BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC TRONG DẠY HỌC TÁC PHẨM THƠ VIỆT NAM HIỆN ĐẠI SAU 1975

BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VĂN HỌC

vectorstock.com/28062412

Ths Nguyễn Thanh Tú eBook Collection DẠY KÈM QUY NHƠN EBOOK PHÁT TRIỂN NỘI DUNG

BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VĂN HỌC CHO HỌC SINH LỚP 9 TRONG DẠY HỌC TÁC PHẨM THƠ VIỆT NAM HIỆN ĐẠI SAU 1975 (TNU) WORD VERSION | 2021 EDITION ORDER NOW / CHUYỂN GIAO QUA EMAIL TAILIEUCHUANTHAMKHAO@GMAIL.COM

Tài liệu chuẩn tham khảo Phát triển kênh bởi Ths Nguyễn Thanh Tú Đơn vị tài trợ / phát hành / chia sẻ học thuật : Nguyen Thanh Tu Group Hỗ trợ trực tuyến Fb www.facebook.com/DayKemQuyNhon Mobi/Zalo 0905779594

Chương 2 BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC VĂN HỌC CHO HỌC SINH LỚP 9 TRONG DẠY HỌC TÁC PHẨM THƠ VIỆT NAM HIỆN ĐẠI SAU 1975 2.1. Nguyên tắc nâng cao năng lực văn học cho học sinh lớp 9 trong dạy học các tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại sau 1975 2.1.1. Tăng cường phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo trong học tập và vận dụng kiến thức, kĩ năng của học sinh Trong giờ dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS, GV không truyền thụ kiến thức một chiều mà phải sử dụng các phương pháp dạy học tích cực để tổ chức các hoạt động dạy học. Để hướng dẫn và tổ chức các hoạt động dạy học trong lớp học, giáo viên thường chuẩn bị hệ thống các yêu cầu, nhiệm vụ, vấn đề để kiểm tra kiến thức và hiểu biết trước của HS, huy động kiến thức và kinh nghiệm hiện có để tạo ra sự hiểu biết và ý nghĩa mới; giúp học sinh mở rộng suy nghĩ của mình từ những điều cụ thể và thực tế đến sự phân tích và đánh giá; thúc đẩy học sinh suy nghĩ về cách họ đã học được… nhằm đạt được mục tiêu của bài học. Những yêu cầu đó có thể được diễn đạt dưới dạng các câu nghi vấn (có dấu hỏi ở cuối câu) hoặc câu mệnh mệnh/câu cầu khiến - từ đây gọi chung là câu hỏi. Các câu hỏi này chính là công cụ dạy học của giáo viên.

Trong dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS, giáo viên phải giúp HS thông qua bài học hình thành được tri thức, kĩ năng, thái độ; vận dụng những tri thức, kĩ năng, thái độ đó vào những tình huống mới.

2.1.2. Tổ chức hoạt động dạy học bám sát những đặc trưng chung và riêng về thể loại của văn bản văn học Văn bản văn học cũng là một loại văn bản, nên dạy đọc hiểu văn bản văn học cũng cần tuân thủ cách đọc hiểu văn bản nói chung. Tuy nhiên, văn bản văn học có những đặc điểm riêng vì thế giáo viên tổ chức cho học sinh tìm hiểu, giải mã văn bản văn học theo một quy trình phù hợp với đặc trưng của văn bản nghệ thuật. Học sinh cần được hướng dẫn, luyện tập đọc tác phẩm văn học theo quy trình từ tri nhận văn

40

bản ngôn từ đến khám phá thế giới hình tượng nghệ thuật và tìm kiếm, đúc kết nội dung ý nghĩa; kĩ năng tìm kiếm, diễn giải mối quan hệ giữa cái “toàn thể” và chi tiết “bộ phận” của văn bản, phát hiện tính chỉnh thể, tính thống nhất về nội dung và hoàn chỉnh về hình thức của tác phẩm văn học.

2.1.3. Dạy học đọc hiểu văn bản thơ trữ tình theo hướng tích hợp và phân hóa Thực hiện yêu cầu tích hợp nội môn (cả kiến thức và kĩ năng), tích hợp liên môn và tích hợp các nội dung giáo dục ưu tiên (xuyên môn); thực hiện dạy học phân hóa theo đối tượng học sinh ở tất cả các cấp và phân hóa góp phần định hướng nghề nghiệp ở trung học phổ thông.

Tích hợp vốn là một trong các nguyên tắc DH cơ bản trong chương trình NV hiện hành. Ở chương trình giáo dục phổ thông sau 2015 đang được xây dựng, tư tưởng DH tích hợp tiếp tục được khẳng định: “DH tích hợp là định hướng DH giúp HS phát triển khả năng huy động tổng hợp kiến thức, kĩ năng… thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau để giải quyết có hiệu quả các vấn đề trong học tập và trong cuộc sống, được thực hiện ngay trong quá trình lĩnh hội tri thức và rèn luyện kĩ năng; phát triển được năng lực cần thiết, nhất là năng lực giải quyết vấn đề”.

Các nghiên cứu đọc hiểu và dạy đọc hiểu ngày càng quan tâm sâu sắc đến bối cảnh đọc, nghĩa là cũng ngày càng nhấn mạnh đến các mối quan hệ này. Xu thế DH tích hợp trong môn NV vì thế vẫn chiếm ưu thế. Mặc dù là một trong những mục tiêu chính của môn NV, song PTNL đọc hiểu văn bản còn là trách nhiệm chung của các môn học khác. Trong chuẩn chương trình cốt lõi chung các bang của Hoa Kì, có thể thấy các chuẩn của mạch đọc không chỉ được xây dựng cho môn NV mà còn được xây dựng cho các môn Lịch sử, Khoa học Xã hội, Khoa học Tự nhiên và Kĩ thuật.

Trong bản dự thảo chương trình giáo dục phổ thông tổng thể theo định hướng đổi mới của Việt Nam, năng lực đọc hiểu được xác định là một trong những yếu tố biểu hiện quan trọng của năng lực giao tiếp của HS cấp THCS: “Đọc lưu loát, đúng ngữ điệu và biết thay đổi theo đặc điểm văn bản và mục đích giao tiếp; đọc hiểu các văn bản phức tạp trong chương trình học và đời sống, phù hợp với tâm lí lứa tuổi; phản hồi một cách tích cực và hiệu quả những nội dung đã đọc; luôn có ý thức tìm tòi, mở rộng phạm vi đọc…”. Ngoài ra, năng lực đọc hiểu còn là nền tảng không thể

41

thiếu để hình thành và phát triển các năng lực khác như năng lực tự học, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo, năng lực thẩm mĩ.

Như vậy, tích hợp trong quá trình PTNL đọc hiểu cho HS THCS chính là sự tích hợp giữa các mạch DH trong môn NV (đọc, viết, nghe, nói, trình bày), đồng thời tích hợp DH đọc hiểu với DH các môn học khác, đặc biệt các môn học có mối quan hệ gần gũi như các môn học khoa học xã hội và môn học nghệ thuật, cũng như nhiều lĩnh vực khác trong đời sống.

Tích hợp giữa DH đọc hiểu với các mạch DH khác trong môn NV đòi hỏi tính hệ thống của chương trình cũng như khả năng thiết kế các nhiệm vụ, hoạt động học tập và cách thức, công cụ đánh giá của GV. Thực chất, “nghe” cũng là một cách đọc, tiếp nhận thông tin.Khi các văn bản đọc hiểu trong nhà trường được mở rộng về thể loại và hình thức thể hiện, HS không chỉ đọc các văn bản qua kênh chữ, mà còn được tiếp xúc với những văn bản đa phương tiện, có thể cần “nghe hiểu” để lĩnh hội và phân tích các thông tin. Điều đáng nhấn mạnh là, khi GV ý thức được nguyên tắc này và thực hiện một cách triệt để, HS cũng sẽ nhận thức sâu sắc, có mục tiêu và động lực để huy động tổng hợp các kĩ năng và nguồn tri thức một cách tự giác và hiệu quả hơn.

Tích hợp giữa DH đọc hiểu với các môn học khác và các lĩnh vực trong đời sống đòi hỏi GV đặt môn NV trong tổng thể chương trình giáo dục cũng như luôn quan tâm tới thực tiễn đời sống, từ đó mới có thể linh hoạt trong việc chọn lựa và khai thác những chủ đề tích hợp phù hợp với nội dung của văn bản. Thực chất, các văn bản đọc hiểu dành cho HS THCS có yêu cầu về tri thức nền rất phức tạp, vì vậy, để hiểu được nội dung, ý nghĩa của chúng, không thể không tích hợp các tri thức nhiều lĩnh vực. Do đó, các bài tập đọc hiểu chính là cơ hội GV giúp HS huy động tổng hợp kiến thức, thậm chí, bằng nhiều hình thức đa dạng có thể cung cấp thêm cho HS các kiến thức công cụ để giải mã và kiến tạo nên ý nghĩa của văn bản.

Ngoài ra, tích hợp trong DH đọc hiểu còn thể hiện ở các cấp độ khác nữa như tích hợp trong việc sử dụng các phương pháp, phương tiện, kĩ thuật DH… Tóm lại, DH tích hợp đã trở thành tư tưởng DH xuyên suốt ở môn NV trong chương trình hiện hành và cần tiếp tục được thực hiện một cách triệt để hơn trong chương trình đổi mới để hướng tới việc PTNL đọc hiểu cho HS.

42

2.1.4. Đa dạng hóa các phương pháp, hình thức và phương tiện dạy học Rèn luyện cho học sinh phương pháp đọc, viết, nói và nghe; thực hành, trải nghiệm việc tiếp nhận và vận dụng kiến thức tiếng Việt, văn học thông qua các hoạt động học bằng nhiều hình thức trong và ngoài lớp học; chú trọng sử dụng các phương tiện dạy học, phát triển tư duy, rèn kĩ năng sư dụng các phương tiện cho học sinh.

2.1.5. Sử dụng thường xuyên và hiệu quả đánh giá theo định hướng năng lực trong dạy học văn bản thơ Việt Nam hiện đại Trong dạy học theo hướng PTNL, nhiệm vụ của GV là biết tổ chức cho HS hoạt động học tập, định hướng cho HS cách làm chủ kiến thức, vận dụng kiến thức.

Chỉ có bằng hoạt động và trong hoạt động, nhận thức của HS mới thực sự được nâng cao, phát triển. GV phải biết đặt HS vào vị trí trung tâm, tích cực hóa hoạt động học tập của chúng để tạo ra hiệu quả giáo dục cao nhất. Đây cũng chính là cơ sở, là tinh thần chung cần được thấm nhuần và thực hiện khi xây dựng các biện pháp nhằm rèn luyện cho HS năng lực độc lập trong tiếp nhận tác phẩm văn học, Trong dạy học văn, rèn luyện cho HS năng lực tự tiếp nhận tác phẩm văn học, chứ không phải tiếp nhận thụ động để làm được điều đó chúng ta cần phải quán triệt thực hiện các đặc trưng trên của phương pháp dạy học tích cực hóa hoạt động học tập của HS. Khi đó, quá trình tiếp nhận văn học mới bắt đầu, HS không phải chỉ biết ngồi nghe GV trình bày, thuyết giải những vấn đề văn học mà phải tự mình tìm ra, khám phá những điều thú vị trong nội dung và hình thức tác phẩm. Chỉ khi đó, kiến thức văn học mới được vận dụng trong thực tế và có khả năng phát triển thành kỹ năng, kỹ xảo. Từ đó, mới có hy vọng năng lực văn được hình thành và phát triển. Một trong những yếu tố đó chính là việc thực hiện các biện pháp nhằm nâng cao năng lực đọc hiểu, để làm được điều đó các biện pháp cần tuân thủ theo những nguyên tắc chung.

Một trong những yếu tố làm cho DH NV trở thành môi trường thuận lợi để PTNL đọc hiểu cho HS là bởi ở đó, HS luôn được phản hồi điều chỉnh thông qua quá trình đánh giá phát triển. Cụ thể, GV cần thường xuyên quan sát các hoạt động đọc hiểu, các kết quả đọc hiểu của HS, xác định tình trạng đọc hiểu hiện tại của HS những ngộ nhận về văn bản hay và khó khăn trong quá trình đọc của HS, những ý tưởng về văn bản (được hình thành ở dạng sơ khởi hay chưa hoàn hiện), sự hiểu biết

43

đầy đủ, sâu sắc về văn bản… từ đó đưa ra các thông tin phản hồi xác đáng cho HS, đình chỉnh hoặc có định hướng cho hoạt động DH tiếp theo.

2.2. Biện pháp phát triển năng lực văn học cho HS lớp 9 trong dạy học các tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại sau 1975 2.2.1. Lựa chọn và vận dụng có hiệu quả câu hỏi phát triển năng lực Câu hỏi hướng dẫn học sinh đọc hiểu văn bản có vai trò rất quan trọng bởi đó chính là con đường dẫn học sinh đi vào thế giới của tác phẩm, giúp các em khám phá sự đa dạng, phong phú về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm, quan trọng hơn là đọc được tư tưởng, thông điệp mà tác giả gửi gắm. Để đạt được mục tiêu đó, GV có thể sử dụng các câu hỏi theo các mức độ sau đây: - Câu hỏi ở mức độ nhận biết: trong câu hỏi thường xuất hiện các từ yêu cầu HS nêu, mô tả, nhận định, hồi tưởng…

- Câu hỏi ở mức độ thông hiểu: trong câu hỏi thường xuất hiện các từ: trình bày lại, phân tích, suy luận, giải thích, cho thấy như thế nào…

- Câu hỏi ở mức độ vận dụng: trong câu hỏi thường xuất hiện các từ: dự đoán, đánh giá, so sánh và đối chiếu, lựa chọn…

Trong nhà trường phổ thông, HS được dạy học đọc hiểu hai loại văn bản, đó là văn bản văn học và văn bản nhật dụng. Văn bản văn học là những văn bản được viết theo các thể loại của văn học như tự sự, trữ tình, kịch, nghị luận. Khi dạy học đọc hiểu văn bản văn học, GV phải hướng dẫn HS đọc hiểu theo đặc trưng thể loại để hình thành và phát triển năng giao tiếp và năng lực tiếp nhận văn học. Trong dạy học đọc hiểu văn bản văn học, câu hỏi được sử dụng để hướng dẫn, tổ chức các hoạt động đọc hiểu của HS; giúp HS hiểu được nghệ thuật, nội dung, ý nghĩa của văn bản, đồng thời vận dụng những điều đã học được vào thực tế đời sống (đọc văn bản mới có cùng đề tài, chủ đề; tạo lập văn bản trong đó có sử dụng những tri thức đã đọc hiểu; điều chỉnh thái độ, quan điểm sống của bản thân…). Để đạt được mục tiêu đó, các câu hỏi trong dạy học đọc hiểu văn bản văn học của GV phải đáp ứng những yêu cầu sau đây: - Câu hỏi đọc hiểu VB phải được thiết kế phù hợp với đặc trưng thể loại của VB. - Câu hỏi đọc hiểu VB, đặc biệt là VB văn học, phải hướng dẫn người đọc khám phá, tìm hiểu cả về phương diện nội dung lẫn hình thức nghệ thuật của VB.

