50 jaar maatwerk in houten vloeren 50 jaar maatwerk in houten vloeren
REFILL MAAKT HET VERSCHIL Cartridge Europe Zwolle Assendorperstraat 166 -168 Tel.: 038 – 4228050 www.cartridge-europe-zwolle.com
ASSENDORPERSTRAAT 67 8012 DG ZWOLLE 038 711 4032 - WWW.ALPHACOMP.NL INFO@ALPHACOMP.NL
voel e g e t s et be
en Wij help
aag u nu gr
ch
elefonis online/t
Voor h
W W W. H O U T H A N D E L V A N R A A LT E . N L
VANRAALTE RAALTE VAN MAAKTHET! HET! HEEFT
Bij FysioMobilae kunt u nu ook terecht voor:
Online of Telefonische consulten Thuiswerkplek onderzoek
Assendorperstraat 205 038 - 422 31 51 www.uwVBOmakelaar.nl
Hyacinthstraat 57 | Campus 2-6 Assendorperdijk 132 038 - 421 64 54 www.fysiomobilae.nl
OOK VOOR STEIGERHOUTEN ACCESSOIRES!
Hout || Tuinhout Tuinhout -- Plaatmateriaal Plaatmateriaal - Deuren Volg ons op Hout Kozijnen -- Vloerdelen Kozijnen Vloerdelen -- IJzerwaren IJzerwaren - Handgereedschap Handgereedschap - Elektrisch gereedschap DESGEWENST DESGEWENST Elektrisch gereedschap Tuingereedschap - Gaas - Horrengaas OPMAAT MAAT OP Horrengaas - Deuren GEZAAGD! Sleuteldienst - Elektra- -Sleuteldienst Sanitair | CV GEZAAGD! Doe Het Zelf artikelen infovanraalte2014@gmail.com
Bijna niets is onmogelijk! Assendorperstraat 20 fietsjezwolle.nl
De NVM-makelaar De NVM-makelaar van Assendorp! van Assendorp! De koffie staat voor u klaar aan de Eendrachtstraat.
Al meer dan 50 jaar thuis in hout
De koffie staat voor u klaar in ons pand aan de Eendrachtstraat. Eendrachtstraat 79 | info@tenbrinkemakelaardij.nl |
038 - 260 01 24 |
www.tenbrinkemakelaardij.nl Op zoek
naar een duurzame vloer? Kies voor een kwaliteitsvloer van Anton Ekker Parket. Daarmee krijgt iedere woning direct een nieuwe uitstraling.
5 0 j a a r ma a t we r k i n h o u t e n v l o e r e n
Eendrachtstraat 79 | info@tenbrinkemakelaardij.nl | 038 - 260 01 24 | www.tenbrinkemakelaardij.nl
4
april 2020 | advertentie
Kom wonen, buurten, ontmoeten Huis Assendorp is een plek waar we midden in het leven staan, volop genieten, praten, lachen, bezig zijn. Waar oudere én jonge bewoners, buurtbewoners en bezoekers elkaar ontmoeten. Waar altijd bedrijvigheid is, met zorg dichtbij voor mensen die dat nodig hebben. Waar we wat voor elkaar over hebben. En waar ondernemers alle ruimte krijgen. Net als in onze Zwolse wijk Assendorp eigenlijk.
Diverse appartementen direct beschikbaar! Maak een afspraak via
verhuur@huisassendorp.nl of bel 038 250 00 02
Assendorperdijk 132 in Zwolle. www.huisassendorp.nl
mr. Colina Tjabringa – Advocaat Familierecht en Mediator bij Arslan Ter Wee advocaten
Telefonisch spreekuur familierecht. Wij helpen u graag verder. HEEFT U EEN VRAAG? BEL DAN DONDERDAG 30 APRIL 2020 TUSSEN 9.00 UUR EN 17.30 UUR NAAR ONS KANTOOR IN ZWOLLE. UW VRAGEN BEANTWOORDEN WIJ GRAAG. Als u met een echtscheiding te maken krijgt, zult u zich afvragen hoe de toekomst er verder uit gaat zien. Ook als u al gescheiden bent en uw situatie is intussen gewijzigd, kan dat tal van vragen oproepen. Het is van groot belang dat de zaken zorgvuldig geregeld worden. Het is goed om dan te kunnen vertrouwen op de expertise van een ervaren en betrokken advocaat of mediator, tevens financieel echtscheidingsadviseur (RFEA). U kunt terecht bij Colina Tjabringa: reëel, daadkrachtig en inlevend. Uw vragen beantwoorden wij graag tijdens ons telefonisch spreekuur op donderdag 30 april van 9.00 uur tot 17.30 uur. Uiteraard kunt u ook van te voren een afspraak maken om op deze dag te worden teruggebeld of op een ander moment.
