Ghendtsche tydinghen 1973 ehc 787672 1973 by Davy Goedertier

ENDTS HE-TYDTNGHE Maandblad van de Heemkundige- en Historische Kring v.z.w. «GENT>>

jg .. 2

n° 13 ::::

januari

1973

INHOUD

verantwoordelijke uitgever: M. STEELS St. Lievensdoorgang, l, 9000 GENT

Voordr&cht en mededeling

Oude Gentse Nieuwjaarswensen

Het poortrecht te Gent in 1/2 l9°eeuw4 1972

Eindejaarsquiz

Reizigersverkeer per €poor

De Bourgoyen en Ossemeersen

Gebruikte munten in begin 19° eeuw

Vraag en antwoord Varia

16 19

Bibliografische sprokkelingen

Bibliotheek en archie f

Gent in de spiegel van zijn dagbladen 22 Elke auteur is alleen verantwoordelijk voor zijn bijdrage

Aanvullende ledenlijst

· S in ds 18 60 waarborgt het Gemeentekrediet

volledige zekerhe i d hoge rentevoeten uitmuntende d i ensten

Sparen bij het

UW SPAARGELD IN GOEDE HANDEN

~~E~ .Jj ~

zeker en vast!

HEEMKUNDIGE EN HISTORISCHE KRING GENT'_ V .. ZoWo Ere-Voorzitter: de-Heer -or o P .- · Rogghé --· · -·- · ---·- · voorzitter: Go Hebbelynck Onder-Voorzitter: Ho Collumbien Secretaris: M.. Steels _ Penningm~ester: AoVerbeke Secretariaat: Sint-Lievensdoorgang--1 Gento Telo 256769. Postrekening: '1050473, Heemkundige en Historische Kring Gent. Lidgeld: ·150 F per jaar ·

n===========================================================fi " OP ZONDAG 25 FEBRUARI 1973 OM 10 U 30 IN DE BOVENZAAL VAN U"

"H~T ~DAMBERD"

KOORNMARKT, GENT, VOORDRACHT DOOR DE HEER

" HESPEL OVER: "GENT IN HET ATLAS GOETGÊBUER" ::

!!" JECTIEo .ALLE BELANGSTELLENDEN ZIJN HARTELIJK

DIAPRO- . !!" " WELKOM 1 ::

MET

g============================================================ ·Bij het verschijnen van de tweede jaargang van Ghend~sche Tydinghen b~edt de Raad van Beheer van Heemkundige .,.èn. Historische Kring Gent zijn beste _wensen aan voor een voorspoedig 1973 ! Wij herinneren er Mertens _op zondag van "Het Damberd" over "Verleden en

onze leden aan dat ons geacht lid Iro A. 28 januari 1973 om 10 u 30 in -de bovenzaal Koornmarkt, Gent een voordracht zal houden Toekomst van de Stad Gent" met diaprojectie.

zondag 25 maart zal een geleid bez_oek gebracht worden . het Oudheidkundig Museum van de Bijloke te Gent. De. leden die wensen deel te nemen aan dit geleid bezoek kunnen zich- ·inschrijven op de vergadering of dit schriftel i j k mededelen aan het secretariaatQ Enkel voor de leden 1

aan

De lidkaarten _zullen in de loop van de maand februari a·an de leden· toegestuurd worden. HEBT U: UW BIJDRAGE VOOR

~973

-BET~D?

DIT REED.S- : OP POSTREKENING 1.0504 7 3 o Bij de plaat

ZOVELEN DEDEN

.EEN NIEUWJAARSWENS UIT DE VERZAMELING DES HEREN EN BONDSLID DE. VRIENDT EEN WOORDJE VAN ECHTE WAARDERING EN DANK IS WAREMPEL VERDIEND 1

A PROPOS VAN OUDE GENTSE NIEUWJ1\.ARSWENSEN De 19de eeuw is bij uitstek de eeuw van het verenigingsleven geweesto Het was geen man.:.die niet roken kan; het was geen man die niet terzelfdertijd tijd geen lid was van 2 1 3 of meer "maatschappijen" of "sociëteiten" o · .Verenigingen waren er van alle soorten en variëteiteno Op de eerste rij stonden de zgo krijgsgilden (van Sto Joris, van Sto Sebastiaan, van Sto Antonius, van Sto Michiel) o Dan hadden we de genootschappen en gezelschappen die het van de beoefening van de kunst of de letterkunde moesten hebbeno Ook de talloze amusementsverenigingen, onderverstaan de gewone schuttersmaatschappijen (La Renaissance, Nemrod, Concordia, SaintRoch, Guillaume Tell, en nog zoveel andere) en dme welke als wapens de kaarten, de teerlingen of de bollen gekozen hadden, zorgden ervoor dat hun leden zich nooit ofte nimmer hoefden te verveleno De meeste van deze sociëteiten hielden eraan ter gelegenheid van de jaarwisseling voor die leden met een verrassing voor de dag te komen: wel te verstaan een verrassing die er in feite geen was o Want iedereen \...rist dat de "knape" of "bode" liefst op Nieuwjaarsdag zelf in naam van het Bestuur een nieuwjaarsgift zou komen aanbiedeno Die gift, die ook alweer geen gift was aangezien die een grotere of kleinere fooi kost:te, ) bestond in het algemeen uit een geïllustreerde nieuwjaarswens: een zwart-witte of gekleurde kaart of prent iets voorstellende dat direct in verband stond met ·de ·door de vereniging uitgebefende bedrijvi~heido De hierbij afgebeelde nieuwjaarsgift geeft een goed idee van zo'n wenso Mogen we onze "gekommissionneerde Stukwerkers" geloven - in de oude tijd noemden ze zich lastdragers, pijnders, sjouwers, arnassers of gewoonweg aerbeyders - dan zouden zij wel een van de alleroudste Gentse gezelschappen (lees ambachtsgilden) geweest zijn: stichtingsjaar 1338 1 Zoals gemakkelijk te zien is heeft de graveur van de plaat, zijn toevlucht genomen tot alle mogelijke zinnebeelden en symbolen om ons in alle geuren en kleuren (inderdaad, zelfs met verguldsel) de wereld te konterfeiten waarin de stukwerker zich jaar in jaar uit beweegt en thuis voelt: een stapelhuis of antrepot; een wat~rweg met zijn zeilen stoomboten; een spoorweg met zijn lokomotief en begeleidende telegraafpalen en -draden; de handel met zijn balen koopwaar; de hijverheid met haar fabrieksschoorsteen en 9etand rado Dat alles plechtig gepresenteerd door twee allegorische personen: de god van de handel en de godin van de zeevaarto

Het waren vooral verenigingen als de "Société Royale d'Histoire Naturelle à Gand" (de oprichtster- en beheerster van de Dierentuin) _et; de "Sociétés Royales de Botanique et des Concerts du Casino à Gand" die een ware en verdiende bekend-heid verwierven als uitgeefsters·van die.talrijke reeksen kaarten waarop menig verzamelaar nog steeds verwoed jacht maakto Ook de paar uttzonderlijk pittoresque litho's die de "Waguemestres" aan "MoMo l~s Membres de la Société Philantropique des Anciens Frères d 1 Armes de l'Empire Français établie à Gand" (onze beruchte Napoleonisten) verdienen met aandàcht bekeken te wordeno Let wel dat het niet alleen de zoëven genoemde maatschappijen waren die zich de weelde veroorloofden hun min of meer ordentelijk uitgevoerde "giften" aan de man te brengen, ook een nog aanzienlijker aantal heel wat nederiger groepjes stadsgenoten en sporadisch links of rechts een eenzame enkeling, spanden zich met Nieuwjaar in om de groten na te doeno Ze allen de revue laten passeren zou ons stellig te ver leidene Het moge volstaan erop te wijzen dat het de Postboden, de Lantaarnopstekers en de Wakers en Kloppers der gebuurten waren die het best de kunst verstonden uit hun giften die zo welsprekende volkse humor te laten stralen,. De "facteurs" die het nuttige aan het aangename parend, met hun prentje een . volledige kalender aanboden en de afbeeldingen van de op het ogenblik gangbare Belgische en vreemde zilverstukkeno pe lantaarnopstekers die er de voorkeur aan gaven de lier te tokkelen al brachten ze slechts wat karam~lverzen voort; hoofdzaak was dat deze uit het hart kwamen en degenen die ·ze aanhoorden er plezier aan beleefdeno Ja, wy zyn neirstig en abil, Zoo wel by dagen als by nagten, T'werken is onzen staet en stil, Wy ,niet als nae ' nieuwe jaer trachten want elk ziet ons als slaeve gáen, Om de stad door te verlichten, Daerom neemt met dank ons gift aen, In-hoop-dat-g'uw -jonst zult verrichteno

w.(•

4Q HET POORTRECHT TE GENT IN DE EERSTE HELFT VAN DE 19e EEUWo Talrijke straatnamen verwijzen naar de oude poorten (Brugsepoortstraat, Brusselsepoortstraat, Grauwpoort, Dampoortstraat Koepoortkaai, Kortrijksepoortstraat, Muidepoort, Nieuwpoort, Sint Lievenspoortstraat, Spitaalpoortstraat, Tolpoort, Walpoortstraat, Zandpoortstraat, en in het verleden Oeao de Zottepoortbrugi de Torenpoortbrug, Braampoort, Hooipoort, Ketelpoort, Turrepoortsteeg, Overpoort, Posteernepoort, Sint Jorispoort)o Het is onmogelijk in een artikel de geschiedenis van de poorten van Gent te behandelen, geschiedenis die trouwens verbonden is met de groei van de stad Gento Oorspronkelijk aangelegd ter beveiliging van de stad hadden ze later enkel nog betekenis als afsluiting van de stad voor het innen van de stedelijke rechten (octrooien)o Het "Nouveau plan routier de la ville et faubourgs de Gand 1825" door Ao Roothaese fecit Kierdorff vermeldt acht poorten:

. ~'

de de de de de de de

Brugse poort Dampoort Beuverpoort Keizerpoort Muidepaart Sint Lievenspoort Kortrijkse poort, ook Petercellepoort en Napoleonpoort genaamd het Scheyergat ook Waterpoort genaamd (aan Sto Maartenskerk, Akkergemkerk)o

De inventaris van de gebouwen, eigendom van de stad Gent opgesteld in 1848 vermeldt de poortgebouwen: per poort meest~ een wachthuis en een gebouw voor de ontvanger~ De "Wegwijzer der Stad Gent", waarvan de eerste uitgave verscheen in ĂŽ770, geeft jaarlijks de uren van het openen en sluiten van de poorteno We hebben vastgesteld, dat deze uren gelijk blijven. tijdens de periode van 1770 tot 1860o

~E~~~~-~~-~~-~~~~~~~ 16 januari -31 januari 15 februari 1 februari 1.6 februari 28 februari 1 maart - 15 maart 31 maart 16 maart 15 april 1 april 30 april 16 april 1.5 mei 1 mei 31. juli 16 mei

6 u 30 6 u 5 u

5 u 5 u 4 u 30 4 u 4 u

3 u 30

Sluiten

------17 u 18 u 1.8 u 19 u 19 u 19 u 20 u 21. u 21 u

30 30 30 30

L_ - - - -

So • ·

1. augustus-_ 15 augustus 16 augustus- 31. augustus 1 september 15 september 16 september - 30 september 1 october - 15 october 16 october - 31 october 1 november 1.5 november 16 november - 30 november 1 december - 15 januari

4 u

4 4 5 5 5 6 6 6

u u u u u u u u

30 30 30 30 30

21. 20 20 19 19 1.8 18 17 17

u u u u u u u u u

30 30 30 30

Het grondgebied van de stad was groter dan het gebied afgeslot~n door de poortene In 1825 telde Gent 71 612 inwoners, waarvan 65 ,567 intrarouros en 6 045 extramurosQ In 1848 is de bevolking gestegen tot + 106 000 inwoners, waarvan 92 400 intrarouros en 13600 extrarnÜroso In 1835 hadden de stadsportiers 600 F als jaarweddeo Om tussen het·sluiten en het openen van de stadspoorten de stad _in te k6roen of te verlaten moest een recht betaald wordeno De werklieden, die in de stad woonden en buiten de stadspoorten werkzaam waren, ontvingen een vrijkaart. Het tarief van het poortrecht veranderde nu en dano Het besluit van 28 thermidor jaar XI (1.6o8o1803) bepaalt: " Te rekenen van den 1 gerrninal (21 maart) tot den laatsten comp].ementairen dag (21.-september) zal de openinge der poorten toegestaan worden naar het sluiten der zelve tot 'smiddernachts inclus, en van 1 vendemiaire ( 22 september) tot-· den ~0 ventese (20 m-aart) tot elf uren mids bètalende de eerste ure: Brabants Courant geld Te voet Te paard Par voiture

0 0 0

1 3

6 6

De tweede en volgende uren: Te voet -o î - 6 · · Te paard 0 ..... 2 - 6 · Par voiture 0 - 7 - 3

Omzetting in Belgische munt (waarde 1835) 4,5 centimes 13,5 centc 31,5 centc 13,5 cento 22,5 cento 68 cento

Het openen der poorten-boven de bepaalde uren zal mogen verlongen worden ter gelegenheid van feesten ofte kermissen binnen deze en _naburige--communen, mids daar van de vrage gedaan worden aan den maire-, ofte aan den commandant door ·de maire der zelve communen en in dit geval zal de betalinge zijn voor die urent. per persoon: Te voet Te paard Par voiture

0- 3 : 0 - 1 0 -10

0 6 6

27,5 cento 70 cent. 94,5 eento

Die op de voituren van yqren ofte achter zitten 0-3-6 ,31,5 cento Nor_maal kon men dus niet in noch uit_de stad na middernacht tot het openen van de poorten in de lente en in de zomer, en na 23 uur tot het openen van de poorten in de herfst en in de wintero

6. Tijdens het Verenigd Koninkrijk en de eerste jaren van de onafhankelijkheid (tot 1.835) was het poort~echt als volgt: Van 1 november tot einde maart: Brabants twee eerste uren na sluiten een uur vóor openen Van 1. april tot 3î october: eerste uur na sluiten twee uren voor openen

Gulden

Belgische munt

~-----~---------------------------------------------------~--

Te voet per persoon 0 - t - 6 .Te paard per persoon -. 0 4 0 Rijtuig met 2 wielen 1 'paard 5 0 0 Rijtuig 2 wielen 2 paarden 0 7 - 0 Rijtuig 2 wielen 3 paarden 0 8 0 Rijtuig 4 wielen 2 paarden 0 -10 0 Rij tuig 4 wielen 3 paarden 0 -1.5 - 0 . Rijtuig 4 wielen 4 paarden 1 5 0 Rijtuig 4 wielen 6 paarden 2 0 0 Elke persoon, koetsier uitgenomen 0-1 6

o,o6 o, 17 0,21 0,30 o, 34 o,42 0,63 1..,07 1, 71 o,o6

0,135 F o, 36 0,444 0,635 o, 72 0,889 1,333 2,26 3,62 0,135

De volgende uren tot 11 uur en van 1 april tot 31 october tot middernacht: Te voet per persoon Te paard per persoon Rijtuig 2 wielen 1 paard Rijtuig 2 wielen 2 paarden Rijtuig 2 wielen 3 paarden Rijtuig 4 wielen 2 paarden Rijtuig 4 wielen 3 paarden Rijtuig 4 wielen 4 paarden Rijtuig 4 wielen 6 paarden

·3 - 5 7 9 -1.0 -1.2 -17 1. -10 2 8

0 0 0 0 0 0 0

0 0 0 0 0 0

6 0 0

)

0,1.28 0,21 0,30 o, 385 o,42· o,514 0,75 1,285 2,057

0,27 0,444 0,635 0,81 0,889 1,08 1,587 2 '70 4, 34

Van 1 november tot 3î maart betaalde men na elf uur tot een uur voor het openen het dubbel van het hoogste recht en van 1 april tot 3"1 october insgelijks van middernacht tot twee uur voor het openen van de poorteno Voor laatkomers en languitzitters werd het dus wel een dure grapo Wie na een nieuwjaarsbezoek in januari na elf uur de stad wilde binnenkomen moest in de huidige muntwaarde ongeveer 32 F betalen; reed onze feestvierder per rijtuig met een paard, dan werd het ongeveer 76 Fo Het is dan ook wel begrijpelijk, dat iedereen zich haastte om voor het sluiten van de poorten in de stad te zijno Door het besluit van de gemeenteraad van 20 october 1835 werd het poortrecht eenvoudiger: Tarief van 10 uur 's avonds tot middernacht: Per persoon: te voet : 10 centimes te paard: 25 centimes per rijtuig 50 centimes Na middernacht tot het openingsuur was het recht dubbelo

7. De jaarlijkse opbrengst van het poortrecht was niet zo groot: een goede 6000 F per jaaro Indien we dit bedrag delen door het aantal poorten en door het aantal dagen per jaar komen we aan een gemiddelde· van 2,14 F per poort en per dag voor de periode 1840-1844o De poorten moesten d~~ niet al te dikwijls worden geopendo Door het reglement van 6 september L848 werd het poortrecht verlaagd: van ~0 uur tot middernacht en van vier uur tot het openen bedroeg het poortrecht: te voet : 10 cento te paard : 25 ce9to per rijtuig: 50 centc Tu.ssen middernacht en vier uur werd het dubbel aangerekende Niettegenstaande deze vermindering stijgt het inkomen van het poortrecht. Opbrengst poortrecht: 1854 1.855 1.856 1857 1858 1859 1861

8 8 10 12 8

873,45 F 797,75 F 406 '70 F 652,46 F 535190 F 7 863 ,oo F 4 462,05 F

We menen te mogen veronderstellen, dat de vermeerdering tijdens de periode 1854-1857 toe te schrijven is aan een drukker wordend verkeer. Maar zo wordt het poortrecht ook meer hinderlijke In 1858 wordt het poortrecht opnieuw verlaagd: het poortrecht wordt nu eerst van elf uur geheveno tn 1859 wordt geen poortrecht meer gevraagd na 5 uur 's morgenso De stedelijke octrooien zijn een hinder voor handel en nijverheid; in een volgend artikel komen we hierop terugo Door de wet van 18 juli 1.860 die reeds op 21 juli 1860 in werking zal treden, worden de stedelijke octrooien, die nog in 78 gemeenten worden geheven, afgeschafto De stadspoorten verliezen hierdoor hun rolo Het betekent tevens het einde van het poortrechte Het afschaffen van het octrooirecht had ook eem grote invloed op de ontwikkeling van het stadsbeeld: de oude omwallingen zullen geleidelijk omgevormd worden tot ring lanen. Op 19 juli 1860 geeft de gemeenteraad het college van burgemeester en schepenen opdracht "à faire procéder immédiatement à l'enlèvement des grilles, cl8t~res_et barrages formant les clêtures de la ville. et à ·1a démolition successive des partes tout en conservant les constructions propres à l'établissement de postes de police"o Alhoewel niet rechtstreeks in verband met ons onderwerp, toch kan ik niet nalaten een woordje te zeggen over het entoesiasme door het afschaffen van de octrooien bij het volk verwekte Op 8 en 9 juli 1860 bracht koning Leopold I een bezoek aan

Be Gento De rederijkersziel was nog niet uitgestorven. In de stad kon men de volgende verzen lezen: Vive le roi Plus d'octroio Slechts bekommerd met •t welzijn-van Z1Jn eigen land Zoekt hij al d'oude misbruiken uit te roeien., De stedelijke rechten wijst hij$van de hando Het afschaffen van de octrooien werd in de nacht van 20 op 21 juli uitbundig gevierdo Op klokslag middernacht begroette de grote stadsklok het heuglijk fei~o Bij de poorten was veel volk, wachtend op de val van de "verouderde barreelen"o Het octrooi werd begraven onder het zingen van het Miserereo Een luchtballori met het opschrift "Départ de l'octroi" werd opgelaten., De Gazette van Gend voegt er schalks aan toe: "Geluk op uw reis, oktrooien, en mogt gij inet u het fransquiljonismus medevoeren., Ware dat een leven in Vlaanderen"~ Te middernacht reed een door Dossche (zwemschooleigenaar) prachtig versierde hooiwagen aan het Scheiergat de stad binneno Om te eindigen nog een mededeling uit de Gazette van Gend van 21 juli 1869: "Naar alle waarschijnlijkheid zal men hier maandag aanstaande beginnen met de afbraak van de stadspoortene Daarmede verdwijnen ook op een beleefde wijze de twee Fransche adelaars, die aan de Kortrijksche _poort zulk een aanstotelijk zicht opleverdeno Bon voyageo Mogt de Fransche vogel op de pomp op de Zandberg hem achterna vliegen"., --· Met het afschaffen van de octrooien en het verdwijnen van de stadpoorten werd een lange bladzijde van de geschiedenis • omgedraaid; het betekende ook een stap naar meer vrijheid. M., STEELS