44

- Câu hỏi đọc hiểu VB phải phản ánh đúng các hoạt động tư duy và xảm xúc xảy ra trong tiến trình đọc VB, chẳng hạn như liên hệ; hình dung, tưởng tượng; dự đoán; suy luận; khái quát hóa; đánh giá; kiểm soát quá trình đọc, v.v…

- Câu hỏi đọc hiểu VB phải được thiết kế đảm bảo các giai đoạn của tiến trình đọc hiểu” Vì vậy, trong quá trình dạy đọc văn bản, giáo viên cần phải thiết kế được những câu hỏi có chức năng khơi gợi cảm xúc, ký ức, kinh nghiệm sống của học sinh.

Hay nói khác, câu hỏi phải có chức năng kích hoạt kiến thức nền của học sinh, khuyến khích những cách hiểu khác nhau về văn bản. Đây cũng là hướng tìm hiểu văn bản phù hợp với đặc điểm của hoạt động tiếp nhận văn chương.

- Phối hợp các dạng CH mở, CH khám phá, CH nêu và giải quyết vấn đề sáng tạo với CH phát triển năng lực tư duy như CH tư duy phê phán và CH tư duy sáng tạo. Dựa trên đặc trưng của tư duy văn học, nhằm khai thác tính nghệ thuật và khám phá nội dung tác phẩm một cách sáng tạo nhưng đồng thời cũng rất lôgic, có hệ thống và phù hợp với khả năng nhận thức của HS để GV đặt câu hỏi. Các loại CH này đều đòi hỏi HS phải biết liên tưởng, tưởng tượng, tổng hợp, khái quát; đưa ra những lập luận, lí lẽ riêng của bản thân nhằm đánh thức sự sáng tạo, cá tính của các em. Tác động đến tình cảm, khơi gợi cảm xúc và đồng thời còn tác động rất lớn về nhận thức trí tuệ và giáo dục nhân cách cho HS. Phát triển năng lực tư duy, CH phát triển năng lực đọc hiểu cho HS cần coi trọng vận dụng CH tư duy phê phán và Ch tư duy sáng tạo. Những CH thuộc về tư duy phê phán sẽ khuyến khích HS nhìn nhận vấn đề, hiện tượng, sự kiện, tri thức theo cách hiểu riêng vừa đồng thuận vừa không bị cuốn theo những cách hiểu khác một cách máy móc đơn giản.

Ví dụ: Em có đồng tình với ý kiến nêu tư tưởng nội dung chính văn bản: "Bài thơ Mùa xuân nho nhỏ là tiếng lòng tha thiết yêu mến và gắn bó với đất nước, với cuộc đời; thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ được cống hiến cho đất nước, góp một mùa xuân nho nhỏ của mình vào mùa xuân lớn của cuộc đời." (trích Sách Bồi dưỡng Ngữ văn 9 Nhà xuất bản Giáo dục, 2008) như thế này không?

- Kết nối các dạng CH mở, CH đặt vấn đề và giải quyết vấn đề, CH khám phá với dạng CH phát triển năng lực ngôn ngữ như CH trình bày, CH giải thích, CH diễn

45

giải. Đặt CH trình bày, CH giải thích và CH diễn giải trong hệ thống CH phát triển năng lực đọc hiểu trong dạy học TPVC là tạo cơ hội để HS biết cách chọn ra những ý nghĩa của nó, biết trình bày lời giải thích nào có thể chấp nhận và biết diễn giải nào sát gần với giá trị đích thực của TPVC. Ví dụ 3: Các em hãy đọc thầm toàn bài thơ "Sang thu", chú ý những từ ngữ then chốt và giải thích ý nghĩa nghệ thuật của chúng để có thể xác định đây là bài thơ tình. (Sang thu - Hữu Thỉnh).

2.2.2. Thiết kế, biên soạn dạy học theo tinh thần tích hợp Để dạy PTNL cần dạy kết hợp tích hợp, GV cần vận dụng linh hoạt kiến thức các phân môn: tiếng Việt, Làm văn và các phân môn liên quan đến bài học trong một văn bản sinh động, hấp dẫn đồng thời mở rộng vốn hiểu biết, rèn các kĩ năng và phát triển năng lực toàn diện cho các HS. Trong một bài văn học, GV có thể kết hợp các kiểu tích hợp sau: 2.2.2.1. Tích hợp theo từng thời điểm - tích hợp ngang Tích hợp ngang là sự tích hợp trong một bài học, một tiết học. Nghĩa là từ một văn bản văn học chúng ta khai thác, sử dụng những tri thức nào của tiếng Việt, Văn và Làm văn để phục vụ hiệu quả cho giờ học đọc hiểu văn bản đó. Ngược lại khi dạy học phần Tiếng Việt, Làm văn chúng ta sẽ chọn ngữ liệu nào trong văn bản văn học cho phù hợp với nội dung bài học, và có sự liên kết giữa các phân môn để chúng ta có phối hợp, tác động qua lại và sự hỗ trợ nhau. Chẳng hạn khi dạy môn học bài Đọc văn cần tích hợp với các tri thức, kỹ năng Tiếng Việt là sự sử dụng từ ngữ chính xác, giàu giá trị biểu đạt, biểu cảm và kỹ năng về Làm văn là sự kết hợp rèn luyện kỹ năng tổ chức kết cấu luận điểm, luận chứng trong một bài văn chính luận và vận dụng yếu tố biểu cảm và miêu tả trong văn nghị luận.

2.2.2.2. Tích hợp theo từng vấn đề - tích hợp dọc Tích hợp theo chiều dọc là tích hợp ở một đơn vị kiến thức và kỹ năng mới với những kiến thức và kỹ năng đã học trước đó theo nguyên tắc đồng trục (còn gọi là vòng tròn đồng tâm hay vòng tròn xoáy ốc), cụ thể là kiến thức, kỹ năng ở bài học, lớp học, bậc học trước nhưng cao hơn và sâu hơn. Đối với kiến thức đã dạy, vừa để củng cố ôn tập, đồng thời qua đó rèn luyện cho HS kiến thức và kĩ năng vận dụng

46

mọi kiến thức đã học để xử lí các vấn đề trước mắt. Đối với kiến thức sẽ dạy, có thể giới thiệu ở chừng mực cần thiết cho sự hiểu biết tối thiểu về khía cạnh đang được đề cập, đồng thời qua đó có thể khơi gợi trí tò mò, tinh thần ham hiểu biết của các em và đặt cơ sở thuận lợi cho việc trình bày các kiến thức sẽ học ở bài sau.

Nếu tích hợp trong từng thời điểm (tích hợp ngang) chú ý khai thác mối quan hệ giữa văn bản đang dạy với những vấn đề của phân môn khác (như từ văn bản đang học cần chú ý tới kiến thức nào, dùng đúng kỹ năng, phương pháp nào của Làm văn, Tiếng Việt và ngược lại) thì tích hợp theo từng vấn đề còn tập trung khai thác sâu rộng về mối quan hệ giữa nội dung đang dạy với các nội dung đã dạy hoặc sẽ dạy ở hai phân môn còn lại hay chính phân môn đang dạy. Nghĩa là ôn cũ, lấy cũ để củng cố phát triển, nâng cao giúp HS hiểu sâu hơn và nhìn nhận vấn đề một cách có hệ thống. Hướng tích hợp theo từng vấn đề tôn trọng tính chuyên môn hóa, tính độc lập của mỗi phân môn. Kiến thức có sự kế thừa và phát triển, cái cũ đặt nền móng cho cái mới đang dạy, cái mới đang dạy chuẩn bị chi sự tiếp thu cái mới tiếp theo. Đây không phải là một phương pháp dạy học mới, bởi từ trước đến nay, GV vẫn sử dụng liên hệ giữa kiến thức cũ và mới, chỉ có điều việc này diễn ra lẻ tẻ, chưa mang tính chất thường xuyên của người dạy và người học. Tích hợp dọc là điều kiện thuận cho GV trong việc đưa ra những vấn đề mang tính chất liên thông, tổng quát. Đồng thời giúp HS biết liên hệ kiến thức, rèn luyện tư duy tổng quát, tổng hợp có năng lực chiếm lĩnh tri thức một cách hệ thống từ cũ đến mới, từ cái đã biết, đến cái chưa biết.

2.2.2.3. Tích hợp liên môn Dạy học tích hợp liên môn: Là phương pháp dạy học có sự liên kết, phối hợp, tương tác chặt chẽ về nội dung kiến thức và kế hoạch bài giảng của các môn học khác nhau trong chương trình nhằm đạt được mục đích dạy học. Có ba nguyên tắc cơ bản của dạy học theo hướng tích hợp liên môn.

Thứ nhất, liên môn chỉ sự tích hợp khái niệm, lý thuyết và phương pháp của các môn học. tất cả các dự án liên môn đều xuất phát từ giả thiết có sự có mặt của ít nhất hai môn học để bổ sung cho nhau, nhằm tạo ra một hình ảnh đầy đủ của thực tế, hoặc để giải quyết một vấn đề phức hợp mà nó không thể giải quyết, hoặc chỉ có thể giải quyết được một phần bởi duy nhất kiến thức, phương pháp của một môn học.

47

Thứ hai, để việc tích hợp có thể diễn ra hiệu quả, cần sự cộng tác hoặc tham vấn của đại diện các môn học nhằm thảo luận để giải quyết các vấn đề, đồng thời xác định những quy chiếu của môn học trong nội dung tích hợp.

Thứ ba, kết quả đạt được của sự tích hợp và sự hợp tác phải được thể hiện dưới dạng tổng hợp. Đó là sự hội tụ của những kiến thức và phương pháp của các môn học dựa trên những nguyên tắc nội dung và hình thức.

Như vậy, khái niệm dạy học tích hợp liên môn có thể hiểu như một sự tương tác tổng hợp giữa các môn học. Công cụ hữu hiệu có thể tạo nên tiếp cận liên môn là những đòi hỏi của tiến trình giải quyết vấn đề xung quanh một vấn đề mang tính chất phức hợp.

Trong dạy học tích hợp, nội dung dạy học là sự tổng hợp kiến thức của nhiều môn khoa học, phương pháp dạy học phải hướng đến phát triển năng lực cho HS, vì vậy giáo án tích hợp được thiết kế khác so với giáo án giảng dạy theo từng đơn môn.

Giáo án tích hợp là một bản thiết kế các hoạt động, thao tác, vận dụng các phương pháp dạy học nhằm tổ chức cho HS thực hiện trong giờ lên lớp để lĩnh hội tri thức, phát triển năng lực và nhân cách. Nội dung dạy học tích hợp phải làm rõ những tri thức và kĩ năng cần hình thành cho HS, đồng thời chú trọng nội dung tích hợp giữa kiến thức môn học được giảng dạy với các bộ môn khác, chú trọng thiết kế các tình huống tích hợp và tương ứng là các hoạt động phức hợp để HS vận dụng phối hợp các tri thức và kĩ năng của các phân môn nhằm xử lý tình huống được đặt ra một cách hợp lí, hiệu quả.

Vì vậy, để thiết kế một giáo án dạy học PTNL thơ hiện đại Việt Nam sau 1975 trong chương trình SGK Ngữ văn 9 đạt hiệu quả, tôi xin đề xuất một quy trình chung thiết kế giáo án dạy học như sau: Bước 1: Xác định mục tiêu của bài học tích hợp (bao gồm: kiến thức, kĩ năng, thái độ và định hướng những năng lực hình thành cho HS).

- Về kiến thức: Trình bày về nội dung kiến thức mà HS sẽ đạt được thông qua bài học.

- Về kĩ năng: Trình bày về những kĩ năng của HS được hình thành thông qua thực hiện qua 5 hoạt động học. Sử dụng động từ hành động để ghi các loại các kĩ năng và năng lực mà HS được phát triển qua bài học.

48

- Về thái độ: Trình bày về những tác động của việc thực hiện các hoạt động học tích hợp đối với nhận thức, giá trị sống và định hướng hành vi của HS. - Các năng lực chính hướng tới: HS được học thông qua thực hành, sáng tạo và tạo ra sản phẩm học tập có ý nghĩa cho bản thân, có thể thiết kế, xây dựng sáng tạo ra một sản phẩm hoặc thực hiện một việc nào đó. Phát triển toàn diện 4 năng lực nghe, nói, đọc, viết trong một giờ học cho HS. Bước 2: Rà soát SGK và các tư liệu tham khảo thuộc các khối ngành khác nhau để tìm ra những nội dung liên quan chặt chẽ với đơn vị bài học cần thiết kế.

- Dựa trên mục tiêu đã đề ra, xây dựng nội dung các vấn đề cần giải quyết trong mỗi bài học. Các kiến thức trong từng vấn đề có thể từ một hay nhiều môn học và có sự gắn kết với nhau. Để làm tốt việc này, có thể phối hợp với GV bộ môn có liên quan đến vấn đề cùng xây dựng các nội dung để đảm bảo tính chính xác khoa học và sự phong phú của chủ đề.

- Rà soát SGK và các tư liệu tham khảo đề xuất tài liệu và thiết bị dạy học: + Tài liệu dạy học: SGK, sách tham khảo các môn học có liên quan đến vấn đề, các địa chỉ website cung cấp các thông tin khoa học, các vấn đề xã hội. + Thiết bị dạy học: Máy tính, máy chiếu, bảng phụ…

Bước 3: Xác định đối tượng và dự kiến thời gian cho bài học tích hợp (bao gồm thời gian tổng thể hay thời gian chi tiết cho từng hoạt động).

- Xác định đối tượng: Học sinh lớp nào? (Lớp chọn hay lớp ban cơ bản?)

- Thời gian: Bao gồm thời gian chuẩn bị và thời gian tổ chức hoạt động trên lớp.

- Phạm vi dạy học trên lớp học.

Bước 4: Thiết kế nội dung của bài học tích hợp (căn cứ vào thời gian dự kiến, mục tiêu kiến thức - kĩ năng, đặc điểm tâm lí HS…) và xây dựng kế hoạch chi tiết để tổ chức bài học (Đặc biệt chú ý các kiến thức và phương pháp vận dụng phù hợp với từng bài học để phát huy năng lực của HS).

- Xác định phương pháp tổ chức dạy học: Tùy theo nội dung trong bài học, lựa chọn các phương pháp dạy học thích hợp, đáp ứng được mục tiêu dạy học của bài học. Các phương pháp dạy học được lựa chọn là các phương pháp dạy học tích cực, có tác dụng định hướng, phát triển năng lực cho HS.

49

- Dựa trên cấu trúc nội dung của bài học, ứng với mỗi nội dung hoặc vấn đề cần giải quyết, thiết kế một hoạt động dạy học. Ứng với mỗi hoạt động, cấn xác định: mục tiêu của hoạt động, phương pháp vận dụng trong hoạt động đó, dự kiến thời gian tiến hành hoạt động, xây dựng nội dung dưới dạng các tư liệu hoạt động như phiếu học, phiếu hỗ trợ thông tin, bộ câu hỏi định hướng…, chuẩn bị phương tiện, thiết bị cho hoạt động và dự kiến nguồn nhân lực, vật lực cho hoạt động.

- Bước 5: Đánh giá kết quả giờ dạy đọc hiểu theo định hướng tích hợp GV thông qua các sản phẩm HS chuẩn bị và quá trình học trên lớp để đánh giá tiết học. Đồng thời, GV tự rút ra được những hạn chế để hoàn thiện bài dạy.