Burgemeester van Roijensingel 1, Zwolle | (038) 460 01 11 | atwadvocaten.nl BETROKKEN, BEVLOGEN EN STRIJDVAARDIG
Profiteer van onze expertise in zaken, zoals
. ondernemers en echtscheiding . huwelijkse voorwaarden . gemeenschap van goederen . alimentatie . pensioen en echtscheiding . mediation . ouderschapsplan/omgang . ouderlijk gezag
6
april 2020 | 75 jaar bevrijding
‘Bevrijding = géén angst meer’ Ze was veertien jaar toen de oorlog begon. Haar vader werkte bij de Spoorwegpostdienst en haar moeder was van origine onderwijzeres. Samen met hen, haar broer en twee zussen, woonde ze in de Seringenstraat. Een straat waar heel normale mensen woonden, mensen van allerlei pluimage. Ze speelde met de kinderen uit de buurt en ging naar de meisjesmulo. De oorlog veranderde alles. Mensen verdwenen plotseling. Duitse soldaten liepen door de straten. Het geluid van overvliegende vliegtuigen. En het niet weten. Niet weten wanneer deze ellende eindelijk voorbij zou zijn. Door: Mirjam Hoekjen Terwijl ik naar Hattem fiets, probeer ik mij een voorstelling te maken van de Bevrijding. Ik zie Oranjebitter die rijkelijk word uitgeschonken en waarmee luidruchtig wordt geklonken om het einde van de oorlog te bezegelen. Persoonlijk zou ik daar een flinke taart bij willen nemen, want zo vier ik graag mijn feesten. Een tafel vol met hapjes. Een huis vol met slingers. Nog voordat ik de IJsselbrug met straffe tegenwind heb getrotseerd, realiseer ik me dat dat onzin is. Zo kón het einde van de oorlog helemaal niet gevierd worden. Er waren tekorten: voedsel, huisgerei, eigenlijk in alles. Er misten mensen: vrienden en dierbaren. In het gezellige appartement van mevrouw Naberhuis–Maazen staat taart klaar. ‘Omdat ik jarig ben geweest’, laat de inmiddels 94-jarige
oud-Seringenstraatbewoonster weten. Terwijl we koffie drinken en taart eten, vraag ik naar de Bevrijding. Hoe was dat eigenlijk? Hoe ging dat nou precies? Vanaf oktober 1944 was mevrouw Naberhuis samen met haar zussen ondergebracht op een boerderij nabij Dalfsen. In Zwolle was het laat
in de oorlog onveiliger geworden voor jonge vrouwen; ook zij konden inmiddels tewerkgesteld worden door de bezetters. Daarnaast was er schaarste en honger in de steden. Via kennissen werd er voor de zussen een plekje op een boerderij gevonden; ze moesten er in de oorspronkelijke varkensstal slapen. Op een bed van stro en hooi. ‘Dat slaapt best lekker hoor!’ Iets in de lucht Haarscherp, alsof het gisteren was, vertelt mevrouw Naberhuis over de dag dat de bevrijding aanbrak. Het was 12 april 1945, haar ouders
‘Ik zag ze langs het kleine raampje waggelen…’ waren ook op de boerderij, toen zij in de verte gedonder hoorden. ‘Kannonnen misschien? Het geluid werd steeds helderder, het kwam uit de richting van Heino.’ Uit angst voor beschietingen vluchtten de boerderijbewoners de kelder in. Een fluitend geluid. Ganzen die angstig gakten. ‘Ik zag ze langs het kleine raampje waggelen, terwijl wij zaten te bibberen van angst.’ Een brandgeur hing in de lucht. We hoopten dat de boerderij niet in vuur en vlam zou staan. En plotseling was er stilte. ‘Het was ineens
stil. Maar toch, toch voelde je dat er iets in de lucht hing.’ De volgende dag, 13 april 1945, liep het gezin Maazen richting Hoonhorst. Ze wilden weten wat er aan de hand was. Waren de Tommies (soldaten van het Engelse leger) gearriveerd? Nee, het waren de Canadezen, de eenheid Glenn
Garrians. Het gezin Maazen sprak een aardig woordje Engels en Frans, dus probeerden een praatje aan te knopen om informatie te krijgen. Captain Donihee stond hen te woord en bracht het goede nieuws, waarna het opgetogen gezelschap samen met de militairen terugliep naar de boerderij. ‘Ik herinner mij nog dat het een stralend mooie dag was. De zon scheen en we waren de hele dag buiten. We aten allerlei lekkernijen. Waar die precies vandaan kwamen weet ik eigenlijk niet. De soldaten vroegen om eieren. Ze verzamelden ze in hun muts en aten ze zo op, rauw!’, herinnert mevrouw Naberhuis zich. ‘We maakten motorritjes, bij de soldaten achterop. Ze waren leuk en aardig. Wij waren vrij! Opgelucht! Geen angst meer.’ Er werd op de deel gedanst. ‘Mijn zus speelde gitaar. We gingen square dancen’, glundert mevrouw Naberhuis. Die nacht werd er weer in de veilige kelder geslapen; de boer en vader Maazen hielden een oogje in het zeil. ‘De militairen waren heel keurig hoor’, vertrouwt de toen negentienjarige mij toe. Na een aantal dagen keerde het gezin terug naar de Seringenstraat. ‘Elke dag was het feest. Op elke hoek van de straat werd muziek gemaakt en op de pleintjes in Assendorp werd gedanst. Ken je het nummer In The Mood (van Glenn Miller Orchestra – red.)? Toen dat nummer klonk in The Workshop aan de Stationsweg, waar voornamelijk Nederlandse militairen gestationeerd waren, brak er een stoel’, lacht mevrouw. Gastenboekje Langzaam doofde het feesten uit. Er was eerst nog gebrek aan van alles. Veel spullen bleven nog lang ‘op de bon’. Het echtpaar Maazen hielp waar dat kon. Moeder Maazen kookte regelmatig voor mensen die langskwamen. Familie, vrienden, mensen die op doorreis waren vanuit Duitsland of Nederlandse militairen waarmee de familieleden bevriend raakten. Allemaal tekenden ze in het gastenboekje dat ze na de maaltijd onder hun neus kregen geschoven. ‘Dat vonden wij leuk’, vertelt mevrouw Naberhuis,
terwijl ze het kleine boekje toont. Op de pagina’s staan allerlei namen geschreven. De meeste namen kent mevrouw Naberhuis nog goed, zoals die van kennissen en bevriende soldaten. Andere namen kent ze wat minder, vaak waren dat de namen van mensen die op doorreis uit Duitsland waren en voor een maaltijd aanschoven in de Seringenstraat.
