Der det finst fuglar

Maren Uthaug

Der det finst fuglar Roman Omsett frĂĽ dansk av Ingvild Holvik

Samlaget Oslo 2020

Copyright © Maren Uthaug, 2017 Published by agreement with Copenhagen Literary Agency ApS, Copenhagen © norsk utgåve: Det Norske Samlaget 2020 www.samlaget.no Omslag: Egil Haraldsen og Ellen Lindeberg I EXIL DESIGN Førtrykk: Type-it AS Skrift: 10,7/14,5 plt. Sabon Framsidebilde: Kjeungskjær fyr, Ørland.

Fosen bildearkiv nr. 1054 ISBN 978-82-340-0082-9

Denne boka er trykt på miljøvennleg papir.

Til Turid og Solveig.

Takk for alle historiene.

prol og

k j e u n g s k j æ r fy r , 1 9 2 0 Det var lenge sidan han hadde hatt ein klar tanke. Ein tanke som ikkje berre blei borte i den tunge tåka som hang over han. Kanskje også over fyret, han visste ikkje heilt. Men i dag visste Lassen kva han ville. Han kjende seg oppstemd ved tanken. Han hadde trudd at han kunne venne seg til å vere aleine her ute på skjeret, på fyret, og til at ho ikkje var meir. Ho hadde vore til her ute, einsam saman med han, i tjueein år. Dei hadde aldri fått barn, hadde hatt hundar i staden. Den eine hadde avløyst den andre.

Hunden sat alltid i tårnet med han, unntatt når det blei for varmt og den trekte ned i kjellaren. Han hadde flytta handtaket på døra til tårnrommet, så det stod lågt nok til at hunden sjølv kunne opne døra både utanfrå og innanfrå.

No når ho var borte, snakka han ikkje med andre enn hunden. Det var to kilometer til land – til Uthaug.

Til dei nærmaste menneska. Ikkje at det budde mange der, kanskje hundre, om ein rekna med barna. Så var det sjølvsagt dei mange sildefiskarane, som kom utanfrå for å tene pengar. Om dei lokale ikkje visste kva dei skulle snakke om, snakka dei kvarandre etter munnen om at resten av Noreg måtte vere misunneleg på 9

all silda dei hadde her i bukta. Det hadde Lassen aldri snakka om. Han var ikkje frå desse traktene.

Det var ikkje berre tankane som var blitt tunge i det siste. Rørslene var også langsamare. Dei femtitre trinna frå kjellaren opp til lykta tok nesten dobbelt så lang tid som for berre eit år sidan. Han hadde ikkje eingong ork til å telje trappetrinna når det var mørkt, og det hende ofte at han snubla over eit trinn. Eller sette foten på eit trinn som ikkje var der. Han hadde sår på knea og oppskrapa handflater. Ho ville ha flirt av det, kanskje til og med gjort narr av han. No hadde han ingen å anstrenge seg for.

Han helte parafin på lykta oppe i tårnet, fylte den opp til det rann over. Pussa glaset så lyset fekk skine fritt. Tok kluten som hang ved døra ut til rekkverket, og gjekk forsiktig utanfor på dei skrå borda som var lagde heile vegen rundt tårnrommet. Tørka omhyggeleg bort skumsprøyt frå glasa. Skipsfolket trong ikkje gå ned saman med han, berre fordi han skulle døy.

Han gjekk inn, daska til den tørka nebbsilda som hang frå taket, til avskjed. År etter år hadde den snurra og dreidd på seg for å fortelje kva veg vinden kom frå.

Og kor kraftig det ville bli. No betydde det ingenting kva vêret ville bringe i morgon.

Med ein ny smule pågangsmot tok han trappa heilt ned til kjellaren utan stopp. Han kalla til seg hunden, som likte å sove der klippene utgjorde golvet. Saman gjekk dei ut på skjeret. Hunden snuste dovent på ein tangklase. Ein liten krabbe pilte derifrå. Ein flokk fuglar flaug forbi. Dei visste at det ikkje var trygt å slå seg ned på skjeret.

Vatnet var i ferd med å stige, hadde ete seg halv10

vegs inn på skjeret. Han sende ein tanke til dei varme sommardagane då dei hadde bada i havet saman, lege på klippene og sola seg. Ho hadde vore stri å lokke ut i vatnet. Sist sommar hadde det ikkje vore varmt ein einaste dag. Han ville uansett ikkje ha lagt seg her ute når ho låg inne.

Om få timar ville vatnet ha skylt heile skjeret bort, og bølgjene ville slikke opp etter veggene på fyret. Han gjekk så langt unna som vatnet tillét. Snudde seg og betrakta tårnet, som reiste seg stolt og raudt mot den blå himmelen. Han hadde alltid elska det fyret. Han lét blikket vandre langs kantane. Ein, to, tre, fire. Sjølv om han ikkje kunne sjå dei fire kantane som vende mot land, talde han dei likevel. Fem, seks, sju, åtte. Det var det einaste åttekanta fyret i Noreg. Skulle han vere ærleg, var han ikkje sikker på at det ikkje fanst fleire.