Ví dụ, DH đọc hiểu bài thơ “Viếng lăng Bác” của Viễn Phương theo hướng tích hợp liên môn như sau: - Môn Ngữ văn: Cảm nhận được niềm xúc động thiêng liêng, tấm lòng tha thiết thành kính, vừa tự hào, vừa đau xót của tác giả khi viếng lăng Bác.

- Môn Lịch sử: Giai đoạn lịch sử Việt Nam sau chiến thắng 30/4/1975.

- Môn Giáo dục công dân: Nêu được lý tưởng sống của thanh niên ngày nay.

- Môn Âm nhạc: Biết được bài thơ được viết thành bài hát về Bác.

- Môn Mỹ thuật: Học sinh biết vẽ tranh về Bác.

2.2.3. Vận dụng phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực dạy học thơ Việt Nam hiện đại cho HS lớp 9 sau 1975 Phương pháp dạy đọc phải tập trung kích hoạt việc đọc tích cực, sáng tạo ở chủ thể đọc. Hướng dẫn và khích lệ học sinh chủ động, tự tin, phát huy vai trò “đồng sáng tạo” trong tiếp nhận tác phẩm; hứng thú tham gia kiến tạo nghĩa cho văn bản; biết so sánh đối chiếu, liên hệ mở rộng, huy động vốn hiểu biết cá nhân, sử dụng trải nghiệm cuộc sống của bản thân để đọc hiểu, trải nghiệm văn học, phát hiện những giá trị đạo đức, văn hoá và triết lí nhân sinh, từ đó biết vận dụng, chuyển hoá thành giá trị sống. Khi dạy học đọc hiểu, giáo viên chú ý giúp học sinh tự phát hiện thông điệp, ý nghĩa, góp phần lấp đầy “khoảng trống” của văn bản. Giáo viên có những gợi ý, nhưng không lấy việc phân tích, bình giảng của mình thay thế cho những suy nghĩ của học sinh; tránh đọc chép và hạn chế ghi nhớ máy móc. Sử dụng đa dạng các loại câu hỏi ở những mức độ khác nhau để thực hiện dạy học phân hóa và hướng dẫn học sinh đọc hiểu văn bản, hình thành kĩ năng đọc.

50

Tuỳ vào đối tượng học sinh ở từng cấp học, lớp học và thể loại của văn bản văn học mà vận dụng các phương pháp, kĩ thuật và hình thức dạy học đọc hiểu cho phù hợp như: đọc diễn cảm, đọc phân vai, kể chuyện, đóng vai để giải quyết một tình huống, diễn kịch, sử dụng câu hỏi, hướng dẫn ghi chép trong tiến trình đọc bằng các phiếu ghi chép, phiếu học tập, nhật kí đọc sách, tổ chức cho học sinh thảo luận về văn bản, chuyển thể tác phẩm văn học từ thể loại này sang thể loại khác, vẽ tranh, làm phim, trải nghiệm những tình huống mà nhân vật đã trải qua,... Một số phương pháp dạy học khác như đàm thoại, vấn đáp, diễn giảng, nêu vấn đề,... cũng cần được vận dụng một cách phù hợp theo yêu cầu phát triển năng lực cho học sinh. Để tiến hành tổ chức một nội dung học tập PTNL, có thể sử dụng một hoặc kết hợp nhiều hình thức dạy học tùy theo nội dung cần đạt của bài học đó. Có thể kể tới 3 hình thức cơ bản sau: 2.2.3.1. Dạy học Webquest - Khám phá trên mạng Là một phương pháp dạy học được xây dựng trên cơ sở phương tiện dạy học mới là công nghệ thông tin và Internet, trong đó học sinh tự lực thực hiện trong nhóm một nhiệm vụ về một chủ đề phức hợp, gắn với tình huống thực tiễn.

Những kênh thông tin cơ bản về chủ đề được truy cập từ những trang liên kết (Internetlinks) do GV chọn lọc từ trước. Đây là một dạng đặc biệt của dạy học sử dụng truy cập mạng Internet.

Học tập với Webquest, chủ đề dạy học được gắn liền với tình huống thực tiễn và mang tính phức hợp, sử dụng linh hoạt công nghệ thông tin. Quá tình học tập là quá trình tích cực và kiến tạo mang tính chất xã hội và tương tác, đồng thời có tác động định hướng nghiên cứu và khám phá. Webquest hình thành tính tích cực, tự lực cao cho người học và tạo được sự mới mẻ, hứng thú cho HS. Ví dụ: Dạy học chủ đề bài học Sang thu (Hữu Thỉnh). Giáo viên nêu yêu cầu cho HS trong lớp: - Xây dựng kho dữ liệu: Khai thác trên mạng Internet các tài liệu về tác giả, thời đại, thể loại, giai đoạn văn học, các bài giảng E - learning, các video bài giảng trên truyền hình, các bài nghiên cứu trên các báo, tạp chí khoa học, các bài văn phân tích, các đề thi, đề kiểm tra.

51

- Đọc hiểu văn bản thơ và trả lời hệ thống câu hỏi cung cấp thông tin về kết quả đọc trong phiếu học tập.

- Lựa chọn vấn đề nghiên cứu sâu và thuyết trình trên lớp (theo nhóm) phát triển năng lực nghị luận về một đoạn thơ, bài thơ.

- Liên hệ so sánh với các văn bản thơ cùng đề tài hoặc cùng tác giả.

- Sáng tác một đoạn thơ, bài thơ về cảm xúc của mình trước mùa thu hoặc các mùa khác trong năm.

- Vẽ tranh về hình ảnh gợi ra từ văn bản sang thu hoặc cảm nhận của HS về mùa thu.

2.2.3.2. Dạy học giải quyết vấn đề Là phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực tư duy sáng tạo và năng lực giải quyết vấn đề của HS. HS được đặt trong một tình huống có vấn đề, thông qua việc giải quyết vấn đề đó sẽ lĩnh hội được tri thức, kỹ năng và phương pháp nhận thức hiệu quả. Đây là một trong những quan điểm dạy học hiệu quả đã và đang được áp dụng phổ biển.

Dạy học giải quyết vấn đề dựa trên cơ sở của lý thuyết nhận thức. Theo quan điểm của tâm lý học nhận thức, giải quyết vấn đề có vai trò đặc biệt quan trọng trong việc phát triển tư duy và nhận thức của con người. “Tư duy chỉ bắt đầu khi xuất hiện tình huống có vấn đề”.

2.2.3.3. Dạy học dự án Là phương pháp dạy học mà trong đó người học thực hiện một nhiệm vụ học tập phức hợp, có sự kết hợp giữa lý thuyết và thực tiễn, thực hành, tạo ra các sản phẩm có thể giới thiệu. Nhiệm vụ này được người học trực tiếp thực hiện với tính tự lực cao trong toàn bộ quá trình học tập, từ việc xác định mục đích, lập kế hoạch, cho đến việc thực hiện dự án, kiểm tra, điều chỉnh, đánh giá và trình bày kết quả.

Mục tiêu của một dự án học tập là để HS học được sâu, được nhiều hơn về một chủ đề chứ không phải là tìm ra những câu trả lời đúng cho những câu hỏi mà GV đưa ra. Trong các giờ học sử dụng cách học dựa trên dự án, HS cộng tác với vác bạn cùng lớp (theo nhóm phân công) trong một khoảng thời gian nhất định để giải quyết những vấn đề và cuối cùng trình bày vấn đề của mình đã làm trước tập thể. Các em phải thực sự trở thành những người chủ động tìm tòi và lĩnh hội kiến thức, GV trong

52

hoạt động dạy học chỉ là người điều khiển, hướng dẫn, gợi mở kiến thức và định hướng phương pháp hoạt động cho các em.

Hai bức tranh sau đây là một minh họa sinh động phê phán văn hóa dạy học truyền thống “nhồi nhét” kiến thức cho HS và khuyến khích dạy học theo dự án - một văn hóa dạy học mới, chú trọng phát triển năng lực và sức sáng tạo cho người học:

Có thể nói, dạy học dự án là một cấu trúc học tập có thể thay đổi môi trường học từ “giáo viên nói” thành “học sinh thực hiện” với những thế mạnh rất nổi trội: - Thứ nhất, dạy học dự án mang tính liên quan và tính thách thức. Dạy học dự án không chỉ làm cho nội dung bài học ý nghĩa hơn đối với HS vì nó dựa trên việc học hỏi từ thế giới thực và từ nhiều kiến thức khoa học xã hội khác nhau trong đời sống mà HS khám phá, tìm hiểu ra; mà còn kích thích, khuyến khích các em giải quyết những vấn đề phức tạp mang tính hiện thực. Tất cả những hoạt động trong dự án học tập yêu cầu học sinh buộc phải có tư duy sâu sắc và nghiêm túc với công việc của mình.

- Thứ hai, dạy học dự án mang tính liên ngành và xác thực. Dạy học dự án yêu cầu học sinh sử dụng thông tin của nhiều môn học khác nhau, nhiều mảng kiến thức khác nhau để giải quyết vấn đề. Đồng thời, yêu cầu HS tiếp thu kiến thức theo cách học

53

chủ động gắn liền với kỹ năng trình bày kiến thức thực tế. Thế mạnh này đặc biệt có ý nghĩa trong việc rèn luyện những kỹ năng toàn diện có tính chất nền tảng cho các em.

- Thứ ba, dạy học dự án hình thành được khả năng cộng tác, định hướng kỹ năng mềm và gây hứng thú cho HS. Điều này rất quan trọng bới nó sẽ tác động trực tiếp tới tâm thế học tập, quyết định sự tích cực hay ỷ lại của HS khi tham gia dự án.

Khi HS có cơ hội được làm việc tập thể và tự có ý thức kiểm soát việc học của chính mình thì giá trị của việc học đối với các em cũng tăng lên, các kỹ năng cũng được rèn giũa một cách tự nhiên và hiệu qủa.

Trong ba phương pháp tổ chức dạy học tích hợp vừa nêu trên, có thể nói phương pháp dạy học theo dự án mang tính phức hợp hơn cả. Phức hợp ở chỗ phương pháp này có thể áp dụng để thiết kế giáo án dạy học phối hợp được với sự bổ trợ của các phương pháp, biện pháp khác như: Ứng dụng công nghệ thông tin, nêu và giải quyết vấn đề, gợi mở…

Ví dụ: Dạy bài Viếng lăng Bác của Viễn Phương. Giáo viên tổ chức cho HS học tập theo dự án.

- Cả lớp thực hiện quy trình học tập dự án theo các bước cụ thể - Sử dụng kĩ thuật 5KW 1H để triển khai nghiên cứu chủ đề bài học - Thu thập thông tin, tài liệu trên thư viện, trên Internet, và từ các nguồn khác, tập trung nghiên cứu các nội dung, giá trị của văn bản thơ.

- Tổ chức tham quan thực tế tại Lăng Bác để cảm nhận về cảm xúc thẩm mĩ, cắt nghĩa lí giải các từ ngữ, hình ảnh, hình tượng trong tác phẩm, trình bày các kết quả nghiên cứu nghị luận về bài thơ và sáng tác bài thơ, vẽ tranh bày tỏ cảm xúc khi thăm Lăng Bác. Từ đó phát triển những cảm xúc và sự sáng tạo văn chương, phát triển năng lực văn học cho HS. 2.2.4. Thiết kế xây dựng đề kiểm tra, đánh giá năng lực văn học dạy học các tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại sau 1975 Sau một thời gian dài tiến hành đánh giá kết quả học tập, trong đó có kết quả học tập môn Ngữ văn của học sinh theo tiêu chí chủ yếu dựa trên sự ghi nhớ và tái hiện nội dung đã học, chúng ta đã nhận thấy những hạn chế của cách thức đánh giá này. Ngoài việc không giúp đánh giá được năng lực của học sinh, tiêu chí đánh giá dựa trên sự ghi nhớ và

54

tái hiện nội dung đã học khiến cho việc dạy học Ngữ văn ở trường trung học phổ thông diễn ra theo hướng truyền thụ kiến thức một chiều, mang tính áp đặt, không thực sự giúp học sinh vận dụng những gì đã học vào thực tiễn đời sống. Trong các giờ dạy học đọc hiểu văn bản, nhiều giáo viên đã trở thành trung tâm của giờ học khi “đọc hộ”, “hiểu/ cảm thụ hộ” học sinh và đọc/ chiếu cho học sinh nhìn/ chép những nội dung cơ bản của bài học.

Trong các giờ làm văn, học sinh thường làm những đề “đóng” theo những bài văn mẫu mà ít khi có cơ hội để bày tỏ quan điểm, suy nghĩ riêng của cá nhân về những vấn đề của văn học và đời sống. Trong các kì thi lớn, đề thi môn Ngữ văn vẫn còn có nhiều câu hỏi/ bài tập yêu cầu học sinh học thuộc lòng, ghi nhớ máy móc hoặc đòi hỏi học sinh phải trả lời với những đáp án cụ thể, chi tiết về nội dung bài làm... Mặc dù đã có những định hướng đổi mới về kiểm tra đánh giá môn Ngữ văn trong nhà trường phổ thông theo hướng tiếp cận năng lực, nhưng do chưa có sự đổi mới đồng bộ từ chương trình, sách giáo khoa và phương pháp dạy học nên việc kiểm tra, đánh giá vẫn còn nhiều hạn chế. Tuy nhiên, để chuẩn bị cho việc thực hiện chương trình, sách giáo khoa mới, không thể không quyết tâm thực hiện đổi mới kiểm tra, đánh giá môn Ngữ văn theo định hướng phát triển năng lực.

Trong môn Ngữ văn, năng lực văn học, năng lực ngôn ngữ có mối quan hệ chặt chẽ và đều thông qua các kĩ năng chính đọc, viết, nói và nghe. Muốn hình thành, phát triển năng lực văn học và năng lực ngôn ngữ phải thông qua các kĩ năng ấy theo các yêu cầu từ thấp tới cao. Điều đó cũng có nghĩa là năng lực văn học, năng lực thẩm mĩ không được đánh giá riêng mà được đánh giá thông qua các kĩ năng đọc, viết, nói và nghe của học sinh. Cấu trúc để kiểm tra Ngữ văn gồm đọc hiểu, nghị luận xã hội và nghị luận văn học đã phản ánh yêu cầu đánh giá năng lực ngôn ngữ (câu đọc hiểu và câu nghị luận xã hội), năng lực văn học (câu nghị luận văn học).

Theo định hướng phát triển nặng lực, đánh giá kết quả học tập không chú trọng vào khả năng tái hiện lại kiến thức đã học mà nhấn mạnh khả năng vận dụng sáng tạo tri thức trong những tình huống khác nhau của người học. Để khẳng định học sinh có hay không có năng lực giao tiếp (đọc, viết, nói và nghe) và năng lực thẩm mĩ trong môn Ngữ văn, cần phải tạo cơ hội cho học sinh được giải quyết vấn đề trong tình huống mang tính thực tiễn.

