كۆماری ئیسالمی
شیعری
خوڵقێنەری قەیرانە
زام پێوان
یەك لەدوای یەكەكان
بۆ کاک فواد
》6-7
》2
ره‌زا که‌عبی سی‌و سێ ساڵ له‌گیانبه‌ختكردنی تێپه‌ڕ ده‌بێت، به‌اڵم هه‌رده‌ڵێی چه‌ند ساتێك له‌وه‌پێش هه‌واڵی گیانبه‌ختكردنی باڵوبووته‌وه .هه‌مووان پاش سی‌و سێ ساڵ به‌داخ‌و كه‌سه‌رێكی واوه باس له‌مه‌رگی كاك فوئاد ده‌كه‌ن كه ده‌ڵێی مه‌رگی فوئاد تازه روویداوه .هه‌ركات ل ه كۆڕ‌و كۆمه‌ڵێكدا ناوی فوئاد ده‌هێنرێت ،ئه‌و كه‌سانه‌ش ك ه هیچ كات كاك فوئادیان نه‌دیوه ،به‌خ هم‌و په‌ژاره‌یه‌كه‌و‌ه باس له‌مه‌رگی كاك فوئاد ده‌كه‌ن ك ه ده‌ڵێی چه‌ندین ساڵ له‌گه‌ڵیدا كاریان كردوه‌‌و په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵیدا هه‌بووه .پاش 33ساڵ له‌مه‌رگی كاك فوئاد ،هێشتا هه‌مووان‌و به‌تایبه‌تی رێبه‌ریی كۆمه‌ڵ ه هه‌ست به جێگه‌ی خاڵی ئه‌و ده‌كه‌ن .ئه‌م هه‌سته ده‌رباره‌ی فواد به‌شێوه‌یه‌كی سه‌یر بۆ جه‌ماوه‌رێكی به‌رینتر له‌كوردستان ،نه‌ك ته‌نها كوردستانی ئێران ،به‌ڵكو له‌به‌شه‌كانی دیك ه كوردستان گواستراوه‌ته‌وه‌‌و بزوتنه‌وه‌ی سۆسیالیستی‌و چه‌پ نه‌بوونی كاك فوئاد ب ه كۆسپێكی گهوره بۆ خۆی ده‌زانێت. نۆی خه‌رمانان ساڵرۆژی مه‌رگی فوئادی موسته‌فا سوڵتانی ،دامه‌زرێنه‌ر ،رابه‌ری دیارو به‌رچاوی كۆمه‌ڵه ،زیندانی سیاسی خۆڕاگری گرتوخانه‌كانی رژیمی شا ،سیمای بێوێنه‌ی بزوتنه‌وه‌ی سوسیالیستی‌و چه‌پ له‌كوردستان‌و ئێران، خه‌باتكاری ریزه‌كانی خۆڕاگریی دژی داگیركاری رژیمی كۆماری ئیسالمی له‌كوردستان ،دۆست‌و هاوڕێی خه‌ڵكی زه‌حمه‌تكێش‌و داكۆكیكاری سه‌رسه‌ختی مافه‌كانیان‌و به‌شداریكردنیان ل ه بزوتنهوه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانه. نۆی خه‌رمانان ساڵرۆژی مه‌رگی فوئادی موسته‌فا سوڵتانی ،دامه‌زرێنه‌ر ،رابه‌ری دیارو به‌رچاوی كۆمه‌ڵه ،زیندانی سیاسی خۆڕاگری گرتوخانه‌كانی رژیمی شا ،سیمای بێوێنه‌ی بزوتنه‌وه‌ی سوسیالیستی‌و چه‌پ له‌كوردستان‌و ئێران، خه‌باتكاری ریزه‌كانی خۆڕاگریی دژی داگیركاری رژیمی كۆماری ئیسالمی له‌كوردستان ،دۆست‌و هاوڕێی خه‌ڵكی زه‌حمه‌تكێش‌و داكۆكیكاری سه‌رسه‌ختی مافه‌كانیان‌و به‌شداریكردنیان ل ه بزوتنهوه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانه. سی‌و سێ ساڵ له‌وه‌پێش‌و له‌رۆژی نۆی خه‌رمانانی ساڵی 1358رادیۆی تاران كاتژمێر دووی پاشنیوه‌رۆ به‌خۆشحالیه‌كی زۆرهوه هه‌واڵی كوژرانی رابه‌ری (چد انقالب) فوئاد مسته‌فا سوڵتانی راگه‌یاند .مه‌رگی كاك فوئاد ریزه‌كانی كۆمه‌ڵه‌‌و به‌تایبه‌تی رێبه‌رییه‌كه‌ی هه‌ژاند ك ه به‌هۆی هێرشی هێزه‌كانی رژیم بۆ سه‌ر كوردستان له‌چركه‌ساتێكی هه‌ستیار‌و مێژوویدا بوون .به‌بێ ناوی فوئاد درێژه‌دان به‌هه‌ڵسوڕانی كۆمه‌ڵه‌‌و ئه‌و به‌رپرسیارێتیه گرنگه‌ی خرابووی ه ئه‌ستۆی ئه‌سته‌م بوو .كۆماری ئیسالمی ك ه به‌باشی له‌ده‌ورونه‌قشی كاك فوئاد بۆ كۆمه‌ڵه‌‌و بۆ بزوتنه‌وه‌ی شۆڕشگێڕانه‌ی گه‌لی كورد به‌ئاگا بوو ،به‌م هۆیهوه هه‌واڵی مه‌رگی كاك فوئادی به‌په‌ل ه باڵوكردهوهو بۆ تێكشاندنی هه‌رچه‌شن ه به‌رخۆدان‌و رۆحیه‌ی شۆڕشگێڕانه‌‌و خه‌باتكاران ه هه‌وڵیدا له‌سه‌ر باڵوكردنه‌وه‌ی هه‌واڵی مه‌رگی كاك فوئاد سه‌رمایه‌گوزاری بكات. ده‌قی وتاره‌که له ال‌په‌ڕه 4دا بخوێنه‌ره‌وه
》10
که‌مانگه‌ر
یادی دوو سه‌رکرد‌ه و رابهر هاوڕێ فوئادی مسته‌فا سوڵتانی هاوڕێ سدیقی که‌مانگه‌ر
هاوڕێ سدیق که‌مانگه‌ر
dwaroj@komala.net
》9-8
کاک فوادی مسته‌فا سوڵتانی
فواد ،ئه‌و ناوه‌ی په‌یوه‌ست بوو به ئه‌فسانه‌كان
کاک سدیقی
دوو هه‌فته‌نامه‌یه‌كی سیاسی گشتییه كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان ده‌ریده‌كات ژمار‌ه ( )59ساڵی پێنجەم 13 - 201٢/9/3ی خه‌رمانانی 1391 نرخ 500 :دینار
یادی رێبەری نەسرەوتوو
سەروتار
بۆ یادی
ل3
هاوڕێ فوئاد مسته‌فا سوڵتانی
كۆماری ئیسالمی هێزه‌كانی له‌ناوچه كوردنشینه‌كان مۆڵ ده‌دات ی زۆر ی رۆژئاوا به‌رێژه‌یه‌ك جێگری فه‌رمانده‌ی ناوچه‌ی په‌دافه‌ندی «بیانی» له‌واڵتانی دراوسێی ئه‌م ئازه‌ربایجان ی ئاسمانی باكوری رۆژئاوای ئێران ناوچه‌ی ه گه‌ڕانده‌وه .چاوێرانی سیاسیش په‌ره‌یسه‌ندووه‌‌و ناوچ ه سنوورییه‌كان ی رایگه‌یاند چه‌ندین چ هك‌و چۆڵی به‌رگریی پێیانوای ه شكست هێنانی گفتوگۆ مه‌ریوان‌و پیرانشارو شنۆو پاوه‌و قه‌سر ئاسمانییان ل ه 300خاڵی سنوریی ئه‌تۆمییه‌كانی زۆربوونی گوشاره‌كانی شیرینیشی گرتووه‌ته‌وه. له‌سنوره‌كانی باكوری رۆژئاوای ئێران رۆژئاواو ئه‌گه‌ری هێرشی ئیسراییل ،زانیارییه‌كان ئاماژه به‌وه‌ده‌كه‌ن ك ه ی به‌سیج‌و چه‌كدار‌ه ی هه‌ردوو هێز كۆماری ئیسالمی خستۆت ه جموجوڵ‌و له‌بر دامه‌زراندوه. هێزه‌كانیان له‌ناوچ ه سنورییه‌كان له‌حاڵ كورده‌كان ك ه ب ه “جاش” ناسراون، ی ناوچ ه كوردییه‌كان ی ئه‌من ره‌وش ناوبراو ب ه ئاماژه به‌وه‌ی چه‌ندین ئاماده‌باشیدان. ی پاسداران‌و ی مانگێك ه دراوه‌ت ه ده‌ست سوپا چه‌ک و موشه‌کی نوێیان له‌و ناوچان ه ئه‌مه‌ش له‌كاتێكدای ه كه ماوه ی ی پشكنین ی ئیتاڵعات‌و خاڵ ی ئێران ده‌زگا ی هێزه سه‌ربازییه‌كان دامهزراندووه ،هۆكاری ئه‌م مانۆر‌ه جموجۆڵ نوێیه‌ی رژیم بۆ هه‌ستیاربوونی ناوچه‌كه‌‌و له‌ناوچ ه كوردنشینه‌كان به‌تایبه‌ت توندیان له‌نێوان شار‌ه كوردییه‌كاندا ی ی دامهزراندووه ك ه پێشتر رێوشوێن پارێزگا ی باشوور دامه‌زراندنی چه‌ندین یه‌ك ه له‌هێزی كرماشان‌و
ئه‌منی له‌و ناوچان ه بهو شێوه به‌رفراوان ه نه‌گیراوه‌ته‌به‌ر. ی سوپای پاسداران ئه‌و هێزه نوێی ه ی ی نۆژه‌نكردنه‌و‌ه له‌ئێستادا سه‌رگه‌رم ی سه‌ربازییه‌كان له‌باره‌گا زۆرێك سه‌رسنوورن له‌گه‌ڵ هه‌رێم‌و به‌ده‌یان ی نوێیان له‌و ناوچان ه ی چاودێری تاوه‌ر ی شنۆ ی شار دروستكردووه ،له‌سنوور ی سه‌رسنوور ی ره‌وان ه چ هك‌و ته‌قه‌مه‌ن ی ی موشه‌ك ده‌كرێت‌و هه‌ندێك سه‌كۆ ی به‌ره‌و ناوچ ه كوردنشینه‌كان دوورهاوژ گواستووه‌ته‌وه.
هاوسه‌رگیریی كچانی خوار ته‌مه‌ن 10ساڵ زیاد ده‌كات به‌پێی ئامارێكی ره‌سمی رێژه‌ی هاوسه‌رگیریی كچانی خوار 10ساڵ ل ه ئێران په‌ره‌ی سه‌ندوه‌‌و له‌پارێزگانی ئیالم ،لۆرستان‌و ئازه‌ربایه‌جانی رۆژئاوا گه‌یشتووه ئاستێكی مه‌ترسیدار. هه‌ر به‌پێی ئه‌و ئاماره له ساڵی رابردوو 75كچ‌و كوڕی ته‌مه‌ن خوار 10ساڵ له شاری تاران هاوسه‌رگیریان كردووه. هه‌روه‌ها 3929كچ‌و كوڕی ته‌مه‌ن 10 ساڵ بۆ 14ساڵ هاوسه‌رگیریان كردووه. سه‌باره‌ت به‌چوونه‌سه‌ره‌وه‌ی رێژه‌ی هاوسه‌رگیری مندااڵنی كچی خوار ته‌مه‌ن 10ساڵ ،ئه‌ندامێكی ئه‌نجومه‌نی پاراستنی مافی مندااڵنی ئێران ده‌ڵێت :رێژه‌ی هاوسه‌گیریی مندااڵن‌و به زۆر شوودانی كچان له ئێران له ته‌شه‌نه‌سه‌ندێكی خێرادایه‌‌و هه‌ڕه‌شه بۆ سه‌رجه‌م كۆمه‌ڵگه‌ی ئێران دروست ده‌كات .به‌پێی یاسای بنچینه‌یی ئێران ،مندااڵنی ته‌مه‌ن خوار 10ساڵ
بۆیان هه‌یه هاوسه‌رگیری بكه‌ن‌و ئه‌و هاوسه‌رگیریانه به‌فه‌رمی‌و یاسایی ئه‌نجام ده‌درێت .له یاسای بنچینه‌یی ئێران ،هیچ ماده یاسایه‌ك بۆ رێگریكردن له به‌زۆر شوودانی كچان‌و هاوسه‌گیریی كچان‌و كوڕانی خوار ته‌مه‌ن 10ساڵ بوونی نییه ،ناوه‌نده‌كانی پاراستنی مافی مندااڵن داوا له ده‌زگه‌ی دادوه‌ریی ئێران ده‌كه‌ن ،رێوشوێنێكی گونجاو بۆ كه‌مكردنی ئه‌م دیارده‌یه بگرنه به‌ر .چاودێران هۆكاری زۆربوونی ئه‌م دیارده‌یه بۆ هه‌ژاریی‌و گوشاره ئابورییه‌كان‌و شه‌رعیه‌تی به‌شوودانی كچانه له‌روانگه‌ی ئاینیی ئیسالمه‌وه كه رێگه ده‌دات بنه‌ماڵه‌كان به‌ئاسانی یاری به چاره‌نوسی منداڵه‌كانیان بكه‌ن. هاوسه‌رگیری له نێوان مندااڵن له ئێران زیاتر له پارێزگاكانی باشووری ئێران ده‌بینرێ كه كه‌ش‌و هه‌وای گه‌رمی ئه‌و ناوچانه هۆكارێكه بۆ زووتر باڵغبوونی مندااڵن .له ئه‌نجامی توێژینه‌وه‌یه‌كدا
رێنماییه ئاینیه‌کان یه‌کێک له‌هۆکاره‌کانی هاوسه‌رگیریی مندااڵن له‌سه‌ر 33شاری پارێزگاكانی بوشه‌هر‌و مه‌ال ئایینیه‌كان ته‌نها له‌سه‌ر كاغه‌زێك سیستان‌و به‌لوچستان‌و خوزستان‌و ده‌ینووسن‌و له ناوه‌نده فه‌رمیه‌كان لوڕستان ،ده‌ركه‌وتووه به زۆر شوودانی تۆماری ناكه‌ن. ئاماری به‌رزبوونه‌وه‌ی كچانی ته‌مه‌ن خوار 10ساڵ ،بووه‌ته له‌گه‌ڵ نه‌ریتێكی كۆمه‌اڵیه‌تی .جیا له‌م ئاماره هاوسه‌رگیریی مندااڵن له ئێران فه‌رمیانه ،له گوند‌و شارۆچكه‌كانی ئێران له‌كاتێكدایه كه ئاماری ته‌اڵقیش هاوسه‌رگیریی خوار 10ساڵیش هه‌یه كه به‌رزبوونه‌وه‌ی به‌رچاوی به‌خۆوه بینیوه.
ژمار‌ه ( )٥9ساڵی پێنجەم201٢/9/3 ، dwaroj@komala.net
بۆ کاک فوئاد بێهروز مه‌له‌کشا
ئه‌ی ئه‌و كه‌سه‌ی له بێده‌نگی مه‌رگه‌ساتی وه‌رزی ره‌شا به مه‌شخه‌ڵی ئه‌ندێشه و تیشكی هاوارت خه‌ونی قووڵی شه‌وپه‌رستانت ده‌زڕاند! ئه‌ی ئه‌و كه‌سه‌ی له وشكه جاڕی هه‌زاره‌ی بێ بارانا بۆ كێڵگه‌ی تینووی ئاواتی به‌دینه‌هاتووی هه‌ژاران رۆحی بارانی ئازادی و ئاوی روونی یه‌كسانی بووی، تۆ گزنگێك له زنجیره‌ی ره‌چه‌ڵه‌كی ئه‌ویندار و له گه‌ڵ هه‌موو ئاسۆ روونه‌كانی دنیا په‌یوه‌ندیت بوو، بۆیه كاتێك سه‌رت ده‌سوو به نێو چاوانی چیاوه، چیات له سام ده‌ئاخنی و سكااڵی تۆ له‌گه‌ڵ ده‌ریا ئاره‌قه‌ی شه‌رمی به ته‌وێڵ به‌رزیی ده‌ریاوه ده‌نه‌خشاند! ئ هی ئه‌و كه‌سه‌ی به شنه‌بای خۆشه‌ویستیت قژ و كه‌زیه‌ی مندااڵنی چاره‌نووست شانه ئه‌كرد، تۆ گه‌رده‌لوولی نه‌فره‌تی مێژووی خنكاوی هاوار و وه‌ك شه‌پۆلی تووڕه ویاخی، یاخی له یاساكانی ئاو ، نه‌زمی زه‌لكاوت ده‌شڵه‌ژاند! ئه‌ی ئه‌و كه‌سه‌ی بارستایی دیواری مه‌رگ، له به‌رانبه‌ر هه‌نگاوه به‌رزه‌كانتدا نزمه و نه‌وی، تۆ نامری! تۆی چه‌مكی ژیواری ژین و هه‌تا هه‌تا، له ناو دڵی خه‌ڵكدا ده‌ژی!...
3
2
ژمار‌ه ( )٥9ساڵی پێنجەم201٢/9/3 ،
راپۆرت
dwaroj@komala.net
یاسای نوێی سزای ئیسالمی لە ئێران سەركوت یاسایی دەكات دواڕۆژ
رێكخراوێكی نێونەتەوەیی مافی مرۆڤ ئاماژەی بە یاسای نوێی سزادانی ئیسالمی ئێران كردووەو ئەم مەسەلەی بە ناتەبا لەگەڵ یاسا جیهانیەكانی مافی مرۆڤ هەڵسەنگاندووە .هەر لەم پەیوەندەدا چاودێری مافی مرۆڤ بە دەركردنی راگەیاندنێك لە ژێر ناوی یاسایی‌كردنەوەی سەركوت ،لەمەڕ هەڵسەنگاندنی نوێی سزاكان لە ئێران ،خوازیاری هەڵوەشانەوەی ئەو یاسا بووە كە لە الیەن مەجلیسی شورای ئیسالمیەوە پەسەند كراوەو دواتر لە الیەن شورای نیگابانەوە تەئیدكراوە‌و ئێستاش لە قۆناغی واژۆكردن‌و گەیاندن بە دەستی سەرۆك كۆمارە .جەو ئیستۆرك جێگری بەڕێوەبەریی بەشی رۆژهەاڵتی ناوەڕاستی چاودێریی مافی مرۆڤ وتوویەتی ،ئەو بە ناو چاكسازیەی كە ئەنجامدراوە بە مانای هەنگاونان بەرەو چاكسازی لە یاسای سزادانی ئیسالمی نییە كە ئیزن بە دەوڵەت دەدات ،زیندان ،ئەشكەنجە‌و ئێعدامی نەیاران
بەڕێوە ببات .ئەگەر كۆماری ئیسالمی بە راستی دەیەوێت پابەندی بەڵێنە مرۆییەكانی بێت دەبێ بە بێ پێش‌مەرج ئێعدامی مندااڵن، بڕینی ئەندامانی لەش‌و سەنگسار رابگرێت. چاودێری مافی مرۆڤ لەمبارەوە هوشداریداوە كە ئەگەر ئەم یاسا نوێیە بەم‌زووانە بەڕێوە بچێت ،ئەمە نیشاندەری ئەوەیە كە ئاخوندەكان بە پێی یاسای فقهی شیعەی جەعفەری كە تەنانەت لە نێو یاسای شەریعەت بوونی نییە ،نەیارانی سیاسی خۆیان لە دادگاكانی ئینقالب مەحكووم دەكەن .یەكێك دیكە لە پێشێلكاریەكان لەم یاسا نوێیە ،ناڕوونی سەبارەت بە تاوانی ئەمنیەتی نەتەوەییە كە لە بەشێكدا ،كەڵك وەرگرتنی تاوانبار لە مافی بنەڕەتیی بە تاوان ناولێ دەبرێت .یاسای نوێ ،دەركردنی حوكم‌گەلێك وەك سەنگسار ،شەالق‌و بڕینی ئەندامانی لەش رەت ناكاتەوە ،لە حاڵێكدا كە ئەم سزایانە لە بواری رێككەوتننامەكانی مافی نێونەتەوەیی ،بە وەحشیگەریی‌و ئەشكەنجە پێناسەكراوە‌و هەروەها هەاڵواردن دژی ژنان‌و كەمایەتیەكانیش لەم پرۆسەدا
جێگیر دەبن. راگەیاندنی چاودێری مافی مرۆڤ باس لەوە دەكات كە كۆماری ئیسالمی ئێران لە سەرەوەی ریزبەندی ئەو واڵتانەدایە كە كەسانی ژێر 18ساڵ ئێعدام دەكات‌وئەمە لە حاڵێكدایە كە دەوڵەت بە هەڵپەساردنی بەڕێوەچوونی حوكم تا ئەو كاتەی كە مێرمنداڵ دەگاتە تەمەنی 18ساڵ ،نیشاندەدات كە كەسانی خوار تەمەن 18ساڵ ئێعدام ناكات .لە ساڵی 2011رێژەی ئەو مێرمندااڵنەی كە لە ئێران حوكمی ئێعدامیان بۆ دەركراو چاوەڕێی بەڕێوەچوونی حوكمەكەیان بوون ،گەیشتە النیكەم 143كەس. بە پێی وتەی جێگری بەڕێوەبەریی چاودێریی مافی مرۆڤ سەبارەت بە یاسای نوێی سزادانی ئیسالمی ،ئەم یاسا هیچ یارمەتی‌یەك بە دۆخی مافی مرۆڤ نادات بەڵكوو بەستێنی بەڕێوەچوونی ناعاداڵنەی حوكمەكان دەڕەخسێنێ‌و ئەمەش لە خۆیدا نیشاندەری ئەوەیە كە دەزگای قەزایی كۆماری ئیسالمی بووەتە كەرەسەی سەرەكی سەركوتی جەماوەری خەڵكی ئێران.