Han hadde likevel brukt å briske seg med det når det ein sjeldan gong kom framandfolk ut hit. Fyret var hans, så kunne dei ha silda for seg sjølv.

Han tok eit djupt andedrag. Det var best å handle før tåka kom over han igjen. Han kalla hunden til seg.

I kjellaren tok han eit langt reip ned frå veggen, tok så det svarte flagget som låg saman med det norske på ei hylle. Falda det saman ein ekstra gong, så han kunne stikke det under armen. Hunden kikka logrande på han.

«Kom», sa han. Den følgde begeistra med han. Det var ein ung hund som enno hadde mange gode år i seg.

Han tøva ved døra til tårnet, kunne jo også la hunden vere. Når dei inne på Uthaug fekk sjå det svarte flagget, ville dei skunde seg ut hit. Det ville ikkje ta meir enn ti minutt viss dei tok motorbåten. Ein halv time 11

med årer. Så den kom ikkje til å vere aleine meir enn eit par timar. I alle fall viss dei såg flagget før dagslyset forsvann. Eller så ville einkvan kanskje oppdage at lykta ikkje lyste meir, når petroleumen hadde brunne ut. Og viss det heller ikkje var nokon som såg at lyset hadde slokna, hadde dei heile morgondagen på seg til å sjå flagget. Hunden ville knapt nok rekke å bli svolten før det kom nokon. Den kikka bedande på han, han sette seg ned og heldt rundt den. Sjølvsagt ville hunden følgje han, kor enn han drog.

Han greip brennevinsflaska som stod ved sida av lykta, sette den for munnen. Han visste at den var tom, men berre lukta gjorde godt.

Flagget glei raskt til vêrs og blafra lystig i vinden.

Det var første gongen han heiste det svarte flagget.

Han drog det heilt til topps og festa snora kring hekta på stonga.

Han sjekka vindauga for stenk og fugleklattar ein siste gong, så lukka han døra bak seg. Han tok tak i hunden og surra reipet om halsen på den. Den fann seg villig i det, stola på at han visste best.

Han knytte knopen som han brukte til å fortøye båten, og kasta enden på reipet over takbjelken. Med eit brøl halte han hunden opp etter reipet om halsen.

Den peip, sprella med beina. Prøvde å gøy, men fekk ikkje luft. Såg ulykkeleg på han for å få hjelp. Han heldt fram med å brøle, til døden sette seg i auga på den.

Langsamt firte han den ned og lét den dumpe mjukt ned på tregolvet. Skubba forsiktig til den med foten.

Den reagerte ikkje.

Han gjorde ei rask vurdering av kor han sjølv burde 12

henge for ikkje å skugge for lykta, og slengde reipet over bjelken nærmast landsida. Stilte seg opp på stolen og lét blikket vandre mot horisonten. Lukka auga og sparka stolen bort. Den trefte golvet med eit smell.

Rommet blei fylt av hurtige gisp og desperate rykk frå bein som søkte fotfeste.

Snart var det ikkje anna igjen enn lyden av bølgjene som åt seg tolmodig innover skjeret med vissa om at dei straks ville slutte tett om fyret.

Ein sjøfugl flaug forbi vindauget og forbi skjeret.

Sende ein klatt i retning av ruta utan å treffe. Dei håse skrika blei svakare idet den sette kursen ut mot havet.

jo ha n

k j e u n g s k j æ r fy r , 1 9 3 6 Johan kikka ned på son sin frå toppen av fyrtårnet. No stod han der ute igjen og brølte mot vinden. Hadde i det minste klede på seg i dag. Johan rista på hovudet.

Han av alle visste at det ikkje hjelpte noko å rope. Særleg ikkje her ute på skjeret, der ein berre fekk skumsprøyt i munnen. Det var lenge sidan Johan hadde ropt. Ikkje sidan Hannah hadde stått inne på land og venta på han. Med horungen i eine handa og kofferten i andre. Han hadde prøvd å morse inn til henne med lommelykta. Fortelje at det ikkje gjekk. Men han hadde hulka så kraftig at han gjorde for mange feil med lyset. «Lang» blei altfor lang fordi han måtte tørke nasen. Og «kort» snubla ujamt etter kvarandre, slik gråten ville det. Han måtte starte på nytt fleire gonger. Det var jo ikkje sånn livet skulle vere.

Han visste ikkje om Hannah hadde sett blinka hans.

Ho svarte han ikkje, sjølv om dei ofte snakka saman i korte og lange blink med lyset når dei var frå kvarandre. Han hadde ikkje høyrt noko frå henne sidan.

Horungen hadde dei funne hos søstera, men ingen ante kor Hannah var.

