Dwaroj 73

‫رێككەوتنەكەی‬

‫سەرچاوە و‬

‫لۆزان‌و هیوای‬

‫هێزەكانی تیرۆر‬

‫گۆڕانخوازەكان‬

‫و فاشیزمی‪..‬‬

‫‪》3‬‬

‫هیوادارم كەس‬ ‫نەتوانێت خەونی‬

‫‪》12‬‬

‫‪》6‬‬

‫ژنان‌و كچانی‪...‬‬

‫سەروتار‬

‫راگەیاندنی‬ ‫كۆتایی پلینۆمی‬ ‫پێنجەمی كومیتەی‬ ‫ناوەندیی كۆمەڵە‬

‫پێنجەمین پلینۆمی كومیتەی ناوەندیی‬ ‫هەڵبژێردراوی كۆنگرەی سیانزەی كۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتكێشانی كوردستان لە رۆژانی ‪28‬ی‬ ‫خاكەلێوە تا ‪3‬ی گواڵنی ‪ 1394‬رێكەوت لەگەڵ‬ ‫‪ 17‬تا ‪20‬ی مانگی ئەپریلی ‪ 2015‬لە هەشت‬ ‫كۆبوونەوەدا لە ناوەندی سەركردایەتی كۆمەڵە‬ ‫بەڕێوەچوو‪.‬‬ ‫پلینۆم بە راگرتنی چەند ساتێك بێدەنگی‬ ‫بۆ رێزگرتن لە یادی هەموو گیانبەختكردوانی‬ ‫كۆمەڵە‌و رێگەی ئازادی‪ ،‬بە فەرمی دەستی‬ ‫بەكاركرد‪ .‬سەرەتا سكرتێری گشتیی كۆمەڵە‪،‬‬ ‫هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە راپۆرتی سیاسی‌و‬ ‫سەردێڕی سیاسەت‌و ئاراستەكانی دەورەی‬ ‫داهاتووی‪ ،‬پێشكەش بە پلینۆم كرد‪.‬‬ ‫راپۆرتی سكرتێر بە شێوەی گشتگیر تاوتوێی‬ ‫باردودۆخی سیاسی ئێستای كرد‌و‪ ،‬گرنگترین‬ ‫ئەركەركانی كۆمەڵە لە دەورەی داهاتووی تێدا‬ ‫باس كرا‪ .‬لەبەشێكی دیكە لە راپۆرتەكەدا‪،‬‬ ‫بەتایبەتی هاوكاریی نێوان بزوتنەوە‌و‬ ‫حیزبەكانی بەشە جیاجیاكانی كوردستان‌و‪،‬‬ ‫هەروەها پێویستیی هاوكاریی نێوان حیزبە‬ ‫سیاسییەكانی رۆژهەاڵتی كوردستان جەختی‬ ‫لەسەر كرایەوە‌و لەم نێوەندەشدا هەوڵەكانی‬ ‫ئەم دواییە بۆ یەكگرتنەوە لە نێو ریزەكانی‬ ‫كۆمەڵە‪ ،‬قسەو باسی لەسەركرا‌و جەخت‬ ‫لەسەر بەئەنجام گەیاندنی ئەو پرۆسەیە كرا‪.‬‬ ‫لەبەشێكی دیكە لە راپۆرتەكەدا ئاماژەیەك كرا‬ ‫بەو بەربەست‌و گرفتانەی ئێستای بەردەم ئێمە‬ ‫لە باشوری كوردستان‌و جەخت لەسەر ئەوە‬ ‫كرایەوە كە هەوڵەكان بۆ دۆزینەوەی شێوازی‬ ‫نوێ كار‌و چاالكییەكانی ئێمە لەم ناوچەیە‬ ‫لەڕووی سیاسی‌و سەربازیی زۆرتر بێت‌و ئەم‬ ‫بابەتەش بخرێتە ئەولەویەتی كاری كومیتەی‬ ‫ناوەندییەوە‪.‬‬ ‫پاش پێشكەشكردنی راپۆرتی سكرتێری‬ ‫گشتیی‪ ،‬هاوڕێیان بەشداربووی پلینۆم‬ ‫بە چڕ‌وپڕی قسەو باسیان لەسەر تەوەرە‬ ‫سەرەكییەكانی راپۆرتەكە كرد‌و پاش‬ ‫چەندین كاتژمێر گفتوگۆ‌و دیالۆگ‪ ،‬ئەجێندای‬ ‫كۆبوونەوەكانی پلینۆم بەپێی ریزبەندی‬ ‫خوارەوە ئامادە كرا‪:‬‬ ‫دەورەی داهاتوو و سەرەكیترین ئەركەكانی‬ ‫ئێمە‪ ،‬مەسەلەی دابینكردنی دارایی‌و تێپەڕبوون‬ ‫لە قەیرانی ئێستای دارایی‪ ،‬گفتوگۆ لەسەر‬ ‫پرۆسەی یەكگرتنەوەی سێ رەوتی كۆمەڵە‬ ‫(رەوتی سوسیالیستی‪ ،‬هێڵی یەكگرتنەوەی‬ ‫كۆمەڵە‪ -‬كۆمەڵەی شۆڕشگێڕی زەحمەتكێشانی‬ ‫كوردستانی ئێران‌و كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی‬ ‫كوردستان)‪،‬‬

‫‪...‬بۆ ل ‪3‬‬

‫‪dwaroj@komala.com‬‬

‫دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه‬ ‫كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان‬ ‫ده‌ریده‌كات‬ ‫ژمار‌ه (‪ )73‬ساڵی هەشتەم‬ ‫‪١٤ - ٢٠١٥/5/4‬ی گواڵنی ‪١٣٩٤‬‬ ‫نرخ‪ 500 :‬دینار‬

‫پێنجەمین پلینۆمی كومیتەی‬ ‫ناوەندیی كۆمەڵە كۆتایی پێهات‬

‫پێنجەمین پلینۆمی كومیتەی ناوەندی‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان لە‬ ‫رۆژانی ‪28‬ی خاكەلێوە تا ‪3‬ی گواڵنی‬ ‫‪1394‬ی هەتاویی بەبەشداری زۆرینەی‬ ‫ئەندامانی سەرەكی‌و راوێژكارانی‬ ‫كومیتەی ناوەندیی كۆمەڵە بەڕێوەچووو‪.‬‬ ‫لەپلینۆمدا پاش پێشكەش كردنی‬ ‫راپۆرتی سیاسی لەالیەن سكرتێری‬ ‫گشتی كۆمەڵە‪ ،‬هاوڕێ عومەر‬

‫ئێلخانیزادە‪ ،‬بەشداربووانی پلینۆم‬ ‫تاوتوێی چەندین تەوەری گرنگ بۆ كاری‬ ‫داهاتووی كۆمەڵەیان كرد‪.‬‬ ‫لە پێنجەمین پلینۆمی كۆمەڵە بڕیاردرا‬ ‫چەندین تەوەر‌و بابەت ببێتە ئەولەویەتی‬ ‫كاری كومیتەی ناوەندیی لەوانە‪:‬‬ ‫ئەولەویەتەكانی كومیتەی ناوەندی‬ ‫بۆ یەكگرتنەوەی ریزەكانی كۆمەڵە‪،‬‬ ‫چاكسازی لە موناسەبات‌و شێوەی كار‬

‫لە ئوردوگاكان‪ ،‬راهێنان‌و بەهێزكردنی‬ ‫هێزی پێشمەرگە‌و ئامادەكاریی بۆ‬ ‫پێكهێنانی هێزێكی لێهاتوو و خەباتكاری‬ ‫پێشمەرگە بۆ پێویستییەكانی ئێستا‌و‬ ‫رێگەخۆشكردن بۆ حوزوری هێزی‬ ‫پێشمەرگە لەناوخۆی كوردستان‪،‬‬ ‫بەردەوام بوونی كۆكردنەوەی یارمەتی‬ ‫دارایی لە ئەندامان‌و یارمەتییەكانی‬ ‫خەڵك لەناوخۆ‌و دەرەوە‌و‪ ،‬هەوڵدان‬

‫بۆ دۆزینەوەی سەرچاوەی داهاتی‬ ‫سەربەخۆ‌و بەردەوام‪ ،‬پەرەپێدانی‬ ‫چاالكیی‌و كاری راگەیاندن‪.‬‬ ‫لەپلینۆمدا ئەندامانی كومیتەی ناوەندیی‬ ‫بە رێكەوتن‌و هاودڵی جەختیان لەسەر‬ ‫ئەوە كردەوە كە كومیتەی ناوەندیی‬ ‫دەبێت لە هەمووی ئەو خااڵنە‬ ‫پێشقەدەم بێت‌و لەهەموو بوارەكاندا‬ ‫چاودێر‌و ئامادە بێت‪.‬‬

‫سااڵنە زیاتر لە هەزار كەس بە هۆی رووداوی كار گیان لەدەست دەدەن‬ ‫سااڵنە زیاتر لە هەزار كەس لە ئێران بە هۆی‬ ‫رووداوەكانی كار و لەبەرچاو نەگرتنی ستاندارەكان‬ ‫لە كاتی كاركردندا گیانیان لە دەست دەدەن‪.‬‬ ‫هاوكات بەوتەی یەكێك لەبەرپرسانی ئیدارەی‬ ‫كاری كۆماری ئیسالمی‪ ،‬زیاتر لە شەش ئەوەندەی‬ ‫ئەو ئامارە‪ ،‬كرێكاران بەهۆی نەخۆشییەكانی‬ ‫كار گیانیان لەدەست دەدەن كە بەهۆی كاری‬ ‫تاقەتپرۆكێن‌و ناستاندارد توشی دەبن‪.‬‬ ‫ئەو بەرپرسە حكومەتییە لە درێژەدا رایگەیاند‪،‬‬ ‫زیاتر ‪ %40‬گیانلەدەستدانی كرێكاران بە هۆی‬ ‫رووداوی كار لە بەشی پیشەیی بیناسازیی روو‬ ‫دەدات‪.‬‬ ‫لە ئێراندا بە هۆی نەبوونی یاسای كار و داكۆكی‬ ‫لە مافی كرێكار‪ ،‬ئەگەر بۆ هەر یەكەیەكی‬ ‫بەرهەمهێنەر و پیشەیی ستانداردەكانی كار و‬ ‫بێهداشت و پاراستنی كار دابین بكرێت ‪ ٦‬ساڵی‬ ‫پێویستە كە لە كاتی ئێستادا و بەهۆی قەیرانی‬ ‫ئابووری ئەو اڵتە و نەبوونی بەڕێوەبەری و‬ ‫بەرنامەی كار‪،‬جێبەجێ نابێت و گیان لە دەستدانی‬ ‫كرێكاران بە هۆی كەمتەرخەمیی بەرپرسانی كار‬ ‫بە “قەتڵی راستەوخۆ” ئەژمار دەكرێت‪.‬‬ ‫بە پشت‌بەستن بە ئاماری پزیشكی یاسایی‪،‬‬

‫رووداوكانی كار لە ماوەی ‪ ٩‬مانگی سەرەتای‬ ‫ئەمساڵی هەتاویدا گیانی یەك هەزار و ‪٥٠٦‬‬ ‫كرێكاری ئەستاندووە‪.‬‬ ‫چاالكانی كرێكاریی ئێران بەردەوام لە دۆخی‬ ‫نالەباری ئیمەنی كار لەو واڵتەدا رەخنەیان گرتووە‬

‫و ئەو رەخنانە لە ماوەی یەك ساڵی رابردوودا‬ ‫بەرز بووەتەوە‪.‬‬ ‫گیان لەدەستدانی كرێكاران بەهۆی رووداوەكانی‬ ‫كار لەالیەن هەڵسوڕاوانی كرێكاریی ئێران بە‬ ‫«مەرگی بێدەنگ» ناوی لێدەبرێت‪.‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٧٣‬ساڵی هەشتەم‪2015/٥/٤ ،‬‬

‫تایبەت‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫دابەشبوونی عێراق بۆ سێ د‌ەوڵەت و نیگەرانییەكانی رژیم‬

‫عەتا ناسرسەقزی‬ ‫لەرۆژانی رایردوودا دەنگ‌و هەرای یارمەتی‬ ‫سەربازیی ئەمەریكا بۆ حكومەتی بەغدا‌و‬ ‫هەروەها بۆ سوننەكان‌و بەكورد لەنێو‬ ‫میدیاكانی ناوچەكە دەنگ‌و هەرایەكی‬ ‫زۆری نایەوە‌و شیعەی عێراق لەژێر‬ ‫كاریگەریی كۆماری ئیسالمی كەوتنە‬ ‫دژایەتی ئەم بڕیارەی كۆنگرەی ئەمریكا‬ ‫كە بڕیارە لەساڵی ‪ 2016‬یارمەتی‬ ‫سەربازیی لەدەرەوەی حكومەتی بەغدا‬ ‫بگەیەنێتە دەست كورد‌و سوننە‪.‬‬ ‫ئەم مشتومڕە جارێكی دیكە پالنی پێشووی‬

‫ئەمەریكای هێناوەیە نێو گەمەی سیاسی‬ ‫ناوچەكە كە باس لەدابەشكردنی عێراق بۆ‬ ‫سێ هەرێمی سەربەخۆی شیعە‪ ،‬سوننە‌و‬ ‫كورد دەكات‪ .‬بیرۆكەی دابەشبوونی عێراق‬ ‫بۆ ساڵی ‪ 2006‬دەگەرێتەوە كە ئەو كات‬ ‫‪ 10‬سناتۆری ئەمریكا بە پرۆژەیەك كە‬ ‫بە پرۆژەی بیكەر – هامیلتۆن ناسراوە‬ ‫داوای دابەشكردنی عێراقیان بەسەر سێ‬ ‫هەرێمی سەربەخۆدا كرد‪ .‬پاشان ساڵی‬ ‫‪ 2007‬لەالیەن جۆ بایدن‪ ،‬جێگری سەرۆكی‬ ‫ئەمریكا كە ئەو كات سناتۆری كۆنگرە‬ ‫بوو پێشنیاری دابەشكردنی عێراق بۆ سێ‬ ‫دەوڵەتی كوردی‌و سوننی‌و شیعی كرا‪.‬‬ ‫ئێستا لەپاش هێرشی داعش‌و سەلماندنی‬ ‫ئەو راستییە بۆ هەموو جیهان ئاشكرا بوو‬ ‫كە تەنیا كورد توانی بەرگریی لەخاك‌و‬ ‫نیشتمانی خۆی بكات‌و بەرامبەر داعش‬ ‫بوەستێت‪ .‬ئەمەش دۆزی كوردی جارێكی‬ ‫دیكە بۆ هەموو جیهان روونكردەوە‪.‬‬ ‫پاش سەركەوتنەكانی كورد لەشەڕی‬ ‫داعشیش رۆژی ‪ 2014/4/30‬لیژنەی هێزە‬ ‫چەكدارەكان لە كۆنگرەی ئەمریكا بەكۆی‬ ‫‪ ٦٠‬دەنگ و ‪ ٢‬دەنگی دژ پڕۆژە بڕیارێكیان‬ ‫پەسەند كرد بەمەبەستی هاوكاریكردنی‬ ‫ڕاستەوخۆی كورد و سوننەكانی عێراق‬ ‫بە چەك بە بڕی یەك لەسەر چواری‬ ‫بڕی ئەو بودجەیەی بۆ تەرخان كراوە‬

‫كە ‪ 715‬ملیۆن دۆالرە‪ .‬ئەگەر حكومەتی‬ ‫بەغدا پڕۆسەی ئاشتەوای نیشتیمانی و‬ ‫پێكەوەژیانی پێكهاتەكان و بەشداری‬ ‫ڕاستەقینەیان نەكات لە دەسەاڵت و‬ ‫هاوكاری و پشتیوانی حەشدی شەعبی‬ ‫سەر بە ئێران نەبڕێت و هێزێكی پارێزەری‬ ‫سوننەش دانەمەزرێت ‪ ،‬ئەوا بڕی ‪%٦٠‬‬ ‫ئەو پارەیە ڕاستەوخۆ دەدرێتە كورد و‬ ‫سونەكان‪ .‬ئەم هەڵوێستەی ئەمریكا‬ ‫بۆخۆی وەك دوا ئاگاداركردنەوەی‬ ‫شیعەكانە ئاماژەیە بۆ ئەوەی چیدی‬ ‫عێراقێكی یەكگرتوو نامێنێنەوە و ئەمریكا‬ ‫وەك دوو دەوڵەتی سەربەخۆ مامەڵە‬ ‫لەگەڵ كورد و سوننەدا دەكات ئەمجارەیان‬ ‫دابەشبونی عێراق جیدیە‪.‬‬ ‫رەنگە باشوری كوردستان لەرووی‬ ‫دامودەزگا‌و هاودەنگی حیزبەكان‌و چەندین‬ ‫فاكتەری دیكە ئامادەی ئەم دابەشبوونە‬ ‫یان بەواتایەكی دیكە سەربەخۆیی نەبێت‌و‬ ‫چەندین گرفتی جدی لەبەردەم رێگادا‬ ‫بێت‪ ،‬بەاڵم بە بڕوای من تاكە چارەسەر‬ ‫بۆ كورد سەربەخۆییە‌و ئەم ساتەوەختەش‬ ‫باشترین دەرفەتە بۆ كورد‪.‬‬ ‫سەرەتای ئەم هەفتەیەش سەرۆكی هەرێمی‬ ‫كوردستان بە فەرمی سەردانی ئەمەریكای‬ ‫كردوە‌و بەپێی میدیاكان تەوەری سەرەكی‬ ‫دیداری مەسعود بارزانی لەگەڵ ئۆبامای‬

‫سەرۆكی ئەمریكا‌و گەورە بەرپرسانی‬ ‫ئەو واڵتە‪ ،‬پرسی سەربەخۆیی باشوری‬ ‫كوردستانە‪ .‬ئەمەش نیگەرانی‌و ناڕەزایی‬ ‫عێراقییەكان‌و كۆماری ئیسالمی‌و واڵتانی‬ ‫دەوروبەری لێكەوتووەتەوە‪ .‬هەر لەم‬ ‫رۆژانەشدا سەرجەم كوتلەكانی شیعەی‬ ‫عێراق بە مەرجەعە تەقلیدەكانیانەوە‬ ‫ناڕەزایی خۆیان دژی دابەشكردنی عێراق‬ ‫راگەیاند‪ ،‬كە ئەمەش راستەوخۆ لەژێر‬ ‫گوشاری ئێران پەیڕەو دەكرێت‪.‬‬ ‫ترس‌و نیگەرانی كۆماری ئیسالمی لەسەر‬ ‫دابەشكردنی عێراق جیدیە‪ ،‬هەربۆیە رۆژی‬ ‫یەكشەممە ‪3‬ی مانگی مەی‪ ،‬مەجمەعی‬ ‫دیاریكردنی بەرژەوەندییەكانی رژیم‬ ‫لەكۆبوونەوەی خۆیدا بەجیدی باسی‬ ‫پالنی ئەمەریكا بۆ دابەشكردنی عێراق‬ ‫بۆ سێ دەوڵەتی سەربەخۆ‪ ،‬دابەشكردنی‬ ‫سوریا بۆ دوو دەوڵەتی سەربەخۆ‌و واڵتی‬ ‫یەمەنیش بۆ دوو ناوچەی سەربەخۆ‬ ‫خستەبەر باس‌و لێكۆڵینەوە‪.‬‬ ‫سەرەڕای نیگەرانییەكانی كۆماری‬ ‫ئیسالمی‌و نەیارانی كورد لە ناوچەكەی‬ ‫ئەوەی گرنگە تەنیا یەكڕیزی كوردە تا‬ ‫لەئەگەری جێبەجێكردنی پالنێكی لەو‬ ‫چەشنە‪ ،‬ئەم دەرفەتە بقۆزنەوە‌و بە‬ ‫دەردی دەرفەتە مێژوویەكانی دیكەی‬ ‫نەبەن‪.‬‬

‫رێككەوتنەكەی لۆزان‌و هیوای گۆڕانخوازەكان‬

‫پەرویز رەحیم زادە‬ ‫رێككەوتنەكەی ئێران‌و رۆژئاوا لە بابەت‬ ‫پرسی ناوكی‪ ،‬النیكەم بۆ ئەم قۆناغەی‬ ‫ئێستا كۆتایی بە هەموو ئەو هەستان‌و‬ ‫كەوتنە دیپلۆماتیكانەی نێوان دوو الیەن‬ ‫هێنا كە ماوەی ‪ 13‬ساڵە زۆرێك لە كۆڕو‬ ‫كۆمەڵە سیاسیەكانی بە خۆیەوە سەرقاڵ‬ ‫كردبوو‪.‬‬ ‫بە گشتی دوو بۆچوون‌و تێڕوانین‬ ‫لەمبارەوە لە نێو ئاڵقەی لێكدانەوەكاندا‬ ‫دەبینرا‪ ،‬بۆچوونی یەكەم پێی وابوو كە‬ ‫ئێران لەگەڵ رۆژئاوا ناسازێت‌و درێژەی‬ ‫بە رەوتی گەشەی چاالكیە ناوكیەكانی‬ ‫دەدات‌و بۆچوونی دووهەمیش لەسەر‬ ‫ئەو بڕوا بوو كە كۆماری ئیسالمی ئەگەر‬ ‫بزانێت كە رۆژئاوا بەرۆكی بەر نادات تا بە‬ ‫ئاكامێكی تەواو دەگات ناچار دەبێ هەندێ‬ ‫پاشەكشە بكات‌و گوێ بداتە بڕیارەكان‪.‬‬ ‫رێككەوتنەكەی لۆزان لە سویس بێ ئەمالوال‬ ‫نیشانیدا كە كۆماری ئیسالمی رێككەوت‌و‬ ‫لەم نێوەشدا روانگەی دووهەم سەركەوتنی‬ ‫بەدەستهێنا‪ .‬هەندێك پرسیار لە پەراوێزی‬ ‫ئەم رێككەوتنە دەوروژێن كە پێویستە‬ ‫وەاڵمیان بدەینەوە‪ ،‬بۆچی كۆماری‬ ‫ئیسالمی ملی دایە ئەم رێككەوتنە؟ ئایا‬ ‫ئەم رێككەوتنە سەرەتای پێوەندیەكی‬ ‫زیاتری نێوان ئێران‌و رۆژئاوایە؟ دەكرێ‬ ‫ئەم رێككەوتنە بە شكستی گوتاری‬ ‫چەقبەستووی بنەماخواز دابنرێت؟‬ ‫كاریگەری ئەم رێككەوتنە لەسەر خەباتی‬ ‫ئازادیخوازانە لە ئێران چۆن دەبێ؟ ئایا‬ ‫رۆژئاوا پاش ئەم رێككەوتنە دەیەوێت‬ ‫پرسی دێمۆكراسی‌و مافی مرۆڤ لە ئێران‬ ‫بكاتە دۆسیەیەكی تایبەت؟‬ ‫لە ماوەی ‪ 13‬ساڵی رابردوو لە وتووێژەكانی‬ ‫نێوان ئێران‌و رۆژئاوا كۆماری ئیسالمی‬ ‫هەوڵی زۆریدا بۆ ئەوەی ئەم پرسە بە‬ ‫الڕێدا ببات‌و هەر جارە‌و ئاراستەیەكی بەم‬ ‫مەسەلە دەبەخشی‪ ،‬تاوێك هەڵوێستی‬ ‫توندی دەگرت‪ ،‬هەندێك جار حاشای‬ ‫دەكرد‌و گەلێك جاریش خۆی دەدا بە‬ ‫دەستەوە‌و رواڵەتێكی پاڕاوانە‌و پاساوی بە‬

‫خۆیەوە دەگرت‪ .‬هەموو ئەو فڕت‌و فێاڵنەی‬ ‫بە كاری هێنا شتێك نەبوو جیا لە پەلەقاژە‬ ‫بۆ درێژەدان بە ژیانی دەسەاڵتداریەتی‬ ‫خۆی‪ .‬كۆماری ئیسالمی وەك دیاردەیەكی‬ ‫نامۆ بە مرۆڤایەتی‌و ماف‌و ئازادی لە كاتی‬ ‫گەیشتنی بە دەسەاڵت‪ ،‬بەردەوام‌و بە‬ ‫رێكخستنی پڕۆژەیەكی بیرلێكراوە‪ ،‬هەموو‬ ‫كۆمەڵگای ئێرانی لە پێناو هێنانەوەی‬ ‫بیرەكانی سەردەمی تاریكی‌و داسەپاندنی‬ ‫بەسەر جەماوەر‪ ،‬لە ناو زەلكاوێكدا‬ ‫چەقاند كە بەرەو نوقم بوون دەیبات‪.‬‬ ‫بۆیە لەم پێناوەشدا دەیویست دەستی‬ ‫بگاتە یەكێك لە ئامراز‌و كەرەسە هەرە‬ ‫گرینگ‌و مەترسیدارەكانی ئەم گۆی زەویە‬ ‫واتە ( بۆمبی ئەتۆم ) ‌و هاوكات لەو‬ ‫رێگەشەوە هێژمونی دەسەاڵت‌و بیرۆكەی تەنیا ئەوەی دەوێت كە هەوساری ئێران لە ئێران‪ ،‬بەاڵم ئەمە تەنیا لە چوارچێوەی‬ ‫خۆی نەك تەنیا لە ناوخۆ بەڵكوو لە بابەت پرسی ناوكی بەدەستەوە گەاڵڵەكردنی چاالكی كۆمەڵێك ناوەند‌و‬ ‫بەسەر دەوروبەرو دوورە دەستەكانیشدا بگرێت‌و كۆنتڕۆڵی بكات‌و هاوكات گەشە رێكخراوی تایبەت قەتیس دەمێنێتەوە‪.‬‬ ‫كەواتە ئەوەی چاوەڕوان دەكرێت كە‬ ‫بسەپێنێت‪ .‬بەاڵم النیكەم ئاشكرابوونی بە ئاڵووێرە ئابووریەكانی بدات‪.‬‬ ‫ئەم پیالنە وایكرد كە لە پرۆسەیەكی ‪« 13‬حەسەن شەریعەتمەداری نوێنەری گۆڕانكاری لە سیستەمی سیاسی ئێران‬ ‫ساڵە‌و بە گەیشتن بەم رێككەوتنە‪ ،‬ئەو كۆماری ئیسالمی لە رۆژنامەی كەیهان دەكرێ پشتی بە رۆژئاوا بەستبێت‪،‬‬ ‫مەترسیە بڕەوێتەوە كە كۆماری ئیسالمی نووسیویەتی‪ ،‬ئەسپی زین كراومان ناردووە‌و تێگەیشتنێكی هەڵەیە‌و تەنانەت ئەگەر‬ ‫چیدی دەستی بە چەكی ناوكی ناگات‪ .‬هەوساری لەت‌و كوتمان وەرگرتەوە»‪ « ..‬بێتوو تەكان‌و لەرزەی گەورەی وەك‬ ‫وە چونكە لە بەرانبەریشدا رۆژئاوا‌و لە لە الیەكی دیكەشەوە ئیسماعیل كەوسەری هەستانەكانی ساڵی ‪88‬ی هەتاوی لە‬ ‫سەروویانەوە ویالیەتە یەكگرتووەكانی نوێنەری تاران لە مەجلیس تەئكیدی لەوە ئێرانش بێتە ئاراوە‪ ،‬باڵێكی ئیجرایی لە‬ ‫ئەمریكا قورساییەكی زۆری خستەسەر كردوتەوە كە ئەمریكا لە رێككەوتنەكەی دەرەوەی ئێران بوونی نیە كە بەشداریی‬ ‫ئەم دۆسیە‪ ،‬نیهایەتەن كۆماری ئیسالمی لۆزان بە هەموو خواستەكانی گەیشت لەم پرۆسەیەدا بكات‪ ،‬هەر بەو جۆرەی‬ ‫ناچار كرا مل بداتە ئەم رێككەوتنە كە بەاڵم ئێران نەیتوانی هەموو گەمارۆكانی دیتمان لە جەریانی ناڕەزایەتیەكانی‬ ‫پاش هەڵبژاردنەكانی ‪ 1388‬لە ئێران‪،‬‬ ‫ئەگەر گوێ بدەینە ناوەرۆكەكەی پڕاوپڕە سەر خۆی الببات»‪.‬‬ ‫لە شكستی ئەو ئیدۆلۆژیەی‪ ،‬كە هیچكات بۆیە هێشتا هەموو نیگەرانیەكانی خەڵكی ئێران‌و بزوتنەوەكەیان بە تەنیا‬ ‫ئامادە نەبوو لەگەڵ ئەمریكا وتووێژ رۆژئاواش لەم بابەتەوە كۆتایی نەهاتووە‪ ،‬مانەوە‌و هیچ پشتگیریەكیان لە الیەن نە‬ ‫بكات‪ ،‬بەاڵم دیتمان كە بە دەیان جار‌و بۆیە باراك ئۆباما سەرەڕای ئەوەی لەسەر رۆژئاوا‌و نە ئەمریكا بەدەست نەهێنا‪.‬‬ ‫شان بەشانی یەكتریش رێیان دەكرد‌و ئەم رێككەوتنە رازیە‪ ،‬هاوكات رایگەیاندووە بۆیە ئەو ئەزموونەی تێپەڕبوو دەبێ‬ ‫پێدەكەنین‪ .‬گڕكانی هەڵچووی جەماوەری كە كۆماری ئیسالمی هێشتا دەستی ئەوندە بەرچاوڕوونی دابێتە هێزەكانی‬ ‫وەزاڵەهاتووی خەڵكی ئازادیخواز لە ئێران‌و لەناو ناسەقامگیریەكانی ناوچەكە هەیە‌و ئۆپۆزیسیۆن كە گۆڕانكاری لە ساختاری‬ ‫بونبەستی ئابووری لەو واڵتە‪ ،‬ئێرانی ئەمەش دەبێ كۆتایی پێ بێت‪ .‬لێرەدا كۆماری ئیسالمی تەنیا دەبێ پشتی بە‬ ‫ناچار كرد كە لەم قۆناغەدا بسازێت‪ ،‬جا ئەوەی پێویستە نەیاران‌و ئۆپۆزسیۆنی خەباتی جەماوەری‌و رێكخستنی بەرینترین‬ ‫ئەوان كە بە پشت بەستن بە وتاری رێبەر دژبەری كۆماری ئیسالمی بزانن‪ ،‬ئاسۆیەك ناڕەزایەتیەكان بەستبێت‪.‬‬ ‫كە باسی لە ( نرمش قهرمانانە ) كرد‪ ،‬وا لەوە نابینرێت كە گوایە لە سێبەری ئەگەر كۆماری ئیسالمی لە بەرانبەر‬ ‫خۆیان بە الوازی دیەوە كە مل بۆ خواستە ئەم رێككەوتنە رەنگە هەنگاوی دواتر رۆژئاوادا چۆكی بۆ خواستەكانی دادا‌و‬ ‫سەرەكی‌و گرینگەكانی رۆژئاوا دانەوێنن‪ .‬وروژاندنی پرسی دێمۆكراسی‌و مافی مرۆڤ ناچار بوو وەاڵمیان بداتەوە ئەوە‬ ‫هەرچەند لێژنەی دانووستانكار لە كاتی بێت‪ .‬بۆیە هەر جۆرە خوێندنەوەیەكی بەرهەمی یەكگرتووییەك بوو كە لە‬ ‫گەڕانەوەیدا لە الیەن هەندێك لە خەڵكەوە وەها لەمبارەوە‌و ئەم جۆرە لە تێگەیشتنی گوتاری رۆژئاوادا پێكهات‌و هەر ئەمەش‬ ‫پێشوازی لێكرا‌و لە میدیاكانیشانەوە‪ ،‬چاوەڕوانیانە‪ ،‬خەبات‌و تێكۆشانی سیاسی‌و وایكرد ئێران بهێنێتە سەر قەناعەتی‬ ‫پرسیارەكانیان وەها ئاراستە كرد كە مەدەنی لە ئێران تووشی الوازی‌و بێ هێزی سازان‌و پاشەكشە‪ .‬هەر بۆیە بۆ ئێمە‌و‬ ‫ئەم رێككەوتنە بە قازانجی خەڵك‌و ژیانی دەكات‪ .‬چونكە ئەگەر لە پرسی ناوكیش هەموو خەباتكارو هێزە سیاسیەكانیش‬ ‫ئەوانە‪ ،‬بەاڵم قەیرانێكی ناوخۆیی بەرۆكی تێپەڕ بێت مەسەلەی دەستێوەردانەكانی هەروایە‪ ،‬كە ئەوە تەنیا یەكگرتوویی‌و‬ ‫باڵەكانی دەسەاڵت لە نێوان توندئاژۆكان‌و ئێران لە نائارامیەكانی ناوچەكە ‌و یەك گوتاریی بەرەی ناڕازیە كە دەتوانێ‬ ‫میانڕەوەكان دەگرێت كە رەنگە بەرەو چۆنیەتی هەڵسووكەوت لەگەڵ كۆماری بە پشت بەستن بە پاراستنی هەموو‬ ‫هەڵدێریشی ببات‪ .‬بەاڵم ئەم رێككەوتنە ئیسالمی كە بە شێوەی بەردەوام وەك پرەنسیپەكانی ماف‪ ،‬ئاڵترناتیڤێك لە‬ ‫لە راستیدا ناتوانێت سەرەتای جۆرێك داڵدە‌و پشتیوانی تیرۆریزمی ناوچەكە بەرانبەر كۆماری ئیسالمیدا پێك بهێنێت‪.‬‬ ‫پێوەندی تازە بێت لە نێوان ئێران‌و باسی لێدەكرێت‪ ،‬دەبێتە پرسی دواتری كە ئەمەش رێكخستنی گوتاری ناوخۆو‬ ‫دەرەوەیە كە لە ئەنجامی خەبات‌و‬ ‫رۆژئاوا‪ ،‬چونكە ئەوەی لە ئارادایە لەم ناو كۆڕبەندە سیاسیەكانی جیهان‪.‬‬ ‫نێوەدا شەڕو رێككەوتنەكان‪ ،‬لەسەر ئێستا جۆرێك چاوەڕوانی لەوە هەیە كە رێكخستنێكی بەردەوام دەبنە هێزێكی‬ ‫بەرژەوەندیەكانە‌و جیا لەوە چاوەڕوانیەكی كۆمەڵگای جیهانی ئەمجارەیان بپەرژێتە تەواوكەری یەكتر‌و رێگە بۆ گۆڕانكاری‬ ‫دیكە لەمبارەوە بەدی ناكرێت‪ .‬رۆژئاوا سەر مەسەلەی دێمۆكراسی‌و ئازادیەكان خۆش دەكات‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫سەروتار‬ ‫‪...‬پاشماوە‬ ‫راهێنانی هێزی پێشمەرگە‌و‬ ‫ئامادەكاریی بۆ پێكهێنانی هێزێكی‬ ‫لێهاتووی پێشمەرگە‪ ،‬چاكسازیی‬ ‫پەیوەندییەكان‌و‬ ‫لەموناسەبات‌و‬ ‫بارهێنان‌و گۆڕینی نۆرمی ئێستا لە‬ ‫ئۆرۆدوگاكان‪ ،‬كاری رێكخستنەكانی‬ ‫دەرەوەی واڵت‪ ،‬ناوەندەكانی‬ ‫رێكخستنەوەی‬ ‫رایگەیاندن‪،‬‬ ‫چاالكییەكانی رێكخستنەكان لە‬ ‫ناوخۆ (كاری رێكخستنی نهێنی)‌و‬ ‫دابەشكردنی كار‌و ئەركەكان لەنێوان‬ ‫ئەندامانی كومیتەی ناوەندیی‪.‬‬ ‫خااڵنە‬ ‫ئەم‬ ‫سەرجەمی‬ ‫قسەوباس‌و‬ ‫لەكۆبوونەوەكاندا‬ ‫هەڵسەنگاندنیان بۆكرا‌و‪ ،‬هاوڕێیان‬ ‫بەشداربوو بە چەندین باس‌و‬ ‫باسەكانی‬ ‫سازندە‬ ‫دیالۆگی‬ ‫پلینۆمیان پۆختەتر كرد‪ .‬پلینۆم‬ ‫بە جەختكردنەوە لەسەر باسەكانی‬ ‫راپۆرتەكەی سكرتێر‪ ،‬ئەولەویەتی‬ ‫كاری كومیتەی ناوەندی بە‬ ‫رۆشنی دیاریكرد‌و ئەو ئەركەی بە‬ ‫كۆمسیۆنێك سپارد تا گرنگترین‬ ‫ئەركەكانی دەورەی داهاتوو‬ ‫دەستنیشان‌و بۆ كاری پراكتێك‬ ‫خاڵبەندی بكات‪ .‬ئەم كۆمیسیۆنە‬ ‫كارەكەی خۆی جێبەجێكرد‌و بۆ‬ ‫پەسەندكردن پێشكەش بە پلینۆمی‬ ‫كرد‪ ،‬كە لەالیەن پلینۆمەوە‬ ‫راپۆرتی كۆمسیۆنی ناوبراو‌و‬ ‫دیاریكردنی ئەولەویەتەكانی ئێمە‬ ‫لەدەورەی داهاتوو پەسەند كرا‪.‬‬ ‫گرنگترین ئەولەویەتەكانی كومیتەی‬ ‫ناوەندی بۆ یەكگرتنەوە‪ ،‬چاكسازی‬ ‫لە موناسەبات‌و شێوەی كاری‬ ‫ئێمە لە ئوردوگاكان‪ ،‬راهێنان‌و‬ ‫بەهێزكردنی هێزی پێشمەرگە‌و‬ ‫ئامادەكاریی بۆ پێكهێنانی هێزێكی‬ ‫لێهاتوو و خەباتكاری پێشمەرگە‬ ‫ئێستا‌و‬ ‫پێویستییەكانی‬ ‫بۆ‬ ‫رێگەخۆشكردن بۆ حوزوری هێزی‬ ‫پێشمەرگە لەناوخۆی كوردستان‪،‬‬ ‫بەردەوام بوونی كۆكردنەوەی‬ ‫یارمەتی دارایی لە ئەندامان‌و‬ ‫یارمەتییەكانی خەڵك لەناوخۆ‌و‬ ‫دەرەوە‌و‪ ،‬هەوڵدان بۆ دۆزینەوەی‬ ‫سەرچاوەی داهاتی سەربەخۆ‌و‬ ‫بەردەوام‪ ،‬پەرەپێدانی چاالكیی‌و‬ ‫كاری راگەیاندن‪ .‬لەسەر ئەم‬ ‫بابەتانە ئەندامانی كومیتەی‬ ‫ناوەندیی بە رێكەوتن‌و هاودڵی‬ ‫جەختیان لەسەر ئەوە كردەوە‬ ‫كە كومیتەی ناوەندیی دەبێت لە‬ ‫هەمووی ئەو خااڵنە پێشقەدەم‬ ‫بێت‌و لەهەموو بوارەكاندا چاودێر‌و‬ ‫ئامادە بێت‪.‬‬ ‫دوابەشی ئەجێندای كۆبوونەوەی‬ ‫پلینۆم دابەشكردنی كار بوو كە‬ ‫لەبەشێكدا پلینۆم هاوڕێیان‪:‬‬ ‫رەزا كەعبی‪ ،‬عوسمان خەلیلی‪،‬‬ ‫سادق زەندی‪ ،‬فەریبا محەمەدی‪،‬‬ ‫خەلیل دەشتی‌و كەریم كەریمی‬ ‫وەك ئەندامانی دەستەی كارگێڕی‬ ‫دەستنیشان كرد‪ .‬هەروەها بە كۆی‬ ‫دەنگ هاوڕێ عومەر ئێلخانیزادە‬ ‫جارێكی دیكە وەك سكرتێری‬ ‫گشتیی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی‬ ‫كوردستان هەڵبژێردرایەوە‪.‬‬ ‫پلینۆم بە سرودی فەرمی كۆمەڵە‌و‬ ‫هەڵكردنی ئااڵی سوری كۆمەڵە‬ ‫كۆتایی بەكارەكانی خۆی هێنا‪.‬‬ ‫كومیتەی ناوەندیی كۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتكێشانی كوردستان‬ ‫‪7‬ی گواڵنی ‪27 – 1394‬ی‬ ‫ئەپریلی ‪2015‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٧٣‬ساڵی هەشتەم‪2015/٥/٤ ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫راگەیاندنی كۆمەڵە‬