Bronnen 1o Verslagen gemeenteraad van Gent 2~ Jaarverslagen stad Gent 3o Aanwijzer van de stad Gent 4o Th., Luyckx: Politieke Geschiedenis van België 5., M., Gysseling: Gent's vroegste geschiedenis in de spiegel van zijn plaatsnamene 6., Gazette van Gend 1.860

ERRATUM: G.,~., n., 1.1 blzo 199 negende lijn: Lees: In 1856 telt men te GentQ

-"-.__/

"1972

1211 -

EINDEJAARSQUIZ

Een tipje van de sluier wordt opgelicht

Dank zij mijn "Droom-boek waer in verklaer.d ende uytgeleyd worden alle draomen ofte nagtelyke gezigten die den menschen voor komen mogen, Amsterdam, 1.780" gelukte het mij op een ik en een gij al de geheimzinnige raadsels op te lossen waarmee die rare droom mij bestormd hado Het spreekt vanzelf dat ik veiligheidshalve meteen mijn licht ging opsteken bij: 1. 0 Rapport opgemaakt op 10 Juli 1.836 door de Straatnamencommissie bestaande uit Cho Vervier, Co Parmentier, CoPQ Serrure, Pho Blommaert, PoJoGoetghebuer, DoJo Vander Haeghen-Hulino 2° Schellinck, Reeks artikelen onder de titel: Straten van Gend, vernieuwen van de Plaren der namen van de straten en Openbare Plaetsen der Stad Gend, in Gazette van Gend 26 en 28 febro 1836; 2,4,9,1.1 1 1.3,18 en 20 maart 1836o 3° CoJo Vandeputte, Indicateur de la Ville de Gand, Gand, î840o Vruchteloos bleek mijn speuren niet te-~ijn want ziehier wat ik aan de weet kwam: MEULEGAT = Galgenberg; WOLVE-STRAET:JEN = Kleine Bellevuestraat, nu Bern .. Spaelaan; SOLFERSTEKSTRAETJÉN = Bagattenstraat (talrijke solferpriemmakers woonden aan die -straat,· aan de Pollepelstraat en aan het Rozendaalken); BEGGYNHOVEKEN =Klein Parijs (onlangs gesloopt "koerken" uitlopende in de Bagattenstraat; KABAENE = Sto-Elisabethsteeg (uitlopende in de Jeruzalemstraat: nu onbewoond); VLOYENGEVECHT = Kortrijksepoortstraat (beluik); LUYZENGEVECHT = Hebbrechtstraat; TURKEYTJEN =Kor-. trijksepoortstraat (laatste helft (Ter Kaleitje ?); LINDESTRAETJEN = Sto Barbarastraatje); LEEUWKENSSTRAETJEN = Korianderstro; WALMEIRE = Koophandelsplein; DWAERSSTR/'i.ETJEN = Sto Niklaasstro (deel tussen Volder3stro en Bennesteeg); D'HELLE = Nieuwland; PEETJEMANSSTRAETJEN .= Stalhof (oostelijk deel); VERBRAND MOLEKEN en ENGELS KERKHOF = Blaisantvest; BLAUWEMEYS:f(ENSSTRAETJEN = Werregarensstr .. ; ZUSTERHUYSSTRAETJEN = Minnemansstraet (nu Wijze Manstraat); KETELSTRAETJEN df PISSTRAETJEN =Stadhuissteeg; TAVERNIERSSTRAETJEN = Zeugsteeg o. GIELE

= voor Guillaume, de Nederlandse koning Willem I.

TSEEF = Jozef van Crombrugghe BAORD

JoB.Minne-Barth Korte tijd voor de inhuldiging had Burgemeester Jo van Crombrugghe (Orangist) de plaats moeten ruimen voor J .. Bc Minne-Barth (Patriot)() Men had gevreesd dat de feestelijkheden zouden·verstoord geworden zijn door Orangistische manifestatiese Gelukkig bleven die achterwegeo

'lOe GOOFRIED VAN BOUILLON, KEIZER KAREL, JUSTUS LIPSIUS, RUBENS = de namen van de locomotieven die de 4 treinen naar Gent getrokken hadden en die ze zouden terugvoeren naar Brusselo se~to 1863 had de onthulling van het standbeeld van Van Artevelde plaatse Leopold en de Koninklc Familie woonden de plechtigheid bijo

'63

= Op 14

'49

Op 23 en 29 juli en op 6 augustus 1849 ging de historische Stoet "De Graven van Vlaanderen" uit .. Leopold en de Koninklo Familie woonden de eerste rondgang bijo Dat waren niet de enige keren dat Leopold Gent bezochte Ooao kwam hij naar Gent op 18 juli 1831 (intrede); op 5 augustus 1834 (met de Koningin: inhuldiging van de Universiteitsbibliotheek); op 16 septo 1B43 met de Koningin en in het gezelschap van Koningin Victoria en de prins-gemaal Albert van Saksen-Coburg; in juli 1844 bij de opening van het eerste volksbal tijdens.de Gentse Feesten; op 31 augustus en 1 septo 1856 voor de viering van de 25ste verjaring van zijn inhuldigingo ·oe Hertog en de Hertogin van Brabant, de Graaf van Vlaanderen en Prinses Charlotte vergezelden hemo Op de Vrijdagmarkt namen zij de grote stoet in ogenschouwe

THE DEUC.E! = Herinnert aan de tijd dat hij - (Uncl e Leopol d) in · Engeland verbleef: echtgenoot van Engelands Kroonprinses, prinses Charlotta van Wales, en aldus vermoedelijke prins...;.gemaal" REIZIGERSVERKEER PER SPOOR IN DE GENTSE AGGLOMErulTIE -·-onder deze ti tel verscheen in het octobernummer van "Gent Werkt" een artikel van de NoMoBoS. Over wat gaat het feitelijk? Steekt daar iets nieuws in? Och neen! Het is niets anders dan de uiteenzetting van het project van die fameuze "S-baan" o Het onthaal dat dit project des. ·tijds in de meeste kringen te beurt viel was van dien aard dat de NoMcBoSo zich liever de tong zou afbijten dan dit woord nog ·uit te sprekeno Men meent een elegante oplossing gevonden te hebben door de' onpopulair geworden naam "S-baa," te vervangen door "Noord-Zuidverbinding" en verder alles ongewijzigd te latepo But,_ what' s in a name 1 Dit project beoogt de spoorverbinding ter intentie van het reizigersverkeer tussen het Noorden en het Zuiden van- Gent "dwars door de stad heen"o De trein zou het Sta-Pietersstation verlaten ter hoogte van de Burggravenlaano De Krijgslaan en de Montereystraat zouden overbrugd worden en ter hoogte van de Plantentuin zou de trein ondergronds gaan tussen het Flora1iënp'aleis en het Museum voor Schone Kunsteno Hier zou dan eeri eerste station komen dat Ooffio

11o " een bijzonder belang zou hebben voor de bezoekers van diverse tentoonstellingen en" manifestaties zoals de vijfjaarlijkse Floraliën (!)" · Ond:er de Le-opol:dskazerne en het Van Duyseplein. door, word.t na de kruising van de Kortrijksepoortstraat de Leie Y~rvoegd ter hoogte van de 'Baertsoenkaaio Samen met de tram zou de trel.n dan in de Leiebedding rijdene Nieuw station aan het Justitiepaleis met 300 meter--lange perrons .. Dan zou het verder gaan tot aan de Grasbrug waar de Leiebedding zou .verlaten worden voor de Lievebedding~ maar aangezien de treinen niet houden van scherpe bochten zou men ze wat afronden door het een en ander af te breken: een 3..:..tal _huizen aan de Grasbrug, een stuk van de Vismijn (er wordt toch geen vis meer verkocht), de huizen van de St-Widostraat aan de waterkant en de achtergevels van de huizen van de Jan Breydelstraato "Maar" o o o wordt ons veFzekerd "verschillende van deze huizen zijn t'och in minder goede toestand"c Dan komt de trein boven aan de Academiebrug (w,aarom geen hal te voorzien om ·de Academie en· de Pompierwacht te~ bedienen?), rijdt verder door de Molenaarstraat, over de Opgeëistenlaan om dan aan te sluiten met het net van Gent-Raboto Et voilà, eenvoudiger kan- het nieto Het is nu ·al sinds jaren dat de Spoorwegen ons dit- onzinnig plan tracht te verkopeno Zij laten geen gelegenheid voorbij~ gaan om er weer mee op te duiken, maar de verkaapsargumentatie ~s weinig overtuigend en dikwijls lachwekkendo -Als- ·belangrijk economisch aspect voor ·de gemeenschap wordt ·onze aandacht gevestigd op het feit dat door deze N-Z-verbinding de werkne~ers i~dere ·dag 15 minuten z6ud~n winneno Juist nti;dat ergestreefd wordt naar een verdere inkorting van de arbeidsduur en rne~~racht de pendelkosten tè do~n vergoeden ·döor de werkgever c. · Maar dat is nog niet allesc Als goede Europeërs moeten wij deze .. zaak· ook internationaal bekijkeno Welnu, de reizigers van de verbinding Nederland-Rijsel kunnen töt in het centrum van Gent ko~eno Wat denkt gij dààarvan ? .Gij D.U .-! En n6g straffer: Eenmaál .dat de kanaaltunnel, zal gebouwd zijn, zal Londen eveneens op .snelle wijze kunnen bereikt worden vanui~t het hart van Gent (J-ongens, jong-ens!) .Wel spitsen ·wij toch even de oren wanneer ons medegedeeld wordt "dat het een publiek geheim is dat verschillende, nochtans tradi.tionele bedrijven, \~aarop de naam e-n faam van Gent gebouwd is, worstelen met een arbeiderstekort a ' 1 En wij die ons laten verzekeren hadder;\ dat Gent op de rand van de afgrond stond en dat er .zeer snel maatregelen moesten genomen worden om verder koortsachtig te industrialiseren om niet gewurgd te worden, des te meer daar er een duivels plan schijnt te bestaan om Gent in te slui-ten in een groene gordel van natuurreservatenc ·Maar hoe zit hét riu feitelijk? Het schijnt: dat er zo veel werklozen z~jn en anderzijds -zouden de fabrieken rond Gent

12e

aan geen arbeiders kunnen geraken, tenware ze geimporte~rd worden uit Turkije of Marokk6Q Pas op! heren 1 de Gentenaars zijn een uiterst kritisch theater- en concertpublieke Zij horen direct als er ergens dissonanten klinkene Wij zouden een paar van de muzikanten willen aanraden hun viool eens te stemmeno Men geeft er zich wel ergens rekenschap van dat de Gentenaars misschien niet gelukkig zouden zijn met de aftakeling van hun stad en men haast zich dan ook ons te verzekeren dat het stadsbeeld ongewijzigd zal blijvene Maar geloof er niets van, want zij zelf geloven het ook nieto Steek een ezel in een leeuwenvel en de oren zullen er altijd uitstekene Ook hier zien wij enkele van die lange ezelsoren buiten komene Er moet natuurlijk wel het een en ander afgebroken worden, maar zegt men : "indien de historische of toeristische waarde dit vergt kan overgegaan worden tot de heropbouw"o Wel ja, dat is een goed ideeo In Bokrijk bvbo dan zijn WIJ van al die oude rommel afo Geniet ook van dat kostelijk woordje "indien"o Trouwens (wordt er bij gezegd), vele van die gevels van de Gras- en Korenlei zijn toch ook het üorspronkelijk bouwwerk nieto Ook voor Antwerpen heet de NoMeBoSo grootse plannen en aangezien Antwerpen de Gentenaars minder interesseert dan Gent zèlf, mag men hier de aap wat verder uit de mouw laten komen, want dààr "zal het onvermijdelijk gevolg zijn dat het vertrouwde stadsbeeld grondig gewijzigd wordt, maar er mag worden verwacht dat het gewijzigde beeld in een beperkt tijdsbestek zal aanvaard worden (een mensenleven is immers kort)o Dè doorsteek vàn het Van Duyseplein tot de Baertsoenkaai zal ook weer zo erg niet zijno Er zouden wel heel wat huizen moe~ ten afgebroken worden "maar zij zijn meestal van beperkte grootte en redelijke ouderdom''Q Trouwens, deze doorsteek zou ~e. definitieve start kunnen geven t6t de vernieuwing van dit verouderd stadsgedeelteo Dan komt natuurlijk het klassiek; goed klinkend argument van de sanering der krotteno "De woonsoms~andigheden van de Veergrep zijn moeilijk nog van deze tijd te heten"o Indien wij dat nu eens gingen vragen aan de mensen yan de Veergrep? Of zij werkelijk zo veel ongelukkiger zijn dan de bevoorrechten die de gelegenheid krijgen in een van onze moderne woonk.azernes een flatneurose op te doen? De demagogische cc ....:lusie die het geheel moet rechtvaardigen: Het leefmilie~ ka~ er enkele goed bij varen en de harmonische uitbouw van de stad volgens urbanistisch verantwoorde regels zal zonder onderbreking doorgang kunnen vinden ! Wij denken dat wij ons kunnen onthouden van veel verder commentaaro Wij hebben geen principi~le bezwaren tegen een NoordZuidverbinding, maar toch niet dwars door een historische

1.3 0

si:,ado Het.:mag dan· misschien een stomme opmerking Zl.Jn (waarvoor dan·· bij voorl;>aat onze excuses) maar wiJ menen >tcich: ·dat er sinds. lang e~n spoorwegverbinding bestaat tussen het StoPi.~tersstation en de kana.a.lzone via de Dampoort" Het huidig plan· kan natu~rlij"k maar gerezen zijn in het brein van vakidioten~ Dat ze Gent niet eens kennen komt tot uiting in een paar schijnbaar·önbertullige detailso Zo bvbo spreken zij van onze "Kruidtuin"o Dat klinkt toch wel een beetje te Brussels· in onze oreno .De Gentenaars spreken van hun "Plantentuin" of nog veel liever van "den Botanique"c.Ve~der hebben zij na al die jaren nog niet ontdekt dat er in Gent cien Predikherenbrug béstaat, want zij blijven maar steeds spreken van onze "Predikantenbrug"(t Iets is er waar· geen enke~woord ove~ gerept wordt: men verzwij_gt ·qns angstvallig hoe lang het zou duren en hoeveel miljarden het zou kost.en .bm onze stad af te takeleno Of ·had men daar misschien nog n~et aan gedacht? Tot slot een goede raad aan de heren ·van .de Administratie (en niet alleen aan de~ze van de Spoorwegen): Heren, -aangezien vele van deze zaken eeri dringend karakterbeginnen te krijgen, laat .aouobo uw Hogere 1\.mbtenaren ·een· sne'rcursus volgen· in ge~ond verstand ! Citaat Een oud kwartier vernietigen is een .aanslag op de harmonie van ons leefmilieuo Professor Lemaireo DE BOURGOYEN EN OSSEMEERSEN Weldra voor onze gezinnen een onvervangbare oase van natuurlijke rijkdom en rekreatieo Dit schrijft het voortreffelijk blad "Gezinnen Nu" in het nummer van Juli-Augustus 1972, 1e jgo nro 3, ·blzo 8-9o .. Met dit gebied bedoelt men de lage meersen begrensd door de Ringvaart, de gemeentegrenzen van G~nt en Mariakerke en·de Drongensesteenwego In een wetenschappelijke studie heeft Profo 'Hublé van de RoUoGo, het plan opgevat hogervermelde meersen (cao 200 ha? groot) te verdelen in enerzijds een recreatiegebied, waar de nadruk gelegd wordt op intensieve sportbeoefening; anderzijds in een educatief natuurgebied, waar·men aan stille recreatie kan doeno Bij het bekijkén van die lage meersen. ontdekt men een overgangsgebied van stad naar dorpo Bij de stedelijke .uitbrei~. ding 'krijgt men hier de ·unie~e kans dat de,'stedeling de stadsrand (het landschap) gemakkelijk te voet kan be~reik~r?-·.

14o Wie begrip heeft voor algemeen welzijn beseft dat dit stukje schaarse natuur niet ten prooi mag vallen aan de voortschrijdende suburbanisatie, de tweede verblijfplaats, een nieuwe weg, of een industrieparko Door deze studie wordt bewezen dat bij de stedelijke uitbreiding het landschap niet altijd agressief moet worden verdrongen maar dat het als een soort slinger de stad kan hesehermeno Het is ook zo dat naarmate luchtvervuiling en milieuverontreiniging zich sterker laten voelen er meer aandacht wordt besteed aan natuurbescherming en natuurbeschermingseducatieo Hier krijgt men de laatste kans een intiem stukje natuur te behoudene In de huidige samenleving wordt de ruimte van de mens ernstig bedreigd door agressieve machten die ze exploiteren uit winstbejago Ik wil het stadsbestuur van Gent er voor waarschuwen dat de tijd is aangebroken voor een beleid dat de bevolking stimuleert tot meer aandacht voor de omgevingo Gelukkig keert zich een groeiend aantal ontwerpers tegen een ontsporend functionalisme, tegen een wereld die eenzijdig technologisch georienteerd schijnt te gerakeno Gelukkig komt het verzet uit de hoek van de jonge generatieso In een stortvloed van congressen en wetenschappelijke publicaties die zij ontketenen is meer dan een modieus verschijnsel te herkenneno Straks gaan ministers, het provinciebestuur en de plaatselij~ overheden zich over het plan buigen, en praten over de definitieve lotsbestemming van deze groene zoneo Wij stadsmensen kunnen niet anders dan het ontwerp van Profo HublĂŠ toegenegen zijn en onderschrijveno Een fijne oase van groen en recreatie ligt binnen ons bereiko Met het toenemen van de week-end onderbrekingen wordt deze welvaartstaat sterk gekonfronteerd met het nijpende probleem hoe de mens zijn vrije tijd zal gebruikeno Niet alle gezinnen beschikken over een snelle wagen om eventjes te gaan uitblazen in een ver afgelegen ontspanningsoordo Eindelijk wordt ons een recreatiegebied dicht bmj onze woonplaats aangeboden. Besluit: "Wij bevinden ons in een situatie waarin wij ons niet enkel zorgen hoeven te maken over de invloed van een enkele industrie of de toestand in een stadswijk, maar over de omgeving als geheelo Dat is nieuw voor d:>ns"o R .. To

EEN WOORDJE OVER DE GEBRUIKTE MUNTEN IN HET BEGIN VAN DE XIX

EEUWo

Heel wat lezers hebben zeker soms moeilijkheden ondervonden met prijzen, uitgedrukt in muntwaarden van vroeger en met hun omzetting in de huidige muntwaardeo

15 .. In een ,tijdruimte van veertig jaar kenden we vier politieke regimes ( 179ö~18.JQ}._:. onder de Oostenrijkers, onder de Fransen, het Vere:nigd Konip.krijk en onafhankelijk Belgiëo Elk regime had natuurlijk zijn eigen muntstelsel; het centraal bestuur was echter niet in staat op korte tijd de.muriten in omloop te vervangen, met het gevolg, dat verschillende munten tegelijk in omloop wareno Hierdoor moest veel gebruik worden gemaakt van reductietabelleno Tijdens de periode 1780...:.1.835 waren de volgende muntstelsels bij ons in gebruik: · het Brabants courant geld het Brabants wisselgeld het Franse muntstelsel (republiek en keizerrijk) het Nederlandse muntstelsel het Belgische muntstelsel Het Brabants muntstelsel kende de gulden of florijn (van Florence, waar rond 1250 gulden = gouden munten in omloop gebracht werden) ingedeeld in twintig stuivers (afkorting: st), op hun beurt ingedeeld in twaalf deniers (afkorting d), afkomstig van denarius, naam,van een zilveren munt bij de Romeinene De Fransen gebruikten natuurlijk een èecimaal stelsel: de frank, ingedeeld in honderd centimeso Ook de Nederlandse gulden werd bij de muntwet van 181.6 ingedeeld in honderd cento· · ··· Brabants courant geld

Franse munt

Nederlandse . munt

Belgische munt

6 deniers · 1. stuiver 10 stuivers 1 gulden_

0;0454:F o,Q907 F 0,9070 F 1. 7 8141 F .

. o,o2

o,o454 F 0;0907 F

11 sto Odo 3/10 2 sto 4 do "11 sto 8 .do 1 g 3 sto 4 d 0

1 sta 1 d 23/100 5 sto 6 do 15/100 11 sto 0 do 3/10

î. F 0 1 211640 F 1., 0582 F 2, 1.164 F

........