«Sånne flyr jo med kven det skal vere», sa dei fleste, men hjelpte likevel til med å leite langs breiddene, som 17

ein gjorde når det var grunn til å tru at enno ein frå Ørlandet hadde drukna.

Sjølv hadde han leita i ni år no. Når vêret tillét det.

Martra seg med at det var hans skuld at ho var død. At han hadde svike henne så frykteleg at ho ikkje kunne sjå nokon annan utveg enn å gå på havet.

Marie og han hadde vore gifte i sju år då Hannah forsvann. Det var på den tida Marie framleis brydde seg om kor han var, og kva han dreiv med. Han hadde sagt at han sanka ærfugldun til nye puter langs breiddene. Hadde leita så mykje etter Hannah at dei hadde fått både nye dundyner og gode, store fjører til madrassen ute på fyret. Men det var lenge sidan. Ikkje noko å dvele ved. Nokre gonger kjendest det som om den kvelden ho forsvann, var det einaste minnet han hadde frå dei trettifire åra han hadde levd.

Johan lente seg mot rekkverket oppe i tårnet og studerte Valdemar som reiv seg i tøyet og brølte all sin lengt inn mot land. Det meste av lyden blei slukt av bølgjene før den nådde opp til han. Sjølvsagt var det fortærande at Valdemar måtte tjorast fast, endå så stor som han var. Det burde eigentleg berre vere naudsynt å binde barna fast så lenge dei var små, for var du liten og blåsten stor, kunne du lett ende opp i vatnet. Men med Valdemar var det noko anna.

Marie hadde søkt kommunen om å få sette opp eit nett kring skjeret, men fekk avslag. Det ville vere skjemmande frå sjøsida, og fyret var det første framandfolk fekk auge på når dei kom frå den kanten. Marie hadde vore arg, men Johan forstod godt at Ørlandet måtte ta seg ut frå si beste side. Det kom ofte båtar frå utlandet.

18

Johan såg Darling komme ut, dra sjalet tettare om skuldrene og skutte seg i vinden. Ho gløymde aldri bror sin, visste nøyaktig kva tid han måtte inn, så høgvatnet ikkje skulle ta han. Ho klappa han på ryggen på den måten han likte, løyste han frå reipet og gjette han kjærleg mot tårnet. Han lunta godvillig etter, ville vel ha vore like høg som henne om han hadde retta seg opp, men det gjorde han aldri. Ho var heller ikkje særleg høg, og det kunne vel ikkje ventast at ho kom til å vekse meir, no som ho hadde fylt seksten. Men ho var høg nok til at ingen snakka. Folk sa faktisk at ho var pen. Johan hadde ikkje lagt merke til det, ho var jo berre Darling, den snørrete og irriterande ungen, som no var blitt større. Men ein dag hadde han høyrt gubbane framfor butikken nede på hamna snakke om henne. «Finare får vi dei ikkje her på Ørlandet», hadde dei sagt, utan at han hadde visst kven dei snakka om.

Feite hadde klikka med tunga og gjort små vrikk med hoftene. Fekk ein olboge i sida av ein av dei andre då dei såg Johan komme. Dei kikka flaue ned i golvet, men Feite sa at han berre skulle vere stolt over å ha ei så pen dotter. Feite var kjend for å vere ein horebukk og kunne vel tillate seg det, så mykje pengar som han hadde. Johan hadde trekt på skuldrene og dratt heimover.

Under kveldsmaten såg han på Darling, der ho sat og skuffa sild inn i munnen så smørfeittet rann nedover haka. Kanskje hadde dei rett, gubbane. Ho var no eigentleg ganske pen, tenkte han og slo blikket ned då ho såg han rett i auga.

No høyrde han Marie rope nede frå kjøkkenet.

Johan gjorde seg viss på at lyset brann som det skulle.

19

Skipa skulle ha lys allereie ved mattid, no som det var blitt haust.

Han trykte ned dørhandtaket med foten og sparka døra opp. Hadde for lengst slutta å banne over at nokon hadde valt å plassere handtaket så lågt. Sin vane tru talde han trinna ned til kjøkkenet mens han gjekk. Det var førtisju. Seks trinn til, og han var i kjellaren.

«Set dykk no til bords», sa Marie og plasserte ei skål på golvet til Valdemar, som sette seg lydig på det vesle teppet sitt og trekte beina opp under seg. Det var lenge sidan dei hadde gitt opp å få han til å sitte saman med dei ved bordet. «Det er det siste grøne eg har», sukka ho. «Gud veit kva eg skal få han til å ete i heile vinter.» Ho såg bekymra på Valdemar, som nippa til salaten. «Du veit godt at du må vente til vi har bede for maten», formante Marie.

Han stoppa straks og såg unnskyldande på mor si.

Ho klappa han kort på hovudet og drog stolen sin heilt inntil bordet. Johan tok Darling i den eine handa og Marie i den andre, lukka auga, takka for potetane og den kokte fisken. Darling strauk han langsamt over innsida av handflata med tommelen. Han drog handa til seg.