Khi đó, học sinh vừa phải vận dụng những kiến thức, kĩ năng đã được học ở nhà trường,

55

vừa phải dùng những kinh nghiệm của bản thân thu được từ những trải nghiệm bên ngoài nhà trường (gia đình, cộng đồng và xã hội). Như vậy, thông qua việc hoàn thành một nhiệm vụ trong bối cảnh thực (tiếp nhận hoặc tạo lập một văn bản mới), giáo viên có thể đồng thời đánh giá được cả kĩ năng nhận thức, kĩ năng thực hiện và những giá trị, tình cảm của người học.

Cụ thể hơn, để đánh giá các năng lực chung và năng lực đặc thù của môn Ngữ văn, giáo viên cần “kết hợp cả định tính và định lượng, thông qua các bài kiểm tra (đọc, viết, nói, trình bày), bài tập nghiên cứu với nhiều hình thức và mức độ khác nhau, dựa trên yêu cầu cần đạt về năng lực đối với mỗi cấp lớp. Cần xây dựng được câu hỏi, bài tập một cách rõ ràng, dễ đo lường; các đề thi, kiểm tra quan trọng (cuối kì, cuối cấp) cần yêu cầu học sinh vận dụng, thực hành với tình huống và ngữ liệu mới. Dù đánh giá theo hình thức nào cũng đều phải bảo đảm nguyên tắc học sinh được bộc lộ, thể hiện phẩm chất, năng lực ngôn ngữ, năng lực thẩm mĩ và tư duy của chính các em, không vay mượn, sao chép; khuyến khích các bài viết có cá tính và sáng tạo. Học sinh cần được hướng dẫn tìm hiểu để có thể nắm vững mục tiêu, phương pháp và hệ thống các tiêu chí dùng để đánh giá các phẩm chất, năng lực này.”

Loại câu hỏi, số câu hỏi và nội dung câu hỏi do ma trận đề quy định. Để các câu hỏi biên soạn đạt chất lượng tốt, cần biên soạn câu hỏi thoả mãn các yêu cầu: Đối với câu hỏi trắc nghiệm khách quan nhiều lựa chọn: câu hỏi phải đánh giá những nội dung quan trọng của chương trình; phải phù hợp với các tiêu chí ra đề kiểm tra về mặt trình bày và số điểm tương ứng; câu dẫn phải đặt ra câu hỏi trực tiếp hoặc một vấn đề cụ thể; từ ngữ, cấu trúc của câu hỏi phải rõ ràng và dễ hiểu đối với mọi học sinh; mỗi phương án nhiễu phải hợp lí đối với những học sinh không nắm vững kiến thức; mỗi phương án sai nên xây dựng dựa trên các lỗi hay nhận thức sai lệch của học sinh; đáp án đúng của câu hỏi này phải độc lập với đáp án đúng của các câu hỏi khác trong bài kiểm tra; phần lựa chọn phải thống nhất và phù hợp với nội dung của câu dẫn; mỗi câu hỏi chỉ có một đáp án đúng, chính xác nhất; không nên đưa ra phương án “Tất cả các đáp án trên đều đúng’ hoặc “Không có phương án nào đúng”... Đối với câu hỏi tự luận: câu hỏi phải đánh giá nội dung quan trọng của chương trình; phải phù hợp với các tiêu chí ra đề kiểm tra về mặt trình bày và số điểm tương ứng;

56

yêu cầu học sinh phải vận dụng kiến thức vào các tình huống mới; thể hiện rõ nội dung và cấp độ tư duy cần đo; nội dung câu hỏi đặt ra một yêu cầu và các hướng dẫn cụ thể về cách thực hiện yêu cầu đó; yêu cầu của câu hỏi phù hợp với trình độ và nhận thức của học sinh; yêu cầu học sinh phải hiểu nhiều hơn là ghi nhớ những khái niệm, thông tin; ngôn ngữ sử dụng trong câu hỏi phải truyền tải được hết những yêu cầu của cán bộ ra đề đến học sinh; nên có gợi ý về độ dài của bài luận, thời gian để viết bài luận, các tiêu chí cần đạt; nếu câu hỏi yêu cầu học sinh nêu quan điểm và chứng minh cho quan điểm của mình, câu hỏi cần nêu rõ: bài làm của học sinh sẽ được đánh giá dựa trên những lập luận logic mà học sinh đó đưa ra để chứng minh và bảo vệ quan điểm của mình chứ không chỉ đơn thuần là nêu quan điểm đó.1 Hướng dẫn chấm và thang điểm cần được xây dựng một cách khoa học, chính xác; trình bày cụ thể, chi tiết nhưng ngắn gọn và dễ hiểu, phù hợp với ma trận đề kiểm tra. Với những câu hỏi tự luận, cần xây dựng bản mô tả các mức độ đạt được để học sinh có thể tự đánh giá được bài làm của mình (kĩ thuật rubric).

Sau khi biên soạn xong đề kiểm tra, cần xem xét lại việc biên soạn để đảm bảo các khâu biên soạn là chính xác.

Ví dụ: Dạy bài Nói với con của Y Phương, giáo viên cần có hệ thống câu hỏi đọc hiểu trong phiếu học tập đưa trước lớp học để kiểm tra kết quả đọc, phát triển năng lực văn học cho học sinh, câu hỏi trắc nghiệm phát triển năng lực văn học ở phần Luyện tập; Ra đề tự luận ở hoạt động vận dụng để HS vận dụng kết quả đọc hiểu phát triển năng lực viết văn; Yêu cầu sáng tác thơ bày tỏ cảm xúc của người con với cha của mình...

57

Tiểu kết chương 2 Trên đây, chúng tôi đã đưa ra một số biện pháp nhằm nâng cao năng lực đọc hiểu cho học sinh lớp 9 trong dạy học thơ Việt Nam hiện đại gồm: 1. Lựa chọn và vận dụng có hiệu quả câu hỏi phát triển năng lực; 2. Thiết kế, biên soạn dạy học theo tinh thần tích hợp; 3. Vận dụng phương pháp dạy học tích cực để phát triển năng lực dạy học thơ Việt Nam hiện đại cho HS lớp 9 sau 1975. Tuy nhiên việc áp dụng như thế nào để mang lại hiệu quả lại phải căn cứ vào nhiều yếu tố, từng bài học. Giáo viên cần linh hoạt để vận dụng các biện pháp sao cho phù hợp với đặc điểm của bài học để mang lại hiệu quả cao nhất, phù hợp với từng đối tượng học sinh kích thích hứng thú, đam mê học tập của học sinh.

58

Chương 3 THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 3.1. Mục đích thực nghiệm Mục đích: kiểm chứng kết quả nghiên cứu được đề xuất ở chương 2 - tính hiệu quả của các biện pháp dạy học PTNL văn học cho các tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại sau năm 1975 cho HS THCS dưới sự chi phối của các nguyên tắc được nêu. Tuy vậy, dạy học PTNL là cả một quá trình liên tục và lâu dài, trong khi thực tế CTNV hiện hành còn nhiều bất cập nếu xét theo yêu cầu PTNL cho HS. Kết quả nghiên cứu được đề xuất và vận dụng vào một số hoạt động dạy và học cụ thể. Trên cơ sở đó điều chỉnh các đề xuất để tăng tính khả thi và giá trị thực tiễn của kết quả nghiên cứu.

3.2. Phương pháp thực nghiệm - Phương pháp quan sát sư phạm: Phương pháp này được vận dụng để quan sát trực tiếp các hoạt động dạy học được sử dụng trong các tiết học.

- Phương pháp thực nghiệm thăm dò: Phương pháp này được vận dụng để kiểm tra kỹ năng đọc hiểu thơ Việt Nam hiện đại của HS lớp thực nghiệm và lớp đối chứng sau khi tiến hành dạy học thực nghiệm. Thực nghiệm thăm dò được tiến hành thông qua bài kiểm tra 15 phút, được phát ra cho lớp thực nghiệm và đối chứng.

- Phương pháp thực nghiệm dạy học: Phương pháp này được sử dụng trực tiếp trong toàn bộ quá trình dạy học ở lớp thực nghiệm. Thực nghiệm dạy học được tiến hành thông qua giáo án thực nghiệm và đối tượng là lớp thực nghiệm.

- Phương pháp thống kê: Phương pháp này được sử dụng để thống kê kết quả thu được ở phiếu học tập của lớp thực nghiệm và đối chứng sau đó so sánh kết quả để rút ra kết luận.

3.3. Đối tượng, thời gian và địa điểm thực nghiệm 3.3.1. Đối tượng thực nghiệm Thực nghiệm hướng tới đối tượng là 2 lớp 9 của trường THCS Bái Tử Long thuộc thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh. 2 lớp 9 được chọn này có chất lượng tương đương nhau, 1 lớp thực nghiệm và đối chứng.

59

Đối tượng thực nghiệm

Địa bàn thực nghiệm

Lớp thực nghiệm

Trường

Lớp

Sĩ số

THCS

9A1

45

Giáo viên

Lớp đối chứng Lớp

Nguyễn Thị Thu Hương 9A2

Sĩ số

Giáo viên

43

Trần Thị Nga

3.3.2. Địa bàn thực nghiệm Địa bàn thực nghiệm là trường THCS Bái Tử Long, thuộc thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh.

3.4. Nội dung và cách thức tiến hành thực nghiệm 3.4.1. Nội dung thực nghiệm Nội dung được triển khai trong giờ thực nghiệm bao gồm: + Bổ sung nhận thức cho HS về các bước ĐH và các chiến thuật ĐH; tổ chức cho HS vận dụng, thực hành các chiến thuật ĐH trong các nhiệm vụ ĐH; + Chú trọng việc tổ chức các hoạt động tự học và đọc tương tác cho HS một cách hiệu quả trong giờ dạy ĐH VB, cố gắng đưa ra nhiều phản hồi có giá trị; tạo cơ hội để HS phản hồi và tự phản hồi; + Bước đầu giới thiệu, hướng dẫn HS lập hồ sơ đọc và định hướng việc mở rộng phạm vi đọc, tăng cường khả năng đọc độc lập ngoài giờ cho HS thông qua một số nhiệm vụ đọc. Để thực hiện những nội dung này, tôi chọn bài “Mùa xuân nho nhỏ” - Thanh Hải để thực nghiệm. Trong điều kiện thực tế của việc thực hiện đề tài, nhằm đảm bảo cho việc thực nghiệm diễn ra được thuận lợi, đồng thời với tiêu chí lựa chọn đối tượng thực nghiệm là HS lớp 9 tôi chọn thực nghiệm tại trường THCS Bái Tử Long, thuộc thành phố Cẩm Phả, tỉnh Quảng Ninh.

Thời gian thực nghiệm tháng 5 năm học 2019 - 2020.

3.4.2. Cách tiến hành thực nghiệm Bước 1: Tiến hành dạy học thực nghiệm - Thiết kế hoàn chỉnh giáo án thực nghiệm - Đối với lớp thực nghiệm: GV tiến hành dạy đọc hiểu thơ Việt Nam hiện đại: “Mùa xuân nho nhỏ” - Thanh Hải.

60

- Theo dõi quá trình dạy học thực nghiệm để thấy được khả năng thực hiện của giáo án và khả năng tiếp nhận, thực hành của HS. Bước 2: Tiến hành thực nghiệm thăm dò - Thực nghiệm thăm dò được thực hiện thông qua bài kiểm tra 15 phút.

- Sau giờ học dạy thực nghiệm, GV cho HS lớp Thực nghiệm và lớp đối chứng làm bài kiểm tra 15 phút. Các em làm bài tập vào phiếu, sau đó GV thu lại và tiến hành chấm bài.

Bước 3: Đối chiếu kết quả thực nghiệm thăm dò và đánh giá kết quả.

Sau khi chấm bài xong, GV tổng kết lại và lập bảng so sánh, tính tỷ lệ phần trăm để so sánh đối chiếu khả năng làm bài của hai lớp. Căn cứ vào kết quả thu được GV rút ra kết luận.

GIÁO ÁN THỰC NGHIỆM: MÙA XUÂN NHO NHỎ Thanh Hải I. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT: 1. Kiến thức: - Vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên và mùa xuân đất nước.

- Lẽ sống cao đẹp của một con người chân chính.

2. Kĩ năng - Đọc- hiểu một văn bản thơ trữ tình hiện đại.

- Trình bày những suy nghĩ, cẩm nhận về một hình ảnh thơ, một khổ thơ, một văn bản thơ. * Tích hợp rèn kĩ năng sống.

- HS biết trình bày trao đổi về sự thể hiện vẻ đẹp của mùa xuân và niềm khát khao được cống hiến của mỗi con người đối với đất nước.

- Biết bày tỏ nhận thức và hành động của cá nhân để đóng góp vào cuộc sống.

3. Thái độ: Yêu thiên nhiên yêu mùa xuân và đặc biệt có khát vọng sống cao đẹp sống có ích cho đời 4. Tích hợp kiến thức liên môn: GDCD, Âm nhạc

61

5. Định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh a. Các phẩm chất: - Yêu quê hương đất nước.

- Tự lập, tự tin, tự chủ. b. Các năng lực chung: - Năng lực tự học; năng lực giải quyết vấn đề; năng lực tư duy; năng lực giao tiếp; năng lực sử dụng CNTT; năng lực hợp tác; năng lực sử dụng ngôn ngữ. c. Các năng lực chuyên biệt: - Năng lực sử dụng ngôn ngữ.

- Năng lực cảm thụ văn học.

II. CHUẨN BỊ: 1. Thầy: - Nghiên cứu chuẩn kiến thức, kĩ năng và TLTK, Sgv - Bảng phụ, phiếu bài tập.

2. Học sinh: Học bài cũ, soạn bài mới (trả lời các câu hỏi trong vở bài tập Ngữ văn) III. TỔ CHỨC DẠY HỌC 1. Hoạt động 1: Khởi động - Mục đích: Thu hút sự chú ý, tư duy, nhận thức, gợi hứng thú, chuẩn bị tâm thế, huy động kiến thức liên quan làm hành trang để tiếp nhận kiến thức mới.

- Phương pháp: Thực hành, trải nghiệm, trực quan, giao tiếp, tư duy cá nhân,…

- Thời gian: 5 phút Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cần đạt

* Giáo viên cho học sinh nghe bài hát Học sinh ghi lại được cảm nhận của bản Mùa xuân nho nhỏ (Nhạc: Trần Hoàn, thân về (những) điểm yêu thích ở bài hát.

Thơ: Thanh Hải) và lưu ý học sinh ghi lại cảm nhận của mình về (những) điểm mà em yêu thích ở bài hát này.

- Học sinh đưa ra và lí giải được ý kiến của bản thân.

62

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cần đạt

* Sau khi học sinh nghe xong, giáo viên nêu vấn đề: Có ý kiến cho rằng nếu không có bài hát này thì bài thơ Mùa xuân nho nhỏ sẽ không được nhiều người biết đến bởi sự hạn chế về ý nghĩa và nhất là không có nhạc điệu để dễ dàng đi vào lòng người. Em đồng ý hay không đồng ý với ý kiến trên? Vì sao? (Giáo viên không kết luận về tính đúng/ sai của các ý kiến mà dẫn học sinh vào bài học theo hướng đi tìm câu trả lời cho vấn đề trên.)

2. Hoạt động 2: Hình thành kiến thức mới - Mục đích: Tái hiện lại cho HS kiến thức về thơ hiện đại, hình thành cho HS hiểu nội dung tư tưởng, nghệ thuật văn bản và các kiến thức liên quan đến tác phẩm.