2/1.4

O,OS go 2/7 0 7 4.2 go 6/7 0,85 go 5/7

0,9070 F 1,8141 F

O, 4725 go

"1 F

10 cent 50 cent 1. gulden

0, 211.640 F

0 7 04725 go 0 1 2362 9o 0,4725 g.

îO. . centimes

1, 0582 F 2

1164 F

so· centimes 1 frank

Een oordje was een vierde van- een stuiver 6f 0,0227 B.F. Oe waarde van het geld bleef stabiel van 1830 tot 1.914o Sedert 19'14 is de koopkracht van het geld sterk gedaald (ooao_ d.evalua~ ties)t»

16 .. Het ismoeilijk de koopwaarde van het geld, uitgedrukt in een muntstelsel van de periode 1790-1840 om te zetten in de huidige_muntwaarde, omdat de prijzen van de verschillende goederen niet met eenz~fde ~ndex zijn gestegen; bovendien is een vergelijking tussen een product van 1820 en een van 1970 dikwijls onmogelijk door een wijziging in de gebruikte grondstof en veranderingen in de productietechniekene Een goudstuk van twintiq frank van Leopold II kost thans 780 F Dit betekent dat de huidige frank nog slechts 2,56 % vertegenwoordigt van zijn waarde rond 1880o In vergelijking met veel andere producten is goud echter goedkoopo De prijs van sommige producten is meer dan verhonderdvoudigd (ooao vlees)., Gemakshalve mogen we dan ook de prijzen van de periode 17901840 met vijftig tot zestig vermenigvuldigen om ze met een zekere benadering in de huidige geldwaarde om te zetteno MoSo

VRiV\.G

.i\NTWOORD

VR.iu\G NR .. 29 van Ho Collumbien In "Toerisme in Oost-Vlaanderen" 1972- N° 3 verscheen er van de hand van onze stadsarchivaris Johan Decavele een artikel over de grafzerk van Kastelein Hugo IIo In dit artikel is er sprake van Hugo II en Hugo III (niet van H~go I)o Wanneer wij vergelijken met wat Diericx ons vertelt over de kasteleins, dan zien wij dat hij niet rept over e~n Hugo III, maar wel spreekt over een Hugo I en Hugo ii .. Deze Hugo I en II van Diericx stemmen respectievelijk over~~n.met de Hugo II en III van DecaveleoEr schijnt dus iets· te haperen met de nummering" Ook me~ de nummering van de Zegers is er iets niet in orde., De Zeger III van Decavele stemt overeen met de Zeger II van Diericx.;. Verder had Hugo I volgens Diericx één broer: Geeraard de Duivel Senioro Volgens Decavele had Hugo II (alias I) meerdere broerso Welke brave ziel helpt ons dit kluwen ontwarren? .. VRl'.AG NRo 30

Van

E oP o De Pue

.Aan het portiek van de Sto Baafskathedraal bevindt zich een voetstuk waarop een beeld heeft gestaano Wie kan ons mededelen wat of wie dit beeld voorstelde en sinds wanneer dit er verdwerien is., Antwoorden, waarvoor wij onze lezers oprecht danken, zijn te sturen poao Rabatstraat 10, 9000 Gent.,

17 ANTWOORD OP VRilAG NR~ 24 van Ho Collumbien door ...__....._...;,_.....__________ mael a

van Wese-

W.l\NNEER Jan van Gent (John of Gaunt) precies geboren is valt met geen zekerheid te zeggeno Ao Beeckman in "Bibliographie Nationale", deel 11, blzo 238 en·:de Larousse du XXe Siècle zweren bij het jaar 1339o Al de L~gelsaksische bronnen geven de voorkeur aan 1340e Aldus The new Caxton Encyclopedia en The Encyclopaedia Britannicao C ollier's Encyclopedia noemt "march" als geboortemaando Alleen de British Universities Encyclopaedia meent de juiste datum te kunnen meedelen: 24 junio · Ook de Historische WoPo kiest voor 1340o

Wat de vraag betreft ONDER WELK DAK de geboorte van de vierde zoon van Koning Edward III en Koningin Philippa plaats gehad heeft zijn de meningen al niet minder verdeeldo Kervyn de Lettenhave verkondigt in zijn Histoire de Flandre, Bruges, 1874, deel II, blzo 154, een niet geciteerde Franse kroniek kopiërend, wat volgt: Edouard III ·avait promis de retourner en Flandre avant les fêtes de la Saint-Jean, et avait laissé pour otages les comtes de Derby et de Salisbury, que devaient rejoindre plus tard les comtes de Northampton et de Suffolko La reine Phi1lippine de Hainaut étai t aussi restée à Gand, à 1' abbaye de Saint-P~èrre, o~ elle était souvent visitée et confort~e d'Arteyelde, des eigneurs, des dames et des damoiselles de Gando Çe fut là qu•au milieu des témoignages du respect et de ~1·' affection des bourgeois naquit Jean, depuis duc de Lancastre., Alfons van Werveke, wiens mening bijgetreden werd door Dro H., Nowé en door de moio bevoegde auteurs van het klank en lichtspel, en die meer en beter dan wie ook de authentieke bescheiden in het S~AoGo en het RoAoGo berustende, heeft kunnen raadplegen, is fo~meel als hij in een van zijn talrijke Oudheidkundige Nieuwsjes (Volksbelang, 27 maart 1909) de blijde gebeurtenis in de SINT-Bi'..AFS.h.BDIJ laat plaats vindeno Dat alles is vrijwel algemeen bekendo Ook wellicht dat die John of Gaunt een alles behalve luiledig of gemakzuchtig leventje geleid heefto In 1359 trad hij in het huwelijk met Blanche, de enige dochter van de Hertog van Lancastero Peze overleed in 1362 waardoor onze Jan op zijn beurt Hertog van Lancaster werdo Blanche schonk hem weldra een zoon Henry (1) genaamdo Jan blzzk maar een weinig schitterend krijgsman geweest te ·zijn wat evenwel niet ·belette dat pij als intrigerend diplomaat meer dan zijh 'stuk wist te staanc

181» Toen in 1286 zijn oudere broer, de beroemde en nog steeds populaire Blaak Prince, die. in de plaats van hun zwakzinnig geworden vader (Edward III) regeerde, aan zijn einde kwam, was John er als de kippen bij om de overledene in dezelfde hoedanigheid op te volgene Wat had hij zonder de waard gerekend! Een machtige tegenpartij zorgde ervoor dat hij hals over kop de vlucht namo

Het was te Brugge dat hij zijn tenten kwam opslaano Wie hem vergezelde was zijn tweede vrouw Constance van Castilië of zijn derde Catharine Swynfordo Terwijl John zich met: .z.ijn (politieke) zaken bezig hield trok zijn vrouw - ik denk dat het Catharirte was - naar Geraardsbergen om daar haar intrek te nemen in de Sto-Adrianusabdij c Van daaruit ondernam ze dan met het oog op haar nakende bevalling een of meer bedevaarten naar de Oudenberg om O.,LoVa van de Oudenberg aan te roepeno De bevalling was zo nakend dat ze op haar terugreis genoodzaakt was te Gent halt te houden om haar intrek te nemen in de St.,-Baafsabdijo Daar. beval ze va:ç. een zoon diç: evenals zijn vader John of Gaunt gedoopt werd doch.die, vermoed ik, de geschiedenis inging onder de naam van John Beaufort Marquis of Somerset (+ 1410)a Jan (de oude) keerde naderhand terug naar Engeland waar de enige zoon van de Black Prince sedert de dood van Edward III (1377) als Richard II (denk aan de Richard II van Shakespeare!) op de troon zato In dienst van deze vorst -ja! ja! - trok Jan met een leger naar Portugal; versloeg daar de heersende partij en zette een bastaardzoon van koning Peter, Jan, op de troon., Om aan het geval een happy end te geven verplichtte hij de nieuwbakken koning te trouwen met zijn eigen dochter Philippinao Uit deze echt werd een dochter geboren: Isabellao Die Isabella kent Uo Het was haar dat onze Jan van Eyck (nog al eens een Jan! ) in opdracht van onze Filips de Goede twee portretten schilderde: een om per schip en een om over land naar Brugge·te stureno En het was haar dat dezelfde Filips op 7 januari 1430 tot derde vrouw namo Aangezien beweerd wordt dat ons Koningshuis al ware het langs een omweg afstamt van Keizer Karel, en wetende dat deze laa~ ste een achterachterkleinzoon is van Filips, mogen we met gerust gemoed voortvertellen dat Koning Boudewijn een verre afstammeling is van John of Gaunta · (1) In 1399 zorgde Jan van Gent ervoor dat koning Richard II, die hij schijnbaar zo trouw gediend had, yerjaagd werdo In zijn plaats zette hij zijn zoon Henry onder de naam van Hen-

·19o

ry Iv op de troon (denk:·aan Shakespeare's Henry IV! ) Deze Henry IV en zijn zoon Henry V (1413-~422) en kleinzoon Henry VI (1422-1461) waren de 3 leden van het Koningshuis Lancastern ANTWOORD OP VRAAG NRo 28 van Jo Dhondt door Pho Flachet Tot de oprichting van een zoölogische tuin werd rond -.1851 een commissie van 10 leden benoemdo_Deze bestond uit MMo D'HaneDe Potter, Borluut - De Potter, De Smet - De lange, Burggraeve, Van Crombrugge, Verbaere, Pauli Ad, Blanquaert, Ferfyser en ·rydgadto Talrijke inlichtingen werden verzameld nodig tot het oprichten van het projekto De commissie besloot een _stuk grond van 3 hectaren en 30 aren groot op te kopen gelegen in de muinkmeersen in de nabijheid van de spoorwegstatieo · Het algemeen verloop verliep traag, doch men verloor de moed nieta Bijgestaan door Mr1o Leurs, Verhaeghe Cor:.stant, Antheunis, Van Beerleire, Dobbelaere, Jacquemyns, Van Duyn, Casterman en Bureau werd er een kapitaal van 300o000 F verzarnelda . De vJettelijke akte neergelegd ter goedkeuring bij het gouvernement kreeg de koninklijke bekrachtiging op dè 24 december ~

1851o

De moerasachtige weiden werden omgevormd tot een prachtig tuin door Mr Leurs, majoor van het artillerie in garni,zoen te Gent, bijgestaan door een ~ond~rdtal werklieden~ ·weldra werden de_ gebouwen orri_de.dieren te bewaren opgerichto De paviljoenen werden getekend doOr MMo Pauli, Casterman en Bureau. Mildgeveri~e leden aeko·stigden de konstrukties Het hoofdpavi·l jo en waarin de vleesetende dieren sliepen werden door Pauli gebouwde Op het verdiep bevond zich een café en een zaal voor de algeméne·-vergaderingeno _ De-veren~ging tel~e toen ~eeds 3~700-intekenaarsoTen gevolge van dit succes besloot de,vèreniging in 185~ een aanpalend stuk grond van ·1. hectare en half op te kopene Verschillende dieren werden geschönken· door verscheidene personen zoals reders, handelaars, nijveraarso o

Biblo "Guide au jardii1. de la Société Royale de Zoologie de Gand" 185 3 o VARIA Ter herinnering van onze trouwe lezers laàt een lmd ons een wettekst inlassen waarvan de doeltreffendheid in de stad Gent dikwijls gelijk staat met 'dode letter' Misschj_en ~ijn .-de nieuwe grote panelen aan Sta Jacobs en andere bestemd om artikel één van hetK.Bo dd 14 deco 1959 aan ons kunstminnend volk wijs te makeno

20o

Koninklijk besluit van 14 december 1959 waarbij regelen worden gesteld op het aanplakken en reclame makeno § lo- Regelen toepasselijk in de landschappen en langs de toe. ristische verkeerswegen Artike:L la Het is verboden aanplakbrieven aan te brengen of te handhaven en om het even welke andere visuele reclames of publiciteitsmiddelen te gebruiken in sommige landschappen en langs de verkeerswegen welke die landschappen begrenzen, evenals op de toeristische verkeerswegen of aan weerszijden ervan, zodanig dat ze vanaf die wegen herkenbaar zijno De aanplakbrieven en andere visuele reclame of publiciteitsmiddelen, aangebracht in de zijstraten van~een toeristische verkeersweg, vallen echter niet onder de voorschriften van deze paragraaf, voor zover die straten niet in een landschap zijn gelegen; het in het eerste lid gestelde verbod geldt nochtans voor de eerste naar die verkeersweg gekeerde zijgevel alsmede voor de kunstwerkeno De landschappen en toeristische wegen worden door de Koning bepaaldo

***

Welk vooraanstaand rechtsgeleerde kan dit artikel in een volgend nummer aan de hand van de Gentse voorbeelden glosseren of "goe praoten" o

Voor onze documentaire fiche "De Roste Wasscher" ontvingen we nog maar heel weinig inlichtingeno Wij doen nogmaals een oproep tot onze leden om alles, wat U weet omtrent deze Gentse figuur ons te laten geworden e Hartelijk dank!

•

Van een Gentenaar in Argentiniëo Uit het heemkundig tijdschrift "El lazo- De Schakel" nr 204-205 Buenos Aires, 1972, noteren we: "Als "Ghendsche Tydinghen" hier aankomt is het steeds alsof steller dezes weer langs de Gentse straten en pleinen gaat, en hij hoort weer de beiaard, na meer dan een kwarteeuw afwezigheido Deze gehechtheid aan Gent moet niemand verbazen: wie in Gent geboren is en in Gent geleefd en geloofd heeft, zou zulk een stad ooit kunnen vergeten?"

MEDEDELING: We hebben het genoegen aan de leden mede te delen, dat de statuten van de Heemkundige en Historische Kring Gent verschenen zijn in de Bijlage .van het Belgisch Staatsblad van 23 november 1972o

BIBLIOGRAFISCHE·· SPROKKELINGEN • "Gent een Stad van alle Tijden" door Patricia Carson, Gaby Danhieux en Godelieve De Schryver~· Formaat: 13,5 X 2Q,5 cmo·- 158 blzo - 101 ·foto's -StratenQ}än.o:

Uitgegeven in 1972 door Story-Scientia -Gent., Dit boek bestaat eveneens in een Franse uitgave: "Gand ville de tous temps" en een Engelse versie ·"Ghent a town for all seasons .. "· · Prijs~ 180 F

* Jaak Van Schoor: Een Huis voor Vlaanderen., Honderd jaar Nederlands beroepstoneel te Gent, 310 blzo Te bekomen: Kc.N .. So 1 St ... Baafsplein, Gento

Prijs: 150 F

* Kultureel-·Ja.arböek voor- de Provincie Oost-Vlaanderen 1971 .. '·Dit. boek kan besteld worden door storting v~~ 250 F op PoRo 907 .. 62 van de Provincie Oos~-Vlaëlnderen, Verkoop Druksels, Griffi.e, Gouvernementstraat 1.té Gent (185 F voor de leden van l<ulturel.~ verenigingen, indien de bestelling gebeurt via het --sekretariaat van hun verehing) o In de Eerste band hebben we volgende bijdragen: Akademische proefschriften over de geschiedenis van de provincie Oost-Vlaanderen en het gr~afschap Vlaanderen voorgelegd aan de Belgische universiteiten (1921-1960) door Lico E. Dhont •. De sites van de Cisterciënserinnenabdij O.. L .. Vrouw-ten-Bos (1215-1797) door Cyriel Vleeschouwerso De zin van de lokale geschiedschrijving door Profo Dro Wo Preveniero Ag.r·a.r·isch·e en sociaal-ekonomische toestand en bevolkingsevolutie in het Land van Dendermonde tijdens de tweede helft der.XVIe eeuw, door Lic .. Leo Pee., --·De stakingen te Gent. (1872-1902) doo~ Lico Wout~r,_-Steen hout - Kunstschilder Hubert Malfait, door Ho Waterschoot., In de Tweede band: ·"Een huis voor Vlaander.en: Honderd jaar Nederlands beroepstoneel te Gent" doör Drso J·., van Schoor .. *$".Schoonheid en Welvaart van Gent·" in: De Mandel, deco 1972, blzo 3 eov~

* "Albert Baertsoen, 1866-1922" 38-40..

. .

~in De Mandel, dec .. 1972, blzo

• Fredericq-Lilar Marie: E:en achttiende .eeuws JPatriciërshuis te Gent: Het Huis Falligan, in: De Woonstede door de eeuwen heen, nro 16, dec .. 1972, blzo 34-60 (tweetalig)

22o

Je Decavele; Onze Lieve Vrouw metde inktpot, in Toerisme

in Oost-Vlaanderen, 89-92

""21é-jg~·-rir··~-·-s;-·sept-okto

1972 1 blze

* Fo Van Tyghem, Het genootschap La Concorde en haar afgebroken verenigingsgebouw t~· Gènt, in! Gentsè bijdragen tot de Kunstgeschiedenis en Oudheidkunde, deel XXII (î969-1972) 1 blzo 19-89c

* Pc Kluyskens, Opnieuw centraal in de belangstel].ing, De Sint-Pietersabdij, in: De Gentenaar 18oXIIo72 blz~ 8 26oXIIo72 blzo 8 2o Io 73 blzo 8 8o Io 73 blzo 8 BIBLIOTHEEK EN ARCHIEF

'-._/

* El lazo, De Schakel, nro 203 novo 1972 1 Buenos Aires, 24 PPo neo 204-205 7 deco 1972, .28 PPo

* Cataloog Tentoonstelling Religieuze Kunstschatten en hun Archief gehouden in de kerk op 7 en 8 augustus 1971 ter gelegenheid van het 750-jarig bestaan van de parochie Zaffelare,·4o, ~estencildo

* Gent Werkt, Openbare werken & bouw verwezenlijkingen en p~annen,

Jano 1972, nro 16

* Gent werkte Haven van Gent

Ekon9miscne Expansie

Welvaart,

Okto 1972, nro 19o GENT IN DE SPIEGEL VAN ZIJN DAGBLADEN

* Op 9 december 1972 werd te Brugge

~n de galer~j. Garnier de bibliotheek en het handschriftenkabinet van wijlen Baron Charles Gill~s de P~lichy v~rkochto Deze bibliot~eek bevatte talrijke historische werken in verband met Gento Vermoedelijk hebben wel sommige lezers belangstelling voor de behaalde prijzen van enkele boekeno : DIERICX ChoLo: Mémoires sux;- les Lois, les coutumes et les privilèges des Gantoiso La topographie à.e l'ancienne vilIe de Gand: 1700 F DIERICX Cho Ló: ~Memoires sur le droit public et politique de la ville de Gand: îSOO F KERVYN DE VOLKAERSBEKE: :Les églises. de Gand: 3200 F SANDERUS Ac: Flandria illustrata (uitgave 1641-î644: 170o000 F VAN VAERNEWIJCK Mo: Van die beroerlicke tijden.in die Neder.. ·landen, Gent, Annoo~, 1881: .4000 F ··

VAERN:EWIJCK Mo: D'e :Histo'rie van Belgis 1 Gent 1.829: 1800 F ·Brief van Elisabeth Tudor aan Jan van Hembyse ( 30 december 1578): 36000 F Brief van Margg.retha van Parma aan de Raad van Vlaanderen (6 mei 1.562): 20000 F Brief van Graaf Egmor~lt aan Filips II ( 30 mei 1566): 24000 F Brief van Willem van Nassau aan Jan Hembyse (Delft 8 januari 1584): 30000 F Bij deze prijzen moeten 20% kosten gerekend wordene Wij verheugen er o~s om_, qat ~nkele werken door het Stadsarchief Gent en door de Bibliotheek van de Rijksuniversiteit werden aangekochte Ook het Rijksarchief te Brugge, de Stadsbibliotheek van Brugge, het Museum-Plantin-Moretus en de Stadsbibliotheek van Doornik kochtèn een aantal werkeno Het hoogste bedrag werd behaald door het Antiphonarium-Pompeius en Sfbrandus Occo: 650 000 Fo We betreuren, dat enkele waardevolle werken voor ons ·land en voor de gemeenschap definitief verloren zijn gegaano VAN

Nog meer over deze veiling in: Het laatste nieuws ,van 27 o XIo 72 blzc 2 en va:ç. 12oX:IIQ 72 blzo 2, ~Het Volk van 12oXIIo72 en De Gentenaar van 22Q.XIIo72 blzo 6 · ·

Dat het ··Belfort eindelijk zal gerestaureerd worden lazen we in het Laatste Nieuws van 16~17oXIIo72 blzo 15