«Amen», sa Marie og smilte til dei begge.

Johan kunne framleis bli forundra når han stod ute ved fyret og såg inn mot land. Heile barndomen hadde han stått inne på fastlandet og kikka ut. Drøymt om livet som skulle komme. Han kjende sjølvsagt godt til fyret og alle historiene om dei som budde her ute, men han hadde aldri sett for seg at han ein dag skulle vere den som stod ute på skjeret og såg inn.

Han hadde drøymt om å reise ut i verda, kjenne framand jord under føtene og komme heim med smaragdar og underlege krydder. Det var barnlege draumar, og han kunne tillate seg å ha dei, for han hadde alltid visst at han skulle overta garden etter far sin. Ein stor gard var det ikkje, men nok til å forsørge ein familie. Jorda var av den betre på Ørlandet og den beste i Uthaug – like god som Feites jord. Kornet vaks seg høgt, og avlinga var som regel grei. Han visste at han liksom far sin skulle så kornet om våren og hauste det om hausten. Sjå kyrne kalve, feite dei opp og slakte dei som skulle slaktast. Som gut gret han når slaktaren kom. Faren blei irritert og sa at han skulle ta seg saman, ikkje tute som ei taus. Han sprang inn til mor si, som alltid stod klar til å trøyste.

Ein kveld, då dei trudde at han sov, høyrde han 21

faren seie at guten var for kjensleg til å bli bonde, at han knytte seg for sterkt til dyra. Han kunne høyre forarginga i stemma til faren. Mora tok han i forsvar.

Sa at han berre trong nokre fleire år på baken, at tida sikkert ville herde han. Då faren hadde gått ut i stallen, gret mora. Johan sette seg føre å ta seg saman.

Då det blei jul og dyra igjen skulle slaktast, sa han til seg sjølv at uansett kva som hende, og korleis han hadde det, skulle han bli ståande. Det var mot slutten av dagen. Slaktaren hadde hatt det travelt sidan tidleg morgon. Og drammen han hadde fått på kvar gard som takk for slaktinga, fekk blikket til å segle og slegga til å ligge tung i handa.

Johan stod som forsteina og såg slaktaren maltraktere dei to kalvane han hadde sett bli fødde, leikt med og trøysta når dei brølte etter mora. Slaktaren råka den eine over auget. Hardt nok til å øydelegge auget, ikkje hardt nok til å slå den ut. På tredje forsøk tok han overbalanse, og slegga kom såpass ut av kurs at den råka Johans skulder. Slaktaren lykkast i å banke den i panna på kalven, så den gjekk i kne. Han reiv fram kniven og skar raskt over strupen på den.

«Sånn ja», snøvla han.

Johan tok eit par skritt bakover og velta over spannet slaktaren samla blodet i.

«Kom med spannet!» brølte han så spyttet fauk ut av munnen på han. «Skund deg, gut.» Johan sprang sin veg, kunne høyre faren banne bak seg. Han gret ikkje før han var i sikkerheit bak halmen, og gjekk først inn når dei ikkje kunne sjå at han hadde hatt våte auge.

22

Eit halvt år seinare, då det igjen var tid for å slakte, plasserte faren reipet i neven på Johan. Med tungt hjarte la Johan i veg til slaktaren med kalven. Og sjølv om han var sikker på at faren såg skjelvinga i underleppa, sa han etterpå at Johan hadde gjort ein flott jobb.

«Livet er ikkje alltid behageleg, men vi må gjere det som skal til for at vi sjølv skal overleve», sa han og klappa Johan på skuldra.

Som fjortenårig drog han aleine av garde med kalvane. Stoppa midt på plassen, som faren alltid gjorde, vinka til mora i vindauget. Hugsa å smile. Ho vinka tilbake, og han kunne sjå at ho var stolt. Det var lenge sidan ho hadde gråte. Johan lova seg sjølv å spørje slaktaren om han fekk skjere over halsen på kalven, til neste år.

Men det blei ikkje noko neste år. Prisane fall, og garden rauk på tvangsauksjon. Johan skulle ha vore tredje generasjon på garden.

«Men vi er her jo enno», prøvde mora å trøyste faren då dei sat ved kjøkkenbordet etter auksjonen og drakk kaffi. Det var for mange gardar på tvangsauksjon, så banken hadde gitt dei lov til å bu som leietakarar i våningshuset. Men i stallen gjekk det no andre menneske og passa dyra.

«Det er ikkje det same», svarte faren og gjekk inn og la seg. Johan hadde aldri sett han gå til sengs midt på dagen før.

For kvar dag var det som om faren blei mindre å sjå på.

Johan hadde nettopp fylt femten og var ferdig med skulen. Planen var at han skulle ha halde fram på land23

bruksskule, men no fekk han ein sjanse nede på hamna i staden. Trass i dei tunge tidene var det bruk for utviding, og Johan fekk slepe stein frå hamnekanten ut til enden av moloen. Det strakk ikkje til, men han var likevel stolt kvar månad når han kunne gi mora pengane han hadde tent.