‘De militairen waren heel keurig hoor’
eigen foto’s
Broer Bert Ik denk dat de oorlog voor het gezin Maazen pas echt ten einde kwam, met de thuiskomst van zoon en broer Bert. De broer van mevrouw Naberhuis voer tijdens de oorlog bij de koopvaardij bij de Holland Amerika Lijn, op de Sommelsdijk. Het gezin verkeerde lang in onzekerheid: was Bert de oorlog wel goed doorgekomen? Had hij het overleefd? Op 31 december 1945 kwam het verlossende bericht. De volgende dag, 1 januari 1946, zou Bert aanmeren aan de Wilhelminakade in Rotterdam. Vader Maazen kreeg van zijn werk een ‘bellenbus’ mee mèt chauffeur, om gezamenlijk Bert op te halen. ‘Daar kwam hij aan. Op het motorschip Delftdyk. Bepakt en bezakt! Met kleding, blikken koek, DDT tegen de vlooien, naaigaren. Van alles. Zelfs nylonkousen! Mijn zussen en ik waren de eersten die nylonkousen droegen.’
10
april 2020 | 75 jaar bevrijding
Historische rampen in Assendorp (2) De gevolgen van de zinloze beschietingen rond 14 april 1945
aan die bevrijding wel veel schade aangericht. Dit was het gevolg van de laatste stuiptrekkingen van de Duitse troepen die zich verzetten tegen de Canadese bevrijders en zich uiteindelijk wanordelijk terugtrokken. De aangerichte schade is duidelijk zichtbaar op de unieke foto’s (2,3,4) die Willem Oosten direct na de bevrijding maakte op verschillende plaatsen in Assendorp. Hierbij kwamen acht mensen om het leven waarbij het jongste slachtoffer, Wimmie Horsman, bijna twee jaar oud was.
1
foto: w.j. voerman
/ collectie hco
De nasmeulende woning van Van Haersolte aan de Potgietersingel In een aflevering van deze rubriek uit 2018 besprak ik een viertal grote, beruchte branden die in het verleden Assendorp hebben geteisterd. Tijdens de Tweede Wereldoorlog heeft de bezetter ook de nodige rampen veroorzaakt, vooral in de vorm van het wegvoeren en vermoorden van joodse stadgenoten. Ook andere Zwollenaren kwamen om het leven, zoals bij executies, als gevangenen of bij bombardementen. Door: Observant In materiële zin ontstond er vlak vóór de bevrijding van Zwolle op 14 april 1945 aanzienlijke schade door beschietingen en bombardementen van stad en wijk door zich terugtrekkende Duitse troepen. Daarbij werden vooral woningen vernield en in Assendorp kwamen acht mensen om. Ook op andere wijze werd er toen schade aangericht, zoals door het in brand steken van een woning aan de Potgietersingel. Woning van Van Haersolte In de vroege ochtend van 14 april 1945, de dag van hun vertrek uit Zwolle, staken de Duitsers een herenhuis aan de Potgietersingel 4 in brand, net buiten Assendorp gelegen. Vóór de oorlog woonde hier R.G.A.Z. Baron van Haersolte met zijn gezin. Tijdens de oorlog waren hier de bureaus van verschillende Duitse diensten gevestigd, zoals van de Beauftragte für die Provinz Overijssel, de SD en de Grüne Polizei. In Assendorp is het geslacht Van Haersolte vooral bekend door de grote gevelsteen op het pand op de hoek van de Verenigingstraat-Groeneweg ‘1646-Haersoltehuis-1907’. De steen herinnert aan (de voorgangers van) het huis voor vrouwelijke oudgedienden, die werkten bij verschillende adellijke geslachten in de omgeving van Zwolle. In Assendorp was de nieuwste en de laatste versie van dat ouderenhuis, aan de Van Karnebeekstraat, in gebruik van 1907 tot 1968. De nevenstaande foto (1), misschien nog op dezelfde dag gemaakt als de brand zelf, laat de nog nasmeulende overblijfselen van de villa zien. Het is een triest en ook wel luguber gezicht: het dak is weg en ook de vloeren zijn verdwenen, de hoge ramen van de voorname woning ogen wezenloos. De foto is gemaakt door Willem Jan Voerman (18961963) die een fotozaak had aan Groot Wezenlanden 6, een pand
dat recent is opgegaan in de grote, ernaast gevestigde opticiënzaak. Het woonhuis van Van Haersolte was goed zichtbaar vanaf de overkant van de stadsgracht, dat wil zeggen, vanaf de Burgemeester Van Roijensingel. Na de oorlog vormde de uitgebrande woning daardoor een tijd lang een zichtbare en traumatische herinnering voor allen die met de daar gehuisveste, Duitse diensten te maken hadden of daar mogelijk zelfs ‘op bezoek’ waren geweest. De woning werd na de oorlog niet herbouwd; het perceel is nu onderdeel van de tuin behorende bij Potgietersingel 2. Assendorp bevrijd Hoewel de bevrijding van Zwolle over het algemeen niet als een historische ramp beschouwd wordt – in tegendeel, het wás een bevrijding! -, is er in de dagen direct voorafgaand