‫شکۆدار بێ یەكی مانگی مەی‬ ‫رۆژی جیهانیی كرێكار‬ ‫یەكی مانگی مەی‪ ،‬رۆژی جیهانی هاوپشتیی چینی كرێكارە‪ .‬هەموو‬ ‫ساڵێك لەم رۆژەدا بە بەشداریی دەیان میلیۆن كرێكار خۆپیشاندان‌و‬ ‫رێوڕەسمەكان لەسەراسەری جیهاندا بەڕێوەدەچێت کە نیشانەیەكی‬ ‫دیكەی پێویستیی مرۆڤی ئەمڕۆیە بۆ گۆڕینی جیهان‪.‬‬ ‫ئەو نیزامەی ئێستا بەشی هەرە زۆری مرۆڤی گیرۆدەی موناسەباتی‬ ‫ناعاداڵنە كردووە‪ ،‬لە هەمیشە زیاتر مانەوەی بەندە بە چەوسانەوە‌و‬ ‫بێمافیی زۆربەی دانیشتوانی جیهانەوە‪ .‬بەردەوامبوونی چەندین شەڕی‬ ‫کۆنەپەرەستانە و بێحاسڵ‪ ،‬كۆچكردنی بەرین بە دووی كار‌و ژیانێكی‬ ‫ئینسانیدا‪ ،‬بێكاریی بەرین‪ ،‬داشكانی ئاستی بەڕێچوونی جەماوەرێكی‬ ‫گەورە‪ ،‬لەسەركارمانەوەی هارترین حكوومەتەكان‪ ،‬ئایدز‌و چەندین‬ ‫نەخۆشیی مەترسیداری دیكە لە جیهاندا‪ ،‬فەحشا‌و گەلێك مەینەتی‬ ‫دیكە سەرەڕای دەسكەوتە گەورەكانی مرۆڤ‪ ،‬ژیانیان لە زۆربەی‬ ‫خەڵك‌و‪ ،‬بەتایبەت كرێكاران دژوار كردووە‪ .‬كەمبوونی خواردەمەنی‌و‬ ‫گرانبوونی خەرجی بەڕێچوون كە زۆر لە ناوەندە نێونەتەوەییەكان وەك‬ ‫هەڕەشەیەك باسی دەكەن‪ ،‬هیوای ژیانێكی باشتریان كەمتر كردووەتەوە‪.‬‬ ‫لە واڵتانی پێشكەوتووی سەرمایەداری بە هۆی پێشكەوتنی بەرچاوی‬ ‫هەموو بوارەكانی تێكنۆلۆژی‌و سەنعەت‪ ،‬گوشار لەسەر چینی كرێكار‌و‬ ‫هەوڵدان بۆ ئەستاندنەوەی دەسكەوتەكانی خەباتیان بووەتە خاڵێكی‬ ‫ئاسایی پالتفۆرمی حیزبەكانی چینی سەرمایەدار‪ .‬لە واڵتانی دیكەی‬ ‫جیهانیش ئایندەیەكی هیوابەخش نزیك نانوێنێ‪ .‬لە نێو جەنجاڵی مافی‬ ‫مرۆڤدا ئەوەی دەبینرێ پێشێلكردنی ئاشكرای مافی مرۆڤ‌و بوونی‬ ‫چەوسانەوە‌و دەسەاڵتی دیكتاتۆرەكانە كە بەشێكی بەرینی جیهانی‬ ‫تووشی هەلومەرجێكی ترسناك كردووە‪ .‬سەرەڕای ئەوەش هەوڵی‬ ‫بەردەوام‌و خەباتی بێوچان‌و خوێناوی‌و نابەرابەر بۆ گەیشتن بە ژیانێكی‬ ‫شایستە لەئارادایە‌و ئەوە پێویستییەكی حاشاهەڵنەگرە‪ .‬یەكەمی مانگی‬ ‫مەی هەموو ساڵێك دەرفەتێكە بۆ كرێكارانی سەرتاسەری جیهان‬ ‫تا یەكگرتووانە ناڕەزایەتیی خۆیان لەم نیزامە ناعادالنەیە بە جیهان‬ ‫رابگەیەنن‪.‬‬ ‫لە ئێران رژیمی ئیسالمی كە زیاتر لە سێ دەیەیە ئێرانی كردووەتە‬ ‫زیندانێكی گەورە‪ ،‬سەركوتكردنی بزووتنەوەی كرێكاریی كردووەتە‬ ‫ئامانجێكی سەرەكیی خۆی‪ .‬ئەم سەركوتكردنە بۆ داسەپاندنی‬ ‫كۆیلەتییە بەسەر كرێكاراندا‪ .‬كرێكاران‌و زەحمەتكێشان دژوارترین‬ ‫ساڵەكانی ژیان‌و بەڕێچوونیان تێپەڕ دەكەن‪ .‬لەم سااڵنەی دواییدا‬ ‫بزووتنەوە كۆمەاڵیەتییەكان‌و بەتایبەت بزوتنەوەی كرێكاری زۆر بەرچاو‬ ‫بوون‪ .‬ئەمرۆ لەكاتێكدا رێز لە یەكی مانگی مەی رۆژی جیهانی كرێكار‬ ‫دەگرین كە زیاتر لە هەمیشە بزوتنەوەیەكی بەرینی ناڕەزایی كرێكاران‌و‬ ‫موعەلیمان باقی توێژەكانی خەڵكی ئێران بۆ دەستبەركردنی مافە‬ ‫رەواكانیان سەری هەڵداوە‌و لەحاڵی گەشەكردندایە‪ .‬دەیان كۆبوونەوەی‬ ‫ناڕەزایی‌و مانگرتنی كرێكاران‌و خۆپیشاندانی مامۆستایانی قوتابخانەكانی‬ ‫ئێران‌و كوردستان بۆ داواكردنی مافەكانیان ئاماژەن بۆ رەوابوونی مافی‬ ‫ئەم توێژە زەحمەتكێشانەی كۆمەڵگا‌و لیوانلیو بوونی كۆمەڵگای ئێران‬ ‫لە ناعەداڵەتی‌و ستەمی چینایەتی‌و كۆمەاڵیەتی‌و نەتەوەیی‪.‬‬ ‫گەشەسەندنی بزوتنەوەی ناڕەزایی كرێكاران‌و مامۆستایانی قوتابخانەكانی‬ ‫ئێران‌و كوردستان لەكاتێكدایە كە دەسەاڵتدارانی رژیمی ئیسالمی بەرەو‬ ‫رێكەوتنی ئەتۆمی لەگەڵ رۆژئاوا دەڕۆن‌و‪ ،‬بۆ جارێكی دیكە لەمێژووی‬ ‫دەسەاڵتی كۆماری ئیسالمی جامی ژەهریان خواردەوە‪ .‬ئەو رێكەوتنە‬ ‫كە هیچ نەبوو جیا لەدۆڕاندنی ئێران‌و بەركەوتنی زیانێكی زۆری مادیی‪،‬‬ ‫لە میدیاكانی رژیمەوە وەك سەركەوتنێك وێنا كرا‪ .‬ئەگەرچی دەكرا‬ ‫كۆماری ئیسالمی كە لەم كاتەدا كە وردە وردە ئابلۆقەكانی لەسەر‬ ‫الدەبرێت‌و رێگەی فرۆشتنی نەوتی بۆ دەكرێتەوە زیاتر گرنگی بەخواست‌و‬ ‫داواكارییەكانی كرێكاران‌و خۆشگوزەرانی‌و ژیانێكی شیاو بۆ هەموو‬ ‫چین‌و توێژەكانی ئێران بدات‪ ،‬بەاڵم ئەوەی ئاشكرایە سەروەت‌و سامانی‬ ‫خەڵكانی ئێران تەنیا بۆ بەهێزكردنی هەرچی زیاتر توانی سەربازیی‬ ‫كۆماری ئیسالمی‌و بۆ درێژەدان بەسیاسەتەكانیان لە عێراق‌و سوریە‌و‬ ‫لوبنان‌و یەمەن‌و باقی واڵتانی دیكە خەرج دەكرێت‪.‬‬ ‫یەكی ئەیاری ئەمساڵ لەكاتێكدا كە كۆماری ئیسالمی لەهەر كاتێك زیاتر‬ ‫لە ژێر گوشاری نێودەوڵەتی‌و ناڕەزایی ناوخۆییە‪ ،‬بێگومان سەپاندنی‬ ‫هەژاریی‌و ناعەداڵەتی كۆمەاڵیەتی بەسەر ملیۆنان بنەماڵەی كرێكاریی‬ ‫و خەڵکی کەم داهات ‌و پەیڕەوكردنی سیاسەتی سەركوتی ناڕەزاییە‬ ‫كرێكارییەكان دادی رژیمی ئێران نادات‌و بزوتنەوەی ناڕەزایی كرێكارانی‬ ‫ئێران هاوشان لەگەڵ بزوتنەوەی ناڕەزایی مامۆستایان‌و باقی توێژەكانی‬ ‫ئێران لەهەر دەرفەتێك خۆی نیشان دەدات‌و خوازیاری دەستبەركردنی‬ ‫مافەكانیان دەبن‪.‬‬ ‫كۆمەڵە بە هەموو توانایەوە لە بزووتنەوەی كرێكاری لە ئێران‌و‬ ‫لە خەبات‌و داخوازەكانی كرێكارانی كوردستان پشتیوانی دەكات‪.‬‬ ‫كۆمەڵە هەروەها لە بزووتنەوە كۆمەاڵیەتییە هەقخوازەكان لە ئێران‌و‬ ‫كوردستان پشتیوانی دەكا‌و هەوڵ دەدا بۆ هەڵخڕاندن‌و بەهێزكردنیان و‪،‬‬ ‫یەكگرتووكردنی ئەو بزووتنەوانە بە ئامانجێكی خۆی دەزانێ‪ .‬لە مەیداندا‬ ‫بوونی ئەم بزووتنەوانەو كرێكاران‌و خەڵكی وشیار كە بەرژەوەندی ئێستا‌و‬ ‫داهاتووی خۆیان دەناسن‪ ،‬دەبێتە‌ هۆی سەركەوتنی راستەقینە‌و رێگا‬ ‫لەوە دەگرن كە چارەنووسیان لە سەرەوە بە ساتوسەودا دیاری بكرێ‪.‬‬ ‫كۆمەڵە دەیهەوێ هێز‌و توانای بزووتنەوەی هەقخوازانەی كوردستان‬ ‫بكاتە پشتیوانی بزووتنەوەی ئازادیخوازانە لە ئێران و‪ ،‬هەروەها زیاترین‬ ‫پشتیوانی بۆ بزووتنەوەی كوردستان لە ئێران بەدەست بێنێ‪ .‬هاوكاریی‬ ‫نێوان هێزە چەپ‌و دیموكراتەكان لە ئێران‌و كوردستان‌و ناوچەكە لە‬ ‫كاتێكدا‌ئاڵوگۆڕی گەورە بەڕێوەیە‪ ،‬پێویستییەكی راستەقینەیە‪.‬‬ ‫كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی كوردستان‬ ‫‪9‬ی گواڵنی ‪29 – 1394‬ی ئەپریلی ‪2015‬‬

‫هه‌واڵ‌و راپۆرت‬

‫وەفدێكی كۆمەڵە سەردانی دەفتەری سیاسی‬ ‫حیزبی دیموكراتی كوردستانیان كرد‬

‫وەفدێكی كۆمەڵەی زەحمەتكێشانی‬ ‫كوردستان بەسەردانێك فەرمی گەیشتنە‬ ‫دەفتەری سیاسی حیزبی دیموكراتی‬ ‫كوردستان‌و لەگەڵ وەفدێكی دیموكراتدا‬ ‫دیدار‌و كۆبوونەوەیان كرد‪.‬‬ ‫رۆژی ‪8‬ی گواڵنی ‪ ،1394‬رێكەوت لەگەڵ‬ ‫‪28‬ی ئەپریلی ‪ 2015‬وەفدێكی كۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتكێشان كە پێكهاتبوون لە هەریەك‬ ‫لەهاوڕێیان‪ :‬عومەر ئێلخانیزادە سكرتێری‬ ‫گشتی‪ ،‬رەزا كەعبی بەرپرسی دەستەی‬ ‫كارگێڕی‪ ،‬فەریبا محەمەدی ئەندامی‬ ‫دەستەی كارگێڕی‪ ،‬عەتا ناسرسەقزی‬ ‫ئەندامی كۆمیتەی ناوەندیی‌و بەرپرسی‬ ‫پەیوەندییەكانی سلێمانی‪ ،‬فەرزاد‬ ‫محەمەدی ئەندامی كۆمیتەی ناوەندیی‌و‬ ‫ئەرسەالن خوسرەونژاد راوێژكاری‬ ‫كۆمیتەی ناوەندی كۆمەڵە بەسەردانێكی‬ ‫فەرمی گەیشتنە دەفتەری سیاسی حیزبی‬

‫دیموكراتی كوردستان‪.‬‬ ‫وەفدی كۆمەڵە لەالیەن وەفدی حیزبی‬ ‫دیموكراتی كوردستانەوە پێشوازییان لێكرا‬ ‫كە پێكهاتبوون لە هەریەك لە بەڕێزان‪:‬‬ ‫خالید عەزیزی سكرتێری گشتیی‪ ،‬كەمال‬ ‫كەریمی ئەندامی دەفتەری سیاسی‪،‬‬ ‫مستەفا شەڵماشی ئەندامی دەفتەری‬ ‫سیاسی‪ ،‬عەبدواڵ حەسەن زادە راوێژكاری‬ ‫دەفتەری سیاسی‪ ،‬كەریم مەهدەوی‬ ‫ئەندامی كۆمیتەی ناوەندی‌و بەرپرسی‬ ‫پەیوەندییەكانی سلێمانی‪ ،‬سوهەیال‬ ‫قادری جێگری كۆمیتەی ناوەندیی‌و‬ ‫ئیبراهیم چوكەڵی جێگری كۆمیتەی‬ ‫ناوەندیی‪ ،‬پێشوازییان لێكرا‪.‬‬ ‫لەكۆبوونەوەكەدا قسەوباسێك لەسەر‬ ‫بارودۆخی ناوچەكە‌و ئێران‌و كوردستان‬ ‫كرا‌و گرفتەكانی بەردەم بزوتنەوەی‬ ‫رۆژهەاڵتی‬ ‫خەڵكی‬ ‫حەقخوازانەی‬

‫كوردستان‌و ئاستەنگەكانی بەردەم‬ ‫كاری حیزبەكانی رۆژهەاڵت‌و پەیوەندی‌و‬ ‫هاوكاری نێوان حیزبەكان تاوتوێكرا‪.‬‬ ‫لەبەشێكی كۆبوونەوەكەدا بابەتی‬ ‫هاوكاری‌و یەكڕیزی زیاتری نێوان‬ ‫كوردستان‬ ‫رۆژهەاڵتی‬ ‫حیزبەكانی‬ ‫تاوتوێكرا‌و هەر دوو ال جەختیان لەسەر‬ ‫ئەوە كردەوە هەوڵەكانیان بخەنەگەڕ بۆ‬ ‫ئەوەی حیزبەكانی رۆژهەاڵتی كوردستان‬ ‫زیاتر لێكنزیك ببنەوە‌و بوار‌و بەستێنێك‬ ‫بۆ هاوكاریی زیاتری نێوان حیزبەكانی‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردستان فەراهەم بكەن‪.‬‬ ‫لەكۆبوونەوەكەدا كە زیاتر لە ‪ 3‬كاتژمێری‬ ‫خایاند‪ ،‬هەردوو وەفدی كۆمەڵە‌و دیموكرات‬ ‫جەختیان كردەوە پەیوەندییەكانیان زیاتر‬ ‫گەشە پێبدەن‌و ببنە پردی پەیوەندی‌و‬ ‫هاوكاریی زیاتر حیزب‌و الیەنە سیاسیەكنی‬ ‫رۆژهەاڵتی كوردستان‪.‬‬

‫راگەیاندنی کۆمەڵەی زەحمەتکێشانی کوردستان‬ ‫بۆ مەرگی ناوادەی سەید خالید فەرماندەی بەناوبانگی کۆمەڵە‬ ‫بە داخەوە لە یەکەمین ساتەکانی‬ ‫بەرەبەیانی ئەمڕۆ پێنجشەممە ‪٦‬ی‬ ‫خاکەلێوەی ‪ ١٣٩٤‬هەتاوی‪ ،‬هاوڕێ‬ ‫خالیدی رەحمەتی‪ ،‬ناسراو بە سەید‬ ‫خالید‪ ،‬کەسایەتی ناسراو و خۆشەویستی‬ ‫کوردستان‪ ،‬فەرماندەی دیرین و ئازاو‬ ‫ماندویینەناسی کۆمەڵە‪ ،‬دڵسۆزی‬ ‫هاوڕێیان و خەڵکی زەحمەتکێش‪ ،‬بۆ‬ ‫هەمیشە ماڵئاوایی لێکردین و کەلێنێکی‬ ‫گەورەی خستە ناومان‪.‬‬ ‫هاوڕێ سەید خالید رەحمەتی‪،‬‬ ‫ناوچەکانی‬ ‫خەڵکی‬ ‫خۆشەویستی‬ ‫ساڕاڵ‪ ،‬چەمشار‪ ،‬سنە‪ ،‬سەردەشت‪،‬‬ ‫پیرانشار‪ ،‬مەریوان و بانە بوو‪ .‬سەید‬ ‫خالید لە هەموو ئەم ناوچانە تێکۆشان و‬ ‫فەرماندەیی کردوە‪ ،‬فەرماندەی دڵسۆزی‬ ‫پێشمەرگەکان و کادری جێگای بڕوا و‬ ‫متمانەی خەڵکی گشت ناوچەکان بوو‪.‬‬ ‫تایبەتمەندیی سەید خالید دڵسۆزیی بۆ‬ ‫خەڵک‪ ،‬نزیکی لە پێشمەرگە و خاکیبوون‬ ‫و خۆدەرنەخەریی بوو‪ .‬هەر ئەو‬ ‫تایبەتمەندیانەش گەورەیان کردبوەوە و‬ ‫کردبویانە قەاڵی ورە و بڕوا بۆ ریزەکانی‬ ‫پێشمەرگە‪ .‬ئەو لە ژیانی تاراوگەشدا‬ ‫یەکێک لەوانە بوو کۆڕی هاورێیانی گەرم‬ ‫دەکرد‪ ،‬بە دەرد و مەرگی هەموانەوە بوو و‬ ‫قەت وەفای بۆ هاورێیانی‪ ،‬بۆ خەڵکەکەی‬ ‫و بۆ رێبازەکەی کەمی نەکرد‪ .‬یەکێک لەو‬ ‫کەسانە بوو دڵی بۆ یەکگرتوویی کۆمەڵە‬

‫لێیدەدا و ئەوەندە بۆی کرا حەولی بۆدا‪.‬‬ ‫بە مەرگی سەید خالید‪ ،‬خەڵکی‬ ‫چەوساوەی کوردستان یەکێک لە ڕۆڵە‬ ‫کۆڵنەدەرەکانی خۆیان لە دەستدا‪،‬‬ ‫رەوتی چەپ و عەداڵەتخواز کادرێکی‬ ‫پاک و لێهاتووی نەما و پێشمەرگەی‬ ‫کوردستان لە بوونی یەکێک لە باشترین‬ ‫فەرماندەکانی مەحروم بوو‪ .‬مەرگی هاوڕێ‬ ‫خالیدی رەحمەتی خەسارێکی گەورە بوو‪،‬‬ ‫بەاڵم ژیانی پر بوو لە دەرس و ئەزمونی‬ ‫خەباتی رزگاریخوازانەی کوردستان‪،‬‬ ‫لیوانلێو بوو لە یەکرەنگی لەگەڵ خەڵک‬ ‫و دژایەتی لەگەڵ چەوسانەوە و ستەم‪.‬‬ ‫ئێمە لە الیەن هەموو ریزەکانی کۆمەڵەی‬

‫زەحمەتکێشانەوە سەرەخۆشی لە‬ ‫ئارەشی کوڕی و بنەماڵەیان‪ ،‬لە خەڵکی‬ ‫کوردستان بە تایبەتی خەڵکی سنە‪ ،‬لە‬ ‫ریزەکانی کۆمەڵە و لە هاوسەنگەرانی‬ ‫دەکەین‪ .‬پەیمان نوێ دەکەینەوە کە‬ ‫یادی ئازیز و رێبازی پر لە شانازی هاوڕێ‬ ‫خالید رەحمەتی بەرز و بەرێز رادەگرین‬ ‫و‪ ،‬خەباتی بێوچانی بەرز دەنرخێنین‪.‬‬ ‫کومیتەی ناوەندیی کۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتکێشانی کوردستان‬ ‫‪ ٦‬خاکەلێوەی ‪١٣٩٤‬هەتاویی یان ‪٢٦‬‬ ‫مارسی ‪ ٢٠١٥‬زایینی‬

‫راگەیاندنی کۆمەڵە بۆ مەرگی حاجی رەشید زەکەریایی‬ ‫بە داخێکی زۆرەوە ئاگادار کراینەوە کە‬ ‫حاجی رەشیدی زەکەریایی باوکی هاوڕێیانی‬ ‫گیانبەختکردوو‪ :‬فەریدە‪ ،‬جەمیل و جەلیل‬ ‫زەکەریایی و هەروەها باوکی هاورێیان کاک‬ ‫شوعەیب زەکەریایی‪ ،‬دامەزرێنەری کۆمەڵە‪،‬‬ ‫نەسرین و ماجید زەکەریایی‪ ،‬هاورێ و‬ ‫کادری دێرینی کۆمەڵە‪ ،‬لە شاری سنە‬ ‫ماڵئاوایی لە ژیان کردوە‪.‬‬ ‫ئێمە وێڕای دڵگرانی خۆمان بەم هەواڵە‬ ‫و لە دەستدانی دۆستێکی بە وەفای‬ ‫کۆمەڵە‪ ،‬هاوخەمی خۆمان لەگەڵ بنەماڵەی‬ ‫سەربەرزی زەکەریایی و کەسوکاریان‬ ‫و خەڵکی شارەکانی سنە و مەریوان‬

‫دەردەبڕین‪.‬‬ ‫حاجی ڕەشید چەندین جار خرایە زیندان‬ ‫و ئەزیەت و ئازاری ئەشکەنجەگەرانی‬ ‫کۆماری ئیسالمی لەسەر تاقیکرایەوە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫قەت کۆڵی نەدا و سەری بۆ دانەنواندن و‬ ‫نەیانتوانی لێوی رازداری پێبکەنەوە و نەک‬ ‫هەر نەیانتوانی چاوترسێنی بکەن‪ ،‬بوو بە‬ ‫نمونەیەکی بەرچاوی خۆڕاگری‪.‬‬ ‫حاجی ڕەشید لە ناو بنەمەڵەی‬ ‫پێشمەرگەکانی کۆمەڵە ناوێکی ئاشنا و‬ ‫سیمایەکی خۆشەویستی خۆڕاگر و جێگای‬ ‫رێز بوو‪ .‬ئەو باوەڕپێکراوی پێشمەرگە و‬ ‫رێکخستنەکانی شار بوو و بە راوەستاویی‬

‫خۆی ورەدەری هەموومان بوو دژ بەم رژێمە‬ ‫و بۆ خەبات‪ .‬ئەو نەک هەر بابی بەرێزترین‬ ‫هاورییانی کۆمەڵە‪ ،‬دۆستی نزیک و بە‬ ‫وەفای ئەم رەوتەش بوو‪ .‬تا هەتایە یادی‬ ‫بەرز رادەگیرێ و لە شۆڕشی کوردستاندا‬ ‫وەک نمونەیەکی کۆڵنەدان ناوی لێدەبرێ‪.‬‬ ‫بەرز و بەرێز بێ یادی حاجی ڕەشید‬ ‫زەکەریایی‬ ‫کومیتەی ناوەندیی کۆمەڵەی‬ ‫زەحمەتکێشانی کوردستان‬ ‫‪ ٢٠١٥ .٤‬زایینی یان ‪ ٦‬گواڵنی ‪١٣٩٤‬‬ ‫هەتاوی‬

‫ژنان‬

‫ژمار‌ه (‪ )٧٣‬ساڵی هەشتەم‪2015/٥/٤ ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪5‬‬

‫كاركردنی ژنان و كێشە پەیوەندیدارەكان‬

‫گەشین سوهراب زادە‬ ‫لە دوو سەدەدەی رابردوودا جیهان شاهیدی‬ ‫دیاردەی كۆمەاڵیەتیی_ئابووریی نوێ بە‬ ‫ناوی بەشداری ژنان لە بازاڕی كاردا بووە‪.‬‬ ‫ئەم دیاردەیە بە هۆی كاریگەری ئاڵوگۆڕی‬ ‫زۆر لە هەڵسوكەوتی كۆمەاڵیەتیی‪ ،‬ئابوریی‪،‬‬ ‫وسیاسیی كۆمەڵگای مرۆڤایەتی بەرامبەر بە‬ ‫مەسەلەی ژن و كاركردنەوە بووە‪ .‬بە گشتی‬ ‫دوو لە سەر سێی ئەو كارانەی كە ئەكرێت‬ ‫لە جێهاندا لە ئەستۆی ژناندایە كە نیوەی‬ ‫كۆمەڵگان‪.‬‬ ‫ئەگەر سەرنجێك بدەین لە تایبەتمەندیەكانی‬ ‫ئەم بەشە و هێزەكەیان لە كۆمەڵگادا‬ ‫بدەین كە زۆربەی كارەكانیان چ بە شێوەی‬ ‫فەرمی و چ نافەرمی لە ئەستۆ گرتوە‪ ،‬ئەوە‬ ‫دەتوانین وەكوو گەورەترین سەرچاوەی‬ ‫سەرمایەداڕشتن بۆ واڵتانی پیشەیی یان لە‬ ‫حاڵێ گەشە و پێشكەوتندا سەیری بكەین‪.‬‬ ‫بەشداری ژنانی ئێران لە بازاڕی كاردا‬ ‫یەك سەدە دوای بەشداری هاوتاكانیان‬ ‫لە كۆمەڵگا پیشەییەكاندا بووەو ئەم‬ ‫بەشداریە بە درێژایی سێ دەیەی رابردوو‪،‬‬ ‫لەگەڵ هەوراز و نشێوێكی زۆردا رووبەروو‬ ‫بووەتەوە‪ .‬بە پێی ئامارەكان رێژەی‬ ‫بەشداریی ژنان لە بازاڕی كار لە واڵتانی‬ ‫پیشەیی ئەمریكای باكوور و كانادا نزیك بە‬ ‫‪ %50‬دەبێت و ئەمەش لە حاڵێكدایە كە لە‬ ‫واڵتانی رۆژهەاڵتی ناوەراستدا لە نێوان ‪11‬‬ ‫تا ‪ %13‬دەبێت و ئەم رێژەیە لە نێوان ژنانی‬ ‫ئێراندا ‪ %11‬بەراوەرد كراوە‪.‬‬ ‫لە پێداچوونەوەیەك بە بوارە نێو‬ ‫دەوڵەتیەكاندا‪ ،‬راحەتی و ئاسایشی ژنان‬ ‫دەتوانین لە ئاستی فێركاری‪ ،‬سك پڕی و مام‬ ‫ناوەندی تەمەنیاندا دیاری بكەین‪ .‬ئامارگەلێك‬ ‫كە لەم بارەوە لەبەردەستدایە‪ ،‬دەرخەری‬ ‫ئەوەن كە لە واڵتانی رۆژهەاڵتی ناوەراست و‬ ‫باكووری ئەفریقا بەرەوپێشچوونێكی بەرچاو‬ ‫هەبووە‪ ،‬بەاڵم لە بواری بەشداری ژنان لە‬ ‫مەسەلەی ئابوریی و بەرزبوونەوەی توانای‬ ‫ژنان لە بواری سیاسیەوە بینەری بەشداری‬ ‫زۆر كەمی ئەم واڵتانەین‪.‬‬ ‫ئەم مەسەلە دەتوانێت نەشئەتگرتوو لە‬ ‫بابەتە نیشتمانیەكان بێت كە ئاستی‬