Ein laurdag kom presten forbi. Han var ein avhalden mann, kjend for å vere vennleg mot både store og små. Mora baud han på kaffi, henta faren og spurde korleis det stod til med barna til presten.

«Marie er vel også ferdig med skulen?»

«Om eit år», svarte presten og prata litt om dottera.

Sonen sa han ingenting om. Han var ikkje eit av Guds beste barn. Presten hadde vore enkemann så lenge Johan kunne hugse, derfor hadde folk tilgitt prestesonen for mangelen på god oppførsel då han var mindre.

No som han var nesten vaksen, skorta det på sympatien.

Marie var annleis. Ho var eitt år yngre enn Johan.

Kanskje to. Det siste året han gjekk på skulen, hadde dei hatt same klasserom. Han hadde aldri prata med henne. Ho sat rank ved pulten, alltid lengst framme, kledd i nystrokne kjolar. Snakka ikkje særleg mykje, verka faktisk ikkje interessert i noko anna enn å lese.

Presten spurde om livet på garden. Han snakka litt finare enn andre i Uthaug, ja, faktisk på heile Ørlandet. Han hadde vakse opp i byen. Faren svarte unnvikande. Johan vrei seg i hans stad.

«Eg har høyrt at det ikkje er gleda som har dei beste vilkåra her i huset for tida», sa presten. Faren rynka bryna, og mora fekk det travelt med å reise seg for å fylle på kakefatet. Presten tømde kaffikoppen, takka 24

nei til meir kake og tilbaud faren eit arbeid borte ved kyrkja. Han kunne hjelpe gravaren. Faren sa at det var fint av presten. Berre det å tenke på han. Og sjølvsagt ville han gjerne ha jobben. Men Johan kunne sjå at det var audmjukande for han, at han som hadde hatt sin eigen gard, no skulle bli laupargut for gravaren.

Faren gjekk til det nye arbeidet allereie neste dag, drog av garde med sykkelen utan å ete frukost. Utan å snu seg på gardsplassen og vinke til Johan og mora, som stod i vindauget og såg etter han.

Faren heldt ikkje lenge. Dei heldt på med å grave eit hòl til ei dame frå byen, frå Trondheim, som gjerne ville i jorda «heime» på Ørlandet, då han fall om. Dei var nesten ferdige med hòlet, mangla berre eit par spadestikk.

Død på staden, sa legen. Faren hadde knekt skaftet på spaden i fallet. Johan såg den ligge på bakken framfor skuret på kyrkjegarden. Han hadde sykla til kyrkja, gått opp til gravaren for å få resten av lønna til faren, så dei kunne betale for gravferda.

«Det ville ha vore enklare å berre la han ligge der i hòlet, helle jord over og så grave eit nytt til dama», høyrde han gravaren seie til den nye medhjelparen.

Dei flirte begge to.

Johan snudde og gjekk derifrå. Auga svei, han blunka kraftig for å stoppe gråten og gjekk rett på Marie, som akkurat var på veg inn porten til kyrkjegarden.

«Hei, sjå deg for», sa ho og fekk auge på tårene hans. «Er det noko i vegen?»

Han sprang bort så fort han kunne. Gjæsene fram25

for prestegarden skratta etter han. Det høyrdest ut som om dei lo.

Heime sa han til mora at faren ikkje hadde pengar til gode. Mora blei ikkje sint, berre gret. Han skulle ønske at ho hadde ropt til han i staden.

Dei fekk faren i jorda med almisser frå naboane. Og presten var så vennleg å engasjere mora til å gjere reint i prestegarden. At hendene blei stivare for kvar dag, så ho nesten ikkje kunne halde kluten, snakka dei ikkje om, og med Johans vesle lønn hadde dei no til både mat og leiga.

«Vi har i det minste våningshuset, eg kunne aldri ha budd nokon annan stad», sa mora med blanke auge, og Johan droppa alle planar om å foreslå at dei skulle flytte bort frå det som ein gong var. Han tok ekstra arbeid på hamna, slepte alt som skulle slepast, så mora kunne skåne hendene sine og ikkje vaske meir enn eit par timar om formiddagen hos presten. Han ville arbeide døgnet rundt for at ho ikkje skulle miste siste rest av verdigheit. Dessutan gret ho så ofte at det ikkje var til å halde ut å vere heime. Han stod tidleg opp og drog ned på hamna, kom seint heim, sliten i ryggen og trøytt i kroppen.

«Du er ein god son, kva skulle eg ha gjort utan deg?» sa ho.

«Eg gjer det med glede», svarte han.

Han sov kvar natt utan å drøyme.

26

Det var i begynninga av juni. Han fylte snart sytten og tenkte ikkje lenger enn til neste pause i arbeidet. Han sat på kaia og venta på at eit skip frå Lofoten skulle legge til. Han lente seg mot muren, lèt blikket flyte utover vatnet. Falt i stavar då fyret glei inn i synsfeltet.