Leeg en vervreemdend Wat op de foto’s meteen opvalt is de leegte van de straten. Dat komt vooral door het totaal ontbreken van auto’s, rijdend noch geparkeerd. Iedereen lijkt te lopen, meestal met z’n tweeën en een enkeling staat alleen en als verdoofd te kijken naar de nog net voor het einde van de oorlog aangerichte schade. Sommige mensen lijken te zijn neergezet, als decorstukken op een toneel. Er lijkt nog niets te gebeuren, er heerst de rust van uur U. Men is nog versuft door de bevrijding, maar men is ook verbijsterd en kan nauwelijks bevatten wat men ziet! Ook de grote wanorde werkt voor ons vervreemdend. Slechts een enkeling is bezig met het opruimen van de hopen kapot gevallen dakpannen. Het herstel van de vele, waarschijnlijk gedeeltelijk al eerder, gesprongen ruiten is vooralsnog een punt van later zorg. Dat vervreemdende effect wordt nog eens versterkt doordat de foto’s niet overal helemaal scherp zijn. Als je tegenwoordig een foto neemt met je telefoon (!) moet je om een
2
Celestraat, richting de Van Ittersumstraat
4 Bartjensstraat
onscherpe foto te krijgen flink je Andere tijden Het waren letterlijk andere tijden. best doen. De foto’s vormen berichten, het zijn gerichte snapshots, geen geOude beelden En dan de sepia-achtige zweem componeerde of gezochte foto’s, op de foto’s, veroorzaakt doordat ze zijn echt, ze overtuigen. Uit die de foto’s hun oorspronkelijk frisse berichtgeving kun je bijvoorbeeld zwartwit-kleuren hebben verloren. opmaken dat de mensen toen mager Het versterkt de verstilde, ‘oude’ waren. Ze lijken, ondanks vijf jaren sfeer op de foto’s. Ik heb er lang oorlog, ook wel deftig en verzorgd naar gekeken en nog steeds als gekleed te zijn. De vrouwen in lang ik de foto’s zie, heb ik (nieuwe) naar beneden doorlopende kleding vragen, zoals wat dachten die met daaroverheen een mantel, veel mensen op dat moment en hoe mannen in pak. keken ze terug op hun eigen oor- De straten zijn eenvormig, rustig logsverleden. Dachten ze alleen en ondanks het puin in principe op de korte termijn: ‘Hoe komt dit schoon en opgeruimd, hetgeen nazo snel mogelijk weer goed?’ of tuurlijk gedeeltelijk veroorzaakt dachten de mensen aan hun eigen wordt doordat het om zwart-wittoekomst in de komende jaren of die beelden gaat. Maar ook al zouden van hun naasten waarvan sommigen het kleurenfoto’s geweest zijn, dan overleden waren, of over hoe de toch niet zo bont als tegenwoorwijk zich zou ontwikkelen en of en dig zelfs woonstraten zijn. Geen hoe de onderlinge verhoudingen schreeuwerigheid door reclames of expliciete individuele en persoonzich weer zouden herstellen? Het is een merkwaardig toeval dat lijke toevoegingen. Gevelwanden we door het Corona-virus nu ook in vertonen ook nog eenheid doordat omstandigheden verkeren waarbij een bouwblok nog oogt zoals het dergelijke, wezenlijke en algemene gedacht, ontworpen en gebouwd vragen ook een grote rol spelen. Op werd. het moment dat ik dit schrijf (halver- De foto (5) van de door de Hertenwege maart) neerkomend op: waar straat optrekkende Canadese brengaan we heen? Alleen het perspec- carriers die kanonnen met zich tief is anders: toen met positieve meevoeren en afgeladen vol zitten horizon, nu wellicht omgekeerd…?! met ‘opstappers’, staat enigszins op De dichtgetimmerde ramen roepen zichzelf. De op het hekje hurkende bij ons associaties op met wanorde mensen en de tegen de huizen en anarchie, zoals in grote steden leunende mannen lijken te zwak als er rellen zijn te verwachten en om zelfstandig op hun benen te de winkeliers vooraf hun maatrege- staan, zeker nu ze de bevrijding len hebben genomen. Zo’n dichtge- zo concreet meemaken. Anderen timmerde opening maakt het leven kijken als verstijfd toe naar de voorin winkel en woning er niet bepaald bijtrekkende fata morgana. Ook rustiger op! Ook omdat je onder de deze foto geeft een overtuigend toen heersende omstandigheden beeld van die vooralsnog verbijsteniet wist wat er in de volgende uren rende bevrijding! of dagen nog kon gebeuren…
3
Klaasboerstraat, richting Assendorperstraat
5
foto’s w. oosten
/ collectie hco
Hoek Deventerstraat (nu: Van Karnebeekstraat) en Hertenstraat
april 2020 | 75 jaar bevrijding
11
Archief HCO/Collectie Zwolle 1940-1945 Uit het Boek “Zwolle in oorlogstijd” door Paul Harmsen
Deze bevrijder werd welkom geheten aan het Groot Wezenland. Op de voorgrond Jeanne Kamphuis van Dalen, Annemarie Kamphuis. Achterop de motor de heer Wessels.
Vanuit de Hortensiastraat richting Groot-Wezenland trokken de bevrijders door de Assendorperstraat. Hier worden ze verwelkomd op de hoek van de Verenigingstraat.
Canadezen voeren Duitse krijgsgevangenen weg bij Groot Weezenland.
Op 6 april 1945 verliet het laatste Duitse militaire materieel Zwolle per spoorlijn. De bezetter trok zich massaal terug en de bevrijding zou niet lang meer op zich laten wachten.
Bij de spoorwegovergang richting Ittersum.
De boerderij van Ruiter die op de hoek Leliestraat Assendorperdijk lag.
Uit het Boek “Zwolle 40-45” door Herman Aarts en Paul Harmsen
Bij Groot Weezenland.
Bevrijders die de Hoge spoorbrug overkomen.