• Eén interessant artikel over "In --~e Gentse verkoopzaal van

begin 19e eeuw" leert ons"welke boeke,. gravures, tekeningen hier zoal anderhalve eeuw geleden op.eribaar verkocht werden, cf o De Gentenaar van 13oXIIo 72 blzo~ 7 · *Van de grote onbekende.Gentenaa;rs, die een straatnaam verdienden, waaronder August Wagener, ~aan ·-wie grotendeels de inrichting van het Sto Baafsmuseum te danken is, en Profo Oscar Pyfferoen, die na talrijke JTIOeilijkheden een uiterst bezienswaardige tentoonstelling van klein ambachtswerk wist te organiseren, lazen we een beknopte biografie in De Gentenaar van 19aXIIo72 blzo 7 • Over het Kultuurbeleid door Schapen Vandewege in de rotonde van de opera, zie De Gentenaar van 27oXII.o72 .blzo 7o We zijn verheugd het volgende te vernemen: " De stad moet het kultuur-historisch patrimonium vrijwaren, of het nu graag doet of niet; onze monumenten -en kunstwerken uit alle vorige eeuwen~ mo~ten bewaard b:Iijven"o In verband hiermede: "Volgend jaar 'een pa·ar musea opnieuw open te Gent" in Het· Volk van 2oio73 blz .. 3Ö • Een korte inhoud . van·· dé tbéspraken gehouden ter gelegenheid van de opening van de fototentoonstelling "Gent gisteren" verscheen in De Gentenaar van 28eXIIo72 blzo 6

24o • Nog een interessant artikel: "Aan Huize Sto .:j·an de Deo wórdt nu ook een revalidatiecentrum toegevoegd" in: De Gentenaar van 4oio73 blzo 6 • "Wordt kwartier van Lieve-haven verloederd? Wat komt er in de plaats van afgebroken huisjes?" zie Het Volkvan 22eXIIo 72 blzo 10 * • * * * • ·AANVULLENDE LEDENLIJST 352o 353o 354o 355o 356o 357o 358o 359o 360o 361o 362o 363o 364o 365o 366 o 367o 368o 369o 370o 371o 372o 373o

Dhro Ac Bracke, Tulpstraat 52 9000 GENT Dhro Lo Bruyneel, Ooievaarstro 87 9000 GENT Mevro Co Cloquet, Krijgslaan 124 9000 GENT Dhro De Geyter, Frans Spaestraat 42 9000 GENT Dhrc Ao De Grauwe, Koning Leopold II-laan 50 9000 GENT Mejo Jo De Schryver, erevelstraat 57 9000 GENT Dhro Lo Detemmerrnan, AnsoNavetstro27 -1650 BEERSEL Dhro Lo De Vos, Stationsstro 12 9000 GENT Dhro Ro Diegenant, Burggravenlaan 8 9000 GENT Dhro Bo Dobbelaere, Belvédèreweg 163 9000 GENT Dhro Eo Ediers, Huidevetterskaai 49 9000 GENTDhro Wo Eggerrnont, Kineastlaan 50 9030 WONDELGEM Mevro Eo Guiette, Dro Van Bockxstaelestra·17 9002 LEDEBERG Mejo Lo Huylenbroeck 7 Dukkeldarn 16 9000 GENT Dhr o Ao Impe.ns, Tercoignel aan 38 1170 WATERMAAL Mevro Ro Lerou-Bekaert, Hofmeierstro2 9000 GENT Mejo No Luc, Nekkersberglaan 686 9000 GENT Dhro Ac Mast, Ossenstro 63 9000 GENT Pastoor Go Nollé, Meulestedesteenweg 522 9000 GENT Dhro LoRossignol~ Slinke Molenstro 57 9000 GENT Dhro Schrans, Brusselsepoortstro 7 9000 GENT Dhro Jo Sergeys, Keuzestro 22 9810 DRONGEN ~?4o bhro Ro Slosse, Rysenbergstro 2 9000 GENT 375o Dhro Go Ternmerrnan 7 Ferrerlaan 212 9000 GENT 376o-Dhro Cho Van Burrn, Smidsestraat 85 9000 GENT 377o Dhro Mo Vandamme, Eeklostraat 242 9910 MARIAKERKE 378o Dro Van der Heyden, Polderdreef 21 9720 DE PINTE 379o Dhro Ro Van Driessche, Steenweg 248 9731 EKE 9000 GENT 380o Mevr" Do -Van Hauwe, Prins Boudewijnstro4 381o Prof~ J~ Van Werveke, Nieuwstraat 12 9820 ST-DENIJS-WESTREM 382 o Dhro ··wo Verhul st, Drongenhof 38 9000 GENT 383o Dhro Ro Verstraete, Jordaenslaan 1, 9820 ST-DENIJS-WESTREM 384o Dhro Ao Ylen, Zwijnaardsesteenweg 25 9000 GENT 385" zus· ter Agnes, Groenen Briel, Kliniek H" Familie, 9000 GENT

* • •

* •••

ENDTSCHE-TYDTNGHEN

Maandblad van de He.emkundige- en Historische Kring v.z.w.

芦GENT>>

Jgo 2 U 0

f e bruari 1973

INHOUD

Voordracht en mededelingen Napoleon De stanbe rg Verfraaiing van het Stadsbeeld Alfons Van Werveke Een goed voorbeeld voor Gent Enkele terechtstellingen Gent in de spiegel van zijn dagbladen Vraag en antwoord De Fototentoonstelling "Gent gisteren" Discografie Lezers schrijven Bibliografische sprokkeling en Bibliotheek en archief Aanvullende ledenlijst Spe ciaal Steunfonds

verantwoordelijke uitgever: M. STEELS St . Lievensdoorgang, l, 9000

GENT

Elke auteur is alleen verantwoord e lijk voor zijn bijdrage

路 Sinds 18 60 waarborgt het Gemeentekrediet

volledige zekerheid . hoge rentevoeten uitmuntende diensten

Sparen bij het

UW SPAARGELD IN GOEDE HANDEN

25 26 30 32 38 39 40 42 45 46 46 4~

47 47 49

~~E~ dJ~

zeker en vast!

'~.r

'._-;:."

oo (Y)(Y) coc枚 -c 路 -o c

~ \.)(j Ol

:l ..r:. " ... ...a u

路-u

Vl -

..;

:L ....c VlO...

25~

HEEMKUNDIGE EN HISTORISCHE KRING GENT VoZoW-.

Ere~Voorzitter:

de Heer Dro Po Rogghé

Voorzitter~

Go Eebbelynck Secretaris: Mo Steels

Onder~Voorzitter:

HoCollumbien Penningmeester: AoVerbeke

Secretari2.at~

Sint-L.iev·ensdoorgang 1 Gen te.· Tel

Postrekenin.-1~

'1.050473') Heemkundige en Historische Kring Gente

256769o

Lidgeld: :lSO F per. jaa.ro ft========~·~:========~======================================n

:~ n

g !:

Aa VERBEKE :

"::

ALLE

OP zc:;D ..?.\G 25

r.:~l'~ART

t97 3 OM tO U 30 IN DE BOVENZAAL VAN

"HET DAMBERD" KOOPJ\!MARKT 7 GENT, VOORDRACHT DOOR DE HEER D~

PRENTK.c~RT,

BELA~JGS'IiELLENDEN

:: "

VAN AKTUALITEIT TOT DOKUMENT&::

ZIJN HARTELIJK 111ELKOM 1

" ::

·=~=====~~~===~=~=============~=~============================

~'Jij

her.ir:;.neren e.1:- onze leden aan dat op zondag 25 februari 1.97 3 o!·ls geacht J.id 9 cl.e Heer Hespel zal spreken over "Gent tn het A"i::las Goetgebuern rr;et diaprojectiec In de bovenzaal -..ran "H..:;t Da.mbE::rd Koor:-;markt Gento

Hf~t

gelc~id be~oek 2 ..:::-n t'.t:·t Oudheidkundig Museum van de Bijloke zal doorgaan op z~nda9 8 aprilo De leden die wensen deel te nemen a~n dit geleid bezoek en nog niet ingeschreven zijn kunnen dit doen op de ve~gadering of dit schriftelijk mededelen a&n het secrctar~?at. ~nkel voor de ledenl

HERNIEUIJTNG Vlû'1 HE'E LIDHAATSCltAP

De ledeng die hun lidmaatschap voor 1973 nog niet hebben hernieutvd 1 uorden eJ:.' aëir. heri.nne1:·d dat dit nummer het laatste is dat zij ontvan~]en-:. Opdat: ~3ij 1·;.et tijdschrift verder regelmat.ig zouden o,;:_;_·tv2.nqen c:J.2:1cn zj_j hun lidgeld ten laatste op 15 maart ~973 te vereff8neno Even herinnerc~: ~inimum ~50 F te storten of pver te schrijven op PCR no '1.050473 "Heemkundige en Historische Kring Gent V.Z.W." Ons speciaal steunfonds wacht nog altijd dankbaar op verdere spijzing! Dj_egenen die hun lidmaa.-l:schapsbijdrage vereffenden zullen hun lidkaart in loop van de maand februari toegestuurd krijgeno De liefhebbers worden er tot slot attent op gemaakt dat sommige illustraties Uit. ons tijdschrift afgedrukt werden op licht karton genre· bri stol .. Deze zijn te verkrijgen op de rnaandelijke vergaÇieringen bij de penningmeester aan de weggeefprijs van 5 J:i'·het stukeo

penningmeester~

ERRATUM . . Ons januarinummer droeg het nummer jgq 2 nro î3o De leden gelieven dit te vli jzigen in jgo 2 nro 1o Dank u4'>

----------------------------------~-----------

26e.

NAPOLEON DESTANBERGo

Napoleon Destanberg werd geboren te Gent op 7 febru~ri 1829o Zijn ouders behoorden to·1: de kleine middenstando Destanberg zingt laterg Mijn moeder was een groenselvrouw 1 Pk En heb mijn afkomst niet vergetena 'k En voel daarover sp5_ j t noch berouw, En vriend én vijand mag het wetenn Zij bracht mij op als liberaal? Ik heb haar leven goed onthouen, ~k Wensch dat haar voorbeeld en haar taal Die zijn van alle groenselvrouwen~ Na de stadsschool bezocht hij de Rijksmodelschool in de Hoornstraato Daerna volgde hij de lessen aan het Atheneum en behaal ...-· de er dé eerste prijzen in de retoricae Na een tijd de lessen in de rechten aan de universiteit te hebben gevolgd, verliet hij de hogeschool~ Destanberg werd dichter en dagbladschrij·· vero Hij werkte enige tijd mede aan het vooruitstrevend dagblad "De Broedermin", dat in 1848 te Gent v:as opgericht .. Daarna werkte hij een tijdje in Den Haag bij een Franse kranto Het stijve Den Haag. icon Destanberg niet bekoren; hij kwam terug naar Gent en v,'E:rkt::e nu mede r1an enkele bladen,> Hij werd lid van de maatschappij HDe Ponteinisten" :- vertaalde enkele toneelstukken en schree~f voor deze toneel vereniging het drama in drie bedrijven '·La.urens Cos ter" : dat in 1.854 voor de eerste maal werd opgevoerd'"' D2stanberg speelde ook toneel en genoot als acteur veel bijval._ Dê.al.~na was hij een tijdje verbonden aan het "Nationaa]_ Tooneel n in A.nt~rverpen als toneel speler en toneelmeestera Rond ~858 ~s hij opnieuw te Gent als opsteller van het "Journa1 de Gaiîc!"'"' 1\fat later wordt Destanberg ook belast met de redactie van HDe Stad Ge:1t" dat verscheen van 1859 tot î889 en enkel een na2lXC\i2J:·andering Wét8 van het blad "De Broeder... min" .. Hij bleef in deze èubbele betrekking tot aan zijn doode Na zijn huv·Jeli~jk vest.igde hij zie·:; op cte Hoge vJeg te Sint-~ Amandsberg"' I-E.j had ~ijn woning "Vl.:i.egenburcht"' gedoopt, omdat duizenden v~_iegen werden :~ _üLgetrokken door de afval van de naast zijn woning gelegen paardenslachterij van zijn stiefvader Geiregat, die var.. de geslachte paarden "Gentse bloen~·· de" maaktec, Na de dood van Fe1ix Boone, hoofdopsteller van "De Stad Gent", op 31 december '1870 kwarn er verandering in het beheer van de krant., De opvolger van Boone was noch Vlaamsvoelend noch volksgezindo Heel wat artikels v2n DeEtanberg gingen naar de scheurmand .. Dit heeft de laatste jaren het leven van Destanberg vergalde " Men legde zijn pen aan kluisters 7 zijn stem werd tot zwij .... gen gedoemdo Hij zweeg~ hij boog het hoofd: er waren thuis zes monden te spijzen"' Het was gedaan met de vrolijke lachen-de zanger van weleero Hij dichtte geen blijde liedjes meerc 1

Hij treurde en zweeg" schreef Ladewijk De Vriese over deze periode., Zoals we reeds zegden, stierf Destanberg in september 1875 nauwelijks 46 :aar oud., Talrijke maatschappijen woonden de begrafenis bij, waaronder de Melomanen, het Willemsgenootschap, de Fonteinisten, ~e Orphéon, het Van Crombrugghe genootschapö Onder het voorsitterschap van Karel Verbessem~ voorzitter van het "Nationaal Tooneel" werd een comité opgericht om een gedenkteken ter nagedachtenis van Napoleon Destanberg Óp te richtene Beeldhouwer Isidoor De, Brucq, die zijn atelier had in de oude kapel van het St., Kathelijne Godshuis, maakte het medaillon, dat geplaatst werd op het grafmonument op het gemeentekerkhof te Gento Het graf is gelegen rechts aan de ingang van het kerkhofo In 1875 stierven nog Rosalie Loveling ("1834-"1875) 7 bouwmees-ter Louis Hinard ( 1.80t..-·187 5) en de advocaat Pier re de Baets o Beeldhouwer De Brucq maakte ook het praalgraf van Minard (een treurende maagd mei.: een i:nmortellenkra.ns in de hand) en de portretten in medaillon van dokt~r Snellaert en Minard~ Onder het voorzittersschap van P., Verbauwen~ gemeenteraadslid~ werd in 1.9o-i een comité opg~richt met als doel de borstbeel~ den van Hipo Var. Peene en van Napo Destanberg te plaatsen in de pas opgerichte Nederlandse schouwburg, gebouwd door Edmo De Vigne., In m;:,_art '1902 pad een galavertoning plaats, waarop "Mast en D-anneeJ.s" drama in vijf bedrij'•J-en en zeven taferelen door No Destanberg en "' s P.vonds in de Mane'~ blij spel me·i: zang in een bedrijf door Ho Van Peene en muziek van KoMiry werden opgevoerdb De beide borstbeelden werden gemaakt door beeldhou\ver Theo Soudeyns en gegoten in brons door de kunst-bronsgieter L?d~· Goossense

•

Napoleon Destanbe~g was een veelzijdige persoortlijkheido In dit zo kort leven heeft hij bui tenge\·Toon veel geproduceerd; i:Je staan ve.J:s tomd door de massa gedichten en toneel werken, die uit zijn pen vloeiden . . Des·i.:anberg mag terecht als een van de vruchtbaarste van de Vlaamse schrijvers van die tijd worden beschouvvd o Destanberg schreef honderden volksliedjes, liederen en toneelstukjes voor de scholeno Bijna al zijn liedjes, voor het volk geschreven op gekende ariats, waren spoedig populairo Velen kennen nog zijn lied De Jongens van Gento Voor eten, drinken, zingen, springen, Wie is er nooit zijn leven beu? Wie kent er ' t fijn van al die dingen? Wie vlecht al d'anderen den queue? ït Zijn de jongens van Gent, t Is ~t volk van Artevelde~ Zij zijn als machtig helden Toch overal bekend 1 t Is ' t volk van .Arte11·eld~~ •t Zijn de·jongens van Gent~· 2

Wie Wie Wie Wie

kan zich houdt er kan geen peist er

uit den zak verblijden? van geen lang discours? armen mensch zien lijden? op zijn arme broers?

Wie houdt er van geen kwade tonge, Die alles afspiedt, alles pluist? En wie veracht de kromme sprongen? Wie heeft voor spreuk: recht voor de vuist? Op de prijsuitdelingen van de Gentse stadsscholen werden jaarlijks werken van Destanberg uitgevoerde Een groot aantal teksten werden gecomponeerd door zijn vriend Karel Miry (1823-1889), de componist van "De Vlaamse Leeuw"" Van Destanberg verscheen: Bundel koren, getoonzet door K" Miry, Bundel Volksliedjes voor de Gentsche S.tadsscholen getoonzet door KQ Miry, Fabelen en Gedichtjes, Koren voor Meisjesscholen .. Muziek door Ko Miryo Destanberg schreef ook enkele feestcantates, WoOo Jacob van Artevelde door Fc.Ao Gevaert gecomponeerd .. De cantate werd uitgevoerd bij de inhuldiging van het standbeeld van Jacob van Artevelde in september 1863 in aanwezigheid van Koning Leopold I en de koninklijke familie" Men verzekerde, dat Destanberg zou gedecoreerd worden; hij werd echter niet gedecoreerde Tot hen, die hem daarover hun spijt uitdrukten, bekende hij Gedecoreerd? Het vragen? ' t Is onnoodig, Ik laat het kruis voor wie het geerne zieto Ik vind dat lint aan ' t knoopsgat overbodig, Al staat het fraai op menig zwart habito Ik ben te vree in ' t leven mij beschoren, En zing ik mee een ongekunsteld lied, Dat komt omda'k voor ' t zingen ben geboren, En 'k vraag daarom de decoratie nieto Zoo Zoo Zoo Zoo

lang lang lang lang

het volk zal strijden en zal lijden, ons Rome een dwangjuk zetten wil, zal ik aan ' t recht mijn sterome wijden, zwijgt nooit mijn needrig volkslied stil.

" !"Iet voorliefde schreef Destanberg voor de kinderen en hij altijd zorg in de stukjes, die hij voor hen vervaardigde, de lelijke kanten van het leven te verbergeno Geen bedriegers, geen leugenaars, geen verkwisters, geen slechtaars schilderde hij daar in af, maar altijd oprechte, waarheidsbeminnende, naarstige, eerlijke lieden, gevoelige harten tot weldoen, troosten en lachen gereedo Zijn kinderstukjes zijn vol zonneschijn en bloemen, vol schaterlachen en dansen" schreef Jozef Van Hoorde in "De Eendracht" in 187 5 o Napoleon Destanberg schreef ook voor het volk in de volkstaal~ In zijn liederen voor volwassenen sprak hij een andere taal .. Hij zong voor hen van mensenwaarĂ e, eer en vrijheido In zijn werk komt hij op voor de belangen van de kleine man, zoals in De Werkmanskiel, Zonder de Werkman 7 Wat ik wil, 'ne Vlaamsche Werkman, Goedkoop, enzc Sterk klinken zijn

dro~g

verzen: Het-volk verdraagt geduldig di.e verachting, Want ' t volk is. groot,· lijk al wat eewig iso Gij, die verwaand den werkman durft versmaden, Aan zulken dwaas-richt ik vooral mijn liedo M·en zal geen vleierij in mijn gezang ontwaren, Geboorte geld~ niet meer en vrij is ieder menscho Ik wil dat meri het volk en den werkman vereere; Ik wil dat geest en deugd op de ~ereld regeerel 'k Heb altijd voor het volk gezongen, Voor ' t volk zoo menig hertlijk liedo 'k En hou van geene kromme sprongen, Van Fr~nschen wind en hou ik nieto Als dagbladschrijver was Destanberg ook betrokken in de politie]<e strijd: hiervoor schreef hij een aantal scherpe hekel-liederen: ( Al de lib~~ale liedjes en gedichtene Gent 1866)o Tevens was Destanberg een vlijtig medewerker aan de Volksalman~k uitgegeven door het Willemsfondsc Dest-anberg zou geen Gentenaar geweest zijn indien hij ook niet hield van pret en vermaako Hiervan getuigen zijn liederen Het Gentsche Bier, De Bieren, De Gentenaars op reis, Het Vrijen en zijn boekje "Het Boeksken der Teerlingen" door Hoeberleboeo Ook voor het poëtische trilde de stem van Destanberg: In ' t Woud, De Doerenhaag en de cantate De Maaiers ge'toonzet door Peter Benoito Voeg bij dit alles nog een ontelbaar aantal gelegenheidsgedichten en we .. staan voor een zeer ·uitgebreid oeuvrec Maar toch is het nog niet al: Destanberg schreef daarbij nog honderd dertien toneelstukken, waarvan 63 van één bedrijf, de overige van 2, 3, 4, 5 tot 10 bedrijveno Het is onmogelijk ze ,.hier ai· te vermeldeq, enkele werken mogen toch vernoemd worden Anne~r~ie of de gev,olgen eener goede opvoedinga Blijspel naar Clairville, 1854 ; Elena, drama met zang in ·vier· bedrijvena Muziek Ka Miry; - De dubbele Jachto Blijspel in één bedrijfo Met zang; Drie kalotten voor een hoofd~ Kluchtspel met zang in één bedrijf; De Kies-revolutiea Tonëelspel·met ·zang in één bedrijf; 4::'Maria van Bourgondiëo Zangspel in vier bedrijvena Muziek Ko . . ·~"':.[-··

~~cy;

. .