دەورونەقشی تورکیە لە ئاست گۆڕانکارییەکانی ناوچەکە ئا :شه‌هرام وه‌حدانی تورکیە لە نێو واڵتانی رۆژهەاڵتی ناڤین، واڵتێکی تایبەتە ،لە رووی جوغرافیاو شارستانییەتەوە ،واڵتێکی رۆژهەاڵتییە ،بەاڵم هاوکات سیستەمی بەڕێوبەرایەتی دەسەاڵت‌و دیپلۆماسی لەم واڵتە تارادەیەک هاوشێوازی واڵتانی رۆژئاوایە ،هەروەها لە رووی ئابووری، تکنۆلۆژی‌و کەلتورییەوە لە زۆربەی واڵتانی عەرەبی رۆژهەاڵتی ناڤین پێشکەوتووترەو هەربەم پێیە دەچێتە خانەی واڵتانی رۆژئاوایی. بێ شک سیاسەتی ئابووری ئەم واڵتە ،لەم دواییانەدا ئاڵوگۆڕی بەرچاوی بەخۆوە بینیوە و ئانکارا بەهۆی پێشکەوتن‌و گەشەی ئابووریی بەرچاویەوە ،کە لەگەڵ تێکشکان‌و الوازی ئابووری ئێران هاوکات بووە ،توانیویەتی لەچاو رکابەری سەرەکی خۆی واتە دەسەاڵتی تاران ،دەورو نەخشێکی زیاتر لە ناوچەکەدا بگێڕێت .بەتایبەتی لەیەکساڵی رابردوودا ،کە سەرهەڵدانی بزووتنەوەی بەهاری عەرەبی، زۆربەی دەسەاڵتە پاوانخوازەکانی ناوچەی رۆژهەاڵتی ناڤینی تووشی قەیران کردو تەنانەت بەشێک لە دیکتاتۆرییەکان لەئاکامیدا رووخان ،دەسەاڵتی ئیسالمگەرای تورکیە وێرای رۆڵگێڕانی بەرفراوانی لەهەڵسەنگاندنە سیاسییەکانی ناوچەکە ،تێکۆشاوە تا بە ئاراستەکردنی کردنی مودێلێکی نوێ لە سیستەمی بەڕێوبەرایەتی دەسەاڵت ،بریتی لە دابەزاندنی سیستەمێکی چەند حیزبی دیموکراسییانە کە تێدا مافی بەشداری‌و دەنگدان لە هەڵبژاردنەکان ،رادەربڕینی ئازاد و راگەیاندنی سەربەخۆ تا رادەیەک دەستەبەر کراوە ،وە هەروەها نواندنی مودێلێکی نوێ لە ئیسالمگەرێتی کە گەلێک لە ئیسالمی توندرەوی کۆماری ئیسالمیو ئەلقاعیدە دوورو جیاوازە، ئامانجەکانی خۆی بپێکێت‌و لەچاو ئێرانی لەپەراوێزکەوتوو و الواز ،کە بۆخۆی گیرودەی قەیرانگەلی جۆراوجۆری سیاسی‌و ئابوورییە، لە گۆڕانکارییەکانی ناوچەکەدا دەستێوەردانی زیاتری بێت‌و بۆ پاراستنی بەرژەوەندییە کورت ماوەو درێژماوەکانی لە رۆژهەاڵتی ناڤین‌و لەئاستی نێونەتەوییدا ،هاوسەنگی هێزەکان بەدڵخۆازی خۆی بگۆڕێت. بەلەبەرچاوگرتنی ئاکامی هەڵبژاردنەکان لە دوو واڵتی میسرو تونس ،کە تیدا دوو حیزبی ئەلئیخوان و ئەلنێهزە ،سەرکەوتنیان وەدەستهێنا ،دەتوانین بڵێین کە هەوڵەکانی تورکیە بەئەنجام گەیشتووەو ئەردۆغان‌و حیزبی دادو گەشەی تورکیە تا ئەمڕۆ ،لەبواری سیاسەتی دەرەوە ،وەکوو ئەکتەرێکی لێهاتوو، رۆڵی خۆیان بە جوانی نواندووە .وێرای هەموو ئەمانە ،زلهێزانی جیهانیش تا ئاستێک لەگەڵ ئانکارا ڕێک‌کەوتوون‌و لە هەلومەرجی هەنووکەییدا ،بۆ چارەسەری قەیرانێک کە هەموو واڵتانی موسڵمانی رۆژهەاڵتی ناڤینی لە خۆ گرتووە ،سیستەمی سێکۆالر دیمۆکراسی تێکەڵ بە ئیسالمی نەرم‌و نیانی تورکیە ،بە
باشترین مۆدێل دەزانن .پێدەچێت بەگشتی رۆژئاواو بەتایبەتی ئەمریکا ،لەسەر ئەم باوەڕەن کە بۆ پووچەڵ کردنەوەی مەترسی پەرەسەندنی ئیسالمی توندڕەوی دژبەری رۆژئاوا ،دارشتنی پالنی رۆژهەاڵتی نوێی هاوپێچ لەگەڵ تورکیەی ئێستادا ،باشترین هەڵبژاردەی بەردەستە ،کەلەچاو شەڕی چەکداری و ئامادەبوونی سەربازیی لەناوچەکەدا گەلێک کەم مەترسیترو کەم خەرجترە. بەاڵم لە الیەکی دیکەوە نزیکی‌و هاوسنووربوونی تورکیە لەگەڵ سووریە ،کە درێژخایەنترین قەیرانی ئەزموون کردووە ،بەتایبەت ئەوەی کە واڵتی سووریەش بەشێک لە کوردستانی پارچەپارچەکراوی لە خۆ گرتووەو دانیشتووانی کوردستانی رۆژئاوا لە درێژەپێدان بە بزووتنەوەی رزگاریخوازی لەم واڵتەدا، ئامانجەکانی خۆیان رەچاودەکەن کە لەرووی سروشتەوە لەگەڵ بەرژەوەندییەکانی تورکیەدا ناتەبان ،لەسەر ئەم بنەمایە ئانکارا هەست بە مەترسی دەکات‌و سیاسەتێکی دوو الیەنەی لە سووریەدا گرتووەتە بەر .لەالیەکەوە الیەنگری رووخانی دەسەاڵتی بەشارئەسەدەو لە الیەکی دیکەوە ،تێدەکۆشیت ئامانجەکانی نەتەوەی کوردی دانیشتووی سووریە وەدی نەیەت. روون‌و ئاشگرایە کە دەسەاڵتەکانی ئێران، تورکیەو عیراق ،هەروەها سووریە ،بەدرێژایی چەند دەیەی رابردوو ،وێرای هەموو ملمالنێ‌و رکابەرییەکانیان ،لە دژایەتی کردن لەگەڵ نەتەوەی کوردو بزووتنەوەی سەربەخۆیی خوازی کوردستان هاودەنگ‌و هاوڕا بوون. دوای رووخانی رژێمی سەدام‌و ئەوەی کە بەشێک لە خەونەکانی حیزبە کوردییەکان‌و دانیشتووانی کوردی عێراق هاتەدی‌و گەلی کورد لە کوردستانی باشوور توانی لە دوی رووخانی رژێمی سەدام ،دەستکەوتێکی میژوویی‌و کەم وێنە بۆخۆی مسۆگەر بکات‌و تارادەیەک سەربەخۆیی وەدەست بێنێت، ئێستا سەرەی کوردستانی رۆژئاوا هاتووە کەلە ساتە مەرگی دەسەاڵتی بەشارئەسەددا، چاوەڕوانی وەدەستهێنانی دەستکەوتێکی شیاو بێ‌و چارەنووسی دوارۆژی خۆی بنووسێت .لە هەلومەرجێکدا کە شارەکانی باکووری سووریە یەک لە دوای یەک ،لە ژێر رکێفی دەسەاڵتی دەمیشق رزگار دەبن، بەڕێوبەرانی کاروباری ناوچە ئازادکراوەکانی کوردستان لە چاو ناوچەکانی سونە نشینی سووریە ،دەسەاڵتێکی سەقامگیرتر‌و بە دوور لە توندوتیژییان دامەزراندووە و لەم بوارەدا جوانتر لەبەشەکانی دیکە خۆیان نواندووە و جارێکی دیکە سەلماندیان نەتەوەی کورد شیاوی بە دەوڵەتبوون‌و سەربەخۆییە .بەاڵم سەرەڕای ئەوەی کە دەسەاڵتی ناوەندی لەم ناوچانە پاشەکشەی کردووە ،کوردستانی سووریە تا گەیشتن بە سەربەخۆیی رێگەیەکی دژواری لە پێشدایە. کێشەی یەکەمی کوردەکانی سووریە ،کێشەی ناوخۆیە ،کە لە الیەن خێڵ‌و هۆزەکانی عەرەبی
دانیشتووی ناوچە کوردنشێنەکان سەری هەڵداوەتەوە کە پێدەچێت تورکیەش هاندەرو یارمەتیدەریان بێت .بەاڵم کێشەی دووهەم و سەرەکی ،کە مەترسی خستووەتە سەر کوردستانی سووریە ،لە الیەن تورکیەوەیە. بە بڕوای ئانکارا ،داخوازی کوردەکانی رۆژئاوا، هاوشێوەی خواستی دانیشتووانی کوردستانی باشوور ،بریتی لە وەدەست هێنانی مافی چارەی خۆنووسین‌و سەربەخۆیی ،بە هیچ شێوەیەک جێگەی پەسەند نییەو دەسەاڵتی تورکیە هەموو هەوڵەکانی خستووەتەگەڕ تا لەم ناوچانەدا ئاڵۆزی‌و ناسەقامگیری ساز بکات. حیزبەکوردییەکانی ئۆپۆزیسیۆنی سووریە رایانەگەیاندووە کە دوای رووخانی دەسەاڵتی بەشارئەسەد ،خوازیاری بەرێوەچوونی راخوازییەکی گشتین‌و پێناچێت داواکاری دامەزراندنی واڵتێکی سەربەخۆبن ،و بەشداری لە دەسەاڵتێکی فێدێراڵ ،بە باشتر دەزانن کە تێدا خۆیان کاروباری ناوچەکە بەڕێوە ببەن. بەاڵم تورکیە کە گەورەترین‌و پردانیشتووترین بەشەکانی کوردستانی لە خۆ گرتووە ،نیگەرانی بە دواهات و ئاکامەکانی وەها ئەنجامێکەو دانی هەرچەشنە سەربەخۆییەک بە کوردستانی سووریە ،بە هەڕەشەیەک بۆسەر دەسەاڵتی خۆی لەقەڵەم دەدا .بێگۆمان قەیرانی سووریە، قەیرانێکی ناوخۆیی نییەو کاردانەوەی ناوچەیی‌و تەنانەت جیهانی لێدەکەوێتەوە ،بەاڵم سەرەڕای ناتەبایی بەرژەوندییەکانی کوردستان لەگەڵ بەرژەوەندی واڵتانی لە خۆگرتوو و داگیرکاری خاکی کوردنشین ،مێژوو سەڵماندوویەتی رەوایی بزووتنەوەیەک ،سەرکەوتنی بە دواوەیە. رەوتی رووداوەکانی ئەم دواییانەی رۆژهەاڵتی ناڤین‌و باکووری ئەفریقا ،پیشاندەری ئەم راستییەن کە هەرکام لە راپەڕینەکانی ئەم دواییانە بەمەبەست‌و ئامانجی جیاواز لەیەکتر سەریان هەڵداوەو سەرچاوەیان لە هۆکارگەلی جۆراوجۆر گرتووە ،هەربەم پێیەش چاوەڕوان کردنی ئاکام‌و داهاتوویەکی تاک بۆ هەموو سەرهەڵدانەکانی ناوچەکە ،چاوەڕوانییەکی دوور لە راستی‌و ناڕەوایە. بە هەموو دەستێوەردانەکانی واڵتانی خاوەن بەرژەوەندیی‌و گەاڵڵە لە پێش دارێژراوەکانیان، ئیرادەو خواستی خەڵک‌و نەتەوەکان دوایین بڕیاردەرەو زۆر سرشتییە کە سناریۆکان‌و ئەوەی کە بە گشتی چاوەڕوان دەکرێت، هەموو کاتێک بە ئاکام ناگات‌و روونادات، راپەڕینی خەڵکی سووریەو بە تایبەت دانیشتووانی کوردستانی ژێردەسەاڵتی بزووتنەوەیەکی رەوایە کە ئەم واڵتە، دەرئەنجامەکانی بە خواستی خەڵکەوە گرێ خواردووەو بە هەموو ئاڵۆزییەکان‌و دژواری لێکدانەوەی ئاکامەکانی ،روون‌و ئاشکرایە کە رەوتی ئالوگۆڕە ناوچەییەکان‌و گوشاری کۆمەڵگەی نێونەتەوەیی بە قازانجی خەڵکانی ژێردەستەیە کە دژی سەقامگیری ومانەوەی رژێمە دیکتاتۆرییەکان هەستاونەتەوە.
كۆماری ئیسالمی خوڵقێنەری قەیرانە یەك لەدوای یەكەكان په‌رویز ره‌حیمزاده كۆماری ئیسالمی لە ئێستادا یەكێك لە قەیراناویترین ساتەكانی تەمەنی سیاسی ،ئابووری‌و كۆمەاڵیەتی خۆی تێپەڕ دەكات .پاش ئەوەیكە ئەو ئاڵ‌وگۆڕانە بە تایبەت لە دەیەی رابردوو لە ناوچەی رۆژهەاڵتی ناوەڕاست هاتەئاراوەو شەپۆلێكی بەرینی دیموكراسی خوازی رووی لەم ناوچەیە كرد، دەسەاڵتە دیكتاتۆرەكانی ناوچەكە ناچاركران كە یان ئاڵوگۆڕ لە خۆیاندا پێك بهێنن یان ئەوەیكە بە هێزی بزووتنەوەی جەماوەری ئەو ئاڵ‌وگۆڕانەیان بەسەردا دەسەپا .ئێران وەكوو یەكێك لە واڵتە دەوڵەمەند ،مێژوویی‌و بەهێزەكانی ناوچەكە لەم گۆڕانكاریانە بێبەش نەكراو پریشكەكانی ئەم گۆڕانە بەر كۆماری ئیسالمیش کەوتووە كە ماوەی زیاتر لە سێ دەیە دەسەاڵتی ئەو واڵتەی بەدەستەوەیە .واڵم نەدانەوەی كۆماری ئیسالمی بە داخوازیە سیاسی‌و سینفیەكانی ناوخۆی ئێران‌و خۆالدان‌و پێشێلكردنی یاسا نێونەتەوەییەكان ،گێژەڵووكەیەكی لە نێو ئێران پێكهێناوە كە پێدەچێت لە داهاتوودا دام‌و دەزگاكانی ویالیەتی فەقی‌و سەرجەم ناوەندەكانی ژێر دەسەاڵتی كۆماری ئیسالمی لەگەڵ خۆی راپێچێت‌و بەرەو زبڵدانی مێژووی ببات .پرۆژەی ناوكیی كۆماری ئیسالمی تا ئێستاش بێ واڵم ماوەتەوەو هەموو هەوڵە دیپلۆماتیكە فریوكارەكانیش نەیانتوانی واڵمێكی گونجاو بە كۆمەڵگای جیهانی بداتەوە‌و ئەم مەسەلەش لە ئێستادا گرینگترین‌و مەترسیدارترین دۆسیەی بەردەم كۆمەڵگای نێونەتەوەییە .بە پێی ئەو لێكۆڵینەوانەی كە تا ئێستا لە بابەت پرۆژە ناوكیەكەی كۆماری ئیسالمی كراوە ،یەكەم ئەوەیكە دەستپێڕاگەیشتنی كۆماری ئیسالمی بە چەكی ناوكیی بە واتای مانەوەو درێژەپێدانی ئەو سیاسەتەیە لە ناوچەكە تا سااڵنێكی دوورو درێژ‌و لە الیەكی دیكەشەوە كوشتنی كاتە بۆ بەدەستهێنانی ئەو چەكە مەترسیدارە. لە بواری ئابووریشەوە ،سەرەڕای ئەوەیكە لەم سااڵنەی دواییدا شایەتی گەشەكردنی چینی مامناوەندی نێو كۆمەڵگاین‌و دەبینین كە ئەم توێژە بە رادەیەكی بەرچاو گەشەی كردووەو ئەمڕۆكە كۆمەاڵنی خەڵك كەرەسەگەلێكی زۆرتریان بۆ ژیانی ئاسایی‌و ئامێرگەلی پێشكەوتوویان بۆ راپەڕاندنی كارەكانیان لەبەردەستدایە ،بەاڵم ئەمە بە مانای ژیانێكی باشتر نییە ،بەڵكوو گەشەی ئەم توێژە هاوكاتە لەگەڵ داواكاریی‌و ئیمكاناتی زیاتر‌و ئیزنی كەڵك وەرگرتنی شیاو لە ئامێرەكان .بۆ وێنە ئەگەر میدیا‌و ئینترنێـت‌و بە گشتی تۆڕە كۆمەاڵیەتیەكان گەشەیان كردووەو بە رادەیەكی بەرچاو هاتوونەتە نێو كۆمەڵگا ،بەاڵم لە بەرانبەردا كۆماری ئیسالمی بە بەردەوامی لە حاڵی فیلتركردن‌و چاودێریی كردنی ئەم ئامێرانەیە‌و تا ئێستا بە سەدان كەس لە ئاستی ئێران تەنیا بە تاوانی سەردانی سایتەكانی نەیار‌و چاالكیی وێبالگنووسی‌و كەڵك وەرگرتن لە ماهوارە ،بەرەوڕووی سزا بوونەتەوە .كۆماری ئیسالمی هەوڵێكی زۆریدا‌و تەنانەت بە دامەزراندنی ئینترنێتی ناوخۆیی دەیەوێت پەیوەندیی خەڵكی ئێران لەگەڵ جیهانی دەرەوە بپسێنێت .بەاڵم ئەمە بە مانای ئەوەش نییە كە خەڵك تەسلیمی ئەم سیاسەتە بووە ،بەڵكوو وشیاری خەڵك ،ئێستا‌و هەمیشە لەو ئاستەدا بووە كە ئەم لەمپەرانە نەیتوانیوە پێش بە بەرەوپێشچوونیان بگرێت‌و ئەم ئامێرانە بوونەتە هۆكارێكی سەرەكی بۆ راپەڕین‌و ناڕەزایەتی‌و خۆڕێكخستنی جەماوەر دژی هەموو ئەو بێ مافیانەی كە سااڵنێكە بەرەوڕووی خەڵكی ئێران بووەتەوە .ئەمانە دەرخەری ئەوەن كە كۆماری ئیسالمیو بیرۆكەكەی، لەگەڵ هەر جۆرە پێشكەوتنێك كە دەرگاكانی خۆی بەرەوڕووی كۆمەڵگای جیهانی بكاتەوە ناتەبایە. لە بواری ئازادی رادەربڕیندا دەبینین كە ئێران یەكێك لە گەورەترین واڵتانێکە كە زۆرترین رێژەی داخستنی رۆژنامەكان‌و دەسبەسەركردنی رۆژنامەنووسانی لە ئاستی جیهانیدا هەیە .ئەو كە‌شو هەوایە كە لە ژێر سێبەری دەسەاڵتی كۆماری ئیسالمیدا خوڵقاوە ،دۆخێكی تەواو ئەمنیەتی‌و داخراوە كە ئیزن بە بیرجیاوازان نادات تا روانگە‌و بۆچوونی خۆیان لە ئاستی كۆمەڵگا ،بەرانبەر بە دەسەاڵت دەرببڕن‌و بە تایبەت لە چەند ساڵی رابردووداو دوای هاتنەسەركاری ئەحمەدینەژاد وەك سەرۆك كۆماری بە فێڵ هەڵبژێردراو ،زۆربەی رۆژنامەكان داخران‌و پێش بە چاالكییەكانیان گیراو سەدان وێبالگ فیلتركراو نووسەرانیشی سزا دران‌و ئەم سیاسەتە بە پانتایی هەموو ئێران رەچاو دەكرێت .هەموو ئەو حوكمە نامرۆڤانەیە كە دژی چاالكانی سیاسی‌و مەدەنی لە ئێران بەڕێوە دەچێت نیشانەی ئەوەیە كە كۆماری ئیسالمی زەرفیەتی هیچ گۆڕانێكی نییە. كۆمەڵگای مەدەنی كە لە راستیدا هێورترین‌و شیاوترین مەجالی ناڕەزایەتی دەربڕین‌و هەوڵدان بۆ گەشەكردنی كۆمەڵگایە‌و بوارێكە كە هەڵقواڵوی كەموكورتیەكانی كۆمەڵگایە‌و بۆ داكۆكیكردنی ماف‌و بە قازانجی جەماوەر دەكەوێتە نێوان خەڵك‌و دەسەاڵت ،لە ئێرانی ژێر دەسەاڵتی كۆماری ئیسالمی لەناوچووەو هیچ رێكخراوەیەكی مەدەنی سەربەخۆ كە بتوانێت نوێنەرایەتی داخوازیەكانی خەڵك بكات‌و بتوانێت رێگەیەك بێت بۆ بەگژداچوونەوەی بێ مافیەكان بوونی نییە .ئەم گرفتە سەرەكیانەی كۆمەاڵنی خەڵكی ئێران پێویستی بە داڕشتنی بەرنامەیەكی تایبەت‌و شیاوە كە بە دڵنیاییەوە بە بێ هاوكاری‌و یەكدەنگی ،بە بێ ناسینی جیاوازیەكان ،دان بە هەمەڕەنگبوونی ئەو كۆمەڵگا ،ماڵئاوایی یەكجاریی لە بیرۆكەی ئیسالمیو هەوڵدان بۆ بردنی دیموكراسی بۆ نێو ناخی كۆمەڵگا بەدی نایەت. ئەوەیكە لە ئێرانی ئەمڕۆدا پاشەكشەیان پێكراوە ،بیروبۆچوونی جیاواز، كۆمەڵگای مەدەنی ،مافی مرۆڤ ،ئابووریی سەقامگیر ،گەشەی كۆمەڵگا، بێ هیوایی الوان بە داهاتوو ،پەراوێزخستنی هەرچی زیاتری ژنان لە ئاستی كۆمەڵگا ،ئازادی رادەبڕین ،رێكخراوە مەدەنی‌یە سەربەخۆكان‌و لەناوبردنی شوناس‌و ...هتد بوون. هەموو ئەو كەمو كۆڕیانەی كە لە ئاستی ئێرانی ئەمڕۆ بەرچاو دەكەوێت پێمان دەڵێن كە ئەم واڵتە پێویستی بە گۆڕانێكی بنەڕەتی هەیەو ئاڵوگۆڕێك كە لە ناخی ئەو كۆمەڵگایەدا پەنگ دەخوات دەبێ بە رێڕەوی پێشكەوتندا بڕوات .بەاڵم گرینگترین پرسیار لەم بابەتەوە ئەوەیە كە ئاڵترناتیڤی داهاتوو چییە كە دەبێ بتوانێت واڵمی ئەو هەموو گرفت‌و داخوازیانە بداتەوە‌و دیموكراسی لە نێو ئەو كۆمەڵگا سەقامگیر بكات ،بۆ ئەوەی النیكەم خەڵكی ئەو واڵتە بتوانن لە ئەگەری كەمو كۆڕیەكانی داهاتوو لە بواری ئابووری‌و شێوەی گوزەرانیاندا ،مەجالی دەنگ هەڵبڕینیان هەبێت؟
ژمار‌ه ( )٥9ساڵی پێنجەم201٢/9/3 ، dwaroj@komala.net
كاك فواد وه‌ك كادرێكی كارا له‌ئاستی رابه‌ری كۆمه‌ڵه‌‌و رابه‌ری بزوتنه‌وه‌ی شۆڕشگێڕانه، له‌كۆبوونه‌وه‌ی گفتوگۆكان له‌وه‌فدی نوێنه‌رایه‌تی خه‌ڵك‌و ل ه رابه‌ریكردنی خه‌باتی جه‌ماوه‌ری له‌كات ه هه‌ستیاره‌كاندا خۆی نیشان ده‌دا
دژی دواكه‌وتوویی مه‌زهه‌بی له‌كوردستان كه به‌هاندانی كۆماری ئیسالمیو دوژمنانی خه‌ڵك جار نا جار سه‌ریان ده‌رده‌هێنا، كۆمه‌ڵه‌‌و له‌پێشی هه‌مووشیانه‌وه كاك فوئادی میراتێكی به‌نرخی له‌خۆی به‌جێهێشت. كاك فوئاد بارودۆخی كوردستانی ده‌ناسی. گومانی له‌وه‌دا نه‌بوو ك ه كۆماری ئیسالمی سه‌ره‌نجام هێرش ده‌كاته‌سه‌ر كوردستان. ئه‌و به‌دوای ئه‌وه‌و‌ه بوو ك ه ئه‌م هێرش ه تا ئه‌و جێگه‌ی ده‌كرێت دوابخات .بۆ ئه‌م مه‌به‌سته له‌په‌ره‌پێدانی بزوتنه‌وه‌ی سیاسی‌و جه‌ماوه‌ریی به‌تایبه‌تی له‌شاره‌كان كاری ده‌كرد .له‌نرخی بارودۆخی دیموكراتیكی كوردستان تێده‌گه‌یشت. په‌روه‌رده‌كردنی جه‌ماوه‌ر ،ئاگاكردنه‌وه‌یان له‌به‌رژه‌وه‌ندییه‌كانیان‌و راكێشانیان بۆ چاالكی له‌م بارودۆخه دیموكراتیك ه مه‌له‌سه‌یه‌ك بوو كه به‌رده‌وام زه‌ینی فوئادی به‌خۆیه‌وه خه‌ریك ده‌كرد .كاك فوئاد ب ه وریایی‌و شه‌فافیه‌تێكی تایبه‌ت، به‌ستێنه‌كانی خۆڕاگریی جه‌ماوه‌ری له‌كوردستان فه‌راهه‌م ده‌كرد .ئه‌و له‌و‌ه دڵنیا بووه كه رژیمی كۆماری ئیسالمی ئه‌م بارودۆخ ه ته‌حه‌موڵ ناكات ،ئه‌و وریا بوو كه هیچ بیانویه‌ك نه‌دات به‌ده‌ستی رژیمه‌وه تا مه‌شروعیه‌ت به‌هێرش ه سه‌ربازییه‌كه‌ی بۆ سه‌ركوردستان بدات. هاوسه‌نگی واقعی هێزی له‌نێوان خه‌ڵك‌و ده‌سه‌اڵت ده‌ناسی‌و له‌زه‌رفیه‌تی بزوتنه‌وه‌ی خه‌ڵك هه‌ڵسه‌نگاندنێكی دروستی بوو. كاك فوئاد ب ه ئاگابووونی خه‌ڵك ل ه كێشه‌كانی بزوتنهوه گرنگییه‌كی تایبه‌تی ده‌دا .كاتێك كۆچی مێژوویی خه‌ڵكی مه‌ریوان له‌گه‌الوێژی 58ی رابه‌ری ده‌كرد، وتووێژه خۆی له‌گه‌ڵ وه‌فدی رژیمی ئیسالمی به‌سه‌رپه‌رستی چه‌مران له‌گه‌ڵ خه‌ڵكی باس ده‌كرد .خه‌ڵك قه‌ناعه‌تیان به روونكردنه‌وه‌كانی فوئاد ده‌كرد‌و وه‌اڵمی راڕایی‌و دوو دڵییه‌كانیان وه‌رده‌گرته‌وه. ره‌خنه‌ی له‌چه‌پڕه‌وی ده‌گرت ،دواكه‌وتویی تێكده‌شكاند‌و رێگه‌ی به باسكردن ل ه سازش‌و ته‌سلیم نه‌ده‌دا .بۆ كاك فوئاد توانای واقیعی خه‌ڵكی كۆچكردووی شارێك قابیلی ده‌رك بوو .قورسایی بزوتنه‌وه‌ی كوردستانی نه‌ده‌خست ه سه‌ر شانی ئه‌وان. خه‌باتی شارێكی ب ه ئاراسته‌ی بزوتنه‌وه‌ی سه‌راسه‌ری له‌كوردستان له‌به‌رچاو ده‌گرت. بۆ پشتگیری ل ه خه‌ڵكی مه‌ریوان رێپێوان له‌سن ه بۆ مه‌ریوان‌و له‌سه‌قز‌و بانه‌و‌ه بۆ مه‌ریوان به‌ڕێوه‌چوو .ئه‌م داهێنان ه له‌بیرنه‌كراوه ،له‌داهێنان ه به‌نرخه‌كانی كاری كۆمه‌ڵه بوو كه كاك فوئاد له‌بڕیاره‌كانیدا ده‌ورونه‌قشێكی سه‌ره‌كی هه‌بوو. سه‌ره‌نجام هێرشی رژیمی ئیسالمی بۆ كوردستان ده‌ستیپێكرد .ل ه 28ی گه‌الوێژی 58خومه‌ینی به ته‌واوی هێزه‌كانی، له‌وانه هێزی ده‌ریایی فه‌رمانی هێرش بۆ سه‌ركوردستانی ده‌ركرد .له‌شكری ئیسالم پێیان ده‌نای ه هه‌ر شوێنێك كوشتاریان ده‌كرد.