Verloren jaren Meneer Mensink uit de Pierik vertelt het verhaal over zijn oorlogstijd. De oproep om te werken, zijn tewerkstelling in Duitsland, zijn onderduiktijd en toen de bevrijding. Soms is er enige aarzeling en overweegt hij of de erge dingen wel gezegd moeten worden. Door: Marry Horstman 10 mei: ‘Ik was achter ons huis aan de Hoogstraat een stoep aan het leggen toen de oorlog uitbrak. Alle bruggen werden opgeblazen om het de oprukkende troepen zo moeilijk mogelijk te maken. Twee schepen in de Willemsvaart werden tot zinken gebracht. Een vervoerde een lading erwten, de lucht was na een paar dagen door de gisting niet te harden. Van Gend en Loos ging ook in de brand, de opslag vertegenwoordigde een waarde van 3.000.000 gulden. Mijn vader was rangeerder en heeft dapper meegeholpen om de spoorbrug over de Willemsvaart los te draaien en reed eigenhandig de locomotief de vaart in, om de doorgang te blokkeren.
Verlofpas (eigen foto) Al snel vlogen de eerste Duitse vliegtuigen over. Om drie uur ’s middags liepen de Duitsers bij ons de straat in. Ik werkte als 18 jarige als timmerman, bij aannemer Jo Stik aan de Hoogstraat. Het arbeidsbureau kreeg de opdracht om langs alle bedrijven te gaan
om mannen te ronselen die in Duitsland aan het werk moesten. Ik was een van de 10.000 mannen die werd gedwongen om in de oorlogsindustrie te werken. Na de keuring begon de reis in een lange trein vanuit Zwolle via Rheine Munster naar Kassel, toen Hess Lichtennau. We moesten werken in de D.A.G. fabriek. Dinamit Actien Gesellschaft. De stof waarmee je de boel kon opblazen. Het zwaar bewaakte complex stond in een stuk bos omringd door struiken en planten. Daaromheen een aarden wal die omheind was met prikkeldraad. Op alle 400 gebouwen en gebouwtjes van beton was een halve meter zand gestort als camouflage. Ik werd ondergebracht in kamp Lager Herzorg met nog 1500 Nederlanders. In Lager Waldhof sliepen 1500 vrouwen, In Lager Vuren 1000 vrouwen, Joodse en gevangengenomen vrouwen waarvan de mannen waren ingezet om te vechten. We sliepen op vijf kilometer van de fabriek die we via een berg op en af lopend, bereikten. Bij de hekken moest je langs een rij van politie en werd je gefouilleerd op lucifers, rokerij of ander brandbare voorwerpen. Achter het prikkeldraad werkten krijgsgevangenen zoals piloten, verzetsmensen, Russen, Fransen en Polen. Het was zo onvoorstelbaar groot en ik voelde me zo klein. Zes dagen lang werkten we van acht tot vijf. En er werd alleen maar munitie gemaakt. De grondstof voor munitie was vloeibaar, deze zeer vluchtige giftige stof tast de organen aan met name de lever en nieren. Je zag er veel mensen met een gele kleur door leveraandoening. Iedere dag ging er een trein vol met bommen, granaten en landmijnen de fabriek uit, de treinen en spoorbanen waren ook in eigen beheer. Ik heb meegemaakt dat een complex de lucht invloog, inclusief de 218 mensen die er werkten, zes ervan waren landgenoten. Wij moesten ondertussen gewoon doorwerken…..’ ‘Het eten bestond uit twee sneetjes brood per dag, en soep van witte kool. Ik gruw nog van witte kool. We hadden altijd honger. Bakker Zunnebeld bracht nog wel eens een rogge-
foto: archief hco/collectie zwolle
brood naar mijn ouders. Het werd opgestuurd en bij aankomst was het hard en soms groen uitgeslagen, maar voor mij was het cake. We hadden een goede baas. In ruil voor een reep chocola die ook in het maandelijks pakketje zat mocht ik soms op zondag bij hem thuis mee-eten. Wat een feest! Na verloop van tijd waren mijn voeten zo kapot gelopen in de klompen dat ik naar de dokter ging. Deze bood mij een baan aan bij de enige wagenmaker Ludwig Brandt in het dorp. De houten wagens hadden vier houten wielen, dus als timmerman werk genoeg. Ik werkte er samen met de 15-jarige Duitse Hans Ehe. Hij had drie broers die allemaal al omgekomen waren. We zijn tot zijn overlijden altijd dikke vrienden gebleven. ‘s Morgens eerst met de driekanten vijl, de lintzagen scherpen. Daarna begon de houtbewerking. We moesten veel overwerken. Dat deden we voor extra spek en worst. De familie Brandt was goed voor ons. Ze hadden een koe voor de melk en ik
haalde ook regelmatig hout of aardappelen van het land. Dit ging niet zoals hier met paard en wagen, maar met koe en wagen. Ludwig zorgde ervoor dat ik met verlof mocht. Daarvoor moest ik eerst mijn verlofpas regelen in een plat gebombardeerd Kassel. De lijken werden door krijgsgevangenen weggehaald. Die lucht vergeet je nooit meer. Na twee dagen wachten zonder eten en drinken had ik mijn verlofpas. De treinreis van 400 km duurde lang door de bombardementen. In Keulen werd de hele trein verduisterd zodat we niet konden zien hoe deze stad gebombardeerd was. Na nog een dag zonder eten en drinken kwam ik net na de verjaardag van mijn moeder thuis. Het hele huis zat vol!’ Vraag van de Hr Gerard Mensink. Zijn of kent er nog iemand mensen in Zwolle die ook in de D.A.G fabriek gewerkt hebben of gevangen waren in kamp Lager in Hess Lichtenau?
