomt met de geteste constructieve samenstelling en de mogelijkheden die de normen bieden voor eventuele wijzigingen. Als er in de praktijk nieuw glas in een brandwerende deur of raam geplaatst moet worden, bijvoorbeeld na breuk, moet altijd het originele classificatierapport bekeken worden voor het juiste type glas, bandjes en glaslatten.

Als hiervan wordt afgeweken voldoet de deur of het raam niet meer aan de normen. Niet alleen op papier – het is goed mogelijk dat door de wijzigingen de deur of het raam ook in de praktijk niet meer voldoende brandwerend is. In het laboratorium voor brandveiligheid van Peutz zijn dergelijke situaties getest. En wat blijkt dan regelmatig?

Als de voorschriften van de glasproducent niet goed zijn opgevolgd, slaagt ook de test niet. Aan de andere kant zien we ook dat er vaak meer mogelijk is dan de normen toelaten. Maar voordat daarvan afgeweken kan worden, zal er wel testbewijs moeten worden geleverd.

Criteria voor brandwerendheid Voor deur- en raamconstructies wordt de brandwerendheid uitgedrukt in de criteria E, EW, EI1 en EI2 met de classificatieduur daarbij vermeld. Meestal gaat het dan om 30 of 60 minuten.

Daarnaast kan -ef aan de eis wordt toegevoegd, external fire, oftewel een buitenbrand. Een buitenbrand kan naar verwachting minder heet worden dan een brand binnen, daarom wordt bij een test de oven getemperd en krijgt een zodanig geteste constructie een classificatie met de term -ef.

De verschillende criteria E, EW en EI staan voor: • E: vlamdichtheid. Tijdens de test ontstaan er geen vlammen die langer aanhouden dan 10 seconden, maar er ontstaan ook geen gaten of spleten in de constructie en geen uitstroom van te hete gassen. Dit laatste wordt gecontroleerd met een wattenkussen.

• EW: straling. Deze constructie moet vlamdicht zijn en op een meter afstand van de constructie mag de stralingsflux niet hoger zijn dan 15 kW/m². Dit is een straling waarbij meubels spontaan kunnen ontbranden.

•E I1 en EI2: isolatie. Deze constructies moet vlamdicht zijn en de temperatuur op het glas mag aan de veilige zijde gemiddeld niet hoger worden dan 140°C en maximaal 180°C. Voor kozijnen is de maximaal toegestane temperatuur 360°C bij EI2.

I

1/2021 39

RD 1-2021 Brandveiligheid.indd 39

09-02-21 15:44

DOSSIER CIRCULAIR Tekst Hans Fuchs Beeld Renson; Halio Glass

Grootformaat doekzonwering en dimbaar glas in Brussels monument

Klimaatbeheersing op maat in Gare Maritime

Met de renovatie en transformatie van het Gare Maritime kreeg Brussel er een ‘stad in de stad’ bij, met kantoren en winkels aan een inpandige groene boulevard. De renovatie door architect Jan De Moffarts en Bureau Bouwtechniek zette in op behoud van het historische gebouw. Bij de BREEAM-‘excellent’ transformatie tot werk- en winkelpand door Neutelings Riedijk architecten stonden circulariteit en demontabiliteit voorop. Aan de gevels kreeg Gare Maritime grootformaat doekzonwering en dimbaar glas.

glas. Bruneel ontwierp met dat staal en glas een utiliteitsgebouw met zeven geschakelde hallen uit boogspanten – drie grote hallen met een spanwijdte 26 meter, geflankeerd door vier kleinere hallen van 12 tot 16 meter breed. In het volume zijn vier bakstenen panden geïntegreerd.

Een eeuw functioneren als goederenstation liet in Bruneels ontwerp flinke gebruikssporen achter. De nieuwe eigenaar, projectontwikkelaar Extensa vroeg architect Jan De Moffarts en Bureau Bouwtechniek om de staalstructuur, de gevels en het dak van het industriële monument te renoveren. Uitgangspunt was het herstel van de oorspronkelijke constructie, structuur en compositie van Bruneels ontwerp, gecombineerd met ingrepen die het gebouw aanpassen aan hedendaagse eisen.