پاش داگیركردنی شارو گونده‌كان خه‌ڵخاڵی جه‌الدیان نارد تا بۆ چاوترسێنكردن، خه‌ڵكی بێ تاوان به‌جوخه‌كانی ئێعدام بسپێرێت .بارودۆخێكی دژواربوو و هیچ كه‌س داهاتوویه‌كی روونی نه‌ده‌دی .له‌م كاته‌دا كۆمه‌ڵ ه له‌به‌یاننامه‌یه‌كی مێژوویی‌و فه‌رامۆش نه‌كراو له‌ژێر ناوی (خلق كرد در بوته ازمایش) نیشانی دا كه ئاماده‌ی ه تا ئه‌وه‌ی له‌توانایدایه ،رێبه‌ری خۆڕاگرییه‌كی جه‌ماوه‌ری به‌ئه‌ستۆ بگرێت .له‌م نێوه‌نده‌دا ده‌ورونه‌قشی كاك فواد دیاربوو .كاك فواد چه‌ند رۆژ پێش هێرشی رژیم بۆ سه‌ر كوردستان بیروبۆچوونی خۆی له‌مباره‌و‌ه راگه‌یاند .كه پاش شه‌ڕی «كه‌ره‌فتو» له‌نزیك شاری سه‌قز له ئێواره‌یه‌كی گه‌الوێژی 58له‌حه‌وشه‌ی جه‌معیه‌تی دیموكراتیكی شاری سه‌قز سه‌باره‌ت به ئامانجی رژیمی كۆماری ئیسالمی كاك فوئاد روونیكرده‌و‌ه كه رژیم ك ه هێرش ده‌كاته‌سه‌ر كوردستان‌و هه‌روه‌ها پێویستی به‌رگرییه‌كی جه‌ماوه‌ری راگه‌یاند. هێزه‌كانی كۆمه‌ڵه‌‌و بزوتنهوه تا راده‌یه‌كی زۆر له‌شاری بان ه جێگیرببوون .رژیمی كۆماری ئیسالمی به‌خێرایی پێشڕه‌وی ده‌كرد .له‌م كاته‌دا له‌مه‌ریوانه‌وه هه‌واڵێك گه‌یشت ك ه 9كه‌س له خه‌باتكارانی شارو ئه‌ندامان‌و كادیرانی كۆمه‌ڵ ه له‌وانه‌ی هاوڕێیان حسه‌ین‌و ئه‌مین مسته‌فا سوڵتانی ك ه دوو برای كاك فوادبوون، له‌شاری مه‌ریوان ده‌ستگیر‌و ئێعدام كراون .كاك فواد له‌شاری بانه بڕیاریدا بۆ رێكخستنه‌وه‌ی هێزه‌كانی كۆمه‌ڵه به‌خێرایی خۆی بگه‌یه‌نێت ه مه‌ریوان .نیگه‌رانی ئهوه بوو كه ئێعدامی ئه‌و 9تێكۆشه‌ره ناسراوه‌ی مه‌ریوان‌و كۆمه‌ڵ ه ك ه كه‌سانێك وه‌ك هاوڕێ حسه‌ین پیرخزری له‌نێویاندا بوو ،كاریگه‌ری نیگه‌تیڤ له‌سه‌رخه‌ڵك به‌جێبهێڵێت .كاك فوئاد له‌نێو نیگه‌رانی هاوڕێیانی بۆ ناوچه‌ی مه‌ریوان گهڕایهوه كه له‌الیه‌ن دوژمنه‌و‌ه داگیركرابوو .پاش ته‌واو بوونی كاره‌كانی كاك فوئاد له رێگه‌ی گه‌ڕانه‌وه‌ی بۆ ناوه‌ندی كۆمه‌ڵ ه له‌شاری بانه توشی هێزێكی زۆری كۆماری ئیسالمی ده‌بێت‌و له‌شه‌ڕێكی نابه‌رابه‌ردا به‌داخه‌وه گیانی له‌ده‌ستده‌دات. هه‌واڵی گیان له‌ده‌ستدانی كاك فوئاد له‌هه‌موو الیه‌ك ده‌نگی دایه‌وه .پێش له‌هه‌مووی رادیۆ تاران به خۆشحالیه‌كی زۆرهوه هه‌واڵه‌كی باڵوكرده‌وه .كاك فوئادی مسته‌فا سوڵتانی وه‌ك رابه‌رێكی دیار، كارامه ،روشنبیر‌و به‌روانینێكی رۆشن له‌چاالكییه‌كان ،به ئاراسته‌ی جوڵه‌‌و نه‌قشی كۆمه‌ڵه له‌ته‌واوی ده‌ورانی ژیانی خۆی‌و تا كاتی گیان له‌ده‌ستدانی‌و ته‌نانه‌ت پاش ئه‌وه‌ش رۆڵێكی بێ هاوتای بوو. كاتێك كۆمه‌ڵه ئاشكرابوونی چاالكییه‌كانی راگه‌یاند ،بۆ هه‌موو كه‌س ئاشكرابوو ك ه ئه‌م ره‌وته گرنگییه‌كی زۆر ب ه خه‌ڵكی كرێكارو زه‌حمه‌تكێش ده‌دات .هه‌ر كه‌س كه خۆی له‌م ره‌وته نزیك ده‌كرده‌وه سه‌ره‌تا ده‌بوو له‌گه‌ڵ ژماره‌یه‌ك كرێكارو زه‌حمه‌تكێش په‌یوه‌ندی دروست بكردایه. مه‌رجه‌كانی ئه‌ندامێتی له‌كۆمه‌ڵه هه‌ر ل ه هه‌مان سه‌ره‌تاو‌ه كاركردن له‌نێوان خه‌ڵكی ههژارو كه‌مده‌رامه‌ت بوو ك ه له‌م بڕیاره‌شدا كاك فوئاد ده‌ورونه‌قشێكی گرنگی گێرا. كاك فوئادی مسته‌فا سوڵتانی گرنگییه‌كی زۆری ب ه بزوتنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری ده‌دا .ب ه كاری رێكخراوه‌یی ،به‌كۆكردنه‌وه‌ی هێزی كۆمه‌اڵیه‌تی ل ه رێكخراوه په‌یوه‌ندیداره‌كه‌ی، ب ه ئاگاهگه‌ری له‌نێو خه‌ڵك‌و به‌شداری پێكردنیان گرنگییه‌كی تایبه‌تی ده‌دا .ئه‌م بۆچوون ه له‌فۆرمبه‌خشین به چاالكییه‌كانی ئه‌ندامانی كۆمه‌ڵ ه نه‌قشێكی زۆری هه‌بوو. كادره‌كانی كۆمه‌ڵ ه به‌خێرایی له‌كۆمه‌ڵگای كوردستان له‌نێو خه‌ڵك جێگایان ده‌كرده‌وه. كۆمه‌ڵه خۆی له‌مه‌ترسی ده‌دا ،كادره‌كانی ده‌بوای ه خه‌ته‌ریان بكرایه‌‌و له ریزی یه‌كه‌می خه‌بات ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كان ده‌ربكه‌وتایه‌تن، كۆمه‌ڵه له‌به‌رامبه‌ر كۆنه‌په‌رستی راشكاو بوو .سه‌ره‌ڕای زمانی شیاو ل ه بانگه‌شه‌كانی و وتووێژ له‌گه‌ڵ خه‌ڵك ،زه‌ڕه‌یه‌ك دوو دڵی تیا نه‌بوو كه نابێت بچوكترین ئیمتیازێك ب ه بۆچوون ه دواكه‌وتووه‌كان بدرێت .دوژمنانی كۆمه‌ڵه‌‌و دوژمنانی خه‌ڵك زۆرجار دانیان به راشكاوبوون‌و سه‌رسه‌ختی كۆمه‌ڵ ه ل ه خه‌بات ه سیاسییه‌كاندا ناوه .هه‌مو ئه‌مان ه له‌و سیاسه‌تانه‌وه سه‌رچاوه‌ی ده‌گرت ك ه كۆمه‌ڵه له‌سه‌ره‌تای دامه‌زراندنیه‌و‌ه بووی‌و كاك فوئاد له‌هه‌موو ئه‌وانه‌دا پێگه‌یه‌كی له‌بیرنه‌كراوی هه‌یه. كاك فوئاد پاش ئازادبوونی له زیندان ل ه گه‌الوێژی ساڵی 57ته‌نها 11مانگ ده‌رفه‌تی
5
بۆ یادی کاک فوئاد نه‌وید مێهرئاوه‌ر
کاک فواد په‌یدا كرد تا له‌بزوتنه‌وه‌یه‌كی جه‌ماوه‌ری فراواندا به‌شداری بكات .له‌م ماوه كورته‌دا كاك فواد بهو ئه‌زمونانه‌ی به‌ده‌ستی هێنابوو ،به‌هه‌ڵسوكه‌وتی‌و بهو جه‌وهه‌ری شۆڕشگێڕانه‌‌و خه‌باتكارانه‌ی كه بووی له‌گه‌ڵ تێگه‌یشتوویی سیاسییه‌كه‌ی توانی له‌پێگه‌ی كادرێكی رهبه‌ری رێكخراوه‌یی ببێته رابه‌رێكی خۆشه‌ویست‌و سه‌ركه‌وتووی جه‌ماوه‌ریی. كاك فوئاد له‌و راب هر‌و كادێرانه‌یه كه ب ه مه‌رگی خۆی نه‌ك ته‌نها كاریگه‌ریی‌و حوزوری كۆتایی نه‌هات ،به‌ڵكو پاش مه‌رگیشی كاریگه‌رییه‌كانی هه‌ر به‌رده‌ه‌وامه. ئه‌مرۆ 33ساڵ پاش مه‌رگی كاك فوئاد، ئیلهام وه‌رگرتن له‌ئه‌و له‌ناو رێبه‌ری كۆمه‌ڵ ه هێشتا ماوه‌‌و جێگای تا هه‌نووكه‌ش خاڵیه .كاك فوئاد له‌م ماوه‌یه‌دا وه‌ك كه‌سایه‌تییه‌كی ئه‌فسانه‌یی لێهات .قسه‌كان ده‌رباره‌ی ئه‌وه‌ی ئه‌گه‌ر فوئاد زیندوو بوای ه كۆمه‌ڵه وای لێده‌هات‌و وه‌ك ئێسته‌ی نه‌بوو، بابه‌تێك كه زۆرێك له‌كادره‌كانی كۆمه‌ڵ ه زۆرجار باسیان كردوه .بۆ چاره‌سه‌ری زۆرێك له‌كێشه‌كان‌و ته‌نگژه‌كانی بزوتنهوه له بواره جیاجیاكان زۆرجار بیر ل ه فوئاد كراوه‌ته‌وه. مه‌رگی كاك فوئاد هێشتا «تازه‌گی» خۆی پاراستووه‌‌و ب ه مه‌رگی كاك فوئاد كۆمه‌ڵ ه زیاتر ناسرا .ره‌وتێك كه رێبه‌رییه‌كی به‌م جۆره‌ی بووه ،ده‌یتوانی‌و ده‌توانێ بۆ خه‌ڵك‌و خه‌باته‌كه‌یان زۆر جێگه‌ی متمانه‌تر بێت .كاك فوئاد پاش مه‌رگی بوو ب ه ره‌مزی وه‌فاداری بۆ خه‌ڵكی زه‌حمه‌تكێش، بزوتنه‌وه‌ی شۆڕشگێڕانه‌ی كوردستان، ژنانی سته‌ملێكراو ..بوو به هێمانی خه‌بات دژی دوژمنانی خه‌ڵك ،خه‌بات دژی بورژوازی‌و كۆنه‌په‌رستی‌و بوو به هۆكاری به‌شداری هه‌رچی زیاتری خه‌ڵك ل ه خه‌بات ه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كاندا.
خه‌می مه‌رگی كاك فوئاد تا هه‌نووكه هه‌ستی پێده‌كرێت ،به‌اڵم فوئاد به‌مه‌رگی خۆی دڵی ملیۆنان ئازادیخواز‌و رێبواری رێگه‌ی ئازادی‌و خه‌بات بۆ مافه‌كانی خه‌ڵكی زه‌حمه‌تكێشی داگیركرد
نۆی خەرمانان ،بۆگەلی کورد لە کوردستانی ئێران ،بە تایبەت بۆ کرێکاران‌و جووتیاران تراژدیایەکی دڵتەزێنەو دەکرێ وەک رۆژێکی رەش نێوزەد بکرێ. لەم رۆژەدا گەلی کورد لە کوردستانی رۆژهەاڵت بوێرترین رابەرو ،کۆمەڵگای رووناکبیریی گوڵی سە رتۆپی خۆی‌و ،کرێکاران‌و زەحمەتکێشان گەورەترین پاڵپشتیان‌و کۆمەڵەش کارامەترین‌و هەڵسووڕاوترین رابەری خۆی لەدەست دا .نۆی خەرمانانی 1358ی هەتاوی هەواڵی مەرگی کاک فوئادی رابەر وەک رەشەبایەکی ناوەخت هەڵی کردو دڵی جووتیارانی تازە هیوا وەدڵکەوتووی هەژاند ،فرمێسکی خستە چاو هاوڕێیانی و سەرجەم تێکۆشەرانی خەباتی پێشکەوتنخوازی کوردستانی بۆ چەند چرکەیەک تووشی نەکسە کرد. ئەگەرچی مەرگی ئەو بۆ کۆمەڵەو رێبازەکەی خەسارێکی گەورە بوو ،بەاڵم رێگەیەکی هەموار کردبوو کە بە بێ خۆی هاوڕێیانی‌و رێبوارانی رێگەکەی بتوانن پێدا سەرکەون ،ئەمە تایبەتمەندیی کاک فوئادی رابەربوو. ئاسان نییە بتوانی لە سەر کاغەز تایبەتمەندییەکانی سەرکردەیەکی راستەقینە باس بکەیت یان وەبیر خوێنەری بێنیتەوە ،بەاڵم هێندێکیان بەهۆی تایبەتمەندی‌یە هەرە تایبەتیەکانیانەوە تۆ دەست بۆ هەرشتێک بەریت جێگا دەستی ئەوانی پێوە دیارە .ئەم سەرکردانە بەتایبەتی لە بواری سیاسەتدا ئەگەر دەگمەن نەبن زۆریش نین ،بەاڵم گەلی کوردیش لێی بێبەش نەبووە. یەک لەوانە کاک فوئادی سەرکردەیە ،بەاڵم رەنگە وشەی سەرکردە بەتەنیا بۆ پێناسەی کاک فوئاد ناتەواو بێت‌و نەتوانێ بەشێکی زۆر لە تایبەتمەندییەکانی ئەو کەسایەتی‌یە مێژووییەی شۆڕشی چەوساوەکان بخاتە بەرچاو ،چونکە سەرکردەبوون تەنیا یەکێک لە پێناسەکانی ئەو بوو ،کاک فوئادی رۆشنبیر، پێشمەرگە ،کرێکار ،جووتیار ،فەرماندە ،نوێنەرو خەت دارێژەر ...هتد. هەر ئەم تایبەتمەندیانە کاک فوئادی وەک ناوێکی هیوا بەخش ،پاڵپشت، خۆشەویست‌و لەبەرداڵن لە سەراسەری کوردستاندا ناساند ،کاک فوئادی دامەزرێنەر ،خەباتکاری نێو زیندان ،یارمەتیدەری جووتیاران ،گوڵی سەرتۆپی کۆمەڵگای رووناکبیریی‌و رێکخەری رێکخراوە جەماورەرییەکان ،ئەمانە بەشێک لەو نازناوانەن کە لە کوردستانی رۆژهەاڵت هەر بەئەوەوە دەناسرێتەوە. کاک فوئاد هەر لەسەرەتای الوییەوە کە دەستی بە هەڵسووڕانی سیاسی کردووە تا ئەو کاتەی گیانی لە پێناو ئامانجی بەرزی رزگاری چەوساوەکاندا بەخت کرد ،هەمیشە بیری لە نوێگەریی لە حەوزەی کاری خۆیدا کردووەتەوە، لەو تەمەنە کورتەی خۆیدا چەندین شاکاری نۆیی بۆ خزمەت بە چەوساوەکانی کوردستان خوڵقاندووە کە تا ئێستایش کۆمەڵەو بزووتنەوەی حەقخوازانەی گەلی کورد شانازیی پێوە دەکات .کۆکردنەوەی روشنبیران‌و دەستەی دامەزرێنەری کۆمەڵە ،دامەزراندنی یەکێتی جووتیاران ،پێکهێنانی رێکخراوە جەماوەرییەکان ،رێکخستن‌و بەسەرەنجام گەیاندنی کۆچی مێژوویی مەریوان، دانانی بناغەی بەرگری کە ئەوکات بە(جنبش مقاومت) دەناسرا ،لە نموونەی ئەو نوێ گەریانەن کە کاک فوئاد رۆڵی سەرەکی تێدا بوو .ئەم سەرکردە بیرمەندە لە نوێگەرییەکانیدا ئەوپەڕی وردبینی بەکار بردووەو هەمیشە سەرکەوتنی هەست پێکردووە ،ئەوجا دەستی داوەتە خوڵقاندنی کارێکی گەورە ،بۆ راستی‌و دروستی ئەم قسەیە پێویستە چاوێک بە سەر کارەکانیدا بخشێنین تا بزانین چۆن ئامانجەکانی بە دروستی پێکاوە .وەگەڕخستنی هەموو توانای خۆی‌و بەشداری کارای وەک تاکێک لە گەڵ هاوڕێیانی لە پێکهێنانی کۆمەڵەدا وەک حیزبی پێشڕەوی چەوساوەکانی کوردستان و پاڵپشتی ژنان‌و هێنانیان بۆ ناو ریزی شۆڕشی کوردستان ،بە شێوەی راستەوخۆ و بەگژا چوونەوەی داب‌ونەریتی کۆن کە تا ئەوکات بڤە بوون‌و کوردستان حیزبی وای بە خۆیەوە نەبینی بوو ،کۆمەڵەی کرد بەو حیزبە سەرەکیەی ئەمڕۆ. دامەزرانی یەکێتی جووتیاران بۆ بەگژا چوونەوەی ئاغاو دەرەبەگەکان وەک باسکی چەکداری جووتیاران لە بەرانبەر ئەنجومەنی عەشایری دەرەبەگەکان کە ئەودەم لە ئاوایی جانەوەرە پێکهاتبوو ،توانی لە زۆر ناوچەی کوردستان بیانکات بە خاوەن زەوی‌و زاری خۆیان ،پێکهێنانی رێکخراوە جەماوەرییەکان کە توانی دەورو نەخشی بەر چاوی بێت لە وشیار کردنەوەو رێکخستنی خەڵک بەتاێبەت لەو سەردەمەدا کە لە کوردستان دەیان دەستەو تاقمی چەکدارو کۆنەپەرەست وەک سپای رزگاری‌و مەکتەب قورئانیەکانی تێدا بوو، بیرکردنەوە لە کاری مەدەنی بە راستی تازەگەری بوو .ئەم بۆچوونە وای کرد تا دەستی کۆنەپەرستانی رزگاری‌و مەکتەبیەکان لە بزووتنەوەی کورد کورت کاتەوە .کۆچی مێژوویی مەریوان کە ئەو رێپێوانە جەماوەرییە گەورەی سنەو سەقزی بەرەو مەریوان بەدوای خۆیدا هێنا کە دەکرێ بڵێین پاش رێپێوانەکەی چین بە سەرپەرەستی مائۆ لە دنیا کەم وێنە بوو .کاک فوئاد لە کاری جەماوەریدا تواناو هێزێکی هه بوو کە زۆر زوو دەیتوانی خەڵک رێکبخاو لە دەوری یەکیان کۆ کاتەوە .یەکێکی‌تر لە نوێگەرییەکانی کاک فوئادی رابەر کە کۆمەڵەو گەلی کورد هەمیشە دەتوانێ شانازی پێوەبکات شەفافیەت بوو لە کارەکانیدا بە تایبەت ئەو کاتانەی کە مەسئوولیەتی نوێنەرایەتی خەڵکی لە ئەستۆ بووە .خەڵکی مەریوان دەزانن لە کاتی کۆچە مێژووییەکەیاندا کە کاک فوئاد لە دەستەی نوێنەرایەتی‌یاندا بوو چۆن هەموو ئێوارەیەک لە ئوردووگا کۆیانی دەکردەوەو دانوسانەکانی شورای شاری لەگەڵ نوێنەرانی رژێمی تازە بەدەسەاڵت گەیشتووی بۆ باس دەکردن‌و پرسی پێ دەکردن. دەسکەوت‌و زیانەکانی بزووتنەوەکەی بۆ باس دەکردن‌و کارەکانی داهاتووی پێ رادەگەیاندن .ئەمە ئیتر فوئادی مستەفاسوڵتانی لە نێو دڵی چەوساوەکانی کوردستاندا بۆ هەمیشە کرد بە کاک فوئادی رابەرو خۆشەویست ،ئەم خۆشەویستی‌و ناوبانگە تەنانەت سنوورەکانی کوردستانیشی بەزاند ،کاتێ کە هەواڵی گیانبەخت کردنی کاک فوئاد باڵو بووەوە ،ئەحمەدی شاملوو کەڵە شاعیری بەناو بانگی ئێرانی یەکێک لە شاکارە ئەدەبیەکانی خۆی پێشکەش بەیادی کاک فوئاد کرد .هە رئەو خۆشەویستی‌یەی کاک فوئاد بوو کە قەاڵو بەرقەاڵی کرد بە قەاڵی لە بن نەهاتووی کۆمەڵە .ئێستاکەش پاش 33ساڵ شەپۆلەکانی زرێبار چاوەڕێی شاباڵی کاک فوئادن تا بیانباو بیان بارێنی بە سەر مەزرای زەحمەتکیشانداو نان‌و ئاوەدانییان بۆ بەدی بێنی ،گەوناوێیش بە سینگی رووتەوە چاوەڕێیە تا بەڵکوو کاک فوئاد دیسانەوە یەکەم گو‌لەی بارهێنانی یەکێتی جووتیارانی لێ نیشانە بگرێ‌و شانازی‌یەکی‌تر بۆ خۆی تۆمار بکات ،بەاڵم مەخابن کاک فوئاد لە ئامێزی تاڵەسوارەو ئێستا رێبازەکەی لە دووی شانی بەهێز دەگەڕی تا بتوانی شانازیی مەشقی قوتابخانەکەی کاک فوئادی لەسەر شان دانی.