Kona til den gamle fyrvaktaren hadde nettopp døydd.

Det fanst dei som sa at fyrvaktaren hadde slått henne i hel. Men ho var sikkert berre død av alderdom. I løpet av dei åra Johan hadde arbeidd på hamna, hadde han fleire gonger sett fyrvaktaren komme roande frå fyret inn til Uthaug, trekke jolla opp på stranda og gå opp mot hamna. Han verka som ein stillferdig mann, som gjekk eit par skritt før han stoppa for å sjå seg omkring, som for å forsikre seg om at han ikkje måtte snu igjen allereie, eller gå i ei anna retning, som han var van med ute på skjeret.

Johan lukka auga og kjende at sola varma panna.

Tenkte at det var lenge sidan han hadde kjent sola, undra seg på om ho hadde skine i år.

Det kvapp i han då nokon sette seg ved sida av han.

«Hei», sa ho.

Johan rykte instinktivt litt unna. Nok til at han 27

kjende seg tryggare, men ikkje så langt at ho kunne bli fornærma.

«Eg ventar på at dei skal legge til, så eg kan bere lasten i land», svarte han og peikte på skipet, utan å våge seg til å sjå på henne. Han visste godt kven ho var, men hadde aldri snakka med henne før. Ho heitte Hannah, hadde gått eitt år over han på skulen. Kunne vel vere atten no, kanskje nitten. Ho var penare enn dei fleste, han hadde ofte tenkt på henne når han låg i senga med lyset sløkt.

«Arbeider du her nede kvar dag?» spurde ho.

Han nikka og reiste seg. Skipet hadde lagt til, og brua var senka.

«Skal eg hjelpe?» spurde ho.

Saman bar dei både sekkar og kasser i land. Han var forbløffa over kor tunge kasser ho prøvde å løfte.

«Det er litt av eit kvinnfolk du har funne deg der», flirte dei andre hamnearbeidarane som hjelpte til med å få lasten i land. Johan smilte keitete til dei og syntest sjølv at situasjonen var spesiell. Men Hannah smilte og lo. Var tydeleg nøgd med merksemda ho vekte.

Etterpå sette dei seg side ved side med ryggen mot moloen.

«Gjekk ikkje vi på skulen saman?»

«Jo.» «Det har blitt ein ordentleg kar av deg», flirte ho og dytta til han med olbogen. «Kor gammal er du?»

«Sytten.»

«Eg ville ha tippa at du var litt eldre», sa ho.

«Takk», sa han, skjønte ikkje kva det var meininga at han skulle svare.

Ho nikka ut mot Kjeungskjær.

28

«Trur du at fyrvaktaren slo kona si i hel?»

«Næh …»

«Same her.»

«Same her», gjentok Johan, og høyrde kor dumt det lét at han herma.

«Kom», sa ho plutseleg og reiste seg, rekte ei hand ned mot han.

Han lét seg trekke opp.

«Eg veit om ein stad», sa ho og snudde seg utan å sjå at berøringa hadde gjort han sprutraud i ansiktet.

Hannah gjekk ned mot båthuset ytst i hamna. Johan følgde etter, sjenert, han visste ikkje kva han skulle stille opp med. Studerte fuglane som sat på taket av båthuset.

«Eg kan ikkje vere lenge borte; eg skal hjelpe til med å rydde opp på kaia.»

«Kom no berre», lo ho.

Han skotta engsteleg opp mot hamnekontoret.

Hannah lirka opp døra til båthuset. Hengelåsen var for rusten til at den kunne stengast heilt igjen. Ho drog han med inn, halte han med seg til det inste hjørnet, der ho slengde seg på eit par sekkar. Han sette seg keitete attmed henne.

«Har du kyssa ei jente før?» spurde ho, og han rista på hovudet.

Ho lente seg fram, kyssa han på munnen. Han ante ikkje kva det var meininga at han skulle gjere no.

Kom til å kikke på vindauget idet ein av fuglane skeit på ruta. Ho kyssa han igjen. Han la eine armen klønete kring henne. Ho stakk tunga inn mellom leppene hans.

Sjølv som vaksen, aleine i toppen av tårnet, kunne 29

han mane fram den sitrande kjensla i fingertuppane som han fekk då ho like etter tok handa hans og strauk den opp etter beinet sitt. Førte den heilt opp til der det var fuktig. Det lange håret hennar stakk i nasen og dufta av frisk luft og tang. Som hamna. Resten av livet måtte han konsentrere seg om å tenke på noko anna når den spesielle lukta av tang og frisk luft slo imot han, for ikkje å bli stiv mellom beina.

Han visste ikkje mykje om det, men han visste at det var noko skikkelege jenter ikkje gjorde. Allereie første gongen på sekkane fekk han lov til å trenge inn i henne. Alt eksploderte i han.

