Yerleşim yerleri
49
KIĞİ Çevredeki yerleşim yerleriyle bir ticari ilişkiler merkezi de olan Kıği, aynı zamanda bir tarım bölgesiydi. Geniş ovaları, başta buğdaygiller olmak üzere, büyük oranda zengin ürün vermekteydi. Kıği’nin çevresinde, en eski yüzyıllardan beri işletilegelen, bakır, tunç ve demir madenleri vardı. Çok eski zamanlardan kalma, büyük madeni döküm ve demir-döküm yerleri de vardı. Ermeniler, ticaretle, perakende satış işleriyle, zanaatlar ve ziraatla uğraşıyorlardı. Kendilerine fazlasıyla yeten bir duruma sahiplerdi.
Çok sayıda zengin tüccarlar da vardı, bunlardan Amerikyan, Hovagimyan, Alemyan, Oynoyan, Khoşmatlıyan, vb. gibileri en bilinenleriydi. Kıği Ermenileri, değişik alanlarda, pratik, girişken, becerikli ve zekiydiler. Aynı zamanda fakat, çok tutumlu, ekonomisini pek esirgeyen, harcamalarını, en iyi şekilde planlayıp, muhasebe eden, hesaplı-kitaplı insanlardı. En ince hesaplarla, ihtiyaci olduğuna kanaat getirmedikleri zamanlarda, çok gerekli değilse eğer, ellerini öyle kolay-kolay ceplerine atan cinsten hiç değillerdi. 28] 802-803
K Ü TA H YA / G U D İ N A
Kütahya kumaş, özellikle de keten dokumalarının büyükçe ticaretinin yapıldığı yerdi. Buğdaygillerden, meyvelerden ve diğer ziraat ürünleri dışında, Amerika Birleşik Devletleri’nde de satılan ve pek gözde olan çini eşyalar da Kütahya’da üretilmekteydi. Ermeniler, ticaret, değişik zanaatlar ve çulhacılıkla uğraşırdı. Şehirde büyük miktarda yerli
mal ihracatıyla uğraşan, en göze çarpan tüccarlar, aynı zamanda büyük ve varlıklı Ermeni evleriydi. Dakesyan, Hayrabedyan, Çürükdişyan, Tahmizyan, Palantsyan, Der-Khungianosyan, Meldonyan, Simityan, Kehyayan, Tekeyan, Der-Harutyunyan, Şangulyan, vs. bu ailelerdendi. 28] 792
M A L AT YA Eski zamanlarda Malatya’nın önemli bir merkez olduğu reddedilmez bir gerçektir. Kendi ticaretinin temeli, yerel ihtiyaçları karşıladığı gibi, dışarıya da ihraç edilen topraktan elde edilen ürünleriydi. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasına kadar Malatya, ürettiklerini uzaklara yollayıp, satabilmek amacıyla demiryoluyla başka şehirlere, özellikle de liman şehirlerine ulaşım olanaklarından yoksundu.
Osmanlı devletinde endüstriyel üretim ve fabrikaların bulunmaması nedeniyle, genellikle ithal edilenler Avrupa’da üretilen mallardı. 5] 985
Değişik malların ithalâtını sağlayanlar ise Ermeni sarraflarıydı. Küçüklü-büyüklü mesleki örgütlenme ve satımevleri için kredi verme işini üstlenenler de yine onlardı.