12
april 2020 | 75 jaar bevrijding
Herinneringen aan Assendorp in de oorlog – Henk Horsman Henk Horsman is geboren en opgegroeid in Assendorp. Hij was de oudste, later kwamen zus Gerrie en broer Wimmie erbij. Zijn zussen Willy en Henny zijn na de oorlog geboren op de Assendorperstraat. Gedurende de oorlog heeft het gezin aan de Van Ittersumstraat 28 gewoond, tegenover de Wagenmakerstraat. Door: Rik Gielen Henk was twee jaar oud toen de oorlog uitbrak. Daarvan heeft hij niet zo veel van meegekregen. ’Ik was te jong voor concrete herinneringen.’ Maar een aantal dingen kan hij zich nog helder voor de geest halen. ’Die eerste jaren heb ik als heel gemakkelijk beleefd. We hadden het relatief best goed, we konden ons goed redden. Mijn moeder kwam uit een tuindersfamilie en zodoende was er altijd wel voldoende te eten. Een achteroom in Spoolde was boer, daar kwamen melk en boter vandaan. Brandstof werd wel een probleem. Mijn vader die in het bos van Windesheim voor de Duitsers tankwallen moest graven, kon eens een drietal boomstammen bemachtigen. Die werden op een boerenkar naar ons huis gebracht. Daar konden we wel even mee vooruit. Samen met een buurman, die slager was, heeft mijn vader de stammen in stukken gezaagd. Dankzij deze brandstof kon er weer verwarmd en gekookt worden. Zo hadden we een pan met suikerbieten op de kachel staan om melasse te maken. Daar werd dan weer suiker van gemaakt. Hoe? Dat weet ik niet meer. Maar er was in ieder geval suiker in huis.’ Dagelijks bestaan en geruchten ’Toen de oorlog begon hadden mijn ouders een winkel in rookartikelen aan de Van Ittersumstraat. Maar langzamerhand kwamen er geen tabak, sigaretten en sigaren meer binnen en moest mijn vader omzien naar ander werk. Hij is toen koster geworden, eerst bij de Broeren-
eigen foto
kerk en later bij de Bethlehemkerk. Daarnaast werd hij aanzegger bij een begrafenisondernemer.’ ’Regelmatig kwam mijn oma van vaders kant samen met een paar ongehuwde tantes op bezoek. Dan werd de oorlogssituatie besproken, de misdaden van de nazi’s. Ook de concentratiekampen kwamen dan voorbij, hoewel we het precieze daarvan toen nog niet wisten. Langzaam werden de wandaden en misdaden van het nazi-regime toch steeds meer duidelijk voor de Nederlanders. Het besef dat er meer gebeurde dan de bezetting en oorlog voeren begon steeds meer bekend te raken bij de bevolking. Ook werd er dan gesproken over de V1-raketten, die vanaf een lanceerbasis bij Dalfsen werden afgeschoten.’ Naar school ’Er was vlakbij de Van Ittersumstraat waar wij woonden een school waarin de Duitse soldaten waren ondergebracht. Later werd dit de Cele-ulo. Samen met mijn zusje ging ik in de buurt wandelen.
Daarbij kwamen we ook bij de school met Duitsers. Omdat we overal vrij konden rondlopen gingen we ook de school in waar de Duitsers zaten. Er werd ons geen strobreed in de weg gelegd! Leerlingen waren er uiteraard niet meer. Die moesten elders les krijgen. Toen ik zes jaar werd moest ik ook naar school en omdat er bijna geen scholen open waren kreeg ik mijn eerste lessen in een noodlokaal aan de Goudsteeg achter het gemeentehuis. In de Goudsteeg zat slager Piet Spruit. Vlak achter zijn pand zat een zaaltje dat tot klas was omgevormd en daar werd les gegeven. Samen met de vader van Henk Gulleman, die later een bekende pianist en docent zou worden, bracht mijn vader me daarheen. Overal uit de directe omgeving van de Van Ittersumstraat kwamen de kinderen vandaan bij mij in de klas. Gedurende de lange oorlogstijd werd je als leerling ondergebracht in allerlei zaaltjes verspreid over heel Assendorp. Zoals gebouw Opwaarts, vlakbij de Hortensiastraat, de Jeruzalemkerk, de Dageraad.
Archief HCO/Collectie Zwolle 1940-1945 Uit het Boek “Zwolle in oorlogstijd” door Paul Harmsen
De gehate Duitse verkeersborden werden al zo snel mogelijk verwijderd, zoals hier op de hoek van de Deventerstraatweg
Door de Assendorperstraat vanaf de Jozefkerk.