4
ژمار‌ه ( )٥9ساڵی پێنجەم201٢/9/3 ، dwaroj@komala.net
فواد ،ئه‌و ناوه‌ی په‌یوه‌ست بوو به ئه‌فسانه‌كان
به‌بۆنه‌ی نۆی خه‌رمانان ساڵرۆژی گیانبه‌ختكردنی هاوڕێ فوادی مسته‌فا سوڵتانی ره‌زا كه‌عبی سی‌و سێ ساڵ له‌گیانبه‌ختكردنی تێپه‌ڕ ده‌بێت ،به‌اڵم هه‌رده‌ڵێی چه‌ند ساتێك گیانبه‌ختكردنی هه‌واڵی له‌وه‌پێش باڵوبووته‌وه .هه‌مووان پاش سی‌و سێ ساڵ به‌داخ‌و كه‌سه‌رێكی واوه باس له‌مه‌رگی كاك فوئاد ده‌كه‌ن ك ه ده‌ڵێی مه‌رگی فوئاد تازه روویداوه .هه‌ركات ل ه كۆڕ‌و كۆمه‌ڵێكدا ناوی فوئاد ده‌هێنرێت ،ئه‌و كه‌سانه‌ش ك ه هیچ كات كاك فوئادیان نه‌دیوه ،به‌خه‌م‌و په‌ژاره‌یه‌كه‌و‌ه باس له‌مه‌رگی كاك فوئاد ده‌كه‌ن ك ه ده‌ڵێی چه‌ندین ساڵ له‌گه‌ڵیدا كاریان كردوه‌‌و په‌یوه‌ندییان له‌گه‌ڵیدا هه‌بووه .پاش 33ساڵ له‌مه‌رگی كاك فوئاد ،هێشتا هه‌مووان‌و به‌تایبه‌تی رێبه‌ریی كۆمه‌ڵه هه‌ست به جێگه‌ی خاڵی ئه‌و ده‌كه‌ن .ئه‌م هه‌سته ده‌رباره‌ی فواد به‌شێوه‌یه‌كی سه‌یر بۆ جه‌ماوه‌رێكی به‌رینتر له‌كوردستان ،نه‌ك ته‌نها كوردستانی ئێران ،به‌ڵكو له‌به‌شه‌كانی دیك ه كوردستان گواستراوه‌ته‌وه‌‌و بزوتنه‌وه‌ی سۆسیالیستی‌و چه‌پ نه‌بوونی كاك فوئاد ب ه كۆسپێكی گهوره بۆ خۆی ده‌زانێت. نۆی خه‌رمانان ساڵرۆژی مه‌رگی فوئادی موسته‌فا سوڵتانی ،دامه‌زرێنه‌ر ،رابه‌ری دیارو به‌رچاوی كۆمه‌ڵه ،زیندانی سیاسی خۆڕاگری گرتوخانه‌كانی رژیمی شا ،سیمای بێوێنه‌ی بزوتنه‌وه‌ی سوسیالیستی‌و چه‌پ له‌كوردستان‌و ئێران ،خه‌باتكاری ریزه‌كانی خۆڕاگریی دژی داگیركاری رژیمی كۆماری ئیسالمی له‌كوردستان ،دۆست‌و هاوڕێی خه‌ڵكی زه‌حمه‌تكێش‌و داكۆكیكاری سه‌رسه‌ختی مافه‌كانیان‌و به‌شداریكردنیان له بزوتنهوه كۆمه‌اڵیه‌تییه‌كانه. سی‌و سێ ساڵ له‌وه‌پێش‌و له‌رۆژی نۆی خه‌رمانانی ساڵی 1358رادیۆی تاران كاتژمێر دووی پاشنیوه‌رۆ به‌خۆشحالیه‌كی زۆرهوه هه‌واڵی كوژرانی رابه‌ری (چد انقالب) فوئاد مسته‌فا سوڵتانی راگه‌یاند. مه‌رگی كاك فوئاد ریزه‌كانی كۆمه‌ڵه‌‌و به‌تایبه‌تی رێبه‌رییه‌كه‌ی هه‌ژاند كه به‌هۆی هێرشی هێزه‌كانی رژیم بۆ سه‌ر كوردستان له‌چركه‌ساتێكی هه‌ستیار‌و مێژوویدا بوون. به‌بێ ناوی فوئاد درێژه‌دان به‌هه‌ڵسوڕانی كۆمه‌ڵه‌‌و ئه‌و به‌رپرسیارێتیه گرنگه‌ی خرابوویه ئه‌ستۆی ئه‌سته‌م بوو .كۆماری ئیسالمی كه به‌باشی له‌ده‌ورونه‌قشی كاك فوئاد بۆ كۆمه‌ڵه‌‌و بۆ بزوتنه‌وه‌ی شۆڕشگێڕانه‌ی گه‌لی كورد به‌ئاگا بوو ،به‌م هۆیهوه هه‌واڵی مه‌رگی كاك فوئادی به‌په‌ل ه باڵوكردهوهو بۆ تێكشاندنی هه‌رچه‌شن ه به‌رخۆدان‌و رۆحیه‌ی شۆڕشگێڕانه‌‌و خه‌باتكاران ه هه‌وڵیدا له‌سه‌ر باڵوكردنه‌وه‌ی
كاك فوئاد پاش مه‌رگی بوو ب ه ره‌مزی وه‌فاداری بۆ خه‌ڵكی زه‌حمه‌تكێش ،بزوتنه‌وه‌ی شۆڕشگێڕانه‌ی كوردستان، ژنانی سته‌ملێكراو.. بوو ب ه هێمانی خه‌بات دژی دوژمنانی خه‌ڵك، خه‌بات دژی بورژوازی‌و كۆنه‌په‌رستی
کاک فواد له‌کاتی ئاگادارکردنه‌وه‌ی خه‌ڵک له‌گفتوگۆکان له‌گه‌ڵ نوێنه‌رانی رژیم ...کانی میرانی مه‌ریوان هه‌واڵی مه‌رگی كاك فوئاد سه‌رمایه‌گوزاری هیوای هه‌مووان بوو .كاك فوئاد له‌زیندان بكات. كه‌سێك نه‌بوو كه ته‌نها به‌ڕه‌ی خۆی له‌ئاو كاك فوئاد گیانی به‌خت كرد ،به‌اڵم ده‌ركێشێت ،ئه‌و ك ه ده‌ڕۆیشت تا پێگه‌یه‌كی ره‌هه‌نده‌كانی ناسین‌و كاریگه‌رییه‌كانی گه‌وره‌تر به‌ده‌ستبێنێت ،به‌رده‌وام بیری ل ه كاك فواد كۆتایی نه‌هات .فوئاد مسته‌فا به‌رگرییه‌كی گشتیترو هیدایه‌تی بزوتنه‌وه‌‌و سوڵتانی پاش گیان له‌ده‌ستدانی بوو ب ه پته‌وكردنی ریزه‌كانی ده‌كرده‌وه .كاك كه‌سایه‌تیه‌كی ئه‌فسانه‌یی له كوردستان .فوئادیان ل ه زیندانی تاران بۆ زیندانی سن ه خه‌می مه‌رگی كاك فوئاد تا هه‌نووك ه گواسته‌وه .له‌زیندانی سن ه كه یه‌كێك ل ه هه‌ستی پێده‌كرێت ،به‌اڵم فوئاد به‌مه‌رگی قه‌ره‌باڵغترین زیندانه‌كانی ئه‌و كاتی ئێران خۆی دڵی ملیۆنان ئازادیخواز‌و رێبواری بوو ،خۆشه‌ویستییه‌كی تایبه‌تی په‌یدا رێگه‌ی ئازادی‌و خه‌بات بۆ مافه‌كانی كرد .زۆربه‌ی زیندانیانی زیندانی سنه ك ه خه‌ڵكی زه‌حمه‌تكێشی داگیركرد .سه‌دان‌و زانیارییه‌كی زۆریان له‌سه‌ر سیاسه‌ت نه‌بوو، هه‌زاران منداڵ له‌وسه‌رده‌مه‌وه تا ئێستاش كه‌وتن ه ژێركاریگه‌ریی كاك فوئاده‌وه .كاك ب ه خۆشه‌ویستی كاك فوئاده‌وه ،ناوی فوئاد نه‌یده‌ویست كه كێشه‌كانی زیندانیانی فوئادیان لێده‌نرێت. سیاسی له‌زیندانی سنه ك ه ژماره‌یان فوئادی مسته‌فا سوڵتانی ساڵی 1327له‌په‌نجه‌كانی ده‌ست تێپه‌ڕ نه‌ده‌بوو، ل ه یه‌كێك له‌ئاواییه‌كانی مه‌ریوان به‌ناوی له‌خۆیدا بمێنێته‌وه‌‌و سنوردار بكرێت .ئه‌و «ئاڵمانه» چاوی به‌ژیان هه‌ڵێنا .توانی ئه‌م كێشانه بۆ هه‌موو زیندانیان ساڵی 1346چووه زانكۆی پیشه‌سازیی بگوازێته‌وه‌‌و سه‌مپاتی‌و پشتگیری ئه‌وان تاران‌و له‌و سااڵنه‌دا له‌گه‌ڵ كۆڕ‌و كۆمه‌ڵ ه رابكێشێت .هه‌ربه‌م هۆیه‌بوو كاتێك كاك ماركسیستیه‌كان ئاشنا بوو و ده‌ستی فوئاد ل ه هاوینی 1357مانگرتنی 24رۆژی به‌چاالكی سیاسی كرد .ساڵی 1348له‌گه‌ڵ زیندانیانی سیاسی زیندانی سنه‌ی رێبه‌ری چه‌ند كه‌سی دیكه ،رێكخراوێكی دامه‌زراند ده‌كرد ،ته‌واوی زیندانیانی ئه‌و زیندان ه كه دواتر به‌ناوی كۆمه‌ڵه‌ی شۆرشگێری ب ه هه‌موو توانایانه‌وه پشتگیرییان كردو زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان خۆی ناساند .له‌به‌سه‌ركه‌وتن گه‌یاندنی ئه‌و مانگرتنه‌دا دامه‌زراندنی كۆمه‌ڵه له‌بارودۆخی خه‌فه‌قانی ده‌ورونه‌قشیان هه‌بوو .ئه‌م تایبه‌تمه‌ندیی ه ئاریامێهری به‌رپرسیارێتییه‌كی گه‌وره‌بوو .دیاره‌ی كاك فوئاد وات ه به‌جه‌ماوه‌ری كردنی كاك فوئاد به‌خێرایی له‌ناو رێكخراوه‌كه‌دا كێش ه سیاسییه‌كان ،راكێشانی پشتگیری‌و پێگه‌یه‌كی تایبه‌تی په‌یدا كرد .چاالكی پشتیوانی هه‌رچی به‌رینتری جه‌ماوه‌ر، سیاسی بۆ كاك فوئاد وه‌ك هه‌ر به‌شداری پێكردنیان و هێنان ه مه‌یدانیان خه‌باتكارێكی سوسیالیست‌و نه‌یاری رژیمی بۆ چاالكییه سیاسیه‌كان له‌بواره‌كانی دیك ه پاشایه‌تی مه‌ترسیداربوو .كاك فوئاد كاری كۆمه‌ڵ ه به‌رجه‌سته‌بوو .له‌ده‌ره‌ه‌وی به‌هۆی چاالكییه‌كانیه‌وه‌له‌الیه‌ن ساواكه‌و‌ه زیندانیش له‌پشتگیریكردنی ئه‌و مانگرتنه، ده‌ستگیركراو ره‌وانه‌ی ئه‌شكه‌نجه‌گاكانی چه‌ندین خۆپیشاندانی جیاجیا له سن ه رژیم‌و دواتر زیندانه‌كانی تاران‌و سنه‌كرا .رێكخرا كه هاوڕێیانی كۆمه‌ڵ ه له‌وان ه هاوڕێی خۆڕاگری كاك فوئاد له‌زیندان ،پاراستنی گیان به‌ختكردوو حسه‌ین پیرخزری ده‌ورو هه‌موو نهینییه‌كان له‌ژێر ئه‌شكه‌نجه‌ی نه‌قشێكی گه‌وره‌یان تێیدا گێڕا. دڕندانه ،له‌كاك فوئاد زیندانییه‌كی ده‌ورانی زیندانی كاك فوئاد كۆتایی سیاسی خۆڕاگری دروست ده‌كرد ك ه هات‌و ره‌زبه‌ری ساڵی 1357له‌نێوان له‌ساته سه‌خته‌كاندا جێگای متمانه‌‌و پێشوازی گه‌رمی بنه‌ماڵه‌‌و هاوڕێكان‌و
هه‌موو ئه‌وانه‌ی كاك فوئادیان ده‌ناسی بۆ ماڵه‌وه گهڕایهوه .ئازادی كاك فوئاد هاوكات بوو له‌گه‌ڵ په‌رئه‌ستاندنی خه‌باتی به‌رباڵوی جه‌ماوه‌ریی دژی رژیمی پاشایه‌تی .كاك فوئاد به‌خێرایی له‌شاری مه‌ریوان پێگه‌ی رابه‌رێكی دیارو كاریگه‌ری به‌ده‌ستهێنا‌و به‌هۆی شوێن‌و پێگه‌ی له‌كۆمه‌ڵ ه كه به‌خێرایی له‌رێكخراوێكی بچوك‌و نهێنییه‌و‌ه بوو به ره‌وتێكی كۆمه‌اڵیه‌تی، جه‌ماوه‌ری گشتگیری له‌سه‌راسه‌ری كوردستان ناوی كه‌وت ه سه‌ر زاران .به‌گیان به‌ختكردنی هاوڕێ حه‌م ه حسه‌ین كه‌ریمی ،یه‌كێك له‌دامه‌زرێنه‌رانی كۆمه‌ڵ ه له26ی رێبه‌ندانی ساڵی 57و راگه‌یاندنی چاالكی ئاشكرای كۆمه‌ڵه ،ئه‌م ره‌وته سه‌رده‌مێكی نوێی ده‌ستپێكرد. پێویستییه‌كانی بزوتنه‌وه‌ی شۆڕشگێرانه‌‌و بۆچوونی رادیكاڵ له‌كوردستان‌و نیازی كرێكاران‌و زه‌حمه‌تكێشانی ئه‌م كۆمه‌ڵگای ه به‌حیزبی خۆیان ،پێویستی بزوتنه‌وه‌ی شۆڕشگێرانه‌ی گه‌لی كورد ب ه رێكخراوێكی پته‌و‌و قایم ،راب هر‌و رۆشنبیر له‌رووی سیاسییه‌وه ،كۆمه‌ڵه‌ی كرده پێشڕه‌وی بزوتنه‌وه‌ی شۆڕشگێڕانه‌ی گه‌لی كورد. بارودۆخێكی نوێ له‌پاش رێبه‌ندانی 57ه‌وه له‌كوردستان هاته‌ئاراوه .رۆژه‌كانی شۆڕش‌و خه‌باتی جه‌ماوه‌ری له‌ئێران، خه‌ڵكی كوردستانی بۆ ده‌ستبه‌ركردنی ئاواته‌كانیان ،بۆ رزگاربوون له‌سته‌م‌و ناعه‌داڵه‌تی هێنای ه مه‌یدان .كۆمه‌ڵه پێگهو ده‌ورونه‌قشێكی گه‌وره‌ی په‌یدا كردبوو و له‌م نێوه‌نده‌دا كاریگه‌رییه‌كانی كاری كاك فوئاد دیارتر بوو .كاك فواد وه‌ك كادرێكی كارا له‌ئاستی رابه‌ری كۆمه‌ڵه‌‌و رابه‌ری بزوتنه‌وه‌ی شۆڕشگێڕانه ،له‌كۆبوونه‌وه‌ی گفتوگۆكان له‌وه‌فدی نوێنه‌رایه‌تی خه‌ڵك‌و ل ه رابه‌ریكردنی خه‌باتی جه‌ماوه‌ری له‌كات ه هه‌ستیاره‌كاندا خۆی نیشان ده‌دا‌و كه‌سانی ده‌وروب هر‌وی ده‌خست ه ژێر كاریگه‌ریی وردبینی‌و دوور ئه‌ندیشی‌و شاره‌زایی
خۆیه‌وه. له‌پێناسه‌كردنی جه‌وهه‌ری رژیمی تازه به‌ده‌سه‌اڵت گه‌یشتووی ئیسالمی ،وه‌ك رژیمێكی دژه خه‌ڵكی‌و دژه ئازادی ،كاك فواد بێ دودڵی‌و راشكاو بوو .هیچ تیۆرییه‌ك نه‌یده‌توانی ئه‌و بهو ئه‌نجامه بگه‌یه‌نێت ك ه ئه‌م رژیم ه «دژه ئێمپریالیسته» .فواد ك ه خۆی له‌كوره‌ی خه‌باتی سیاسی‌و ده‌ستوپه‌نجه نه‌رمكردن له‌گه‌ڵ رووداوه‌كان خاراو ببوو ،پێگهو ناوه‌رۆكی ئه‌م رژیمه‌ی به‌شێوه‌ی عه‌ینی تاووتوێده‌كرد .پێناسه‌‌و دیدی دروست له‌كۆماری ئیسالمی له‌گه‌ڵ ناسینێكی دروست له‌كۆمه‌ڵگای كوردستان‌و ئه‌و به‌ستێن ه له‌باره‌ی ك ه له‌گه‌ڵ شۆڕشی 57فه‌راهه‌م ببوو ،كاك فوادی به‌ره‌و رێچكه‌یه‌ك برد ك ه بتوانێت له‌م بارودۆخ ه به‌هێزكردنی بزوتنه‌وه‌ی شۆڕشگێڕانه‌‌و جه‌ماوه‌ری له‌كوردستان باشترین سوود ببینێت. ته‌واوی هه‌وڵ‌و وزه‌ی كاك فوئاد له‌گه‌ڵ باقی سه‌ركردایه‌تی كۆمه‌ڵه ،پاش شۆڕشی 57له‌سه‌ر په‌ره‌پێدانی بزوتنه‌وه‌ی جه‌ماوه‌ری له‌كوردستان چه‌قی به‌ستبوو. كاك فوئاد له‌هه‌ر ده‌رفه‌تێك بۆ هێنان ه مه‌یدانی خه‌ڵك‌و به‌شدارییان له‌پرسه‌كان كه‌ڵكی وه‌رده‌گرت .له‌فرموله‌كردنی خواسته‌كانی خه‌ڵكی كوردستان له‌به‌رامبه‌ر رژیمی نوێ له‌مانگی ره‌شه‌ممه‌ی 57ك ه به‌ناوی بڕیارنامه‌ی 8ماده‌یی مه‌هاباد ناوبانگی ده‌ركرد ،له‌شه‌ڕی خوێناوی سنه‌‌و رێكخستنی به‌رگرییه‌كی چه‌كدارانه‌ی جه‌ماوه‌ریی له‌به‌رامبه‌ر هێرشی وه‌حشیانه‌ی پادگانی شار ،له‌بایكۆتی ریفراندۆمی 12ی خاكه‌لێوه‌ی ،58له‌رێكخستن‌و دامه‌زارندنی رێكخراوه دیموكراتیكه‌كان له‌وان ه جه‌معیه‌ت ه دیموكراتیكه‌كان له‌شاره‌كانی كوردستان، یه‌كێتی جوتیاران ،رێكخراوه كرێكارییه‌كان، داكۆكی له‌بێكاران ،رێكخراوه‌كانی ژنان‌و.. كاك فوئاد هه‌وڵ‌و ماندوبوونێكی زۆری له‌خۆی نیشاندا .له‌هێنان ه مه‌یدانی خه‌ڵك
ژمار‌ه ( )٥8ساڵی پێنجەم201٢/3/6 ، dwaroj@komala.net
7
شێرکۆ بێکه‌س ل ه یادی سی ساڵه‌ی گیانبه‌ختکردنی فوئاد مسته‌فا سوڵتانی
بووه ب ه مه‌مكه‌مژی ساوایان‌و بووه ب ه حیكایه‌ت‌و ده‌ماوده‌م ئه‌گێڕدرێته‌وه قه‌ڵه‌م هه‌موو وشه جوانه‌كانی خۆی خۆش ئه‌وێ به‌اڵم وشه‌ی ئازا له پێش هه‌موویانه‌وه. ل ه مێژووی ئاخۆران‌و بخۆراندا.. ئه‌و ده‌مه‌ی ب ه مووی ڕیش په‌تی خنكان دروست ئه‌كراو له تارانه‌وه تا كوردستان درێژ ئه‌بۆوه. وه‌كو ئه‌وساو وه‌كو ئیستاش ئه‌رزی حه‌رام به قه‌د ئه‌رزی هه‌موو واڵت بوو ڕه‌نگی حه‌رام له هه‌موو ڕه‌نگه‌كان تۆخترو فه‌توای جه‌ڵده .فه‌توای ڕه‌جم له گشت په‌یڤێك به‌رزتر بوو. له‌و ده‌مه‌دا بوو فوئاد هات ه ناو مینڕێژی حه‌رامه‌وه سه‌ری ئازادی ژنی كردبوو ب ه مانگ باسكی ئازادی ژنی كردبوو به جۆگه‌و مه‌مكی ژنی كردبوو به چراو پرچی ژنی كردبوو به پردو ئازاری ئه‌وانی كردبوو به په‌یام. من قه‌سیده‌م هێالنه‌ی ه بۆ هه‌ر باڵنده‌یه‌كی كوردستان. من هه‌رگیز لێم نه‌پرسیون ئێوه له كام ئاسمانه‌وه هاتوون؟ ل ه ڕۆژهه‌اڵته‌وه فڕیون یان له ڕۆژئاواوه؟ پێناسه‌ی باكوورتان له بااڵتاندا هه‌ڵگرتووه یان نامه‌ی باشوور له ده‌نگتاندا؟! من زامێكی كوردستانیم ئه‌و خوێنه‌ی لێمدێ چووره‌یه‌كی هی ڕۆژهه‌اڵته‌و چووره‌یه‌كی هی ڕۆژئاوایه‌و تیلماسكێكی هی باكوورو تیلماسكێكی هی باشوور! ئه‌و خوێنه‌ی ئیسته‌یش له‌به‌رچاوی ئێوه له سینه‌مه‌وه دێت ه خوارێ‌و سه‌رتاپام ئه‌كا ب ه شه‌فه‌ق‌و ئه‌م هۆڵه‌یش ئه‌كا ب ه گوڵجاڕی هه‌اڵڵه ئهوه خوێنی فوئاد سوڵتانییه‌و جه‌سته‌ی ئهوه له‌ناو جه‌سته‌ی منداو دڵی ئهوه له‌ناو شیعری منداو ئهوه هه‌مان دار هه‌ناری قوربانییه‌و ل ه ناو ڕۆحی مندا ئه‌ڕوێ! ئیسته له‌وێ ..له ئه‌ڵمانه هه‌ر له نێوان دووئاوایی «بسام‌و كانیعمه‌ت»دا ب ه شه‌و ڕۆژ ته‌یرێكی سه‌رو گه‌ردن سووری په‌ڕوباڵ سپی دێت‌و ئه‌چێ‌و له‌و به‌ینه‌دا به ده‌م فڕینی نزمه‌وه گۆرانییه‌ك.. بۆ مندااڵنی ههژارو خونچه‌ی ساواو ئاوی جۆگه‌له‌ی غه‌مگین‌و قوڵینه‌ی به‌تاڵی نان‌و گۆرانییه‌ك بۆ هه‌تاوی له‌ش ڕێ ڕێ بووی ناو زیندان‌و گۆرانییه‌ك بۆ نمه‌نمه‌ی خه‌مانی ژنان ده‌ڵێ..