- Phương pháp: Đàm thoại, đọc phân vai, dạy học theo nhóm, nêu và giải quyết vấn đề, trực quan, gợi tìm - Thời gian: 30 phút Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cần đạt

GV: Em hãy nêu hiểu biết của mình về I. Tìm hiểu chung nhà thơ Thanh Hải và hoàn cảnh sách 1. Tác giả sáng tác tác phẩm “Mùa xuân nho nhỏ”?

- Thanh Hải tên thật là Phạm Bá Ngoãn,

HS: Phát hiện

sinh 1930, mất 1980, quê ở Phong Điền,

GV: mở rộng một vài nét về nhà thơ và Thừa Thiên Huế. hoàn cảnh ra đời bài thơ :

- Ông là người có công xây dựng nền văn

- Một số các tác phẩm của ông: Mồ anh nghệ Miền Nam từ những ngày đầu hoa nở, Huế mùa xuân, Cháu nhớ Bác 2. Tác phẩm Hồ…

a. Hoàn cảnh sáng tác

- Sau ngày giải phóng, Thanh Hải vẫn gắn - Bài thơ được sáng tác 25- 11- 1980 khi bó với quê hương xứ Huế, sống và sáng tác giả đang nằm trên giường bệnh và

63

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cần đạt

tác ở đó cho đến lúc qua đời.

chẳng bao lâu tác giả qua đời: 12-1980. b. Bố cục: 3 phần - Khổ đầu: Cảm xúc trước mùa xuân thiên nhiên đất trời xứ Huế - Khổ 2+3: Cảm xúc trước mùa xuân đất nước.

- Khổ 4+5: Suy nghĩ và ước nguyện của nhà thơ trước mùa xuân đất nước Lời ngợi ca quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ Huế.

Giáo viên yêu cầu học sinh đọc bài thơ rồi II. Đọc - hiểu văn bản trao đổi với bạn bên cạnh về giọng đọc 1. Đọc văn bản cho các đoạn. Giáo viên mời 1 - 2 học Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu sinh đọc diễn cảm trước lớp.

về đặc trưng thể loại của thơ và cách đọc

Giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hiểu về thơ bằng cách phát cho mỗi học sinh một đặc trưng thể loại của thơ và cách đọc thơ Phiếu học tập số 1 và yêu cầu học sinh bằng cách phát cho mỗi học sinh một nghiên cứu.

Phiếu học tập số 1 và yêu cầu học sinh nghiên cứu.

Giáo viên hướng dẫn học sinh dựa vào phiếu học tập để tìm hiểu: - Ai là người đang bày tỏ cảm xúc trong văn bản? Dựa vào yếu tố nào để nhận biết người đó?

- Chủ thể trữ tình trong bài đang giãi bày cảm xúc của mình trước các đối tượng nào? Hãy chỉ ra các đối tượng đó trong bài.

Học sinh xác định được chủ thể trữ tình và mạch cảm xúc trong bài.

64

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cần đạt 2. Tìm hiểu văn bản

Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc hiểu a. Khổ 1: đoạn thơ đầu:

- Bức tranh thiên nhiên mùa xuân

- Gọi một học sinh đọc lại đoạn thơ thứ nhất.

+ Dòng sông xanh

- Nhà thơ đã miêu tả những gì trong đoạn + Bông hoa tím biếc thơ này? (giáo viên có thể gợi ý: hình ảnh, + Chim hót vang trời. màu sác, ảm thanh, không gian). Những từ - Cách miêu tả: phác hoạ vài nét về hình ngữ nào cho em biết điểu đó?

ảnh, âm thanh, màu sắc.

- Để khắc hoạ hình ảnh thiên nhiên (bông hoa giữa dòng sông), nhà thơ đã sáng tạo ra một cách viết độc đáo như + Nghệ thuật đảo trật tự cú pháp được sử thế nào? (giáo viên có thể gợi ý về trật tự dụng đặc sắc. từ trong câu). Cách viết này có tác dụng -> Không gian cao rộng, màu sắc tươi gì trong việc khắc hoạ hình ảnh thiên thắm, âm thanh vang vọng - một bức nhiên và giúp bộc lộ cái nhìn cũng như tranh mùa xuân đẹp, tràn đầy sức sống. cảm xúc của người viết? (giáo viên gợi ý: hãy tưởng tượng cái nhìn và cảm xúc của người viết khi trước mặt là một bức hoạ thiên nhiên độc đáo (mọc, vươn lên giữa dòng sông xanh là một, có lẽ là duy nhất, bông hoa tím biếc) và rất đẹp (sắc xanh của dòng sông, không gian xanh làm nền cho sắc tím biếc của bông hoa xuân).

- Để đặc tả cánh chim giữa bầu trời, nhà thơ cũng đã tạo ra một lối diễn đạt nào độc đáo? Lối viết đó kết hợp với những - Lời gọi, lời hỏi “ hót chi” nghe vô cùng từ ngữ gọi đáp (ơi), cảm thán (hót chi thân thương tha thiết. Ở đây có sự mà), tả hành động (đưa tay hứng... từng chuyển đổi cảm giác mang tính chủ quan giọt long lanh rơi) cho thấy nhà thơ của nhà thơ. Âm thanh của tiếng chim đang muốn diễn tả những cảm xúc gì chiền chiện đã được hình tượng hoá, cụ thể hoá. Từ cái vô hình trừu tượng chỉ có

trong lòng mình lúc này?

65

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cần đạt

HS phát hiện, trình bày ý kiến cá nhân.

thể cảm nhận bằng thính giác chuyển thành vật hữu hình cụ thể có thể nhìn

GV: Chỉ bằng vài nét phác hoạ, tác giả thấy được và cuối cùng là nắm bắt được đã vẽ ra được cả một không gian cao “giọt âm thanh”. Để rồi tác giả có cử chỉ rộng (dòng sông, mặt đất, bầu trời), cả hứng âm thanh đầy thơ mộng. màu sắc tươi thắm của mùa xuân (sông  Bằng việc miêu tả cảnh sắc thiên xanh, hoa tím biếc - màu sắc đặc trưng nhiên thể hiện niềm say mê ngất ngây của xứ Huế) và cả âm thanh vang vọng, của nhà thơ trước vẻ đẹp thiên nhiên tươi vui của tiếng chim hót. Đây là một đất trời lúc vào xuân. bức tranh thiên nhiên mùa xuân thật đẹp, tràn đầy sức sống. Qua nghệ thuật chuyển đổi cảm giác, tiếng chim từ chỗ là âm thanh (được cảm nhận bằng thính giác) chuyển thành từng giọt (cảm nhận bằng thị giác có hình và khối). Từng giọt ấy lại long lanh ánh sáng và màu sắc, có thể cảm nhận bằng xúc giác (đưa tay hứng)....Nhà thơ hứng giọt âm thanh của mùa xuân hay âm thanh tiếng chim. Khổ thơ đã diễn tả một cách sinh động niềm say sưa ngây ngất của nhà thơ trước vẻ đẹp của thiên nhiên, đất nước lúc vào xuân.

Giáo viên hướng dẫn học sinh đọc hiểu đoạn 2 qua thảo luận cặp đôi theo các gợi ý trong Phiếu học tập số 2:

b. Khổ 2,3

Học sinh cần phát hiện ý nghĩa tượng - Mùa xuân của đất nước trưng của các hình ảnh, biện pháp điệp + Người cầm súng (từ, cấu trúc), nhịp điệu, ý nghĩa của các + Người ra đồng từ ngữ trong đoạn; từ đó chỉ ra được cảm Biểu trưng cho hai nhiệm vụ chiến đấu 66

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cần đạt

nhận về mùa xuân đất nước tràn trề nhựa và lao động xây dựng đất nước. sống và cảm xúc phấn chấn, hứng khởi - Cấu trúc song hành, hình ảnh tượng của nhà thơ.

trưng.

 mùa xuân của độc lập tự do, ấm no, Giáo viên hướng dẫn học sinh tiếp tục hạnh phúc Vẻ đẹp và sức sống mãnh đọc hiểu đoạn 3: liệt của đất nước.

- Giáo viên mời 1 học sinh đọc lại đoạn 3. - Sức sống mùa xuân: - Giáo viên hướng dẫn học sinh tiếp tục Tất cả như hối hả làm việc cập đôi nhưng thay đổi người Tất cả như xôn xao hợp tác khác. Học sinh trao đổi với bạn  Từ láy tượng hình, tượng thanh, điệp theo các gợi ý sau: ngữ.  Khí thế khẩn và náo nhiệt. Nhịp điệu vui tươi mạnh mẽ khác thường -> Là hành khúc mùa xuân của thời đại Hồ Chí Minh.

- Suy tư của nhà thơ: "Đất nước .... lên phía trước".  Niềm tự hào đối với đất nước anh hùng giàu đẹp; ý chí quyết tâm, niềm tin sắt đá của dân tộc.

67

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cần đạt

Học sinh cần liên tưởng và huy động vốn sống để hiểu được ý nghĩa của hình ảnh ẩn dụ đất nước như người mẹ "vất vả và gian lao" và hình ảnh so sánh đất nước sẽ toả sáng như những "vì sao" ở tương lai phía trước. Từ đó, thấy được niềm tin, niềm tự hào của nhà thơ.

GV chốt: Đất nước được hình dung bằng một hình ảnh so sánh đẹp và đầy ý nghĩa.

Sao là nguồn sáng lấp lánh, vẻ đẹp của bầu trời vĩnh hằng. So sánh đất nước với vì sao là biểu lộ niềm tự hào đối với đất nước anh hùng, giàu đẹp. "Cứ đi lên phía trước". Câu thơ khẳng định ý chí quyết tâm, niềm tin sắt đá của dân tộc để xây c. Khổ 4,5 - Ta làm con chim hót.... dựng một nước Việt Nam giàu mạnh.

Một nốt trầm xao xuyến.

- Một mùa xuân nho nhỏ

- Giáo viên mời học sinh đọc lại đoạn 4,5

Lặng lẽ dâng cho đời.

Học sinh đọc diễn cảm đoạn 4,5.

Mỗi học sinh tự đọc hiểu đoạn 4,5 theo  ước nguyện và khát vọng được hoà nhập, cống hiến phần tốt đẹp dù là nhỏ hướng dẫn trong phiếu học tập số 3.

Học sinh cần phát hiện được ý nghĩa của bé cho cuộc sống chung, cho đất nước. các hình ảnh thơ cũng như tác dụng của Một ước nguyện khiêm nhường giản dị, chân thành và tha thiết.

68

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cần đạt

cắc thủ pháp nghệ thuật trong việc thể - Cách thức cống hiến cũng thật cao đẹp: hiện ước nguyện làm đẹp cho đời một cống hiến một cách âm thầm, lặng lẽ, cách chân thành mà tha thiết, khiêm thiêng liêng thành kính. “dâng”, cống nhường mà bền bỉ, cá tính mà không cá hiến không ngừng nghỉ, không biết mệt mỏi , dù là khi còn trẻ, hay cả khi tóc đã

nhân.

- Giáo viên mời một số học sinh trình bày pha sương. kết quả của mình. Các học sinh khác trao  Một lối sống cao đẹp, một nhân sinh đổi, bổ sung.

quan đúng đắn của người chiến sĩ cách

Học sinh trình bày rõ ràng kết quả đọc mạng. hiểu đoạn 4,5.

 Lời khẳng định giá trị truyền thống

Âm điệu dân ca xứ Huế ngọt ngào, mênh vững bền của dân tộc mang góp phần biểu lộ niềm tin yêu của tác giả vào cuộc đời, vào đất nước qua những giá trị truyền thống. Câu thơ "Mùa xuân ta xin hát" một lần nữa diễn tả niềm III. Tổng kết khao khát, bồi hồi của nhà thơ đối với 1. Nghệ thuật quê hương yêu dấu buổi xuân về.

- Thể thơ 5 chữ với âm điệu tha thiết, réo rắt vui tươi.

Em hãy khái quát lại giá trị nội dung và - Hình ảnh thơ giản dị, tự nhiên giàu ý nghệ thuật và ý nghĩa của văn bản? nghĩa biểu tượng khái quát.

- GV bổ sung, khái quát lại nội dung, - Cấu tứ chặt chẽ, giọng điệu bài thơ luân nghệ thuật của văn bản. chuyển tự nhiên lúc say sưa, ngất ngây, - Gọi hs đọc ghi nhớ.

lúc trầm lắng, suy tư, rồi sôi nổi thiết tha.

- Sử dụng ngôn ngữ thơ giản dị, trong sáng, giàu hình ảnh, giàu cảm xúc, với các ẩn dụ, điệp từ, điệp ngữ, sử dụng từ xưng hô.

2. Nội dung: - Vẻ đẹp trong trẻo ,đầy sức sống của thiên nhiên đất trời mùa xuân và cảm xúc 69

Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cần đạt say sưa, ngây ngất của nhà thơ.

- vẻ đẹp và sức sống của đất nước qua mấy nghìn năm lịch sử.

- Khát vọng được cống hiến, sống có ý nghĩa cho đất nước, cho cuộc đời của tác giả.

3. Ý nghĩa.

- Bài thơ thể hiện những rung cảm tinh tế của nhà thơ trước vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên, đất nước và khát vọng được cống hiến cho đất nước, cho cuộc đời.

3. Hoạt động 3: Hoạt động luyện tập - Mục đích: Củng cố kiến thức mới vừa hình thành, rèn luyện kĩ năng xử lí thông tin, khái quát kiến thức đồng thời phát triển năng lực liên tưởng, sáng tạo và năng lực cảm thụ thẩm mĩ cho HS. - Phương pháp: Thực hành, dạy học theo nhóm, đàm thoại - Thời gian: 5 phút Hoạt động của GV và HS

Kiến thức cần đạt

HS thảo luận câu hỏi:

- Nhan đề: "Mùa xuân nho nhỏ" - Một

Bài thơ có nhan đề "Mùa xuân nho phát hiện mới mẻ, độc đáo. Nhà thơ nhỏ". Em hiểu thế nào về nhan đề đó? nguyện làm một mùa xuân nho nhỏ nghĩa là sống đẹp, sống với tất cả sức sống tươi

Hãy nêu chủ đề của bài thơ?

trẻ của mình nhưng là một mùa xuân nho nhỏ góp phần vào mùa xuân lớn của đất nước, của cuộc đời.

4. Hoạt động 4: Hoạt động vận dụng - Mục đích: Phát triển năng lực vận dụng kiến thức vào giải quyết các tình huống thực tiễn; năng lực nghiên cứu, sáng tạo.

- Phương pháp: Thực hành, giao tiếp, nêu và giải quyết vấn đề.

70

- Thời gian: 5 phút Giáo viên tổ chức học sinh thảo luận: - Vì sao mỗi người cần có trách nhiệm đóng góp và tinh thần dâng hiến cho cuộc đời?

- Nhập vào bản "hoà ca" chung của cộng đồng, phải chăng ta sẽ mất cá tính, không còn được là chính mình?

Học sinh đưa ra các lí do và giải thích hợp lí.

5. Hoạt động 5: Hoạt động tìm tòi, mở rộng - Mục đích: Giúp HS tìm tòi, mở rộng kiến thức trong thực tiễn giao tiếp.

- Phương pháp: Tự học, thực hành.