Mast en Danneelso Dramà in vijf bedrijvena Muziek Ko Miryo Dit werk werd meer dan honderd maal.-opgevoerd ; Poets wederom Poetso Toneelspel. met~ z_ang in twee bedrijven Macbeth naar William Shakespq.ere;: De Ellendelingen~ Drama in l{aS taferelen naar Victor Hugo; Baudewijn Hapkin (in samenwerking met KaOndereet)lyrisch drama; De Boerenkrijgo Toneelstuk in vijf bedrijven en negen taferelen; Verder nog : ~acob van Artevelde, Dè Voddenraper van Parijs, Frans Ackermano

30a

Destanberg stichtte met Edmo Hendrickx het "Nationaal Toneel van Oost-Vlaanderen''o Het gezelschap speelde in 1865 in de Hof van Plaisance buiten de Dampoort, wat later speelde de toneelgroep in de zaal Minardö Voor verdere details willen we de lezers verv-Jijzen naar de studie van Van Schooro Tenslotte schreef Destanberg nog: Pruoens Van Duyse: zijn leven en zijn werk, Leopold Io Sa vie et son règne, Ho Van Peene en z~jn werken, Felix Boone: verspreide werkeno Om beter de betekenis van Napoleon Destanberg te begrijpen willen t'l/e vermelden, dat de Vlaamse gezelschappen te Gent tot ongeveer 1840 meestal Franse stukken speelden of vertalingen van Franse en Duitse werkene Ho Van Peene was de eerste, die in L841 een Vlaams toneelwerk schreefo We moeten ons ook de periode tussen 1850 en 1875 trachten voor te stellen: de huidige massa-media ontbraken, in veel gezinnen kwam geen kranto Hierdoor had het lokale meer ruimte en meer belango Ladewijk De Vriese vertelt, dat in die tijd te Gent een "pleïade kunstzangers leefden, waaronder Henry Gevaert, vader" die er een eer in stelden Destanbergs liederen op alle grote concerten voor te drageno Destanberg heeft een voorname rol gespeeld in het ontwakend Vlaams cultureel leven te Gento Nu er weer belangstelling ontstaat voor het volkslied zou het wenselijk Z1Jn, dat beroepsmensen onderzoeken welke liederen van Destanberg heden nog bruikbaar zijno Mo STEELS Bronnen: Werken door Destanberg (bibliotheek RoUoGo) De Eendracht, tijdschrift voor·letteren, kunsten en wetenschappene (jaargangen 1875 en 1876) LoLievevrouw-Coopman,- :Hulde aan de nagedachtenis van twee Vlaamsche Tooneelschrijvers, 1902 LoDe Vriese, De Volksdichter Napoleon Destanberg herdacht,19L6~ J., Van Schoor, Een Huis in Vlaanderen . . Honderd jaar Nederla!4~ beroepstoneel te Gent,1972o

* * • * • VERFRllAIING VAN HET STADSBEELD In onze kranten werd ons onder de titel "Gentenaars verplicht gevels te verfraaien" kond gemaakt van het feit dat het Stadsbestuur een verordening heeft uitgevaardigd waarbij de Gentenaars voortaan verplicht kunnen worden maatregelen te treffen om hun woningen met afhankelijkheden in een behoorlijke staat van uitwendige netheid en fraaiheid te brengen~ Bravo! Wij zullen zeker de laatsten zijn om deze maatregel af te keuren., Verder lezen wij met veel genoegen: "Deze beschikkingen hebben tot doel het algemeen uitzicht van de stad qua fraaiheid en. netheid te verbeteren en aldus bij te dragen tot een aantrekkelijke woonsfeer hetgeen niet verder zonder invloed is op de toeristische aantrekkingskracht van de stad ... Aldus zal tevens het uitzicht van de gebouwen, die een belangrijk kultuurpatrimonium uitmaken, waarvan de Stad houder en

bewak~r

is, aan een betere verzorging Z1Jn onderworpen, hetgeen een.vrijw,-aring uitmaakt van het desbetreffend historisch erfdeelo" Opnieuw:_ Bravo! Het klinkt zéér schoono Het kon wel overgenomen zijn uit "Ghendtsche Tydinghen"o Mààààroooo de beste pre~k is nog altijd het goede voorbeeld en wij moeten dan toch met spijt vaststellen dat hi.~rin het Stadsbestuur schromelijk faalto De Gentenaar die ga:at wandelen in zijn stad én dan eens het uitzicht.beziet'van "die gebouwen die een belangrijk kultuurpatrimonium uitmaken waarvan de Stad houder en bewaker is", heeft slechts zelden red~n om zich te verheugene Dan kan hij· Oomo zien dat het Stadsbestuur het goed vindt dat vlak naast het Gravensteen, op de gevel van de vismijn, lichtreclames geplaatst wordeno Dat het enig geklasseerd gebouw dat wij be~itten op de Koornmarkt "De Wapens· van Zeeland" ing~Sl9te-iî zit: ·in een soort houten barak die volgeplakt -iS- met schreeuwende reclames die pijn doen aan de ogeno Het n•.r'óreken" op 1 de Vrijdagmarkt is er niet beter aan toeo Ook het uitzicht van qe Drie Torens van op Sto Miebielsbrug is grondig bedorven dooe·een hele·serie wansmakelijke reclameborden tegen-de zijgevel van Sto Niklaaskerko Wij zullen verder niets zeggen van de moord van het Rabat en de onnoemelijke aanslag op onze kathedraal, maar als wij dan horen spreken van "die' aantrekkelijke woonsfeer die niet zonder invloed is op de toeristische aantrekkingskracht van de stad", dari moeten wij dan toch weer denken aan de hoop walgelijke vuiligheid die bij voorkeur in het toeristisch seizoen waar te nemen is op de Lieve aan de o:nthoofqingsbrug, op enkele meters vanwaar de toeristen het Gravensteen in oge11:schouw nemen·. Nu is'het wel z<!> dat de Burgemeester ons bij de opening van de fototentqonstelling "Gent Gi-steren" verteld heeft dat "Gent geen stad is waar de -toeristen moeten komen naar kijken" en dat legt da.rl. misschien veel uito Op het ogenblik dat het Stadsbestuur de bevolking er toe aanspoort mede te heYpen de stad te verfraaien, laat het op diverse plaatsen monsterachtige reclameborden plaatsen, zo bvbo op de stemmige .Prondelmarkt in de schaduw van St-Jakobskerk! Wie houdt men hier voor de gek? Is hier dan voor een beetje geld alles en iedereen te koop? Worden aangelegenheden die een dergelijke ingrijpende invloed uitoefenen op de "fraaiheid" van het stadsbeeldvoorgel~gd aan de Commissie voor Monumenten en Stadsgezichten? Indien niet, waarom niet? Indien wel, wat denkt de Commissie daar over? Op het congres van "Europa Nostra" dat doo,çging te Brussel in Juni 1.971 werd een speciale zitting gewijd aan deze irriterende "bezoedeling" van onze historische steden en landschappen door een niets ·ontziende wansmakelijke publiciteito De laatste jaren worden wij de oren zot 9eraasd met "Kultuur" ..

32., Het is al "Kultuur" wat de klok slaat, maar onze Ministers van Kultuur en onze Schepenen van Kultuur kunnen blijkbaar niet verhinderen dat ons kultuurpatrimonium voor een beetje geld verminkt wordto Dàt beletten is ook kultuur, en dan nog wel van de beste soort! Indien wij nu eens wat minder gingen praten over Kultuur en ze wat meer gingen beoefen~n?oooo Citaat: Le Veau d'Or est taujours debout (Méphisto)

• • • • • ALFONS VAN WERVEKE (vervolg) Ongeveer hetzelfde kan gezegd worden aangaande de ruinen van de Sto-Baafsabdijo Reeds in ~902 zien we een eerste boekje van de pers komen: Bouwv~llen van de Sto-Baafsabdij, Gids/ Guide du visiteur des Ruines de l'Abbaye de s., Bavon, gevolgd door herdrukken van 1905 en '1908., Nadat Van Werveke van zijn ter plaatse gedane ontdekkingen verslag uitgebracht had ('1910) en het zogenaamd Museum voor Stenen Voorwerpen ingericht, liet hij in ·19'12 (vooravond van de Wereldtentoonstelling!) de 4de vermeerderde druk van zijn gids verschijnen, natuurlijk met ditmaal een rondleiding door het Museumo Vertalingen volgden het volgende jaaru Van de later op de markt gebrachte gidsen vertoonde die van 1936 nauwelijks enige wijzigingo Pas in 1951 kon men van een volledig herziene uitgave spreken., Het scheelde maar een haar of we hadden warempel vergeten dat Van Werveke ook het Oudheidkundig Museum te "conserveren" hado Inderdaad bepaalde zijn taak zich hoofdzakelijk bij dat "bewaren" van het gebouw en zijn inhoud, alleszins zolang het Museum aan de Lange Steenstraat ondergebracht waso Voor de reeds genoemde Gand, Guide illustré schreef hij een artikel getiteld Musée d'Archéologie (1) naar alle waarschijnlijkheid om in de vervanging te voorzien van Hermann van Duyse's Catalogue du Musée Archéologique de Gand, Gand,-:t886., Ongelukkig genoeg was ons museum verre van ideaal behuisd in de gewezen kerk van het Karmelietenklooster, ook wel klooster van de Vrouwenbroers genoemdo Vandaar dat door verschillende stemmen de vrome '11vens geuit werd voor de zo waardevolle als kwetsbare verzameling oudheden naar een meer geschikte en vooral "gezonder" onderdak uit te zien .. Wie dacht u die als eerste de gedachte opperde. de collecties over te brengen in een voor dat doel herstelde Bijloke-abdij? Een gebouwencomplex dat de Stad in ~9~2 voor de CoOoOo gekocht hadc Het "Oudmannekenshuis" dat er sedert het einde van de 18de eeuw in ondergebracht was verhuisde naar het Lousbergsgesticht zodat men nog v66r het uitbreken van Oorlog '~4-18 met de restauratie van de erg gehavende gebouwen kon beginneno Zoals te verwachten was moesten de aangevangen werken in de oorlog stopgezet wordene Voor heel lang trouwens, want het zou ~920 worden eer men de handen opnieuw uit de mouwen zou

_s-t_ekene Die vrijwel onpersoonlijke MEN wa.ren d~ -Commissie van Toezich.t op de herstellingswerken. w.q:arvan Jo Casier de voorzitter was; bouwmeester Ho Geirnaer't en de z'iel van 'de verwezenlijking: onze Alfonso . Om niet alleen week- en zondag, doch tevens dag ·en nacht bij de hand te zij_n, verliet hij op 13-1.0-'1923 zijn :huis aan de Ekkergemlaan om op de werf - in geen paleis - te komen wonen ( tot 4-3-1.925')o Helaas, niettegenstaande de-klaarblijkelijke goede wil van die meerkoppige MEN vorderden de werken slechts met een heel traag slakkengangetje, zodat geen maand voorbij ging zonder dat van die stand van zaken in de pers en in de Gemeenteraadszaal alles behalve welluidende echo's te·vern~men wareno Om de een en de ander wat wind uit de zeilen te nemen besloot de Stad het Museum dan toch maar officieel te openeno Een opening die plaats greep op 28-5-1.928 in tegenwoordigheid van HoHoKaKc HoHo de Hertog en de Hertogin van Brabanto Een erg voorbarige opening trouwens want wegens de maar al te noodzakelijke voortzett~ng van de onderbroken werken sloot men 's Museums poorten opnieuw gedurende de maanden januari en _februari 1.929o Werd het· 1930 eer_ de Baudeloozaal kon geopend worden; 1.931 eer de mooie ~71.5-za~l, wi~r artistieke zoldering sedert 1920 op overplaatsing wachtte, voleindigd was; 1932 om nog steeds-:te breken en te makeno Voor de zoveelste keer veroorloven we ons ons verhaal te onde~ breken en enkele jaren achteruit te gaan om op de 2de verdieping van het Schepenhuis van Gedele te gaan vernemen wat daar ondertussen met de directie van het Archief gebeurd wusó In 1916 overleed archivaris Vo Van der Haegheno Had Z1Jn adjunct Van Werveke enige kans zijn "baas" op te volgen? Vraagtekeno Werd voor de bezetting van die post Dro Vo Fris uitgekozen uitsluitend omdat hij e~n academisch gegradueerde was? De waarheid zal _wel te zoeken Z1Jn in het feit dat de Stad meende Van We~veke bet~r-te kunnen gebruiken buiten dan binnen het i\.rchief. Wat zeggen wil dat men .hem ook het conservatorschap toevértrouwde Va.Jt.- dé overige geschiedkundige gebouwen van de stado Meer nog dan voorheen bracht deze nieuwe werkkring mee dat hij ziel-i ging ·bezighoudèn met de Gentse toponymie en wat daarm~e vërbähd houdt·.,; ... Hoe dan ook was hij een der eersten - of de allereerste - om belangstelling op te brengen voor de trieste fysionomie van een aanzienlijk gedeelte onzer 1.9de eeuwse --straatnamen en om tegelijk een gloedvol pleidooi uit te spreken ter gezondmaking van die sedert de Franse Overheersing zo doodzi~k geworden toponymiee Niemand zal ontkennen dat zijn wekroep zo maar in dovemansoren terecht kwam (remember de Straatnamencommissie Fo Desmedt- o. van Hauwaert- Jo Vermeulen)o Weli;waar kwam men ertoe wat te dokteren aan enkele foutief gespelde namen, kwam men ertoe sommige k~eupel geworden historische persoonsnamen in ere te herstellen, kwam men ertoe wat de borden betreft van een handvol personages te vermelden welke hun titel of ambt· was (ik denk ooao_ aan Koning Albertlaan, Keizer Jozefstro, Hertog Jan zonder Vreesstro, Baron Ao Verhaegenstr., ~o Fr.D. Roose-

34o

veltlaan, Bisschop Triestlaan, Burgemeester Braunplein, Schepen Andrieslaan, EE9fo Po Fredericqstro, Vaandrig Sneyssonestraat) doch van zijn redelijk en gemakkelijk uit te voeren voorstel op de borden eveneens iets over hun curriculum vitae mee te delen, zou helaas nooit iets in huis komeno 'Akkoord dat het in 1919 uitgegeven werkje (2) nog geen volwaardig straatnamenboek-kon genoemd worden alhoewel het overloopt van originele en rationele gedachten en wenkeno Een. proef op de som? Toen Dro Vo Fris in 1925 in opdracht van de Schepen van Onderwijs zijn als prijsboek bedoeld De oude Straatnamen van Gent schreef aarzelde hij geen ogenblik ruimschoots gebruik te maken én van Van Werveke's boekje én van diens talloze aantekeningen (3) die deze in zijn bureau in de Lakenhalle bewaarde (4)o Zoals bekend vergastte Fris ons kort daarop op een tweede prijsboekje: De historische Persoonsnamen der Straten van Gent~ Dat onze Conservator van meet af aan ook zuiver toerisme belangstelling opgebracht heeft wordt maar al te duidelijk bewezen door de drukwerkjes waarvan de 2de uitgave dagtekent ~an augo 19J.2: Gand et 2 demi-journées/ Gand en 4 demi-journées/ Le Port de Gand I Les environs de Gandl Prix 10 centimes (met platte grond; uitgegeven met het oog op de Wereldtentoonstelling van 19 '13) ., De Oorlog 1 14-'18 diende echter achter de rug te zijn eer hij, daadwerkelijk gesteund door Schepen Eo .Anseele, een "Inlichtingenkantoor voor vreemde bezoekers" in de benedenzaal van de Lakenhalle kon inrichteno Praktisch gelijktijdig stelde hij die bezoekers pretentieloze brochuurtjes ter beschikking waarvan ons jammer genoeg ook maar de 2de editie bekend zijn:-Gids voor den Vreemdeling te Gent/ 4 Wandelingen I april 1923; - Guide de l'Etranger à Gandl 4 Itinéraires I Zodo; - Ghent Visitor's Guide Book/ Four Itineraries/ augo 1923; brochuurtjes die weldra uitgroeiden tot volumineuzere boekjes: remember de 40 blzo grote Ghent the City of Monuments, the City of Beguinages, the _f_i ty. of Flowers o o o"' published by Ao van Werveke, Secretary, 1925, wellicht voorafgegaan door: Bezoekt de Stad der Bloemen, de Stad der Praalgebouwen, de Stad der Beqijnhoven. ( z odo) en door: Gand, la Ville des Fleurs, la Ville des Monuments, la Ville des Béguinaqeso Edoch, Van Werveke verwezenlijkte op toeristisch gebied meer dan dat! Te Brussel stichtte hij de Vereeniging van de Belgische en de Luxemburgsche Steden tot bevordering van het Vreemdelingenverkeer, een vereeniging die langs lijnen van geleidelijkheid uitgroeide tot een volwaardige ministeriële Dienst: het Commissariaat--generaal voor Toerismeo ChoLo Diericx; Profo Po Fredericq, Pro Claeys, Fro de Potter en Prudens Van Duyse werden door het zgo dankbare nageslacht onderscheiden met een straatnaamgevingo Terecht want inzake Gentse geschiedschrijving hebben zij een boel prestaties op hun erelijst mogen vermeldeno ·

35o Alfons, die zich zoals hierboven aangehaald in geen geringe mate met de Gentse topöniemen beziggehouden heeft - wel integendeel, zou ik denken- wac}?.t:nog·steeds .. op~ een gelijkaardige offici~le erkenning van zijn verdiensten~ Zélfs het houten (of was het er een van kartón~) herdenkingspiaatje dat gedurende een· zekere tijd op de deur van een der zaaltjes (5) van het Bijloke Museum gespijkerd.was, werd meer dan îO jaar geleden weggenemeno Het waarom van die verwijdering? Mochten de (schaarse) bezoekers van het uniek gebouwencomplex niet vernemen dat dit complex hem een en ander te danken heeft? Laat .ons vurig hopen dat men op een schone dag het besluit neemt het plankje (of was ~et een stuk karton?) uit zijn duistere schuilhoek te voorschijn te toveren, niet om het opnieuw op de deur te spijkeren maar om het te vervangen door iets in een wat eerbiedwaardiger materiaal uitgevoerd en voorzien van een wat serieuzere teksta Iets in de aard van : Alfons van Werveke 1860-1932 I geschieden oudheidkundige : stampte van 1920 tot 1930 dit Museum uit de gronde Jam111er dat zo'n plaatje niet meer dan een paar woorden en een paar getallen mag bevatteno Anderszins zou er kunnen aan herinnerd worden hoezeer de man uitblonk· door ·zij·n geen mate kennende bedrijvigheid, uitzonderlijk gekenmerkt door een ongemene belangloosheid,-een buitengewoon waàrheidsbesef, een uitgesproken rechtvaardigheidsgevoelo .Zijn belangloosheide Wie anders dan hij zou eraan gedacht hebben zonder er een rode cent voor op te rapen gedurende meer da·n e~n decennium. aan 4 kranten - Gazette van Gent; Het Laatste ..... Nie':J.W~, _Vooruit; La Flandre libérale- week na week een Oudheidkundige Kroniek ·~ Chronique archéologique te bezorgen? . Naar ruwe schatting een SOOtal verschillende om ter belangwekk~nde praatjes. Praatjes _die door iedere lezer te begrijp·en, te smaken en te waarderen viel; praatjes die niet zelden een menigte reacties teweeg brachten, zelfs uit hoeken uit dewelke men die allerminst zou v~rwachten: van de nauwelijks· geletterde werkmano Zo groot was het succes van en de navraag naar die opstelletjes dat de auteur ervan een 84tal tot een boek bundelde (6) o Na zijn dood werd een _tweede bloemlezing kroniekjes uitgegeven, doch ditmaal op een andere leest geschoeid (7)o Zijn rech.tvaardigheidsgevoel o Ik weet niet of Van Werveke er veel voor zou gevoeld hebben om deel uit te maken van de stand der blauwbloedigeno Had hij het wel gedaan, dan zou hij zonder enige twijfel· in zijn adellijk wapen een bezige bij gevoerd hebben .en voor devies gekozen: Recht voor de Vuisto Als hij ervan ove:c_tuigd was een go.~~q-~ zaak te dienen verdedigde hij zijn standpunt zonder aan.ziens des persoons; al moest hij het opnemen tegen om het even welke overheid, of die plaatselijk was of landelijko .Hij· ontzag noch zijn politieke tegenstrevers noch de vrienden uit het eigen kampo · Kwam de (historische) waarheid in het geding, dan aarzelde hij zelfs niet·de meningen en stellingen van zijn directe superieuren aan te valleno