‫داهاتەكان دەباتە سەرەوەو ئەو كەسانەی كە‬ ‫كار دەكەن دەتوانن سەرپەرشتی كەسانیتری‬ ‫بنەماڵەكەش بگرنە ئەستۆ‪ ،‬بەاڵم لە دەیەی‬ ‫‪١٩٨٠‬دا هاوكات لەگەڵ دەستپێكی دابەزینی‬ ‫ئابووری و بەرزبونەوەی زەخت لە سەر‬ ‫بنەماڵەكان‪ ،‬كار كردنی ژنان لە دەرەوەی‬ ‫ماڵ پێویست و گرنگ بوو‪ ،‬ئەما دەبێت‬ ‫ئەمەمان لە بیر نەچێت كە ژنان هەموو‬ ‫كات لەگەڵ كار و پیشەی فەرمی دەرەوە‪،‬‬ ‫كاری ماڵەوەشیان لە ئەستۆ بووە و بۆ ئەم‬ ‫كارە هیچ حەقدەست و مووچەیەكیان وەر‬ ‫نەگرتوە و ئەم بەشەی كار و ئەركی ژنان‬ ‫لە ریزی ئامارە فەرمیەكانی كاردا ناوی لێ‬ ‫نابرێت‪.‬‬ ‫لە واڵتێك وەكوو ئێرانیشدا بە پێی داب و‬ ‫نەریتەوە بە هۆی ئەو كلتورەی كە هەیە‪،‬‬ ‫پیاوان دابینكەری سەرەكی ئابووریب‬ ‫بنەماڵە دێنە ئەژمار و هەروەها بە لەبەرچاو‬ ‫گرتنی هەندێك ئەركی ژنان وەكوو زاوزێ و‬ ‫پەروەردەی منداڵ و هەروەها ئەركی ژن و‬ ‫مێردی‪ ،‬بەگشتی ژنان رێژەیەكی كەمتر لە‬ ‫كار و چاالكی كۆمەاڵیەتیان گرتوەتە ئەستۆ‬ ‫و ئەم هەلەیان بۆ پیاوان رەخساندوە كە‬ ‫زیاتر ئەركە ئابووریی و كۆمەاڵیەتیەكان‬ ‫بگرنە ئەستۆی خۆیان‪ .‬ئێستە ئەم پرسیارە‬ ‫درووست دەبێت كە ئایا ژنان دەتوانن كار‬ ‫و پیشەی تایبەت و بەڕێوەبەرایەتییان لە‬ ‫كۆمەڵگادا هەبێت؟‬ ‫لە ئابووریی جیهاندا‪ ،‬دوای شورشی‬ ‫پیشەیی بەشی بەرهەمهێنان مكانیزە كرا و‬ ‫چیتر توانای جەستەیی و فیزیكی هۆكاری‬ ‫دیاریكردن بۆ جێ بەجێ كردن و راپەڕاندنی‬ ‫كارەكان نیە‪ ،‬لەم دۆخەدا لە زۆربەی‬ ‫كۆمەڵگاكاندا بە تایبەت واڵتانی ئاسیایی‬ ‫وەكوو چین‪ ،‬ژنان بەشێكی زۆر لە گەشەی‬ ‫ئابووریی كۆمەڵگایان لە ئەستۆ بوو و رۆڵی‬ ‫ئابووریی_كۆمەاڵیەتیی ژنان گەشەیەكی‬ ‫زۆری بە خۆیەوە بینیوە‪.‬‬ ‫ئەگەر چاوێك بە دۆخی بازاری كاری‬ ‫ئێستای ئێراندا بخشێنین‪ ،‬ئەوە دەبینین‬ ‫كە ژنانی ئێران مەودایەكی زۆریان ماوە تا‬ ‫دۆخێكی گونجاویان بۆبڕەخسێت‪ .‬رێژەی‬ ‫بەشداری ژنان نزیك بە ‪%11‬ەو رێژەی‬ ‫بێكاری ژنان نزیك بە ‪ %20‬بەراوەرد كراوە‪.‬‬ ‫لە كۆی رێژەی چاالكانی واڵت ‪%85‬ی هێزی‬ ‫چاالك پیاوان پێكی دەهێنن و تەنها ‪%15‬ی‬ ‫ئەو هێزە ژنان پێكی دێنن و ئەم ئامارە لە‬ ‫واڵتانی پیشەییدا زۆر جیاوازە‪ ،‬لە هەندێك‬ ‫واڵتی پیشەییدا نزیك بە ‪%50‬ی هێزی كار‬ ‫ژنان پێكی دێنن و لە واڵتانی لەحاڵی‬ ‫گەشەدا لە بەشی كشتوكاڵ ‪%67‬ی هێزی‬ ‫كار لە ئەستۆی ژنانەو ‪%55‬ی بەرهەمەكانی‬ ‫خواردن لە جیهاندا ژنان بەرهەمی دەهێنن‪.‬‬ ‫هەاڵواردنی بەرباڵو دژی ژنان لە كارە فەرمی‬ ‫و حكومەتییەكاندا‬ ‫لە ركابەرایەتی بۆ دامەزراندن لە كاری‬ ‫دەوڵەتیدا كە مانگی جۆزەردانی ئەمساڵدا‬

‫بڕیار وایە بەڕێوەبچێت لە نێوان دوو هەزار و‬ ‫‪ 800‬كەسدا‪ ،‬دوو هەزار و ‪ 284‬كار و پیشەی‬ ‫تایبەتی پیاوان‪ ٥٠٠ ،‬كار بۆ ژن و پیاو و‬ ‫تەنها ‪ ١٦‬جۆر كار تایبەت بە ژنان هەیە‪.‬‬ ‫تایبەت كردنی تەنها ‪ ١٦‬جۆر كار بۆ ژنان‬ ‫ئەبێتە نزیك بە‪ %1‬و ئەم مەسەلە جێگای‬ ‫باسە و ئەم دەرسەدە لە حاڵێكدایە كە‬ ‫لەم دەورەدا دەوڵەت چەندین جار جەختی‬ ‫لە سەر رەخساندنی هەلی كار بۆ ژنان و‬ ‫یەكسانی لە نێوان ژن وپیاودا كردوەتەوە‪.‬‬ ‫بە پێی ئامارە فەرمیەكان رێژەی ژنانی بێكار‬ ‫دوو هێندەی پیاوانەو بە گشتی ‪%50‬ی ژنان‬ ‫بەدوای كارەوەن و رێژەیەكی بەرچاویشیان‬ ‫خوێندەوارییان لە ئاستی سەرەوەدایە‬ ‫و بەراوەرد لەگەڵ پیاواندا رێژەی ژنانی‬ ‫خوێندەوار زۆر زیاترە‪.‬‬ ‫بە بڕوای زۆربەی كارناسان رێژەی ئەو‬ ‫ژنانەی كە كار دەكەن و لە ئاستی كۆمەڵگادا‬ ‫چاالكن لە هەر كۆمەڵگایەك نیشانەی گەشە‬ ‫و بەرەوپێشچونی ئەو كۆمەڵگایە دێتە‬ ‫ئەژمار‪ .‬لە ئێرانی ژێر دەسەاڵتی كۆماری‬ ‫ئیسالمیدا هەموو ساڵێ رێژەی ژنانی خاوەن‬ ‫كار و پیشە دەگۆڕێت و لە ئێستادا كەمترە‬ ‫لە نێوەو نزیكە بە ‪ %11‬و لەم نێوانەدا‬ ‫‪%52‬ی ژنان بە كاری نافەرمیەوە خۆیان‬ ‫مەشغول كردووە‪ .‬بەم حاڵەشەوە حكومەت‬ ‫بەم بریارە نوێیەوە كە باس لە جیاكردنەوەی‬ ‫ژن و پیاو لە شوێنی كار دەكات‪ ،‬دۆخەكە‬ ‫بۆ كاری ژنان قورستر دەبێت و ئاستەنگ و‬ ‫بەربەستەكان زیاتر دەبن‪.‬‬ ‫لە مەجلیسدا ئەم مەسەلە باسی لێ كراوە كە‬ ‫كار كردنی ژنان دەبێت لە هەموو شوێنێك‬ ‫جیا لە پیاوان بێت و ئەگەر لە شوێنێكیش‬ ‫پێویست بە كاری شەوانەی ژنان بكات‬ ‫ئەوە خاونكار دەبێت لە ئیدارەی ئەماكنی‬ ‫ئینتزامی مۆڵەت وەربگرێت و لە حاڵەتێكدا‬ ‫كە خاونكار ئەمەی نەكردبێت ئەوە جەریمە‬ ‫دەكرێت یان شوێن كارەكەی دادەخەن‪.‬‬ ‫ئەم گەاڵڵەیە لە مەجلیسدا لە الیەن ‪٣٦‬‬ ‫نوێنەرەوە ئیمزا كراوەو زۆربەی ئەو‬ ‫كەسانەی ئیمزایان كردوە ئەندامی جیبهەی‬ ‫پایداریین‪ .‬لەم گەاڵڵەیەدا كارگەلێك‬ ‫وەكوو پەرەستاری‪ ،‬پزیشكی و میوانداریی‬ ‫جیاكراونەتەوەو لە بەشێكدا ئاماژە كراوە‬ ‫كە‪ :‬كاری ژنان لەم بەشانە دەبێت جیا لە‬ ‫پیاوان بێت و لە كاتژمێر ‪٨‬ی بەیانی تا ‪١٠‬ی‬ ‫شەو بەردەوام بن‪.‬‬ ‫ئەوەی كە ناردن و باسكردنی ئەم جۆرە‬ ‫گەاڵڵەو پێشنیارانەی مەجلیس نەگۆنجاو و‬ ‫ناڕەوای دەكات ئەوەیە كە بەشداریی ژنان‬ ‫لە بازاڕی كاردا رۆژ لە دوای رۆژ دادەبەزێت‪.‬‬ ‫بە پێ ئەو ئامارانەی كە لە سااڵنی نێوان‬ ‫‪ 1384‬تاكوو ‪1393‬ی هەتاوییدا گیراون‬ ‫نزیك بە ‪ 800‬هزار ژنی چاالك لە بازاری كار‬ ‫خانەنشین كراون‪ .‬رێژەی ژنانی ناو بازاڕی‬ ‫كار سێ میلیون و‪ 961‬هەزار كەس بووەو‬ ‫لەم ‪ 9‬ساڵەدا دابەزیوە بۆ سێ میلیون ‪145‬‬

‫هەزار كەس لەخۆدەگرێ‪.‬‬ ‫دۆخی بەربەست دانان بۆ كاركردنی ژنان‬ ‫لە بازاڕی كاردا تایبەت بە ئێستە نیەو‬ ‫سااڵنێكە دەستی پێ كردووەو بەم شێوەیە‬ ‫كە دیارە روو لە پەرەسەندن دەكات و ئەمە‬ ‫لەحاڵێكدایە كە زۆربەی كاربەدەستان باس‬ ‫لە رەخساندی هەلی كار بۆ ژنان و هاندانی‬ ‫ژنان بۆ هاتنیان بۆ نێو بازاڕی كار دەكەن‪.‬‬ ‫لە ماوەی سااڵنی ‪ 1391‬تاكوو ‪1393‬ی‬ ‫هەتاویی گەاڵڵەیەك لە بەردەستی مەجلیسی‬ ‫ئێراندا بوو كە بە پێی ئەو گەاڵڵەیە‬ ‫كاتژمێری كاری ژنان لە ‪ 44‬كاتژمێرەوە بۆ‬ ‫‪ 36‬كاتژمێر لە حەفتەدا دادەبەزێ و ئەم‬ ‫گەاڵڵەیەش بڕیار وایە تا كۆتایی رەزبەری‬ ‫ئەم ساڵ بڕواتە قۆناغی جێبەجێ كردنەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر چی حكومەت باس لەوە دەكات كە‬ ‫ئەم گەاڵڵەیە یارمەتیەكە بۆ ژنانی خێزاندار‬ ‫و منداڵدار و سەرپەرشتی بنەماڵە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چاالكانی ژنان ئەمە بە گەاڵڵەیەك بۆ‬ ‫بەشداری كەمتری ژنان دەزانن‪ ،‬لە بەر‬ ‫ئەوەی كە خاونكار كەسێكی دەوێت بتوانێت‬ ‫لە وەختی كاریدا بەتەواوەتی كار بكات و‬ ‫بەشدار بێت‪ .‬هەر بۆیە بۆ دامەزراندی ژنان‬ ‫كەمتر هەوڵ دەدەن و ئەمە بەربەستێكی‬ ‫ترە بۆ بەشداریی ژنان لە بازاڕی كاردا‪.‬‬ ‫رێژەی ئەو ژنە خوێندەوارانەی كە بێكارن و‬ ‫بەدوای كاردا دەگەڕن زیاتر لە ‪ %40‬دەبێت‬ ‫و ئەمە نیشانەی دۆخی نالەبار و نەگونجاوی‬ ‫كار كردن لە ئێران و دۆخی زۆر نالەبارتری‬ ‫دۆزینەوەی كارە بۆ ژنان‪.‬‬ ‫پەسەند كردنی ئەو گەاڵڵەیە كە بەدوای‬ ‫جیاكردنەوەی رەگەزی و جیاكردنەوەی‬ ‫شوێنی كاردان‪ ،‬هەلی كار بۆ ژنان زۆر‬ ‫كەمتر دەكاتەوە و دۆخێكی زۆر نابەرابەر بۆ‬ ‫خاونكار و پیاوان دروست دەكات‪.‬‬ ‫ئەو كەسانەی ئەم گەاڵڵەگەلە ئیمزا دەكەن‬ ‫زۆر ئاشكراو راستەوخۆ دژایەتی یاسای‬ ‫كاری ئێران دەكەن كە لەم چەند مانگەی‬ ‫رابردوودا باسی لە رەخساندنی هەلی كار بۆ‬ ‫ژنان و دۆخی كاری یەكسان كردبوو‪.‬‬ ‫بە پێ مادەی ‪38‬ی یاسای كار هەر جۆرە‬ ‫جیاكردنەوەیەك لە سەر رەگەز‪ ،‬تەمەن‪،‬‬ ‫نەتەوە و بیروبڕوا سیاسی و ئایینیەكان‬ ‫قەدەغەیە‪ .‬بە پێ ئەو مادەیە‪ :‬بۆ كار‬ ‫كردنی یەكسان لە دۆخی یەكساندا لە‬ ‫یەك شوێن‪ ،‬دەبێت ژن و پیاو حەقدەستی‬ ‫یەكسان وەر بگرن‪ .‬جیاوازی لە دیاریكردنی‬ ‫حەقدەستەكان لە بەر تەمەن‪ ،‬رەگەز‪،‬‬ ‫نەتەوە بیروبڕوای سیاسی و ئایینی‬ ‫قەدەغەیە و ئەمەش هەمان مادەیە‬ ‫كە كاربەدەستان لە بەرچاوی ناگرن و‬ ‫هەموو رۆژێ گەاڵڵەگەلێكی دواكەوتوانە و‬ ‫بەربەستگەلێكی تازە و زۆرتر بۆ كار كردنی‬ ‫ژنان دەبەنە نێو كۆڕ و كۆبوونەوەكانی‬ ‫مەجلیسەوە تا بەڵكوو بەوچەشنە بتوانن‬ ‫پاشەكشێ بە هاتنی ژنان بۆ نێو بازاڕەكانی‬ ‫كار بگرن‪.‬‬

‫تایبەتە بە یادی هاوڕێیانی‬ ‫گیانبەختکردوی کۆمەڵە‬

‫یادی گیانبەختكردنی ‪٩‬‬ ‫شورشگێری مرۆڤدۆست لە‬ ‫رێگاێ یارمەتی گەیاندن بە‬ ‫خەڵكی «توركەمەن سەحرا»‬

‫‪9‬ی مانگی خاكەلێوەی ساڵی ‪1358‬ی‬ ‫هەتاوی ‪ 9‬كەس لە هاورێیانی‬ ‫شورشگێری شاری سنە و مەریوان‪،‬‬ ‫تیمێكیان سازدا بوو بۆ یارمەتی‬ ‫گەیاندن بە خەڵكی توركەمەن سەحرا‬ ‫و لە كاتی رۆیشتن بو ئەو ناوچەیە لە‬ ‫جادەێ بیجار‪ ،‬لە رووداوێكی دڵتەزێنی‬ ‫پێكدادانی ئۆتۆمبیل گیانی ئازیزیان‬ ‫بەختی ژیانی مرۆڤایەتی كرد‪.‬‬ ‫لەو ساڵەدا خەڵكی تێكۆشەری توركەمەن‬ ‫سەحرا كە دەورێكی بەرچاویان لە‬ ‫رووخانی رژیمی شادا گێڕابوو و بە‬ ‫هەوڵ و تێكۆشانی لێبڕاوانەی خۆیان‬ ‫ئازادییان مسۆگەر كردبوو‪ ،‬پارێزگارییان‬ ‫لە دەستكەوتەكانیان دەكرد و ئامادە‬ ‫نەبون دیكتاتۆریەتی رژیمی ئیسالمی‬ ‫قبووڵ بكەن‪.‬‬ ‫كۆماری ئیسالمی هەر وەكوو چۆن‬ ‫لە كوردستان چاوی بە ئازادیی و‬ ‫سەربەستیخەڵك هەڵنەدەهات‪ ،‬لە‬ ‫توركەمەن سەحراش چاوی بە ئازادی‬ ‫خەڵكی راپەڕیو هەڵنەدەهات و هەر‬ ‫تروسكەیەك لە ئازادی وەكوو چقڵی‬ ‫چاوی وابوو‪ ،‬بۆیە پەالماری دڕندانەی‬ ‫بۆ سەر توركەمەن سەحرا رێكخست‬ ‫و خەڵكی مافخواز و ئازادیخوازی ئەو‬ ‫ناوچەیەی خەڵتانی خوێن كرد‪.‬‬ ‫خەڵكی كوردستان و تێكۆشەرانی‬ ‫كۆمەڵە كە ئەو كات خەباتی خۆیان‬ ‫بۆ رزگاریی لە دەست ستەم و‬ ‫چەوساندنەوە‪ ،‬بە بەشێك لە خەباتی‬ ‫رزگاریخوازانەی سەراسەریی لە ئێراندا‬ ‫دەزانی‪ ،‬لە وەها هەلومەرجێكدا نەیان‬ ‫دەتوانی بەرانبەر بە سەركوتی خەڵكی‬ ‫زەحمەتكێش و ئازادیخواز لە توركەمەن‬ ‫سەحرا كەمتەرخەم بن و بە هانای ئەو‬ ‫خەڵكە چەوساوەیەوە نەڕۆن‪.‬‬ ‫ئەو كاروانە رێكەوتبوو تا هەم بڕێك‬ ‫یارمەتی مادی و پێزشكی بگەیەنێ‬ ‫بە خەڵكی ئەو ناوچەیە و هەم پەیام‬ ‫هێنەری هاوپشتیی و هاوخەباتیی‬ ‫جەماوەری خەڵكی كوردستان بۆ‬ ‫خەڵكی توركەمەن سەحرا بێ‪.‬‬ ‫ئەم هاورێیە خوشەوێستانە نوێنەری‬ ‫بیرێكی نوێ لە كوردستان بوون كە لە‬ ‫كوردستانەوە خەباتیان بۆ وەدی هێنانی‬ ‫ئازادی و سوسیالیزم و رزگاریی مرۆڤ‬ ‫لە ستەم و چەوساندنەوەی دەسەاڵتدارە‬ ‫دڕندە و حقخۆرەكان دەكرد‪.‬‬ ‫بیرێك كە بەچاوێكی یەكسان سەیری‬ ‫خەڵكی بەشمەینەت و مافخوراو دەكات‪.‬‬ ‫بیرێك كە دوكتورە گیڤاركانی‬ ‫كوردستان‪ ،‬هەم لە پاڵ خەڵكەكەی‬ ‫خویان و هەم لە تەنیشت خەڵكی‬ ‫بەشمەینەتی دیكەی هاوچەشنی‬ ‫خۆیان‪ ،‬هەستیان بە بەرپرسیاریەتی‬ ‫و هەوڵ و تێكۆشانی بێ وچان و لە‬ ‫هەمان كاتدا بە بێ هیچ تەماعێكی‬ ‫مادی و مەعنەوی دەكرد و لێبڕاوانە لەو‬ ‫پێناوەدا هەڵدەسووڕان‪.‬‬ ‫هاورێیانی كاروانی تیمی پزیشكی یادی‬ ‫ئازیزو خوشوویستی ‪ ٩‬شورشگێری‬ ‫ماندویینەناس‪ ،‬لەگەل سەجەم رێبوارانی‬ ‫رێگاێ ئازادی و سوسیالیزم بەرزو پر‬ ‫رێبوار بێت‬

‫‪4‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٧٣‬ساڵی هەشتەم‪2015/٥/٤ ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫سیاسی‬

‫قەیرانی ناوەكی ‌ی كۆماری ئیسالمی‌و رۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬

‫محەمەد حەكیمی‬ ‫دوانزدە ساڵە كۆماری ئیسالمی ئێران‬ ‫لەگەڵ قەیرانی ناوەكی ڕووبەڕوو‬ ‫بووەتەوە و ئێستا بە پێی ڕێككەوتنی‬ ‫ژێنێڤ‌و لۆزان ئەم قەیرانە خەریكە‬ ‫دەچێتە نێو قۆناغێكی نوێەوە‪ .‬بەاڵم ئایا‬ ‫كۆماری ئیسالمی بەرەو ئەوە دەچێت‬ ‫لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا ببێت بە هێزی‬ ‫یەكەم؟ ئایا كۆماری ئیسالمی براوەی‬ ‫یەكەمی ئەم قەیرانەیە؟ ئایا كۆماری‬ ‫ئیسالمی لە ڕێككەوتن لەگەڵ گروپی پێنج‬ ‫زێدە یەك دۆڕاوە؟ یان بە پێچەوانەوە؟‬ ‫ئایا كۆماری ئیسالمی پێبەند دەبێت بە‬ ‫بەلێنەكانی بە گرۆپی پینج زیدە یەك؟‬

‫ڕێككەوتنی ستراتیژی گرۆپی پێنج‬ ‫زێدە یەك‌و كۆماری ئیسالمی چەندین‬ ‫خوێندنەوەی بۆ كراوەو دەكرێت‪،‬‬ ‫ئەوەیكە ئەم خوێندنەوانە تا چەنێك‬ ‫ڕاستن‌و لەواقعەوە نزیكن‪ ،‬دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫عەقاڵنیەت‌و بیری پسپۆڕان‌و شارەزایانی‬ ‫بواری سیاسەت‪ .‬لەم نێوەدا كۆماری‬ ‫ئیسالمی لە هەر ڕێككەوتنێك دوڕاوی‬ ‫سەرەكییەو بۆ ئەوەی خۆیی وەكوو‬ ‫بڕاوە نیشان بدات‪ ،‬دەست دەداتە هەموو‬ ‫كردەوەیەك و هەر ئێستا كە ئیمزای‬ ‫«رێكەوتننامە» كە وشك نەبوەتەوە‬ ‫باسی موشەكی ئێس ‪300‬ی ئێران دەكرێت‬ ‫كە دەبێ ڕژیمی تاران ئەو موشەكانەیش‬ ‫لەناو ببات‌و‪...‬‬ ‫لێرەدا دەبێ بگەڕێمەوە بۆ ئەو كاتەی‬ ‫كە «حەسەن ڕوحانی» لە ئەهواز بۆ‬ ‫جەماوەری عەرەبی ئەو شارە قسەی‬ ‫دەكردو زۆر لەسەرخۆ وتی‪ :‬بڕاوەی‬ ‫ڕێككەوتن لەگەل گرۆپی پێنج زیدە‬ ‫یەك ئیمەین‌و ئەمریكاو هاوپەیمانەكانی‬ ‫لەم ڕێكەوتنەدا شكەستیان خواردوە‪.‬‬ ‫بەاڵم هەندێك لە پسپوران لەسەر ئەو‬ ‫باوەرەن ئەم قسانە نیشانەی ئەوەیە كە‬ ‫كۆماری ئیسالمی دەیەوێت ئەم شكەستە‬ ‫یان جامی ژارەی كە بۆ جاری دووهەم‬ ‫خواردویەتەوە بە شێوەیەك پەردەپۆش‬ ‫بكات‌و بە شێوەیەكی دیكە شكەستەكی‬

‫لەناوچەكە قەرەبوو بكاتەوەو بۆ ئەم‬ ‫مەبەستەش دەیوێت بەرەو هێزیكی‬ ‫گەورەتر لەناوچەكە بچێت‪.‬ئەمە لە‬ ‫الێكەوەو لەالێكی دیكەشەوە هەندێكی دیكە‬ ‫دەڵێن كۆماری ئیسالمی لەم ڕێككەوتنەدا‬ ‫شكەستێكی زۆر سەختی خواردوەو بە‬ ‫میلیاردها دۆالر كە بۆ وزەخانەو پێتاندنی‬ ‫ئورانیومی خەرج كردبوو‪ ،‬هەر هەمووی‬ ‫بە هۆی ئەم ڕێككەوتنەوە لەناوچوەو‬ ‫بە فێرۆ ڕویشتوەو ئەم سیاسەتەی‬ ‫ئەمریكا ئێران بەرەو ڕوخانی نەرم‬ ‫دەبات‪.‬دوابەدوای قسەكانی «روحانی»‪،‬‬ ‫وتی‪:‬‬ ‫«ئوباماش»لەپەرچەكردارێكدا‬ ‫ئەو قسانەتەنیا مەسرەفی ناوخۆیی بۆ‬ ‫ڕژیمهەیە‪.‬‬ ‫دوای ڕێككەوتنی گرۆپی پێنج زیدە یەك‌و‬ ‫وتەیەك لەدوای یەكەكانی بەرپرسانی‬ ‫كۆماری ئیسالمی‪،‬لەناوخۆیی ئەمریكادا‬ ‫لەسیاسەتەكانی‬ ‫زۆر‬ ‫ڕخنەیەكی‬ ‫ئوباما گیرا‪ ،‬ئەم ڕخنانە تەنها لەالیەن‬ ‫ئیسراییلەوە نییە‪ ،‬بەڵكوو هەر وەكوو‬ ‫ڕابردوو كۆماریخوازەكان‌و دێمۆكراتەكان‪،‬‬ ‫لەكۆنگرەی ئەمریكا‪ ،‬پێداگری لەسەر‬ ‫ئەوە دەكەنەوە كە گەماڕۆكان بە دژی‬ ‫كۆماری ئیسالمی زیاتربكەێت‪.‬‬ ‫ئەوان باس لە نەخشی كۆماری ئیسالمی‬ ‫لەپشتیوانیكردنی تیرۆرو دەستێوەردان‬ ‫لەواڵتانی ناوچەكە بە تایبەتی «عێراق»‪،‬‬

‫«سوریە»‪« ،‬لوبنان»‌و «بەحرەین»و‬ ‫‪ ...‬تاد دەكەن‪ .‬ئەوە ڕاستە ئەمڕۆ كۆماری‬ ‫ئیسالمی بە هۆی ئەم ڕێككەوتنەوە‬ ‫كۆمەڵێك گەماڕۆی لەسەر الدەبرێت‌و‬ ‫ڕەنگە بۆ ماوەیەك ئابووری ئێران‬ ‫ببوژێتەوە‪ ،‬ڕوحانی ئەمە بە دەستكەوت‬ ‫بۆ خۆیی‌و دەوڵەتەكەی دەزانێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی جێگەی سەرنجە‪ ،‬ئەوەیە كە واڵتە‬ ‫زڵهێزەكان بە تایبەتی ئەمریكاو ئیسراییل‬ ‫چیدی ڕێگە نادەن كۆماری ئیسالمی لەوە‬ ‫بەهێزتر بێت‌و هەر ئێستا لەناو كونگریس‌و‬ ‫كۆماریخوازو دێمۆكراتخوازەكان سەبارەت‬ ‫بە ڕێككەوتن لەگەل كۆماری ئیسالمی‬ ‫كێشەو گرفتی زۆریان لێپەیدا بوەو هەیەو‬ ‫هەروەها لەناوخۆیی كۆماری ئیسالمیشدا‬ ‫ئەم كێشە هەروایەو ئەو كێشانەش لەوێ‬ ‫چەند قات زیاترە‪.‬‬ ‫بەو پێوەرانەی باسم كردن‪ ،‬ڕێككەوتنی‬ ‫سەرەكی ناتوانێت ڕێگە بۆ ڕێككەوتنی‬ ‫هەمیشەیی خۆش بكات‌و ڕەنگە تا ئەم‬ ‫سێ مانگە كۆتایی پێبێت كۆماری‬ ‫ئیسالمی وەكوو هەمیشە كە خەرێكی‬ ‫كاتكڕینە‪ ،‬جارێكی دیكە هەموو‬ ‫بەلێنەكانی پشت گوێ بخات‪ .‬ئەم‬ ‫ڕێككەوتنە نە تەنها نێوەی گرفتەكانی‬ ‫واڵتانی ڕۆژئاواو یەكێتی ئورووپاو‬ ‫بەتایبەتی واڵتانی عەرەب چارەسەر‬ ‫ناكات‪ ،‬بەڵكوو هەر ئێستا واڵتانی‬

‫عەرەب هەست بە مەترسی گەورەتر‬ ‫دەكەن بۆ سەر خۆیان‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫«عەرەبستان»و توركیا» كە خۆیی‬ ‫وەكوو ژاندرمی ناوچەكە دەبینێت‌و‬ ‫عەرەبستان لە هەولی ئەوەدایە كە‬ ‫هێزێكی ‪ 100‬هەزار كەسی لەكەنداوی‬ ‫فارس دروست بكات‌و هەر ئێستا‬ ‫عەرەبستان لە یەمەن پێشی بە‬ ‫حوسیەكان كە سەر بە ڕژیمی تارانن‬ ‫گرتوە‪ .‬ئەو خەونەی ڕژیمی ئیسالمی‬ ‫ئێران كە دەیەوێت ببێت بە «ژاندارمی‬ ‫ناوچە»كە‪ ،‬هێدی هێدی خەرێكە توشی‬ ‫تەنگەژەو لێك هەلوەشاندنەوە دەبێت‪.‬‬ ‫لێرەدا دەبێ ئەوە بڵیم كەڕژیمی‬ ‫ئیسالمی ناتوانێت خوێندنەوەیەكی‬ ‫لەمونوگرافی‬ ‫هەبێت‬ ‫دروستی‬ ‫ناوچەكەونەخشی واڵتانی روسیەو بگرە‬ ‫چینیش كە لەم ناوچەدا بەرژەوەندی‬ ‫زۆریان هەیە فەرامۆش كردوە‪.‬نە هۆی‬ ‫سیاسەتی هەلەی ئوباما لە ناوچەكە‬ ‫هەندێك پسپۆران باس لەوە دەكەن كە‬ ‫ئەمریكا وردە وردە خەرێكە هێزی لەم‬ ‫ناوچە كەم دەبێتەوە جیگەی خۆیی بۆ‬ ‫روسیا چۆل دەكات‪.‬‬ ‫هەر لەم ڕۆژانەشدا بوو كە وەزیری‬ ‫دەرەوەی «ئیسراییل» وتی وەدوای‬ ‫دیارە‬ ‫هاوپەیمانێكیتردادەگەرێن‌‪،‬‬ ‫مەبەست تەنها «روسیا» یان «چین»ە‪.‬‬

‫ئاوڕدانەوەیەك لە كوشتنی ژنێك بە دەستی پیاوانی موسڵمان و تووڕەی ئەفغانی‬

‫فەریاد کەمانگەر‬ ‫كاربەدەستانی ئەمنیەتیی لە كابۆل‬ ‫پایتەختی ئەفغانستان باس لەوە دەكەن‬ ‫كە پیاوانی تورەی شارەكە ژنێك كە‬ ‫دەوترێت قورئانی سوتاندوە‪ ،‬كۆشتیان و‬ ‫دواتر تەرمەكەیان سوتاند‪.‬‬ ‫ئەو رووداوە لە پێنجشەمە ‪٢٨‬ی مانگی‬ ‫رەشەممە و لە بەرەبەری نەورۆز و‬ ‫ساڵی نوێ و لە نزیكی مزگەوتی «شای‬ ‫دووشمشێر» لە ناوەراستی كابۆلدا روویدا‪.‬‬ ‫راگەیاندەكانی كابۆل چەند دیمەنێكی‬ ‫تەرمی سوتێندراوی ئەو ژنەیان باڵوكردەوە‪.‬‬ ‫چەند دیمەنێك لە رووداوی كۆشتن‬ ‫و لێدان و سوتاندنی تەرمی ئەو ژنە‬ ‫لە تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان بە تایبەت‬ ‫فەیسبوكدا باڵو كرایەوە و بە شێوەیەكی‬ ‫بەرباڵو خرایە بەربینگی هەمووان‪ .‬لە‬ ‫چەند ڤیدیۆیەكی باڵو كراودا دەبینرا كە‬ ‫پۆلیس هیچ بەرگرییەك ناكاد و بەكردەوە‬ ‫دەستێوەردانی دۆخەكە ناكات‪ .‬پۆلیسیش‬ ‫باس لەوە دەكات كە نەیتوانیوە بەر بە‬ ‫توڕەیی ئەو خەڵكە بگرێت‪.‬‬ ‫ئەو ژنەی كە زۆر بێ بەزەییانە هێرش‬ ‫كرایە سەری و كوژرا و و دواتر تەرمەكەی‬ ‫سوتێندرا ناوی «فەرخوندە» بوو و بە‬ ‫وتەی باوكی سااڵنێك بوو كە تووشی‬ ‫كێشەی دەروونی ببوو‪.‬‬ ‫كەسانی شایەتحاڵ كە لە شوێنی رووداوەكە‬ ‫بوون‪ ،‬دەڵێن‪ :‬كە فەرخوندە تەنیا لەگەڵ‬ ‫مەالیەك بووەتە دەمەقاڵەی و بەس باسی‬ ‫لەوە كردووە كە ئەو مەال نابێت مێشكی‬ ‫خەڵك بە خۆرافە و جەهالەتی ئایینی و‬ ‫قسەی بێ بنەما بخەڵەتێنێت‪.‬‬ ‫ئەو مەالیە كە ئەم قسانەی بە دڵ نابێت‬ ‫دەنگ بەرز دەكاتەوە و دەڵێت ئەو كچە‬ ‫قورئانی سوتاندوە و خەڵك بێ هیچ‬ ‫بەڵگەیەك دەڵێن ئەو كچە مۆسوڵمان‬ ‫نیەو توڕە دەبن و هێرش دەكەنە سەری‬ ‫و دەوترێت كە لەو كاتەدا فەرخوندە‬

‫دەڵێت كە من مۆسولمانم و قورئانیشم‬ ‫نەسوتاندوە‪ ،‬بەاڵم بە كوبوونەوەی خەڵكی‬ ‫زیاتر بە دەوریەوە چیتر خەڵكەكە نە بە‬ ‫پۆلیس و بە هیچ شێوەیەك راگیر ناكرێن‬ ‫و ئەو ژنە دەكوژن و دواتر تەرمەكەی‬ ‫دەسوتێنن‪.‬‬ ‫دەوترێت ئەو مەالیە هەندێك شتی بە‬ ‫ناو بەاڵ رەوێن دەفرۆشێت بە ژنانی ناو‬ ‫مزگەوت و مێشكیان بە شتی دواكەوتوو‬ ‫سەرقاڵ دەكات و باسی سەرەكی‬ ‫فەرخوندە لە سەر ئەو مەسەلەیە دەبێت‪.‬‬ ‫باوكی فەرخندە دەڵێت‪ :‬ئەو سكااڵی لە‬ ‫سەر ئەو مەالیە هەبوو كە بۆ بەم شێوەیە‬ ‫ژنان هەڵدەخەڵەتێنێت و پارەی بێ‬ ‫كەڵكیان لێ وەردەگرێت‪ .‬دواتر هەندێك‬ ‫لە پێشنوێژەكانی مزگەوت لە ئەفغانستان‬ ‫كوشنی فەرخوندەیان مەحكوم كرد و لە‬ ‫‪٧‬ی مانگی خاكەڵێوە لە نوێژی هەینیدا‬ ‫داوایان لە حكومەت كرد كە ئەنجامدەرانی‬ ‫ئەو تاوانە سزا بدرێن‪.‬‬ ‫ئەمە لە حاڵێكدایە كە رۆژێك دوای كۆشتن‬ ‫و سوتاندنی فەرخوندە‪« ،‬محەمەد نیازی»‬ ‫ئیمامی مزگەوتی ئەكبەرخانی كابۆل‪ ،‬لە‬ ‫نوێژی هەینیدا وتی‪ :‬داوا لە بەرپرسانی‬ ‫دادوەریی دەكەم بە وردبینیەوە هەنگاو‬ ‫هەڵگرن‪ .‬كاتێك كە بێ رێزی دەكرێتە‬ ‫باوڕەكانی خەڵك بە تایبەت قورئان ئەوە‬ ‫خەڵكی بەرپرس نین لە ئاستی تەندروست‬ ‫یان ناتەندروست بوونی دەروونی ئەو‬ ‫كەسەو ئەگەر بتانەوێت خەڵك سزا بدەن‪،‬‬ ‫ئەوە لەوانەیە خەڵكێكی زۆرتر نارازی بن‬ ‫و راپەڕین بكەن و دواتر بۆتان كۆنترۆڵ‬ ‫ناكرێت‪.‬‬ ‫دواتر ئەو پێشنوێژە لە فیسبوكەكەی‬ ‫خۆی قسەكانی خۆی رەت كردەوەو وتی‬ ‫قسەكانی بە دروستی نەقل نەكراوە‪.‬‬ ‫قسەكانی نیازی توڕەیی خەڵك و‬ ‫چاالكانی مەدنی و هەزاران كەسی لە تۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان هەڵخڕاند و بووە هۆی‬ ‫ئەوەی داوای البردنی نیازی لە سەر كار‬ ‫بكەن و بەدواداچونی یاسایی بۆ بكەن‪.‬‬ ‫دوای كوشتنی فەرخوندە كۆمەڵگای‬ ‫مەدەنی‪ ،‬بەرگیریكارانی مافی مرۆڤ‪،‬‬ ‫چاالكانی مافی ژنان و سەدان كەسیتر‬ ‫كوشتنی فەرخوندەیان مەحكوم كرد و دوو‬ ‫رۆژ بە دوای یەكدا رژانە سەر شەقامەكان‬ ‫و نارەزایەتیان دەربڕی و الیەنەی كە‬ ‫لەمبارەوە لێكۆڵێنەوە دەكات دەڵێت‪:‬‬ ‫هیچ بەڵگەیەك بۆ ئەوەی نیشان بدات‬ ‫فەرخوندە قورئانی سوتاندوە لە بەردەستدا‬ ‫نیە و دوای پێداچونەوە بە هەموو بەڵگە‬ ‫و شاهیدەكاندا بۆم دەركەوت كە فەرخوندە‬ ‫بێ تاوان بوە‪.‬‬