- Thời gian: 1 phút Nội dung yêu cầu: - Tìm những câu thơ viết về mùa xuân - Vẽ tranh về mùa xuân IV. Rút kinh nghiệm ..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................

PHIẾU HỌC TẬP PHIẾU HỌC TẬP SỐ 1 Thơ và đọc hiểu văn bản thơ 1. Thơ là sự thể hiện, giãi bày (thường là trực tiếp) tình cảm, cảm xúc của con người. Vì thế, đọc thơ là phải đi tìm xem ai là người đang bộc lộ, giãi bày và giãi bày tình cảm, cảm xúc gì.

2. Trong văn bản thơ, người giãi bày tình cảm, cảm xúc có thể hiện diện mình qua các đại từ nhân xưng (tôi, ta, chúng ta...), cũng có thể xưng tên (Ví dụ: Xuân Hương, Tố Như...). Do đó, cần chú ý những từ này, thậm chí sự thay đổi của chúng trong một bài thơ để vừa nhận ra bóng dáng của nhà thơ vừa phát hiện ra ý nghĩa mà nhà thơ muốn thể hiện.

3. Tình cảm, cảm xúc trong thơ có khi được bộc lộ trực tiếp qua các động từ (ví dụ: nhớ, yêu, muốn...), có lúc lại thể hiện gián tiếp qua các hình ảnh (bông hoa, cánh

71

chim, nốt nhạc...)... Cho nên, để đọc ra cảm xúc của nhà thơ, cần tìm và phân tích những yếu tố này.

4. Thơ không chỉ thể hiện cảm xúc mà còn diễn tả mạch cảm xúc. Để phát hiện ra mạch cảm xúc, cần tìm hiểu xem người viết đang muốn bày tỏ tình cảm của mình trước những đối tượng nào (lần lượt xuất hiện ra sao.

5. Một trong những điểm khác biệt căn bản của thơ với các thể loại khác như truyện, kí, kịch là ở ngôn ngữ giàu nhạc điệu. Mà nhạc điệu lại thường được tạo nên qua cách ngắt nhịp, cách gieo vần, điệp ngữ... Vì vậy, nên chú ý những yếu tố này để cảm hiểu được nhạc tính của thơ.

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 2 1. Những hình ảnh thơ sau tượng trưng cho điều gì?

- Người cầm súng:........................

- Người ra đồng:................

- Lộc:...........................

- Lộc giắt đầy và trải dài:................

2. Biện pháp nghệ thuật nào được nhà thơ sử dụng nhiều trong đoạn 2? Hãy xác định cách ngắt nhịp của các câu thơ và chỉ ra sự lặp lại của các đoạn nhịp đó trong các câu ở đoạn này. ...........................................................

3. Trong đoạn thơ này, ý nghĩa của các từ sau là gì?

- Tất cả.............

- Hối hả...............

- Xôn xao:................

4. Từ những phân tích, cắt nghĩa trên, hãy phát hiện.

- Nhà thơ muốn thể hiện cảm nhận gì về mùa xuân đất nước.

- Cảm xúc của nhà thơ ở đây là gì?

72

PHIẾU HỌC TẬP SỐ 3 Ta làm con chim hót

1. Nhà thơ thể hiện ước nguyện gì qua

Ta làm một cành hoa

các hình ảnh: con chim hót, cành hoa,

Ta nhập vào hoà ca

nốt nhạc?

Một nốt trám xao xuyến

...................................

Một mùa xuân nho nhỏ

- Đặc điểm chung trong ước nguyện

Lặng lẽ dâng cho đời

của hà thơ qua các hình ảnh này là gì?

Dù là tuổi hai mươi

Có Điểm nào tương đồng với ý thơ của

Dù là khi tóc bạc.

hai câu đầu ở đoạn 5. ....................................

3. Sự lặp lại cấu trúc “Ta làm”, “Ta nhập” cùng cách nói “Dù là tuổi hai mươi - Dù là khi tóc bạc cho thấy tình cảm nào của nhà thơ với cuộc đời. ...............................

4. Sự thay đổi từ “tôi” sang “ta” thể hiện dụng ý gì của nhà thơ.

* Một số hình ảnh lưu lại được từ quá trình thực nghiệm:

73

74

75

Trường:………………………..

BÀI KIỂM TRA 30 PHÚT

Lớp:…………………………..

Môn: NGỮ VĂN

Họ tên:……………………….. Đề bài: Trong sáng tác cuối cùng của cuộc đời cầm bút, Thanh Hải đã viết : Ta làm con chim hót Ta làm một cành hoa Ta nhập vào hoà ca Một nốt trầm xao xuyến.

Một mùa xuân nho nhỏ Lặng lẽ dâng cho đời Dù là tuổi hai mươi Dù là khi tóc bạc.

(Mùa xuân nho nhỏ - Thanh Hải)

76

Câu 1. Hãy trình bày mạch cảm xúc của bài thơ.

Câu 2. Trong những câu thơ trên, biện pháp nghệ thuật ẩn dụ và hoán dụ được tác giả sử dụng qua những từ ngữ, hình ảnh nào? Nêu hiệu quả nghệ thuật của những biện pháp tu từ đó.

Câu 3. Từ hai khổ thơ trên và những hiểu biết xã hội, em hãy viết đoạn văn khoảng 200 chữ trình bày suy nghĩ về lí tưởng sống của tuổi trẻ hiện nay.

Phần 3 (4 điểm) Câu 1.

- Dòng cảm xúc được khơi nguồn từ vẻ đẹp và sức sống của mùa

(0,5

xuân thiên nhiên từ đó mở rộng ra với mùa xuân của đất nước .

điểm)

- Cảm xúc lắng dần vào sự suy tư và ước nguyện của nhà thơ

0.5

muốn được hòa nhập và đóng góp cho cuộc đời chung.

- Bài thơ kết thúc với những tình cảm thiết tha tự hào về quê hương đất nước.

(Nếu thiếu 1 trong 3 ý trên trừ 0,25 điểm) Câu 2.

- Ẩn dụ: Hình ảnh “ mùa xuân nho nhỏ”

0,25

(1,5

- Hoán dụ: “tuổi hai mươi”, “khi tóc bạc”

0,25

điểm)

- Hiệu quả nghệ thuật: + Hình ảnh “mùa xuân nho nhỏ”: chỉ con người cá nhân với lối sống đẹp, sống với tất cả sức sống tươi trẻ của mình nhưng rất

0,5

khiêm nhường, là một mùa xuân nhỏ góp vào mùa xuân lớn của đất nước, của cuộc đời chung.

0,5

+Hình ảnh hoán dụ: “tuổi hai mươi” (tuổi trẻ mạnh mẽ đầy sức sống) và “khi tóc bạc” (tuổi đã xế bóng) => khát vọng cống hiến, hiến dâng tất cả sức lực của mình cho cuộc đời và đất nước.

Câu 3.

Yêu cầu:

(2điểm) *Hình thức: - Đoạn văn nghị luận xã hội, mạch lạc, không mắc

0.5

lỗi diễn đạt. Trình bày sạch đẹp. Độ dài 200 chữ. * Nội dung: Đoạn văn thể hiện một số nội dung: + Nêu khái quát lẽ sống cao đẹp của tác giả Thanh Hải được thể

77

1.5

Phần 3 (4 điểm) hiện trong đoạn thơ. Từ đó nêu suy nghĩ về lí tưởng sống của tuổi trẻ ngày nay. + Giải thích sống có lí tưởng là thế nào? + Nêu được những biểu hiện khác nhau về sống đẹp, sống có lí tưởng của tuổi trẻ VN ngày nay nói chung. + Nhận thức đúng giá trị của lí tưởng sống. + Phê phán lối sống ích kỷ, buông thả và vô trách nhiệm với xã hội của một sống thanh niên. + Liên hệ, khẳng định: nêu phương hướng hành động của bản thân và khẳng định sống có lí tưởng là trách nhiệm của thế hệ trẻ ngày nay.

Lưu ý: - Khuyến khích bài viết có sáng tạo nhưng lí giải hợp lí thuyết phục.

- Không cho điểm đoạn văn có suy nghĩ lệch lạc tiêu cực, hoặc viết hoàn toàn lạc đề.

- Đoạn văn quá dài, quá ngắn hoặc nhiều đoạn trừ 0.5 điểm GIÁO ÁN ĐỐI CHỨNG (Phụ lục) 3.5. Phân tích và đánh giá kết quả thực nghiệm 3.5.1. Phân tích kết quả thực nghiệm Bảng tổng hợp kết quả kiểm tra 15 phút Đối tượng

Thực nghiệm

Đối chứng

Số lượng

Phần trăm

Số lượng

Phần trăm

Giỏi

8

18,7%

4

9,2%

Khá

25

63,2%

18

56,4%

Trung bình

7

18,1%

10

22,2%

Yếu

0

0%

6

12,2%

Kém

0

0%

0

0%

Tiêu chí

78

3.5.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm Dựa vào bảng tổng hợp kết quả làm bài kiểm tra của HS ở lớp thực nghiệm và lớp đối chứng có thể nhận thấy rằng: - Ở lớp dạy thực nghiệm, sau khi được học, được tiếp xúc với một kiểu văn bản mới là VBĐPT dưới sự hướng dẫn của GV thì khả năng đọc hiểu, tiếp thu của HS tốt hơn và có sự khác biệt đối với HS không được dạy học đọc hiểu kiểu văn bản này. Số lượng HS đạt giỏi là 18,7% cao hơn 9,5% so với lớp đối chứng. Số lượng đạt khá cao hơn 6,8% và HS đạt điểm trung bình ít hơn 4,1% so với HS lớp đối chứng.

Bên cạnh đó, ở lớp thực nghiệm không có HS bị điểm yếu và kém nhưng ở bên lớp đối chứng lại chiếm tới 12,2% là điểm yếu.

- Như vậy, ta có thể thấy rằng HS được học thơ trữ tình dưới sự hướng dẫn của GV có khả năng đọc hiểu thơ trữ tình tốt hơn, tỉ lệ bài làm của HS đạt kết quả cao hơn. HS nhanh chóng nắm được nội dung và biết cách khai thác mọi thông tin từ thơ Việt Nam trữ tình. Từ đó, gây được sự hứng thú và phát triển được các năng lực cho HS trong giờ học đọc hiểu.

79

Tiểu kết chương 3 Nội dung chương 3 thể hiện quá trình thực nghiệm để kiểm chứng những kết quả nghiên cứu. Từ việc xác định mục đích thực nghiệm cũng như thông qua việc phân tích tình hình thực tiễn điều kiện sư phạm cho phép, mà đã lựa chọn nội dung thực nghiệm, bài DH thực nghiệm và đối tượng HS thực nghiệm như đã trình bày.

Mặc dù phạm vi thực nghiệm còn hạn chế về nhiều mặt do giới hạn của điều kiện sư phạm thực tiễn, song những kết quả thu được đã giúp khẳng định hướng triển khai của đề tài và tiếp tục gợi mở những nội dung nghiên cứu tiếp theo.

80

PHỤ LỤC 1. Phiếu điều tra, khảo sát Phụ lục 1:

PHIẾU KHẢO SÁT HỌC SINH

Mong các em vui lòng trả lời các câu hỏi sau: Họ và tên: ……………………..Lớp:……………….Trường……………………...

Câu 1: Em thấy kiến thức về các tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại sau năm 1975 lớp 9 như thế nào?

A. Khó

B. Bình thường

C. Dễ

Câu 2: Em có yêu thích các tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại sau năm 1975 lớp 9 không? (Ví dụ: Hai đứa trẻ - Thạch Lam, Chữ người tử tù - Nguyễn Tuân,…)

A. Rất thích

B. Bình thường

C. Không thích

Câu 3: Em có soạn bài theo yêu cầu của giáo viên trước khi đến lớp không?

A. Thường xuyên

B. Thỉnh thoảng

C. Rất ít khi

Câu 4: Cách thức giảng dạy của GV như thế nào?

A. Thú vụ, hấp dẫn

B. Bình thường

C. Rất tẻ nhạt

Câu 5: Cách thức kiểm tra, đánh giá trước và sau giờ dạy học các tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại sau năm 1975 lớp 9 như thế nào?

A. Kiểm tra thường xuyên, câu hỏi phù hợp với năng lực HS, câu hỏi theo hướng phát huy năng lực HS B. Ít khi kiểm tra, câu hỏi không đa dạng C. Đề kiểm tra không sát với nội dung kiến thức của bài học Câu 6: Qua các giờ dạy học các tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại sau năm 1975 em có hình thành cho mình được các năng lực cần thiết không?

A. Nhiều

B. Một vài

C. Không

Câu 7: Những giờ dạy học các tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại sau năm 1975 lớp 9 trên lớp có sôi nổi không?

A. Rất sôi nổi

B. Bình thường

C. Nhàm chán

Câu 8: Em có nhận xét thế nào về cách giảng dạy của thầy cô khi dạy các tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại sau năm 1975 lớp 9?

A. Dễ hiểu, có cảm xúc B. Dễ hiểu, nhưng khô cứng không cảm xúc C. Khó hiểu, khô cứng không có cảm xúc Câu 9: Em có mong muốn gì về cách giảng dạy của thầy cô khi dạy các tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại sau năm 1975 lớp 9?

A. Đổi mới, tìm hiểu chi tiết hơn, sử dụng nhiều phương tiện dạy học hiện đại B. Giữ nguyên cách thức như hiện tại, áp dụng phương tiện dạy học truyền thống C. Ý kiến khác Câu 10: Em có thường xuyên đọc và tìm hiểu những tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại sau năm 1975 ngoài SGK không?

A. Thường xuyên

B. Thỉnh thoảng

C. Rất ít khi

Phụ lục 2:

PHIẾU KHẢO SÁT GIÁO VIÊN

Xin quý thầy/cô vui lòng cho biết ý kiến về các vấn đề sau: Họ và tên: ……………………………… Nam/nữ:……….Dân tộc:…….. Đơn vị công tác:……………………………………………………………

Câu 1: Thầy (cô) đánh giá thế nào về lượng kiến thức của những tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại trong SGK Ngữ văn 9 hiện hành?

A. Phù hợp

B. Nặng về kiến thức

C. Nên điều chỉnh

Câu 2: Theo thầy (cô) hệ thống tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại trong SGK Ngữ văn 9 có quan trọng không?

A. Rất quan trọng, không thể bỏ lược B. Không thực sự quan trọng C. Ý kiến khác Câu 3: Khi hướng dẫn học sinh đọc hiểu thơ Việt Nam hiện đại trong SGK Ngữ văn 9, thầy (cô) thường hướng dẫn những nội dung gì? ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

Câu 4: Thầy (cô) khi dạy học thơ Việt Nam hiện đại trong SGK Ngữ văn 9 có hướng tới phát huy năng lực HS không?

A. Có

B. Không.

C. Ý kiến khác

Câu 5: Thầy (cô) có gặp khó khăn gì khi hướng dẫn học sinh học các tác phẩm thơ Việt Nam hiện đại trong SGK Ngữ văn 9 theo hương phát huy năng lực HS không? ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

Câu 6: Thầy (cô) tổ chức dạy học thơ Việt Nam hiện đại trong SGK Ngữ văn 9 theo mô hình nào?