Vooral als het erop aan kwam

z~Jn

Stad .en dier patrimonium te

verdedigen vergat hij wetens en willens een blad voor de mond te nemen., "Heeft men te Brussel geen geld meer voor Gent? Moeten al de millioenen der schatkist voor de hoofdstad dienen, voor t s Konings r1ont des Arts .. .,"? ·u Zou men deze felle verwijten aanhorend zich niet in het jaar 1973 wanen? Toch is de noodkreet ruim 70 jaar oud, geslaakt op de plaats waar eens het schone Pakhuis prijkte~ de funderingen van een Vlaamse Schouwburg gesloopt werden en die van een Postkantoor met ongeduld verwacht .. Welke waarde hij aan dat "recht voor de vuist" hechtte moge blijken uit een incidentje waarvan de echo's in de toenmalige pers nog te vinden zijne 1928 .. De muurschilderingen in de refter van de Bijloke zijn 3 jaar geleden ontdekt, doch nog steeds wordt erover gesproken, geschreven, gelogeno Een gerucht doet nlo de ronde als zouden die schilderingen ontdekt zijn door personage uit de kunstwereldo Stellig geen onbekende voor Van Werveke, wellicht een arolleg a, "-..-/ een vriendo Geen beletsel voor hem om ervoor te zorgen dat "de keizer gegeven wordt dat des keizers is": "Hen vraagt ons of het waar is dat Het Laatste Avondmaal ontdekt werd door den heer X .. Wat geeft .dat? Maar aangezien namen worden genoemd zijn we wel verplicht de juiste toedracht der zaak mede te deelen .. De heer X heeft pas de schildering gezien nadat ze geheel ontbloot waso Reeds meer da~ 30 jaar geleden hadden wij bemerkt dat rond het meest oostelijk venster kepers te zien waren (.,.,.,) en roode grondkleuro Met toelating van het College en op gunstig advies van de Commissie lieten wij de kalklaag verwijderen door den versieringsschilder Jan Van Melle .. ' t Is hij die eerst den apostel ontdekte en vervolgens al de personages ontblootte .. In de Gothische zaal ( 8) heeft men de.oorspronkelijke schildering gedeeltelijk weergeyonden ( .. ooo) ' t Is een jonge, verstandige metselaarsknaap, Ao Van Neder, die sporen van de versiering vond en de opdracht kreeg de versiering verder te ontbloo~en .. Ziedaar de waarheid! Men moet elk geven wat hem toekomt, ook aan de nederigsteno (Onderstreping van ons)o Commentaar overbodig! Koppel gerust aan deze schone karaktereigenschappen een dienstvaardigheid waarop niemand, de volslagenste leek noch d~ onbeholpenste krantenlezer, ooit een vergeefs beroep deedo D~arvoor was hij te veel schoolmeester geblevën;· tot het einde van zijn leven toeo Schoo~meester als museumcicerone, als kroniekjesschrijver, schoolmeester als voordrachthouder, als gezinshoofdo ''Enfin, - et ce n • est pas son moindre méri te .:... Alphense Van Werveke, archiviste-paléographe aux Archives de l'Etat, à Gand, sont devenus historiens, les leçons et l'exemple de leur père n'y ont certes_pas été étrangers"e(9) Niet alleen het noodlot is onverbiddelijko De wet is het niet mindero De leeftijdsgrens bereikt hebbend werd Alfons Van Werveke verzocht zijn pensioen aan te vrageno Dit gebeurde op 30-3-î929o Op 9-î2-î929 werd hem dan ook met ingang van 1-11930 eervol ontslag verleend uit zijn ambt van Conservator

37o der Musea van Oudheidkunde en der geschiedkundige Monumenten., Daarenboven werd hij gerechtigd de eretitel van zijn ambt t~ dragen.,· stàdsarchivaris Dro Ho Nowé 7 sedert 8-4-1929 .lid van de Commissie van het Bijlokemuseum, volgde Van Werveke op., Deze laats-te werd verzocht het mandaat van Dro Nowé als Commissielid te voltrekken, mandaat dat ·eindigde op 3î-12-1932o

Natuurlijk betekende pensionering voor de ere-conservator geen dolce farniente., Met eenzelfde onverminderde ijver, met eenselfde aanhoudende belangstelling, met. eenzelfde warme geestdrift bleef hij pluizen, vorsen, schrijven., Regelmatiger en veelvuldiger dan ooit. te voren werden de krantenredacties op de vruchten van zijn activiteit getrakteerd: Het Kloosterwezen.onder het Oud Bewind; ~3 oktober 1932; Over de Aflaten, hun Betekenis; ~14 oktober., Waterwerken in_de Middeleeuwen; 15 oktober., De Kloosters onder het Oud Bewind; Stichting en Stichters; 11 en 18 oktober., Een week later droeg men·hem naar zijn laatste rustplaatso In stil te ( 10) o M., van Wesemael

Noten (1) Afzonderlijk uitgegeven met P., Bergmans, Ancienne Abbaye de la Byloke., In 1928 een Duitse uitgave: Das archeologische Museum in Gent., (2) Ao Van Werveke, De Namen van de Straten der Stad Gent,

Gent, 1.919o (3) Deze en nog ontelbare andere aantekeningen werden na Van Werveke's dood aan het Stadsarchief geschonken., Daar maakte men er zijn werk van _ze volgens de behandelde materie in 1233 enveloppen t~ b~rgeno Deze zg., Nota's v.,w. vormen een onuitputtelijke bron voor elke zoekgrage bezoeker, de vorsende student niet in·het minst., (4)

Een anecdote de moeite waard vermeld te worden: de concierge van het Belfort-Lakenhalle, de heer Vanderbeken, die ervan overtuigd was dat- Fris zonder het medeweten van Van Werveke dezes .document~tie in de Lakenhalle berustend, raadpleegde, gaf aan wie het h9ren wilde lucht aan zijn verontwaardiging: " Een echte schande dat ze achter de rug van die beel te goede meneer Van Werveke in zijn "schoven"- gaan snuffel:en!!!" Gewed dat de klacht nooit Van- Werveke ter ore i.s gekomen?

(5) Bedoeld wordt het zaaltje (&op het plan) dat de rijkste verzameling trappalen van het land herbergto Meer dan_.30 trappalen tot verschill€nde stijlen behorend, Gents we~k zijn en voortkomen van op.het einde der -19de eeuw in de stadskuip gesloopte woningen (ooa. uit de Sto-Jansstro, de Regnessestro, de Korte Ridderstro); Renaissance, Loctewijk XIV,XV en XVI, Empireo U ziet het Van Werveke interesseerde zich niet alleen voor gevels, ijzeren balustraden, sloten sleutels en deurklopperse

38o (6) Bijdragen tot de Geschiedenis en de Oudheidkunde van

Vlaanderen, Uitgave van het Willemsfonds, nro 164, Gent, 1927

....

(7) Gedenkbladen uit het leven onzer Voorouders, Uitgave van het Willemsfonds, nro 171, Gent, 1936o

(8} Zaaltje 5 op het plano Is sedert een jaar of 2 niet toegankelijk voor het publieko De schilderingen die niet meer bestaan, vertoonden naar boven toe kronkelende wijngaardranken die heiligenbeelden ondersteund hadden, ooao van de Ho Catharinao t9) Nécrologie Ao Van Werveke, Revue belge de Philologie et

d'Histoire, T. XII, No 2, po 513, par Fro-LoGanshofo (10)Van de 4 dagbladen waarmee de overledene meegewerkt had, waren er 2 die een fatsoenlijk In Memoriam neerschrev~n: Het Laatste Nieuws en de Flandre~ De Gazette van Gent had bepaald iets degelijkers mogen levereno Voor Vooruit met zijn armzalige 10 regeltjes tekst was krenterigheid troef geweesto

* • • * •

EEN GOED VOORBEELD VOOR GENTo Gent zou er bepaald geen kwaad aan doen zich wat meer te laten inspireren door haar kultuurbewuste zusterstad Bruggeo In Brugge is men ernstig aan het overwegen de rei die onder het Zand loopt weer open te leggen en er brugjes over te bouweno Dit verrijkend plan zou dan toelaten rond de stad te vareno Ook in Gent bestaat er een plan de Plotersgracht in het Patershol weer open te leggen en er de oude brugjes over te bouwen, maar ~it plan komt niet van het Stadsbestuur dat het altijd bekeken heeft met koele, vijandige blikkeno In Brugge denkt men aan de bouw van ondergrondse parkeer~laat sen buiten de stadskern, een voor de hand liggende oplossing die ook in andere beschaafde steden reeds verkozen werdo In Gent bouwt men liever in de hoogte in de stadskerno Het is immers zo veel lelijkero Ook het Stadsbestuur van Brugge is niet blind voor economische noodzakelijkheden, noch ongevoelig voor havenproblemen, maar dààn weet men sinds lang wat men in Gent nog moet ontdekken: het enorm belang en de fantastische mogelijkheden van de toeristische industrie die in de toekomst steeds meer en meer uitbreiding zal nemen en wellicht één van de belangrijkste industrieën zal worden die de locale bevolking in zijn geheel ten goede komt en vele duizenden mensen ter plaatse werk verschafte In Gent me.t· zijn fantastisch toeristisch kapitaal denkt men nog altijd in termen van nieuwe fabrieken.

39o

ENKELE TERECHTSTELLINGEN TE GENTo 9 December 1.773o

Zekeren Jan Franci~s van Egroo:, geboortig van Haeringen in Veurne-Ambacht en Paulus Werlé, geboortig van Gulick onder Keulen, door e~gene bekentenisse beleden hebbende verscheyde Kerk- en andere Dieften met Braeke te hebben begaen, zyn eergisteren door Myne Edele Heeren Schepenen van der Keure, dezer Stad veroordeeld geweest om van aen het Stadhuys tot op de Koorn-merkt op eene Horde gesleept te worden, aldaer aen eenen Stok gewoelt en gebrand te worden tot dat er de dood naer volgt, ende hunne doode Lichaemen alsdan ter gewoone GerechtPlaetse vervoert te worden om aldaer,andere tot voorbeeld, op een Rad geleyd te worden~ 2 Mei 1774o Zekere9 Emanuël Dirkens, oud 20 jaeren, geboortig dezer Stad, door eygene bekentenisse beleden hebbende op 23 december laet~ leden op eene schrikkelyke wyze vermoord te hebben Marie Muys, weduwe van Pieter Blondeel en Anna Gerrits, haere Nichte, is door Myne Edele Heeren Schepenen van der Keure gevonnist om eergisteren van aen het Stadhuys op eene Horde gesleept te worden tot op de Vrydag-merkt en aldaer door den Scherprechter levendig geradbraeckt, twee-mael langs wed~r-zyden. van het Hoofd met eenen yzeren Haemer geslaegen, den Hals met een Mes afgesneden en het Hoofd 1 t eynde dies op eene verhevene yzere Pinne gesteken te worden, daer naer des zelfs dood Lichaem vervoert te worden ter gewoone Gerechts-Plaetse, aldaer geëxposeert te blyven op een Rad ende het Hoofd op een gelyke Pinne boven het zelve Rad gesteken te worden, zynde voorders verwezen in de Kosten van zyn gevang, Proces ende misen van Justitie ter Tauxatieo 4 Brumaire jaar îO (26 october

~801)o

Den î brumaire zyn alhier acht persoenen overtuygt van differente dieften, openbaer geweld, binden,· etco geguillotineerdo Onder dezelve bevonden zig dry gebroeders, welkers vader ook onder de beschuldi~den was en door de jury vry verklaerd iso Hunne moeder is gecondemneerd om zes uren ten toon te staen en 24 jaeren gevang en hunne broeder, nog maer ~6 jaeren oud zynde, tot 20 jaeren gev~ng en zes uren ten toonQ (Ontleend aan de Gazet~e van Gend) Horde: mat van gevlochten tenene

MoSo

40o

GENT IN DE SPIEGEL

VP~

ZIJN DAGBLADENe

In het "Standaärct''.::..gedeel te van "Dë Gentenaar" van ~ts januari 1973 lazen wij van de hand van RoHo Marijnissen een pertinent en moedig artikel, getiteld: "Moet his-torisch Gent sneuvelen voor S-baan?" Het zou goed zijn dat zo veel mogelijk Gentenaars het lazeno Voor ons bevat het feitelijk niet zo veel nieuws, maar het kan we~ ontnuchterend werken op diegenen (en ze zijn nog veel te talrijk) die zich nog illusies maken over de bedoelingen van de mensen die Gent gaan aanpassen aan de moderne tijdo Schrijver heeft het over het NoMoBoSo-gedrocht, genaamd NoordZuid-verbinding, alias S-baan, waarover wij het zelf'hadden in ons vorig nummer van "Ghendtsche Tydinghen"o Maar niet alleen dààr overo Ook over de gedachtengang van onze gezagdragers en de methodes die men schijnt te willen gebruiken om de toekomstplannen voor Gent op te makeno En die zijn bepaald revelerend en onrustwekkendo Het gaat in het bijzonder over een vergadering waarop de Burgemeester de leden van de Koninklijke Commissie voor Monumenten en Landschappen (niet te verwarren met onze stedelijke Commissie voor Monumenten en Stadsgezichten) voor overleg had uitgenodigd o De leden van die Commissie wiens taak het is te waken over het kultuur- en kunsthistorisch patrimonium van ons land, zullen wel even vreemd opgekeken hebben wanneer zij de Burgemeester van het historisch Gent hoorden verklaren dat monumentenzorg niet mag uitgroeien tot fetichisme en dat het niet erg is een mo9ie oude gevel te slopen als hij maar niet uniek iso Verder zullen zij zich waarschijnlijk afgevraagd hebben welk . nut hun Commissie nog heeft wanneer zij de Burgemeester horen vertellen dat hij haar adviezen naast zich kan neerleggen en naar goeddunken handeleno De techniek die Burgemeester Van den Daele gebruikt om een vergadering te leiden zou niet deze zijn die men normaal mag verwachten in een democratisch regime en schijnt van dien aard te zijn dat vele mensen die "nee" willen zeggen van pure consternatie hun mond houdeno Schrijver van dit·artikel bestempelt deze vergadering als een "monoloog"o Toen een lid van de geïnviteerde Commissie van Monumenten aan de burgervader vroeg of hij dan van oordeel was dat het Stadsbestuur met het advies van een wettelijke en ter zake bevoegde commissie alleen maar rekening dient te houden voor zover het naar de zin van de burgemeester is, kreeg de interpellant te horen dat hij niet gevraagd werd en het dan ook kon afstappene Alhoewel de Heer Marijnissen meer begaan is met het oude Gent dan met de manieren van de huidige burgervader, is het voor hem toch duidelijk dat het behoud van het karakter van onze stad voor een deel afhankelijk is van de humeurigheid van de Burgemeestero Men kan zich natuurlijk de vraag stellen of die andere 40 gemeenteraadsleden dan werkelijk niets in de pap te brokken hebben?

41"

Steller van het artikel gaat verder: "De beslissingsorganen zijn ingewikkeld geworden~··· ·ze ·zijn· d:>ok verziekt door politizeringo Men tracht een winstbelovend plan door verschillende hindernissen te loodsen .. Wordt h~et afgewezen, dan zet men onder bescherming van politieke mandatarissen toch dooro (Bemerking van ons:· Denk maar aan··het eerst -a-f-gewezen-·parkeercomplex in volle stadscentrum)o De herrie tussen meerderheid eri· oppO"sitie is immers dagelijkse kost, en eenieder weet-dat de pot en de· ketel-even zwart zijno . Wij zouden willen eindigen met een ei taat van Prof o ·po Kluyskensdat we reeds eerder vermeldden, maar sommige zaken mogen wel meer dan éénmaal onder de aandacht gebracht worden: "Politieke invloed leidt tegenwoordig meestal tot faciliteiten bij het vernietigen van ons kultureel patrimonium". Ho Co

• Uit "Een historische optocht te Gento In ' t jaar der Wereldtentoonstelling."-._in .. D.e.Gentenaar van 10.1o73 blzo 9 noteerden we: Hoe het dart ook is gebeurd, we kunnen het allen jammer vinden dat onze zo grote stad sindsdien (~9~3) één historische stoet wist op te brengen nlo deze van ·t949 "Duizend jaar Gent" waarover geen mens meer spreekt. • Het Stadsbestuur heeft paar projecten op zak voor wandelstraten verscheen in Het Volk van ~8 januari 73 blzo 29o • Eens beroemd en nu vergeten, Oude Rederijkerskamers, in: De Gent.enaar van 5 februari 73 blzo 6 • Over "Gentse Karnaval vroeger en nu" kan men lezen in De Gentenaar van 8 februari 73 blzo 6 • ' t Verleden niet vergeteno Gedenkplaten en -stenen aan Gentse gevels: in: Het Volk van ~8oio73 blzo 32 en in Het Volk van 8 februari 73 blzo 31 werd de figuur van Maurice Van de Putte behandeld. • Niet bekend en dus onbemind, Figuren uit de Gentse geschied€nis in De Gentenaar van 3/4-II-73 blzo 8 behandelde de figuren van Gustaaf De Merre, componist, Van Zevecote, dichter en de geschiedschrijver Justo Billieto • Gents Wijkcomité Patershdl! vechten voor prettig leefmilieu verscheen in Het Laatste Nieuws van 7oiio73 blzo ~3 • Mooie realisatie van COO-Gent, Dienstencen.trum "Ten Hove" Begijnhofdries n° 9 voor bejaarden geopend; in De Gentenaar van 10/~1eiio73 blzo 6 en in Het Volk van ~0}11oii blZo 1.4

• Over het nieuwe audio-visueel spel Gent en Keizer Karel ·dat:-·- beg-int op 7 april ao s .. in de Lakenhalle van het Belfort kan men lezen in De Gentenaar van 9 oii.o 7 3 blz.,. 6 .