«Du ser ut som ein som har fått noko han likte», lo ho og strauk ei hand gjennom håret hans. Den andre handa stakk ho inn mellom beina sine, tørka seg med den, før ho studerte den frå både eine og hi sida. Rynka bryna og stakk handa ned mellom beina igjen.

«Kan du sjå blod?» spurde ho og stakk handa heilt opp i ansiktet på han. Han såg grundig på den, men kunne ikkje sjå blod, og kyssa henne igjen. Det verka ikkje lenger vanskeleg å vite korleis.

Han avtalte å møte henne på fyrabend neste dag.

Heime sa han at han hadde fått ekstra timar på hamna. Mora sukka letta.

«Det var då godt», sa ho og knua hendene hans.

Hannah kom ikkje.

Han venta i over ein time, kasta stein i vatnet imens.

Luska slukøyra heim.

Heller ikkje neste dag kom ho.

Eller den tredje.

Den fjerde dagen hadde han bestemt seg for ikkje 30

å vente. Ho kom springande med håret flagrande bak seg.

«Hei», ropte ho på lang avstand og vifta med den eine armen. Ho sette seg andpusten ved sida av han og fortalde om kor veldig ho hadde sprunge. Sa ikkje noko om korfor ho ikkje hadde komme, slik dei hadde avtalt. Han spurde ikkje.

Alt det fine hende på nytt. Då dei møttest eit par dagar seinare, også. Dei slutta å lage faste avtalar, det blei i staden slik at han alltid venta på henne, og nokre gonger kom ho, nokre gonger kom ho ikkje. Om ho ikkje kom, sørgde han for å fordrive tida så det passa med tidspunktet då mora ville vente han heim.

«Er du sikker på at han betaler deg for alle timane du arbeider?» spurde mora.

Han forsikra henne om at han fekk den lønna han fortente.

Johan hadde ikkje oppdaga det med magen dei første gongene dei var saman. Det var først etter at dei hadde møtst i løynd i tre veker. Den dagen hadde han nynna mens han sykla, heile vegen til møtestaden i båthuset. Heldigvis hadde ingen høyrt han. Det var Hannah som hadde lært han den vesle melodistubben han plystra på. Ho hadde kviskresunge den i øyret hans då dei låg krølla saman på sekkane.

«Den heiter Liebesleid», sa ho, kunne ikkje skjule stoltheita over å kunne noko på tysk. «Det betyr noko med kjærleik.»

«Kan du tysk?» spurde han imponert.

«Nei, men eg kan denne songen», sa ho og tralla heile vegen frå brystkassa hans og ned til rota av lemen hans, stoppa først då ho tok han i munnen. Han visste 31

verken at det fanst så vakre songar, eller at ein kunne bruke munnen på den måten.

Det var då han ville gjere det same med henne, at han såg det. Magen hennar bula.

«Nei, nei, har du ete litt for mykje?» sa han ertande.

Ho rista på hovudet, såg plutseleg trist ut.

«Nei, eg er med barn.»

«Er det mitt?» spurde han forskrekka. Ho lo og ruska han litt i håret.

«Nei, du kan ta det med ro. Så raskt går det trass alt ikkje. Vi har jo berre kjent kvarandre i tre veker.»

«Ja, men kven er faren?» spurde han oppskaka.

Ho trekte på skuldrene.

«Det er ikkje så viktig. Det kjem til å forsvinne.

Karen, søster mi, har fortalt om ei som var med barn, og ho mista det fordi ho inst inne ikkje ønskte det. Slik straffa Gud henne. Eg vil jo heller ikkje ha dette barnet, det ville det ha merka, så derfor vil Gud finne ein annan stad til det, der det kan bli fødd.»

«Trur du verkeleg det?» spurde han.

«Ja, det trur eg», sa ho og la seg inntil han. «Det var derfor eg kom ned på hamna for å sjaue også, fordi eg har høyrt at ein ikkje skal bere tungt når ein er gravid.

Eg har også drukke masse eddik. Og helt det der nede, sidan eg ikkje visste heilt kva for veg som var best. Eg har også høyrt at det kan skade barnet å vere samen med ein mann. Eg kunne også ha prøvd med sitron, men eg har berre nok pengar til éin, og eg trur ikkje det held. Trur du at du kan skaffe meg nokre sitronar?»

Det kunne han ikkje.

«Det er ikkje sesong», sa dei i butikken. Han prøvde 32

å spørje nokon av matrosane i hamna, det kom det heller ingenting ut av.

Dei neste to månadene ignorerte dei berre magen, sjølv om den vaks for nesten kvar gong han såg henne.

Den begynte å vere i vegen når han trengde inn i henne, og brysta låg som store kuler i hendene hans, i staden for dei små, søte plommene han hadde forelska seg i.

Hannah sukka og rista på hovudet.