Mechanische ramen 280 meter lang, 140 meter breed en meer dan 25 meter overspanning: het vroegtwintigste-eeuwse Gare Maritime in Brussel is een fors gebouw. Fors, maar allerminst potig: het voormalige goederenstation naar ontwerp van spoorwegingenieur Frédéric Bruneel bestaat uit rank staal, gelardeerd met art-nouveau-ornamenten, en heel veel 40

I

Zo kreeg Gare Maritime aan de gevels 400 vierkante meter en in de zinken daken nog eens 1200 vierkante meter mechanisch gestuurde ramen. Daarmee voldeed het gebouw weer aan de Belgische eisen voor ventilatie en ‘ontroking’. De schil werd geïsoleerd zonder afbreuk te doen aan de erfgoedwaarde, zo stelt renovatiearchitect De Moffarts op de website van zijn bureau JDMA: “Het vertrekpunt is de recon-

2021/1

RD 1-2021 Circulair.indd 40

10-02-21 10:46

DOSSIER CIRCULAIR

Bij de renovatie van Gare Maritime draaide het om de mix van herstel van de oorspronkelijke constructie, structuur en compositie, en aanpassingen van het gebouw aan de hedendaagse eisen.

Bij de ontwikkeling van de screens was het beperken van de impact aan de gevel een van de uitdagingen.

Renovatie en transformatie Gare Maritime, Brussel Opdrachtgever Extensa Renovatie JDMA en Bureau Bouwtechniek Transformatie Neutelings Riedijk architecten Producent kozijnen WEBO Producent doekzonwering Renson Glasproducent Halio

versie van het oude goederenstation waarbij de originele materie maximaal geherwaardeerd wordt. Materialen worden ter plaatse hergebruikt. Het nieuwe programma wordt integraal in een demonteerbare houtbouw opgetrokken.” Dat maakt de aanpak van Gare Maritime uitermate circulair, aldus De Moffarts.

Stad in een stad De renovatie van De Moffarts en Bureau Bouwtechniek diende Neutelings Riedijk architecten als vertrekpunt voor de transformatie van Gare Maritime tot ‘stad in een stad’ met 45.000 vierkante meter kantoorruimte en winkels, gehuisvest aan de randen van het gebouw.

Zo hield Neutelings Riedijk de drie middelste hallen vrij en vulde deze grote, hoge ruimte in met een centrale boulevard met borders met planten en bomen. Die boulevard vormt samen met vijf dwarsstraten en enkele pleintjes de ‘stad in een stad’.

Kantoren en winkels bracht Neutelings Riedijk architecten onder in drie lagen hoge remontabele paviljoens in kruishout (cross laminated timber, CLT) die volledig vrij van de historische staalconstructie staan. De twee onderste lagen hebben eikenhouten kozijnen en balkons met borstweringen van eikenhouten latten. De twee bovenste verdiepingen hebben gevels met metalen kozijnen, gekoppeld aan het

Eikenhouten kozijnen Webo uit Rijssen engineerde, produceerde en leverde de 2400 eikenhouten kozijnen en balustrades voor Gare Maritime, alles bij elkaar 75.000 strekkende meter. Webo werkte daarbij (in BIM) samen met Neutelings Riedijk architecten, MBG en Bureau Bouwtechniek en stuurde het hele productieproces aan.

Het is de tweede keer dat Webo eikenhouten kozijnen ontwikkelde voor een project van Neutelings Riedijk. In 2013 paste het bedrijf al eens eikenhouten kozijnen toe in het Stadhuiskwartier van Neutelings Riedijk in Deventer. Destijds was de wens om binnen en buiten eikenhouten kozijnen te plaatsen. Voor de buitentoepassing stelde Webo een ontwikkeltraject voor een transparante coating op, met onder meer SKH en Drywood Coatings.

In Brussel gaat het om een binnentoepassing van eikenhouten kozijnen en balustrades, van een groter formaat dan in Deventer.

In Brussel meten de kozijnen zeven tot negen vierkante meter, voorzien van grote glasvlakken, die vanwege de winkelfunctie helder moeten zijn en niet mogen weerkaatsen.

I

1/2021 41

RD 1-2021 Circulair.indd 41

10-02-21 10:47

DOSSIER CIRCULAIR

dak. Prefabricage en droge afbouw van de kruishoutconstructie maakten een korte bouwtijd mogelijk. De constructie is daarnaast demontabel en modulair.

Doekzonwering Om in Gare Maritime oververhitting te voorkomen, zijn de grote glaspartijen aan één van de langsgevels voorzien van windvaste doekzonwering. Renson produceerde voor de 280 meter lange gevel van Gare Maritime in totaal 1750 vierkante meter doekzonwering, in grootformaat screens van 36 vierkante meter (zes bij zes meter).