Allemaal noodschooltjes omdat de echte scholen waren gevorderd voor inkwartiering van de Duitsers. Na de Duitsers kwamen onze bevrijders, de Canadezen. Tot in 1946 hebben ze in de school gezeten. Daarna kwam de school weer ter beschikking voor de leerlingen. De feitelijke lagere school was ‘School 11’, naast buurtcentrum de Enk. Daar heb ik mijn schooltijd afgemaakt. Later werd School 11 de ‘Eshuisschool’.’ ‘Met een Sinterklaas heb ik ooit een grote trein met locomotief, wagens en rails gekregen. Alles van hout. Nadien heb ik mij wel afgevraagd hoe mijn vader en moeder hieraan konden komen. Mijn vader was in de oorlogsjaren aanspreker bij een begrafenisondernemer geworden. Zodoende kwam hij regelmatig in een fabriek van grafkisten. Daar wist hij een trein te laten maken van het afvalhout door een der medewerkers in die fabriek. Zodoende had ik een leuke Sinterklaas.’ Granaten ‘Regelmatig was er luchtalarm waarbij door de Duitsers op geallieerde vliegtuigen werd geschoten. Als het gevaar geweken was en je weer veilig op straat kon, ging ik met een aantal jongens uit de buurt granaatscherven zoeken. Wie dan de meeste stukjes scherf had gevonden was de winnaar van de dag. Op 13 april 1945, een gewone dag als alle andere, veranderde er voor ons gezin heel veel. Wegtrekkende Duitse soldaten vuurden plots een aantal mortieren af. Het was zo rond half negen in de avond volgens mijn herinnering. Ik hoorde een enorme klap. Vlak bij ons huis stonden wat onbewoonbaar verklaarde huisjes. Daar waren granaten ingeslagen. Door de harde knallen was ik wakker geworden en ben toen uit bed gekropen en naar buiten gegaan. Een van de huisjes was volledig ontploft door het geweld van een granaat.’ Noodlot ‘Een tijdje later ben ik daar naar binnen gegaan en hoorde ik weer een harde knal. Er was weer iets geraakt. Omdat wij een kelder hadden die bereikbaar was via een luik in de woonkamervloer moesten we daar toen direct in gaan schuilen van mijn vader. Mijn moeder ging vlug mijn kleine broertje halen en met hem in haar armen werd ons huis geraakt. Maar niet alleen ons huis, ook mijn kleine broertje Wimmie en mijn moeder kregen granaatscherven. Mijn broertje was op slag dood en mijn moeder was zwaar gewond. Doordat Wimmie in de armen van mijn moeder lag heeft hij scherven opgevangen die anders
in haar lichaam terecht zouden zijn gekomen. Mijn broertje Wimmie was nog geen twee jaar toen dit gebeurde en hij stierf vrijwel direct . Mijn moeder werd op een ambulancekar met een huif eroverheen naar het nabij gelegen Rooms-katholieke Ziekenhuis gebracht, waar ze lange tijd is verpleegd. Er zijn bij mijn moeder granaatscherven in haar been blijven zitten. Die kon men kennelijk niet verwijderen. Gelukkig heeft ze daar later geen last meer van gehad. Die nacht heb ik samen met mijn vader en zussen in de kelder doorgebracht.’ ‘Ons huis was beschadigd, er zat een groot gat in de muur en binnen was ook het nodige stuk. De volgende dag zijn we naar de Walstraat gegaan, daar woonden mijn oma en die twee tantes. Daar hebben we tot na het einde van de oorlog gewoond. Ook de bevrijding heb ik meegemaakt in de Walstraat. Al die Canadezen die langs trokken in een lange rij, met hun jeeps, tanks en andere gevechtswagens. Van blijdschap heb ik op een tank staan dansen. Het was een geweldige opluchting te weten dat de Duitsers verslagen waren en niet meer terug zouden komen.’ Na de bevrijding ‘Op mijn verkenningstochten kwam ik op de school terecht waar de Canadezen waren gehuisvest. Van hen kreeg ik een half wit brood, het eerste wat we na de oorlog weer kregen! Het was een grote traktatie die je niet vergeet.’ ’Echt bang ben ik nooit geweest. Bij ons thuis hebben we een onderduiker uit Rotterdam gehad. Die was hier aan het werken bij de Duitsers en wist te ontsnappen. Na de oorlog hebben we hem in Rotterdam nog bezocht.’ ’Na de oorlog, toen het leven weer zijn normale weg probeerde te nemen, heeft mijn vader samen met een broer van mijn moeder, oom Martin, die aannemer was geworden de muur hersteld en het huis verder op orde gebracht. Toen we weer ons huis betrokken heeft een zus van mijn moeder, tante Ida, nog een paar weken hulp geboden tot dat mijn moeder het weer alleen aan kon. Mijn moeder heeft tot enkele maanden na de bevrijding in het ziekenhuis gelegen.’ ‘In 1946 zijn we verhuisd naar de sigarenwinkel van Handstede aan de Assendorperstraat. Handstede hield er mee op en zo kon mijn vader de zaak voortzetten. Mijn vader heeft de winkel met woning overgenomen en in het huis achter de winkel zijn we toen gaan wonen. Jaren later heeft mijn vader de winkel verkocht aan Terschuur die er nu nog zit.’
Assendorperstraat-hoek Rozenstraat. De Engelse, de Nederlandse en de Amerikaanse vlag wapperend na de bevrijding. (Foto: Collectie Gemeentearchief)
DINI’S DAGBOEK
EEN ASSENDORPS MEISJE PRESENTATIE VAN
IN DE TWEEDE WERELDOORLOG
DE BACHBIJBEL
SAMEN STAAN WE STERK!
op dinsdag 13Dini maart Beekman 80 blz., geïllustreerd LOCATIE AANVANG NA AFLOOP INFO
Dominicanenklooster 20.00 uur hapje, drankje en praatje in onze winkel www.goedhartboeken.nl
€ 12,95
Assendorperstraat 79 8012 DG Zwolle tel 038 421 98 02 info@goedhartboeken.nl Assendorperstraat 79 | 8012 DG Zwolle tel 038 - 421 98 02 | info@goedhartboeken.nl
meer dan woorden
● Binnenwerk en Buitenonderhoud ● Wand- en plafondafwerking ● Beglazing ● Kleuradvies ● Houtrotherstel ● Kwaliteitsmateriaal ● WINTERKORTING
...Als het om
Vakmanschap
moet gaan !
info@schildersbedrijfhenkbredewold.nl 06-13450893 Zwolle
www.schildersbedrijfhenkbredewold.nl
Ondersteun de plaatselijke winkel(h)ier. Alleen dan hebben we ook na de crisis een
Assendorp dat leeft!
14
april 2020 | cultuur roze bloemetjes geteld duizenden fluitend bloeiend alsof de winter nooit bestaan heeft
Zoek de 5 verschillen in Assendorp... Door: Frederik Flesseman
de allereerste hommel gezien dom en duf van de winterslaap tegen alles stuiterend dat hem niet deren kan
ik heb
zwijnen zien zwijnen in de straten van Italiaanse leegte lustig knorrend in nieuwe werkelijkheden vogels horen zingen iedere ochtend de laatste weken vandaag, gisteren morgen toch opnieuw
een spinnetje verjaagd stiekem kruipend naar blote voeten badend op koel cement onder de gouden lamp de honden gehoord vrolijk blaffend in de straten iedereen thuis, iedereen thuis plots elke dag zondag het leven gezien dat gaat kalmpjes doorgaat zoals niets verandert wat een troost
troost.