42.,

VRAAG EN ANTWOORD VRAAG NRo 31 van Ch. Fassin

~~~-~~~~~-~~~-~~~~~~~~!-~E-~~-~~~~~~1 In zijn "Gent van de eerste tijden tot heden" Deel IV blzo 325 zegt De Potter: "Aan het Hof of de Wapens van Engeland, nevens het hoekhuis der Zonnestraat geven de Gentenaren de naam van •t Boerenhol"o Tijdens de gedane opzoekingen voor een ikonografische studie van de vier zijden van de Kouter, kreeg ik kennis van onderstaande gegevens, die mijn geloof in de juistheid van de Potter's gezegde aan het wankelen brachteno 1° Uit een AoBo van î738 kan men vaststellen dat de genaamde Xavier Cappens een goed bezat aan de Schelde gelegeno 2° In 1775 wordt een aanvraag gedaan tot het vervangen van de voorpoort van het Hotel "De Wapens van Engeland" genaamd het Boerenhol en de toelating luidt dat de nieuwe poort (het _ geldt hier het ijzeren hekken door De Potter vermeld) ".,oo moeten worden egal gesteld met den muur oftefassaè.e van dE=n huyse van wijlen Baron Coppensooe" Bezat Cappens twee eigendommen op de Kouter de eene aan de Zuidkant, de andere aan de westkant gelegen? Of geldt het hier één zelfde eigenaaro In dit laatste geval hapert hier ietso . Aangezien de Wapens van Engeland eigendom waren van de "Godshuyse aermen ende capelle van de Vllolwevers" is er misschien hierover iets te vinden in het archief van de Wolwevers? 3° Volgens de Potter kocht Bern~rd Champon, die in 177.5 aan de Noordkant van .de Kouter een herberg hield, een eigendom aan de Zuidkan:t waar hij onder de benaming van "Hotel Royal" een afspanning inrichto

'----../

In 1785 vraagt Mylord Champon "o .. o wonende in het Hotel Royal (dat aan de Zuidkant van de Kouter was gelegen) de poort langs het Boerenhol te verwijden en te verhoogenoooo" Men moet hieruit besluiten dat "co langs het Boerenhol .... " betekent naar de Westkant ! 4° In 1789 verzocht dezelfde Champon" ...... op een deel van de qront van dierer en ter plaatse alwaer zich actuel b~vint eenpoorteen eenen blinde-muuroooo gaerne construeren eenen huyse .. o .. " Dit wordt hem toegestaan maar''.,? .. de Kornisse moet komen op de hoogte van de goote van den huyse daer nevens sta~nde wezende actuellyck een kaffeehuys komende naer den kànt van het Bóerenholooo" Op het plan bij de aanvraag gevoegd is de blinde muur Westwaarts van het te bouwen huis afgebeeld.,

43. Champon eigenaar geworden v·a,n-· het Hotel Royal in 1.785 bezat dus n·evens zijn· hotel; een grond door een blinde muur van de Kouter gescheideno

Aangezien het "îio.tel Royal westwaarts aan liet Hotel Van den .Hecke paalde lag deze grond dus aan de oostkant van het hotelo Op de grond van ikon6grafische dokurnenten kan men uitmaken dat het hotel Borluut door Sanderus in zijn Flandria Illustrata a:f~·?'::-beeld door Champon als Hotel Royal werd ingericht.

Dé hov~ngen . van het ~otel Borluut bevonden ~ich oostwaarts van het Hotel èn waren door een muur van de Kouter gescheiden; hoogstwaarschijnlijk de blinde muur door Champon vermeldta Dit huis moet, volgens toestemming die a~n Champon wordt verleend, worden opgetrokken e.en bes taande "Kaffeehuys"o

nevens .

5° Nogmaals het Boerenhol! . In het Stadsarchief berust een tekening die de niL!uwe ingang voorstelt die aan het "Grand Théa.tre" van Sto Sebastiaan in 1812 werd aangebouwde Nevens deze ingang, dààr waar later de Schouwburgstraat werd aangelegd is het "Hotel d'Angleterre" afgebeeld ! Het stond dus niet op de hoek van de Zonnestraat! 6° In 1.822 vraagt "Charles· Facon, Agent d' affaires du Boerenhalo

pouvoir faire des changements à.ce

b~timel)t

sur l'Escautt9oo"

Wie· speelt dat klaar? VRAAG NRo 32 van Jo KÓninck~ Wie van onze lezers kan mij documenteren over het oude huisje aan de hoek.van de Sto-Jacobsnieuwstraat en de Gildestraat? Alle gegevens,ook fotografische, betreffende het huisje zijn welkomo Betreft het soms (één van de?) Drij (H)eemerkens waarvan sprake is in ·Deel VII van De Potter? A propos die .naam (H) eemerkens, verzwakken die drie· mèt de verklaring die in het jongste Tydinghen nummer gegeven wordt aan de Vier Heemerkens (= Heemskinderen) 1 ---w

VRAAG NRa 33 van Jo Van Waesberghe In de handboeken over bouwkunst wordt wel gesproken over de Scheldegotiek, maar het betreft meestal losstaande kenmerkeno Kan één van onze leden mij soms niGt helpen aan een goede en volledige definiti~. omtre~t· deze bouw~tijl? VRAAG NRo 34 van Ho Collumbien· Ao Wie zou zich Gentenaar durven noemen en "Het Vliegerke mee

zijne Stirt" niet kennen? Wij weten wèl dat voor de muziek het wijsje "Das war in Schöneberg in I"lonat Mai" van Wal ter Kollo gebruikt werd, maar kan iemand ons vertellen van wie de tekst is? Deze is noch van Karelke Waeri zoals velen menen, noch van Walter De Buck zoals ander.en denken, maar van wie dan wel?

44o Er werd eens de naam geciteerd van Pol Lenaerts, maar klopt dat 1 en zo ja wie was die Pol Lenaerts? Bo Een ander Gents liedje bij uitstek is "De Stirkste Man van Gent"o Ook in dit geval zijn wij nog niemand tegengekomen die ons met zekerheid kon vertellen wie de auteur iso Meestal spreekt men van Pol Speeckaert (on ne pr~te qu'aux riches) maar ook dit schijnt maar een min of meer waarschijnlijke gissing te zijn. Wie kan hier klaarte brengen? ANTWOORDEN, waarvoor wij onze lezers oprecht danken, zijn te sturen pgao Rabatstraat 10, 9000 GENTo ANTWOORD OP VRAAG NRo

Nogmaals de "Vier Eemers"o Van Iro Roels ontvingen wij de volgende tekst die hij ontdekt heeft in "De Gazette van Gend" van 11 februari 1790: "•oo een Huys, stede ende Erve, midsgaders eene gekallante Hostelrye, genaemd de Vier Eemers, zoo de zelve met de PorteCochère, stallingen en voordere toebehoorten, open dependentiën, aerdwortel ende naegelvast gestaen en gelegen is binnen dese stad Gend ten voorhoofde in de korte Rudderstraete by het Belfort, aen de t:ene zyde houdende den Hoek nae de Paradeplaetse en ter andere gehuysd Francies van Hoorbeke, sorteerende ten Landlt>öeke, ·van de Quotidianie van So Michiels Fo147 ond~rhouden ·-··wordende by d'Heer Co de Vos, aldaer belast met 2o schelle. 11 gro courantgeld 's jaers Land-Ceyns, ten Boeke van het Huysgeld bekend Littera So No L49, ter eerste keusse ingesteld op ~150 pond gro Wisselgeldoooo" Wij denken dat deze tekst definitief een einde stelt aan de gissing2n en wij nu zonder aarzelen mogen zeggen: Vier Eemersstraat = Korte Ridderstraato ANTWOORD OP VRAAG NRo 25 door Fernand Collumbien De munteenheid in de Nederlanden onder het Oostenrijks bewind was de Brabantse gulden .. Deze gulden was ingedeeld in 20 s*uivers (sols) en de stuiver in î2 penningen (deniers)., Voor de stuiver kent men ook op zeker moment de indeling in 4 oorden (liard) en van een oord in 12 mijten (maille) De omrekening in goud-frank 1914 moet gebeuren op basis van 441 gulden = 800 goudfrank- hetzij 1 gulden = 1,8·14 goudfrank In handelsdokumenten, maar niet in officiële rekeningen, kan men in die periode nog bedragen vinden uitgedrukt in vlaarnse pondeno Zij zijn dan altijd voorafgegaan van het teken L en î vlaams pond = 6 Brabantse guldene ANTWOORD OP VRAAG NRo 29 van Ho Collumbien door J., Decavele De Heer H_., Collumbien zal graag met ons instemmen wanneer wij van oordeel zijn dat de gegevens van ridder Diericx nopens de burggraven van Gent (in zijn Mémoires sur la ville de Gand, dloi

. 45a

(Gent 1814) p8 42-48) bezwaarlijk als de meest recente stand van het historisch onderzoek kunnen doorgaanc De.~~rste

die een grondigQ studie aan deze kasteleins heeft gewijs was 'Vl.:. ·BLOMMAERT, Les cha.telains de Flandreo Etude d'histoire consti tutionnelle (Gent 191.5.) ·Enkele correcties hierop werden gebracht door J., VAN ES, Eqkele kritische opmerkingen· . bij Blommaert~~s genealogie der Gentse Burggraven, - Hand., Maatsch., Gesch., Oudh., Gent, N .. R.,, VII .(~1953) ,,. 65-67 o Dr., E., WARLOP, in zijn veelgeprezen werk De Vlaamse Adel voor 1.300 (2 dln, 3 banden, Handzame 1.968) heeft de hele, stamboom van de Gentse burggraven aan een nieuw kritisch -onderzoek onderworpeno In dlo I, Po 260-267 7 en dl., II, bdo 1, p., 235 e.,v., komt hij, met betrekking tot de door de Heer Collumbien genoemde personen, tot de volgende conclusies: ZEGER I, zoon van Wenemaer I, was burggraaf van "1120 en wordt voor het laatst vermeld in 1.122., Zijn dochter Alicia huwde met Hugo d'Encre, die uit hoofde.van zijn vrouw het ambt van burggraaf van Gent uitoefende en daarom HUGO I wordt genoemd., Alicia trouwde een tweede keer me·t· Steppe van Viggezeleo Hun . oudste zoon was Zeger, die als ZEGER II in 1~89 voor het eerst burggraaf van Gent wordt genoemd maar later afstand deed van zijn ambt -om in 1200 Tempelridder te wordeno Zeger II was gehuwd met Petronnella van Kortrijk., Hun oudste zoon was ZEGER III, burggraaf vanaf 1.200o Uit het huwelijk van Zeger III met Beatrix van Houdain sproten 8 kinderen, onder wie HUGO II (burggraaf van ~227 tot zijn overlijden tussen september en 26 november 1232)o GERAR.D DE DUIVEL en nog 6 ANDERE BROERS• Hugo II trouwde met Oda van Champlittee Hun oudste zoon was HUGO III, burggraaf vanaf 7 mei 1234, overleden tussen december ~264 ~n april 1265. ANTWOORD OP VRAAG NRo 30 van EePo De Pue door Jo De Poortere Het beeld stelde Sto Bavo voor., ~6de·eeuws werk in Balegemse steen uitgevoerde Het bevindt zich nu -sterk gehavend- in de refter van de Sto Bavoabdije Niet te verwarren met het Sto Bavobeeld, in Doornikse steen, dat zich.eveneens in die refter bevindt en van de abdij zelf, afkomstig iso

......... -··- .. .• • ··-' * •

DE FOTOTENTOONSTELLING

"~~NT

GISTEREN"

De fototentoonstelling "Gent Gisteren" gehouden in de Generale Bankmaatschappij op dE Kouter van 28 december 1972 tot 28 januari 1.973 kende een reuzesucceso Meer dan dertienduizend personen brachten een bezoek aan deze tentoo~stellingo We menen hieruit te mogen besluiten dat de Gentse b~volking belangstelling he~ft voor het verleden van haar stad, dat deze bGvolking eenparig een pol~tiek van behoud en restauratie van .de oude Gentse gevels en gebouwen verlangt en dat de Gentse bevolking alles wat het kunstpatrimonium in gevaar zou kunnen br~ngen,

verwerpt~

Weinig Gentenaars weten, dat in 1.902 op het stadhuis te Gent een tentoonstelling van oude zichten van de stad werd inge-

richtb De tentoonstelling werd ingehuldigd door Prins Albert en prinses Elisabeth op 12 juli ~902o Deze tentoonstelling ·kende een onverhoopte bijval; zo dat de duurtijd eerst bepaald tot ~8 augustus werd verlengd ~ot 25 augustusG MoSG

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx x x ~. EEN SPOEDINVENTARISATIE VAN AL DE MERKWAARDIGE GEVELS ~ x .. . x

EN GEBOUWEN VAN GENT IS DRINGEND NOODZAKELIJKo

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx~xxxxxxx~xxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

DISCOGRAFIE '"k Zou zo gere wille leven - PHILIPS Stereo 6320o010 Ook Mono afspeelbaaro Deze 2e plaat van Walter De Buck bevat 12 liedjes: 6 van hem zelf, 2 volkswijsjes (De Veugelmarkt en Rosalie mijnen Bon Amie) plus - en dit is wel zeer verheugend - 4 liedjes van Karelke Waeri, namelijk De Spiegelkas, De Pater Klokkeluider, De Pompiers van Ledeberg en het "vetje" De Stiero

• • • •

•

"Hier Spreekt menoao Gents" -OMEGA Stereo 333o100-X Hier brengen Leo Martin en Romain Decaninek ons 9 sketches in onze schone moedertáalo Beide platen zijn wel te verstaan onmisbaar in iedere Gentse discotheek.

• • • • •

LEZERS SCHRIJVEN

* Marcel IGJo DERUELLE: Op blzo 9 Ghendtsche Tydinghen- nr 13 jg 2 is.er een kleine fout begaan in he.t artikel 1.972· Eindejaarsquizo Er wordt namelijk vcrmeld dat de Kleine Bellevuestraat (Wolvestraetjen) nu Berno Spaelaan iso Eigenlijk moet dat zijn: Rozemarijnstro de verbrede Kleine Bellevuestraato Aan de linkerzijde komende van de Rozemarijnbrug· zijn nog eeri aantal huizen bewaard van.de oude Kleine Bellevuestraato • Alfons de Buck : Vervolg aan "Pleidooi voor een lantaarnpaal" van Gewijde van Gent: Kon de Kouter, Vrijdagmarkt, Sto Baafsplein, Veerleplein en nog een paar andere plaatsen, z~ verlicht worden! Wat zou de estetica erbij winnen ! Maaroao gans zeker, één van die hoge palen, met een zee van licht,.werd ernaast geplaatstooooo Beste Gewijde van Gent, hoop niet te veel op uw "vierarmigegietijzeren-lantaarn'', zij zou toch verdronken worden in het: licht van een éénarmige-bandiet, dicht tegen en hoog boven haàr geplaatst (stadsverlichting)

47.

BIBLIOGRAFISCHE SPROKKELINGEN • Po KLUYSKENS, De Gentse nering,~an de Visverkopers, in: De Gentenaar, 23oio73 blzo8; 30oio73 blz~ 8 *; Po KLUSKENS, Gent en zijn begijnhoven, in: DE GENTENAAR,

6oii673

blz~9;

136IIo73 blzo 8;

• Vo SPEECKAERT, Geschiedenis van ONZE DEKENIJEN, jan-febro 1973,

20~IIo73 Gent~ b~zo

blzo 8

10e vervolg, in: 1-2o

BIBLIOTHEEK EN ARCHIEF

* VAN TYGHEM Fo, Het genootschap La Coneerde en haar afgebroken verenigingsgebouw te Gento Overdruk, Gentse bijdragen tot de Kunstgeschiedenis en ·oudheidkunde, deel XXII (~969-72), blzo 1.9-89o

* "Geschiedenis als Hobby" Tentoonstelling in het Rijks-archief in Zeeland, Middelburg van 18oXII.72 t/m 24oiio73, ~6 PPo • Triverius, driemaandelijks t~j~schrift van de Heemkrihg Triverius-Brakel, Jgo 3 nro î • Jaarboek Heem- en 8° 7 95 blzo

O~dheidkun~ige

Kring van Zele, 1971.-72,

• Berichtenblad van de heemkundige kring, Het Land van Nevele, 1972, IIIe jgo, aflo 4 1 blzo 179-262•· • Onze Dekenijen, Jan-Febro 1973, nro 1 • Mededelingen van de Heemkundige Kring·van Mere, Jgo XIII, nro 1 jano 1973 1 8 blzo

* De Souvereinen, Tijdschrift van de Heemkring van Lokeren en omgeving, Jgo 4, nro 1, jano 1973, 8°, 32 blzo AANVULLENDE LEDENLIJST 386 o 387 o 388o 389o 390o 39'1o 392? 393o 394o 395o 396o 397o 398o 399o 400. 401o 402. 403o

Mej o Adins Mo, Ho Geeststraat 11 ·. Dhro Audenaert Lo, Reep 17 Dhro Baert Ao 7 Stoppelstraat 178 Dhro Balsaert P.o, Tichelrei 135 · Dhro Beirnaert 0~,- Sportstraat '178 Dro Bervoets WoPo 7 Kono Albertlaan,77 Dhro Blansaer Ro "Berkenhof" Locstro '18 Dhr~ Bruyneel Go, Guido Gezellelaan 22,

8500 9000 9000 9000 9000

Kortrijk Gent Gent Gent Gent 9000 Gent 9841 Merendnee 9820 St-DenijsWestrem Bhro Claeys Ho, Drongensteenweg 208 9000 Gent Mevro Claeyssens I o, Woeringestro· 13 1.000 Brussel Dhro Cocquit Eo, Magazo Kriss, Veldstro69-73 9000 Gent Dhro Cappens Lo 1 Scheeplosserstro 39 9000 Gent Dhro De Backer Go, Philo de_Denterghemlaan 4'1, 983'1 Deurle Dhro De Baere Po, Kerkkouterrede 5:3· 9120 Destelbergen Dhro De Boel Go, Spijkstro 42 9000 Gent Mej o De Boodt Go, Vol<:}erstro 40· · 9000 Gent Mevro De Coninck Jo, Reso Elektra, Nekkersberglaan 588 · 9000 Gent Dhro De Coninck, Zalmstro 97 9000 Gent

48e~

404 .. Dhr., DeCrop Aot Veldstraat 59. -9000 Gent 405o Dhro De Graeve Wo 7 Broederlijke Weversplein 42 9000 Gent 406o Graaf de Hemptinne Fo 7 Hof ter Linden, Magerstraat 98 9210 Heusden 407 Mej., De Jaegere Lo, Ko de Kerckhovelaan 169 9000 Gent 408., Dhr., De Keyser R.,, Twaalfkameren 125 9000 Gent 409o Mevr., De Laere, Maaltebruggestro 94 9000 Gent 410., Dhro Delori Go; Gordunakaai 89 9000 Gent 9000 Gent 41'1 .• Dhr., De Meyere R.,, St .. Machariusstr., 5 412., Dhro De Pauw Ro, Galglaan 15 9000 Gent 9000 Gent 41.3 Dhro De Pourcque Ro, Baudelostro 89 41.4., .staatsminister De Schrijver A.,, Kwaadham 36 9000 Gent 415o Dhro De Schuymer, Kerkstro 5 9710 Zwijnaarde 416., Dhr., Desmet Po, Bosuilstr., 18 9030 Wondelgem 417 Mevr., De Vogelaere, Krekelstro 21 9710 Zwijnaarde 418., Dhr., Ir., De Vos Mo, Guillo Van Haelenstr.,173 1000 Brussel 419o Dhr .. De Wulf, J oMo, Bagattenstro Sd 9000 Gent 420., Dhr., Emery Wo 7 Kievitlaan 7 9000 Gent 421. Dhro Frambach A .. , Baviaanstro 55 9000 Gent 422o Dhro Goethals Ao, Blaisantvest 30 9000 Gent 423., Dhro Hamerlynck Ho, Ham 127 9000 Gent 9000 Gent 424 .. Architekt Hebbelynck Jo, Vrijheidslaan 1 425o Dhro Hespel Ro, Europalaan 41 9820 Sto-DenijsWestrem 426., Dhro Heyman D .. , St·c. Machariusstr., 24 · 9000 Gent 9000 Gent 427o Dhr., Huyghe Lo, Kongostro 46 9000 Gent 428o Dhro Huys Jo, Rijsenbergstr., 258 9000 Gent 429o Dhro Huysse H.,, Rozemarijnstro 45 9000 Gent 430., Dhro Ingels A,, Rasphuisstro 9 9000 Gent 431., Mevro Keppens, Leiekaai 97 9000 Gent 432o Dhro Krips A.,, Volderstro 20 433., Mejo Landsman, Reso Apollo, Oude Houtlei 88 9000 Gent 9000 Gent 434o Dhr. Langlois Ao, Afsneelaan 8î. 435., Mevro Langlois-Eloot Sc, Afsneelaru~ 819000 Gent 9000 Gent 436o Dhro Lavrille J.,, Blekerijstro 9, 9830 Stc Martens- '--.__/ 437 Dhro Leten Je, Pijkenhaasstro 9 La tem 438:. Dro Meiresonne Jo, Kêizér Karelstrc 90 9000 Gent 439. Dhro Maller WoNo, Preso- Rooseveltlaan 13 9000 Gent 9000 Gent 440o Dhro Monnier Ao, Sportstro 418 441., Dhro Mornie Jo, architekt-urbanist, 9000 Gent Krijgslaan 154 442o Mevro Mortier-Haesaert Po, gemeenteraadslid, 9000 Gent Groot-Brittaniëlaan 68 443., Mejo Nevejans Co, Raas van Gaverstro 75 9000 Gent 9000 Gent 444o Dhrc Opdebeek Ho, Oude Houtlei 54 9000 Gent 445o Dhro Ossieur Co, Sto Denijslaan 154 1160 Brussel 446o Dhro_Parasie Ro, Jan Colinlaan 19 9002 Ledeberg 447o Mejo Peleman Fo, Pacificatiestro 41 9000 Gerit 448o Dhro Saccasijn Fo 1 Hofstraat 197 449., Dhro Schellinck E., Broekstro 8 9910 Mariakerke 450o SoioDoMoAoRo 7 poa~ Dhro Michiels, Publo 9000 Gent Relo Preso JoFoKennedylaan 5~ Q