ئه‌و به‌رده‌وام له‌گه‌ڵمانه ده‌مێ نووكی قه‌ڵه‌ممانه‌و ده‌مێكی تر وا له تابلۆی به‌رده‌ممانداو ڕۆژێكی تر ئه‌چێته ناو گوڵدانه‌وه‌و جارێكی تر له‌به‌ر په‌نجه‌ره‌ی ژووره‌و له ته‌كماندا ڕائه‌وه‌ستێ‌و له نێوانی ڕێز‌ه ڕێزه‌ی بارانه‌وه خه‌یاڵێكه‌و دوور ئه‌ڕوانێ. له‌گه‌ڵمانه ..وه‌كو هه‌وا ..له‌گه‌ڵمانه! ئه‌و وه‌خته‌ی سواری فڕۆكه‌و كه‌شتی ئه‌بین له‌ویاندا ئه‌و په‌روانه‌یه‌و له‌میاندا ئه‌و چارۆگه‌یه‌و له‌مێژووشدا ..هه‌موو جارێ ئه‌گه‌ر كورسی به‌رامبه‌رو ته‌نیشت چۆڵ بێ وه‌كو خه‌ونێ په‌یدا ئه‌بێ‌و به هێمنی دائه‌نیشێ! له هه‌ر كوێ بین ..ئه‌و له‌وێیه له ئاوێنه‌دا ك ه سه‌یری خۆمان ئه‌كه‌ین ئه‌ویش دێته پشتمانه‌وه‌و ڕائه‌وه‌ستێ‌و سه‌یرمان ئه‌كاو پێئه‌كه‌نێ. وه‌ختێ ك ه چه‌پكه‌گوڵ ئه‌كڕین ئه‌و هه‌میشه گوڵێكیانه. له تیڤێدا هه‌میشه ئه‌و ل ه ئازاری ناو دنیادا ئه‌بینین‌و ئه‌و كه‌ناڵێكی بۆ نییه‌و ل ه گشت كه‌ناڵێكی جوانی چاودا وێنه‌ی دیاره. وه‌ختێ ئه‌چینه ده‌ره‌وه‌و ده‌ستی منداڵه‌كان ئه‌گرین ئه‌و یان بووه ب ه نوقڵی ناو گیرفانیان‌و یاخود بوه بهو جاده‌یه‌ی درێژ درێژ ئه‌بێته‌وه به‌ره‌و كازیوه‌ی زیوینی ئاینده‌یان. ونمان ناكاو ونی ناكه‌ین له هه‌ر كوێ بین ئه‌و دێ‌و ده‌ماندۆزێته‌وه.. ئه‌گه‌ر بچین ه ماڵێكی سه‌قزه‌وه له نه‌خشه‌كانی مافووری سه‌ر دیواردا بۆته شاهۆیه‌ك‌و ئه‌فڕێ. ئه‌گه‌ر بچینه كۆنسێرتێ خۆی ئه‌گۆڕێ به كه‌مانچه‌و به شمشاڵ‌و یاخود بووه به مایكرۆفۆن ئه‌مانبینێ‌و ئه‌ماندوێنێ. ئه‌گه‌ر بڕۆین دوور دوور بڕۆین. هه‌ر لێره‌وه هه‌تا ئۆقیانووسی ئارام له پڕێكدا وه‌كو نه‌وره‌سێكی عاشق په‌یدا ئه‌بێ‌و به ده‌وری سه‌ردا خول ئه‌خواو باڵ هه‌ڵئه‌بڕێ بۆ ساڵوو له دواییدا نزم نزم تێئه‌په‌ڕێ! گه‌ر بچینه ناو برین ه ڕه‌شه‌كانی كه‌ركووكه‌وه ئه‌و ئه‌بینین ل ه تاقێكدا یان ده‌رمانه بۆ سووتان‌و یاخود بووه ب ه سه‌رینی ژنه نه‌خۆشێكی ئه‌وێ! ونمان ناكاو ونی ناكه‌ین له هه‌ر كوێیه‌كی دنیا بین
ل ه لۆچی هه‌ر زه‌مانێكدا ئه‌و ئه‌بینین من ب ه سه‌ردان چووم بۆ دارفوور له‌وێ له‌ناو قاقڕێكی برسێتیدا.. له‌وێ له‌ناو سه‌رماو سۆڵه‌ی بێكه‌سیدا دوو جار بینیم یه‌كه‌م جاریان خۆی كردبوو ب ه پاروویه‌ك له‌ناو ده‌ستی بچكۆالنه‌ی منداڵێكداو جاری دووه‌م خۆی كردبوو به به‌تانیی گرمۆڵه‌بووی ژێر ده‌وارێ! ئه‌م ڕۆژانه‌یش من ئه‌یبینم زۆر ئه‌یبینم ،ل ه جاده‌كانی تاراندا له‌ناو ئاپووره‌ی زاماندا خۆی كردووه به تیلماسكێ ل ه قوماشی ناوچه‌وانی شۆڕ‌ه ژنێ‌و یاخود ل ه گه‌رووی شه‌قامدا بووه ب ه باڵی هاوارێ. من ئه‌یبینم هه‌موو ڕۆژێ من ئه‌یبینم لێره بێ یان له هه‌ر شوێنێ به به‌یانیان ده‌ستی چه‌پی ڕۆژنامه‌یه‌و به نیوه‌ڕوان زه‌نگۆڵ زه‌نگۆڵی ئاره‌قه‌ی ناوچه‌وانی كرێكاره‌و به ئێواران زه‌رده‌ی زه‌رده‌خه‌نه‌ی ماڵه‌و ل ه شه‌ویشدا ..من ئه‌یبینم له‌سه‌ر ترۆپكی ئاویه‌ر مانگه‌شه‌وی خۆشه‌ویستی‌و داڕژانی تریفه‌یه! ئیسته له‌وێ ل ه گۆڕستانی «تاڵه‌سوار»ی ئه‌ڵمانه شاتوویه‌كی سوور بووه ب ه حیكایه‌ت خوانی شه‌وانه‌ی ئه‌و ده‌ڤه‌ره‌و هه‌موو شه‌وێ به‌شێك ل ه داستانه‌كه‌ی «فوئاد سوڵتانی» ئه‌گێڕێته‌وه‌و به‌اڵم داستان ته‌واو نابێ .قسه‌ی ئه‌و هه‌موو گه‌اڵیه په‌یڤی ئه‌و هه‌موو گژوگیایه ته‌واو ئه‌بێ‌و وه‌لێ قسه‌ی برینه‌كانی جه‌سته‌ی ئه‌و دوایی نایه!.. ئیستا له‌وێ ئه‌و شاتوو‌ه سی لقی خۆی ئه‌كا ب ه سی شه‌م‌و له یادی فوئاد سوڵتانیدا یه‌كه یه‌كه به په‌نجه‌كانی سی گه‌اڵ دایان ئه‌گیرسێنێ. ئیسته‌ش ئێمه لێره سی ئاوێنه .سی ئینجانه .سی منداڵ. سی كانیی .سی كۆتر .سی هه‌اڵڵه. سی شیعر .ل ه به‌رده‌می گواڵڵه‌یی ئه‌م یاده‌دا ڕیز ئه‌كه‌ین‌و له‌و كاته‌دا كوردستانیش ب ه ڕانك‌وچۆغه‌یه‌كی سووره‌و‌ه دێت‌و سی جار ته‌وێڵی ڕووناكی فوئاد سوڵتانی ماچ ئه‌كات‌و له دواییشدا هه‌ر هه‌موومان ل ه سی ڕیزدا پێكه‌و‌ه ئه‌چینه‌وه بۆ ئه‌ڵمانه‌و له‌وێ به ده‌م حه‌یرانێكی باڕێزه‌و‌ه باوه‌ش ئه‌كه‌ین به شاتووه‌كه‌ی سوڵتانیدا! سلێمانی 2009 /6 /23
6
ژمار‌ه ( )٥9ساڵی پێنجەم201٢/9/3 ، dwaroj@komala.net
تا ئیستا ل ه گۆڕستانی «تاڵه‌سوار»ی سه‌ر به ته‌م‌و مژو خاك‌و خۆڵ ئه‌رخه‌وانیدا ..ل ه سنگی شه‌قار شه‌قارو تینووی ئه‌ودا ،دره‌ختێكی ئه‌فسووناویی كه‌ڵه‌گه‌تی ب ه خۆی چاو ڕه‌ش ،سمێڵ ئه‌ستووری ،ناوچه‌وان پانی ده‌م دوو خۆش ..دره‌ختێكی پ هل‌وپۆداری پڕ له جریوه‌و جووكه‌ی هه‌میشه نیگا ته‌ڕ ..دره‌ختێ به‌رده‌وام له كڕنووش بردندای ه بۆ مه‌زارێكی ب ه هه‌یبه‌تی ته‌مه‌ن سی ساڵه‌ی ژێر سایه‌ی ..ئیستا له‌وێ ..ل ه گۆڕستانی تاڵه‌سواردا ..له بێده‌نگییه‌كی خوێناویدا ..كه مێژوویه‌كی برینداری تێدا ئه‌زرنگێته‌وه .سه‌دای عه‌شقێك ئه‌بیسترێ ك ه (با) ئه‌یهێنێ‌و ئه‌یباو ،به‌فر پرووشه‌ی تیا ئه‌كاو، شیعر له شێوه‌ی په‌پووله‌و په‌لكه‌گیای ته‌نیادا به ده‌م ئه‌و سه‌دایه‌وه خۆیان ڕائه‌ژه‌نن‌و ل ه ڕه‌وه‌زێكی ئه‌وبه‌ریشدا شه‌وو ڕۆژ ته‌وارێك له شێوه‌ی ژنێكی شین پۆشدا، حیكایه‌تی ئه‌و دره‌خته‌و ئه‌و مه‌زاره ئه‌گێڕێته‌وه .حیكایه‌تێ كه هه‌ر وشه‌یه‌كی ئه‌ستێره‌یه‌كی بچووكه‌و هه‌ر ڕسته‌یه‌كی ڕێگایه‌كی دره‌وشاوه‌ی نوێیه‌و هه‌موو هه‌ناسه‌یه‌كی هه‌ناسه‌ی ئه‌سپێكی ڕامنه‌كراوی هه‌میش ه ڕوو له هه‌ورازه..
سه‌ر سه‌ری بینی. ئیتر ئه‌ویش وه‌كو ئازاری ئه‌و خه‌ڵكه بااڵی كردو ،وه‌كو قیژه‌ی ئاخ‌و داخ‌و په‌یڤی ڕۆژانه‌ی خوێناوی‌و مانگه‌شه‌وی ده‌رده‌داری گونده‌كان‌و ده‌رمانی گریاوی نزیك بالیف خه‌م دایگرت‌و به‌اڵم الی ئه‌و خه‌م بوو ب ه ترووسكه ژان بوو ب ه برووسكه قیژه‌كان بوون ه سروود بۆ هه‌موویشیان سه‌ری خۆی كرد ب ه ڕوانگه‌و كه‌وت ه ڕێگه! كه‌وته كۆكردنه‌وه‌ی ئازاره‌كان بۆ ئه‌وه‌ی هه‌ستن ه سه‌رپێ. سه‌ردانی گوڵه گه‌نمه‌كانی ئه‌كرد بۆ ئه‌وه‌ی باسی مندااڵنی بێ شیریان بۆ بكات. سه‌ردانی جۆگه‌كانی ئه‌كرد بۆ ئه‌وه‌ی پێیان بڵێ تینوه‌كان له كوێن؟! ئه‌چوو بۆ الی مامزه نه‌خۆشه‌كان بۆ ئه‌وه‌ی پێیان بڵێ كێ ده‌رمانه‌كانیان ئه‌دزێ. هه‌موو ڕۆژێ ئه‌چوو بۆ الی به‌رد تا پڕ ب ه مشتی وره‌ی لێوه‌رگرێ! هه‌موو ڕۆژێ ئه‌و خه‌ریكی ئهوه بوو په‌یڤ بگۆڕێ به هه‌نگاو هه‌نگاو بكات ب ه ئه‌زموون‌و ئه‌زموون بكات بهو په‌نجانه‌ی له نووسیندا ئه‌بن ب ه چاو هه‌موو ڕۆژێ ئه‌و خه‌ریكی ئهوه بوو زه‌نگه‌كانی جه‌ست ه وریابكاته‌وه شانه‌كانی جه‌ست ه نوێ بكاته‌وه سه‌رله‌نوێ ژیان دروست كاته‌وه. له‌گه‌ڵ گوڵه‌به‌ڕۆژه‌دا بوون ه هاوڕێ. بۆ ئه‌وه‌ی هه‌رگیز خۆر ون نه‌كات. له‌گه‌ڵ زریاندا بوون ه هاوڕێ بۆ ئه‌وه‌ی هه‌رگیز نه‌چه‌مێته‌وه.
كۆرپه‌یان ناونا دڵ( ..فوئاد) فوئاد له‌و نیشتمانه بچكۆله‌یه‌ی ئه‌ڵمانه‌دا له‌گه‌ڵ گوڵی دارچواله‌دا چاوی پشكوت‌و له‌گه‌ڵ كانیدا گوێچكه‌ی كرایه‌وه‌و ده‌ستی مێژوویه‌كی زامدار ..مه‌اڵشووی هه‌ڵدایه‌وه‌و بای وه‌شت ڕایژه‌نی‌و له دواییشدا له‌گه‌ڵ بێچوو‌ه پڵنگێكدا ..پێی گرت‌و له‌گه‌ڵ (با)ی كاره‌ساتدا گهوره بوو. ئه‌و بۆ یه‌كه‌مجار هه‌ژاری‌و نانی برسی‌و ئاوی چهوساوه پرسیاریان ال دروست كردو زوڵم ..ڕایچڵه‌كاندو ڕه‌نگی په‌ڕیوی كێڵگه‌كان‌و جوتیاره‌كان‌و باڵی شكاوی باڵنده‌كان‌و په‌راسووی ده‌رپه‌ڕیوی مندااڵن په‌یامێكیان دایه ده‌ستی! هێشتا ئه‌وو خونچه له یه‌ك عومردا بوون ك ه پاییزی عومری واڵته‌كه‌ی بینی. هێشتا ئه‌وو نه‌ونه‌مام له یه‌ك ته‌مه‌ندا بوون ك ه زریكه‌ی ژنانی واڵته‌كه‌ی بیست‌و قامچی سه‌ر جه‌سته‌ی ئه‌وانی بینی. هێشتا ئه‌وو یه‌كه‌م باڵه‌فڕێی كۆتر له یه‌ك ته‌مه‌ندا بوون ك ه خوالنه‌وه‌و سووڕانه‌ه‌ی داڵه‌كانی
فوئاد وابوو.. فوئاد خۆشه‌ویستی هه‌موو ماڵه برینداره‌كان بوو. فوئاد خۆشه‌ویستی هه‌موو باڵنده غه‌مگینه‌كان بوو. خۆشه‌ویستی هه‌موو ماسیه زه‌ردو سوورو جوانه‌كان بوو «چونك ه تۆڕه‌كانی لێ دوور ئه‌خستنه‌وه« خۆشه‌ویستی هه‌موو گه‌اڵو گوڵ‌و دارستان‌و بێشه‌كان بوو «چونكه ته‌وره‌كانی لێ دوور ئه‌خستنه‌وه« خۆشه‌ویستی هه‌موو قه‌ڵه‌مه پاكه‌كان بوو «چونك ه درۆكانی نیشان ئه‌دان» درۆی مناره‌كان درۆی عه‌مامه‌كان درۆی جبه‌كان فوئاد وابوو فوئاد ئه‌یوت :من هی خۆم نیم. سه‌رم سه‌ری شاخانه‌و ده‌ستم ده‌ستی باخانه‌و قاچم قاچی گوندانه‌و دڵم دڵی گوڵدانه‌و چاوم چاوی شارانه‌و گوێچكه‌م گوێچكه‌ی حه‌قیقه‌ت!
مه‌زاره‌كه‌و دره‌خته‌ك ه دووانه‌ی «ئه‌ڵمانه«ی دایكن ئه‌ویان ناوی دارتوو‌ه سووره‌كه‌ی سوڵتانییه‌و ئه‌میشیان ناوی فوئاد سوڵتانییه! ‑ ئه‌م چیرۆكه ته‌مه‌ن سی ساڵه ،ئه‌م حیكایه‌تی تان‌و پۆ چنراو‌ه به تریفه‌و هه‌اڵڵه ،ئه‌م عه‌شقی ئاوو ئازادییه بۆ یه‌كه‌م جار له به‌ره‌به‌یانێكی زیوینی (ئه‌ڵمانه)ه‌وه ده‌ستی پێكرد! ئه‌و وه‌خته‌ی ل ه ژوورێكی قوڕینی بچكۆله‌ی په‌نجه‌ر‌ه نزمی به گوڵ ه مێخه‌ك داپۆشراوه‌وه ..گریانی كۆرپه‌یه‌كی تازه له‌دایكبوو ،له‌سه‌ر كاسه‌وه ،گۆمی ئه‌و به‌ره‌به‌یانه‌ی شڵه‌قاندو «ئه‌ڵمانه«ی له مژده‌یه‌كی سه‌وز هه‌ڵكێشاو هه‌ر هه‌مان كاتیش كه‌ڵه‌شێرێكی پۆپنه ئاڵ خوێندی‌و تۆزێ له‌والتره‌وه ماینێك زاو جوانوویه‌كی سپی كه‌وت ه سه‌رزه‌وی‌و له ئاسۆیشدا ل ه سێ ده‌ری هه‌ورێكه‌و‌ه گواڵڵ ه باری!
تا ئه‌هات ته‌وری ڕیشدار تیژتر ئه‌بۆوه‌و تا ئه‌هات ئازار قوڵتر ئه‌بۆوه‌و برین په‌ل‌وپۆی نوێی ئه‌هاویشت‌و له‌مالیشه‌وه تا ئه‌هات فوئاد بااڵی به‌رزتر ئه‌بۆوه‌و هه‌نگاوی ئه‌بوو به هه‌نگاوی تیشك‌و ڕه‌نگی ب ه ڕه‌نگی شه‌فه‌ق‌و چون الوالویش له‌ناو قه‌دی مێژووی تازه‌و‌ه ئه‌ئااڵ! مێژووی تازه ..مێژووی هه‌ستانه‌وه‌ی ئه‌سپه‌كان بوو هه‌ستانه‌وه‌ی كێڵگه‌كان هه‌ستانه‌وه‌ی تاشه به‌رده‌كان‌و هه‌ستانه‌وه‌ی شه‌قامه‌كان‌و هه‌ستانه‌وه‌ی ژنه‌كان! تاران په‌چه‌ی به دره‌خت گرته‌وه. عه‌بای دا به‌سه‌ر ئاوداو جبه‌ی كرده به‌ر جاده. عه‌مامه‌ی كرده سه‌ری باخچه. به‌زۆر ڕیشی به گۆرانیی هێشته‌وه كراسی عاشورای كرده به‌ر شیعرو مۆسیقای بێوه‌ژن كردو ژیانی كرد به پرسه! تاران به ده‌م كه‌سه‌وه پێناكه‌نێ. ب ه ده‌م مه‌رگه‌وه نه‌بێ. ئه‌و خۆشیی له هیچ نابینێ ل ه مه‌رگ نه‌بێ. ژنی ئه‌و كوڕی ئه‌و كچی ئه‌و هه‌موویان ناویان هه‌ر مه‌رگه‌و ئه‌وه‌ی له‌وێ له‌دایك نابێ ژیانه. ئیستا فوئاد سوڵتانی‌و ئاینده قۆڵیان ل ه قۆڵی یه‌ك دایه ئیستا فوئاد سوڵتانی‌و مۆسیقا له‌ناو شیعرا بوون ب ه چرا. په‌نجه‌ی ئه‌وو په‌نجه‌ی باران هه‌ریه‌ك په‌نجه‌ن. سه‌ری ئه‌وو سه‌ری هه‌تاو هه‌ریه‌ك سه‌رن. قاچی ئه‌وو قاچی ڕێگا هه‌ریه‌ك قاچن. له ئیسته‌دا تۆ ب ه ئاسته‌م فوئاد سوڵتانی‌و ڕووبارێ له یه‌كتر جوێ ئه‌كه‌یته‌وه، له ئیسته‌دا تۆ ب ه ئاسته‌م فوئاد سوڵتانی‌و ئازادی له یه‌كتر جوێ ئه‌كه‌یته‌وه. ئیستا ئیتر فوئاد سوڵتانی بووه به «با» له هه‌موو شوێنێكه‌و له هیچ شوێنێكیش نییه. له یه‌ك وه‌ختا ل ه مه‌ریوانه‌و له قه‌ندیل. له یه‌ك وه‌ختا له جاده‌كانی تاراندا پیاسه له‌گه‌ڵ قه‌سیده‌یه‌كی شاملودا ئه‌كات‌و هه‌مان ساتیش له‌به‌رده‌ركی سه‌رای سلێمانی له‌گه‌ڵ (بێكه‌س)دا ئه‌دوێت‌و بۆ ئه‌و سه‌فه‌ری ناو به‌فرو به‌سته‌ڵه‌كه شیعرێكی ئه‌و وه‌كو پاڵتوو له‌به‌ر ئه‌كات. ئیست ه فوئاد سوڵتانی بووه به نان چۆته هه‌موو ماڵێكه‌وه.. بووه ب ه ئاو ئه‌خورێته‌وه بووه به دره‌خت له هه‌موو حه‌وشه‌یه‌كداو بووه به په‌نجه‌ره‌ی هه‌موو ژوورێك‌و بووه به ئاوێنه‌ی به‌رده‌می ژنان‌و
ژمار‌ه ( )٥9ساڵی پێنجەم201٢/9/3 ، dwaroj@komala.net
نەسرەوتوو کاک فوادی مسته‌فا سوڵتانی
هاوڕێ فوادی مسته‌فا سوڵتانی له‌گه‌ڵ بنه‌ماڵه لە گەڕەکە هەژارنشینەکانی ئەوکاتی ئەو شارە کرد ،کە هیچ کات لە بیری خەڵکی مەریوان ناچنەوە .لەم ناوەدا لە الیەک بە هۆی ئەوی بەرژەوەندی و قازانجی تاقمێکی کار بەدەستی سەر بە دەسەاڵت کەوتبووە مەترسیەوە و لە الیەکی ترەوە دام و دەسگا ئەمنیەتیەکانی رژیم لە کەسایەتی ،جێ کەوتوویی ،متمانەی گشتی و ئوتووریتەی کاک فواد دەترسان، پاش تەوا بوونی دوو ساڵ سەربازیەکەی، نەیان هێشت بمێنێتەوە و هەر لەم کاتەدا بوو کە ئیدارەی بەرقی کرماشان داوای هاوکاریی لە کاک فواد کردوبەم شێوەیە بوو بە بەرپرسی ئیدارەی بەرقی شاری برووجێرد لە پارێزگای لوڕستان کە ئەوکات سەر بە ئیدارەی بەرقی کرماشان بوو. مانەوە لەو شارە و خزمەتی بێوچان بە گەڕەکە دەسکورت و هەژارەکان ،رێز و حورمەتێکی تایبەتیی بۆ کاک فواد بە دواوە بوو .هەر لەو ماوەیەدا لە گەڵ کۆمەڵێک خەڵکی باش لە لوڕستان و خووزستان ئاشنا دەبێت و دۆستایەتییان لە گەڵدا دادەمەرزێنێت .تا ئەو جێگایەی کە دواتر و لە درێژەی رێپێوان خەڵکی سنە بۆ مەریوان و کۆچی مێژوویی خەڵکی مەریوان ،ئەو پێوەندی و دۆستایەتیە خۆ دەنوێنێت و ئەو خەڵکانە بۆ یارمەتیی خەڵکی کوردستان ،روو دەکەنە کوردستان و مەریوان. بەرپرسایەتی و کارکردن لە ئیدارەی بەرق نەیتوانی کاک فواد رازی بکات و خولیای ئەوە بوو کە بتوانێت وەکو مامۆستایەک لە فێر کردن و بارهێنانی جیلی نوێدا دەور بگێڕێت .بە پێداگریی خۆی و سەرسووڕمان خزم و کەس و کار، لە شیراز وتووێژێکیان لە گەڵ کرد و لەو بوارەشدا بە سەربەرزیەوە سەرکەوت و بوو بە “ئەندازیاری ئەنجومەنی فەنییشێراز”. کاتێک خەریکی خۆ ئامادە کردن بوو بۆ چوونە شوێنی کار لە شێراز ،سەردانێکی «ئەنجومەنی فەنیی سنە»ی کرد و بە هۆی ئەوی لەو شوێنەش داوای کاری کردبوو .هەر لەو سەردانە کورتەدا ،لە سنە قبوڵ کراو بەم شێوەویە بوو بە مامۆستای «هونەرستانی سەنعەتیی سنە» .بۆیە پاش ئاگادار کردنەوەی «ئەنجومەنی فەنیی شیراز» ،بڕیاری دا لە بەرپرسایەتیی بەرق بکشێتەوەو خەریکی کاری مامۆستایەتی بێت .لە بەر ئەوەی ئەم بەستێن و بوارەی بۆ کاری