‫چاالكانی ژنی ئەفغانستان ئەمە نەك بە‬ ‫بێ رێزی بە فەرخوندە بەڵكو بێ رێزی‬ ‫بە هەموو ژنانی ئەفغان دەزانن و دەڵێن‪:‬‬ ‫ئەوان هەموو ئێمەیان كوشتوە‪ .‬كەسانی‬ ‫نارازی داوای سزا دانی تاوانباران و‬ ‫ئەنجامدەرانی ئەو كردەوەیە دەكەن و‬ ‫دارێكیشیان بە یادی فەرخوندە ناشتوە‪.‬‬ ‫باوكی فەرخوندە كە رایگەیاندبوو كچەكەی‬ ‫كێشەی دەروونی هەبوە دواتر قسەكانی‬ ‫خۆی رەت كردەوە و وتی كە پۆلیس لە‬ ‫بەر ئەوەی توڕەیی خەڵك كەم كاتەوە پێ‬ ‫وتوە كە ئەمە بڵێت‪.‬‬ ‫ئەو كەسایەتیە ئایینیانە كە كوشتی‬ ‫فەرخوندە مەحكوم دەكەن و تیان بڕیاری‬ ‫كوشتنی فەرخوندە لە الیەن كەسانی‬ ‫دینیەوە نیە و ئەمە بڕیاری كەسانی‬ ‫فریوكار و بێ زانستە‪.‬‬ ‫لەم نێوەدا هەڵوێستی پۆلیس زۆر ناروونە‬ ‫و دەبێت زیاتر لەم مەسەلەیە بكۆڵینەوە كە‬ ‫بۆ پۆلیس هیچ كارێكی نەكردوە بۆ بەرگری‬ ‫لە گیانی هاواڵتییەك؟! لە ڤیدیۆیەك كە‬ ‫باڵو كراوەتەوە پۆلیس دەبینرێت كە‬ ‫بەرگری لە هاتنی خەڵك بۆ ناو مزگەوتەكە‬ ‫دەگیرێت بەاڵم كە خەڵكەكە دێنە ژوورەوە‬ ‫ئەوە چیتر پۆلیس هیچ بەرگرییەك ناكات‬ ‫و خەڵكی پێ راگیر ناكرێت و دواتریش‬ ‫لە شوێنی سوتاندنی تەرمەكە زۆر بێ‬ ‫هەڵوێست وەستاون و سەیری رووداوەكە‬

‫دەكەن‪.‬‬ ‫لەو رووداوەدا لە الیەكەوە فەرخوندەیەكی‬ ‫بێ تاوان كۆژراوە و دواتر تەرمەكەشی‬ ‫سوتێندراوە‪ ،‬چ بە كێشەی دەروونی و‬ ‫چ بێ ئەوەی كە كێشەشی هەبێت‪ ،‬لە‬ ‫الیەكیترەوە ئەوە خەڵكێكن كە بێ هیچ‬ ‫زانیارییەك لە سەر مەسەلەكە هێرش‬ ‫دەكەنە سەری‪ ،‬خەڵكێك كە بە دوای‬ ‫هەلێكەوەن تا گرێیەكانی دەروونی خۆیان‬ ‫هەڵڕێژن و دەستدەدەنە ئەم چەشنە‬ ‫كردەوانەوە‪.‬‬ ‫زۆر سەیرە دوای ئەم هەمووە راگەیاندن‬ ‫و ئێستاتووس و كۆمێنتانەی لە تۆڕە‬ ‫كۆمەاڵیەتیەكان باڵو بووەوە و ئەم‬ ‫هەمووە هەوڵ دانە بۆ فێر كردن و‬ ‫پەروەردەی خەڵك لە بواری كلتوری و‬ ‫بەرەوپێش چوون و ناساندنی مافەكانی‬ ‫مرۆڤ بە خەڵك و هەزاران هەوڵ و‬ ‫تەقاالیتر‪ ،‬هێشتاكە بنەماییەكی ئەخالقی‬ ‫و پەروەردەییەكی دروست بۆ ئەو خەڵكە‬ ‫دروست نەبوە و تەنانەت توێژی الوی‬ ‫كۆمەڵگاكەش نەگەیشتونەوە ئاستێك كە‬ ‫گەشەی كلتورییان تێیدا بەرچاو بكەوێت‬ ‫و هیشتاكە لەو كلتور و نەریتە كۆن و‬ ‫دژە مرۆییانە الیەنگری دەكەن و روودەكەنە‬ ‫دواكەوتوویی و لە ئاكامیشدا دەست دەدەنە‬ ‫توندوتیژی‪.‬‬ ‫ئەمە مەترسییەكە كە دەبێت بە راستی‬

‫بەری پێ بگیردرێت و دەرمان بكرێت‪ ،‬بەم‬ ‫شێوەیە بەرەوپێشچونی كۆمەڵگا لەوانەیە‬ ‫بەرەو ئاقاری مەترسیدارتر و بەرزبوونەوەی‬ ‫ئاستی تاوانەكان بڕوات‪.‬‬ ‫لە الییەكەوە دین و كەسانی پەرەپێدەری دین‬ ‫و پڕوپاگەندەكارانی بیروبڕوا دواكەتووانە‬ ‫و جاهالنە دینیەكان و لە الییەكیترەوە‬ ‫حكومەتە ئیسالمیەكان بە الیەنگری و بێ‬ ‫دەنگیان لە ئاست توندوتیژی خەڵك بە‬ ‫ناوی دین و پیرۆزییەكانهەوە هاندەرێكی‬ ‫بەهێز و پتەوە بۆ ئەو كەسانەو پەرەپێدانی‬ ‫ئەو چەشنە بیروبۆچوون و عەقڵیەتە كۆن و‬ ‫دواكەتووانە و نەریتی نەشیاو و نامرۆڤانەی‬ ‫سەدەناوەڕاستی لە ژێر ناوی ئیسالمدا‪.‬‬ ‫بە درێژایی مێژووی ئیسالم‪ ،‬ئەو دینە‬ ‫گەورەترین پێشێلكاری مافی مرۆڤ و‬ ‫بەتایبەت توندوتیژی و نادادپەروەری‬ ‫و نایەكسانی بەرامبەر بە ژنان بووە و‬ ‫كوشتنی فەرخوندە یەكەم نمونەی لەو‬ ‫چەنە هەڵسووكەوتانە نیە تا كاتێك كە ئەو‬ ‫دینە ئاوەها الیەنگرانێكی هەبێت‪ ،‬كە بێ‬ ‫بەڵگە و بێ هیچ زانیارییەك هەڵدەكوتنە‬ ‫سەر خەڵك و بە دڵنیاییەوە دوایین و‬ ‫كەسیش نابێت و بەردەوام فەرخوندەكانی‬ ‫دیكە بە بڕ و بیانووی جۆراوجۆر دەبنە‬ ‫قوربانیی توندوتیژییە بێ بەزەییانەكان‬ ‫و سەدەناوەڕاستییەكانی دینی ئیسالم و‬ ‫الیەنگرانی‪.‬‬

‫ئەندێشە‬

‫ژمار‌ه (‪ )٧٣‬ساڵی هەشتەم‪2015/٥/٤ ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪7‬‬

‫یاساكانی سزای ئیسالمی لە خزمەت كاپیتالیزم‬ ‫هاوتەریب بوونی دوو رەوت لە یەك پڕۆسەدا‬ ‫مریەم بالەنگی‬ ‫ئایین و كاپیتالیزم وەكوو ‪ 2‬رەوتی‬ ‫هاوتەریب لە هەوڵی خۆسەپاندن بە‬ ‫شێوەگەلی جۆراوجۆر بە سەر كۆمەڵگای‬ ‫مرۆڤایەتی بە مەبەستی پێكهێنانی یاسا‬ ‫ئابووریی و كۆمەاڵیەتی و مافپارێزەكانن‬ ‫تا بەو چەشنە لەگەڵ هەر رەوتێكی‬ ‫بە هەر بیرو بۆچوونێك كە لە هەوڵی‬ ‫سەقامگیركردنی دەسەاڵت و سەرمایەی‬ ‫خۆیەتی بیانخاتە مەترسیەوە‪.‬‬ ‫ئەم یاساگەلە پارێزەری بەرژەوەندییەكانی‬ ‫ئەم دوو رەوتیە بە مەبەستی كونتڕۆڵ‬ ‫كردن و خستنە ژێر هەیمەنەی هەموو‬ ‫كۆمەڵگان‪.‬‬ ‫بە مەبەستی راگرتنی پڕۆسیەكی بە‬ ‫رواڵەت بەرەو گەشە و پێشكەوتن كە لە‬ ‫راستییدا تەنیا الیەن و لۆخە نهێنیەكانی‬ ‫خۆی چەفت و بەست و پەرە پێدەدات‬ ‫و بەوچەشنە لە ناوەندی دەسەاڵت‬ ‫پاراستنێكی هۆشیارانە و ئاگایانە ئەنجام‬ ‫بدات‪.‬‬ ‫كەواتە بە شێوەی زانستی و لە كردەوەدا‬ ‫دەبێ رەوتی ئەم جوواڵنەوەیە لە بواری‬ ‫كات و شوێندا بە شێوەیەكی راستەقینەوە‬ ‫و بە تەواوەتی لەنێوببرێت‪.‬‬ ‫بە سەقامگیركردن و پتەوكردنی ناوەندی‬ ‫دەسەاڵت لە هەوڵی راگرتنی پلە و‬ ‫بەڕێوەبەریە‪ ،‬واتە بەڕێوەبەرایەتیەكی‬ ‫نەگۆڕ بەشێوازێ كە مانەوە لە پێگەی‬ ‫دەسەاڵت هەتا هەتایی دەبێ‪.‬‬ ‫لە الیەكی دیكەوە راگرتنی كات بە شێوەی‬ ‫پێكهێنانی یاساو رێسای هەمیشەیی و‬ ‫نەگۆڕی ئایینی‪ ،‬بە ئامانجی پارێزگاری‬ ‫كردن لە دەسەاڵتی خۆیان دێتە ئاراوە‪.‬‬ ‫بەڕێوەبەردنی ئەم چەشنە پاراستنە لە‬ ‫ناوەرۆكی دەسەاڵت لە رەوتی حكومەتە‬ ‫ئایینیەكان هەر لە سەردەمی شەڕە‬ ‫خاچیەكان (صلیبی) تا سەردەمی‬ ‫دیمۆكراسی ئایینی بووەتە هۆكاری‬ ‫داسەپاندن و چەسپاندنی دەسەاڵت‬ ‫لە دەست دەسەاڵتدارانی ئایینی و‬ ‫سەرمایەداردا‪.‬‬ ‫لە باس كردن سەبارەت بە پرسی‬ ‫بەڕێوەبەری كەڵك وەرگرتن لە مشت‬

‫و مڕی فۆرمالیزە كردنی دەسەاڵت بە‬ ‫شێوەی راگرتنی كات و سات‪ ،‬وەكوو‬ ‫بەربەستێك لە بەردەم پێشەوەچووندا‬ ‫دێتە كایەوە كە پێكهێنەری ئاڵوگۆڕی‬ ‫فیكری و كردەیی بە تەواوەتی سەقەت‬ ‫دەكات و لەباری دەبات‪.‬‬ ‫سیستەمێكی بەڕێوەبەرایەتی سادە‬ ‫و ساكار لە كۆمەڵگایەكی ئایینی و‬ ‫كاپیتالیستی‪ ،‬قۆرخكردنی دەسەاڵت و‬ ‫هێز و بەرژەوەندییە ماڵی و داراییەكان‬ ‫رەوتێكی سروشتی و ئاساییە‪.‬‬ ‫بە پێی فرموڵی تاقیكراوە و پێش مەرج‬ ‫بۆ دانراو بزواندن و گۆڕان كە هۆكار‬ ‫سەرهەڵدانی شۆڕشكەكانن لە هەر چەشنە‬ ‫جووڵەیەك رادەوەستن‪.‬‬ ‫لە الیەكی دیكەوە دیمۆكراسی ئایینی‬ ‫لە حكومەتە ئیسالمیەكانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست لەوانە ئێران لە ‪ 3‬ئاستی‬ ‫«دەزگای یاسای دانەر‪ ،‬بەڕێوەبەری و‬ ‫دادوەری» ڕێگای ئازادیی هەڵبژاردن بۆ‬ ‫خەڵك ئاوەاڵ و كراوە دەكات‪ ،‬بەاڵم ئەم‬ ‫هەڵبژاردنە كە بە جۆرێ یاسادانەر و لە‬ ‫هەمان كاتدا یاساكە و بەڕێوەبەری یاساكە‬ ‫پێناسە دەكات‪ ،‬كە تەنیا ئەو كەسانە‬ ‫لەخۆدەگرێ كە رەوا بوونی خۆیان لە‬ ‫دەسەاڵت و سەرمایە وەرگرتووە‪.‬‬ ‫بۆیە تاك جگە لەو كەسانەی كە‬ ‫بەرژەوەندییەكانی ئایینی دەپارێزن‬ ‫بژاردەیەكی دیكەی لەبەردەستدا نیە‪.‬‬ ‫كەواتە یەكەم بەرهەمی ئەم شێوە‬ ‫حكومەتانە ئەوەیە كە تاك مەجالی‬ ‫دەربڕینی روانگە و بۆچوونی خۆی بۆ‬ ‫ئاڵوگۆڕكردن و بەڕێوەبردنی یاسا نیە و‬ ‫نامێنێت‪.‬‬ ‫یاساكانی سزادانی ئیسالمی تەنانەت‬ ‫لە كاتی بەڕێوەبردنیشدا سەرلەنوێ‬ ‫بەرژەوەندییەكانی دەسەاڵت و سەرمایە‬ ‫دەپارێزن‪ ،‬بۆ وێنە با بین و لە حكومەتی‬ ‫ئیسالمی ئێران شێوازی هەڵسوكەوت‬ ‫لەگەڵ بەرەنگاربوونەوە و شێوازی دزی و‬ ‫تااڵنكاریی هەڵسەنگێنین‪.‬‬ ‫دزی كردن لە راستیدا كردەوەیەكی‬ ‫دژە مرۆیی و دەستڕێژییە بۆ سەر‬ ‫ئەمنیەتی دەروونی و ئابووری تاكەكانی‬ ‫كۆمەڵگا‪ ،‬بەاڵم ئێمە لەم رەوتەدا لەگەڵ‬ ‫هەڵسوكەوتێكی تەواو ناتەبای چینایەتی‬ ‫بەرەوڕووین‪.‬‬ ‫دەسەاڵتە‬ ‫هەڵسوكەوتی‬ ‫شێوازی‬ ‫ئایینیەكان لەگەڵ ئەم دیاردە كۆمەاڵیەتی‬

‫و كردەوە نامرۆییە مانا و بایەخێكی‬ ‫پڕاوپڕ ناتەبا و دوو پاڵۆی هەیە‪.‬‬ ‫یاسای سزای ئیسالمی سەبارەت بە دزی‬ ‫كردن بڕگەیەكی تایبەتیی هەیە واتە ئەو‬ ‫كەسەی دزیەكە دەكات سەرەتا مەحكووم‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بەاڵم لە قۆناغی دووهەم ئەگەر‬ ‫بێتوو ئەو كەسە سەرلەنوێ ئەو كردەوە‬ ‫ئەنجام بدات سزاكەی بڕینی قامكەكانی‬ ‫دەستیەتی‪ .‬لە الیەكی دیكەشەوە سزای‬ ‫دزی چەكدارانە‌و باجگرتن ئێعدامە‪ .‬لێرەدا‬ ‫نامەوێ ئەم بابەتە شی بكەمەوە كە چ‬ ‫هۆكارگەلێك وادەكەن مرۆڤ دەست بداتە‬ ‫دزی‌و ئەم جۆرە كردەوانە‪.‬‬ ‫بەاڵم پرسیار ئەوەیە ئایا كۆمەڵگا خاوەنی‬ ‫هیچ ناوەندێكی ئەمنیەتی‌و شوێنك هەیە‬ ‫بۆ ئەوەی كەسەكان پرسی نەبوونی‬ ‫پێداویستیەكانی خۆیانی تێدا باس بكەن؟‬ ‫ئایا هیچ هۆكارێكی پێشگرتن لە بواری‬ ‫بارهێنانی فیكری كۆمەاڵیەتی لە نێو‬ ‫كۆمەڵگا بوونی هەیە كە لە بواری دەرونیدا‬ ‫وا لە كەسەكان بكات كە هیچكات دەست‬ ‫نەدەنە ئەم جۆرە كردەوانە؟‬ ‫بۆیە دەتوانین بڵێین لە كۆمەڵگای ئایینی‬ ‫ئێران هیچكام لەو هۆكارانە بوونیان نیە‬ ‫كە پێش بە ئەنجامدانی دیاردە مەنفیەكانی‬ ‫ناو كۆمەڵگا لە الیەن كەسەكانەوە بگرێت‌و‬ ‫هاوكات بوونی نایەكسانی چینایەتی لەو‬ ‫كۆمەڵگا وا دەكات چینەكانی خوارەوەی‬ ‫كۆمەڵگا بەردەوام هەست بە بچووك بینی‬ ‫خۆیان بكەن‌و بۆیە بۆ خۆدەربازكردن لەو‬ ‫قەیرانە دەست بۆ هەر جۆرە كردەوەیەك‬ ‫دەدات تا ئەوەی بگاتە ئاستی ئەو چینەی‬ ‫كە پێی دەڵێن چینی بۆرژوا‪ .‬تێڕوانینێكی‬ ‫ئاسایی بەم مەسەلە بۆمانی دەردەخات‬ ‫كە كۆمەڵگای ئێران پڕە لە نایەكسانی‬ ‫هەڵسووكەوتەی دەوڵەت لە بەرانبەر‬ ‫كۆمەاڵیەتی‌و ئابووری‪.‬‬ ‫دزیە گەورەكان‪ ،‬شۆردنەوەی پووڵ‪ ،‬دزیە چینی بااڵدەست دەبێتە هۆی ئەوەی‬ ‫میلیاردیەكان لە ئاستی دەسەاڵتداران‌و كەسی بە ناو تاوانبار كە كردەوەی‬ ‫رێبەری كە دەبێتە هۆی دروستبوونی دزی ئەنجامداوە تووشی تێكچوونی‬ ‫سوڵتانە ئابوریەكان‌و هەر ئەمەش وا باری فیكری‌و فەلسەفی بێت‪ .‬ئەم بە‬ ‫دەكات كە ئەم توێژە‪ ،‬تەنانەت باڵ بەسەر كەرەسەكردنی یاسای سزادان بۆ راگرتن‌و‬ ‫یاساكانی خۆیاندا بگرن‌و سەرەڕای هەموو مانەوەی دەسەاڵت‌و سەرمایە لە دوو‬ ‫ئەو تاوانانەی ئەنجامی دەدەن‪ ،‬بەرەوڕوی رەوتی ئایین‌و كاپیتالیزم بنەماكانی یەكتر‬ ‫بەهێز دەكەن‌و لە كۆتاییشدا مافەكانی‬ ‫هیچ سزایەكیش نابنەوە‪.‬‬ ‫غەرامە نەختیەكان‌و زیندانیكردنی خاوەندارێتی تایبەتی كەسەكان دەپارێزن‪.‬‬ ‫هاوكات لەگەڵ بوونی ئیمكانات‌و كاتی ئایین كۆمەڵێك یاسای سەقامگیر‌و‬ ‫دەسبەسەربوونی دیاریكراو لە بەرانبەر دیاریكراوی هەیە كە جێگەی هیچ‬ ‫بڕینی ئەندامانی جەستە بەراورد ناكرێت‌و باسێك نیە‌و بەمشێوە رێگەی هەرجۆرە‬ ‫بە تەواوی لەگەڵ یەكتر ناتەبان‪ .‬ئەم پێداچوونەوە‌و ئاڵۆگۆڕێك دەگرێت‪.‬‬

‫یاسای سزادانی ئیسالمی هەندێك حوكمن‬ ‫كە لە الیەن خواوەند‌و لە چوارچێوەی‬ ‫كتێبی پیرۆز بۆ مرۆڤەكان بەڕێدەكرێت‌و‬ ‫هەرجۆرە ناڕەزایەتی دەربڕینێكیش‬ ‫سزاكەی مەرگە‪ ،‬بۆیە ئەم دوو هۆكارە‬ ‫لە ئاستی ئەو واڵتانەی بە شێوەی كەڵك‬ ‫وەرگرتن لە یاسا ئایینیەكان ئیدارە‬ ‫دەكرێت رێگەی ئاڵ‌وگۆڕ‌و پێداچوونەوە بە‬ ‫یاساكان دەگرێت‪ .‬لە قۆناغی هەڵبژاردن‬ ‫یاسادانەر لەگەڵ دێمۆكراسی ئیسالمی‬ ‫مافی هەڵبژاردنی هیچ كەسیان لە‬ ‫دەرەوەی ئەم دەسەاڵتە ئایینیە نیە‪،‬‬ ‫چونكە حوكم حوكمی ئایینە‌و سەرپێچی‬ ‫لێكردنیشی بە توندی وەاڵم دەدرێتەوە‪.‬‬

‫سیاسەتی مەزهەب لە خزمەت سەرمایەدایە‬

‫هەڵمەت محەمەدی‬ ‫مرۆڤ بە پێچەوانەی ئاژەڵ (كە تەنیا‬ ‫بە بوونی خۆی لە سروشت دا دەتوانێت‬ ‫گۆڕانكاری دروست بكات) بەردەوام بووە لە‬ ‫چاالكی بۆ گۆڕین و دەستێوەردانی سروش و‬ ‫دەوروبەری بۆ دابینكدنی پێداویستییەكانی‬ ‫خۆی و بۆ ئەمەش پێویستی بە داڕشتنی‬ ‫پیالنگەلێكە كە پێی دەڵێن سیاسەت‪.‬‬ ‫لە سەرەتای پەیدابوونی كەرەستە‬ ‫بەردیینەكان هەندێك لە مرۆڤەكان توانیان‬ ‫لە رێگای كشتوكاڵەوە توانیان داهاتێكی‬ ‫زۆر بەدەست بهێنن كە بەمجۆرە ئەو‬ ‫كەسانەی كە لە جەنگدا بەدیل دەگیران‬ ‫ئازاد نەدەكران و بۆ دەستەبەر كردنی‬ ‫داهاتێكی زیاتر مەجبور بە كار دەكران‪،‬‬

‫ئەمە سەرەتای دەستپێكردنی مەودای نێوان‬ ‫چینەكانە و پەیدابوونی كۆیلەداریی و دواتر‬ ‫سیستەمی فیئۆداڵی و سەرمایەداریی‪.‬‬ ‫مرۆڤ خاوەنی دوو هەستی عەش و مەرگە‬ ‫(هێربێرت ماركوزە)‪ ،‬عەشق بە مانای‬ ‫خۆشگوزەرانی و ژیانەوە و مەرگیش بریتیە‬ ‫لە تووڕەیی و رەق و نەفرەت كە بە هۆی‬ ‫خۆشەوەیستی ژیان الی مرۆڤ‪ ،‬خەیاڵی‬ ‫ژیانەوە و ژیانێكی هەتاهەتایی دوای مەرگ‬ ‫و بوونی پێكهێنەر و پەروەردەگارێكی و‬ ‫بوونی خاڵق و پەروەردەگارێكی دادپەروەر‬ ‫كە لە پاش مەرگدا قەرەبووی رەنج و‬ ‫مەینەتییەانی ئەم دونیایان بۆ دەكاتەوە لە‬ ‫بیری خۆیاندا دەخولقێنن‪.‬‬ ‫بەم شێوە هەر مرۆڤێكی نەزان لە‬ ‫سەرەتای ژیانیەوە دەكەوێتە خزمەتی‬ ‫سێ چینی «سەرمایەدار‪ ،‬سیاسەتمەدار و‬ ‫مەزهەبی»ەوە‪.‬‬ ‫بۆ نمونە كرێكارێك دەستڕەنجی كاری‬ ‫رۆژانەی خۆی ئەفرۆشێت بۆ بژیوی ژیانی‬ ‫كە واتە ئەم كەسە هەتا مردن لە خزمەت‬ ‫سەرمایەداریدایە یان كەسێكی ئایینی كە‬ ‫ئێستا هەموومان رۆژانە لە هەواڵەكاندا‬ ‫دەبیستین و دەیبینین كە خەڵكانێك لە‬ ‫پێناو گەیشتن بە دونیای خۆشی پاش‬ ‫مەرگ كردەوەی تیرۆریستی و خۆكوژی‬ ‫ئەنجام دەدەن و ئەم كەسانەش لە خزمەت‬ ‫ئایین و مەزهەبدان‪.‬‬ ‫لێرەدایە كە سیاسەتمەدار بۆ گەیشتن‬

‫بە ئامانجی خۆی دەزانێت كە سەرمایە‬ ‫و مەزهەب چۆن لە خزمەت خۆیدا‬ ‫بەكاربهێنێت‪.‬‬ ‫لە كۆماری ئیسالمی ئامانج مەزهەب و ئایینە‬ ‫كە سەرمایە دەخاتەگەڕ بۆ گەورەكردنی‬ ‫ئیسالم و مەزهەبی شێعە كە ئەمەش هەر‬ ‫لە بنەڕەتدا بۆ وەدەستهێنانی سەرمایەیەكی‬

‫زیاتر كە دەبێتە نەقڵی یەك تیر و پێكانی‬ ‫دوو نیشانە‪ .‬بەاڵم ئەمپریالیزمی جیهانی‪،‬‬ ‫مەزهەبی بە تەواوەتی خستووەتە خزمەت‬ ‫سەرمایەوە‪ .‬بۆ نمونە رێكخراوگەلێكی‬ ‫تیرۆریستی بناژۆخوازی ئیسالمیی وەكوو‬ ‫ئەلقاعیدە و داعش پێكدەهێنێت‪ ،‬كە‬ ‫هیچرش دەكاتە سەر واڵتانی رۆژهەاڵتی‬

‫ناوەڕاست و لەم الشەوە بە فرۆشتنی چەك‬ ‫و ناردنی فڕۆكەی شەڕكەر بۆ پشتیوانیی‬ ‫لەو واڵتە ئابووریی خۆی بەهێز دەكات و‬ ‫لە الیەكی دیكەشەوە شەڕ و نائەمنی لە‬ ‫ناوچەكانی خۆی دوور دەخاتەوە‪ .‬لێەدا‬ ‫دەزانین كە دروست بوونی داعش جیا‬ ‫لە پیالنی ئەمپریالیزمی جیهانیی هیچ‬ ‫هۆیەكی تری نیە‪.‬‬ ‫لە ئاكامی ئەم قسانەدا دەمهەوێ لە باس‬ ‫لەوە بكەم‪ ،‬كە هەر مرۆڤێك بۆ درێژەدان‬ ‫بە ژیانی خۆی پێویستی بە خۆراك‪،‬‬ ‫جل و بەرگ‪ ،‬بێهداشت‪ ،‬پەروەردە و‬ ‫ئەمنیەت هەیە‪ .‬لە واڵتانێك كە خاوەنی‬ ‫ئەم خزمەتگوزاریانە نین‪ ،‬خەڵكەكەی دڵ‬ ‫لەم دونیایە دەبڕن و هیواكانی خۆیان‬ ‫دەبەستنەوە بە ژیانێكی دیكەی پاش‬ ‫مەرگ كە ئایین و مەزهەبی توندئاژۆ لە‬ ‫نێویاندا سەرهەڵدەدات و خۆیان دەبنە‬ ‫قوربانیی و دەكەونە خزمەت مەزهەب و‬ ‫سەرمایەدارییەوە‪.‬‬ ‫بۆیە چارەسەریی هەموو ئەم كێشە و‬ ‫گرفت و كوشت و بڕانە‪ ،‬دووركەوتنەوە‬ ‫لە دوو چەمكی ئایین و سەرمایەداریی و‬ ‫سیاسەتی دژەمرۆییانە و لە بەرامبەردا‬ ‫دەكرێ بڵێین كە تەنیا سیستەمێكی‬ ‫سۆسیالیستی دادپەروەرانە دەتوانێ‬ ‫كۆمەڵگای مرۆڤایەتی لەم هەموو جینایەت‬ ‫و نادادپەروەرییە و خوێنڕشتنە دوور‬ ‫بخاتەوە‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٧٣‬ساڵی هەشتەم‪2015/٥/٤ ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ئەندێشە‬

‫سەرچاوە و هێزەكانی تیرۆر و فاشیزمی ئیسالمی‬

‫ئەكرەمی میهرداد‬

‫هەڕەشە و مەترسیەكانی تیرۆریزم و‬ ‫فاشیزمی ئیسالمی خەریكە زۆربەی‬ ‫واڵتانی جیهان دەگرێتەوە‪ ،‬یان النیكەم‬ ‫ئێستا زۆربەی واڵتانی ئیسالمی و‬ ‫عەرەبی گرتۆتەوە‪ .‬مەترسیەكانی‬ ‫خەالفەتی ئیسالمی لە عێراق و‬ ‫سوریا و هاوشێوەكانی بەرەو واڵتانی‬ ‫عەرەبی باكوری ئەفریقاش لە ڕێواندایە‬ ‫و ئێستاش ئەم تیرۆر و فاشیزمە‬ ‫ئیسالمیە بووەتە مەترسی و هەڕەشەی‬ ‫یەكەم لەسەر جیهان ‪ .‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫كە هێندەی ئەم مەترسی و هەڕەشانە‬ ‫جێگای سەرنج و تاسانە‪.‬ئەوەیە كە‬ ‫هەندێك الیەن و واڵت و كەسان بەهانە‬ ‫دەهێننەوە بۆ سەرهەڵدانی ئەم دڕندە‬ ‫بێ خاوەن و خودایانەی تیرۆر و‬ ‫فاشیزمی ئیسالمی ‪ .‬باسی ئەو بەهانە و‬ ‫هۆكارانە دەكەن زیاتر لەبەر ئەوەیە كە‬ ‫جۆرێك ڕەوایی بدەن بەو سەرهەڵدانە‬ ‫ئیسالمیە‪ ،‬یان شێوازێك لە سۆز و‬ ‫الیەنگیری ناڕاستەوخۆ و نائاشكرا‬ ‫بەرامبەریان دەرببڕن و سەر ئەنجام بۆ‬ ‫ئەوەیە كەشانی خۆیان خاڵی بكەنەوە‬ ‫لە هەموو بەرپرسیارییەك بۆ دژایەتی‬ ‫ئەو دیاردە ترسناك و ناخۆشە ‪.‬‬ ‫هەندێك دەڵێن كە ئەم تیرۆرو فاشیزمە‬ ‫ئیسالمیە دەسكرد و بەرهەمی دەزگا‬ ‫هەواڵگرەكانە‪.‬لەڕاستیدا دەزگا و‬ ‫سەرچاوەكانی هەواڵگری بە هەموو‬ ‫الیەن و واڵتانەوە تیرۆری ئیسالمیان‬ ‫بەكار هێناوە‪ ،‬نەك ئەوان دروستیان‬ ‫كردبێت و بەتایبەتیش سیاسەتەكانی‬ ‫خۆرئاوا بە ئاشكرا وتویانە كە لە‬ ‫هەوڵی ئەوەدان تیرۆر بگێڕنەوە بۆ‬ ‫ناو نیشتمان و جەماوەرەكەی خۆی‬ ‫و لە خۆیان دوریان بخەنەوە ‪ ،‬واتە‬ ‫گێڕانەوەی تیرۆرو فاشیزمی ئیسالمیە‬ ‫بۆ ناو واڵتانی عەرەب و ئیسالمی‪.‬‬ ‫ئەوەی كە دەوڵەتانی خۆرئاوا و دەزگا‬ ‫بەرپرسەكانیان لەم مەبەستەدا كردویانە‬ ‫‪ ،‬ئەگەر چی النیكەمی چارەسەر یان‬ ‫خۆ رزگاركردنە لە تیرۆر ‪ ،‬بەاڵم خۆ‬ ‫واڵتانی عەرەبی و ئیسالمی هیچ كارێكی‬ ‫بەرچاویان لەم زەمینەیەدا نەكردووە‬ ‫و سەرئەنجام بێكاری بێ بەرپرسیاری‬ ‫ئەوان بۆ دژایەتی تیرۆر ‪ ،‬سەركردە‬ ‫و جەنگاوەری تیرۆریزمی ئیسالمی‬ ‫خستەوە ناو نیشتمان و جەماوەری‬ ‫ئەو فاشیزمە ئیسالمیە‪ ،‬كاری خراپ و‬ ‫ناخۆشی دەوڵەتان و دەزگا بەرپرسەكان‬ ‫ئەوەبوو كە هەموویان دەیانویست‬ ‫خۆیان لە شەڕ و بەاڵی ئەم تیرۆریزمە‬ ‫بپارێزن لەسەر حسابی واڵتانی دیكە‪.‬‬ ‫بەتایبەتی لە عێراق و سوریادا زۆربەی‬ ‫دەوڵەتانی عەرەبی و ئیسالمی ناوچەكە‬ ‫ئەو سیاسەتەیان كردە هۆكارو بەهانەی‬ ‫بەهێز بوونی داعش و نەسرە و‬ ‫هاوشێوەكانی‪.‬‬ ‫هەندێك دەڵێن كە ئەمریكا لە پشت‬ ‫تیرۆرە و ئەوان لە دژی واڵتانی ناوچەكە‬ ‫دروستیان كردوە ‪.‬ئەگەر ئەمریكا‬ ‫بتوانێت ئەم دیاردە تیرۆرو ئەم هێزە‬ ‫فاشیستانە دروست بكات ‪ ،‬بێگومان لە‬ ‫دژی چین دروستی دەكرد بۆ ڕێگاگرتن‬ ‫لەوەی چین ببێتە سەركردەی ئابووری‬ ‫جیهان‪،‬یان روسیای پێ توشدەكرد‬ ‫هەروەك و چۆن جەنگی درێژی ئەفغانی‬ ‫بۆ سازكرد لە سااڵنی هەشتاو نەوەدی‬ ‫سەدەی ڕابردوو‪ ،‬یان لە دژی كۆریای‬ ‫باكور سازی دەدات كە كۆریا بەڕۆكێتی‬ ‫ئەتۆمی هەڕەشە لە بەرژەوەندیەكانی‬ ‫ئەمریكا دەكات لە ناوچەی ئۆقیانووسی‬ ‫ئارام ‪ ،‬یان دەیویست بەهۆی ئەم‬ ‫تیرۆرە دروست كراوە ڕزگاری بێت‬ ‫لە ڕژێمی كۆمۆنیستی كۆبا كە زیاتر‬ ‫لە نیو سەدەیە دەردی سەری بۆ‬