A. Lớp học truyền thống

B. Lớp học hiện đại

C. Ý kiến khác

Câu 7: Thầy (cô) có sử dụng phương tiện dạy học hiện đại vào dạy học thơ Việt Nam hiện đại trong SGK Ngữ văn 9 không?

A. Thường xuyên

B. Thỉnh thoảng

C. Không bao giờ

Câu 8: Thầy (cô) có thường xuyên đánh giá hiệu quả giờ dạy và đưa hướng điều chỉnh không?

A. Thường xuyên

B. Thỉnh thoảng

C. Không bao giờ

Câu 9: Thầy (cô) có đề xuất gì về cách thức thiết kế kế hoạch dạy học thơ Việt Nam hiện đại trong SGK Ngữ văn 9 theo hướng phát huy năng lực HS không? ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

Câu 10: Thầy (cô) có đề xuất gì về cách thức tổ chức hoạt động dạy học thơ Việt Nam hiện đại trong SGK Ngữ văn 9 không? ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

2. Giáo án khảo sát GIÁO ÁN ĐỐI CHỨNG (Dạy theo phương pháp truyền thống kết hợp hiện đại) MÙA XUÂN NHO NHỎ Thanh Hải I. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT: 1. Kiến thức: - Vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên và mùa xuân đất nước.

- Lẽ sống cao đẹp của một con người chân chính.

2. Kĩ năng - Đọc- hiểu một văn bản thơ trữ tình hiện đại.

- Trình bày những suy nghĩ, cẩm nhận về một hình ảnh thơ, một khổ thơ, một văn bản thơ. * Tích hợp rèn kĩ năng sống.

- HS biết trình bày trao đổi về sự thể hiện vẻ đẹp của mùa xuân và niềm khát khao được cống hiến của mỗi con người đối với đất nước.

- Biết bày tỏ nhận thức và hành động của cá nhân để đóng góp vào cuộc sống.

3. Thái độ: yêu thiên nhiên yêu mùa xuân và dặc biệt có khát vọng sống cao đẹp sống có ích cho đời 4. Tích hợp kiến thức liên môn: GDCD, Âm nhạc 5. Định hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. a. Các phẩm chất: - Yêu quê hương đất nước.

- Tự lập, tự tin, tự chủ. b. Các năng lực chung: - Năng lực tự học; năng lực giải quyết vấn đề; năng lực tư duy; năng lực giao tiếp; năng lực sử dụng CNTT; năng lực hợp tác; năng lực sử dụng ngôn ngữ. c. Các năng lực chuyên biệt: - Năng lực sử dụng ngôn ngữ.

- Năng lực cảm thụ văn học.

II. CHUẨN BỊ: 1. Thầy: - Nghiên cứu chuẩn kiến thức, kĩ năng và TLTK, Sgv - Bảng phụ, phiếu bài tập.

2. Trò : Học bài cũ, soạn bài mới (trả lời các câu hỏi trong vở bài tập Ngữ văn) III. TỔ CHỨC DẠY HỌC * Bước 1: Ổn định tổ chức: 1 phút * Bước 2: Kiểm tra bài cũ: 2-3 phút - Mục tiêu: Kiểm tra ý thức tự giác học bài và kiến thức cũ của hs .

- Phương án: Kiểm tra qua câu hỏi.

H1. Trình bày luận điểm chính và các luận điểm nhỏ (luận cứ ) trong văn bản "Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới" ? + Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới thì quan trọng nhất là chuẩn bị bản thân của con người. + Bối cảnh của thế giới hiện nay và những mục tiêu, nhiệm vụ nặng nề của đất nước. + Những cái mạnh, cái yếu của con người Việt Nam cần được nhận rõ khi bước vào nền kinh tế mới trong thế kỉ mới.

H2. Hãy khoanh tròn vào chữ cái đứng ở đầu câu trả lời mà em cho là đúng nhất: 2.1. Nội dung nào sau đây không phải là mặt mạnh của người Việt Nam? A. Thông minh, nhạy bén với cái mới.

B. Cần cù, sáng tạo trong công việc.

C. Có truyền thống lâu đời đùm bọc, đoàn kết với nhau.

D. Tỉ mỉ, cẩn trọng và có tinh thần kỷ luật cao trong công việc.

2.2. Theo tác giả, hành trang quan trọng nhất cần chuẩn bị khi bước sang thế kỷ mới là gì?

A. Một trình độ học vấn cao.

B. Một cơ sở vật chất tiên tiến.

C. Tiềm lực bản thân con người.

D. Những thời cơ hội nhập.

* Bước 3: Tổ chức dạy và học bài mới: 40 phút HOẠT ĐỘNG 1: KHỞI ĐỘNG + Phương pháp: thuyết trình, trực quan + Thời gian: 1-2p + Hình thành năng lực: Thuyết trình HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY + Gv tổ chức cho Hs chơi trũ chơi

HOẠT ĐỘNG

CHUẨN KT-KN

CỦA TRÒ

CẦN ĐẠT

Hình thành kĩ năng - Kĩ năng quan sát,

mảnh ghép: quan sát 4 bức tranh quan

sát,

nhận,

xét, nhận, xét, thuyết

và cho biết: ghép 4 mảnh ghép thuyết trình

trình

cho biết chủ đề của những hỡnh - HS trả lời

TIẾT 110

- HS lĩnh hội kiến thức

ảnh.

MÙA XUÂN NHO

- Từ câu trả lời của hs , gv gới theo dẫn dắt giới thiệu thiệu vào bài mới

của thầy

- Ghi tên bài

NHỎ (Thanh Hải )

- Ghi tên bài HOẠT ĐỘNG 2: HÌNH THÀNH KIẾN THỨC ( 33’)

+ Phương pháp: Khai thác kênh chữ, vấn đáp, tái hiện thông tin, giải thích + Kĩ thuật: Dạy học theo kĩ thuật động não, trình bày 1 phút. + Thời gian: Dự kiến 6 - 7p + Hình thành năng lực: Năng lực giao tiếp: nghe, đọc HOẠT ĐỘNG

HOẠT ĐỘNG

CHUẨN KIẾN

GHI

CỦA THẦY

CỦA TRÒ

THỨC CẦN ĐẠT

CHÚ

I. Hướng dẫn HS đọc, I HS đọc, tìm hiểu

Kĩ năng đọc - trình GV

tìm hiểu chú thích

bày 1 phút

chú thích

- Hs nghe hướng dẫn I. Đọc- chú thích.

chiếu chân

- Gv yêu cầu Hs các nhóm và nghe đọc

1. Đọc.

dung

trình bày kết quả chuẩn - Hs đọc văn bản

2. Chú thích.

tác giả

bị ở nhà: Những thông tin - Hs về tác giả, tác phẩm

trình bày hiểu a. Tác giả

và một

biết về tác giả Thanh - Thanh Hải tên thật số

tác

HOẠT ĐỘNG

HOẠT ĐỘNG

CHUẨN KIẾN

GHI

CỦA THẦY

CỦA TRÒ

THỨC CẦN ĐẠT

CHÚ

Hải

là Phạm Bá Ngoãn, phẩm

-Gv bổ một vài nét về nhà - Hs khác bổ sung sinh 1930, mất 1980, của ông thơ và hoàn cảnh ra đời thêm

quê ở Phong Điền,

bài thơ

Thừa Thiên Huế.

- Hs quan sát chân - Ông là người có dung

công xây dựng nền văn nghệ Miền Nam

- Một số các tác phẩm từ những ngày đầu. của ông: Mồ anh hoa nở, Huế mùa xuân, 2.Tác phẩm Cháu nhớ Bác Hồ…

- Bài thơ được sáng

- Sau ngày giải phóng, tác 25- 11- 1980 khi Gv cho HS nghe bài hỏt: Thanh Hải vẫn gắn bó tác giả đang nằm trên Mựa xuõn nho Nhỏ của cố với quê hương xứ giường bệnh và chẳng nhạc sĩ Trần Hoàn phổ nhạc. Huế, sống và sáng tác bao lâu tác giả qua - Gv chiếu bài thơ

ở đó cho đến lúc qua đời: 12-1980.

-Gv hướng dẫn hs đọc: - đời.

Giọng cần biến đổi theo mạch c/xúc: + phần đầu: say sưa trìu - Hs nghe và quan sỏt mến + Khổ 3,4: Nhanh, bài thơ hối hả, phấn chấn. + phần cuối: tha thiết, trầm lắng - Gv đọc mẫu * Gv hướng dẫn học sinh tìm hiểu từ khó. Yêu cầu HS nhận xét các từ khó.

HOẠT ĐỘNG

HOẠT ĐỘNG

CHUẨN KIẾN

GHI

CỦA THẦY

CỦA TRÒ

THỨC CẦN ĐẠT

CHÚ

II. Hướng dẫn HS

- Kĩ năng đọc, phân - Kĩ năng đọc, phân

tìm hiểu văn bản.

tích, hợp tác nhóm

tích, hợp tác nhóm

1. Bước 1. Hướng

II. HS tìm hiểu

II. Tìm hiểu văn

GV cho

dẫn học sinh tìm hiểu

văn bản.

bản:

HS làm

khái quát văn bản

1. HS tìm hiểu

A. Tìm hiểu khái ra phiếu

* Tổ chức hs hoạt động khái quát

quát văn bản

học tập

nhóm bằng kĩ thuật KPB ( - Hs thảo luận nhóm - Thể thơ: năm chữ và trình 5 phút )

bằng kĩ thuật KPB( 5 với nhịp điệu luân bày

+ Thể thơ

phút )

chuyển tự nhiên, sôi

+ Mạch cảm xúc

- Làm ra phiếu bài

nổi, thiết tha, trầm

+ PTBĐ

tập

lắng có lúc lại hối hả,

+ Bố cục

- Đại diện nhóm

phấn chấn.

- Gv nhận xét, sửa

trình bày

- Mạch cảm xúc: bắt

chữa, chốt

- Nhóm khác nhận

nguồn từ mùa xuân

xét, bổ sung

của thiên nhiên đất

- Bố cục : 3 phần

trời xứ Huế đến mùa

+ Khổ đầu: Cảm xúc xuân cách mạng và trước mùa xuân thiên mùa xuân trong lòng nhiên đất trời xứ Huế

người.

+ Khổ 2+3: Cảm xúc - PTBĐ: biểu cảm trước mùa xuân đất - Bố cục : 3 phần nước + Khổ 4+5: Suy nghĩ và ước nguyện của nhà thơ trước mùa xuân đất nước + Khổ cuối: Lời ngợi

HOẠT ĐỘNG

HOẠT ĐỘNG

CHUẨN KIẾN

GHI

CỦA THẦY

CỦA TRÒ

THỨC CẦN ĐẠT

CHÚ

ca quê hương, đất nước qua điệu dân ca xứ Huế.

2. Bước 2. HD HS tìm 2. HS tìm hiểu chi tiết B. Tìm hiểu chi tiết hiểu chi tiết văn bản.

văn bản.

văn bản

* Gọi hs đọc khổ thơ đầu.

+ Hs đọc khổ thơ đầu 1. Mùa xuân của

H.Hình ảnh mùa xuân thiên - Hs trả lời cá nhân và thiên nhiên đất trời nhiên được khắc hoạ qua trình bày cảm nhận.

xứ Huế

những hình ảnh thơ nào? - Hs khác bổ sung

*Bức tranh TN mùa

Cảm nhận của em về

xuân

những hình ảnh thơ đó?

+ Dòng sông xanh

* GV bổ sung: Đó là một

+ Bông hoa tím biếc

dòng sông xanh mát, hiền

+ Chim hót vang trời.

hoà với sự xuất hiện của

- Cách miêu tả: phác

bông hoa tím (hoa lục

hoạ vài nét về hình

bình) thơ mộng đặc trưng

ảnh, âm thanh, màu

của xứ Huế, 1 âm thanh

sắc.

réo rắt vui tươi, rộn rã của tiếng chim chiền chiện.

+ Hs chỉ ra và phân

H. Tác giả đã sử dụng

tích tác dụng của biện

nghệ thuật gì trong khổ

pháp nghệ thuật trong

thơ này? Nhận xét cách

khổ 1.

+ Nghệ thuật đảo trật

miêu tả của tác giả?

- Nghe, cảm nhận

tự cú pháp được sử

H. Qua sự miêu tả của tác + Nghệ thuật đảo trật dụng đặc sắc. giả em cảm nhận được tự cú pháp được sử ->Không gian cao điều gì?

dụng đặc sắc. Bình rộng, màu sắc tươi

* Gv nhấn mạnh:

thường ta nói: Một thắm,

âm

thanh

HOẠT ĐỘNG

HOẠT ĐỘNG

CHUẨN KIẾN

GHI

CỦA THẦY

CỦA TRÒ

THỨC CẦN ĐẠT

CHÚ

bông hoa tím biếc / vang vọng - 1 bức mọc giữa dòng sông tranh mùa xuân đẹp, xanh, nhưng ở đây tác tràn đầy sức sống. giả lại nói ngược lại. Động từ mọc được đặt ngay ở đầu câu thơ.

Tất cả diễn tả sự vận động , phát triển của thiên nhiên đất trời. * Gv nhấn mạnh:

+Nêu cách cảm nhận - Lời gọi , lời hỏi “

- Hoà chung với âm thanh âm thanh của tác giả hót chi” nghe vô của

tiếng

chim

chiền và ý nghĩa vai trò của cùng thân thương tha

chiện, tác giả phải thốt cách cảm nhận đó thiết. Ở đây có sự lên” Ơi con chim chiền trong việc thể hiện chuyển đổi cảm giác chiện”

cảm xúc.

mang tính chủ quan

H. Nhà thơ đã cảm nhận

của nhà thơ. Âm

âm thanh của tiếng chim

thanh của tiếng chim

có gì đặc biệt? Ý nghĩa

chiền chiện đã được

vai trò của cách cảm nhận

hình tượng hoá, cụ

đó trong việc thể hiện cảm

thể hoá. Từ cái vô

xúc?

hình trừu tượng chỉ có thể cảm nhận bằng

thính

giác

chuyển thành vật hữu hình cụ thể có thể nhìn thấy được và cuối cùng là nắm bắt

HOẠT ĐỘNG

HOẠT ĐỘNG

CHUẨN KIẾN

GHI

CỦA THẦY

CỦA TRÒ

THỨC CẦN ĐẠT

CHÚ

được

“

giọt

âm

thanh”. Để rồi tác giả có cử chỉ hứng âm thanh đầy thơ mộng H. Em có suy nghĩ gì về - Hs trình bày suy

 Bằng việc miêu tả

cảm xúc của tác giả trước nghĩ của mình.

cảnh sắc thiên nhiên

mùa xuân thiên nhiên?

thể hiện niềm say

? Cảm nhận về tâm hồn,

mê ngất ngây của

tình cảm của tác giả?

- Nêu ý kiến cá

nhà thơ trước vẻ đẹp

* GV chốt, chuyển ý

nhân

thiên nhiên đất trời

- Nghe, ghi nhớ

lúc vào xuân.