وشیار کردنەوە ،هەڵسووڕانی سیاسی و پێوەندیی لە گەڵ جەماوەر بە گونجاترین رێگا دەزانی. بەم پێیە لە پاییزی ساڵی ١٣٥٢ی هەتاوی بەرانبەر لە گەڵ ١٩٧٣ی زایینی کاک فواد وەکو مامۆستا لە «هونەرستانی فەنیی سنە» دەستی بە کار کرد و یەک ساڵ دواتر و لە رۆژی ٢٨ی رەزبەری ١٣٥٣دا لە الیەن ساواکەوە گیراو شەوەکەی ئەورۆژە رەوانەی تاران کرا. نێردرایەی»کومیتەی لەڕێوە هەر هاوبەش» لە تاران کە شوێنی بە کردەوەیی کردنی دڕندانەترین شێواز و جۆرەکانی ئەشکەنجەی گیراونی سیاسی بوو بە ناو بانگێکی جیهانیەوە. لە» کومیتەی هاوبەش» کاک فواد کەوتە بەر دژە مرویترین ئەشکەنجەکان ،بەاڵم بە هیچ شیوەیەک ساواک و سیستەمی ئەمنیەتیی دەسەاڵتی پاشایەتی نەیان توانی زمانی بکەنەوەو بچووکترین بابەتی نهێنیی لێ ببیستن. پاش چوار مانگ دەسبەسەر بوون لەو شوێنە و تەحەمولی ئازارو ئەشکەنجەی جەستەیی و دەروونیی لە رادەبەدەر کە هیچ کات نەیانتوانی بڕواو ورەی کاک فواد بشکێنن یان تەنانەت الوازی بکەن ،لە زستانی هەر ئەو ساڵەدا گوازرایەوە بۆ زیندانی «قەسر»لە تاران .ئەو زیندانە لە رواڵەتدا درابووە دەستی شارەوانی، بەاڵم لە راستیدا ساواک ئەو شوێنەشی بەڕێوە دەبرد .لە زیندانی قەسر رواڵەتی ئەشکەنجە گۆڕدرابوو ،بە شیوازی جۆراوجۆر و زۆر جاریش فریوکارانە دەهاتە پێشەوە ،بەرتیل ،و بەڵێنیدانی کاری باشیان دەدا بە زیندانیەکان .لە سەر کاک فواد و کۆمەڵێکی بەرچاو لە زیندانییانی سیاسی و بە تایبەت ئەوانەی کۆمەڵە ،ئەو تیرە شیان درابوو لە بەرد و هیچ ئاکامێکی بو ساواک و سیستەمە فەرماندرەکەی نەبوو جیا لە نا هومێدی و زەبوونی .لە بەرانبەردا ورەی بەرز، شۆڕشگێڕی ،شیلگیری لە خه‌بات، رووسووری و سەربەرزیی بۆ هەڵسووڕاوانی سیاسی و کۆمەاڵیەتیی لە گەڵ خوی هێنا. بە هەر شێوە و سەرەرۆییەک کە بوو ،کاک فواد چوار ساڵ زیندانی بەسەردا سەپا. لە کۆتاییەکانی دەورانی زیندانەکەیدا، لە سەر داوای خۆی و کۆمەڵێک ئاڵ و گۆڕی دەرکی ،لە ساڵی ١٣٥٦ی هەتاوی گوازرایەوە بۆ زیندانی سنە و ئەم جارە خەبات لە مەیدانێکی تازەتردا دەستی
پێکرد .هەر چەندە کاک فواد لە هەر شوێن و لە هەر مەیدان و مەکانێک نەسروتووانە خەباتی دەکردو ئەمەشی بە کردەوە سالماندبوو ،بەاڵم زیندانی سنە خاوەنی تایبەتمەندیەکی بەرچاوە لە خەبات و تێکۆشانی ئەو رێبەر و رێکخەرە مەزنە. بە هۆی هەل و مەرجی تایبەتی لە زیندانی سنە ،کۆمەڵێک لە هاوڕێیان توانیان بچنە دیداری کاک فواد و لە نێو زیندانیش بە هاوکاری و چاالکیی چەندکەسێکیتر لە زیندانیانی سیاسی ،لە سەر کۆمەڵێک داخواز ،مانگرتنێک سازماندرا و رێکخرا کە بە خێرایی دەنگی دایەوە. هەموو دام و دەسگا سەرکوتکەر و داپڵۆسێنەری رژیم لە سنە کەوتنە گەڕ بەو مەبەستە کە ئەو مانگرتنە تووشی شکست بکەن ،بەاڵم بە پێچەوانەی ویست و خواستی دەسەاڵت ،مانگرتنەکە تەشەنەی سەند و بەرین و بەرینتر بۆوە .تا ئەو جێگایەی کە بەندکراوانی ئاسایی و زیندانیانی تاوانەکانیتر ،دێنە ریزی مانگرتووان و بۆ ماوەی یازدە رۆژمان دەگرن .خەڵکی دەرەوە ئاگاداری دۆخەکەن و الیەنهایەکیتریش ئاگادار دەکرێنەوە .جەماوەری خەڵک بە کۆ بوونەوە لە بەرانبەر بینای دادگوستەریی کوردستان رۆژی حەفدەی پووشپەڕ لە سنەو راگەیاندنی مانگرتن ،پشتیوانیی خۆیان لە مانگرتووان بە کردەوە دەربڕی .ئەو بزووتنەوە جەماوەرییە دەسەاڵت و هێزە ئەمنیەتییەکانی رژیمی شێت و هار کردوکەوتنە پەاڵماردان، تەقەکردن و دەسبەسەر کردنی خەڵک. مانگرتنی زیندانیانی سیاسی بەردەوامە و رێبەرایەتیی وشیارانەو پۆاڵیینی کاک فواد هاو پشتی و هاوخەباتیی زیندانیان، دەسەاڵت ناچار بە پاشەکشە دەکات. لە سەرەتادا مانگرتنەکە بە بەشداریی ١١زیندانیی سیاسی لە سەر کۆمەڵێک داخوازی پێشەیی لە رۆژی دووی پووشپەڕی ١٣٥٧دەستی پێکردو ٢٤رۆژی خایاند تا لە درێژەدا بەو شێوەیە بوو بە بایەکی هیوا بەخش و ژیلەمۆی کوردستانی گەش کردەوەوگورکانی ئاورینی جەماوەرو کەوتە جم و جوڵ. کاک فوادلە رەزبەری ١٣٥٣گیراو پاش ٤ساڵ لە رەزبەری ١٣٥٧دوای تێپەڕاندنی سەربەرزانەی چوار ساڵ زیندان لە زیندانەکانی کومیتەی هاوبەش ،زیندانی قەسر و زیندانی سنە ،ئازاد بوو .هەر پاش ئازاد بوون و گەڕانەوە بۆ ئاڵمانەو پشۆیەکی کورتماوە ئەویش بۆ نوێ کردنەوەی دیدار و چاوپێکەوتنی خزم و کەس وکارو دۆست و ئاشنا ،بە پێوەندی گرتن لە گەڵ هاوڕێیانی کۆمەڵە ،بڕیاری بەستنی کۆنگرەی یەکەمی کومەڵە درا. کاک فواد رخنەی توندی لە کارکردنی ئەم دواییانەی هاوڕێیان هەبوو بەاڵم بە راشکاوی و سەمیمانە رخنەکانی خۆی باس کردو کۆنگرە بەستراو بەرهەمی سەرەکیی ئەو کۆنگرەیە کە بە بێشک
کۆچی مێژوویی مه‌ریوان
رۆڵی سەرەکی و دیاریکەری کاک فواد حاشا هەڵنەگرە ،چاالک کردنەوەی کۆمەڵە لە بواری سیاسی و رێکخراوەییدا بوو. دەسەاڵتی پاشایەتی رووخا هەل و مەرجێکی تازە خولقا و ئەو دۆخەی کە کاک فوادو کۆمەڵەی تێدابوون ،قۆناخ و دۆخێکی تایبەت بوو .لە الیەکگرینگی و بایەخی نکوڵ لێ نەکراوی جاماوەرو رێکخستن و سازماندانیان ،لە الیەک بۆ چوونی کۆنەپەرستانەی خۆ مەاڵز داو بۆ رفاندن و دەس بەسەردا گرتنی دەسکەوتەکانی راپەڕین ،لە الیەک کۆمەڵێک دڕدۆنگی و ناتەبایی لە نێو الیەنە کوردستانیاکاندا و لە سەرەوی هەمووی ئەمانە دودلی و رارایی لە ئاست دوژمنی تازە بە دەسەاڵت ئەو داگیرکەروهێرشی گەیشتووی دەسەاڵتە تەزەدامەزراوە پاوانخوازە بۆ ئەستاندنەوەیدەسکەوتەکان و بەربەست کردنی شۆڕش. دامەرزاندن و هاندانی جەماوەر بۆ سازماندان و خۆ رێکخستن لە چوارچێوەی رێکخراوە دیموکراتیک و مەدەنیەکان وەکو :یەکیەتیی جووتیارانی مەریوان، کومیتەی ژنانی شاری مەریوان ،ناوەندی قوتابیان و خوێندکارانی مەریوان، یەکیەتیی کرێکارانی بێکاری مەریوان، جەمعیەتی داکۆکی لە ئازادی و ئینقالب، لە سنە ،جەمعیەتی داکۆکی لە مافی گەلی کورد لە مەریوان ،رێبەریی کۆچی مێژوویی خەڵکی مەریوان ،دامەرزاندنی یەکەمین واحێدی هێزی پێشمەرگە، شەورای کورت تەمەنی شاری مەریوان و هتد نموونەی ئەو کارە بنەڕەتیانەن کە کاک فواد بە بڕوایەکی تەواوەوە حەولی بۆ دان و رێکیخستن .بە بێ گومان ئەگەر بڵێین کاک فواد مامۆستای و دامەرزێنەری بابەتی رێکخراوە مەدەنی و دیموکراتیکەکەکان ،هەڵەمان نەکردووە. لە هەر بەستێن و بوارێکدا کاک فواد لە سەنگەری یەکەمدا بوو .لە نەورۆزی خوێناویی سنەو بەرپەرچدانەوەی هێرشی پادەگانی ئیسالمیی سنە کێە ئەتوانێت دەورو نەخشی کۆمەڵەو رێبەریەکەی و بە تایبەت رێبەری کارامەو لێزان ،کاک فواد مستەفا سوڵتانی حاشا بکات؟ لێکدانەوەی رووداوەکان و پێشبێنی کردنیان تەنیا لە رێبەرێکی وشیار ،ئاگاو پسپۆڕ دەوەشێتەوە کە ئەوەش لە کاک فواد و بۆ چوون و تەحلیلی رووداوەکاندا بە روونی دیارە .بۆ وێنە کاتێک تازە لە زیندان ئازاد بووەو هێشتا دەسەاڵتی پاشایەتی نەرووخاوە ،لە لێدوانێکدا لە سەر رووداوی «سیاهکەل» بە بێ ڕاڕایی و دوودڵی دەڵێت :رژیمی شا بێگومان دەرۆخێت و دەسەاڵتی مەالکان بە نیسبەت کێشەو مافی کوردەوە فرە خراپترە .سەرکوتکەرترو دیکتاتۆرتر ئەبن. لە دانیشتن و وتوێژ لە گەڵ نێردراوانی دەوڵەتی کاتیی بازرگان ،بە وشیاریەکی
9
تەواوەوە لە مەبەستە راستەقینەکانیان تێگەشت و رایگەیاند :ئەمانە لە گەڵ دەسەاڵتی پاشایەتی هیچ جیاوازیەکیان نیە و تەنیا وشەکانیان گۆڕیوە و هەرئەو پرسیارە فریودەرانەی ئەوان ئەیان پرسی و کردبوویانە پێوانە بۆ هەڵسەنگاندن، ئەمانیش بە شێوازی تایبەت بە خۆیان، هەر ئەو شتانە باس ئەکەن. هەر لە گەرمەی لەشکر کێشی دەسەاڵتی تاران ،ئەبینین کاک فواد بە ئەوپەڕی هەست بە بەرپرسایەتی کردن ،لە خۆ بردووی و جەسارەتەوە بۆ بەرگیری لە شەڕ و پێکهێنانی کۆدەنگی ،لە ماوەیەکی کورتدا جەندین سەفەر ئەکات لەوانە: پاش کۆچی خەڵکی مەریوان ،سەفەر بۆ شاری پاوە،چوون بۆ ناوچەی کەرەفتووی دیواندەرە ،سەفەر بۆ شارەکانی سەقز، بۆکان و بانەو گەڕانەوە بۆ مەریوان. پاش گەڕانەو بۆ مەریوان و دانی راپۆرتی سەفەرەکانی بە جەماوەر کە شێوەی کاری هەمیشەیی کاک فواد بوو،بۆ درێژەی کارەکانی دەگەڕێتەوە بۆ بانە. لە کاتی گەڕانەوە بۆ بانە ،لە ئاوایی «کا نێعمەت» لە نزیک ئاوایی «بەستام» لە سەر جادەی سەقز -مەریوان ،لە گەڵ بەکرێگیراوان و خۆفرۆشانی سەر بە کۆماری ئیسالمی دەکەونە شەڕێکی نەخوازراو نابەرابەرەوەو لە گەڵ کاک «تەهمۆرس ئەکبەری»بە خوێنی گەشیان ،خۆیان هەتا هەتایی ئەکەنەوە. شایانی باسە کە ئەو دەورو نەخشەی کە کاک فواد گێڕای تەنیا و تەنیا لە ماوەی یازدە مانگ دا بوو واتە لە ئازاد بوونی لە زیندان لە رەزبەری ١٣٥٧تا رۆژی ٩ی خەرمانانی ١٣٥٨کە شەهید بوو. شەهید بوونی کاک فواد کۆستێکی قورس بوو چ بۆ کۆمەڵە ،چ بۆ بزووتنەوی کوردستان و چ بۆ بزووتنەوەی دیموکراسیخوازی لە ئێران .قورسایی کاک فواد لە تای تەرازووی بەرنگاری لە گەڵ دوژمنی داگیرکەرهەر لە سەر میزی موزاکرە و وتووێژ لە گەڵ چەمران، الهووتی ،گوڵستانی ،دەستغەیب و ئەوانی تر ،تا رێکخستن و سازماندانی جەماوەر لە بوارە جۆربەجۆرەکاندا و ئەو ئوتوریتەو پێگە سیاسی و کۆمەاڵیەتیەی کە کاک فواد هەبووی ،جێگای تایبەت بە خۆی بوو ،بۆیە بە باڵو بوونەوەی هەواڵی شەهید بوونی کاک فواد ،راگەیاندنەکانی دەسەاڵتی تاران باسی ئەو سەرکەوتنەی هێزە داپڵۆسێنەرو داگیرکەرەکانی خۆیان دەکەن .خافڵ لەوەی کە بیرو ئەندێشەو ورەو و کەسایەتیی فواد بۆ کەس شاراوە نیە ،بنچی کوتاوە و بێگومان دەگاتە سەمەردانیش. سیما ،کەسایەتی ،ئەندێشە ،خەباتکاری، نەسرەوتووی و لە خۆ بردوویی کاک فواد بو دۆست و دوژمن نەشاراوەیە تا ئەمرۆش کۆمەڵێک بەرچاو الیەن هەن کە خۆیان بە میراتگرو پێڕەوی رێگای کاک فواد دەزانن و بە شانازیەوە باسی لێوە دەکەن.
8
ژمار‌ه ( )٥9ساڵی پێنجەم201٢/9/3 ، dwaroj@komala.net
دوو رابهر دوو ئه‌رك
هاوڕێ سدیقی که‌مانگه‌ر
هاوڕێ فوادی مسته‌فا سوڵتانی
ی كۆمه‌ڵ ه ی مسته‌فا سوڵتانی“ رابهر ی ” ،1358فوئاد ی ساڵ ی خه‌رمانان ی 9 رۆژ ی ی دوژمن كه تازه بۆ داگیركردن ی گهوره ی نابه‌رابه‌ر له‌گ ه ڵ سوپا ل ه شه‌ڕێك ی كێشابوو گیانی به‌خت كرد .رادیۆ تاران زۆر ب ه په‌ل ه و كوردستان له‌شكر ی ب ه ی راگه‌یاند .تارماییه‌ك باڵ ی ”كاك فوئاد“ ی كوشتن خۆشحاڵییه‌و‌ه هه‌واڵ ی ی بۆ كۆمه‌ڵ ه و بۆ ره‌وت ی مێژووی سه‌ر كۆمه‌ڵه‌دا كێشا .ل ه سه‌ره‌تای ئه‌زموونێك ی ی له كوردستان ،كۆمه‌ڵ ه رابهر و یه‌كێك ل ه ل ه وشیارترین ئه‌ندامان سۆسیالیست خۆی ل ه ده‌ست دا. ی ی ” ،1368سدیق ی ساڵ ی خه‌رمانان ی 13 10سا ڵ پاش مه‌رگی فوئاد ،ل ه رۆژ ی و یه‌كێك ل ه ی جه‌ماوه‌ر ی راپه‌ڕین ی ره‌وا و به‌هێز و دلێر كه‌مانگه‌ر“ ده‌نگ ی كۆمه‌ڵ ه له‌الیه‌ن خائینێكه‌و‌ه تیرۆر كرا. رابه‌ران ی 1357پاش چه‌ندین سا ڵ ل ه ی پاییز ی كه سه‌ره‌تا فوئادی مسته‌فا سوڵتان ی 10ساڵ هی پێوا. ی هاتبۆده‌ر ،ته‌نیا 11مانگ ژیا ،به‌اڵم رێگایه‌ك زیندانی پاشایه‌ت ی له‌م 11مانگه‌دا كاك فوئاد نه‌ته‌نیا وه‌ك رابه‌ری الیه‌ق و به‌توانای كۆمه‌ڵ ه خۆ ی ی بزووتنهوه ی به‌رچاو بوو ب ه سیاسه‌تدارێژ ێ خست ،به‌ڵكوو ب ه خێراییه‌ك ج ی و سیاسییه‌كان. ی بزووتنهوه كۆمه‌اڵیه‌ت ی خه‌ڵك و بوو ب ه رێكخه‌ر و رابهر كۆمه‌اڵن ی ی پێنه‌دابوو به ته‌واوی رۆڵ ی رێگا ی پاشایه‌ت ی كه‌مانگه‌ر ك ه دیكتاتۆر سدیق ی ل ه ی پاشایه‌ت ی رژیم ی ژیر و وشیار بگێڕێ ،پاش رووخان ی وه‌ك تێكۆشه‌رێك خۆ ی ببێت ی توان ی جه‌ماوه‌ر ی جه‌ماوه‌ر و بزووتنهوه ی دژوار بۆ رابهر چه‌ندین ئه‌زموون ی ی خه‌ڵك و بوو به ده‌نگێك بۆ خرۆشان ی خنكێندراو ی ئاواته‌كان ی دلێر به ده‌نگ ی كوردستان ی رۆژهه‌اڵت جه‌ماوه‌ر بۆ گه‌یشتن ب ه ئاواته‌كانیان .ناوچه‌كانی باشوور ێ ده‌زرینگێته‌وه. ده‌نگی سدیقی كه‌مانگه‌ریان له گو ی كۆمه‌ڵه‌دا دیاره. ی فوئاد جێگا خاڵییه‌ك هی هێشتا له رابهر 27سا ڵ پاش مه‌رگ ی داهاتووش ی كاك فوئاد بوو ب ه ئه‌فسان ه و ئۆستووره‌یه‌ك كه بۆ ده‌یان ساڵ ناو ی ی كه‌مانگه‌ر بزووتنهوه ی سدیق ێ 17 .سا ڵ پاش مه‌رگ ی له‌سه‌ر بكر لێكۆڵینه‌و‌ه ی پڕخرۆشیان بۆ چوون ه پێش ی بانگه‌وازێك كۆمه‌اڵنی خه‌ڵكی كوردستان جێگا ی جه‌ماوه‌ری ،خه‌ڵك هه‌ست ب ه ی خرۆشان ب ه پێویست ده‌زانن و ل ه كات و سات ی ئه‌م دوو رابه‌ر‌ه ك ه ل ه ی كه‌مانگه‌ر ده‌كه‌ن .دره‌وشانه‌و‌ه ی وه‌ك سدیق ده‌نگێك ێ له كوردستان دوو ئه‌ركیان وه‌ئه‌ستۆ كه‌وت ،بۆ ی نو ی بزووتنه‌وه‌یه‌ك سه‌ره‌تا ی ی ل ه دژ ی سۆسیالیستی ،بۆ خه‌باتی خه‌ڵكی چهوساوه و بۆ راپه‌ڕین ره‌وت ی ئه‌م گه‌ل ه چهوساوه تۆمار كرد. ی زێرینی ل ه مێژوو ی الپه‌ڕه‌یه‌ك داگیركه‌ر ی كورد و رابه‌ران ێ كاك فوئاد و كاك سدیق ،گه‌ل ی رابردوو و به ب ی سااڵن له ماوه ی ی پڕبایه‌خیان تێپه‌ڕاندووه .بزووتنه‌و‌هی كۆمه‌اڵن و هه‌ڵسووڕاوانی گه‌لێك ئه‌زموون ی كوردستان ب ه بێ ئه‌م دوو رابه‌ر‌ه درێژهی ب ه خه‌بات و راوه‌ستان ب ه خه‌ڵك ی كوردستان پێگه‌یشتن و ل ه ێ ل ه تێكۆشه‌ران ی نو ی داگیركه‌ران داوه .جیلێك دژ ی ی تێكهه‌ڵچوون سه‌ربه‌رزان ه هاتوونه‌ت ه ده‌ر .ئه‌مڕۆ كۆمه‌ڵگا دژوارترین ساته‌كان ی راوه‌ستاوه، ی مێژووی ی ل ه به‌رده‌م ده‌رفه‌تێك كوردستان و بزووتنهوه ره‌واك ه ی رابردوو ، ی ساڵ ی س ی كوردستان و ئه‌زموون ی ناو كۆمه‌ڵگا ئاڵ‌وگۆڕه‌كان ی ب ه ی بۆ ئه‌م بزووتنهوه ره‌خساندوو‌ه ك ه پێویست ی ناوچه‌یی و جیهان ده‌رفه‌تێك ی بزووتنه‌و‌هی جه‌ماوه‌رییه‌كان و رابه‌ران و تێكۆشه‌رانی سیاسه‌تدارێژ و رێكخه‌ر ی خرۆشاوی وه‌ك ”سدیق“ـه. ده‌نگێك ی سۆسیالیستی و كاك فوئاد و كاك سدیق ی 1358كۆمه‌ڵه و ره‌وت ساڵ ی هاتن ه ده‌ر .ئێستا كۆمه‌ڵ ه له‌به‌رده‌م ئه‌زموونێك راوه‌ستان و سه‌ركه‌وتووانه لێ ێ كاك فوئاد و كاك سدیق ،به‌اڵم به پشت به‌ستن ی سۆسیالیستی ب ه ب و ره‌وت ی ێ ئه‌رك ێ و ده‌ب ی له‌بارتردا ده‌توان ی سی ساڵه و ل ه ه هل‌ومه‌رجێك ب ه ئه‌زموونێك ی ی ره‌وت ی و بۆ به‌هێز كردن ی رزگاریخواز ی بۆ رابه‌ری كردنی بزووتنهوه خۆ ی ی دیك ه بۆ رابه‌ران ی مێژووی چه‌پ و عه‌داڵه‌تخواز ب ه ئه‌نجام بگه‌ێنێ .ده‌رفه‌تێك ی ی جه‌ماوه‌ر ی خه‌بات ی پڕخرۆش ی و بۆ وت ه بێژان ی جه‌ماوه‌ر ی بزووتنهوه رێكخه‌ر ره‌خساوه .با ب ه پشت به‌ستن به‌م ئه‌زموون ه و ب ه ده‌رس وه‌رگرتن ل ه كاك فوئاد و كاك سدیق خۆمان بۆ ده‌وری داهاتوو ته‌یار بكه‌ین.