‫ئەمریكا دروست كردوە‪ ،‬یان لە دژی‬ ‫ئێرانی كۆماری ئیسالمی شیعە بەكاری‬ ‫دەهێنا و لە ئێراندا تەقینەوەو تیرۆر و‬ ‫پەالمارەكانیان سازدەدا ‪ .‬هەموو ئەم‬ ‫بەڵگانە دەری دەخەن كە ئەمریكا هیچ‬ ‫دەستێكی لەدروستكردنی ئەم تیرۆرو‬ ‫فاشیزمە ئیسالمیەدا نیە‪.‬چونكە ئەو‬ ‫واڵتانەی كە ئەم تیرۆر و جەنگانەیان‬ ‫تێدایە هەموویان دۆستی ئەمریكان یان‬ ‫هیچ نەبێت لەگەڵ ئەمریكادا نێوانیان‬ ‫ناخۆش نیە‪.‬‬ ‫هەندێكی دیكە دەڵێن كە ستەمكاری‬ ‫سیاسی و بێمافی ئابووری و كۆمەاڵیەتی‬ ‫سەرچاوەی دروست بوون و بەهێزبوونی‬ ‫تیرۆرە‪ .‬ئەگەرچی ستەمكاری و بێمافی‬ ‫دەبنە هۆی بێئومێدی و سەرئەنجام بۆ‬ ‫تیرۆر دەچن‪ ،‬بەاڵم ئەگەر ئەم بەهایانە‬ ‫ڕاست بێت‪ ،‬دەبێت تیرۆر و فاشیزمی‬ ‫ئیسالمی لەسەردەمی بەعس و سەدامدا‬ ‫لە عێراق لەهەموو شوێن و لەهەموو‬ ‫كاتێك بەهێزتر بوایە‪ ،‬كەچی لە عێراقی‬ ‫دوای بەعس و سەدام و لەعێراقی‬ ‫ئازادی و كرانەوە و دیموكراسیدا تیرۆر‬ ‫هێندە بەهێز بوو كە توانی دڕندەكانی‬ ‫وەكو داعش بەرهەم بهێنێ‪ .‬هەموو‬ ‫ئەو واڵتانەی كە خاوەنی ستەمكاری‬ ‫و بێمافین ئەم تیرۆرە ئیسالمیەیان‬ ‫تێدا نیە‪ ،‬بەاڵم تەنها لەو واڵتانەدایە‬ ‫كە دەسەاڵتە ستەمكارەكانیان تێدا‬ ‫ڕووخا و نەما وەكو میسر‪ ،‬لیبیا‪،‬‬ ‫تونس‪ ،‬عێراق‪ ،‬یەمەن و تەنانەت لە‬ ‫سوریاش لەو ناوچانەدا هەن و بەهێزن‬ ‫كە لە دەرەوەی دەسەاڵتی حكومەتی‬ ‫بەعسدان‪ .‬لەم واڵتانەدا كە رژێمە‬ ‫ستەمكار و دیكتاتۆرەكان لەناوچوون‬ ‫تیرۆر و فاشیزمی ئیسالمی هێندە بەهێز‬ ‫و كاریگەرن كە شۆرش و راپەرینەكانی‬ ‫بەهاری عەرەبیان كردە قوربانی‪.‬‬ ‫چارەسەرە موخابەراتیەكان‪ ،‬تەماح و‬ ‫سیاسەتەكانی بیانی‪ ،‬سیاسەتە هەڵەكان‬ ‫و تەنانەت ستەمكاری و بێمافیش ئەو‬ ‫هۆكارانەن كە تیرۆر بەهێز دەكەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هیچیان ئەو هێزانە نین كە دروستكەر‬ ‫و بەدیهێنەری تیرۆریزمی ئیسالمین‪.‬‬ ‫سەرچاوەی بەدیهێنەری ئەم تیرۆریزمە‬ ‫ئەو فەرهەنگە سیاسی و كۆمەاڵیەتی‬ ‫و ئایینیە كە بوونە شێوازی پێكهاتە‬ ‫و بیركردنەوەی بەشێكی بەرچاو لە‬ ‫خەڵك‪ ،‬واتە ئەو دیاردە بەهێز و درێژ‬ ‫ماوانەن كە كۆمەڵناسان پێی دەڵێن‬ ‫(رەفتاری گشتی) یان زانستی سیاسی‬ ‫ناوی دەنێن (فەرهەنگی سیاسی زاڵ)‪.‬‬ ‫یان ئەو شێوازەیە كە خەڵك چۆن‬

‫هاوكات لەگەڵ سەرهەڵدانی‬ ‫ئەم حیزب و رێكخراوە‬ ‫ئیسالمیانە ‪ ،‬هەموو‬ ‫حكومەت و دەسەاڵتەكانی‬ ‫ناوچەكەش دەستیان كرد‬ ‫بە موجامەلە و خاترگرتنی‬ ‫ئەوان و گرنگیدان بە‬ ‫گوتاری ئیسالمی لەناو‬ ‫فەرهەنگ و پەروەردە‬ ‫و خوێندن و بواری‬ ‫كۆمەاڵیەتی و یاسایی‬ ‫بەرەنگاری كێشە و ناخۆشیەكانی ژیانی‬ ‫پێدەدەنەوە‪.‬‬ ‫بۆ بەرەنگاری ستەمكاری و دیكتاتۆری‬ ‫سیاسی مێژووی مرۆڤایەتی لەهەموو‬ ‫واڵتاندا پێمان دەڵێت كە بەدەستهێنانی‬ ‫ئازادی و دیموكراسی و مافی مرۆڤ‬ ‫وەاڵمی دژن‪ ،‬نەك تیرۆر و فاشیزم‪.‬‬ ‫ئەوانەی دەخوازن و دەكارن لە‬ ‫دژی هەژاری و بێمافی كۆمەاڵیەتی‬ ‫بجەنگن پەنا دەبەن بۆ سەندیكا و‬ ‫رێكخراوە چینایەتیەكان هەروەكو چۆن‬ ‫بزوتنەوەكانی كرێكاری و سۆسیالیستی‬ ‫لەهەموو واڵتانی جیهان رێگایان رۆشن‬ ‫و خۆشدەكرد‪ .‬ئەگەر واڵتان و هێزە‬ ‫سیاسیەكان بیانەوێت لەدژی داگیركاری‬ ‫و ئیمپریالیزم و ستەمكارانی نەژادی‬ ‫و نەتەوەیی خەبات و بەرخۆدان‬ ‫بكەن با بگەڕێنەوە بۆ مێژووی نزیكی‬ ‫خۆیان و بزانن چۆن بزاڤە نەتەوەیی‬ ‫و نیشتمانیەكان ئازادی و رزگاریان بۆ‬ ‫گەالن و نەتەوەكان هێنایەدی‪.‬‬ ‫بەاڵم كە هەزاران كەس بەم بەهانە و‬ ‫هۆكارانەوە تەڤڵی بزاڤە تیرۆریستی و‬ ‫فاشیستەكانی ئیسالمی دەبن و دەبنە‬ ‫بەشێك لە هێز و دامودەزگای ترس و‬ ‫جەنگ و ناخۆشی بۆ خەڵكی دیكە‪،‬‬ ‫ماناكەی ئەوەیە كە ئەو هەزاران كەس‬ ‫و ئەو فەرهەنگ و رەفتارە گشتی و‬ ‫كۆمەاڵیەتیە لە بنەڕەتدا بەدیهێنەری‬

‫ئەو هەموو توندوتیژی و تۆقاندن‬ ‫و جەنگانەن‪ ،‬ئەگەر ئەم تیرۆرە‬ ‫ئیسالمیەش نەبێت دەبن بە بەعسی و‬ ‫شۆفێنی‪ ،‬كە ئێستا هەموو كەس دەزانن‬ ‫سەركردە و ئەفسەرەكانی بەعسی‬ ‫جاران بونەتە بەرپرس و ئەمیرەكانی‬ ‫داعش‪ .‬ئەم جۆرە لە خەڵك بۆ خۆیان‬ ‫بەدیهێنەری تیرۆر و توندوتیژین و‬ ‫مێژووی تیرۆر و فاشیزمی ئیسالمی‬ ‫لە عێراقی دوای ساڵی ‪ 2003‬چەندین‬ ‫جار ئەم بڕوا و بنەمایە دەسەلمێنێ‪.‬‬ ‫بوونی ئەو هەزاران خەڵكە تیرۆریست‬ ‫و شەڕخواز و توندوتیژانە بەرهەمی‬ ‫ژینگەیەكی كۆمەاڵیەتی و سیاسی‬ ‫و فەرهەنگی و مێژوویی وەهان كە‬ ‫هەمیشە یان هێندەی هێز و دەسەاڵتیان‬ ‫هەبێت دەبنە بەشێك لە ستەمكاری و‬ ‫توندوتیژی‪.‬‬ ‫سەرچاوە و زەمینەیەكی دیكەی بەهێزی‬ ‫و زەبەلالح بوونی تیرۆر و فاشیزمی‬ ‫ئیسالمی نەمانی دەوڵەت و دەسەاڵتی‬ ‫حكومەت و یاساكانە لەو ناوچە و‬ ‫واڵتانەی كە چەند ساڵێك دەبێت‬ ‫گرفتاری ئەم سەرهەڵدانە ئیسالمیانەن‪.‬‬ ‫بۆشایی دەرەوەی دەسەاڵت لە عێراق‬ ‫و سوریا و لیبیا و میسر و یەمەن‬ ‫و واڵتانی دیكە باشترین زەمینەی‬ ‫بەیەگەیشتنی ئەو دڕندە تیرۆریستانەن‬ ‫كە لەهەموو شوێنێكی دنیاوە دەچوونە‬ ‫ئەو واڵتانە و لەگەڵ ئەو جەماوەر و‬ ‫فەرهەنگە توندوتیژ و ستەمكاریانە ئەو‬ ‫دیاردە و كارەساتانەیان دروست كرد‬ ‫كە ئێستا بوونەتە كێشە و ئاستەنگی‬ ‫دیكەی جیهان‪.‬‬ ‫بەاڵم زەمینە و سەرچاوەی سەرەكی‬ ‫یان هێزی هاندەری سەرەكی ئەم‬ ‫هێز و دیاردە تیرۆریستی و فاشیستە‬ ‫ئیسالمیە بوونی ئەو دەیان رێكخراو و‬ ‫حیزبە سیاسیە ئیسالمیە بوون كە‬ ‫لە سەرەتاكانی سەدەی بیست لەناو‬ ‫جیهانی عەرەبی و ئیسالمی دروست‬ ‫بوون و پاشان هێواش هێواش بەهێز‬ ‫و فراوان دەبوون و كار گەیشتە ئەوەی‬ ‫كە ببن بە دیاردەی سیاسی لە زۆربەی‬ ‫واڵتانی ناوبراو‪ .‬بڕوای سەرەكی هەموو‬ ‫پارتە ئیسالمیەكان و هەموو ناوەند‬ ‫و رێكخراوە جەماوەری و ئابووری و‬ ‫فەرهەنگی و بانگخوازییەكانی ئیسالم‬ ‫هەمان ئەو چارەسەرەیە كە ئێستا‬ ‫تیرۆریزم و فاشیزمی ئیسالمی بە ئاشكرا‬ ‫واڵتان و ناوچەكانی بۆ داگیر دەكات‪،‬كە‬ ‫ئەویش ژیانەوە و بەرقەراركردنی‬ ‫دەوڵەت و خەالفەتی ئیسالمیە‪.‬‬

‫رێكخراو و حیزبە ئیسالمیەكان هەموو‬ ‫ئەوانەشیان بە دوژمن و كافر دەناساند‬ ‫كە ئەم بەدیل و چارەسەرەیان پێ باش‬ ‫نەبوو بۆ گۆڕانكاریی لە سیستەمی‬ ‫سیاسیدا‪ .‬ئەوان جگە لەوەی كە ئایین و‬ ‫نەتەوەكانی دیكەی ناعەرەب و نائیسالم‬ ‫بە دوژمن و كافر دەزانن‪ ،‬تەنانەت‬ ‫بەرامبەر بەو كەس و الیەنانەش گوتار‬ ‫و سیاسەتیان ساز دەكرد كە بڕوایان‬ ‫بە رێبازەكانی دیموكراسی و سۆسیالیزم‬ ‫و لیبرالیزم و ناسیۆنالیزم هەبوو‪.‬‬ ‫سیاسەت و فەرهەنگ و هەوڵی ئەوان لە‬ ‫ماوەی زیاتر لە نیوسەدە بۆ ئەوە بوو‬ ‫كە دیدگا و فەرهەنگ و رەفتاری گشتی‬ ‫خەڵك لەو ناوچە و واڵتانەدا بەرەو ئەو‬ ‫دەوڵەت و خەالفەتە ئیسالمیە ساز و‬ ‫ئامادە بكەن كە ئێستا الیەن و هێزە‬ ‫ئیسالمیەكان لە ناوچەكانی دەرەوەی‬ ‫دەسەاڵت و دەوڵەتەكان تیایدا بەهێز و‬ ‫دەسەاڵتداران‪.‬‬ ‫هاوكات لەگەڵ سەرهەڵدان و بەهێزبوونی‬ ‫ئەم حیزب و رێكخراوە ئیسالمیانە‬ ‫‪ ،‬هەموو حكومەت و دەسەاڵتەكانی‬ ‫ناوچەكەش دەستیان كرد بە موجامەلە و‬ ‫خاترگرتنی ئەوان و گرنگیدان بە گوتاری‬ ‫ئیسالمی لەناو فەرهەنگ و پەروەردە و‬ ‫خوێندن و بواری كۆمەاڵیەتی و یاسایی‪.‬‬ ‫ئەو دەسەاڵت و حكومەتانە كە زۆربەیان‬ ‫بەشێك بوون لە ناسیۆنالیزمی عەرەبی‬ ‫و هەموویان پابەندبوون بە رێبازی‬ ‫ستەمكاری سیاسی بۆ دوو مەبەست‬ ‫گەڕانەوە بۆ ئیسالم و ئیسالمسازی‪،‬‬ ‫یەكەم بۆ ئەوە بوو كە خەڵك لە كێشە‬ ‫سەرەكیەكان وەربگێڕن و بەرەو وەهمی‬ ‫ئایین و چارەسەری ئایینی و مانەوە‬ ‫لە فەرهەنگی كۆندا قەتیس بكەن‬ ‫و خەڵك بێمافی و نائومێدیەكانی لە‬ ‫دەسەاڵتی ئەوان بە ئامانجی ژیانەوەی‬ ‫دوای مردن و بەهەشتی چاوەڕوانكراوی‬ ‫ئایین تەحەمول بكەن یان فەرامۆشی‬ ‫بكەن‪ .‬دووەمیش بۆ ئەوە بوو‪ ،‬كە بە‬ ‫خەیاڵی خۆیان دەتوانن بەم شێوازە‬ ‫خۆیان لەهێرشی ئەو بزاڤ و سیاسەتە‬ ‫ئیسالمیانە بپارێزن یان هیچ نەبێت‬ ‫بیانكەنە دۆستی خۆیان‪ .‬بەاڵم مەخابن‬ ‫بزاڤ و سیاسەتە ئیسالمیەكان هەمیشە‬ ‫لە بۆسەدا بوون بۆ لەناوچوونی ئەو‬ ‫دەسەاڵتانە و لە دوای بەهاری عەرەبی‬ ‫زۆربەیان بوونە ئەو هێزە سەرەكیانەی‬ ‫كە ئێستا هێندە بەهێز و فراوان بوون‬ ‫كە دەتوانن ناوچە و واڵتەكان بگرن‬ ‫و ستەمكاری سیاسی و ئایینی و‬ ‫جینۆساید بەرپا بكەن‪.‬‬

‫ئەندێشە‬

‫ژمار‌ه (‪ )٧٣‬ساڵی هەشتەم‪2015/٥/٤ ،‬‬

‫حیزبیەت‪ ،‬كۆمەڵگا‪ ،‬رێكخراوە مەدەنیەكان‬ ‫جیاجیا بووەتەوە و هەر كام لەو تەوەرانە‬ ‫شێوازێك لە پێڕۆ و پرۆگرامیان بۆ خۆیان‬ ‫داڕشتووە و بە پێی ئەو ستراتیژیانەی كە لە‬ ‫خەیاڵ و زەینی خۆیاندا چاندوویانە‪ ،‬هەوڵ‬ ‫دەدەن كە سەیترەی خۆیان بە سەر خەڵكدا‬ ‫دیاریی بكەن و بەو پێیە لەگەڵ شارۆمەندان‬ ‫و هاواڵتیاندا هەڵسوكەوت بكەن‪.‬‬

‫فیروز مامۆیی‬ ‫ئەو چەمك و دەستەواژانە كە پێشینەیەكی‬ ‫مێژووییان هەیە بەاڵم وەكوو ئامراز و‬ ‫ئایدیایەكی نوێ كەڵكی لێ وەردەگیردرێت‬ ‫و هاتوونەتە نێو ژیانی مرۆڤەكانەوە‪ ،‬هەوڵ‬ ‫دەدەن كە خۆیان وەكوو هەوڵێك بۆ باشتر‬ ‫كردنی ژیانی مرۆڤەكان بخەنەروو و لەو‬ ‫پێناوەشدا نموونە و شێوازی جیاواز لە‬ ‫هەمان كاتدا هەر لە قامەت و قەبارەی بیرۆكە‬ ‫و ئەندێشە پێشووەكان خستووەتەروو و بەو‬ ‫چەشنە خۆیان وەكوو بەشێك لە پێكهاتە‬ ‫و پەیكەرەی سازان و تەعامولی مرۆڤ بۆ‬ ‫دەستەبەر كردنی ژیانێكی جیاواز لەوەی كە‬ ‫ئێستا هەیە پێناسە دەكەن‪.‬‬ ‫لە نێو ئەم دیاردە نوێیانەی ژیانی‬ ‫مرۆڤەكان‪ 3 ،‬چەمكی حیزب‪ ،‬كۆمەڵگا‬ ‫و رێكخراوە مەدەنیەكان دەور و رۆلێكی‬ ‫یەكجار زۆر دەگێڕن و توانیویانە مانایەكی‬ ‫دیكە بە چەمكی دەسەاڵت‪ ،‬ژیان و ماف‬ ‫ببەخشن‪ ،‬كە لەگەڵ ئەوەیكە لە پێشوتردا‬ ‫هەبووە رەنگ و بۆنێكی جیاواز و ئەوڕۆیی‬ ‫تری هەبێت‪.‬‬ ‫هەر سێ چەمكی دەسەاڵت‪ ،‬ژیان و ماف‬ ‫دەتواندرێن وەكوو دەسكەوت و خاڵێكی‬ ‫بەرانبەر بە حیزب‪ ،‬كۆمەڵگا و رێكخراوە‬ ‫مەدەنیەكان شیكارییان بۆ بكرێت و ئاكام و‬ ‫ئامانجی كۆتایی هەركام لەم دەستەواژانە لە‬ ‫دەگاتە دەسەاڵتداریەتی‪ ،‬پێكهێنانی جۆرێك‬ ‫لە ژیان و هەوڵدان بۆ دەستبەر كردنی‬ ‫مافی تاك و كۆی مرۆڤەكان لە نێو قاوخ‬ ‫و قەبارەیەكی پێناسەكراوی كۆمەاڵیەتیی بۆ‬ ‫مرۆڤەكان كە بەردەوام و بە درێژایی مێژوو‬ ‫بەرەوڕووی چەندەها بیرۆكە و بۆچوونی‬

‫حیزب‬ ‫لە راستیدا حیزب وەكوو خۆی هەر لە‬ ‫بنەڕەتدا بە پەیكەرە و قەبارەیەك دەوترێ‬ ‫كە كۆمەڵێ مرۆڤ بە شێوەی رێكخراو و‬ ‫دیاریكراو لە دەوری بەرنامە و ستراتیژیەكی‬ ‫تایبەت كۆ دەكاتەوە‪ .‬حیزب لە خۆیدا‬ ‫دیاردەیەكی كۆمەاڵیەتی_مێژووییە كە وەكوو‬ ‫باقی دیاردە كۆمەاڵیەتیە_مێژووییەكان‪،‬‬ ‫مانا و ناوەرۆكێكی پێناسەكراوی تایبەت بە‬ ‫كات و شوێنی هەیە‪ .‬لە ئێستادا‪ ،‬پێكهاتەی‬ ‫رێكخراوەیی‪ ،‬ستراتیژی و ئامانجی ئەو‬ ‫رێكخراوانەی كە لە ژێر ناوی حیزب لە‬ ‫واڵتێكی دواكەوتوودا چاالكی دەكەن‪ ،‬جیاواز‬ ‫لە رێكخراوەیەكە كە لە ژێر هەر ئەو ناو و‬ ‫نیشانەدا لە واڵتێكی لە حاڵی پێشكەوتن یا‬ ‫لە واڵتێكی گەشە كردوودا چاالكی دەكەن‪.‬‬ ‫بەاڵم دۆزینەوەی مانایەكی یەكدەست كە‬ ‫تایبەتمەندیەكانی ئەم دیاردەیە لەخۆ‬ ‫بگرێت‪ ،‬تا رادەیەكی زۆر دژوارە‪.‬‬ ‫لەم نێوەشدا حیزبیەت بە مانای پابەندبوونی‬ ‫كادەر و ئەندام و الیەنگران بەو پێڕۆ و‬ ‫پرۆگرامانەیە كە حیزب و رێكخراوێك بۆ‬ ‫خۆی پێناسەی دەكات‪ ،‬بەاڵم دۆزینەوەی‬ ‫تایبەتمەندییەك بۆ ئەم دیاردەیە تا‬ ‫رادەیەك دژوارە‪.‬‬ ‫بەگشتیی حیزب بۆ ئەم چوار مەبەستە‬ ‫دروست دەكرێت‪:‬‬ ‫‪ _1‬حیزب بە مانای رێكخراویەك كە‬ ‫خواست و پێداویستیە بنەڕەتیەكانی الیەن‬ ‫و چینێكی كۆمەاڵیەتی رێبەریی دەكات‪.‬‬ ‫‪ _2‬حیزب وەكوو ئامرازێك بۆ رێكخستنی‬ ‫نێوان حكومت_دەسەاڵتی جێگیركراو_لە‬ ‫الیەك و كۆمەڵگای مەدەنی و جەماوەری‬ ‫خەڵك لە الیەكی دیكە‪.‬‬ ‫‪ _3‬حیزب بە مانانی بەستێنێك بۆ بارهێنان‬ ‫و گەشەی كەسانێكی تەشكیالتی و توێژەر‬

‫بە مەبەستی بەڕێوبەرایەتی دایرە و دام و‬ ‫دەزگا گەورە و مەزنەكان‪.‬‬ ‫‪ _4‬حیزب بە مانای ئامادەبوونی شوناسێكی‬ ‫گشتیی پێناسەدار بە مەبەستی ناساندنی‬ ‫زیاتری كۆمەڵگا‪.‬‬ ‫ئەوەیكە ئەم جۆرە تایبەتمەندییە‬ ‫چوارالیەنانە تا چ ئاستێ پێویستیان‬ ‫بە یەكتر هەیە و لەگەڵ یەكتر چ‬ ‫پەیوەندییەكیان هەیە باسێكی جیاگانەیە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەوەیكە پێویستە باس كردن لەوەیە‪،‬‬ ‫كە هەركام لەم تایبەتمەندییانە بۆ حیزبێك‬ ‫بە مانای پایەیەك بۆ دانێ مێز دێتە ئەژمار‪.‬‬ ‫حیزب دەتوانێ بە سەقامگیری و بەردەوام‬ ‫بوونی خۆی ئەو تایبەتمەندییانە جێبەجێ‬ ‫بكات و جگە لەمەش توانای نامێنێت و‬ ‫بەرەو فەوتان و لەنێوچوون دەڕوات‪.‬‬ ‫كۆمەڵگا‬ ‫كۆمەڵگا بە شوێنێك دەوترێ كە كۆمەڵكی‬ ‫كەم یان زۆر لە مرۆڤەكان پێكەوە دەژین‪.‬‬ ‫لەم شوێنە لەگەڵ یەكتر هاتوچۆیان هەیە‬ ‫و پەیوەندیی جۆراوجۆریان پێكەوە هەیە‪.‬‬ ‫پێدەچێ پەیوەندییەكان لە كۆمەڵگایەك‬ ‫بە شێوەی راستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ‬ ‫بێت‪ .‬بۆ نموونە لە كەش و هەوای‬ ‫بنەماڵەیەكدا كە كۆمەڵگایەكی بچووك دێتە‬ ‫ئەژمار‪ ،‬مرۆڤەكان لە كاتی لەدایكبوونەوە‬ ‫تێیدا دەژین‪ .‬باوك‪ ،‬دایك‪ ،‬برا و خوشك‬ ‫هەركامەیان لەو كۆمەڵگا بچووكەدا ئەندامن‬ ‫و راستەوخۆ پەیوەندییان بەیەكەوە هەیە‪.‬‬ ‫لە دەرەوەی بنەماڵەش‪ ،‬لە قوتابخانە‬ ‫لەگەڵ باقی قوتابیان و لە نێو دۆستان و‬ ‫هاوڕێیانی خۆیاندا هەركام لە مرۆڤەكان بۆ‬ ‫خۆیان كۆمەڵگایەكیان هەیە كە بە شێوەی‬ ‫راستەوخۆ لەگەڵ ئەندامەكانیدا پەیوەندییان‬ ‫هەیە‪ .‬هەر كام لە ئێمە وەكوو ئەندامێك لەو‬ ‫كۆمەڵگایەدا لەگەڵ هاوڕێیەكانمان كایە و‬ ‫رابواردن دەكەین‪.‬‬ ‫كەسێك كە كار دەكات‪ ،‬لە شوێنی‬ ‫كارەكەی لەگەڵ هاوكارەكانی پەیوەندییەكی‬ ‫راستەوخۆی هەیە‪.‬بەاڵم پەیوەندیی لە‬ ‫كۆمەڵگایەكدا هەمیشە بە شێوەی راستەوخۆ‬ ‫نیە‪ .‬لە گەڕەك‪ ،‬ناوچە‪ ،‬شار و یان واڵتێك كە‬ ‫دەژین‪ ،‬ئێمە هەموومان كەسەكان ناناسین‬

‫و پەیوەندیی راستەوخۆشمان لەگەڵیان نیە‪.‬‬ ‫بەم پێیە پێكەوە كۆمەڵگایەكی گەورەتر‬ ‫پێكدەهێنین‪.‬‬ ‫كۆمەڵگا لە شوێنێكی بچووك وەكوو‬ ‫بنەماڵە پێكدێت و لە شوێنگەلێكی‬ ‫گەورەتر جێگە دەگرێت‪ .‬ئەمڕۆكە بە‬ ‫هەبوونی پەیوەندیی بەرباڵو لە رێگای‬ ‫خزمەتگوزارییگەلێكی وەكوو ئینترنێت‪،‬‬ ‫كۆمەڵگا لە ئاستی واڵتەكاندا تەسك‬ ‫ناكرێتەوە و هەموو مرۆڤەكان بە شێوەی‬ ‫راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ‪ ،‬كۆمەڵگایەكی‬ ‫گەورەی جیهانیی پێكدەهێنین‪.‬‬

‫رێكخراوە مەدەنیەكان‬ ‫رێكخراوە و دامەزراوە مەدەنیەكان بەو‬ ‫دەستە لە دامەزراوەكان دەوترێ كە لە‬ ‫رێگای پێكهێنانی كەشێك بە مەبەستی‬ ‫گەشەی سیاسی‪ ،‬كلتووری و كۆمەاڵیەتی لە‬ ‫واڵتێكدا كار دەكەن‪.‬‬ ‫پێناسەی سەرەكیی دمەزراوە مەدەنیەكان‪،‬‬ ‫سەربەخۆ بوون و بە دوور لە بڕیار و یاسا‬ ‫دەوڵەتیەكانە و دەبێ ئەمچەشنە دامەزراوانە‬ ‫لە بواری رێكخراوەیی و ماڵی بە دوور لە‬ ‫دەسەاڵتی سیاسی و دامەزراوە حكومی و‬ ‫دەوڵەتیەكان چاالكی بكەن‪ .‬ئەم دامەزراوانە‬ ‫دەتوانن بە ‪ 2‬دەستە «حیزبەكان و‬ ‫ئەنجومەنە پیشەییەكان» دابەش بكرێن‪.‬‬ ‫زۆر جار ئەم ‪ 2‬دەستەیەش بە پێچەوانەی‬ ‫یەك كار دەكەن و حیزبەكان دەڕۆنە‬ ‫دەسەاڵت و ریزی دامەزراوە مەدەنیەكان‬ ‫بەجێ دەهێڵن و بە پێچەوانەی خواست و‬ ‫ویستی ئەنجومەنەكان چاالكی دەكەن و‬ ‫ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەیكە خواست و‬ ‫داواكاریی و پانتایی چاالكیەكانیان لە یەكتر‬ ‫جیا ببێتەوە و هەركامەیان رێگا و رەوشتی‬ ‫تایبەت بەخۆ بگرنە پێش‪.‬‬ ‫ئەوەیكە زۆرتر حیزبەكان دەخاتە ریزی‬ ‫رێكخراوە مەدەنیەكانەوە‪ ،‬ئەوەیە كە‬ ‫پێداگری لە ماف و خواست و داواكارییە‬ ‫جەماوەری و خەڵكیەكان بكەن و كاتێ‬ ‫كە حیزب دەڕواتە دەسەاڵت و زۆرجار‬ ‫وەكوو نەیار و دژبەری خەڵك لەوانە‬ ‫ئازادیی و ئەمنیەتی و پێداویستیەكانی‬ ‫ژیانیان دەوەستێتەوە‪ ،‬ئەو كاتەیە كە‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫‪9‬‬

‫حیزب رێگای خۆی لە مەدەنی بوون جیا‬ ‫دەكاتەوە و تەنانەت وەك نەیار و دژبەری‬ ‫ئەنجومەنەكان و باقی بەشەكانی دیكەی‬ ‫كۆمەڵگای مەدەنی دەوەستێتەوە و لە‬ ‫هەمان كاتیشدا هەوڵ دەدات كە دامەزراوە‬ ‫مەدەنیەكان بخاتە ژێر ركێف و سەیتەر و‬ ‫چەپۆكی خۆیەوە‪.‬‬ ‫ئێستا ئەوەیكە جێگای بایەخ و سەرنجە‬ ‫ئەوەیە‪ ،‬چ هۆكار و تایبەتمەندیگەلێك‬ ‫دەتوانن ببنە هۆی سازدانی هاوكاریی و‬ ‫هاوڕێیەتی لە نێو ئەم سێ دیاردەیەدا‬ ‫و پێش بە دوژمنایەتی و بەرامبەركێیان‬ ‫بگرن‪.‬‬ ‫كاتێ حیزب و دەسەاڵتی سیاسی هەوڵ‬ ‫دەدەن ‪ 4‬بنەمای سەرەكیی دەسەاڵت‬ ‫لەوانە «دەزگای دادوەریی‪ ،‬دەزگای‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی‪ ،‬دەزگای یاساداڕێژ و‬ ‫میدیا»كان بە دەستەوە بگرن‪ ،‬لەو‬ ‫كاتەدایە كە رێكخراوە مەدەنیەكان‬ ‫هەركامەو بۆ پاراستنی بەرژەوەندییەكانی‬ ‫توێژ و چینێكی تایبەتی كۆمەاڵیەتی‬ ‫تێدەكۆشن و لەو كاتەشدایە كە دوو‬ ‫جەمسەرییەك لە كۆمەڵگادا دێتە پێشەوە‪.‬‬ ‫لەم نێوەدا حیزب و دەسەاڵتێكی سیاسی‬ ‫دەتوانێ سەركەوتووبێ كە بە گرتنە پێشی‬ ‫رێچكەیەكی دیموكراتیك و لە هەمان كاتدا‬ ‫دەستنیشان كردنی كەسی خزمەتگوزار و‬ ‫رێكخستنی دروست و تۆكمە و خزمەتكردنی‬ ‫راستگۆیانەی خەڵك‪ ،‬ئیدعای ئەوە بكات‬ ‫كە لە ئەرك و كارەكانیدا سەركەوتوو بووە‬ ‫و بە پێچەوانەی ئەم بابەتەش‪ ،‬حیزب‬ ‫بەرەوڕووی داڕمان و هەڵوەشاندنەوە‬ ‫و نوشست دەبێتەوە و ئەو كاتەیە كە‬ ‫دامەزراوە مەدەنیەكان هەوڵ دەدەن كە‬ ‫پانتایی دەسەاڵتی خۆیان لە نێو چین و‬ ‫توێژە جیاجیاكانی كۆمەڵگادا بەرفراوان‬ ‫و قایم و پتەوتر بكەن و دەسەاڵتی‬ ‫سیاسی بە مانا و تێگەیشتنی ئەوڕۆیی‬ ‫لە بازنەی دەسەاڵت و ناوەندی بڕیاردان‬ ‫دوور بخەنەوە‪ .‬ئێستا دەردەكەوێت كە‬ ‫حیزب و كۆمەڵگا و رێكخراوە مەدەنیەكان‬ ‫‪ 3‬چەمكی لە یەك هەڵپێكراو و لە هەمان‬ ‫كاتدا كاریگەرن لەسەر ئەو ئامانجانەی كە‬ ‫هەركامەیان بۆ خۆیان گرتوویانەتە بەر‪.‬‬

‫هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی توركیا چارەنوسی كوردی باكور دەگۆڕێت‬ ‫ئا‪ :‬دوارۆژ‬ ‫‪7‬ی مانگی ژوئەنی ئەمساڵ هەڵبژاردنە‬ ‫پەرلەمانییەكەی توركیا بەڕێوەدەچێت‬ ‫كە كاریگەرییەكی زۆری لەسەر پرۆسەی‬ ‫ئاشتی كورد لەتوركیا‌و چارەنوسی‬ ‫كوردی باكور دەبێت‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنەكانی ‪7‬ی ژوئەن گرنگترنی‬ ‫هەڵبژاردن لەمێژووی ئەو واڵتە بۆ كورد‌و‬ ‫خەڵكی توركیایە‪ .‬ئەوەی ئاشكرایە‬ ‫لەم هەڵبژاردنەدا لەناوچە كوردییەكان‬ ‫ملمالنێیەكی سەخت لەنێوان پارتی‬ ‫دیموكراتیكی گەالن (هەدەپە)‌و پارتی‬ ‫داد‌و گەشەپێدان (ئاكەپە) لەئارادایە‌و‬ ‫بەپێی راپرسییەكان هەدەپە لەم‬ ‫هەڵبژاردنانەدا دەتوانێت رێژەیەكی‬ ‫زۆرتر لە ئاكەپە دەنگەكان بەدەست‬ ‫بێنێت‪.‬‬ ‫هاوكات ئەنجامی هەڵبژاردنەكان بۆ‬ ‫پرۆسەی ئاشتی لەتوركیا چارەنوسساز‬ ‫دەبێت‌و پێدەچێت بەدەستهێنانی‬ ‫رێژەیەكی زۆر لەدەنگەكان لەالیەن‬ ‫هەدەپە هاوسەنگی هێز لە توركیا‬ ‫لەبەرامبەر حیزبی بااڵدەستی ئەو واڵتە‬ ‫بگۆڕێت‪.‬‬ ‫لە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی توركیا‬ ‫حەوت هەزار كەس لەالیەن ‪ ٣١‬پارت و‬ ‫لیستی جۆراوجۆرەوە‪ ،‬خۆیان پااڵوتووە‪.‬‬ ‫لەو حەوت هەزار پاڵێوراوە‪ ٥٥٠ ،‬كەسیان‬ ‫پاڵێوراوەكانی پارتی دیموكراتیكی‬ ‫گەالن (هەدەپە)ن‪ .‬ئەوەش لەكاتێكدایە‬ ‫كورد یەكەمجارە لە مێژووی توركیادا بە‬ ‫لیست بەشداریی هەڵبژاردنی پەرلەمانی‬ ‫توركیا دەكات‪.‬‬ ‫پێشتر كورد بە هۆی بەربەستی ‪%١٠‬‬ ‫هەڵبژاردنەكانەوە نەیتوانیوە بە لیست یان‬ ‫وەك حزب بەشداری لە هەڵبژاردنەكانی‬