*GV: Chỉ bằng vài nét phác hoạ, tác giả đã vẽ ra được cả một không gian cao rộng (dòng sông, mặt đất, bầu trời), cả màu sắc tươi thắm của mùa xuân (sông xanh, hoa tím biếc - màu sắc đặc trưng của xứ Huế) và cả âm thanh vang vọng, tươi vui của tiếng chim hót. Đây là một bức tranh thiên nhiên mùa xuân thật đẹp, tràn đầy sức sống. Qua nghệ thuật chuyển đổi cảm giác, tiếng chim từ chỗ là âm thanh (được cảm nhận bằng thính giác) chuyển thành từng giọt (cảm nhận bằng thị giác có hình và khối). Từng giọt ấy lại long lanh ánh sáng và màu sắc, có thể cảm nhận bằng xúc giác (đưa tay hứng)....Nhà thơ hứng giọt âm thanh của mùa xuân hay âm thanh tiếng chim. Khổ thơ đã diễn tả một cách sinh động niềm say sưa ngây ngất của nhà thơ trước vẻ đẹp của TN, đất nước lúc vào xuân.

H. Mùa xuân đất nước + Hs trả lời cá nhân

b. Mùa xuân đất

được khắc hoạ qua những (tìm hình ảnh: người

nước

hình ảnh nào? Tại sao nhà cầm sung, người ra

- Mùa xuân của đất

thơ lại chọn những hình đồng)

nước

ảnh đó?

+ Người cầm súng

- Hs khác nhận xét,

GV: Trong công cuộc xây bổ sung.

+ Người ra đồng

HOẠT ĐỘNG

HOẠT ĐỘNG

CHUẨN KIẾN

GHI

CỦA THẦY

CỦA TRÒ

THỨC CẦN ĐẠT

CHÚ

dựng và bảo vệ đất nước,

Biểu trưng cho hai

đây là những con người

nhiệm vụ chiến đấu

chịu nhiều vất vả hi sinh

và lao động xây dựng

để đem lại mùa xuân đất

đất nước. - Cấu trúc

nước

song hành, hình ảnh tượng trưng.

H. Hình ảnh lộc gợi ý

- Hs trả lời cá nhân

 mùa xuân của

nghĩa biểu tượng gì?

(HS khá giỏi)

độc lập tự do, ấm

* GV chốt

-

Hình

ảnh

quen

no, hạnh phúc

thuộc của mùa xuân:

Vẻ đẹp và sức sống

“lộc” có nghĩa là chồi

mãnh liệt của đất

non. Nhưng trong bài

nước.

thơ này lộc có nghĩa là mùa xuân, sức sống, tuổi trẻ. Người cầm súng giắt cành lá nguỵ trang ra trận chiến đấu; người ra đồng gieo mùa xuân trên từng nương mạ.

Họ chính là những người đem lại mùa xuân cho đất nước.

H. Sức sống mùa xuân - Phát hiện NT và

-

của đất nước còn được tác nêu tác dụng

xuân:

giả cảm nhận qua nhịp

Tất cả như hối hả

điệu, âm thanh nào? Để

Tất cả như xôn xao

Sức

sống

mùa

HOẠT ĐỘNG

HOẠT ĐỘNG

CHUẨN KIẾN

GHI

CỦA THẦY

CỦA TRÒ

THỨC CẦN ĐẠT

CHÚ

thể hiện cảm nhận đó, tác

 Từ láy tượng hình,

giả đã sử dụng biện pháp

tượng

nghệ thuật gì? Qua đó em

ngữ.

cảm nhận được gì về khí

Khí thế khẩn và

thế vào xuân, sức sống

náo nhiệt. Nhịp

mùa xuân của đất nước?

điệu

vui

tươi

mạnh

mẽ

khác

thanh,

điệp

thường ->Là hành khúc mùa

xuân

của

thời đại Hồ Chí Minh .

H. Từ khí thế vào xuân - HS suy nghĩ - bình.

- Suy tư của nhà

của dân tộc, nhà thơ có - 1 em trình bày .

thơ: "Đất nước .... lên

những suy tư gì về đất HS khác bổ sung.

phía trước".

nước, về dân tộc. Em hãy Nghe, ghi nhớ

Niềm tự hào

bình về những suy tư đó

đối với đất nước

của t/giả?

anh hùng giàu

* GV chốt

đẹp; ý chí quyết tâm, niềm tin sắt đá của dân tộc.

Đất nước được hình dung bằng một hình ảnh so sánh đẹp và đầy ý nghĩa. Sao là nguồn sáng lấp lánh, vẻ đẹp của bầu trời vĩnh hằng. So sánh đất nước với vì sao là biểu lộ niềm tự hào đối với đất nước anh hùng, giàu đẹp. "Cứ đi lên phía trước". Câu thơ khẳng định ý chí quyết tâm, niềm tin sắt đá của dân tộc để xây dựng một nước Việt Nam giàu mạnh.

HOẠT ĐỘNG

HOẠT ĐỘNG

CHUẨN KIẾN

GHI

CỦA THẦY

CỦA TRÒ

THỨC CẦN ĐẠT

CHÚ

* Cho HS đọc khổ 4, 5. - HS đọc khổ 4 , 5.

c. Tâm niệm của nhà

Nêu yêu cầu cho HS suy - HS suy nghĩ thảo thơ nghĩ, thảo luận.

luận nhóm.

H.Xúc cảm trước mùa - Đại diện trình xuân của thiên nhiên đất bày, nhóm khác nước, tác giả đã tâm niệm nhận xét, bổ sung.

+ Ta làm con chim hót....

Một nốt trầm xao xuyến.

những gì? Tâm niệm ấy - Những h/ảnh tự + Một mùa xuân nho được thể hiện qua những nhiên, giản dị, mang ý nhỏ chi tiết, hình ảnh nào? Nét nghĩa tượng trưng .

Lặng lẽ dâng cho

đặc sắc của những những

đời.

chi tiết, hình ảnh ấy? Qua

 ước nguyện và

đó em cảm nhận được gì

khát vọng được hoà

về tâm niệm của nhà thơ?

nhập,

cống

hiến

phần tốt đẹp dù là nhỏ bé cho cuộc sống chung, cho đất nước. - Một ước nguyện nhường

khiêm giản

dị,

chân thành và tha thiết.

H. Qua tâm niệm của nhà + Tự do bộc lộ thơ em rút ra cho mình bài Mỗi con người hãy cố học gì?

gắng mang đến cho c/đời một nét đẹp, phần tinh tuý của mình dù là nhỏ bé để

HOẠT ĐỘNG

HOẠT ĐỘNG

CHUẨN KIẾN

GHI

CỦA THẦY

CỦA TRÒ

THỨC CẦN ĐẠT

CHÚ

góp vào làm đẹp cho c/đời, cho đất nước.

H. Phân tích hình ảnh thơ - Hs thảo luận nhóm -

Cách thức cống

“mùa xuân nho nhỏ” và (4 phút)

hiến cũng thật cao

cách thức cống hiến của - Làm ra vở bài tập

đẹp: cống hiến một

nhà thơ?

- Đại diện nhóm trình cách âm thầm, lặng

H. Nhận xét về cách xưng bày

lẽ, thiêng liêng thành .

hô của tác giả ở khổ này - Nhận xét, bổ sung.

kính. “ dâng”, cống

so với khổ đầu?

- Đây là sự sáng tạo hiến

không

ngừng

- Tổ chức hs thảo luận của nhà thơ nói về nghỉ, không biết mệt nhóm ( 4 phút )

mối quan hệ giữa cuộc mỏi , dù là khi còn

- Gv nhận xét, chốt

đời mỗi người và cuộc trẻ, hay cả khi tóc đã

H. Ước nguyện đó cho ta đời chung, giữa cá pha sương. hiểu gì về lối sống của nhà nhân và xã hội. Đây là  Một lối sống cao thơ? Em có đồng tình với hình ảnh ẩn dụ của sự đẹp, một nhân sinh ước nguyện đó không? Vì cống hiến cuộc đời quan đúng đắn của sao?

mình cho đất nước người chiến sĩ cách

- Gv bổ sung

bằng cả sức lực và trí mạng.

- Gv liên hệ mở rộng

tuệ.

- Ở khổ đầu tác giả xưng “tôi , cái tôi cá nhân đang say sưa trước cảnh sắc thiên nhiên mùa xuân. Sang khổ thơ này tác giả xưng ta , cái ta chung của dân tộc.

HOẠT ĐỘNG

HOẠT ĐỘNG

CHUẨN KIẾN

GHI

CỦA THẦY

CỦA TRÒ

THỨC CẦN ĐẠT

CHÚ

 Cách dùng đại từ “ta’’ cho thấy khát vọng cống hiến không chỉ riêng nhà thơ mà của tất cả mọi người.

H. Điệu dân ca xứ Huế ở + Hs trình bày suy  Lời khẳng định khổ cuối được nhắc đến nghĩ đánh giá của giá trị truyền thống có tác dụng gì?

mình

GV:Âm điệu dân ca xứ - Tóm tắt ghi vở

vững bền của dân tộc

Huế ngọt ngào, mênh - Hs lắng nghe mang góp phần biểu lộ - Điệp từ "nước non" niềm tin yêu của tác giả với những vần bằng vào cuộc đời, vào đất liên tiếp” bình, mình, nước qua những giá trị tình” diễn tả âm điệu truyền thống. Câu thơ nhẹ nhàng , tha thiết, "Mùa xuân ta xin hát" mênh mang mà réo rắt một lần nữa diễn tả niềm vui tươi, xao xuyến khao khát, bồi hồi của lòng người nhà thơ đối với quê hương yêu dấu buổi xuân về.

III. Hướng dẫn hs khái - Hình thành kĩ năng quát lại văn bản.

đánh giá tổng hợp

Hình

thành

kĩ 3’

năng đánh giá tổng

H. Khái quát lại giá trị III. Hs khái quát lại hợp nội dung và nghệ thuật và văn bản.

III. Ghi nhớ (SGK)

ý nghĩa của văn bản?

1. Nghệ thuật

- GV bổ sung, khái quát

Hs khái quát lại giá

- Thể thơ 5 chữ với

lại nội dung, nghệ thuật trị nội dung và nghệ

âm điệu tha thiết, réo

HOẠT ĐỘNG

HOẠT ĐỘNG

CHUẨN KIẾN

GHI

CỦA THẦY

CỦA TRÒ

THỨC CẦN ĐẠT

CHÚ

của văn bản.

thuật, ý nghĩa của văn

rắt vui tươi.

- Gọi hs đọc ghi nhớ.

bản.

- Hình ảnh thơ giản

- Nghe GV bổ sung

dị, tự nhiên giàu ý

khái quát

nghĩa biểu tượng khái quát.

- Hs đọc ghi nhớ.

- Cấu tứ chặt chẽ, giọng điệu bài thơ luân chuyển tự nhiên lúc say sưa, ngất ngây, lúc trầm lắng, suy tư, rồi sôi nổi thiết tha.

- Sử dụng ngôn ngữ thơ giản dị, trong sáng, giàu hình ảnh, giàu cảm xúc, với các ẩn dụ, điệp từ, điệp ngữ, sử dụng từ xưng hô.

2. Nội dung: - Vẻ đẹp trong trẻo ,đầy sức sống của thiên nhiên đất trời mùa xuân và cảm xúc say sưa, ngây ngất của nhà thơ.

- vẻ đẹp và sức sống của đất nước qua mấy nghìn năm lịch sử.

- Khát vọng được cống hiến, sống có ý nghĩa cho đất nước, cho cuộc đời của tác giả.

3. Ý nghĩa.

- Bài thơ thể hiện những rung cảm tinh tế của nhà thơ trước vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên, đất nước và khát vọng được cống hiến cho đất nước, cho cuộc đời.

HOẠT ĐỘNG 3: LUYỆN TẬP + Phương pháp: Tái hiện thông tin, phân tích, so sánh, đọc diễn cảm + Thời gian: Dự kiến 4-5 p + Hình thành năng lực: Tư duy, sáng tạo

IV. Hướng dẫn hs Kĩ năng Tư duy, sáng Kĩ năng Tư duy, sáng tạo luyện tập.

tạo

IV. Luyện tập:

- Gv gọi hs lên bảng IV. HS luyện tập. làm - Gọi Hs khác nhận - Hs lên bảng làm xét, sửa chữa

- Hs khác nhận xét, sửa

- Gv nhận xét, sửa

chữa

chữa

- Nghe Gv nhận xét, sửa chữa

Bài thơ có nhan đề + HS suy nghĩ, trả lời.

Bài 2.

"Mùa xuân nho nhỏ".

- Nhan đề: "Mùa xuân nho

Em hiểu thế nào về

nhỏ" - Một phát hiện mới

nhan đề đó? Hãy nêu

mẻ,

chủ đề của bài thơ?

nguyện làm một mùa xuân

độc

đáo.

Nhà

thơ

nho nhỏ nghĩa là sống đẹp, sống với tất cả sức sống tươi trẻ của mình nhưng là một mùa xuân nho nhỏ góp phần vào mùa xuân lớn của đất nước, của cuộc đời. * GV yêu cầu HS viết - HS viết cá nhân.

3. Bài 3:

đoạn, gọi đọc, gọi 2 - 3 em trình bày,

Viết một đoạn văn ngắn

nhận xét, GV sửa.

bình khổ thơ sau:

HS khác nhận xét

- GV có thể đưa ra lời Nghe GV nhận xét. bình của mình về một

Một mùa xuân nho nhỏ

đoạn thơ cho HS tham

Lặng lẽ dâng cho đời

khảo

Dù là tuổi hai mươi Dù là khi tóc bạc

4’

HOẠT ĐỘNG 4: VẬN DỤNG * Mục tiêu: - Học sinh vận dụng kiến thức để làm bài tập vận dụng, liên hệ thực tiễn - Định hướng phát triển năng lực tự học, hợp tác, sáng tạo. * Phương pháp: Nêu vấn đề, thuyết trình, giao việc * Kỹ thuật: Động não, hợp tác * Thời gian: 2 phút HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY Gv giao bài tập

HOẠT ĐỘNG

CHUẨN KT,

GHI

CỦA TRÒ

KN CẦN ĐẠT

CHÚ

Lắng

nghe,

tìm ……….

hiểu, nghiên cứu, - Hs: Em cần làm gì để có một trao đổi,làm bài tập, lẽ sống cao đẹp?

trình bày....

HOẠT ĐỘNG 5: TÌM TÒI, MỞ RỘNG * Mục tiêu: - Học sinh liên hệ thực tiễn, tìm tòi mở rộng kiến thức - Định hướng phát triển năng lực tự học, sáng tạo * Phương pháp: Dự án * Kỹ thuật: Giao việc * Thời gian: 2 phút HOẠT ĐỘNG CỦA THẦY Gv giao bài tập

HOẠT ĐỘNG CỦA TRÒ + Lắng nghe, tìm hiểu,

- Tìm đọc một số tác phẩm nghiên cứu, trao đổi, làm bài khác viết về mùa xuân ?

tập,trình bày....

CHUẨN KT, KN CẦN ĐẠT

* Bước 4. Giao bài, hướng dẫn học bài, chuẩn bị bài ở nhà (1 phút) a. Bài vừa học - Học bài giảng và phần ghi nhớ - Làm hoàn thiện bài tập 2.

- Nắm được những giá trị đặc sắc của văn bản. b. Chuẩn bị bài mới Soạn: "Viếng lăng Bác".

Yêu cầu: Trả lời các câu hỏi, phiếu bài tập, bảng phụ.