بەرزو بەڕێز بێت یادی رێبەری بیژه‌ن قوبادی
کاک فوئاد لە دانیشتن و وتوێژ لە گەڵ نێردراوانی
لەشەوەزەنگی ئەنگوستە چاوی ئاسمانی مێژووی گەالندا کۆمەڵە کەسانێک وەکوو ئەستێرە دەر دەکەون‌و ئەدرەوشێنەوەو دەوڵەتی کاتیی :ئەمانە لە لە کوورەی خەبات‌و تێکۆشاندا ئەبن بە مانگ‌و چرای رووناکی بەخش‌و رێ گەڵ دەسەاڵتی پاشایەتی پیشاندەر. بە بێ شک یەکێک لەو ڕێ پیشاندەرانە هاوڕێی رێبەر ،رێکخەرو سوڵتانیە .سازماندەر کاک هیچ جیاوازیەکیان نیە و تەنیا فواد موستەفا کاک فواد پۆاڵی خاراوی کوورەی»ئاگرو خوێن» بوو ،هەروا کە لە «هەموو شوێن وشەکانیان گۆڕیوە و هەرئەو شۆڕش» بوو .چ لە نێو زیندانەکانی دەسەاڵتی پاشایەتی‌و مانگرتنی نێو زیندان پرسیارە فریودەرانەی ئەوان لە سنە ،چ رێکخستن‌و سازماندانی» یەکیەتیی جووتیارانی مەریوان» یان «کۆچی مێژوویی خەڵکی مەریوان» ،ئەیان پرسی و کردبوویانە یان وەکوو ئەندامی نوێنەرایەتیی خەڵکی کوردستان لە گەڵ نێردراوانی» پێوانە بۆ هەڵسەنگاندن، دەوڵەتی کاتیی بازرگان» چ وەکوورێبەرو سەرکردەیەکی کۆمەڵە. لە زیندان‌و شارو شاخ لە بەرانبەر دوژمنی ئەمانیش بە شێوازی تایبەت داگیرکەرو چەوسێنەردا «شێرانە وەستا» و بۆ دەستەبەر کردن‌و داکۆکی لە مافی بە خۆیان ،هەر ئەو شتانە گەلەکەی‌و هەموو چەوساوان ،بێ ئەمان‌و بێ بەزەیی بوو و سنوورە کانی بەزاند. لە هەر بوارو بەستێنێکدا کە پێویست باس ئەکەن بووبایە« ،فواد» حوزووری بوو .چ لە» یەکیەتیی جووتیاران» ،بەشداری لە «کۆڕی زەحمەتکێشان» بێ وچان» بێ حەسانەوەو نەسرەوتووانە» دەمێ سەنگەر»و» دەمێ مەزرا»و یاریدەدەر ،هەنگاودا وتوویرەی دەروونی کاک فواد و و بەرپرسان هەروەها کەسانی دەوڵەمەند پاڵپشت ،رێنوێن‌و ورە بەخشی خەڵکی هەستەکانی دەردەخات کە بۆ تازە الوێکی لە پارێزگاکان بە سازکردن یان دابین هەژارو بەشمەینەت بوو. قوتابی ،ژیانی کۆمەاڵنی خەڵک دەبێتە کردنی خانوبەرە بۆ شوێنی حەسانەوەی پاش رووخانی دەسەاڵتی پاشایەتی بابەتێکی جێی سرنج و لێ ورد بوونەوە ،خوێندکاران ،هەر کامەو جێگەی تایبەت لە ئێران‌و رووخانی کاتیی دیوارەکانی هەر وەک بێنینی کۆمەڵێک لە بەرهەمەکانی بە خۆیانیان بوو وەکۆ :ئێسفەهانیەکان، زیندان ،کاک فواد لە گرتووخانە ئازاد مامۆستای شیوەکار «محەمەدی نیکپەی» شیرازیەکان ،مەشهەدیەکان ،کرمانیەکان، بوو .هەرچەندە ماوەیەکی کەم ژیا ،بەاڵم لە شەقامی فێردەوسیی سنە ،هەستی یەزدیەکان و هتد .لەم نێوەدا کوردی جێگا پەنجە ،کاریگەریی‌و نەخشی کاک ئەبزوێنن و سرنجی ئەو الوە قوتابیە بۆ لێقەوماوی بەشمەینەت ،سەری بێ کاڵو فواد لە بزووتنەوەی کوردستان حاشا الی خۆیان رادەکێشن. مابۆوە .دووری دیوی شوێنی ژیان لە هەڵنەگرە .تا ئەو جێگایەی کە پریشکی لە ساڵی ١٣٤٥ی هەتاوی بە یەکەم زانکۆی شوێنی خوێندن ،ناچاری کرد بە ئەو کاریگەرییە لە سەر بزووتنەوەی قوتابی دەرچوو و گەڕایەوە بۆ ئاڵمانەو دووی دیویکیتردا بگەڕێت .پاش گەڕان ئازادیخوازانە لە ئێرانیش دیارو بەرچاوەو دەبووا خۆی بۆ زانستگا ئامادە بکات .لەو و ماندوو بوونێکی زۆر ،لە «شەقامی نکۆڵی لێ ناکرێت. ماوەیەدا کە مایەوە ،بۆ ماوەی سێ مانگ ئازەربایجانی رۆژئاوا» ژوورێک بە کرێ کاک فواد مستەفا سوڵتانی ساڵی ١٣٢٧لە ئیدارەی دوخانیاتی مەریوان کاری کرد ئەگرێت و ئەمێنێتەوە و درێژە بە خوێندن هەتاوی بەرانبەر لە گەڵ ١٩٤٨ی زایینی و لەو بوارەشدا بە وتەی خۆی ،ئەزموونی دەدات .هەر ئەم ژوورەیە کە ئەبێتە شوێنی لە ئاوایی ئاڵمانە سەر بە ناوچەی مەریوان بەنرخی زۆری وەرگرت و کۆمەڵێک الیەنی حەسانەوە ،ژیان ،کۆ بوونەوە ،بیرکردنەوە لە کوردستانی رۆژهەاڵت لەدایک بوو .لە شاراوەی دام و دەسگا چەوسێنەرە و ئاڵ و گۆڕی بیروڕا و بە لێکدانەوەی تەمەنی پێنج ساڵیدا بە هۆی خواست‌و حکومەتیەکانی بۆ دەرکەوت. دۆخی ئەو سەردەمەی کۆمەڵگای ئێران مەیلی خۆی‌و دۆخی بنەماڵەیی ،نێردرایە لە ساڵی ١٣٤٦بۆ بەشداری لە و الیەنە سیاسی و رێکخراوەییەکان و خوێندن‌و تا پۆلی چوارەمی سەرەتایی کێبەرکێی(کونکوور)ی زانستگا دا هەڵسانگاندنیان لە سەر ئەزموون وەرگرتن بە خێرایی‌و زیرەکییەکی تەواو تێپەڕاند .بەشداریی کرد ،بۆ ئەو مەبەستەش لە و دۆزێنەوەی رێگا چارەی گونجاو بۆ دەرباز بە هۆی نەبوونی ئیمکانی درێژەدان گەڕەکی (خانیاباد)ی تاران بە هۆی بوون لەو دۆخە ،بە دوور لە کاریگەریی بە خوێندن ،نێردرایە شاری سنەولە ناسراوێکی باوکیەوە دیوێک بە کرێ هەڵ و مەرج و ئەتمۆسفری زاڵ بە سەر ساڵی ١٣٣٧ی هەتاوی لە گەڕەکی» دەگرن. فەزای رێکخراوەیی و رووناکبیری دا ،لە قەتارچیان»ی ئەو شارە بۆ درێژەدان سەرەڕای هاندانی خزم و کەس و کار الیەن کۆمەڵێک خوێندکارو رووناکبیری بە خوێندن ،گیرسایەوە .زیرەکی و بۆ چوونە زانکۆی ئەرتەش و شارەوانی ،کوردەوە. وشیاری کاک فواد مامۆستاو قوتابیی فەزای ئەو شوێنانە بۆ کاک فواد قورس پاش چوار ساڵ خوێندنی تەواو کرد و ئەو مەدرەسەیەیەی تووشی سەرسووڕمان و نامۆیە .لە ئاکامدا لە تاقیکردنەوەکانی بە لیسانسەوە وەکۆ ئەندازیاری بەرق و تەنانەت حەسوودییش کردبوو .ئەو چوون بۆ زانستگا ،لە دوازدە زانکۆ قبوڵ گەڕایەوە بۆ مەریوان .بە پێی یاسای دەورانە بە هەر شیوەیەک بوو تێپەڕی دەبێت و وەردەگیردرێت ،بەاڵم بۆخۆی ئەوکاتی ئێران ،دەبوا ماوەی دووساڵ و لە رەزبەری ١٣٣٨چووە دەبیرستانی زانستگای»شەریف» هەڵدەبژێرێت و سەربازی بکات و بۆ ئەو مەبەستە وەکۆ «رازی» بە هۆی زیرەکی و لێهاتوویی ،ماوەی چوارساڵ وانەی»بەرق»ی لەو بەرپرسی ئیدارەی بەرقی مەریوان خەریکی لە نێو مامۆستا و قوتابیدا ناسراو و زانکۆیە تەواو کرد. کار بوو. خۆشەویست بوو و رێزی لێ دەگیرا .ئەمە خاڵێکی بەرچاو لە سەردەمی بەشداریکردنی لە ساڵی ١٣٤٨ی زایینی کۆمەڵێک لەو وتەیەکە لە زمانی کاک رەشاد موستەفا کاک فواد لە کێبەرکێیەکان زانستگادا ،الوانەی لەو ماوەیەدا یەکتریان دۆزیبۆ وە، سوڵتانیەوە کە دەڵێت :جارێکیان لە وتو وێژی بەرپرسانی «زانکۆی نەوتی سەردانی ئاڵمانە و ماڵی کاک فوادیان دەبیرستان ،مامۆستای ئینشا بابەتی ئابادانە» کاتێک لێی ئەپرسن :ئەگەر ببی کرد .دیارە ئەو سەردانە لە رواڵەتدا بۆ ئازادی بۆ ئەو وانەیە دانا ،واتە هەر بە سەرۆک وەزیرانی ئێران ،یەکەم جار چ گەشت و سەیران بوو ،بەاڵم لە راستیدا قوتابیەک ئازادە بە پێی خواستی خۆی دەکەی؟ لە واڵمدا دەڵێت:ئەگەر سەرۆک مەبەستێکی تری لە پشتەوە بوو کە بابەت هەڵبژێرێت و لە سەری بنووسێت .وەزیرانی ئیران بم ،سەرەتا سەردانێکی ئەویش رچە شکاندن و رێگا خۆشکردن کاک فوادیش بابەتەکەی لە سەر کاڵش ،باشووری تاران ،بەلووچستان و کوردستان بۆ لە دایک بوونی کورپە ساوایەک بوو کە کاڵش چن و کاڵش چنین لە هەورامان دەکەم و لە زوترین کاتدا ئەو ناوچانە دواتر ناوی»کۆمەڵە»ی لێنرا. بوو کە تێیدا باسی رەنج و مەینەتیی ئاوەدان دەکەمەوە ،سیستەمی ئاوی کاڵش چنانی هەورامانی دەکرد .کاڵش خاوێن و بێهداشتی دادەمەرزێنم ،پارک و هەر لە سەر ئەو بنەمایانەی کە پێشتر چۆن دروست دەکرێت؟ مادە خاوەکەی خانووی مۆدێڕنیان بۆ دروست دەکەم و باسیان لێوە کرا و ئەو کۆمەڵە رووناکبیرە چیە؟ کەرەسەکانی چین؟ دەوری ژنان قوتابخانەی باشیان بۆ دەکەمەوە. پێی گەیشتبوون ،لە پاییزی ١٣٤٨هەتاوی لەو پێوەندیەدا داچیە؟ و بە گشتی کاک فواد لە بانترین ئاستدا لە زانکۆ بەرانبەر لە گەڵ ١٩٦٩زایینی بنەمای هەموو بابەتێکی پێوەندیدار بەو بوارە لە وەرگیرا ،پاش قبوڵی ،کێشەیەکیتر خۆی کۆمەڵە دارێژرا. کاری بەهەمهێنانی خۆماڵی و سەربەخۆ دەرخست ئەویش ژوورێک بۆ بۆ مانەوەو لە ماوەی بەرپرسایەتیی ئیدارەی بەرقی لە بەشیک لە کوردستان ،بە ژیری باس حەسانەوە .کاتێک دەگەڕاو چاوی لێ مەریوان ،کۆمەڵێک خزمەتگوزاریی باشی کردبوو و لێکیدابۆوە .ئەمە لە یەکەم دەکرد ،لە پارێزگاکانیترەو پارێزگاکان لە بواری بەرق و بەرق کێشاندا و بە تایبەت
ژمار‌ه ( )٥9ساڵی پێنجەم201٢/9/3 ،
کۆمه‌ڵگا
هه‌اڵواردن دژی ژنان ل ه زانكۆكان ،درێژهی سیاسه‌تی دژه ژنی كۆماری ئیسالمیه دواڕۆژ رۆیشتن بۆ زانكۆ و درێژه‌دان به خوێندن دوای دیپلۆم بۆ الوانی ئێران بووه ب ه خه‌ون و خه‌یاڵ و هیوایه‌ك كه به ئه‌سته‌م ده‌توانن بگه‌ن پێ .به‌شداری كردن له ئازمونی كۆنكور و تێپه‌ڕاندنی ئه‌و هه‌موو قۆناغه بۆ درێژه‌دان به خوێندن له‌زانكۆ، گۆشارێكی ده‌رونی و فیكری ل ه سه‌ر الوان دروست كردووه كه له‌م نێوه‌دا كچان زیاتر له كوڕانیش له حه‌سره‌تی رۆیشتن بۆ زانكۆ ده‌مێنه‌وه‌و ده‌بێ له دۆخێكی زۆر نایه‌كسان و قورستر چاوه‌رێی وه‌رگرتنیان له زانكۆ بن .ئه‌مساڵ وه‌رگرتنی ژنان له زانكۆ له زۆربه‌ی رشته و بواره‌كان بوو به كێشه‌یه‌كی جیدی و به‌رپرسانی وه‌زارتی خوێندنی بااڵ له ئێران بڕیاران دا كه زانكۆكان چیتر كچان له هه‌مووبواره‌كاندا وه‌رنه‌گرن و ته‌نیا چه‌ند رشته‌یه‌ك نه‌بێ له باقی به‌شه‌كانی دیكه بێبه‌ش كران .هه‌اڵواردن و جیاوازی ره‌گه‌زی له زانكۆكانی ئێران ،باسێكی تازه نییه و ده‌مێك ساڵه كه به‌رده‌وام نوێ دژی مافه‌كانیان بوون .به‌اڵم به له به هێزترین موحره‌كه‌كانی به‌ره‌و درێژهی هه‌یه .سه‌ره‌تا به وه‌رنه‌گرتنی هه‌موو گوشار و زه‌ختێك كه له سه‌ر پێشچوونی ئه‌وان له درێژه‌دان به خوێندن ژنان له هه‌ندێك بواری خوێندن وه‌ك ژنان بوو ،سه‌ره‌رای ئه‌وه‌ی خانه‌واده ،بووه له چه‌ند ساڵی رابردوودا .به هه‌موو فه‌نی و موهه‌ندسی ده‌ستی پێكرد و ورده یاسا و كلتور و نه‌ریت رێگر بووه له سه‌ر هه‌وڵ و ته‌قاالو تێكۆشانی چاالكانی ورده ئه‌مه بوو به ره‌وتێكی ئاسایی و رێگایان بۆ گه‌یشتن به مافه‌كانیان ،ئه‌وان ژنان له هه‌موو بواره‌كان به تایبه‌ت وای لێهات كه له ده‌فته‌رچه‌ی كۆنكوردا ،توانیویانه له گه‌ڵ هه‌موو ئه‌مانه خۆیان بواری خوێندن ،به‌اڵم ئه‌مساڵ شۆكێكی زۆر به كه‌می ده‌رفه‌ت به ژنان درابوو بۆ په‌روه‌رده بكه‌ن و ب ه تایبه‌ت له بواری گهوره درا له كچان و ژنانی خوازیاری هه‌ڵبژاردنی بواری خوێندنیان .زیاتر له خوێندن دوای ساڵی 57رۆژ له گه‌ڵ وه‌رگرتنیان له زانكۆ ،كه ئه‌ویش ئهوه 60زانكۆ له وه‌رگرتنی ژنان خۆیان بوارد رۆژ شاهێدی ئهوه بووین ك ه رێژه‌یه‌كی بوو زیاتر له 60زانكۆ له وه‌رگرتنی و له هه‌مووی سه‌رنج راكێشتر ئه‌وه‌یه كه به‌رچاو له كچان و ژنان توانیویانه له ژنان له بواره جۆراوجۆره‌كانی خۆێندن بواری (مددكاری اجتماعی) له زانكۆی كۆنكور سه‌ركه‌وتوو بن و بچنه زانكۆ .به خۆیان بوارد و زۆربه‌ی ئه‌م بوارانه ته‌نیا عه‌المه ته‌باته‌باییش كه دامه‌زرێنه‌ره‌كه‌ی شێوه‌یه‌ك كه سه‌رنجی هه‌موو كۆمه‌ڵگه و تایبه‌ت كران به كوڕان .له كاتێكدا كه له بنه‌ڕه‌تدا ژن بووه رایگه‌یاندووه كه ته‌نانه‌ت بیرورای گشتیشی بۆ الی خۆی بارودۆخی ئابووری ئێران له چه‌ند ساڵه‌ی راكێشا .هه‌وڵ و خه‌باتی ژنان بۆ گۆرینی دوایی به‌ره‌و خراپی رۆیشتووه و زۆربه‌ی ئه‌مساڵ ژنان وه‌رناگرێت. به هاتنه‌سه‌ر كاری كۆماری ئیسالمی یاسا پڕ له هه‌اڵواردنه‌كان و خۆراگری بنه‌ماڵه‌كان ته‌نیا به پیاوان یان یه‌ك دوای شۆرشی ساڵی ،57ده‌ورێكی نوێ له به‌رانبه‌ر نه‌ریت و كلتوری كۆمه‌ڵگه‌ی كه‌س به خێو نه‌كراوه ،ژنان و كچانیش له ژیانی ژنانی ئێران ده‌ستی پێكرد پیاوساالر و هه‌روه‌ها هیوا به گۆرینی هاتوونه‌ته نێو گۆره‌پانی كار كردن و و ئازادی و مافه ئینسانیه‌كانیان به جۆری بیركردنه‌وه‌ی پێكهاته‌ی خانه‌واده ،شان به شانی پیاوان له‌م بواره‌ش كاریان توندترین شێوه پێشێل كران و هه‌ر رۆژه له رێگای خوێندن و به ده‌ست هێنانی كردووه ،كه وابێ پێویستیه‌كی زۆر شاهێدی په‌سند كردنی یاسا و گه‌اڵڵه‌ی پله و پێگه‌ی باش له كۆمه‌ڵگه ،یه‌كێك هه‌یه‌كه ژنانیش بتوانن درێژه به خوێندن
سەرەتا ئەگەر بمانەوێت پێناسەیەكی كورتی توندوتیژیی بكەین ،دەبێت بڵێین توندوتیژیی ئەو دیاردەیەیە كە چ لە ناو بنەماڵەو چ لە كۆمەڵگەش بەرانبەر بە ژنان ئەنجام دەدرێت .بەاڵم سەرچاوەی سەرەتای توندوتیژیی‌و سەرەكی سەرهەڵدانی ,شوێنێك یان خود چوارچێوەیەكە بەنێو بنەماڵە .ئێستاش بۆ دەرخستنی هۆكارەكان یا خود چۆنیەتی ئەم دیاردەیە لە نێو بنەماڵەو كۆمەڵگە ،هەوڵ ئەدەم بە كورتی‌و بە جیا لە سەر ئەم دیاردەیە لە هەر 2شوێنی وەك بنەماڵەو كۆمەڵگا بدوێم. توندوتیژیی لە نێو بنەماڵەدا: هەڵسوكەوتە نابەجێیە‌‌كان لە نێو بنەماڵەو بە لەبەرچاو گرتنی پێناسەی توندوتیژیی، بە شێوەی بەردەوام ئەنجام دەدرێت‌و لە ئاكامدا الوازترین ئەندامی بنەماڵە واتە منداڵ دەبێتە قوربانی .هەڵبەت ئەمە هەموو كات‌و لە هەموو بنەماڵەیەكیشدا ڕوونادات .هەروەها كەسی دووەم لە بنەماڵ ە كە دەبێتە قوربانی ئەم دیاردەیە، ژنە .پیاوانی بنەماڵە بەهۆی ئەو داب‌و نەریتە كۆنە پەرستانە كە پێشتر پێی ئاشنابوون‌و هەر لە منداڵیەوە بە گوێیاندا چرپاوەو لەگەڵیدا گەورە بوون ،بەرانبەر بە ژنان توندوتیژیی دەنوێنن‌و پێیان وایە كەژن نامووسیانەو پاراستنی نامووسیش ئەركی ئەوانە .وە هەروەها ئەم جۆرە لە پیاوان پێیان وایە بە هۆی نەبوونی توانای بەڕێوە بردنی ئەركی ژیان‌و چارەسەر
كردنی زۆربەی كێشەكان لە ژیاندا ،ژن دەبێتە پلە ٢و دەبێت گوێڕایەڵی هەموو خواست‌و ویستەكانی پیاو بێت .زۆر جار بە هۆی نەخوێندەواریی‌و بێ ئاگایی خودی ژنان لە ناسین‌و زانینی مافەكانیان ،ژنان لەوە بێبەری دەبن كە ئایا ئەو وەك ژنێك چ ماف‌و چ ویست‌و داواكاری‌یەكی هەیە. بەاڵم ئێستاكەو لە جیهانی سێهمدا ژنان بەهۆی خوێندەواری‌و چوونە سەرەوەی ئاستی زانست‌و زانیاری‌و هەروەها جێگیر ی فێمێنیستی لە بیرو بوونی مەسەلە هزریاندا ،توندوتیژیەكان تا ڕادەیەك كەم بووەتەوە .مەسەلەی توندوتیژیی بنەماڵەیی زۆر قووڵتر لەوەیە كە بمانەوێ بە چەند دێڕێك باسی لێوە بكەین. لەكۆی هەموو ئەمانەی سەرەوە كە باسم كرد ،بەو ئاكامە ئەگەین‌و دەبێت
لە بەرچاویشی بگرین ،ئەوەیەكە بكەرانی توندوتیژیی كە پیاوانن ،خودی ئەوانیش قوربانی ئەو داب‌و نەریتە زاڵمانەن كە كۆمەڵگا بەسەریاندا سەپاندووەیەتی. لێرەدا پێویست ئەكات بچمە سەر باس كردن لە مەسەلەی توندوتیژیی بەرانبەر بە ژنان لە نێو كۆمەڵگادا :توندوتیژیی لەنێو هەر كۆمەڵگایەكی مرۆییدا كەم تا زۆر بوونی هەیە ،بەاڵم ئەوەیكە دەبێتە هۆی كەم یان زۆربوونی ئاستی توندوتیژیەكان لە كۆمەڵگا ،بوونی جیاوازی فەرهەنگ‌و یاساكانە .بۆ نموونە توندوتیژیی لە واڵتێك كە دین‌و مەزهەب بە سەریا زاڵەو ئایین سەرچاوەی یاساكەنیەتی ،دیاردەی توندوتیژیی بە هەموو جۆرەكانیەوە زۆر بەرچاوە ،بۆ وێنە لە واڵتانی وەك ئێران‌و ئەفغانستان
رێز گرتن لە زمانی دایکی ،بایەخ دان و رێز گرتنە لە مافی مرۆڤــ سه‌بری به‌همه‌نی
بده‌ن تا بتوانن له داهاتوودا پیشه و كارێكی باش ده‌ست بخه‌ن .ئه‌و روانگه‌ی ه كه ته‌نیا پیاو به خێوكه‌ری بنه‌ماڵه‌یه زۆر كاڵ بووه‌ته‌وه یان النیكه‌م الی به‌شێك له بنه‌ماڵه ئێرانیه‌كان مانای خۆی له ده‌ست داوه و به روانگه‌یه‌كی ئه‌مرۆییه‌وه ئه‌ڕۆانه پرسی ژن. هه‌ر بۆیه هه‌اڵواردن دژی ژنان له زانكۆ و خوێندنی بااڵ ،چیرۆكێكی دیكه‌یه كه بێ گومان كاریگه‌ری راسته‌وخۆی ده‌بێ له سه‌ر هه‌مووبواره‌كانی دیكه .ته‌ك جینسیه‌تی كردنی زانكۆكان و البردنی ژنان له زۆربه‌ی بواره‌كانی خوێندن به هه‌ر مه‌به‌ست و ئامانجێك بێ له گه‌ڵ واقعیه‌تی كۆمه‌ڵگه‌ی ئه‌مرۆی ئێران ناته‌بایه و ناگونجێت .ئه‌م سیاسه‌ته‌ی كۆماری ئیسالمی له درێژهی هه‌مان سیاسه‌تی هه‌میشه‌یی بووه كه دژی ژنان پالن و گه‌اڵڵه‌ی دارشتووه و به ئاشكرا دژایه‌تی خۆی راگه‌یاندووه.
ژن ،بنەماڵە و كۆمەڵگا ئارێز محەمەدی
dwaroj@komala.net
11
كە زۆرترین ئاماری توندوتیژیی بەرانبەر بە ژنان لە خۆ دەگرێت ،ڕۆژانە شاهێدی كوشتن ،بەردباران ،ئێعدام‌و… .هتد لەم واڵتانەین كە بەهۆی نامووس پەرەستی‌و تۆمەت خۆشەویستی‌و پێوەندیی خستنە پاڵیان ،بەرانبەرایان ئەنجام دەدرێت ،كە لە چوارچێوەی شەرع‌و یاسا ئیسالمیەكان دێتە ئاراوە .هەر بۆیە سەرهەڵدانی هاوسەرگیری كچان لە تەمەنی كەمدا ،مەسەلەی تەاڵق، خۆكوژی‌و هەڵهاتنی كچان لە ماڵەوە، هەموو ئەمانە لە یاسا دژە ژن‌و دژە مرۆییەكانەوە سەرچاوە دەگرێت .جێگەی ئاماژەیە توندوتیژیی كۆمەڵگاش بەرانبەر بە ژنان زۆر بەرباڵوترە كە تەنانەت لە شوێن كارو لە نێو زانكۆكانیش بەرۆكی كچان‌و ژنان دەگرێت ،هەروەك ئێستا كە شاهێدی بێبەش كردنی كچان لە زۆربەی ڕشتەكانی خوێندن لە زانكۆكانی ئێرانداین…… ئەگەرچی یەكەمین هەنگاو بۆ نەمان یا كەم كردنەوەی توندوتیژیی بنەماڵە یان لە نێو كۆمەڵگا، البردنی ئەو یاسایانەیە كە رێگە بە توندوتیژیی بەرانبەر بە ژنان دەدا یان بە شێوەیەك ناڕاستەوخۆ پشتیوانی لێوە دەكەن ،بەاڵم دەبێت سەرەتا هەوڵ بدەین بنەماڵەیەكی باش‌و خاوەن بیرێكی فێمێنیست بار بێنین ،چونكە بەم شێویە دەتوانین كۆمەڵگایەكی بە دوور لە دیاردەی توندوتیژیمان هەبێت .كەواتە مەرجی سەرەكی بۆ نەمانی هەر جۆرە توندوتیژییەک ،گۆڕینی بیرو فكری كۆن‌و دژە ژن‌و دژە مرۆییە.
زمان رۆحی میلەتێکەو تا ئەوکاتەی زیندووە مێژووی ئەو نەتەوەیە زیندووەو درێژەی هەیەو بە لە نێو چوونی زمان ،مێژوو و کولتوری ئەو نەتەوەیە لە نێو دەچێ کە واتە مێژوو و چارەنووسی هەر نەتەوەیەک لە زمانی ئەو نەتەوەیەدا خۆی دەنوێنێ. تا جێگایەک کە بە هۆی گرینگی زمان‌و بایەخدان بە زمانی نەتەوەکانی جیهان، رێکخراوی پەروەردەیی و کولتوری نەتەوە یەکگرتووەکان (یۆنیسکۆ) رۆژێکی بە ناوی رۆژی جیهانی زمانی دایکی ناوەزەد کرد. به پێی ئاماره‌کانی یۆنیسکۆ زیاتر لە شەش هەزار زمان لە نێو دووسەد نەتەوەی جیهان بوونی هەیەو جیاوازی‌و فرەیی زمانی دایکی لە نێو نەتەوەکانی جیهان کە هەڵقواڵوی بیرو زەینی ئینسانەو هەرکامەیان بە شێوەیەکی جیاواز گوزارشت لە ژیان‌و گوزەرانی مرۆڤەکان دەکات‌و ئاوێنەی بااڵنوێنی فرە کولتوریە لە جیهاندا ،بەاڵم لە سەدا 95ی زمانەکان لە الیەن رێژەیەکی کەمی دانیشتوانی زەوی، واتە لە الیەن %4ی مرۆڤەکانەوە بە کار دەبرێن‌و زیاتر لە 2500زمانیش خەریکی لە ناو چوونن .مافی خوێندن‌ونووسین بە زمانی دایکی لە زۆربەی بەڵگەنامەو رێکەوتنە نێونەتەوەیەکانی مافی مرۆڤ وەک جاڕنامەی جیهانی مافی مرۆڤ ،بڕگەی 2و3ی مادەی 4ی مافی تاکەکەس تایبەت بە کەمایەتییە نەتەوەیی ،زمانی‌و ئایینیەکان دەست نیشان کراوە ،ئه‌مه لە کاتێکدایه کە لە ئێرانی فرە نەتەوەی ژێر دەسەاڵتی کۆماری ئیسالمی خوێندن‌و نووسین بە زمانی نەتەوەکانی دیکە قەدەغەیەو پێشی پێ دەگیردرێت .لە بڕگەی 15ی یاسای بنچینەیی کۆماری ئیسالمی ئیراندا هاتووە» خوێندن‌و نووسینی فەرمی‌و هاوبەشی خەڵکی ئێران فارسی‌یە .بەڵگەنامەکان ،نامە فەرمیەکان‌و کتێبە دەرسی‌یەکان دەبێ فارسی بێت ،لە هەمانکاتدا بە رواڵەت باس لەوە کراوە کە بە کار هێنانی زمانی نەتەوەکانی تر لە راگەیان‌و میدیاکان‌و وتنەوەی لە قوتابخانەکان لە پاڵ زمانی فارسیدا ئازادە، بەاڵم هیچکات زمانی نەتەوەکانی دیکە بە رەسمی نەناسراوەو دەسەاڵتی شوڤێنیزمی فارس بە شێوەی سیستماتیک‌و پالنداڕێژراو لە هەوڵی سڕینەوەو بێ بایەخ کردنی زمان‌و کولتوری نەتەوەکانی دیکەی ئێران وەک کورد، بەلووچ ،ئازەری ،تورک‌و عەربەو ،بەردەوام ئه‌و دروشه‌مه ده‌وترێته‌و‌ه کە ئێران یەک نەتەوەو یەک کولتورو یەک زمانە ،کە ئەمە لە خۆیدا چەشنێکە لە جینۆساید بەرامبەر بە نەتەوەکانی دیکەی ئێران. ئەگەر چی هەوڵدان بۆ سڕینەوەو لە نێو بردنی زمان‌و کولتوری تایبەت بە نەتەوەکانی دیکە لە ئێران مێژوویەکی دوورو درێژتری لە مێژووی کۆماری ئێسالمی هەیە ،بەاڵم بە هاتنە سەر کاری ئەم رژێمە ،ئاسیمیالسیونی نەتەوەکان‌و سەرکوت‌و هەوڵدان بۆ لە نێوبردنی کولتوری نەتەوەکانی‌ترو بە تایبەتی نەتەوەی کورد، چڕتر کرایەوەو پرۆژەی دروست کردنی یەک نەتەوە کە پێش راپەڕینی ئێران لە ساڵی ٥٧ دەستی پێ کردبوو ،پاش راپەڕینی گەالنی ئێران بە یارمەتی پەسەند کردنی یاسای یەک ئایین‌و یەک نەتەوە ئەویش نەتەوەی فارس‌و ئایینی شیعە هەموو نەتەوەو زمانەکانی دیکە لە ئێران پەراوێز خران‌و هەوڵی لە نێو چوونیان درا ،بەاڵم نەک تەنیا نەیاتوانی بە ئامانجەکانیان بگەن‌و زمان‌و کولتوری کوردو نەتەوەکانی تر لە ئێران لە نێو ببەن ،بەڵکوو ئەمڕۆ خواستی بە رەسمی ناسینی زمان‌و کولتوری نەتەوەکان لە دروشم‌و قسەی سەر زاری روناکبیرانەوە بووەتە دروشمێکی گشتیترو زۆربەی چین و توێژەکانی کۆمەڵگا خوازیاری قبوڵ کردنی فرە نەتەوەیی‌و فرە کولتوری لە ئێرانن‌و خوازیاری قبوڵ کردن‌و بە هێز کردنی نەتەوەکان‌و ئیمکانی بەشداری ئازادو یەکسانی هەموو نەتەوەو کولتورەکانن لە بەرەوپێش بردن‌و دیموکراتیزە کردنی کۆمەڵگاو گرینگ تر لە هەمووی بە دەست هێنانی مافی چارەی خۆ نوسینن بۆ هەموو گەالن.