«Den har visst tenkt å komme, sjølv om eg har kasta så mange eidar etter den at det berre kan komme til å gå den ille. Når eg har vore saman med deg så mange gonger utan at det har hjelpt, så må eg vel akseptere at den kjem ut. Men kunne det ikkje ha vore koseleg å ha ein liten saman?» sa ho og lo. «Eit søtt, lite nurk som kan ligge her mellom oss.» Ho klappa på sekken dei låg på. Johan syntest ikkje det var festleg. Han knepte att buksa og skunda seg bort. Gøymde seg i skogen og gret som han ikkje eingong hadde gråte då faren fall om i grava.

I dag visste han at dei berre skulle ha sagt at det var hans. At dei hadde kjent kvarandre litt lenger enn dei hadde. Skulle ha gifta seg med det same og delt skamma som ville ha lagt seg over dei. Delt moras vonbrot over at han baud henne ei jente med Hannahs rykte. Då ville dei ha vore mann og kone i dag. Han ville sjølvsagt ha elska barnet som sitt eige. Det var jo Hannahs. Dei ville sikkert også ha fått fleire barn saman. Hannah ville ha gitt han praktfulle barn. Ikkje barn som irriterte han. Eller gjorde han flau. Som Darling og Valdemar gjorde.

Så snart folk oppdaga Hannahs mage, begynte dei å slarve. Han forsvarte henne aldri. Skamma seg sta33

dig vekk over at han berre stod der og høyrde dei andre kalle henne tøyte og seie at ho allereie som barn hadde hatt ein slett karakter. Ingen visste kven far til barnet var, men mange trudde det var Feite. Det var det ofte når eit barn kom til verda på Ørlandet utan far. Og Hannah hadde lenge arbeidd i huset hos han.

Både som tenestejente og barnejente. Men det var også dei som tvilte, Johan høyrde nokon seie at ho hadde lege med ein matros frå eit av dei framande skipa. Det fekk folk til å prøve å rekne ut kva for land skipa som hadde lege i hamna då Hannah blei gravid, hadde komme frå, og dei gav seg til å vedde på om det ville komme ein svart eller gul unge ut av skrevet på henne.

Det gjorde det ikkje. Barnet var like kvitt som henne. Johan såg det ved sjølvsyn då han møtte Hannah med den vesla vogna nede ved hamna, der dei hadde hatt sine første møte. Jenta var ikkje meir enn eit par månader gammal. Han hadde ikkje sett Hannah sidan den ettermiddagen då han hadde stukke av og gråte i skogen. Men i fantasien hadde han sett henne for seg, kvar gong han hadde tømt seg ut i senga. Hjartet velta seg i brystet på han då ho plutseleg stod der. Det var same veke som han og Marie hadde trulova seg.

«Hei», sa Hannah, og i same sekund visste han at han aldri kom til å slutte å elske henne.

Hannah og Johan sleit med å halde seg unna kvarandre. Også etter at han hadde gifta seg med Marie.

Men det var noko heilt anna, orsaka han seg med. Det var av naudsyn og til det beste for alle. Hannah var fristaden hans. Det han fekk igjen for å ordne det så 34

fint for mor. Og for Marie, som også verka glad. Hannahs søster Karen var flink til å passe lausungen, Lillian. «Lillen», kalla dei henne. Ho var svakeleg, og det var noko gale med det eine beinet.

«Kanskje det er alle eidane som har øydelagt foten hennar», sa Hannah, utan å verke lei seg. Presten hadde heller ikkje noko imot at Lillen var på prestegarden, der Karen arbeidde.

«Gud elskar også dei som er fødde i skam», sa han.

Dessutan var Marie der og kunne hjelpe med ungen når Karen måtte røre i gryta eller hadde eit ærend.

«Ho er så snill, den ungen», sa Marie til Johan på ein av dei små spaserturane deira før bryllaupet. «Vi får håpe det kjem til å gå henne godt, trass alt. Ho er jo faktisk uskuldig.»

Hannah hadde skrike til Johan, røska i han og gråte så eine skuldra hans var blitt gjennomvåt, då han hadde fortalt henne at han skulle gifte seg med Marie.

Han hadde gråte sjølv også. Hadde vore nøydd til å tørke snørret, fordi det strøymde ut av nasen på han.

Absolutt ikkje slikt mannfolk gjer. Han, som hadde vore sikker på at Hannah kom til å forstå at han ikkje kunne velje ei som henne. Men ho forstod det ikkje.

Ho slo på han med knytte nevar. Han tok imot slaga og prøvde å forklare at det ikkje handla om kjærleik.

Men at det var hans ansvar at mora kunne leve eit anstendig liv dei åra ho hadde igjen.

«Men kva med meg?» gret Hannah, «eg lét deg jo få meg, eg trudde jo at du ville passe på meg?»

«Men kva med mor?» svarte Johan. «Skal eg berre la henne ende på fattigheimen? Vi kan ikkje leve av den lønna eg får på hamna.»

35