‫توركیادا بكات‪ ،‬چونكە تێپەڕاندنی‬ ‫بەربەستی هەڵبژاردن لە توركیادا‬ ‫پێویستی بە پێنج ملیۆن دەنگ هەیە‪.‬‬ ‫بڕیارەكەی هەدەپە بۆ بەشداریكردن‬ ‫لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی توركیا وەك‬ ‫حزب بڕیارێكی چارەنووسسازە بۆ‬ ‫كورد لە باكووری كوردستان و توركیا‪.‬‬ ‫ئەگەر هەدەپە نەتوانێت بەربەستی‬ ‫هەڵبژاردن تێپەڕێنێت‪ ،‬ئەوا كورد هیچ‬ ‫پەرلەمانتارێكی لە پەرلەمانی توركیادا‬ ‫نابێت‪.‬‬ ‫لیستەكەی هەدەپە لەالیەن دەتەكە‪،‬‬ ‫دەبەپە و هەدەكە و ‪ ١١٥‬سەرۆكایەتیی‬ ‫شارەوانی لە باكووری كوردستان و‬ ‫توركیا پشتیوانیی لێدەكرێت‪.‬‬ ‫لە هەڵبژاردنی خولی پێشووی‬ ‫پەرلەمانی توركیادا و لە ساڵی ‪٢٠١١‬‬ ‫(ئاكەپە) ‪ ٣٢٤‬كورسی‪( ،‬جەهەپە)‬ ‫‪ ١٣٥‬كورسی‪( ،‬مەهەپە) ‪ ٥٣‬كورسی‬ ‫بەدەستهێنابوو‪ .‬كوردیش بە پاڵێوراوی‬ ‫سەربەخۆ بەشداریی هەڵبژاردنەكەی‬ ‫كرد و توانی ‪ ٣٦‬پەرلەمانتار بەدەست‬ ‫بهێنێت‪ .‬دواتریش لە پەرمانی توركیادا‬ ‫فراكسیۆنیان پێكهێنا‪ .‬كورد تاوەكو‬ ‫ئێستا لە باكووری كوردستان بەشێوەی‬ ‫بەشداریی‬ ‫سەربەخۆ‬ ‫پاڵێوراوی‬ ‫هەڵبژاردنەكانی پەرلەمانی توركیای‬ ‫كردووە‪ .‬لە هەڵبژاردنی پەرلەمانی‬ ‫توركیا لە ساڵی ‪ ٢٠١١‬ڕێژەی سەدیی‬ ‫الیەنەكان بەم شێوەیە بوو‪( :‬ئاكەپە)‬ ‫‪( ،%٤٩.٩‬جەهەپە) ‪( ،%٢٥.٩‬مەهەپە)‬ ‫‪ %١٢.٩‬و سەربەخۆكانیش ‪%٦.٥٨‬ی‬ ‫دەنگی دەنگدەرانیان بەدەستهێنابوو‪.‬‬ ‫سەركەوتنی هەدەپە دەبێتە هۆی ئەوەی‬ ‫كە ژمارەی پەرلەمانتارەكانی كورد لە‬ ‫پەرلەمانی توركیا لە ‪ ٣٦‬پەرلەمانتارەوە‬ ‫بۆ دوو هێندە بەرز ببێتەوە‪.‬‬ ‫بەشداریكردن وەك حزب لە هەڵبژاردندا‬ ‫دەبێتە هۆی ئەوە دەنگی زیادەی‬

‫پەرلەمانتارەكان بەر پاڵێوراوەكانی‬ ‫دیكە بكەوێت و هیچ دەنگێك بە فیڕۆ‬ ‫نەڕوات‪ .‬لە هەڵبژاردنەكانی پێشوودا‬ ‫هەر پەرلەمانتارێكی سەربەخۆ دەنگە‬ ‫زیادەكانی هەر بە ناوی خۆیەوە بووە‬ ‫نەچووە بۆ هیچ پاڵێوراوێكی دیكە‪.‬‬ ‫هەدەپە لە ساڵی ‪ ٢٠٠٩‬دامەزراوە‪.‬‬ ‫سەاڵحەدین دەمیرتاش و فیگەن‬ ‫یوكسەكداغ هاوسەرۆكایەتیی دەكەن‪.‬‬ ‫هەروەها بە گەورەترین پارتی یاسایی‬ ‫كورد لە توركیا دەناسرێت‪ .‬دوو‬ ‫پارتی دیكەی كورد بە ناوەكانی هەق‬ ‫پار و هودا پار بەشداریی هەڵبژاردنی‬ ‫پەرلەمانی توركیا دەكەن‪ ،‬بەاڵم ئەگەری‬ ‫ئەوەی ئەو دوو پارتە بتوانن بەربەستی‬ ‫‪ %١٠‬هەڵبژاردنی پەرلەمان ببڕن زۆر‬ ‫الوازە‪.‬‬ ‫بەپێی ڕاگەیاندراوی كۆمیسیۆنی‬ ‫بااڵی هەڵبژاردنەكانی توركیا توركیا‬ ‫لە هەڵبژاردنی ئەمساڵدا ‪ ٥٦‬ملیۆن و‬ ‫‪ ٦٣٢‬هەزار و ‪ ٦٥٨‬كەس لە توركیا‬ ‫مافی دەنگدانیان دەبێت‪ .‬لەو ژمارەیە‬ ‫‪ ٥٣‬ملیۆن و ‪ ٧٦٥‬هەزار و ‪ ٢٣١‬كەس‬ ‫لە ناوخۆی توركیا مافی دەنگدانیان‬ ‫دەبێت‪ ،‬هەروەها دوو ملیۆن و ‪٨٦٧‬‬ ‫هەزار و ‪ ٦٥٨‬هاوواڵتیش لە دەرەوەی‬ ‫توركیا‪ ،‬كە تەمەنیان لە سەروو ‪١٨‬‬ ‫ساڵەوەیە مافی دەنگدانیان دەبێت بۆ‬ ‫هەڵبژاردنی پەرلەمانی توركیا لە هاوینی‬ ‫ئەمساڵدا‪.‬‬ ‫بۆ هەڵبژاردنی پەرلەمانی توركیا ‪١٧٢‬‬ ‫هەزار و ‪ ٦٨٧‬سندوقی دەنگدان ئامادە‬ ‫دەكرێت‪ ،‬تاوەكو دەنگدەران بتوانن‬ ‫لە ڕێگەی ئەو سندوقانەوە دەنگ بە‬ ‫پاڵێوراوەكان بدەن‪.‬‬ ‫لە هەڵبژاردنی سەرۆكایەتی كۆمار لە‬ ‫توركیا‪ ،‬كە لە ‪٣‬ی ئاگۆستی ‪٢٠١٤‬‬ ‫بەڕێوەچوو‪ ،‬سەاڵحەدین دەمیرتاش‬ ‫هاوسەرۆكی هەدەپە پاڵێوراوی كورد‬

‫بوو‪ .‬لەو هەڵبژاردنەدا سەاڵحەدین‬ ‫دەمیرتاش نۆ پۆینت هەشتی دەنگی‬ ‫دەنگدەرانی توركیای بە دەستهێنابوو‪.‬‬ ‫ئەوەش بە ئاماژەیەكی گرنگ دەزانرێت‬ ‫بۆ تێپەڕاندنی بەربەستی ‪ %١٠‬هەڵبژاردن‬ ‫لەالیەن هەدەپەوە‪.‬‬ ‫پەرلەمانی توركیا ‪ ٥٥٠‬كورسی هەیە‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنەكان لە ‪ ٨١‬پارێزگای ئەو‬ ‫واڵتەدا بەڕێوە دەچێت‪ .‬هەدەپەش بۆ‬ ‫هەر كورسییەكی پەرلەمان كەسێكی لە‬ ‫لیستەكەیدا پااڵوتووە‪.‬‬ ‫بەپێی ڕاپرسییەكی دامەزراوەی گەزیجی‬ ‫كە لە شاری ئەستەنبوڵ بەڕیوەچووە‪،‬‬ ‫لە هەڵبژاردنی داهاتوودا لە توركیا‬ ‫دەنگەكانی ئاكەپە ‪ %١٠‬كەم دەكات‪ ،‬لە‬ ‫بەرامبەریشدا هەدەپە زیاتر لە ‪%١٣‬ی‬ ‫دەنگەكان بەدەست دەهێنێت‪.‬‬ ‫دامەزراوەی گەزیجی‪ ،‬كە تایبەتە بە‬ ‫توێژینەوە و ئەنجامدانی ڕاپرسی لە‬ ‫توركیا‪ ،‬رۆژی ‪٦‬ی ئەپریل ‪ ٢٠١٥‬ئەنجامی‬ ‫ڕاپرسییەكی خۆی بۆ هەڵبژاردنی‬ ‫پەرلەمانی توركیا باڵو كردەوە‪.‬‬ ‫ڕاپرسییەكە لە ‪ ٣٩‬ناوچە و ‪١٢٨‬‬ ‫گەڕەكی شاری ئەستەنبوڵ بەڕێوە چووە‬ ‫و چوار هەزار و ‪ ٨٦٨‬كەس بەشدارییان‬ ‫تێدا كردووە‪.‬‬ ‫بە گوێری ئەنجامەكانی ڕاپرسییەكە‪،‬‬ ‫دەنگەكانی ئاكەپە ‪ %١٠‬كەم دەكات و‬ ‫دەنگەكانی هەدەپەش بەرز دەبێتەوە‬ ‫بۆ ‪ .٪١٣.٢‬هەروەها ئاماژە بەوەش‬ ‫كراوە دەنگەكانی مەهەپە و جەهەپە‬ ‫بەڕێژەیەكی كەم زیاد دەكات‪.‬‬ ‫موردا گەزیجی بەڕێوەبەری دامەزراوەی‬ ‫گەزیجی لە بارەی ئەنجامی ڕاپرسیی‬ ‫دامەزراوەكەیەوە ڕایگەیاند “كورد لە‬ ‫شاری ئەستەنبول ‪ %١٨‬پۆینت نۆی‬ ‫دەنگەكان بەدەست دەهێنێت‪ .‬هەروەها‬ ‫كورد لە پێنج دەنگ یەك دەنگ لە‬ ‫ئەستەنبوڵ بەدەست دەهێنێت‪.‬‬

‫بەڕێوەبەری دامەزراوەی گەزیجی‬ ‫وتیشی “لە هەڵبژاردنی ساڵی ‪٢٠١١‬دا‬ ‫بۆ پەرلەمانی توركیا‪ %٧٥ ،‬دەنگدەرانی‬ ‫كورد دەنگیان بە ئاكەپە دابوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە پێی ئەنجامی توێژینەوەكانمان لە‬ ‫ئێستادا ئاكەپە نزیكەی ‪%٢٢‬ی دەنگی‬ ‫دەنگدەرانی كورد بەدەست دەهێنێت‪.‬‬ ‫باڵوبوونەوەی ئەنجامی ڕاپرسیی‬ ‫دامەزراوەی گەزیجی لە كاتێكدایە پێشتر‬ ‫دەزگای سۆنڕای توركیا بۆ ڕاپرسی‬ ‫و توێژینەوە ڕایگەیاندبوو هەدەپە‬ ‫بەربەستی ‪ %١٠‬تێدەپەڕێنێت‪ .‬هەروەها‬ ‫بولەند ئارینج جێگری سەرۆك وەزیرانی‬ ‫توركیاش ڕاگەیاندبوو هەدەپە نزیكەی‬ ‫‪ %١٢‬دەنگی دەنگدەران بەدەست‬ ‫دەهێنێت‪.‬‬ ‫ئەوەش لەكاتێكدایە‪ ،‬یەكەمجارە كورد‬ ‫لە مێژووی هەڵبژاردنەكانی توركیادا بە‬ ‫لیست بەشداریی هەڵبژاردنی پەرلەمانی‬ ‫توركیا دەكات‪ .‬پێشتر كورد بەهۆی‬ ‫بەربەستی ‪ %١٠‬نەیدەتوانی بە لیست‪،‬‬ ‫یان وەك حزب بەشداریی هەڵبژاردنی‬ ‫پەرلەمانی توركیا بكات‪ .‬چونكە بۆ‬ ‫تێپەڕاندنی بەربەستی ‪ %١٠‬نزیكەی‬ ‫پێنج ملیۆن دەنگ پێویستە‪.‬‬ ‫كورد لە باكووری كوردستان لە ئێستادا‬ ‫خاوەنی ‪ ١١٥‬سەرۆكایەتی شارەوانییە‬ ‫و پشتگیری لە لیستەكەی (هەدەپە)‬ ‫دەكەن‪.‬‬ ‫سەبارەت بە هەڵبژاردنە پەرلەمانییەكەی‬ ‫رۆژی ‪7‬ی ژوئەن‪ ،‬هاوسەرۆكی كۆما‬ ‫جڤاكین كوردستان (كەجەكە) پێیوایە‬ ‫هیچ هەڵبژاردنێكی بەئەندازەی ئەو‬ ‫هەڵبژاردنە گرنگ نیە‌و دەڵێت‪ :‬بۆ‬ ‫سەركەوتنی هێزە دیموكراسیخوازەكان‬ ‫لە توركیا دەرفەتێكی مەزن هاتووەتە‬ ‫پێش‪ ،‬هەر بۆیە دەرفەتە شیاوەكان‬ ‫دەبنە سەركەوتنی مەزن‌و بارودۆخ بۆ‬ ‫ئەمە فەراهەمە‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٧٣‬ساڵی هەشتەم‪2015/٥/٤ ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ئایین چییە؟‬

‫شاهۆ کرماشانی‬ ‫دیاردەی ئایین لە ڕوانگەی کۆمەڵناسان و‬ ‫دەرونناسان یەکێکە لە سەرەنج ڕاکێشترین‬ ‫و ئاڵۆزترین دیاردەی کۆمەاڵیەتی‪-‬‬ ‫ئینسانی‪.‬‬ ‫حەزکردن بە لێکۆڵینەوەی زانستی لە‬ ‫بارەی ئایینەکان و مەزهەب لە سەدەی‬ ‫نۆزدەیەم و ـ بە تایبەت ـ سەرەتای‬ ‫سەردەی بیستەم پەرەی سەند و چەندین‬ ‫زانا و پسپۆڕ لە بوارەکانی جۆراوجۆردا‬ ‫کتێب و وتار و لیکۆڵینەوە تایبەت بە‬ ‫ئایینەکانیان خستە بەر دەستی خوێنەران‪،‬‬ ‫هەر لەم سەردەمە بوو کە زانستێکی‬ ‫نوێی بە ناوی زانستی “ئایینناسی” و‬ ‫“ئایینناسیی بەراوردکاری” سەری هەڵدا‬ ‫و تێیدا بە دیاردەیەکی کۆمەاڵیەتی ناویان‬ ‫برد و شیکردنەوەی ئایینەکانی خستە‬ ‫بەر باس‪ ،‬لەم سۆنگەیەوە کە زانستی‬ ‫مرۆڤناسی یان ئەنترۆپۆلۆژی تایبەتە بە‬ ‫شیکردنەوە و خوێندنەوەی بیر و ئەندێشە‬ ‫و گۆڕانکاریی کولتووری مرۆڤەکان‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هاوکات ئەم زانستەش کە بایەخی دەدا بە‬ ‫دیاردەی ئایینی؛ زانستی دیکەش هاوکاری‬ ‫بوون کە ڕۆڵیان هەبوو لە لە شیکردنەوە‬ ‫و لێکۆڵینەوە لە سەر ئایینەکان‪ ،‬وەکوو‬ ‫زانستی دەرونناسی کە خۆی لە خۆیدا‬ ‫لە کاری لە ڕەفتار و کرداری مرۆڤەکان‬ ‫دەکۆڵێتەوە‪ ،‬بۆیە شیکردنەوە و ناسینی‬ ‫ئایینەکان بۆ هەموو زانستەکان و لە‬ ‫هەموو بوارەکاندا جێگای تایبەت و گرنگی‬ ‫خۆی هەیە‪.‬‬ ‫لەم سەردەمە جگە لە هەندێ واڵتی‬ ‫سۆسیالیستی و پێشکەوتوو ئایین و‬ ‫مەزهەب یەکێکە لە بەهێزترین دیاردەکانی‬ ‫کۆمەاڵیەتی و سیاسیی واڵتان و‬ ‫کۆمەڵگاکان‪ ،‬بەو پێیەی جیهان ئەمرۆ‬ ‫جیهانێکی پێشکەوتوو و دونیایەکی‬ ‫ئەنفۆرماتیک و ئەلیکترۆنیە‪ ،‬و زانست‬ ‫چەندین جار هەڵەبوونی زۆربەی ئەندێشە‬ ‫ئایینەکانی دەرخستوە و سەلماندویەتی‬ ‫کە هەڵەن‪ .‬بەاڵم تەنانەت لە کۆمەڵگای‬ ‫ڕۆژئاوایی بە گشتی و بە تایبەتی واڵتانی‬ ‫دواکەوتوو ئایین هێشتا پڕهێزترین و‬ ‫کاریگەرترین کارتێکی سیاسیە بە دەست‬ ‫ڕێبەران و گروپە توندڕەوەکاندایە‪.‬‬ ‫لە واڵتی ئێمەدا واتە کوردستانیش‪،‬‬ ‫ئایین ڕەگ‌وڕیشەی کۆنی هەیە و تەنانەت‬ ‫چەندین ڕێبەری سیاسی و کۆمەاڵیەتیی‬ ‫ئایینی هێز و کاریگەرییەکی زۆریان لە‬ ‫پێکهاتەی کۆمەڵگای ئێمەدا هەبووە و‬ ‫ڕۆڵیان دیار و بەرچاوو بووە‪ .‬تەنانەت بە‬ ‫داخەوە هەر لەم سەردەمە لە ماوەیەکی‬ ‫کورتدا و لە باشووری کوردستان‬ ‫گروپی مەال کرێکار بە ناوی ئایینەوە‬ ‫لە ناوچەیەکی دیارکراودا دەسەاڵتیان‬ ‫هەبووە و بە ناوی ئایینەوە کۆمەڵێک‬ ‫کردەوەی کوشتار و قڕکردنیان بە ناوی‬ ‫ئایینەوە کردەوە‪ .‬هەنوکەش دیسانەوە بە‬ ‫ناوی ئایینەوە خەریکی ئاخنینی مێشکی‬ ‫تاکی کوردن بە ئایدیۆلۆجیای خۆیان‬ ‫بۆ بەهێزبوونی پێگەی کۆمەاڵیەتی و‬ ‫سیاسییان‪ ،‬و خەریکە وەک نەخۆشییەکی‬ ‫شێرپەنجەی نەتەوەیی لێ دێت‪ ،‬هەرچەن‬ ‫بەشێکی دیکە لەمانە بە پاساوی ئەوەی‬ ‫کە گوایا گرووپە توندڕەوەکان لە ئایین‬ ‫تێنەگەیشتون و تەنیا بۆ مەرامی سیاسی‬ ‫وا دەکەن؛ بانگەشەی ئەوەی دەکەن کە‬ ‫ئایینی ئیسالم ئایینی خۆشەویستی و‬ ‫ئاشتیە و بۆ ڕزگارکردنی مرۆڤەکان هاتووە‬ ‫و ئەو توندڕەوانە هەڵگری ئاینی ڕاستی‬ ‫نین و ئیمانداری ڕاستەقینە نین‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی ڕونە ئەمەیە کە بەشێکی هەرە‬ ‫گەورەی کۆمەڵگای کوردی بە خوێنەوار و‬ ‫نەخوێنەوار تەنانەت ئاکادێمیستەکانیشەوە‬ ‫لە ئایینناسی هیچ زانیارییەکی ئەتۆیان‬ ‫نییە جگە لە زانیاری لە سەر چەند ئایەتی‬ ‫قورئان و هەندێ یاسای شەرعی‪.‬‬ ‫ئایین چیە ؟‬ ‫پێناسەی ئایین و وەاڵمی پرسیاری “ئایین‬ ‫چییە؟” بە ڕاستی زۆر قورس و دژوارە‪،‬‬ ‫هۆکارەکەشی بۆ بوونی ئەو هەموو ئایینە‬ ‫دەگەڕێتەوە کە لە فیکر و ئەندێشەکانیاندا‬

‫ئەندێشە‬

‫خەون‌بینیندا بە مردووەکانی خۆیانەوە لەو‬ ‫بڕوایەدا بوون کە ئەمانە نەمردون بەڵکو‬ ‫تەنیا بونی جەستەییان نییە و بە شێوەی‬ ‫ڕۆح دەژین‪ .‬هەروەها ئەم فەیلەسوفە‬ ‫پێی وایە ڕوحی مردوەکان لە چیرۆکە‬ ‫یۆنانیەکانەوە هەبووە و تەنانەت ئەو‬ ‫سەردەمە خەڵک لە مردووەکان ترساون و‬ ‫ترس بە یەکێک لە بنەما سەرەکییەکانی‬ ‫لە‌دایک‌بوونی ئایینەکان دەزانێت‪.‬‬ ‫سەرباری هەموو ئەو بۆچوونانە لە سەر‬ ‫ئایین زۆربەی هەر زۆری کۆمەڵناسان‬ ‫و دەروناسان و‪..‬هتد پێیان وایە ئایین‬ ‫سەرەتا بە شێوەیەکی سەرەتایی دەستی‬ ‫پێ‌کردەوە و پاش هەزاران ساڵ وەکو‬ ‫زۆربەی دیاردە ئینسانی و کۆمەاڵیەتیەکان‬ ‫گۆڕانی بەسەردا هاتوە و بەرە‪-‬بەرە‬ ‫گەشەی کرتوە‪.‬‬

‫جیاوازن‪.‬‬ ‫هەندێک لە زانایان کە بڕوایان بە ئایین‬ ‫هەیە پێیان وایە ئایین دیاردەیەکی‬ ‫ئاسمانیە و لە الیەن خوداوە ئیلهام‬ ‫کراوە‪ ،‬بەاڵم ئەم لێکدانەوەیە ناچێتە‬ ‫خانەی لێکۆڵینەوەی زانستیەوە‪ ،‬چونکە‬ ‫ئەم پێناسەیە تووشی وەستان دەبێت‬ ‫کاتێک دەبینین هەندێک لە ئایینەکان‬ ‫خۆیان بە ئایینی ئاسمانی نازانن و وەک‬ ‫ئایینی زەمینی شوناسی خۆیان پێناسە‬ ‫دەکەن‪ ،‬تەنانەت نکۆڵی لە خوداش دەکەن‬ ‫وەکو ئاینی بوودایی و و کۆنفوشیوسی‪.‬‬ ‫یەکێکی دیکە لە هۆکارەکانی ئەوەی کە‬ ‫ناکرێت ئەو پێناسەیەی زانایانی ئاینی بە‬ ‫زانستی بدرێت قەڵەم؛ ئەوەیە کە زانایانی‬ ‫دیکەی بوارەکان وەکو مرۆڤناسەکان و‬ ‫کۆمەڵناسەکان و دەرونزانەکان بە پێی‬ ‫بوارەکانی خۆیان پێناسە لە ئایین دەکەن و‬ ‫هەندێک جاریش ڕای تایبەتی و شەخسیی ڕیشەی ئەندێشە ئایینیەکان‬ ‫خۆیان تێکەڵ بەم چەمکە دەکەن‪ ،‬بۆ لێکۆڵینەوە زانستیەکان دەریان‌خستوە‬ ‫وێنە الهوتیەکان یان تیۆلۆژیستەکان کە شێوەی ژیان و جۆری بیرکردنەوەی‬ ‫ئایین بە زانستی خوایی ناو دەبەن‪ ،‬واتە مرۆڤەکان پێش مێژوو لە زۆر ڕووەوە لە‬ ‫لە الیەن خولقێنەرەوە بۆ پێغەمبەرەکانی شێوە‌ی ژیان و بیرکردنەوەی هۆزە نمیچە‬ ‫ئیلهام کراوە‪ ،‬ئەوانیش بۆ خەڵک باسیان وەحشیەکان ـ کە ئێستا بونیان هەیە ـ بیانوەستاندایە! تەنانەت لە ئایینی ئیسالم‬ ‫کردەوە بە شێوەی جۆراوجۆری زارەکی و دەچێت‪ .‬لە ڕاستیدا دەتوانین خەڵکی گەورە پیاوانی ئایینیی ئایینەکانی تر بە‬ ‫نوسراو‪ .‬بە پێچەوانەشەوە هەندی زانای هۆزە نیمچە وەحشیەکانی ئەمڕۆیی بە ساحیر و جادوگەر ناو دەبەن‪.‬‬ ‫ماددیگەرا وای بۆ دەچن ئایین تەنیا لە مرۆڤە زیندوەکانی پێش مێژوو ناو ببەین‪ .‬بەشێکی دیکە لە دەرونناسان ئایین‬ ‫کۆمەڵێک ئەندیشە و خورافە پێک‌هاتووە‪ .‬دەرونناسێکی ئەڵمانی پێی وایە بە پێویستیی دەرونیی مرۆڤ دەزانن‪،‬‬ ‫بەپێی هەندێک لە کۆمەڵناسەکانیش ئایین سەرچاوەی زۆربەی ئەندێشە ئاینیەکان بەتایبەت لە کاتی ترس و ڕووداوێکی‬ ‫تەنیا پێک‌هاتوە لە بەها ئینسانیەکان‪ ،‬زاڵ‌بوونی ترس و داخوازیی میهربانییە لە سروشتی گەورەدا وەکوو پشتیوان سەیری‬ ‫و لە بەرامبەردا فرۆید دەرونزانی هێزە ئەندێشەییەکان‪ .‬دەرونناسێکی دیکە ئایین دەکەن‪.‬‬ ‫گەورەی نەمساوی پێی وایە کە ئایین بە ناوی مارد سەرچاوەی ئەندێشە و بیری یەکێک لە دامەزرێنەرانی زانستی‬ ‫تەنیا شێوەیەکە لە نەخۆشیی دەرونیی ئایینی لە عاتیفه و هەستە جیاوازەکانی کۆمەڵناسی‪ ،‬بە ناوی دورکهایم‪ ،‬پێی وایە‬ ‫بەکۆمەڵ‪ ،‬لە بەرامبەردا ڕێبەرانی هەر سێ مرۆڤە سەرەتاییەکاندا ـ بە تایبەت ترس ـ ئایین دیاردەیەکی جیهانیە‪ ،‬ئەم دیاردەیە‬ ‫ئایینی گەورەی تاک‌خودایی‪ :‬یەهوودیەت دەبینێتەوە‪ .‬بەگشتی زۆربەی دەرونناسان کولتورێکی لە جیهان دروست کردوە کە‬ ‫و مەسیحیەت و ئیسالم‪ ،‬دیاردەی ئایین پێیان‌وایە کە لە ناو سروشت کۆمەڵێک بە شێوەی جیاواز و لە کاتی جیاواز‬ ‫وەکو هۆکاری گەشەی مرۆڤ دەزانن‪ ،‬و دیاردەی ترسناکی وەکو هەوەرتریشقە و بەرە‪-‬بەرە گۆڕانی بە سەردا هاتووە‪،‬‬ ‫لە بەرامبەریشدا هەندێک فەیلەسوف ئایین زریان و بوومەلەرزە و مەرگ و نەخۆشیی تا گەشتوەتە ئەم قۆناخە و بەپێی ئەم‬ ‫بە ستۆپی شارستانیەت دەزانن‪ ،‬یان کوشندە و هتد بوونیان هەیە کە پێویستە کولتورە لە دەرەوەی ئەم جیهانە هێزێک‬ ‫مارکس فەیلەسوفی ئەڵمانی کە لە وتە بۆ زاڵ‌بوون بەسەر ئەو ترسانەدا مرۆڤ حوکم بە سەر ئەم جیهانە دەکات‪.‬‬ ‫بەناوبانگەکەی ئایین بە مادەی سڕکەری بڕوای بە هێزێکی دەرکیی یارمەتیدەر فرۆیدیش پێی وایە مرۆڤ هەر لە کاتی‬ ‫جەماوەر پێناسە دەکات‪.‬‬ ‫هەبێت‪ ،‬کە کۆنە دەکرێت سەرەتا و لە‌دایکبوونی پێویستیی بە پشتیوان هەیە‬ ‫بۆیە گەیشتن بە پێناسەیەکی دیار و سەرچاوەی ئەندێشە ئایینیەکان لەوێوە و ئەوەش دایک و باوکە‪ ،‬بەاڵم وردە‪-‬وردە‬ ‫ڕاست کە بە دڵی فەیلەسوفەکان و دەست‌پێ‌بکات‪.‬‬ ‫کە گەورە بوو بە دوای هێزی پشتیوانی‬ ‫زانایانی زانستی ئایینناسی و لە هەمان یەکێکی دیکە لە ئایین‌ناسان بە ناوی دیکەدا دەگەرێت‪ ،‬ئەوەش خودایە‪ .‬ئەو‬ ‫کات قبوڵی زانایانی ئایینی بێت؛ قورسە جەیمس فرەیزر‪ ،‬پێی وایە جگە لەو پێی وایە هەموو ئەمانە عاتیفە و هەستە‬ ‫و ڕەنگە ئەستەمیش بێت‪ .‬بە هەر حاڵ مرۆڤانەی سەرەتایی کە سەرچاوەی و لە ڕووی عاتیفە و خۆی بە بچووک‬ ‫لە هەر هەشت ئایینە گەورەکانی جیهان ئەندێشەی ئایینەکانن‪ ،‬دامەزرێنەری دەزانێت و‪ ،‬باوک و خودا بە گەورە‪.‬‬ ‫واتە مەسیحیەت و هیندۆسی و بوودایی ئەم ئەندێشانە لە تاقمی ساحیرەکان‬ ‫و شینتۆ و کۆنفوشیوسی و تاویەت و و جادووگەران بوون‪ .‬ئەم ساحیرانه خوادکانی پێش مێژوو‬ ‫یەهودیەت و ئیسالمدا خاڵی هاوبەشی جگە لەوەی کە هۆکارەکانی ترس و هەندێ لە مرۆڤ‌ناسان و ئایین‌ناسان‬ ‫زۆر هەیە یەکێک لەو خاڵە هاوبەشانە دەرونزانیی خەڵکیان دەناسی؛ هاوکات مێژووی بیری ئایینی بۆ ‪ ٢‬میلیۆن و ‪٥٠٠‬‬ ‫بڕوابوونە بە جیهانی نادیار و‪..‬هتد و چارەسەریشیان بۆ ئەم دیاردە ترسناکانە هەزار ساڵ پێش لە ئێستا دەگەڕێننەوە‪.‬‬ ‫ئەندێشەی تایبەت بە ڕۆح‪.‬‬ ‫دەدۆزییەوە‪ .‬ئەم زانایە پێی وایە ئەم ئەم زانایانە پێیان وایە لەو کاتەوە کە‬ ‫جادووگەرانە و ساحیرانە دواتر گەشەیان مرۆڤ بیری لە خۆی و ژینگەی تایبەتی پەیوەندیی ئایین و زانست‬ ‫کرد و بوون بە پێشەوا و پیاوی ئایینی‪ ..‬خۆی کردوەتەوە؛ ئەندێشەی ئایینیش مەالکان و الیەنگرانی ئایینی ئیسالم‬ ‫لە‌دایک‌بوونی ئایین‬ ‫بەردەوام لە‌سەر پەیوەندیی پتەوی نێوان‬ ‫دەکرێت سەردەی نوزدەیەم بە سەدەی تەنات جگە لەوە جاروباریش خۆیان بە دەستی پێ‌کرد‪.‬‬ ‫لێکۆڵینەوە لە بارەی ئایینەوە ناو پزیشک و زانای پزیشکی دەناساند و سومەرییەکان و بابلییەکان کە ئێستاکە زانست و ئایین جەخت دەکەنەوە‪ ،‬پێیشیان‬ ‫بنێین‪ .‬لە سەرتای ئەم سەدەیە بوو لە ڕێگای خۆیانەوە خەڵکیان چارەسەر ئاسەوارێکی بە‌جێ ماوە؛ بڕوایان بە وایە هیچ بەرکەوتنێک لە نێوان ئایین و‬ ‫کە زانایانی زانستە مرۆڤایەتیەکان و بە دەکرد (تەنانەت هە‌نووکەش هەندێ مەال خواکانی ئاسان‪ ،‬خۆر‪ ،‬زەوی‪ ،‬مانگ زانستدا نییە‪ .‬بەاڵم سەروبەری ئەم تیزە‬ ‫تایبەت کۆمەڵناسەکان و دەرونزانەکان‪ ،‬لە کوردستان خۆیان کردوەتە پزیشک و هەبووە و هەروەها میسرییەکانیش پێچەوانەیە‪ ،‬چونکە بنەما و ئەندێشەی‬ ‫بە شیکردنەوە و لێکۆڵینەوەی قووڵ لە چارەسەر بۆ خەڵک دەکەن و دەرمانی خواوەندە مرۆڤ‌شێوە و ئاژەڵ‌ڕەنگەکانیان هەر دوال زۆر جیاوازن و تەنانەت دژی‬ ‫بارەی چۆنیەتی لە‌دایک‌بوونی ئایین لە میزی حوشتر و شتی سەی‌رو‌سەمەرە بەکار و وەک خودای خۆیان زانیوە‪ .‬فرەیی یەکیشن‪ .‬هەرلە بنچینەدا پەیامی هەر دوو‬ ‫سەردەمی پێش مێژووی مرۆڤایەتی و دێنن!)‪ .‬ئەم زانایە گەورەیە پێی وایە ئەم خواکان لە ئایینەکانی پێش مێژوو و ال جیاوازە‪ :‬زانست هەوڵ دەدات دیاردەکانی‬ ‫ڕۆڵی لە ژیانی مرۆڤەکان دەست‌پێ‌کرد‪ .‬کەسانە پێشتر خۆیان بە پاسەوانی ئایین سەردەمی کۆندا واقیعێکی گشتی بوە سروشت بناسێت و چۆن و پرسیاریان لە‬ ‫زانایان بە پشت‌بەستن بە زانستێکی نوێ زانیوە‪ ،‬و باس لەوە دەکات کە لە هەندێ و بۆیە ئەو قۆناغە جیاوازە لە قۆناغی سەر بکات‪ ،‬بەاڵم ئایین پێوەر بۆ ژیان و‬ ‫بە ناوی “مرۆڤ‌ناسی” ـەوە‪ ،‬بەرە‪-‬بەرە شوێن دەبوایە بۆ وەستانی زریان یان ئایینە یەکتاپەرستیەکان کە دواتر ڕەفتار و گوتاری مرۆڤەکان دادەنێت‪ .‬جگە‬ ‫لەوەش بە دەیان بەڵگە زۆربەی بوچوونە‬ ‫لە ڕێگای لێکۆڵینەوە لە چۆنیەتیی ژیان ڕەشەبا یان بوومەلەرزە ئەم ساحیرانە سەرهەڵ‌دەدەن‪.‬‬ ‫ئاینیەکان سەبارەت بە سروشت و جیهان‬ ‫و هزر و بیری هۆزەکان و کولتورەکان‪ ،‬چارەسەری ئەو بارودۆخەیان بکردایە و‬ ‫لە الیەن زانستەوە ڕەت کراونەتەوە‪،‬‬ ‫سەرداوی لە‌دایک‌بوونی ئایین و مەزهەبیان‬ ‫گەشە و گۆڕانکاریی ئایینەکان‬ ‫لێکۆڵینە زانستیەکان لە بارەی ئایینە بەتایبەتی ئەو چیرۆکە ئایینیانەی باس لە‬ ‫بۆ ڕون بوەتەوە‪.‬‬ ‫جیهانیەکانەوە دەریان‌خستوە کە هەموو پەیدابوونی جیهان یا مرۆڤەکان دەکەن‪،‬‬ ‫زانایەکی ئەڵمانی بە ناوی ماکس مۆلەر‬ ‫دەکرێت بە یەکێک لە دامەزرێنەرانی جادووگەرەکانی کۆمەڵگای‬ ‫ئەو ئایینانە لە سەرەتاوە زۆر سادە و کە هەموو ئەمانە دوای مشت‌ومڕێکی‬ ‫ساکار بوون و بەاڵم دواتر بە‌پێی زەمەن و زۆر کۆتاییان پێ‌هاتووە و تەنانەت لە‬ ‫ئایین‌ناسیی بەراوردکاری ناوی لێ بنێین‪..‬‬ ‫کات گەشەیان کردوە‪ .‬هەزاران ساڵ پێش خوێندن و پرۆگرامی قوتابخانەکان واڵتانی‬ ‫ئەم زانا ئەڵمانیە پێی وایە بۆ دەرکەوتنی سەرەتایی مرۆڤ؛ خۆیان‬ ‫لە‌دایک‌بوونی ئەو ئایینانە سەرەتا وەکوو پێشکەوتوو بە تەواوی سڕاونەتەوە و‬ ‫چۆنیەتیی له‌دایک‌بوونی ئایین پێویستە‬ ‫بگەڕێینەوە بۆ مرۆڤەکانی پێش مێژوو ‪ ،‬بە پزیشک و زانای پزیشکی بنەما و بڕوای پەرت‌وباڵو و سەرەتایی لە زانکۆکان و قوتابخانەکان تیۆریی‬ ‫بوونیان هەبووە و بە تێپەراندنی کات پەرەسەندن “تطور” خرایە ناو میتۆدی‬ ‫ئەو دەڵێت مرۆڤەکانی پێش مێژوو مرۆڤی‬ ‫خوێندنەوە‪ .‬ئیت ئاستی زانست و زانیاریی‬ ‫نیمچە وەحشین‪ ،‬کە تەنانەت‬ ‫گۆڕانیان کۆکراونەتەوە‪.‬‬ ‫هەنوکەش دەناساند و خەڵکیان‬ ‫بۆ وێنە ئایینی یەهودیەت “اليهودية” یان خەڵک لە هەر کۆمەڵگاێک لەگەڵ ئاستی‬ ‫لە بە‌شێکی ئەم جیهانە هێشتا ماون‪.‬‬ ‫جولەکایەتی (بە ئینگلیزی‪ ،Judaism :‬و زانیاری کۆمەڵگای ئایینی؛ زۆر جیاوازە‪.‬‬ ‫ئەوان بڕوایان بە هێزی سروشت هەیە و‬ ‫کەسایەتیی پێ دەبەخشن‪ .‬بۆ وێنە بۆ چارەسەر دەکرد‪ ..‬تەنانەت‬ ‫لە وشەی ‪ Iudaismus‬ی التینییەوە‪ ،‬هەر ئەوەندە کۆمەڵگایەک خوێندەوار و‬ ‫کە داتاشراوە لە وشەی ‪ Ioudasmos‬ئاگادار و هۆشیار بێت؛ هەستی ئایینی‬ ‫دیاردەکانی سرۆشتی وەکو شاخ و ئاسمان‬ ‫ی گریکییەوە‪ ،‬و ئەمەش دوا جار لە الی ئەوان کزتر‪ ،‬و بە پێچەوانەشەوە هەر‬ ‫و دەریا‪ ،‬هێزێکی خەیاڵی لە بەرچاو هە‌نووکەش هەندێ مەال لە‬ ‫وشەی “یەهوداهـی عیبرییەوە)‪ ،‬ئایین‪ ،‬کۆمەڵگایەک نەخوێندەوار و دواکەوتوو‬ ‫دەگرن و ئەو هێزە خەیاڵیە بە خاوەنی‬ ‫فەلسەفە و ڕێگای ژیانی جوولەکەکانە‪ .‬بێت لە‌باری زانست و زانیارییەوە؛ ڕوو لە‬ ‫سەروتر لە هێزی مرۆڤ دەزانن‪ .‬ئەو‬ ‫مرۆڤانەیلە کوردستان خۆیان کردوەتە‬ ‫ئایینەکە لە کتێبی پیرۆزی عیبریەوە (کە ئایین دەکەن‪ .‬لە کۆتاییشدا لە ئاکامی‬ ‫درێژەی قسەکانیدا دەڵێت‪ :‬ئەو‬ ‫ناویش دەبرێت بە “تاناخ”) سەرچاوەی پێشکەوتنی زانستی و گۆرینی سیستەمی‬ ‫سەرەتایی بە‌جیددی هێزانەیان لەبەر چاو‬ ‫گرتەوە و تەنانەت پەرستوویانن‪ .‬مۆلەر پزیشک و چارەسەر بۆ‬ ‫گرتووە و دەقەکانی تری دوایی وەکوو پەروەردە و خەباتی بێ‌وچانی ڕوناکبیران‬ ‫تەلموود ڕوونی دەکەنەوە‪ .‬یەهوودییەت و خەباتی دیمۆکراسی؛ دیاردەی‬ ‫هەروەها پێی وایە ئەم مرۆڤانە هەر لە‬ ‫کۆنەوە بڕوایان بە ڕۆح هەبووە کە بەپێی خەڵک دەکەن و دەرمانی‬ ‫لەالی پیاوانی ئایینی پێناسە دەکرێت بە ئایین دەچێتە کەناری دیمەنی گشتیی‬ ‫پەیوەندییەکی پشتاوپشتی لەنێوان خودا مرۆڤایەتی‪.‬‬ ‫ئەم بڕوایە مردووەکان بە شێوەی ڕۆح‬ ‫و بەنو ئیسرائیلدا‪ .‬یەهوودییەتی ڕەبانی سەرچاوەکان‪:‬‬ ‫سەرگەردانن و دەژین‪.‬‬ ‫ئینگلیزییش بە ناوی میزی حوشتر و شتی‬ ‫“حاخامی” پێ لەسەر ئەوە دادەگرێت ‪ .١‬علی دشتی‪ ،‬شيعگری‪.‬‬ ‫فەیلەسوفێکی‬ ‫کە خودا فەرمایشتەکانی خۆی بە مووسا ‪ .٢‬ارباب کیخسرو شاهرخ‪ ،‬زرتشت‬ ‫‌بوونی‬ ‫ک‬ ‫‌دای‬ ‫ە‬ ‫ل‬ ‫سەرەتای‬ ‫دەڵێت‬ ‫سپێنسێر‪،‬بیری ئایینی دەبێت لە مەسەلەی سەیر‌و‌سەمەرە بەکار دێنن!‬ ‫لەسەر چیای سینای بە هەردوو ڕێگەی پیامبری که از نو باید شناخت‪.‬‬ ‫ئایین و‬ ‫“تەوڕاتی نووسراو” و “تەوڕاتی زارەکی” ‪“ .٣‬خدايان دين”‪ ،‬ویکی‌پدیا‪ ،‬دانشنامه‬ ‫خەو و خەیاڵ بە دوایدا بگەڕێین‪ .‬ئەو‬ ‫ڕاگەیاندووە‪ .‬ئەم چەمکەی حاخامەکان آزاد‪.‬‬ ‫دەڵێت مرۆڤە سەرە‌تاییەکان لە کاتی‬