Om het uitzicht te vrijwaren en kosten te beperken, vroeg projectontwikkelaar Extensa om screens die de grote raampartijen in één stuk overbruggen. Renson ontwikkelde voor Gare Maritime op basis van hun bestaande Fixscreen doekzonwering een grootformaat doek dat steeds vijf ramen overspant. Het maatwerk betreft het formaat, de doekrol, de motor, de bevestiging en de beugels, plus het architecturaal concept, licht conceptadviseur Stefaan Lammens van Renson toe: “Het gaat om doorontwikkeling van een bestaand product, met als insteek om de impact aan de gevel zo beperkt mogelijk te houden. Het grote formaat heeft als voordeel dat er minder geleiders op de profielen in de gevel nodig zijn – anders dan bij het in rijen naast elkaar plaatsen van kleinformaat zondoekwering. De grote screens brengen rust aan de gevel.”

De windvaste doekzonwering van Renson bestaat uit grootformaat screens van 36 vierkante meter (zes bij zes meter).

“De grote screens brengen rust aan de gevel” Het weegt wat het weegt Vanwege het gewicht van de screens (120 kilo) ontwikkelde Renson speciale beugels. De doekrol kreeg een projectgebonden afmeting en een hogere stijfheid. Het gebruikte doek is standaard, maar voorzien van naden die zijn ingelast in verband met de maat van de screens.

De plaatsing hoog aan de gevel vereiste de inzet van speciale motoren voor de bediening van de screens en doeken die een grote windlast kunnen weerstaan.

Het dimbare glas van Halio verspringt in drie minuten tijd van transparant naar maximale verduistering.

42

I

2021/1

RD 1-2021 Circulair.indd 42

10-02-21 10:47

DOSSIER CIRCULAIR

De op maat ontwikkelde screens laten het uitzicht naar buiten toe vrij.

1/2021

RD 1-2021 Circulair.indd 43

I

43

10-02-21 10:47

HAUTAU Move

EENVOUDIG OVERTUIGEND Het afstel schuif beslag voor een hoge dichtheid. Een verdekt liggend beslag mechaniek voor een smal profiel aanzicht. HAUTAU Move combineert licht bedienbaarheid met intuïtief handelen.

HAUTAU, een onderneming van de MACO groep www.hautau.de

Klantspecifieke oplossing

Alles voor een optimaal woongenot Venster Techniek biedt meerwaarde in de hele bouwketen: van kozijnenfabrikanten tot en met de bewoner. Sinds 1999 leveren we hoogwaardige, klantspecifieke oplossingen die optimaal aansluiten op het productie- en montageproces van onze opdrachtgevers.

Graag maken we afwijkende klantwensen waar, door de logistiek in eigen hand en een LEAN werkwijze. Met de vier zekerheden van Venster Techniek zeggen we dan ook nooit ‘nee’ maar liever ‘ja, en’.

Onderdorpels voor kozijnen • Een veelvoud aan sponningcombinaties • Verkrijgbaar tot een lengte van 7 meter • Klantspecifiek aanpasbaar door modulaire opbouw

venstertechniek.nl

RD 1-2021 Circulair.indd 44

10-02-21 10:47

DOSSIER CIRCULAIR

Energieneutraal gebouw Die maat – en de hoge plaatsing aan de gevel – vereiste speciale motoren en doeken die een grotere windlast aankunnen.

Gewichtsreductie was geen item bij het ontwerp van de grootformaat screens, aldus Lammens: “Nee, het weegt wat het weegt. De massa van het doek is 600 gram per vierkante meter.”

Gemonteerd werden de screens door Suncomfort, een vast partnerbedrijf van Renson. Lammens: “De doekrollen zijn op een stelling getrokken en manueel bevestigd. Dit was een hele operatie, gezien de afmetingen, het gewicht, de hoogte en de hellende daken.”

Dimbaar glas Behalve grootformaat doekzonwering, opteerde opdrachtgever Extensa voor dimbaar glas om de warmtelast te beteugelen. Glasleverancier Halio leverde voor Gare Maritime 1633 vierkante meter geïsoleerd tripelglas met Low E-coating, gevat in smalle stalen kozijnen en aangestuurd via sensoren. In drie minuten tijd verspringt het transparante glas naar maximale verduistering. Het dimbare glas van Halio is geïn-

Gare Maritime is een energieneutraal gebouw. De energie wordt ter plaatse hernieuwbaar opgewekt: warmte en koude door geothermie, elektriciteit door zonnepanelen. Er wordt in het hele complex geen gebruik gemaakt van fossiele brandstoffen voor verwarmen of koelen.