Assendorperstraat
Evenementen in de wijk vervallen Rommelmarkt geannuleerd De in onze maart-editie aangekondigde rommelmarkt op zaterdag 4 april bij de Jeruzalemkerk ging in verband met Corona niet door. De organisatie hoopt op een later tijdstip dit jaar de rommelmarkt te organiseren. Samenloop voor hoop verplaatst De in onze vorige editie aangekondigde Samenloop voor Hoop op 16 en 17 mei heeft de noodzakelijke beslissing genomen om de SamenLoop voor Hoop uit te stellen. Dit is enorm ingrijpend voor iedereen die bij de SamenLoop betrokken is, maar de gezondheid van alle mensen, waaronder zij die met en na kanker leven, staat voorop. We begrijpen dat deze beslissing, hoe noodzakelijk ook, aanvoelt als een grote teleurstelling. De volgende editie is verplaatst naar het voorjaar 2021.
Zwanet, coördinator Home-Start
Een luisterend oor haalt je uit het isolement Echt contact maken, van hart tot hart, daar hebben mensen behoefte aan, is de ervaring van Zwanet Hamhuis. Als coördinator Home-Start legt zij de contacten tussen ouders en vrijwilligers in Zwolle. Waar ouders met problemen behoefte aan hebben is vooral vaak een luisterend oor. Een Home-Starter die hoort en begrijpt wat er speelt. Ouder Gerlinde; ‘ík mag zelf bepalen waar het over gaat en er is respect voor wat ik belangrijk vind. Ik voel me daardoor meer begrepen en volwaardig. Dit is helpend en het maakt mij sterker. Ook in het contact met anderen.’ Zwanet; ‘Een ervaren Home-Starter is iemand die vaak zelf ook ouder is, erkent en herkent dat opvoeden een klus kan zijn. Als ouders weer goed in hun vel zitten, heeft dit een positieve uitwerking op de kinderen’.
Home-Start biedt gratis ondersteuning aan gezinnen met kinderen tot 18 jaar www.home-start.nl of bel 038-8515700
Daarnaast is bij de redactie van de volgende evenementen bekend dat deze vervallen dit jaar:
Jeroen Kraakman
Oplossing 5 verschillen:
X
Koningsdag op het Assendorperplein
X
Oranjepret in Park Eekhout
X
Bevrijdingsfestival Overijssel
X
Muziek aan het plein in april en mei
X
Zwolse Avondvierdaagse
1. Punt op lage dak 2. Daklijst binnenmuur 3. Linker raampje lage dak 4. Witte gevelstenen linksonder 5. Witte pijl op blauw bord
Dominicanenklooster Zwolle Vieringen Dominicanenkerk
Elke zaterdag 18.30 uur Elke zondag 10.00 uur Woensdag en vrijdag 9.00 uur Vrijdag Vespers 19.00 uur
Kerk en kerkwinkel Hier kunt u terecht voor een stiltemoment, het opsteken van een kaarsje, informatie over de vele activiteiten in kerk en klooster en voor het kopen van religieuze artikelen. Openingstijden kerk en kerkwinkel: dinsdag t/m zaterdag 13.30 - 16.30 uur
Rondleiding kerk en klooster
Iedere 1e zaterdag van de maand om 14.00 uur. Opgave niet nodig. Kosten € 5,- p.p., kinderen gratis. Groepen op afspraak: rondleidingen@kloosterzwolle.nl
WWW.KLOOSTERZWOLLE.NL
ALLE SOORTEN KAAS, MAX PER KILO
€ 7,50 Nu ook nootjes, 3 zakjes en/of bakjes voor Є 5,OPENINGSTIJDEN WOENSDAG T/M ZATERDAG 9.00 UUR TOT 17.00 UUR Assendorperstraat 97, Zwolle Tel: 06 494 057 81
Geen mens kan zonder stilte en rituelen, bezinning en dialoog. Ervaar het in de unieke ruimte van een oude kloosterorde die opmerkelijk bij de tijd is. Je bent welkom bij de dominicanen in Zwolle! VIERING VIA KERKTV De vieringen op zaterdagavond zijn tot 1 juni afgelast. De vieringen op zondag vinden plaats via Kerkdienstgemist.nl DOMINCANENKLOOSTER OP FACEBOOK Het zijn verwarrende tijden. Het is zoeken naar houvast, hoop en troost. We hopen troost te bieden door de komende tijd mooie dingen te delen die we afgelopen jaren hebben mogen maken.
DOMINICANENKLOOSTER EN CORONA
Vanwege Corona geen vieringen, geen activiteiten en een gesloten klooster. Voelt u zich eenzaam, maakt u zich zorgen, heeft u angst of wilt u graag iemand van de Dominicanenkerk spreken? Bel dan met 06-13815636 U wordt dan terug gebeld door een vrijwilliger of pastoraal medewerker van de Dominicanenkerk. Ook voor uitvaarten en ziekenzegening kunt u dit nummer bellen. Het gewone nummer van het Dominicanenklooster is i.v.m. de sluiting van het klooster niet bereikbaar.
50 tinten
groen ASSENDORP
wat was, wat is, wat blijft
winkel van astrid ---2 hands kleding & meer --e
Open woensdag t/m zaterdag Assendorperstraat 108 | 038 454 0409 www.winkelvanastrid.nl
sPaAr E d r O o V U n s ’ a R t X e e T s K lEu
gRaTiS BoOdScHaPpEn, dE HoOgStE KoRtInG Op dAgJeS uIt eN NoG VeEl mEeR ExTrA’s jOuW BoOdScHaPpEn, JoUw eXtRa’s