‫هەر ئەوەندە کۆمەڵگایەک‬ ‫خوێندەوار و ئاگادار و‬ ‫هۆشیار بێت؛ هەستی‬ ‫ئایینی الی ئەوان کزتر‪،‬‬ ‫و بە پێچەوانەشەوە هەر‬ ‫کۆمەڵگایەک نەخوێندەوار‬ ‫و دواکەوتوو بێت لە‌باری‬ ‫زانست و زانیارییەوە؛ ڕوو‬ ‫لە ئایین دەکەن‬

‫جەختیان بەدرێژایی مێژوو لەسەر‬ ‫کردوەتەوە؛ لەالیەن جولەکە قەڕڕاییەکان‬ ‫“القرائیون” ـەوە ڕەخنەی لێ گیراوە و‬ ‫ڕەت کراوەتەوە‪ ،‬کە ئەمەش جووڵەیەک‬ ‫بوو لە سەدەکانی ناوەڕاستدا دەرکەوت‪ ،‬کە‬ ‫لە ئێستادا هەزاران شوێنکەوتوویان هەیە‪،‬‬ ‫پێشیان وایە کە تەنها تەوڕاتی نووسراو‬ ‫درووستە‪ ،‬کە لە پرۆسەیەکی درێژخایەندا‬ ‫و بە درێژایی چەند سەدەیەک كۆ كرایەوە‬ ‫و گەشەی كرد و فۆرمی گرتوە‪ .‬پێش‬ ‫ئەم شێوەگرتنەی ئایینی یەهودی و ‪١٧٠٠‬‬ ‫ساڵ پێشتر کەسێک بە ناوی “ئیبراهیم”‬ ‫کۆمەڵێک بڕوا و داب‌ونەریت “تەقالید”‬ ‫وهەڵس‌وکەوتی ئەخالقیی کۆ کردەوە و‬ ‫دواتر لەسەر دەستی مووسا گەیشت بەو‬ ‫ئایینی یەهوودیەی کە ئێستا دەیبینین‪.‬‬ ‫بە هەمان شێوەش ئایینی هیندۆسی کە‬ ‫یەکێکە لە کۆنترین و زیندوترین ئایینەکانی‬ ‫جیهان بێ ئەوەی پێغەمبەرێکی ئاسمانیی‬ ‫هەبێت‪ ،‬دوای هەزاران ساڵ ڕێگای‬ ‫گۆڕانکاری و گەشەی بە خۆیەوە بینیوە‬ ‫کە دواتر لەسەر دەستی بوودا ئایینی‬ ‫بوودایی دروست بوو‪.‬‬ ‫بەڕوونی‬ ‫لێکۆڵينەوەكان‬ ‫بەکورت؛‬ ‫دەریان‌خستوە كە بە‌گشتی دیاردەی ئایین‬ ‫دیاردەیەكی كۆمەاڵیەتی و ئینسانییە و‬ ‫بەردەوام لە حاڵەتی گۆڕاندایە ‪.‬گەورەترین‬ ‫تایبەتمەندی هەموو ئەم ئایینانەش‬ ‫تایبەتمەندیی گەشە‌کردنیانە لە حاڵەتی‬ ‫سەرەتاییەوە بۆ حاڵەتی ئاڵۆزی و‬ ‫پێش‌کەوتن‪.‬‬ ‫گەر بەدوای سەرچاوە مێژووییەکانی‬ ‫ئایینە هەرەکۆنەکاندا بگەڕێین؛ چەمکی‬ ‫خودا بە واتە ئەمڕۆییەکەی بەدی ناکرێت‪.‬‬ ‫مرۆڤە سەرەتاییەکان بڕوایان بە هێزی‬ ‫غەیبی و ڕۆح هە‌بووە و تەنانەت شاخەکان‬ ‫و بەردەکان وەکۆ ڕوح سەیریان دەکردن‪.‬‬ ‫دواتر کە ئایینەکان گەشەیان کرد؛ کران‬ ‫بە کاریزما و چیرۆکی ژیانی ئەم خودایانە‬ ‫بوون بە ئوستوورە و پاڵەوان‪ .‬ئەوەی ڕوون‬ ‫و ئاشکرایە ئەمەیە کە مرۆڤەکان سەرەتا‬ ‫لەسەر بێ‌خودایی و دواتر چەند‌خوادیی‬ ‫و لە کۆتایشدا تاک‌خودایی ڕۆشتوون و‬ ‫بەم شێوەیە باوەڕیان گەشەی کردوە‪.‬‬ ‫هەر ئەم پرۆسەیە دەری‌دەخات کە هەموو‬ ‫ئەم بڕوایانە دەستکردی خودی مرۆڤن و‬ ‫سەرچاوەکەی مرۆڤەکانن‪ ،‬بۆیە دەتوانین‬ ‫بڵێن ئایین دیاردەیەکی ئینسانیە‪.‬‬ ‫خواوەندیش لە هەر کۆمەڵگایەکدا ناوێکی‬ ‫هەبوە‪ :‬خودای یۆنانییەکان “زیۆس” بووە‪،‬‬ ‫و خودای ئێرانیەکان “ئەهورا مەزدا”‪ ،‬و‬ ‫خودای موسوڵمانەکان “اللە” و خودای‬ ‫هیندۆسەکان “برەهما” بووە‪.‬‬

‫ئێمە بە‬

‫ژمار‌ه (‪ )٧٣‬ساڵی هەشتەم‪2015/٥/٤ ،‬‬

‫ئەدەب‬

‫شی‬ ‫ع‬ ‫ر‬ ‫و‬ ‫ژیا‬ ‫ن‬ ‫ی‬ ‫«‬ ‫حا‬ ‫ف‬ ‫ز‬ ‫ز‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫م‬ ‫ن‬ ‫و‬ ‫ی‬ ‫و‬ ‫م‬ ‫س‬ ‫یژ‬ ‫و‬ ‫و‬ ‫ەوی»‬ ‫د‬ ‫ە‬ ‫دو‬

‫ئەرسەالن چەڵەبی _ بۆکان‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ێین‬

‫نووسەرانی ئێرانە و بەرپرسی سندووقی ئەو‬ ‫کانوونەیە و لە هەڵبژاردنی خولی پێنجەمدا‬ ‫وەکوو پێنج ئەندامی سەرەکی هەڵبژێردرا‬ ‫و لەو پلەیە درێژە بە چاالکییەکانی خۆی‬ ‫دەدا‪.‬‬ ‫جێگەی ئاماژەیە کە کۆمەڵە شێعرێکی‬ ‫کەی بە ناوی «وردە بیرەوەرییەکان و‬ ‫شێعرەکانی رۆژهەاڵتی ناوین» کە وەرگێڕانی‬ ‫ئەو شێعرانەی بەر چاوتان لەو کۆ شێعرەدا‬ ‫هەڵبژێردراون لە بازار دا هەیە و هەروەها‬ ‫پەڕتووکیکی کەی بە ناوی «پەڕاوێزەکان»‬ ‫کە لێکۆڵینەوە و رەخنە لە سەر بەرهەمەکانی‬ ‫«نیمایووشیجە» باڵو بۆتەوە‪.‬‬

‫«حافز مووسەوی» ‪١٥‬ی رەشەمەی ‪ ١٣٣٣‬شێعرەکان بخوێننەوە‪:‬‬ ‫لە روودبار لە بنەماڵەیەکی مام‌ناوەند کە‬ ‫کەم و زۆر پەیوەندییان لە گەڵ ئەدەبیات‬ ‫هەبوو چاوی بە دونیای روون هەڵێنا‪ .‬باوکی‬ ‫هۆگری ئەدەبیات بوو و غەزەلی دەهۆندەوە‬ ‫و هەروەها جێی ئاماژەیە خۆشنووس بوو و ‪)1‬‬ ‫بە سەر ئەدەبیاتی فارسی و عەرەبیش دا بە ئێرە‬ ‫تەواوی زاڵ بوو‪.‬‬ ‫حافز دەڵێ باوکی دەنگی بەسۆزی شێعری رۆژهەاڵتی ناوینە‬ ‫لە ناخیدا بەرز کردەوە و یارمەتیدەری بوو‬ ‫بەاڵم تەمەن مەودای نەدا و لە تەمەنی ئێمە بە زمانی مێژوو دەدوێن‬ ‫سێزدەساڵیدا حافز باوکی لە دەست دا و‬ ‫خەونی مێژوویی دبینین و‬ ‫کۆچی دوایی کرد و کاریگەرییەکی یەکجار‬ ‫دواتر‬ ‫ئەستەمی لە سەر دانا‪.‬‬ ‫هەروەها دایکی حافز ژنیکی زۆر دڵسۆز و بە خەنجەری مێژوویی‬ ‫دڵۆڤان بوو‪ ،‬لە بنەماڵەیەکی دیندار گەورە سەری یەکتر دەبڕین‪.‬‬ ‫ببوو و بە داخەوە سەوادی نووسین و‬ ‫خوێندنی نەبوو‪ ،‬لە ساڵی‪١٣٧٣‬کۆچی دوایی‬ ‫کرد و کاریگەری ئەو رووداوەش لە ژیان و لە شامەوە بۆ حیجاز‬ ‫شێعرەکانی حافز بە باشی خۆ نیشان دەدا‪ .‬لە حیجازەوە بۆ بەغدا‬ ‫دوای کۆتایی قوتابخانە لە رادەی وێژەیی‬ ‫چووە سەربازی و وەکوو مامۆستا لە لە بەغداوە بۆ قەستەنتەنییە‬ ‫وەزارەتی پەروەردە وانەی دەکوتەوە و لە قەستەنتەنییەوە بۆ ئیسفەهان‬ ‫دوای ماوەیەک بۆ درێژەی خوێندنی لە لە ئیسفەهانەوە بۆ بەلخ‬ ‫بواری زمان و ئەدەبیاتی فارسی لە ساڵی‬ ‫‪١٣٥٧‬چووە تاران و بە دوایشۆڕشی گەالنی بە سەر واڵتەکانماندا‬ ‫ئێران دەرسەکەی بە نیوەچڵی وێڵ کرد مردووەکان حکوومەت دەکەن‪.‬‬ ‫و پاشان وەکوو کارمەند و پازدە ساڵیش‬ ‫وەکوو بەرپرسی ئابووری شەریکەیەک‬ ‫ئێرە‬ ‫دەستی بە کار کرد و لە ساڵەکانی ئەو‬ ‫دواییانەش لەگەڵ چەند گۆڤار وەکوو رۆژهەاڵتی ناوینە و‬ ‫«تکاپو» و «کارنامە» هاوکاری دەکرد‪.‬‬ ‫ئەو پەک‌کەوتووەی کە لە نێوان خوێنی‬ ‫هاوڕێکانی‬ ‫ئێستاش لە گەڵ هەندێک لە‬ ‫ئێمە تێپەڕ دەبێ‬ ‫گۆڤاریکی ئینتێڕنێتی بە ناوی «وازنا»‬ ‫بەڕێوە دەبەن و پانتاییەکی نوێیان بۆ مێژوویە‪.‬‬ ‫هۆگرانی شێعری نوێ و رەخنە هێناوەتە‬ ‫ئاراوە‪.‬‬ ‫مووسەوی یەکەم شێعری لە تەمەنی‬ ‫‪١٣‬ساڵیدا هۆندەوە و و لە ساڵی ‪١٣٤٩‬بەو ‪)2‬‬ ‫الوە بە شێوەیەکی جیددی دەستی بە تۆ لە قوتابخانە دەگەڕایەوە و‬ ‫نووسینی شێعر کرد و لە ساڵی ‪ ١٣٥٠‬لە لە سەر ڕێگەت ویستابووم‬ ‫گەڵ هەندێک لە هاوڕێکانی بنکەی ئەدەبی‬ ‫«نیما»یان دامەزراند و تا ئێستاش بە‬ ‫بەردەوامی لە چاالکی بواری ئەدەبی دایە‪ .‬بۆ گەنجێک لە تەمەنی مندا‬ ‫لە ساڵی ‪ ٦٥‬تا‪ ٦٧‬شێعرەکانی مووسەوی بە باش نەبوو لەو قەرەباڵغییە‬ ‫شێوەی تەک و تووک لە گۆڤار و رۆژنامەکان‬ ‫جگەرە بکێشم‪.‬‬ ‫باڵو دەبوونەوە و لە ساڵی ‪٧٣‬یەکەم کۆمەڵە‬ ‫شێعری بە ناوی «دەستێک بە شیشە مژ‬ ‫گرتووەکانی دونیا» چاپ و باڵو بۆوە و تۆ بە گریانەوە لێم دابڕای و‬ ‫هەر ئەو ساڵەش خەاڵتی گۆڤاری ئەدەبی لەگەڵ کەسێکی کە بوویە هاوژین‬ ‫«گەردوون»ی وەرگرت‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪٧٨‬کۆمەڵە شێعری دووهەمی کە لە تەمەنیا جگەرەی نەکێشاوە‪.‬‬ ‫بە ناوی «دێرە شاراوەکان» هاتە ناو‬ ‫کتێبخانەی فارسەوە و هەندێک وتاری باش‬ ‫و بەکەڵکی لە سەر باڵو کرایەوە‪ .‬هەروەها لە‬ ‫ساڵی‪ ٨٠‬کۆمەڵە شێعری سێهەمی بە ناوی ‪)3‬‬ ‫«شێعرەکانی کۆمار» هاتە ناو بازارەوە و بۆم نووسیبوو‬ ‫ئێستاش چوارەمین کتێبی ئەو بە ناوی « «خۆشەویستم! تۆ بەشەر نی» و‬ ‫ژنی تاریکی وشەکان» لە ژێر چاپ دایە و‬ ‫بەو زووانە دێتە ناو کتێبفرۆشییەکانەوە و ئەو‬ ‫زللەیەکی قایمی لە بناگوێی دام و‬ ‫دەکەوێتە بەر دیدی خوێنەرانەوە‪.‬‬ ‫ئێستا حافز مووسەوی ئەندامی کانوونی بۆ ئەبەد رۆشت‪.‬‬

‫لەو کاتە بە دواوە‬ ‫قینمە‬ ‫لە هەرچی عاشقی پیس‌پەسەند و‬ ‫فریشتەی بەپەلەیە‪.‬‬

‫‪)5‬‬ ‫ناوت لە هیچ یەک لە شێعرەکانم‬ ‫نانووسم‬ ‫الی هیچ کەس‬ ‫لە خەلوەتیشا‬ ‫باسی تۆ ناکەم‪.‬‬ ‫لە کۆ دا وەک نامۆیەک لە گەڵت دەدوێم‬

‫‪)4‬‬ ‫لە ڕووی بێ‌هیوایی و وەڕەزی‬ ‫بڕیارم دا پەیوەندییەکی عاشقانە لەگەڵ لە ڕسوابوون دەترسم‬ ‫بە نهێنی وەرە بۆ دیدارم‬ ‫تۆ بگرم‬ ‫بەردەوام خوازیاری تۆم‬ ‫وەکوو «ناسر فەخرئارایی»*‬ ‫لە حەوشەی چۆڵی دڵم‪،‬‬ ‫کە لە ڕووی بێ‌هیوایی و وەڕەزی‬ ‫کە تایبەتی دیدارە تایبەتەکانە‪.‬‬ ‫بڕیاری دا شا تێڕۆر کا‪.‬‬ ‫بەسەرهاتی ناسر فەخرئارایی‪ ،‬گەیشتە‬ ‫ئاکامێک‬ ‫_ نەک بە خێر و خۆشی _‬ ‫فیشەک لە دەماچەکەی دەرنەچوو‪_ ،‬‬ ‫راستە‬ ‫دەیان کەس بە هۆی ئەو کەوتنە‬ ‫بەندیخانە‪_ ،‬راستە‬ ‫بەاڵم لە ئاکامدا لەوێ کوژرا و‬ ‫بە پاشکەوتبوونی وردی ناو و‬ ‫بیرەوەریەکەی لەو شێعرەدا‬ ‫لە بێ‌هیوایی و وەڕەزی رزگاری بوو‪.‬‬

‫‪)6‬‬ ‫پێیاسە درێژەکانی من کۆتایی نەبوو‬ ‫هەموو شەو لە کووباوە تا بوولیوی‬ ‫دەچووم و‬ ‫بەرەبەیان‪ ،‬لە بەرانبەر وێنەی هاوڕێ‬ ‫چێگوارا‬ ‫کڕنووشم دەبرد‪.‬‬

‫ئەژنۆکانم دێشێ‬ ‫قاچەکانم ماسیون‬ ‫نەوەکانم دێنە الم‪،‬‬ ‫بۆ رۆژی لە دایکبوونم‪.‬‬ ‫بەسەرهاتەکە بۆ من نالەبارتر بوو‬ ‫قسە عاشقانەکانی منیش لە گەرووم کواڵوی چێگواڕا و‬ ‫جگەرەی بەرگ و‬ ‫دەرنەچوو‬ ‫وەکوو تێڕۆریستێکی ناشارەزا‪ ،‬شڵەژاو شریتی کۆنی ڤیکتۆر خارام‬ ‫بە دیاری بۆ دینن‪.‬‬ ‫بووم‬ ‫تەنانەت نەمتوانی ڕا کەم‬ ‫_ قاچەکانم وەکوو (چ بڵێم!) دەلەرزی _‬ ‫ئێوە پێم‌پێکەنین و‬ ‫بیرتان کردەوە بۆ دەسبەئاوگەیاندنێک لە ‪)7‬‬ ‫ئێستاش‬ ‫دەرگای ماڵەکەتانم دا و‬ ‫بەشکۆترین خولیای من‬ ‫دەسبەئاوتان نیشان دام‪.‬‬ ‫پێیاسە لە چیمن‌گەلێکە‬ ‫هەر ئەوە‪.‬‬ ‫کە ئەسبەکان و مەڕەکان و مرۆڤەکان‬ ‫هیچ بیرەوەرییەک‬ ‫لە عیشقی بە شکۆی ئێمە (مەبەستم وێڕای یەک شاد بن‪.‬‬ ‫خۆمە)‬ ‫نامەیەکم بۆ ناردی‪:‬‬ ‫نەچووە بیری کەسەوە‪.‬‬ ‫بە تۆزێ پووڵ‪،‬‬ ‫*_ناسر فەخرئارایی لە ‪١٥‬ی رێبەندانی جگەرە و خواردنەوەیەکی زۆر و‬ ‫‪ ١٣٢٧‬لە دەورووبەری زانکۆی تاران هەندێ جلی گەرم‬ ‫تەقەی لە محەممەد رەزا شا کرد بگەیە من‬ ‫و شا هیچی لێ نەهات‪ ،‬بەاڵم ناسر هەتا خۆمان لە بانەمەڕەوە بخنکێنین‪.‬‬ ‫هەر لەوێ لە الیەن ساواکەوە‬ ‫کوژرا‪ .‬نوورەدین کیانووری لە تۆ بە بڕوانامەی درەوشاوەوە‬ ‫بیرەوەرییەکانی خۆی لە بابەت گوێزەردان تێپەڕ دەکەی‬ ‫ئەوەوە کوتبووی‪« :‬چەند مانگ بەر من‪ ،‬بانەمەڕم فەوتاند و‬ ‫لە ‪١٥‬ی رێبەندان‪ ،‬یەکێک لە ئەندامانی نها هەردووکمان پیر بووین و‬ ‫حیزب کە الوێکی خوێندکار بوو هاتە ئاگادارین حوبەکانمان لە کاتی خۆیدا‬ ‫الم و کوتی کەسێک لە ناسیاوەکانی بخۆین‪.‬‬ ‫من بە ناوی ناسر فەخرئارایی لە ژیان‬ ‫بێ‌هیوا بووە و بڕیاری داوە شا تێڕۆر‬ ‫کا»‬

‫‪11‬‬

‫‪10‬‬

‫ژمار‌ه (‪ )٧٣‬ساڵی هەشتەم‪2015/٥/٤ ،‬‬ ‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫ئابوریی‬

‫کاریگەریی رووداوەکانی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست لەسەر بازاڕی نەوت‬

‫ئا‪ :‬تریفە حەكیمی‬ ‫بازاڕی نەوت لە ڕاستییدا چۆن بەڕیوە‬ ‫دەچێت ؟ لە بارودۆخێکدا کە ‪ %٦٠‬نەوتی‬ ‫جیهان لەالیەن ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست دابین‬ ‫دەبێت ‪ ،‬ئەم بەشە هێشتا کە لەژێر ئاڵۆزی‬ ‫و بشێوی دایە و بەهای نەوت بە هۆی‬ ‫ئەم بارودۆخەوە لە چەند مانگی ڕابردوودا‬ ‫ڕووی لە کەمی کردووە ‪ .‬ئەگەر سەرنج‬ ‫بدین لە دوای هێرەشە بەردەوامەکانی‬ ‫داعش و زیادبوونی هێرەشەکان ‪ ،‬بۆسەر‬ ‫عێراق بە تایبەتی لە مانگی ژوئن بەشێکی‬ ‫گرنگ لە نەوتی باکووری عێراق کەوتە‬ ‫ژێر دەستی چەتەکانی داعش ‪ ،‬بەم پێیە‬ ‫بەهای نەوت ڕووی لە دابەزین کرد ‪ ،‬بە‬ ‫پێی ئەو پێشبینییانەی کە کراوە بەهای‬ ‫نەوت زیاتر ڕوو لە دابەزین دەکات‪.‬‬ ‫گۆڕانکارییەکانی بازاڕی نەوت لە ئێران‬ ‫دا بە «پیالن گێڕی زۆرەملی جیهانی»‬ ‫دادەنرێت کە سەرناگرێت ‪ .‬والدمیر پوتین‬ ‫بەگێڕانەوەیەکی هاوچەشن دەڵێت ئامانج‬ ‫الوازکردنی ستوونەکانی ئابووری ڕوسیایە‬ ‫‪ .‬هەرچەند حاشا لە بوونی پیالنگێڕی لە‬ ‫بۆنەکانی نێونەتەوەیی دا نیم بەاڵم پیالن‬ ‫گێڕ وپیالن گێڕی بە شرۆڤەیەکی باش‬ ‫و تەواو بۆ گۆڕانکارییەکان لە ئابووری‬ ‫جیهانی دا نازانم ‪ ،‬بەاڵم لە ساخت و پاخت‬ ‫لە نیوان ئەمریکا و عربستان ئاگادارین‬ ‫‪ ،‬لەمانگی سێپتامبەر چاوپێکەوتنێک‬ ‫لە نیوان پاشای عربستان وجون کێری‬ ‫وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ڕوویدا ‪ ،‬لەم‬ ‫چاوپێکەوتنە ڕێکەوتن لەسەر ئەوە کرا‬ ‫کە بازاڕی جیهانی نەوت لەالیەن عربستان‬ ‫‪ ،‬بە نەوتی هەرزان پڕ بکرێت ‪.‬‬ ‫لە پشت ڕاست کردنەوەی ئەم‬ ‫ڕێکەوتننامەیە باش وایە ئیشارە بکەین‬ ‫کە ئەگرچی دەست درایە بوردمان کردنی‬ ‫بنکەکانی داعش لە الیەن ئەمریکاوە‬ ‫بەاڵم ئاڵۆزیەکی زۆرتر بە هۆی ئەم‬ ‫بۆردمانانەوە لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست‬ ‫درووست بوو ‪ ،‬بەاڵم بە پێچەوانەی‬ ‫بابەتەکانی ڕابردوو لە بازاڕەکانی جیهان‬ ‫بەهای نەوت بە شێوەیەکی ئێگجار زۆر‬ ‫دابەزی‪ .‬وا دەردەکەوێت کە سیاسەتی‬ ‫ڕەسمی ئۆپیک بووە بە باڵو کردنەوەی‬ ‫نەوت بە بەهایەکی کەم _ داشکاندن ‪.‬‬ ‫بەڵگەی پیشادەر ئەوەیە کە عربستان‬ ‫دەی هەوێت بازاڕی نەوت بە ڕادەیەکی‬ ‫زۆرتر بگریتە ژێر دستی خۆی ‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫هۆکارانەی کە باسیان لیوە نەکراوە ولەم‬ ‫بریارەدا دستیان هەبووە بریتین لە ‪:‬‬ ‫گوشار خستنەسەر ئێران ‪ ،‬بۆ ئەوەی‬ ‫لە وتوو وێژی ناوەکی ئەتومی قسەی‬ ‫کەمتری هەبێت بۆ وتن ‪.‬‬ ‫گومانێکی زۆرلەسەر ئەوە هەیە ئامانجی‬ ‫سەرەکی الواز کردنی ئابووری رووسیا‬ ‫بێت ‪ .‬لەمرۆکەدا تەنها دسەاڵتێک کە‬ ‫ڕێگەر بێت لەبەردەم دسەاڵتی ئەمریکادا‬ ‫‪ ،‬ڕووسیا و پوتین « ە ‪.‬‬ ‫ئەم ستراتێژیە ئەگرچی بە بیرۆکەیەکی‬ ‫باش دادەنرێت بەاڵم ستراتێژیەکی زۆر‬ ‫مەندااڵنە و سەرەتاییە کە لەوانە نیە بە‬ ‫ئامانج بگات‬ ‫ئەگەرچی ئینکارکەری بوونی پیالنگێڕی‬ ‫لە بازاڕی ئاڵۆزی نەوت دا نیم بەاڵم‬ ‫لەسەر ئەو بڕوام کە هۆکاری ڕاستینەی‬ ‫ئەم بارودۆخە ئاڵۆزترە لەوەی بەمێشک‬ ‫دا دیت ‪ .‬ئەم بابەتە لە نیوان ئەمریکا‬ ‫وعربستان تەنیا پەیوندیەک بۆ پیالنگێڕی‬ ‫نیە لە ڕاستیدا ڕەنگ دەرەوەی‬ ‫گۆڕانکارییەکانی ناو بازاری نەوتە‬ ‫‪ ،‬هەڵبەت بە بڕوای من ‪ ،‬زۆربوونی‬ ‫بەردەوامی بەهای نەوت بووە هۆی ئەوەی‬ ‫ڕێگەیەک بۆ بەرەنگاربوونەوەی بەرزبوونی‬ ‫بەردەوامی بەهای نەوت پەیدا بکەن _ بۆ‬ ‫نموونە لە بەرهەم هێنانی سەیارەی کەم‬ ‫مەسرەف یان هایبرید وەکار خەستنی‬