De gebouwschil is aangepast om zo weinig mogelijk energie te verliezen en tegelijk zoveel mogelijk te profiteren van natuurlijk daglicht. De doekzonwering en het dimbare tripelglas dragen bij aan de energiezuinigheid. Delen van de glasgevels hebben zonnecellen, de daken zijn voorzien van 16.000 vierkante meter aan zonnepanelen.

stalleerd op de begane grond – volgens Extensa zou een mechanische zonwering hier de transparantie van de glasgevels te veel geweld aandoen. Bovendien past dimbaar glas in de duurzaamheidsstrategie van de ontwikkelaar, die in Gare Maritime streefde naar materiaalreductie en een positieve CO2-voetafdruk, aldus Halio.

I

1/2021 45

RD 1-2021 Circulair.indd 45

10-02-21 10:47

VMRG NIEUWS Einsteinbaan 1, Postbus 1496, 3430 BL Nieuwegein T: 030.605.36.44, E: info@vmrg.nl, I: www.vmrg.nl De informatie op deze pagina is afkomstig van de VMRG en kwam tot stand buiten de verantwoordelijkheid van de Raam en Deur-redactie

Nieuwe website en cursusagenda 2021 Kennis Centrum Gevelbouw Het Kennis Centrum Gevelbouw heeft een nieuwe website. Het Kennis Centrum Gevelbouw biedt specifieke opleidingen en een helpdesk gericht op de gevelbouw. De website is de moeite waard om even te bezoeken, zeker omdat alle cursussen voor 2021 er nu ook op staan. Als je werkzaam bent in de gevelbouwbranche zijn de cursussen van het Kennis Centrum Gevelbouw dé manier om je verder te ontwikkelen in je vakgebied. Onderstaand alle cursussen voor 2021 op een rij. Alle actuele zaken vind je op de website www.kenniscentrumgevelbouw.nl.

- Projectleider Bouw 1

30 maart 2021 van 12.30 tot 20.00 uur, 6 april 2021 van 12.30 tot 20.00 uur, 13 april 2021 van 09.30 tot 20.00 uur en 20 april 2021 van 09.30 tot 20.00 uur

- Geveltechniek Constructie

30 maart en 6 april 2021 van 13.00 tot 17.30 uur

- Geveltechniek Bouwfysica 1

15 april en 22 april 2021 van 13.00 tot 17.00 uur

- Geveltechniek Algemeen

10 en 17 mei 2021 van 13.00 tot 17.00 uur

- Geveltechniek Statica 1

1, 8 en 15 juni 2021 van 13.00 tot 17.00 uur

- Geveltechniek Materiaal 1

17 juni, 24 juni en 1 juli 2021 van 13.00 tot 17.00 uur

- Geveltechniek Statica 2

28 september, 5 oktober en 12 oktober 2021 van 13.00 tot 17.00 uur

- Geveltechniek Bouwfysica 2

7 en 14 oktober 2021 van 13.00 tot 17.00 uur

- Geveltechniek Materiaal

9, 16 en 23 november 2021 van 13.00 tot 17.00 uur

I

46 2021/1

RD1-2021 VMRG.indd 46

09-02-21 15:48

Een steevast veilige situatie +

t s a v slijt

Met DEVENTER traptredeprofielen werkt u in een handomdraai elke trap perfect af.

Zo creëert u een steevast veilige situatie met slijtvaste profielen die voorzien zijn van anti-slip uitvoering.

De profielen zijn ontworpen met een kopbreedte van 11,6 mm en een groefbreedte van 8 mm. U drukt ze eenvoudig in een gefreesde gleuf van 10 mm.

Deze profielen zijn recyclebaar en C2C Silver gecertificeerd. .

Raam en Deur Traptrede profielen advertentie 1 adv_DeventerProfielen.indd 1

TM

05/02/2021 08:31:50 09-02-21 15:53

High-end

3

SIEGENIA-beslagtechniek voor houten ramen en deuren: Authentieke perfectie.

Voor veel mensen is hout niet zomaar een materiaal, het creëert duurzame authentieke perfectie.

We delen deze mening al meer dan een eeuw en hebben voor u innovatieve oplossingen ontwikkeld om een duurzaam succes te behalen: ➊ Raamsystemen: voor de productie geoptimaliseerd TITAN-beslag dat automatisch de toleranties compenseert ➋ Deursystemen: het hele spectrum van moderne KFV-meerpuntssluitingen in een efficiënt modulair systeem ➌ Comfort-systemen: toekomstgerichte slimme thuisoplossingen voor het ruimtelijk comfort van morgen

SIEGENIA voor hout: www.siegenia.com/nl/houtoplossingen

48-adv-Siegena.indd 1 193008 AZ Titan Holz_High end_NL_210x297_RZ.indd 1

04-06-20 10:05 12.03.20 18:47