DHM_387.qxp_HM 2017_386 22/11/17 12:07 Pagina 20
ERFGOED
”En gij zorgt voor de heropbouw” ligt na tien jaar in de boekhandel
De bewogen geschiedenis van de Sint-Katharinakerk en -toren
HOOGSTRATEN - Men zal het dan wel in de kop krijgen. Op een blauwe maandag beslissen om een boek te schrijven. Wetend waaraan men begint, onwetend hoe zoiets gaat aflopen. In 2008 begonnen ze eraan, de toen al gepensioneerde heren Nand Doms en Johan Ooms. Op die leeftijd, sorry ouderdom, zou men beter moeten weten. Maar goed, na zowat 10 jaar aanmodderen is het eindelijk gelukt. Vanaf begin december ligt het emplooi in de boekhandel met de niets aan verbeelding overlatende titel: ”En gij zorgt voor de heropbouw”. Op 22 juni 1958 werd de heropgebouwde toren van de Hoogstraatse St.-Katharinakerk plechtig ingehuldigd. 50 jaar later, in 2008 maakten Nand Doms en Johan Ooms op vraag van het gemeentebestuur in de kerk een tentoonstelling over de vernieling en heropbouw van kerk en toren. Dat initiatief mocht op nationale en internationale belangstelling rekenen. De voorbereiding had een jaar aan studiewerk en organisatie in beslag genomen, wat de uitvoerders deed besluiten dit uitputtende werk niet verloren te laten gaan. Men ging er een boek over schrijven, een wat overmoedig idee ontsproten in een moment van euforie en op een blauwe maandag. Altijd fout, zoiets. Of toch bijna altijd. Maar goed. De idee werd nog aangewakkerd doordat jongelui het bestaan van kerk en toren als een hoogst normale evidentie beschouwen. Terwijl heel de heropbouw van kerk en toren nochtans het voorwerp is geweest van een zeer bewogen geschiedenis. Bovendien was de betreffende historie in de loop der jaren in verschillende publicaties nooit in zijn geheel behandeld. Toch maar aan het werk dus om dit
turbulent verhaal op schrift te stellen, al wat het maar om het te bewaren voor de volgende generaties.
23 oktober 1944
Na de landing in Normandië, 6 juni 1944, waren de geallieerden begin september opgerukt tot op de zuidelijke oever van het kanaal Dessel-Schoten, hier beter bekend als de ‘Vaart’. Na een aantal serieuze schermutselingen vestigden de Engelse Polar Bears een bruggenhoofd op de noordelijke oever en rukten geleidelijk aan op tot in Rijkevorsel-centrum. Uiteindelijk stokten de gevechten. Er vormden zich een Engelse linie zowat op de lijn Hees-Achtel, en een Duitse op de lijn Aard-Castelré. Hoogstraten-centrum, nog steeds onder Duitse bezetting, lag daar middenin en zat voor 6 weken letterlijk tussen twee vuren. De ‘beschieting’ - zo noemden de Hoogstratenaren deze dramatische periode. Er vielen immers nogal wat miskleunen van schoten op Hoogstraatse daken in plaats van bij de vijand. De toren van de St.-Katharinakerk was met zijn
105 m hoogte voor de Duitsers een uitstekende uitkijkpost om de loop van hun kanonnen aan te sturen. Dat werd ook dé trigger om hem bij hun aftocht met 2 ton dynamiet plat te leggen. Om te beletten dat de Engelsen eveneens vanop de toren een kijk konden hebben op de Duitse terugtocht naar Breda? Om de Engelse opmars te stuiten door het puin op de Vrijheid? Of was het misschien uit wraak, frustratie, een dronkenmansactie? We zullen de juiste toedracht nooit weten. De zogenaamde ‘Sprenggruppe’ die de dynamitering uitvoerde, werd nadien overgeplaatst naar het Oostfront. Hun bestofte verslagen zitten dus mogelijk ergens ondergespit in een of ander Oost-Europees archief, waar we niet zijn gaan zoeken. Hoe dan ook, in de vroege mistige ochtend van 23 oktober 1944 lag de 16de-eeuwse toren (gebouwd door graaf de Lalaing en gravin Elisabeth van Culemborg) in puin over de Vrijheid. In zijn val had hij een groot gedeelte van de kerk en het volledige stadhuis mee in de vernieling gesleurd.
Hoofdrolspelers
Amper was het stof gaan liggen of er verscheen een merkwaardige figuur bij de brokstukken, in de persoon van majoor Balfour. In het burgerleven professor geschiedenis aan het Cambridge Kings College, in oorlogstijd toegetreden tot het S.H.A.E.F. (Supreme Headquaters Allied Expeditionary Force) sectie Monument, Fine Arts and Archives. Dit legersegment was ermee belast om zoveel mogelijke kunstschatten te redden die door bombardementen van oorlogvoerende collega’s werden bedreigd. Er waren dus militairen om zoveel mogelijk stuk te gooien, er waren er anderen om in de mate van het mogelijke de schade te beperken. Omstaanders brachten de majoor in contact met Jozef Lauwerys, toen priester-leraar aan het Klein Seminarie. Hij was voorzitter van de toenmalige Hoogstratens Oudheidkundige Kring,
20
- DECEMBER 2017 - DE HOOGSTRAATSE MAAND