10
ژمار‌ه ( )٥9ساڵی پێنجەم201٢/9/3 ، dwaroj@komala.net
ح .شه‌به‌ق به‌شی چوارەم
بۆ یادی کاک سدیقی که‌مانگه‌ر
رۆژی 13ی خه‌رمانانی ساڵی ،1368ئوردوگای ناوه‌ندی كۆمه‌ڵ ه له‌دۆڵی بۆتێ به‌رگی ماته‌می پۆشی ،كاتژمێری 2ی سه‌رله‌به‌یانی ئه‌و رۆژه هاوڕێ سدیقی كه‌مانگه‌ر ،ئه‌ندامی كۆمیته‌ی ناوه‌ندی كۆمه‌ڵه‌‌و ئه‌ندامی حیزبی كۆمۆنیستی ئه‌وكات ،له‌كاتێكدا تازه له‌كاری ئاماده‌كردنی به‌رنامه‌ی رادیۆ ته‌واوی ببوو ،له‌الیه‌ن خائین‌و خۆفرۆشێكی كۆماری ئیسالمی شه‌هید كرا. هاوڕێ سدیقی كه‌مانگه‌ر خۆشه‌ویست‌و دڵسۆزی كرێكاران‌و زه‌حمه‌تكێشانی كوردستان ،ساڵی 1325له‌ئاوایی «ئافڕیان» سه‌ر به‌شاری كامیاران چاوی به‌ژین پشكوت. ده‌وره‌ی سه‌ره‌تایی خوێندنی له‌شاره‌كانی قوروه‌‌و سونقوڕی كولیایی ته‌واوكرد ،پاشان له‌گه‌ڵ بنه‌ماڵه‌كه‌ی روویان له‌شاری كرماشان كردو له‌و شاره‌دا نیشته‌جێ بوون .هه‌ر له‌و شاره‌دا خوێندنی ناوه‌ندی ته‌واو كرد .ساڵی 1344 له‌زانكۆی تاران ،له‌ڕشته‌ی ئه‌ده‌بیات وه‌رگیرا ،پاش ساڵێك به‌هۆی حه‌زی كاك سدیق بۆ خوێندنی یاسا ،له‌كۆلێژی یاسای زانكۆی تاران وه‌رگیرا .ساڵی 1350خوێندنی زانكۆی به‌سه‌ركه‌وتوویی كۆتایی پێهێنا .هاوڕێ سدیقی كه‌مانگه‌ر هه‌ر له‌ده‌ورانی خوێندكاریدا به‌ڕیزه‌كانی كۆمه‌ڵه په‌یوه‌ست بوو .له‌ساڵه‌كانی ده‌یه‌ی ،50له‌ناكۆكی نێوان جوتیارانی زه‌حمه‌تكێشی ئاوایی دارسێرانی مه‌ریوان ،له‌گه‌ڵ خاوه‌ن زه‌وی‌و فیوداله‌كانی ناوچه‌كه ،كه خه‌ریك بوو شكڵی خه‌باتێكی جه‌ماوه‌ری به‌خۆیه‌وه بگرێت ،هاوڕێ سدیق وه‌ك پارێزه‌رێكی نه‌ترس‌و خه‌باتكار ،الیه‌نی جوتیارانی گرت‌و به‌رگری له‌مافه‌كانیان كرد .ئه‌مه‌ش سه‌ره‌تایه‌ك بوو به‌له‌شكڵگرتنی سیمایه‌كی جه‌ماوه‌ریی‌و شۆڕشگێڕ له‌نوێ زه‌حمه‌تكێشانی ناوچه‌كه‌دا. سااڵنی دواتر‌و به‌تایبه‌ت له‌سه‌ره‌تای راپه‌ڕینی‌و خۆپیشاندانه‌كانی جه‌ماوه‌ری خه‌ڵك دژی رژیمی پاشایه‌تی، هاوڕێ سدیقی كه‌مانگه‌ر بوو به سیمایه‌كی ناسراوو
رابه‌رێكی شۆڕشگێڕ‌و كۆڵنه‌ده‌ر له‌به‌رامبه‌ر دواكه‌وتویی‌و كۆنه‌پارێزییه‌ك كه ده‌یویست كوردستانیش وه‌ك باقی ناوچه‌كانی تری ئێران بخاته ژێر ركێفی خۆیه‌وه. هاوڕێ سدیق له‌پوشپه‌ڕی ساڵی 1357بۆ پشتگیری له‌مانگرتنی زیندانیانی سیاسی له‌زیندانی شاری سنه، یه‌كه‌مین مانگرتنی له‌به‌رده‌م بینای دادگای ئه‌و شار‌ه رێكخست .هاوڕێ سدیق ساڵی 1357بوو به ئه‌ندامی وه‌فدی ناوه‌ندی «ناوه‌ندی پارێزه‌ران» (كانون وكال)و «جه‌معیه‌تی مافپه‌روه‌رانی ئێران» ،ئه‌و له‌پێكهێنانی كانونی موعه‌لیمانی شاری سن ه ده‌ورو نه‌قشێكی چاالكی گێڕا‌و یه‌كێك ل ه دامه‌زرێنه‌رانی «جه‌معیه‌تی به‌رگری له‌ئازادی‌و شۆڕش» له‌شاری سنه‌بوو كه هه‌ر بۆخۆیشی وتهبێژو به‌رپرسی ئه‌و جه‌معیه‌ته بوو. 22ی رێبه‌ندانی ساڵی 1357هاوڕێ سدیقی ل ه ته‌له‌فیزیۆنی شاری سنه‌وه ،روو له خه‌ڵكی خه‌باتكاری ناوچه‌كه په‌یامێكی باڵوكردهوهو سه‌ركه‌وتنی راپه‌ڕینی له خه‌ڵك پیرۆزبایی كرد28 .ی ره‌شه‌مه‌ی هه‌مان ساڵ له داهێنانی كۆمه‌ڵه‌دا، :شورای كاتیی شۆڕش :له شاری سنه پێكهات‌و كاك سدیق وه‌ك وتهبێژو به‌رپرسی ئه‌و شورایه ،هه‌ڵبژێردرا .هاوڕێ سدیق زیاتر ل ه دوو ده‌یه ،خه‌بات له رێگه‌ی رزگاری چینی كرێكارو زه‌حمه‌تكێشی وه‌ك ئامانجی سه‌ره‌كی ژیانی خۆی دانا ،ده‌سپێكردنی خه‌بات له رێكخراوی نهێنی كۆمه‌ڵ ه هه‌ر ل ه یه‌كه‌م رۆژه‌كانی دامه‌زراندنی ،ده‌ركه‌وتن وه‌ك رابه‌رێكی جه‌ماوه‌ری له ماوه‌ی شۆڕشی گه‌النی ئێران دژ ب ه رژیمی پاشایه‌تی ،ده‌ركه‌وتنی وه‌ك رابه‌رو وته‌بێژی به‌ره‌ی رادیكاڵ‌و شۆڕشگێڕی بزوتنه‌وه‌ی كوردستان دژ به رژیمی ئیسالمی ،پاشان دره‌وشانه‌وه‌ی وه‌ك زمانی ئاگرینی خه‌ڵكی راپه‌ڕیوی كوردستان ل ه جه‌ریانی نه‌ورۆزی خوێناوی شاری سنه‌‌و خۆڕاگری خه‌ڵكی كوردستان ،به‌شێك ل ه كارنامه‌ی سیاسی پڕبه‌رهه‌می هاوڕێ سدیقی كه‌مانگه‌ر پێكده‌هێنن.
HOTBIRD11604 MHZ Horizontal Symbol 27500 FES: 5\6
contact: info@asosat.tv - nwes@asosat.tv
بۆ خوێندنه‌وه‌ی دواڕۆژ له‌سه‌ر تۆڕی ئینتێرنێت سه‌ردانی www.komala.comبکه ن
dwaroj@komala.net
که‌ناڵی ئاسمانی کۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تکێشانی کوردستان
سه‌رنوسه‌ر:
عه‌تا ناسرسه‌قزی جێگری سه‌رنوسه‌ر:
بێهروز مەلەکشا
نه‌خشه‌ساز:
هه‌ژیر
"خاوەران" خەاڵت ی دەسەاڵتێكی پشت بە گۆڕ بەستوو دەیەی 60ی هەتاوی كە بە دەیەی پاگرتنی كۆماری ئیسالمیو خۆسەپاندنی ئەو ڕژێمه بەسەر خەڵكی ئێران ناودێركراوە ،كۆمەڵێك ڕووداوی تاڵ‌و مۆتەكەی ڕەشی لە سەر خەون و خەیاڵی كۆمەاڵنی خەڵك و بەتایبەت چاالكانی سیاسی ئەو سەردەمە لەخۆ گرتووە، كە هەتا ئێستاش ئاسەوارەكەی لە سەر مێشك‌و دەروونی زۆربەیان ماوەتەوەو بە هاتنی وەرزی هاوین‌و مانگی خەرمانان، وەكوو خەرمانە خوێ لە سەر زامەكانیان دەڕژێت‌و دەیکولێنێتەوە. چەندین كارەسات‌و جینایەتی گەورەو دڵتەزێن لە یەكەم دەیەی هاتنە سەر دەسەاڵتی كۆماری ئیسالمی سەری‌هەڵدا، كە هەمووی به فتوای خومەینی ،یەكەم ڕێبەری ئەو ڕژێمە هاتنە ئاراوە .هێرش بۆ سەر ناوچە جۆراوجۆرەكانی ئێران‌و لەوانە كوردستان ،هەڵگیرسان‌و درێژه‌دان ب ه شەڕی كۆنەپەرستانە لەگەڵ ڕژێمی بەعس‌و دواتریش قەتڵ‌وعامی چاالكانی سیاسی‌و بیرجیاوازان‌و دروست كردنی دەیان گۆڕستانی بەكۆمەڵ كە بە «خاوەران» ناسێندراون ،لە ریزی ئەو کارەسات‌و جینایەتانەدان. یەكەم ڕۆژەكانی مانگی خەرمانانی ساڵی 67و لە كاتێكدا كە دێوزمەی مەرگ لە هەڵوەدای خواردنەوەی جامی ژەهری دۆڕانی شەڕێکدا بوو ،كە بە سەدان هەزار كەسی تێدا ببوونە قوربانی ،دیسانەوە ئەم دێوزمە ژان دەیگرت‌و بێزووی خوێنی تازەی دەکرد ،هەر بۆیە بڕیاردرا شەڕی ئەو پەڕ سنوورەكان بگوازرێتەوە نێو قاوشە لە زنجیر هەڵپێكراوو قەتیسماوەکانی سیاچاڵەكان. خومەینی كاتێك بینی کە لە شەڕی كۆنەپەرستانە لەگەڵ ڕژێمی بەعسی عیراق تووشی دۆڕان هاتووەو هێشتاكەش
ئەم کاره‌ساته دڵتەزێن‌و پاساو هەڵنەگرە ،ئەگەر لە جیهاندا بێ وێنە نەبێ ،بەاڵم وەكوو كارەساتێكی كەم وێنەی ژیانی مرۆڤایەتیی سەردەم دێتە ئەژمار دەنگی بەرزی ئازادی خوازی لە نێو بیرو مێشكی خەڵكی ئێراندا وەكوو دەریایەكی یاخی‌و هەڵچوو شەپۆل ئەدەدات ،بڕیاری دا زیندانی‌یە سیاسی‌و نەیارە بندكراوەکانی نێو سیاچاڵەكانی لەناو ببات‌و لەم ڕێگایەوە ،هەم بناغەی نگریسی مانەوەی خۆی پتەو بكات‌و هەم بە سازدانی كەشی ترس‌و دڵەڕاوكێ، خەڵك چاوترسێن بكات‌و هەروەها گلەو گازندەكانی شەڕی ماڵوێرانكەرو ناپیرۆزی 8ساڵە بگوازێتەوە بۆ قۆناغێكی دیكە. بۆیە 2500تا 5000كەسی بێتاوان ،تەنیا بە هۆی بیرو بۆچوونی جیاوازەوە ئیعدام کران‌و بەم شێوەیە پرۆژەیەكی نوێ بۆ سڕینەوەو لەناوبردنی چاالكانی سیاسی‌و بیرجیاوازان دەستی پێكردو لە هەمان
له‌مانگی رابردوودا زیاتر ل ه 5
هه‌زار كه‌س له‌سوریا كوژراون
به‌پێی راگه‌یه‌نراوێكی چاودێری مافی مرۆڤی سوریا ،مانگی رابردووی زاینی خویناویترین مانگ بووه له‌سه‌ره‌تای راپه‌ڕێنی خه‌ڵكی سوریا‌و تێدا پێنج هه‌زار‌و 440كه‌س به‌ده‌ستی هێزه‌كانی رژیمی به‌شار ئه‌سه‌د كورژراون. له‌الیه‌كی تره‌وه سندوقی مندااڵن سه‌ربه‌رێكخراوی نه‌ته‌وه یه‌كگرتوه‌كان (یونیسف) له‌راپۆرتێكدا ئاماژه به‌وه‌ده‌كات كه له‌ماوه‌ی هه‌فته‌ی رابردوودا النیكه‌م 1600 كه‌س له‌سوریا كوژراون كه خوێناویترین هه‌فته‌ی ئه‌م واڵته له‌كاتی سه‌رهه‌ڵدانی ناڕه‌زاییه‌كان بووه. به‌پێی ئاماره‌كانی چاودێری مافی مرۆڤی سوریا ،له‌ماوه‌ی 18مانگی رابردوو و له‌سه‌ره‌تای ده‌سپێكی قه‌یرانی سوریا تا كۆتایی مانگی ئه‌گۆست ،النیكه‌م 26 هه‌زار‌و 238كه‌س له‌خه‌ڵكی ئه‌م واڵته كوژراون كه 18هه‌زار‌و 659كه‌سیان خه‌ڵكی مه‌ده‌نی بوون‌و 509كه‌سیان له‌هێزه‌كانی رژیمی سوریا بوون ،هاوكات هه‌زار‌و 79كه‌س له‌م كوژراونه سه‌ر به سوپای ئازادی سوریان كه دژی هێزه‌كانی به‌شار ئه‌سه‌د شه‌ڕ ده‌كه‌ن.
كاتدا شیرازەی سەدان بنەماڵە تێكدراو بە سەدان دڵی تامەزرۆی ئازادی لە لێدان كەوت‌و بە سەدان دڵی دیكەش تازیەبار كرا. بێ گومان دەیەی 60و بەتایبەت مانگی خەرمانانی هاوینی ،67وەكوو باقی الپەڕەكانی دیكەی مێژووی 3دەیەو نیو جینایەت‌و خوێن ڕشتنی کۆماری ئیسالمی ،پەڵەیەکی ڕەش و نەسڕاوەیە بە نێو چاوانی دەسەاڵتدارێتی توتالیتێرو پاوانخوازانەی ئەم رژێمەوە. ئەم ڕووداوە دڵتەزێن‌و پاساو هەڵنەگرە ،ئەگەر لە جیهاندا بێ وێنە نەبێ ،بەاڵم وەكوو كارەساتێكی كەم وێنەی ژیانی مرۆڤایەتیی سەردەم دێتە ئەژمار .كارەساتێك كە ،لە چەندین ڕوانگەو لەوانە :مافی مرۆڤ، قەزایی ،كلتووری ،مەزهەبی ،سیاسی، كۆمەاڵیەتی ،ئەمنیەتی ،نێونەتەوەیی‌و تەنانەت ئابووریش ،دەبێ بەردەوام بدرێتە بەرباس‌و لێکۆڵینەو تا كاتێك ئەم کاره‌سات ه شوومە لەگەڵ قەتڵە زنجیرەییەكان لێك نەدرێنەوەو تا كاتێك زانیاری دروست‌و ڕاستەقینە لەم بوارانەدا نەخرێنە بەردەست ڕای گشتیی ناوخۆ‌یی‌و جیهانیی‌و دەستە بە خوێن گالوەکانی ئەم جینایەتانە ڕیسوا نەكرێن‌و بە پێی پێوەرە مرۆییەكان هەڵسوكەوتیان لەگەڵ نەكرێت ،نابێ یەخەی لە چڵك ڕزیوی ئەم دڕندەترین ڕژێمی سەردەمە بەربدرێت‌و مەجالی ئەنجامی جینایەتی دیكەی پێ بدرێت‌و دەسەاڵتێك كە بە دڵخۆش كردن‌و پشت بەستن بە زیندان‌وگۆڕو سێدارە، ئیدیعای خوایەتی لەسەر عەرز دەكات، دەبێ بە هەوڵی بێ وچان‌و هەمەالیەنەو لەبن نەهاتوو ،بۆ ڕووكردنی بەڵگەو دیكۆمێنتەكانی جینایەتەكانی ،بە گۆڕی ئاوات‌و ئارزووەكانی خۆی بسپێردرێت.
له‌یادی کۆمه‌ڵکوژی قاڕنێ ل ه 28ی گه‌الوێژی 19( 1358ی ئاگوستی ،)1979دوای ئهوه ی ده‌سه‌اڵتبه‌ده‌ستانی ڕێژیمی ئێران بۆیان ده‌رکه‌وت خه‌ڵکی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ئاماده نین ده‌ست له داخوازییه نه‌ته‌وه‌یی‌‌و دێموکراتییه‌کانیان هه‌ڵبگرن، خومه‌ینی ڕێبه‌ری کۆماری ئیسالمی فه‌رمانی جیهادی له دژی ئه‌و خه‌ڵکه ڕاگه‌یاند. خومه‌ینی هه‌موو هێزه‌کانی ڕێژیمه‌که‌ی بۆ هێرشبردنه سه‌ر کوردستان ده‌نگ داو شارو گونده‌کانی کوردستان له هه‌وا‌و زه‌وییه‌وه که‌وتنه به‌ر په‌الماری شه‌ڕێکی نابه‌رامبه‌ر .به‌اڵم هێرشی هێزه‌كانی ڕێژیمی تازه به‌ده‌سه‌اڵت گه‌یشتو‌و له‌گه‌ڵ زه‌بره حه‌ماسییه‌کانی هێزی پێشمه‌رگه‌‌و ئازادیخوازی خه‌ڵکی خۆڕاگریی کوردستان به‌ره‌و ڕوو بوو.ده‌سه‌اڵتی تازه به یارمه‌تیی جاش‌و خۆفرۆشه‌كانی ناوچه‌كه هه‌ر له خاکه‌لێوه‌ی 1358ه‌وه که‌وتبووه هه‌وڵی وه‌ڕێخستنی شه‌ڕی نه‌ته‌وه‌یی له‌نێوان دوو گه‌لی برا کوردو ئازه‌ری له‌م ناوچه‌یه‌دا. “قاڕنێ” له چه‌ند کیلۆمیتریی شاری نه‌غه‌ده‌‌و له‌سه‌ر ڕێگای سه‌ره‌کیی پیرانشارـ نه‌غه‌ده هه‌ڵکه‌وتووه .خه‌ڵکی ئه‌م دێیه تا ئێستاش بۆ دابینکردنی پێویستییه‌کانیان‌و بۆ کاروباری ئیداری هاتوچۆی شاری نه‌غه‌ده ده‌که‌ن‌و هه‌ر له کۆنه‌وه پێوه‌ندییه‌کی گه‌رمیان له‌گه‌ڵ دانیشتووانی ئازه‌ری زمانی شاری نه‌غه‌ده‌‌و ناوچه‌کانی سندوس هه‌بووه. بۆیه کاتێک ڕۆژی 11ی خه‌رمانان ،به سه‌دان چه‌کداری ژـ 3له‌شان‌و ته‌ور به‌ده‌ست له‌ژێر پشتیوانیی چه‌ند تانک‌و ماشێنی نیزامی ڕوویان له‌م دێیه کرد، باوه‌ڕیان نه‌ده‌کرد به‌م بێ‌ڕه‌حمییه
بێ‌وێنه‌یه‌‌و ته‌نیا به تاوانی کورد بوون، به کۆمه‌ڵ له‌نێو ببرێن. تاوانێک که دوانیوه‌ڕۆی 11ی خه‌رمانانی 2( 1358ی سیپتامبری )1979به‌ده‌ستی به‌کرێگیراوانی کۆماری ئیسالمیو به هاندان‌و پشتیوانی کاربه‌ده‌ستانی ئه‌و ڕێژیمه له قاڕنێ ڕووی‌دا ،له‌گێڕانه‌وه نایه .له‌و ڕۆژه‌دا قاڕنێ بوو به تاقیگه‌ی جێبه‌جێکردنی فه‌رمانی جیهادی خومه‌ینی .هێزی په‌المارده‌ر هه‌رکه‌سێک ده‌ستیان که‌وت ،هه‌ر له منداڵی گاوان‌و شوان تا ژن وپیاوی سه‌ر موچه ومه‌زرا و پیر‌و په‌ک که‌وته‌ی نێو ئاوایی ،دایاننه به‌ر ده‌سڕێژی گولله یا به بیور‌و قه‌مه له‌ت له‌تیان کردن .ته‌نانه‌ت مامۆستای ئاوایی ،مه‌المه‌حموود که قورئان له‌سه‌ر ده‌ست چووه تکایان بۆ ئه‌وه‌ی چیدی خه‌ڵکی قاڕنێ نه‌کوژن ،نه‌ک هه‌ر خاتری نه‌گیرا ،به‌ڵکو کوشتیان‌و سه‌ریان له له‌شی جیا کرده‌وه. قاڕنێ له ماوه‌ی چه‌ند کاتژمێردا بوو به کوشتارگه‌ی 68که‌س له دانیشتوانی‌‌و به‌م تاوانه‌ی ده‌رحه‌قی کرا ،بوو به ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌یه‌کی مافخورا‌و زۆرلێکرا‌و که بانگ‌و هاواری حه‌قخوازانه‌ی به دڵڕه‌قییه‌کی بێوێنه وه‌اڵم ده‌درێته‌وه. کوشتاری به‌کۆمه‌ڵی دانیشتووانی ئاوایی “قاڕنێ” به خاڵی ده‌ستپێکی ئه‌م پیالنه به‌رباڵوه ده‌ژمێردرێ که دواتر له قه‌اڵتان، سۆفیان ،سه‌رووکانی ،ئیندرقاش، قه‌ره‌گۆل ،سه‌وزی‌‌و سه‌رچنار ،حه‌سه‌ن لوالن ،چه‌قه‌ڵمسته‌فا ،خه‌ڵیفه‌لیان‌و زۆر شوێنی دیکه دووپات بۆوه. قاڕنێ وه‌ک ده‌یان گوندی هاوچاره‌نووس، وه‌ک دایکه زامداره‌که‌ی نیشتمان، ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ،هه‌تا ئێستاش له‌نێو یادی خه‌مینی ڕۆڵه به‌ناحه‌ق
قاڕنێ وه‌ک ده‌یان گوندی هاوچاره‌نووس، وه‌ک دایکه زامداره‌که‌ی نیشتمان ،ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان ،هه‌تا ئێستاش له‌نێو یادی خه‌مینی ڕۆڵه به‌ناحه‌ق کوژراوه‌کانی‌دا ش هو‌و ڕۆژی ده‌خاته‌وه سه‌ر یه‌ک کوژراوه‌کانی‌دا ش هو‌و ڕۆژی ده‌خاته‌وه سه‌ر یه‌ک .ئه‌گه‌رچی تا ئێستا هیچ ناوه‌ندێکی نێونه‌ته‌وه‌یی دادی خه‌ڵکی قاڕنێ‌‌و هه‌موو خه‌ڵکی زۆرلێکراوی ڕۆژهه‌اڵتی کوردستانی نه‌پرسیوه به‌اڵم خه‌باتی نه‌ته‌وه‌که‌مان له ڕۆژهه‌اڵتی کوردستان بۆ ڕزگاری له بنده‌ستیی نه‌ته‌وه‌یی‌‌و دیکتاتۆری‌‌و بۆ به‌دیهێنانی ئامانجی شه‌هیده‌کانی هه‌ر به‌رده‌وامه‌‌و ڕۆژ به ڕۆژ به‌گوڕتر ده‌چێته پێش. حه‌قوایه له‌م رۆژه‌دا داوای ئهوه بكه‌ین كه هه‌موو ڕێکخراوه‌کانی مافی مرۆڤ و ڕێکخراوه مه‌ده‌نیه‌کانی جیهانی و کوردستان و ئیران که ده‌نگی ناڕه‌زایه‌تی به‌رز بکه‌نه‌وه بۆ ڕیسواکردنی ئه‌و کاره‌ساته نامرۆیانه‌ی کرا به‌رامبه‌ر به گه‌لی کوردی سته‌مدیده‌ی کوردستانی ئێران.