‫سەرمایەیەکی زۆر بەبێت و لە ڕاستیدا‬ ‫داواکری لەسەر نەوت کەم بەبێتەوە ‪ .‬بە‬ ‫گومانی من هۆکاری ئەسڵی و سەرەتایی‬ ‫ئەم بارودۆخە بەردەوام بوونی قەیرانی‬ ‫ئابوورییە ئەگەرچی کەم کەم خریکە ‪٧‬‬ ‫ساڵە دەبێت بەاڵم بە تایبەتی لە ‪١،٢‬‬ ‫ساڵی ڕابردوودا بەو بارودۆخەی کە‬ ‫ئابووریە تازە پێگەشتووەکان بوویانە‬ ‫دووبارە سەری هەڵداوەتەوە و شاهیدی‬ ‫دابەزینی گەشەی ئابووری لە سین ‪،‬‬ ‫هێند و بەڕزیل هەین ‪ .‬ئیتر لە بارودۆخی‬ ‫ناوچەی پارەی یەک ‪ ،‬ئەورووپا قسە‬ ‫ناکەم ‪ .‬بەرزبوونەوەی بەهای نەوت‬ ‫بووەتە هۆکارێک کە بۆ نموونە نەوتی‬ ‫خاو ‪ shale‬کە لەڕابردوودا لە ڕووی‬ ‫ئابوورییەوە نە دەگونجا بخرێتە یاسای‬ ‫کار دا و لەم بارەدا ئەمریکا بەرهەمی‬ ‫ڕۆژانەی ‪ ٤‬میلییون بەرمیل زۆر بکات ‪.‬‬ ‫و هەرلەم بابەتەدا ئەمریکا هێنانی نەوت‬ ‫بۆ ناوەوەی وەاڵتەکەی ‪ ٥٠%‬دادەبەزێنێت‬ ‫‪ ،‬لە ئابووری بازاڕدا کاتێک خواست‬ ‫لەسەر بەرهەم کەم دەبێت و بەرامبەر بە‬ ‫دەسوام زۆرتر دەبێت ‪ ،‬بەها جواڵنەوەی‬ ‫بەرەوخواری دەبێت وبازاڕە نەوتیش لەم‬ ‫دەستوورە جیا نیە ‪.‬‬ ‫بۆ سەردەمێک کە یەکەی پارەی جیهانیە‬ ‫دوالری ئەمریکایە ‪ ،‬ئەمریکا هەلێکی‬ ‫تایبەتی لە بەردەست دایە ‪ ،‬دەتوانێت‬ ‫بە چاپی دوالری زیاتر لە واڵتەکانی تر‬ ‫بەرهەمی ڕۆژانە و شتوومەکی دەست‬ ‫بکەوێت ‪ ،‬لە شوێنێکی دیکەدا باسی‬ ‫ئەم بابەتەم کردووە بۆیە چیتر ئەم‬ ‫بابەتانە دووبارە ناکەمەوە ‪ .‬بەاڵم لە‬ ‫سااڵنی ڕابردوودا شاهیدی ناڕەزایی‬ ‫صین و ڕووسیا بووین لەسەر ئەم بڕیارە‬ ‫جیهانییە و لەوانەیە هەر بەم هۆکارە‬ ‫بوو کە لە مانگەکانی ڕابردوودا واڵتانی‬ ‫بریکس لە بەڕازیل کۆبونەوە هەتاکو‬ ‫ڕیکەوتنی سەرەتایی ئەنجام بەدرێت بۆ‬ ‫ئەوەی نیزامێکی جێگردەرووست بەبێت‬ ‫کە لە دەواییدا باسی لیوە دەکەم ‪.‬‬ ‫بەاڵم دەزانین کە لەنیوان ڕووسیا و صین‬ ‫ڕیکەوتن ڕوویداوە و واڵتی ڕووسیا هەوڵی‬ ‫دا پەیوەندی خۆی بە بازاڕەکانی عەربی‬ ‫و دوالر کەم بکاتەوە ‪ .‬لەو کۆبوونەوەی‬ ‫کە باسم لێوە کرد واڵتانی صین ‪،‬ڕوسیا‪،‬‬ ‫هیند ‪ ،‬ئەفریقای باشوور بڕیاریان دا بە‬ ‫دانانی صنووقێکی نیونەتەوەیی پارە بە‬ ‫سەرمایەی یەکەمی ‪ ١٠٠‬میلییارد دوالر ‪.‬‬ ‫بەشی هەریەکە لەم واڵتانە بەم شێوەیەیە‬ ‫‪ « :‬صین ‪ ٤١‬میلییارد دوالر « ڕووسیا‪،‬‬ ‫هیند و بەڕازیل هەریەکە ‪ ١٨‬میلییارد‬ ‫دوالر» ئەفریقای باشوور ‪ ٥‬میلییارد‬ ‫دوالر ‪.‬‬ ‫هەروەها بڕیار لەسەر ئەوەش دەرا کە‬ ‫یەکەیەکی نوێ بۆ پارەی نیونەتەوەیی‬ ‫دەرووست بکرێت بە ناوی «بریسکو» کە‬ ‫کونتڕوڵی بەهاکەی بە دەست هیچ کام‬ ‫لە ئەندامانی سەرەتایی نەبێت و بڕیار‬ ‫درا کە وەرگرتنی قەرز لەم صندووق‬ ‫بۆ ئەندامەکان پێش مەرجی نەبێت ‪،‬‬ ‫هەروەها بڕیارێکی تریش کە درا ئەوە‬ ‫بوو کە بڕیاردان لەم ڕێکخراوە نوێیە‬ ‫بە شێوەی دەنگ بێت و هەر ئەندام یەک‬ ‫دەنگی هەبێت نە بە شێوەی صندووقی‬ ‫نیونەتەوەیی پارە کە ئەمریکا دەنگی بە‬ ‫شێوەی ڤیتۆ هەیە و دەنگی واڵتی ئینگلیز‬ ‫لە کیشوەری ئەفریقا زۆرترە و ئەم دەنگ‬ ‫دانە لە شێوەی دەنگ دان لە سەدەکانی‬ ‫ناوەندە ‪ .‬دەمەوێت ئەو خاڵە بێنمە بەرچاو‬ ‫کە سیاسەتمەدارانی دامەزرێنەری بریکسو‬ ‫ئاشنان لەگەڵ بارودۆخی ئێستاکەی‬ ‫نیزامی پارەی نیونەتەوەیی و هەوڵیان دا‬ ‫ڕێکخراوێک بنیات بنێن کە النی کەم بە‬ ‫ڕادەی ڕیکخراوەکانی ئێستا داگیرکار و‬ ‫لە ژێر دەسەاڵت نەبن ‪ .‬بارودۆخی ئێستا‬ ‫ئەبێتە هۆی ئەوەی کە واڵتانی بریکس‬ ‫هەوڵ بۆ خێرا ئەنجام دانی کارەکانیان‬ ‫بەدن و ئەم دۆخە بە واڵتانی هاوپەیمانی‬ ‫ئەم ڕیکخراوە ئەنگیزەی ئەوە دەدات کە‬ ‫دوالر لە بازرگانییە نیونەتەوەییەکانی‬ ‫خۆیان وەال بنێن ئەمە بە گۆمانی منە ‪.‬‬ ‫بە پێش هاتنی ئەم بارودۆخە دوالر چیتر‬ ‫یەکەیەکی جیهانی نابێت هاوچاوێکی‬ ‫دەبێت کە ئەویش بریسکویە ‪ ،‬کە دەبێتە‬ ‫هۆی قەیرانی ئابووری وتەنانەت لەوانەیە‬ ‫بێتە هۆی ڕوخانی تەواوەتی ئابووری‬ ‫ئەمریکا ئەگەر ئەم دۆخە پێش بێت کە‬ ‫بە شێوەی شوێنهاتێکی جێ مەترسییە ‪.‬‬

‫لەو ‪ ٦٠‬ساڵەی کە صندووقی نیونەتەوەیی‬ ‫پارە وبانکی جیهانی دانراوە ئابووری‬ ‫ئەمریکا وەها گۆڕانێکی بەسەردا هاتووە‬ ‫کە ئەگەر دوالر یەکەی پارەی جیهانی‬ ‫نەبێت بەم شێوە چیتر ئەمریکا نە‬ ‫دەتوانێت کەمی ڕێکاری دانەوەکانی دابین‬ ‫بکات نە ئەوەی کە قەرزی دەرکی خۆی‬ ‫_ کە بە تەنیایی لە قەرزی دەرکی هەموو‬ ‫جیهان زۆرترە _ بەڕیوە بەرێت ‪.‬‬ ‫کۆفرۆشی بازاڕی گاز لە جیهان بە‬ ‫شێوەیەکی زۆر لە ژێر دەستی _ گازپرۆم‬ ‫_ کۆمپانیای دەوڵتی ڕووسیایە لە‬ ‫ئەورووپا ‪ ،‬تێکدانی ئەم بازاڕە لە ڕووسیا‬ ‫یەکێکە لە ئامانجەکانی ئەمریکا وئەگەر‬ ‫ئەم ئامانجە سەرکەوتوو بێت لە الیەک‬ ‫ڕووسیا الواز دەبێت و لەالیەکی تر ئەم‬ ‫بازاڕە بۆ قەتەر سوودێکی زۆری دەبێت‬ ‫‪ .‬لە نیوان ئێران و قەتەر گەورەترین‬ ‫پاشەکەوتی گازی جیهانی لێیە ‪ ،‬بەشی‬ ‫ئێران پارسی باکووورە ‪ .‬ئێران و صین بۆ‬ ‫بەرهەم هەڵگری لە گازی پارسی باکوور‬ ‫لە ساڵی ‪ ٢٠٠٦‬دا ڕێکەوتنێک یان مۆر کرد‬ ‫‪ .‬بەشی قەتەر بە سێهەمین پاشەکەوتی‬ ‫گەورەی جیهان دادەنرێت لە دەوای‬ ‫ڕووسیا و ئێران ‪ .‬لەساڵی ‪ ٢٠١١‬دەوڵەتی‬ ‫ئێران ‪ ،‬ڕووسیا و عێراق ڕیکەوتنێک یان‬ ‫ئەنجام دا کە هێڵی لوولەی گاز لە ئێران‬ ‫و عێراق و سووریا بڕوات و گاز بگەینێتە‬ ‫بازاڕەکانی ئەورووپا ئەمە خاڵێکە‬ ‫کە گرنگیەکی زۆری پێ نەدراوە لە‬ ‫ڕەسانەکان دا ‪ ،‬ئەم پرۆژەیە لە عسلوویە‬ ‫دەست پێ دەکات و لە ڕیگای عێراق‬ ‫دەگاتە دیمەشق کە بەراوەردی خەرجی‬ ‫ئەم پرۆژەیە ‪ ١٠‬میلییارد دوالر دەگرێتەوە‬ ‫هەروەها واڵتی لوبنانیش یارمەتی دەری‬ ‫ئەم بەرنامەیە بوو ‪ .‬هەواڵی ئەوەمان‬ ‫هەیە کە پاشەکەوتی گەورە لە سووریا‬ ‫دۆزراوەتەوە و شەکێک نیە کە گازپرۆم‬

‫دەست مایەکی زۆر بەکار دەهێنێت لە‬ ‫بەرهەم هێنانی ئەم پاشەکەوتە گرنگە‬ ‫‪ .‬بە پێی هەمان ڕیکەوتن نامەیە عێراق‬ ‫و سووریا کڕیاری گازی ئێرانن و ئێران‬ ‫توانی لە سەرئەنجام دا دەستڕەسی پەیدا‬ ‫بکات بە بازاڕە گەورەکانی ئەورووپا ‪.‬‬ ‫قەتەر چاوی لەم بازاڕەیە بە هۆی‬ ‫ئەوەی کە لە ناردنی گاز لە ئێران ‪ ،‬زۆر‬ ‫سەرکەوتووترە و چەند ساڵێکە کە لە‬ ‫بیرۆکەی دامەزراندنی هێڵێکی لوولەییە‬ ‫کە گاز بگەینێتە ئەورووپا ‪ .‬قەتەر بە‬ ‫دەوڵتی بەشار ئەسەد پێشنیاری کرد کە‬ ‫هێڵێکی لوولەیی درووست کراو لە سووریا‬ ‫بۆ توورکیا بڕوات لە ساڵی ‪ ٢٠٠٩‬و لەوێوە‬ ‫گازی قەتەر بەگوازرێتەوە بۆ ئەورووپا ‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەم پێشنیارە لە الیەن سووریاوە‬ ‫پەسند نەکرا ‪،‬هۆکارێک کە لە هەمان‬ ‫کاتدا ڕاگەیەندرا نەبوونی ویستی سووریا‬ ‫بۆ لەتمە لێدان لە گاز پرۆمی ڕووسیا و‬ ‫پەیوەندی باشی سووریا و ڕووسیا بوو ‪،‬‬ ‫بەاڵم مۆرکردنی ڕیکەوتن لە نیوان ئێران‬ ‫و عێراق نیشاندەری ئەوەیە کە هاوڕیەتی‬ ‫ڕووسیا لەوانەیە تەنیا یەک بیانوو بێت ‪.‬‬ ‫نازانم سووریا چەند هۆکاری تری هەبێت‬ ‫بەاڵم وا بەرچاو دەکەویت کە چاوپۆشی‬ ‫لەم هەڵەی ئەسەد لە الیەن ڕێبەرانی‬ ‫قەتەر ناکرێت ‪ ،‬یەکێک لە هۆکارەکانی‬ ‫پشتیوانی زۆری عربستان و قەتەر لە‬ ‫نەیارانی ئەسەد ڕوون دەبێتەوە ئەگەر‬ ‫ئەم باسە ڕاست بێت ‪ .‬ئەوەی لە سووریا‬ ‫بەرچاو کەوت پێش ڕەوی داعش و زۆر‬ ‫بوونی بۆردمانکانی ئەمریکا بۆ سەر‬ ‫داعش بوو کە ئەبێتە هۆی ئەوەی کە‬ ‫بەزۆری ئابووری سووریا هەرەس بێنێت‬ ‫‪ ،‬دوور نیە ئەو ئامانجە کە باسی لێ‬ ‫نەکراوە ئەوە بێت کە ئابووری سووریا‬ ‫وەکو لیبیا و تەنانەت عێراقی لێ بێت‬ ‫کە بەم شیوەیە بەستنی ڕیکەوتن لەگەڵ‬

‫ئێران لەوانەیە ئەنجام نەدرێت ‪.‬‬ ‫لە ساڵی ‪ ٢٠١٢‬بەم الوە بەرهم‬ ‫هێنەرەکانی وزە _ بەتایبەتی نەوتی‬ ‫خاو _ ‪ ٥٥٠‬میلییارد دوالر پەڕەی‬ ‫قەرزی نوێیان بەرهەم هێنا و قەرزیان‬ ‫لە بازاڕەکان وەرگرت ‪ .‬بە نزمبوونەوەی‬ ‫بەهای نەوت ‪ ،‬پرسێک کە پێش دیت‬ ‫ئەوەیە کە ئایا کومپانیا قەرزدارەکان‬ ‫دەتوانن بەڵێنەکانیان بۆ دانەوەی قەرز‬ ‫بەجێ بەهێنن یان نا ؟ پێش بینی کراوە‬ ‫کە لەیەک ساڵی داهاتوودا ڕێژەی قەرزە‬ ‫دەراوەکان لە ‪ ٨%‬دەبێت کە بە وتەی‬ ‫سایتی کردیت دەبێتە هۆی هەیجانی‬ ‫یارییە بازرگانیەکان و ئەگەر ئەمە ڕوو‬ ‫بدات لە ڕاستیدا ڕێچکەیەکی نوێ لە‬ ‫قەیرانی ماڵی لە جیهان دا دەست پێ‬ ‫دەکات ‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەنجامی ئەو گۆڕانکارییانەی کە‬ ‫لە واڵتە تازە پێگەشتووکاندا لە ڕەوتانە‬ ‫چی دەبێت ؟ دابەزینی بەهای پارەی‬ ‫نەتەوەیی هاندەری بردنە دەرەوەی‬ ‫سەرمایە لەم واڵتانە دەبێت ‪ .‬ئەنجامی‬ ‫ئەم گۆڕانکارییانە دەبێتە بەرز بوونەوەی‬ ‫بەهای دوالر لە الیەک و بەرزبوونەوەی‬ ‫بەهای قەرز وەرگرتن بۆ ئەم واڵتانە و‬ ‫لەالیەکی تر دەبێت هۆی دابەزینی بازاڕی‬ ‫هاوبەشی ‪ ،‬هەروەها بەکار خستنی‬ ‫دەسمایەی دەرەکی لەم واڵتانە کەم‬ ‫دەبێتەوە ‪ ،‬جێ باوەڕی ئەستەم تر‬ ‫و گرانتر دەبێت ‪ .‬بە توندی و الوازی‬ ‫شاهیدی بەرز بوونەوەی ئاوسان لەم‬ ‫واڵتانە دەبین و ئەنجامی کۆتایی دەبێتە‬ ‫ئەوەی کە گەشەی ئابووری کەم دەبێتەوە‬ ‫‪ .‬شوێنهاتی ئەم بارودۆخەی ئێستا بۆ‬ ‫ناوچەی یورۆ و جاپۆن بە ئەگەری زۆرەوە‬ ‫پەرەسەندنی گرژبوونەوەی ئابووری‬ ‫لەگەڵ دەبێت ‪ .‬بەهای ئاوسان لە ناوچەی‬ ‫یورۆ کەمێک زۆرتر لە سفرە و لە جاپۆن‬ ‫کەمتر لە ‪ . %١‬بەوەی کە دەوڵتەکان‬ ‫لەم ناوچانە یورۆ و ینی زۆر بەرچاویان‬ ‫بە بازاڕەکان دا باڵو کردووەتەوە بەاڵم‬ ‫ڕووبەری گەشتی نرخەکان سەرەوژێری‬ ‫هەیە ‪ .‬لەم ڕووەوە بە دوور نیە دیسان‬ ‫دەست بکەن بە باڵوکردنەوەی پارە لە‬ ‫بازاڕەکان بەهۆی ئەوەی کە لەسەر‬ ‫بڕوایەکی هەڵەن ولەسەر ئەو گومانەن‬ ‫کە ڕژاندنی پارە بە ناو بازاڕەکاندا‬ ‫دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی ڕووبەری‬ ‫گەشتی نرخەکان ‪ .‬بەاڵم ئەوەی لێرەدا‬ ‫ڕوو دەدات زۆر بوونی پارەی زیادە لە‬ ‫بازاڕەکان وگەورەبوونی تۆقلە ماڵیەکانە‬ ‫‪ .‬خاڵێککیتر کەلە هەموو بابەتەکەدا‬ ‫گرنگی پێ نادرێت ئەوەیە کە سەرەوژێری‬ ‫نرخەکان دەبێتە هۆی پەرەسەندنی ڕەش‬ ‫بینی لە نێوان هۆکانی ئابووری و ئەم‬ ‫ڕەش بینییە دەبێتە هۆیەک بۆ کەم‬ ‫بوونەوەی وەگەڕ خەستنی دەسمایە لە‬ ‫بەشەکانی وەبەرهێنەری ئابووری ‪ .‬لە‬ ‫ئەمریکا ئەگەر چی شوێنهاتی چوونەیەکی‬ ‫ئابووری بەو توندیەی کە لە ناوچەی یورۆ‬ ‫و جاپۆن لە ئارا دایە ‪ ،‬نیە بەاڵم کێشەی‬ ‫ئەمریکا بە شرۆڤەیەکی تر زۆر ئالۆزترە‬ ‫‪ .‬کێشەی سەرەکی ئابووری ئەمریکا لەم‬ ‫قۆناغەدا بەرزبوونەوەی بەهای دوالرە‬ ‫کە دەبێتە هۆی کەم بوونەوەی هەناردە‬ ‫لە ئەمریکا و لەسەر گەشەی ئابووری‬ ‫شوێنەواری نەرێنی دەبێت ‪ .‬هەڵبەت‬ ‫کاردانەوەی نزم بوونی بەهای نەوت لە‬ ‫سەر وەبەرهێنانی نەوتی خاو لە ئەمریکا‬ ‫زۆر مەترسی زیاترە ‪ .‬بەو شێوەی کە لە‬ ‫بارودۆخەکە دەردکەوێت بەشێکی زۆر لە‬ ‫بەرهەم هێنەرەکان تووشی مایە پووچی‬ ‫دەبن‪.‬‬ ‫بەهای کەمتر لە ‪ ٦٠‬دوالربۆ هەر بەرمیلێک‬ ‫بۆهەموو خاوەن بەرهم هێنانەکان مەترسی‬ ‫دارە ‪ .‬بەاڵم هەواڵی ئەوەمان هەیە کە لە‬ ‫بەرنامە هاوبەشەکانی ئەمریکا و عربستان‬ ‫کۆمپانیا گەورەکانی وەبەرهێنانی نەوتی‬ ‫خاویش بەشدارن و دەیانەوێت لە دەستی‬ ‫کۆمپانیا بچووکەکانی وەبەرهێنی نەوتی‬ ‫خاو ڕزگاریان بەبێت بەاڵم لە الیەکی‬ ‫ترەوە بەڵگەکانی تر نیشاندەری ئەوەیە‬ ‫کە بەرهم هێنانی نەوتی خاو لە زینوو‬ ‫کردنەوەی گەشەی ئابووری ئەمریکا بە‬ ‫تایبەتی لە کەم کردنەوەی ڕێژەی بێکاری‬ ‫لەم واڵتە نەخشی سەرەکی هەیە ‪.‬‬ ‫کەمێک دەبێت چاوەڕی بین تا بەزانین‬ ‫چی ڕوو دەدات لە داهاتوودا ‪.‬‬

‫‪Dwaroj@komala.com‬‬

‫بەڕێوەبەری نوسین‪:‬‬

‫فیروز مامۆیی‬

‫بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت‬ ‫سه‌ردانی ‪ www.komala.com‬بکه‌ ‌ن‬ ‫پەیوەندی ‪dwaroj@komala.com‬‬

‫شاجوانی كوردستان‪:‬‬ ‫هیوادارم كەس نەتوانێت خەونی ژنان‌و كچانی كورد بمرێنێ‬ ‫دالیا رێبوار‪ ،‬شاجوانی كوردستان‪ ،‬كچێكی‬ ‫ئەكتیڤ لەبواری كۆمەاڵیەتی‌و گەیاندنی‬ ‫یارمەتییە بە كۆبانێ‪ .‬لەم كورتە دیدارەدا‬ ‫لەگەڵ دوارۆژ دالیا باس لە چاالكییەكانی‬ ‫خۆی دەكات‪:‬‬ ‫دالیا خانم ئەم كاتەت باش و سپاس بۆ‬ ‫قبوڵ كردنی ئەم وتووێژە‪ .‬تكایە سەرەتا‬ ‫خۆتان بە خوێنەرانی دووهەفتەنامەی‬ ‫«دواڕۆژ» بناسێنن؟‬ ‫من ناوم «دالیا رێبوار حەسەن» لە‬ ‫ساڵی ‪1989‬ی زایینی و لە شاری مۆسكۆ‬ ‫پایتەختی واڵتی رووسیە لەدایك بووم و‬ ‫پاش ‪ 4‬مانگ لەگەڵ خانوادەكەم هاتینە‬ ‫واڵتی سوید‪ .‬ماستەری بواری كۆمەڵناسی‬ ‫و دەروونناسیم هەیە و ئێستاش لە شاری‬ ‫ستكهۆڵمی پایتەخی سوید كار و و چاالكی‬ ‫دەكەم لە بوارەكەی خۆمدا‪.‬‬ ‫‪ _2‬ئێوە جارێك وەكوو شاجوانی كوردستان‬ ‫دیاریی كراون‪ ،‬چی هانیدان كە لەم‬ ‫پێشبەركێیەدا بەشداریی بكەن و هەروەها‬ ‫دەتوانن بڵێن چۆن بوو بەشدارییتان لە‬ ‫دیارییكردنی شاجوانی جیهانییدا كرد؟‬ ‫لە ساڵی ‪2013‬ی زایینی بەشداریم كرد‬ ‫لە پێشبڕكێی «شاجوانی كوردستان»‬ ‫و هەڵبژێردرام بە ناسناوی « ‪Miss‬‬ ‫‪.»Social Network‬‬ ‫ئامانجی من لە بەشداریی كردن لەم‬ ‫پێشبڕكێیەدا حەز و ئارزوویەكی دێرینی‬ ‫من بوو و لە هەمان كاتدا ئەگەر پارە‬ ‫و پێداویستیەكم دەستكەوت لە رێگای‬ ‫یارمەتیدانی بەگشتی خەڵكی هەژار و‬ ‫دەستكورت و بەتایبەتی ژنان و مندااڵنی‬ ‫بەشمەینت سەرفی بكەم‪ .‬دوای ئەو‬ ‫پێشبڕكێیەش بڕیارمدا ساڵێك لە كوردستان‬ ‫بمێنمەوە بۆ ئەنجامدانی چەند كاری‬ ‫خێرخوازیی و هەستاین بە ئەنجامدانی‪:‬‬ ‫_ كەمپەینی قوشتەپە‬ ‫_ كەمپەینی عەربەت‬ ‫_تووشبووان بە نەخۆشی شەالل لە‬ ‫سەنتەری رووخۆش‬ ‫_ زیندانی چاكسازیی گەوران‬ ‫_ یارمەتیدانی مندااڵنی نەخۆشخانەی هیوا‬ ‫لە سلێمانی‬ ‫_ وە هەستام بە سەردانی گڵكۆ و بنەماڵەی‬ ‫«كاوە گەرمیانی» لەگەڵ مۆنۆمێنتی‬ ‫هەڵەبجە لە یادی خۆیدا‪.‬‬

‫دالیا رێبوار‬ ‫دواتر كە گەڕامەوە بۆ سوید‪ ،‬رێكخراوێكی‬ ‫ئاڵمانی پەیوەندییان پێ كردم و كاتێ زانیان‬ ‫ئەو هەموو چاالكیەم كردووە بۆ كوردستان‪،‬‬ ‫ویستیان بە ناوی كوردستانەوە بەشداریی‬ ‫بكەم لە یەكێك لە پێشبڕكێیەكانی‬ ‫جیهاندا‪ .‬چەند كچێكیش داخوازنامەیان‬ ‫نووسیبوو بۆ بەشداربوون لەو پێشبڕكێیەدا‬ ‫و لە ناو ئەو كچانەشدا منیان هەڵبژاردەوە‬ ‫بە ناسناوی»شاجوانی مەزنی كوردستان»‬ ‫لە ساڵی ‪2014‬ی زایینی‪ ،‬بۆ ئەوەی بتوانم‬ ‫بەشداربم لە پێشبڕكێی شاجوانی جیهانی‬ ‫لە ژێر ناوی «شاجوانی نێودەوڵەتی» لە‬ ‫واڵتی تایلەند‪.‬‬ ‫سەرەتا كارێكی سەخت بوو كە وەك‬ ‫كوردستان بەشداری بكەین‪ ،‬لەبەر ئەوەیكە‬ ‫كوردستان دەوڵەت نیە قبووڵیان نەدەكرد‬ ‫كە بەو ناوە بەشداریی بكەم‪.‬‬ ‫پاش ئەوەی قبوڵیان كرد بە ناوی‬ ‫كوردستانەوە بەشداریی بكەم‪ ،‬دەبوو بە‬ ‫جلی سار دارژەوە نمایشێك بكەم‪ .‬ئامانجم‬ ‫لە بەشداربوون لەم پێشبڕكێیەش ئەوە بوو‬ ‫كە كوردستان بە واڵتانی جیهان بناسێنم‬ ‫و لەم رێگایەوە بتوانم مشتێ لە خەرواری‬ ‫خزمەت و یارمەتی بە میلەتەكەم پێشكەش‬ ‫بكەم و بەردێك بخەمە سەر بەردەكان بۆ‬

‫بوژاندنەوە و بنیاتنان‪ .‬لەم رێگایەشەوە‬ ‫هەم یارمەتی ژنان و مندااڵنی كوردستان‬ ‫بكەم و هەم بە هەمووانی بسەلمێنم كە‬ ‫ژنانی كوردیش هیچیان كەمتر نیە لە باقی‬ ‫ژنانی جیهان‪.‬‬ ‫‪_3‬ئێستاكە دەستتان داوەتە كارێكی‬ ‫خێرخوازانە و بۆ ئەو مەبەستەش‬ ‫رێكخراوێكتان دامەزراندووە‪ ،‬دەكرێ‬ ‫سەبارەت بە ناو و هۆكاری دامەزراندنی ئەو‬ ‫رێكخراوەیە وردەكاری زۆرتر بخەنە روو؟‬ ‫ئێستا من لە واڵتی سوید هەستاوم بە‬ ‫دروست كردنی رێكخراوێك لە ژێر ناوی‬ ‫«ئارین میركان»ەوە‪ .‬سەنتەری ئەم‬ ‫رێكخراوەیە لە كوردستان و لە شاری‬ ‫سلێمانی دایە‪« .‬تاها رەسووڵ» سپۆنسری‬ ‫پرۆژەكان دەبێت‪.‬‬ ‫«ئارین میركان» ئەو ژنە شۆڕشگێڕە‬ ‫قارەمانە بوو كە لە كۆبانێ خۆی بەخت كرد‬ ‫و خۆی تەقاندەوە لەبەر ئەوەی نەكەوێتە‬ ‫بەردەستی تیرۆریستانی داعش و لە هەمان‬ ‫كاتیشدا ژیانی هاوڕێیەكانی بپارێزێت‬ ‫و ئامانجی رێكخراوەكەش ئەنجامدان و‬ ‫پێشەوەبردنی كاری خێرخوازییە‪.‬‬ ‫هەرەوەها بڕیاریشمان داوە لە كۆبانێەوە‬ ‫دەست پێ بكەین و هۆكارەكەشی ئەوە‬

‫بوو كە كۆبانێ چووە ناو الپەڕەكانی مێژوو‬ ‫و شۆڕشگێڕانی كوردیش سەلماندیان كە‬ ‫گەلی كورد گەلێكی كۆڵنەدەر و خەباتكارە‬ ‫و لە هەمان كاتیشدا هەموو كوردێك خۆی‬ ‫بە قەرزداری ئەو خەبات و بەرخۆدانەی‬ ‫خەڵكی خۆڕاگری كۆبانێ دەزانێت و بۆ ئەم‬ ‫مەبەستەش هەستاین بە سەردانی كۆبانێ‪،‬‬ ‫تا لە نزیكەوە بزانین ئەو شارە و خەڵكە‬ ‫تێكۆشەرەكەی پێویستیان بە چ یارمەتی و‬ ‫خزمەتگوزارییەك هەیە‪.‬‬ ‫ئەوەی جێگای دڵخۆشی و سەرنجدان‬ ‫بوو‪ ،‬ئەوەیە كە دوای باڵوبوونەوەی چەند‬ ‫زانیاری و وێنەم لە كۆبانێ لە تۆڕی‬ ‫كۆمەاڵیەتی «فەیسبووك»‪ ،‬یەكسەر‬ ‫واڵتی تایلەند پەیوەندییان پێوە كردم‬ ‫و رایانگەیاند كە دەیانەوێ بچنە كۆبانێ‬ ‫بۆ ئەوەی كاری خێرخوازیی پێشكەش‬ ‫بكەن و لە میدیا تایلەندیەكان بارودۆخی‬ ‫كورد و كوردستان باڵو بكەنەوە و بۆ ئەم‬ ‫مەبەستەش پێویستیان بە كارئاسانی‬ ‫هەبوو تا بگەنە كۆبانێ‪ .‬ئێستاش بەمزوانە‬ ‫بەتەماین لەگەڵ چەند كەسێك لە واڵتی‬ ‫تایلەندەوە سەردانی كۆبانێ و كەمپەكانی‬ ‫بكەین‪.‬‬ ‫یەكەم چاالكیمان لە كوردستانەوە دەستی‬

‫پێ كرد و دەستمان دایە ناردنی تەلەڤیزیۆن‬ ‫و رادیۆیەك بۆ كۆبانێ و ئێستاش لە سوید‬ ‫چاوەڕوانی چەند كارێكی یاسایین كە‬ ‫تەواو نەبووە بۆ ئەوەی بتوانین دەست بە‬ ‫ئەنجامدانی كارەكانمان بكەین‪ .‬تا ئێستا‬ ‫بە سەدان كەس ئامادەیی و خۆشحاڵی‬ ‫خۆیان دەربڕیوە و چەند كەسێكی بیانیش‬ ‫پەیوەندیی و پرسیاریان كردووە كە بە چ‬ ‫شێوازێك دەتوانن یارمەتی رێكخراوەكەمان‬ ‫بكەن‪ .‬ئێمە وەك رێكخراوی «ئارین‬ ‫میركان» لە كوردستان و سوید دەستمان‬ ‫پێ كرد و ئامانجیشمان گەورەكردنەوەی‬ ‫رێكخراوەكە و ناسین و یارمەتی وەرگرتن‬ ‫لە هەموو واڵتانی جیهانە‪.‬‬ ‫‪_4‬دوایین قسەوباستان بۆ گەنجانی‬ ‫هاوتەمەن و هەروەها هەموو هونەرمەندان‬ ‫و خەڵكی دەسڕۆیشتووی كوردستان‬ ‫و بەتایبەت كچان و ژنانی هەڵكەوتووی‬ ‫كوردستان چیە؟‬ ‫لە كۆتاییدا داواكارم لە هەموو بەرپرسانی‬ ‫دەزگا حكومیەكان‪ ،‬گەنجان‪ ،‬هونەرمەندان‬ ‫و بەتایبەت ژنان و كچانی كوردستان كە‬ ‫هەر كامەیان و لە جێگای خۆیان و بە‬ ‫پێی توانایان دەستپێبكەن بۆ خزمەت‬ ‫كردنی كوردستانەكەمان‪ .‬هیوای گەورەم‬ ‫ئەوەیە كە رۆژێك بێت هەر هەموومان لە‬ ‫ژێر ئااڵی كوردستانی گەورە و پێكهاتوو‬ ‫لە هەر چوارپارچە‪ ،‬شوناس و ناسنامە‬ ‫و رەسەنایەتی خۆمان بە شانازی و‬ ‫سەربەستیەوە بەرز كەینەوە و واز لە بیری‬ ‫تەسك و تاكڕەوانە بهێنین و هەموو تاكێكی‬ ‫كورد ببێت بە خاوەن پاساپۆرتێكی كوردی‬ ‫بە ناوی «كوردستان»و ئیتر بەسە با‬ ‫پاساپۆرتی هیچ واڵتێكی دیكە نەبینین‬ ‫و لە هەمان كاتیشدا كوردستانیش و ئااڵ‬ ‫جوانەكەی لە سەر نەقشەی جیهان ببینین‪.‬‬ ‫هیوا و ئۆمێدم ئەوەیە‪ ،‬هەموو تاكێكی‬ ‫كورد و بەتایبەت كچان و ژنانی چەوساوە‬ ‫و بەشمەینەتی كورد‪ ،‬هەموو خەون‬ ‫و ئاوات و ئارزووەكانیان بێتە دی و‬ ‫كەس نەتوانێ خەونەكانیان بمرێنێ‪.‬‬ ‫هیوای ئاشتی‪ ،‬دیمۆكراسی‪ ،‬یەكسانی لە‬ ‫نێوان ژن و پیاودا دەخوازم‪ .‬كوردستان‬ ‫پێویستی بە هەموومانە‪ ،‬بۆیە لە كۆتاییدا‬ ‫دەڵێم‪« :‬هەموومان بە سەربەرزی بژین بۆ‬ ‫كوردستان و كوردستانیش ئاوەدان و رازاوە‬ ‫بێ بۆ هەموومان»‪.‬‬

‫ژمارەیەک لە پێشمەرگەکانی کۆمەڵە لە بەرەکانی شەڕ دژی داعش‬