49,. 451. 452 .. 453o 454o 455o 456o 457e 458.

Dhro Sobrie Wo, Hoge Kouterstro 42 School Gent Mevro Torrekens, Ferrerlaan 49 Kolo bodo Tray Fo, Omleiding 57 Dhro Van Bignoot Co, Antwerpsesteenweg 88 Dhro Van eauwenberge Go, Martelaarslaan 333 Dhro Van der Brugge Go, Ham 48 ~evro Vanderhaegen-Vandenbossche, Lindekouterstraat 36 459o Dhro Vandersteekt Mo, Lisbloemstro 63 460. Dhr. Van de Veegaete Ho, Reinaertdreef 14 461. 462. 463. 464o 465o 466o 467. 468. 469. 470o

Dhr. Vandevelde Wo, Sportstraat ~53 Dhr. Van Glabeke A., Burggravenlaan 38 Dhr. Van Huffel Mo, Groot-Brittaniëlaan ~09 EoH. Van Leeuwen L., St. Antoniuskaai ~0 Dhr. Van Wichelen G., Keizer Karelstr. 30 Dhro Van Winckel Ao, advokQ, Ottogracht 30 Dhro Vereauteren E., Onderbergen 34 Dro Wyffels Ho, Gebr. Van de Veldestro 52 Mejo Wylleman Lo, Kano Albertlaan 176 Dhro Ysabie Mo, Burggravenlaan 188

991.0 Mariakerke 9000 3020 9110 9000 9000

Gent Herent St.Amandsberg Gent Gent

991(, Mariakerke 9000 Gent 9830 St. Martens~ La tem 9000 Gent 9000 Gent 9000 Gent 9000 Gent 9000 Gent 9000 Gent 9000 Gent 9000 Gent 9000 Gent 9000 Gent.

• • • • • • SPECIAAL STEUNFONDSo 1o Dhro M. Cambier, Direkteur Grondkrediet van België 1000 F te Gent .... 300 F '• Dhro Ro Tuytschaever, Gent 200 F 3. Mevro Ao Eggermont-Van Geluwe, Gent 100 F 4. Dhro Co Van Hecke, Deurne 300 F So Dhro P .. d'Alviella, Gent 200 F 6o Dhr. v. Jam art, Gent 1000 Gentse Autorijscholen F 7. Dhr. LoAo De Bandt, Direkteur 300 F 8o Dhr. Co Fassin, Gent 200 F 9o Dhro Vil. Libijn, Sto Arnand sberg 100 F 10a Anoniem 500 F 1.1o Dhr. Ho Collumbien, Sto Amandsberg 200 F '12. Dhr. en Mevro Adins-Steep 50 F 1.3c. Dhro Fo Saccasyn, Gent

Totaal :

• • • • • • Aandacht! In bijlage vindt u een inhoudstafel op de jaargang 1972 die u kunt losmaken en bij de jaargang ~972 voegene

4450 F

GHENDTSCHE TYDINGHEN 1972 INHOUDSTAFEL

r--~--~~-~~--.-~-·

-··

--~-·--~--·

TITELS

BLZo

!Albertfonds

Bagattenstraat fBibliografische Sprokelingen I

!Bibliotheek en archief

i Bij St o Jakobs !Braemsteen- Zie Onderstraat jBreydel (Jan) -straat- Zie Museum . voor ,Sierkunst

131/33 9-29•43-59-82-97-133153-154-173-189-224 30/31-44-45-65-83-98154/55-173-196-221 126

c Chartreuzeplein

204/207 D

Dagbladen De Puydt Gustaaf De Staevere (Gentse Kunstenaarsfamilie! De Stoevere (Jan) Dierentuin Dürer Albert

71/72 186/87 51/54 166/168 217 159

Eindejaarsquiz 1972

208/9

Fratersplein

204/207

-~---4 - ~TI~T~ ~ ·- -·- ·~ - · -~ - ·:·- ·~- - - --l~~I ---

_ _ , ________

\Gent in 1524 fGent in 1534 !Gent (Kaarten) 'Gent

132/33 27/28 j40/41-104 1 66/67-105/106-124/28139-176 . 1 ,6/8-21/-22-40-61-78!96-123-152/53-171-189l222/23 175/79

Gent: in de spiegel van de dagbladen

IGravensteen !Gravin Johannastraat JGroentenmarkt jGroot Vleeshuis-

142

!191/220 114/19-38-216/17 ;

!' i

'61

;Hoofdpostkantoor !Houten gevels

!92 l

IJohn of Gount !Jonglas Pieter

l t

!Keizer Karel (standbeelden} - Zie i Vrijdagmarkt !Keizer Poort (Koornlei (De Lintworm) tKoornmarkt - Zie Pakhuis lKorte lvieer iKouter j

'Lintworm - Zie Koornlei Lybaert Karel

1 l

jHaagd van Gent IMaeseyckstraat IJ\:anneken Pis ll''larkten JMeerhem ;Museum van Sierkunst

ij I i

lN. ;1 1euwe C. 1rk us i

)140/42

!Kantienberg

!216'

r----·

I 163/64

i!197/98 146/47-55-58-129/30 1170/71 i 7 6/77

I J

1181/83.

l i

55-75 42-96 164/65-178/79-197 37 1205/207 i63

I J

,8-216/17

i j

TITELS

BLZo

+·---~·-·-~:-·~---~

ionderstraat IOnlusten te Gent in het begin der i 19e eeuw !Oudheidkundig l'1useum - kataloqg

jPakhuis 1Pael (Hof van Wackene) ;Pieter van Gent f Predikherenbrug ;prinsenhof

Is 6-7 3-7 4-93-94 121 173

Il I

I I

!Quetelet

148--169-195

1 l

61-143/47 175-213/16 170 112/120 64

!Raadskelder i !Reep I jRegnessestraat iRoste Wasscher !Rozendaaltjes Ryhovesteen - Zie Onderstraat i

1Septemberfeest te Gent in 1833 jspeelscholen te Gent Sterrestraat Steyaert - Judoens Jan 1 iSto Katelijnestraat Jstraatlantaarens 1

! i :Tempel hof

jTerplaeten l

39 l138/39 61-62 1 175 i

1 2s

~ 177 ' 199/203

22-43 1 107/112-142 I

l 191

! 209/210

I ' I !

55 25-36-74-217

fvan Biesbraeek ~an Hulthem Charles ~an Peene (Hipo) ~an Werveke Alfons !verzamelen (hoe) ~ier Eeroerstraat Ï\Tl aam se Kaai · lvri j dagmarkt I

56/57 t 2/5-8-26-40 !

148/49

160/64-184/86-210/12 188 148-191/95-217/220 41 149/52-175-180-181

TITELS-

BLZo

:waeri Karel Heinrich Willem I (Bezoek van Koning t'Jillem I aan Gent in 1829) vvindmolens

l trJandt

i 84/89-95/96-99/102 ; 130/31

1 \

136/37 50/51

z Zandberg Zuidpark Zuidstation

158 64

GHENDTSCHE-TYDTNGHEN Maandblad van de. Heemkundige en Historische Kring v.z.w. 芦GENT>> .Jg. 2

0掳

maart 1973

INHOUD

Voordracht en路 mededel.ingen 50 De Joden en hun gesch~edenis te Gent 51 Auguste Voisin 61 Reaktie 62 Fragmenten Romaanse doopvont 63 Kritiek op het stadsbestuur 64 Vraag en antwoord 67 Bibliografische sprokkelingenGS Gent in de spiegel van zijn 路 dagbladen 69 Bibliotheek en archief 70 Aanvullende ledenlijst 70 Elke auteur is a1leen verantwoordelijk voor zijn bijdrage Sinds 1860 waarborgt het Gemeentekrediet

volledige zekerheid rentevoeten uitmuntende diensten h~ge

Sparen bij het

UW SPAARGELD IN GOEDE HANDEN

~TE~ ~~

zeker en vast I

so. .

.· .,..•

EN HISTORISCHE KRING GENT V.z.w •

H~~.MKUN.OIGE·.

.Er~~voorzitter: de Heer Dro P. Rogghé '\roprzitter: G. HebbeJ.~çk . Onder-voorzitter: H.Collumbien ··· Secrétaris: M~ Steefs Penningmeester: A. Verbeke Secretariaat: Sint-Lieven.sdoorgëing :t Gent. Tel. 256769. Postrekening: :1.050473, Heemkundige en Historische Kring Gent. Lidgeld: -·:tso F per jaar.- · ·

n===-========;::c=====;======:==================;::=============•r. ;: OP ZONDAG 29 APRIL 1.97_3 OM 10 U 30 -IN DE BOVENZAAL VAN " "" "HET DAMBERD" KOORNMARKT, GEN~-, VOORDRACHT DOOR DE HEER "::" "" G•. HEBBÈLYNCl< : DE WERELDTENTOONSTELLING 1913 TE GENT. ::" '

)f 1f

::· A.LtE BELANGSTELLENDEN ZIJN. HARTELIJK .WELKOMl

" ======·=====·=============·==========:::========================" ..

. '

' .

: .

WiJ herfnp.eren er onze leden aari dat ·de voordracht_ op. zond_a~ 25 maart dqor-de hee.r:A •. Verbe:k~ handelt over: De Prentkaart, Van Aktualit~i-t. tot dokument. Om 10 u 3o in -de bovenzaal van "Het Damberd'', Koornmarkt,. Gent~.

Het geleid bezoek aan het Oudheidkundfg Museum van de Bijloke zal doorgaan op zondag 8.: april. DE} leden- ·qie wensen deel te nemen aan dit geleid bezoek en nog ni.et ingeschreven zijn kunnen di.t doen op de vergaderi~9 of dit schriftelijk mede~ delen aan het secretariaato Enkel voor -ç;le leden!-. Niet bestelde laargang 197'2-· Een bundel Ghendtsche Ty~;f:t)ghen van jaargang 1972 werd ni~t besteld door de postdiensten _en.is op het secrètariaat teruggekomen. Alleen het eerstè: numrnër voorzien van ;ar.!res ~n frankering is vermoedelijk wel. bij de bestemmeling ter:echtgekomen. Het secretariaat wenst te vernemen welk-lid deze ~a.argang niet: heeft ontvangen. Hernieuwing lidmaatschap De leden, die bij:verge'telheid,hun li.dmaatschapsbi.jdrage voor 1913 nog niet betaald hebben, worden verzocht dit'di;:i.ngend te ·vereffenen op P~R. "1050473. ·' ·;.,{

... ,

:VerantwoordeliJke uitgever: . G. Hebbelynck, Voorhoutkaai 40, 9000 Gento

DE JODEN EN HUN GESCHIEDENIS TE GENT. Er is over. d~ joden ·en hun geschiedenis te Gent ~e1n1g geschreven. De gegevens zijn schaars, ontoereikend en meestal onbetrouwbaar. In deze bijdrage pogen we een leemte aan te vullen en een zo trouw mogelijk overzicht te geven over het· bestaan der joden te Gento · Naar een hedendaags historicus in zijn Geschiedenis der Joden in de middeleeuwen mededeelt hebben zich in die eeuwen geen joden in VlÇtanderen gevestigdo Dit is bepaald·:enjuisto Volgens de oude Jewish Encyclopedia woonden er reeds ten tijde _yan de kruistochten joden te Gent. Zij werden toen ongenadig qpgejaagd en hun huizen werden geplunderdo. Die vervolging had een religieus karaktero Volgens dezelfde Joodse bron werden in ~~2~ de joden uit Gent gebannen door Graaf Karel de Goede, die ze mede verantwoordelijk achtte voor de hongersnood die toen heersteo Deze gegevens van de Encyclopedia konden we echter niet controlereno · goden, die waarschijnlijk uit Frankrijk waren ingeweken,, worden voor het eerst-met name te Gent vermeld in 1279o Het betreft ·Jácob Moyses-en zijn broer Isaac l'Usuriero VaJ?.wege de graaf krègen ze een verblijfsvergunning onder voorwaarden, en voor een termijn van zes jaaro Ze mochten goud en zilver ·wi.ssel,en en verhandelen, _allerlei waren kopen en verkopen, kortom hun geld op alle wijzen . doen opbrengen,· zon.der echter aan woeker te doeno Het was hun toegestaan zich te vestigen in de SintMichielsparochieo In de stadsre~eningen van ·~280 noteren we de namen van her Willem de Joede, dezelfde die waarschijnlijk met nçme Willem de Juede voorschepen van Gent werd in ~e:t._sche.penjaar- 1.301-02, en Soy de Joede, die pachter werd van.de Vismarkto In 1.322 7 1327 1330 is er in de rekeningen alweer ~prake van Wil~em de Juede, waarschijnlijk de zoon van de reeds genoemde of nog steeds de oudeo De man stond borg voor een pachter van de stadsramen; l·eende de magistraat, aan wie hij ook scharlaken leverde. "Hij was verwant met de Gentse patriciërs Thomas en Willem van· Vàernewijco In 1365 en 1367 staat nogmaals Willem de Juede genoteerd, nu als schepen van gedeleo In dezelfde eeuw \Y~rqe.n. in de rekeningen nog de namen vermeld van Jehan · fi"~ ·Sohier sJoden, die door de stad beboet werd wegens woeker, Merin s~oden die gestraft werd· we.gens vechten, Jan en Rombout de Juede, de geld-. schieter Pauwels de Juede, die eveneens schepen van gedele werd en Jacob de Juede, die steun van de stad genoot in het SintJanshuiso Ofschoon niet alle lieden die de naam droegen van De ~nede, de Juede, sJode, joden wa~en, toch mag .w:<?rden aangenomen dat sommigen onder deze naarridragers, vooral degenen die

52u

geldhandel dreven als Willem de Juede, zich hadden laten. ker·sf~nen om zich beschermd te voelen tegen ~llerlei moeilijkheden en vervolg~ngen die hun beroep konden opleveren, en verder om de weg geopend te zien naar het verwerven van het Gents poortersrecht' en het bekleden van een· stadsambt,. dat alleen door christenen kon worden uitgeoefendo Noteren we terloops dat tot in de XVIIIe eeuw slechts een christen poorter kon wordeno - Inzake bekering waren de gedoopte Gentse joden te beschouwen als de voorlopers van de gekerstende joden in Gelderland, :zoals de familie Otte Carrolent eoao in Brabant en de latere Marranen in Portugalo Of deze Gentse proselieten crypte-joden waren of oprecht_ van gelöof waren veranderd konden we niet· ui·tmakeno Dat het in de XIVe eeuw beter was christen te zijn dan jood verhalen ons alweer de stadsrekeningeno We vernemen inderdaad dat in het schepenjaar 1335-36 broeder J-an "de c.arnp vacht j;egen den Juede" wat bed:uiden mag dat hij ze tot een tweegevecht uitdaagde, waarvoor de stad hem een vergoeding van tien pond toekendeo Erger was het met de Gentse joden gesteld in augustus î349, toen de magistraat "dingde" of recht sprak "om de jueden"o Wat d~ joden toen hadden misdreven is niet precies vast te stell_eno \verden ze verantwoordelijk geacht voor het woeden van de z·waite Dood of pestepidemie? Had het proces iets te maken met de o~hitsing door de fanatieke sekte der geselaar~; die de joden vervolgden en molesteerden, en die juist in die tijd door de stad trokkeno Dat er toen te Gent en ook elde.rs hetz-e bestond tegen de joden laat geen·twij_fel overo Het gerucht was toen genoeg verspreid d~t ze heiligschenners waren, dat ze drinkpu.t.ten vergiftigden en ritueel kinderen slachtoff·erdeno De joden waren de zondebokken van alles en nog. wato · Het is mogelijk dat zoals te Aalst, Roeselare, Zottegem, Herzele, Gavere ook te Gent joden leentafelhouders wareno In dé. stadsrekeningen eoao teksten v_onden we daarvan echter geen spooro In het begin van dè eéuw hield de lcmbard Jan de Mirabella een leentafel te Gent en in de volgende eeuw, zeker v~n 1441 tot 1501 mo,opoliseerden lombarden het recht pandhuizen open te houden in de stado · Of de joden, die ~n de XIVe eeuw te Gent verbleven, overeenkomstig het besluit van het Concilie van La~eranen van 1215, verplicht waren het jodenschijf je_, in het F.rans "rouelle" genaamd~ als ~enteken te dragen weten we nieto . In de XVe eeuw ·maakte Jan Sicleer, naarFris. beweert van Joodse afkomst, 4ich berucht door zijn rijkdom en zijn invloedo Ook hij was ongetwiJfeld een proselieto Hij werd schepen van de Keure in 1435, 1441,1444, 1456, î459 en 1464 1 stadsontvangerboekhouder in 1436, 1442 en 1457, d~ken der goudsmeden in 1455-56, overdeken in 1440 én 1441 eh stadskiezer in 1440.

van

Hij werd beschuldigd van bedrog en onregelmatigheden en tot tweemaal toe gébannen, een laatste maal in ~45~o Zijn huis aan de Hoogpoort werd openbaar verkocht op 11 juli 1453, wat hem niet belette mettertijd weer machtig boven water te komeno In 1469 was hij of een andere Jan van Sycleer solliciteur van de abt van Sint-Baafsc Symoen, de broer van Jan, werd schepen van gedele in '1445~ Verder worden nog in de teksten vermeld Gillis Isaak, die vervolgd werd wegens schulden en de wissèlaar Martin van Sycleero In de XVIe eeuw werd Lievin van Sycleer, waarschijnlijk een afstammeling van de Van Sicleer uit de vorige eeuw, heer van Gottem, Gents schepen in 1554 en ontvanger-boekhouder van de stad in 1557o In de loop van deze ee~w werden twee "jueden" gebann_en, de ene wegens zijn zedeloos gedrag of putierschap, de andere Abraham de Jood, wegens woekero In 1596 is er in de teksten sprake van een huis "Juedenburch" genaamd in de Donkersteego Er wordt ook melding gemaakt van ~ -''Juedenvierne" te Gento Bij ordonnantie van 1526 liet Keizer Karel V toe dat de nieuwe christenen of Marranen (gekerstende joden) uit Portugal door de Nederlanden mochten reizen of er zich vestigene Dit privilege werd door de Keizer herhaald en bevestigd op 17 januari 1536o Of er Marranen te Gent kwamen wonén weten we nieto Daar sommige Marranen allesbehalve bekeerd bleken te zijn, vooral te .Antwerpen, vaardigde de Keizer te Gent op 17 juli 1549 een.plakkaat uit, waarbij het voorrecht aan de Marranen verleend, werd afgeschafto Alle nieuwe christenen_, sinds zes jaar in den lande gevestigd, moesten met familie en bezit binnen de maand de Nederlanden verlaten "op de peyne van confiscatie van lijfve ende goet:" o • In mei 1550 werd dit plakka~t door de keizer nog scherper gesteld te Brusselo Dientengevolge moesten alle nieuwe c,hristenen, zelfs diegenen die niet in Portugal hadden geleefd, het land uito De Marranen waren echter taaio Men vond er nog ten tijde van Filips II van Spanje in de twee Nederlandeno . ~ In de XVIIe eeuw vermelden de Resolutieboeken van de-Staten van Vlaanderen het bestaan van een Gents koopman-geldschieter ·met name Jacob de Jodeo Hij stond borg voor Pieter De Smet, die pachter werd "van 's lands middelen în de casselrij van Oudenaarde en de roeden vanTielten Deinze in 1648 en pachter-van de provincierechter in î650o Dezelfde bron vermeldt ook Adriaan De Jode, die leverancier van geneesmiddelen waso Noteren we nog het bestaan van een jodenstraatje in 1687 en 1696 in de Sint~Niklaasparochie (ook ·een Jodenst·raatjë of Sacramentstraatje aan de Veldstraat in 1767- ·1793 en een jodenstraatje aan de huidige G6uvernernentstraat in 1812)o In de XVIIIe en nlo in 1724 wordt alweer melding gemaakt van Joden te Gento Ze komen zelfs ter sprake in de raad van het

54. stadsbestuur op 2.3 september. Daar werd beslist dat de joden voortaan op een bijzonderewijze d~ eed zoudën aflèggeno Voor. taan moesten ze blooisvoets zweren op de Pentateuc~ Ç>_f de boeken van Mozes, waarvan ze voorzien moesten zijn, door de rechterhand "tot aende cneuckels" te plaatsen op het woord "Lo tissa" (Exodus XX,7) en daarbij de volgende formule uitspreken: In der saecken, daer in ick ghevraeght worde, wil ick de t{aer-heyt seggen; alsoo sweere ick dat mij helpe Godt, die hemel ende aerde, bergh ende dal, loof en gras g~schapen heeft, daer het -niet was; ende ·in ghevalle ick onrecht sweere, dat peck ende solfer op mij regheneo · Toonde de Gentse magistraat enig begrip voor de joden, voor de van zweren "op de maniere bij de joden gheuseeert", dan behandelde in 1.756 de Oostenrijkse gouverneurgeneraal Karel van Lorreinen de Gentse eoa~ joden die de vereiste tolen stadsrechten betaalden, maar er kwamen ook joden van elders, o.mo uit Antwerpen, zoals de familie Levi Hartogh Bromet, die sinds veertig jaar de Gentse kruidenierswinkels kwam bevoorraden, en tegen wie niets was aan te merken. Nu verweet de gouverneurgeneraal het Gentse stadsbestuur te gemakkelijk toe te laten dat joden de stad aandeden of er kwamen wOnen. Hij bepaalqe dat voortaan elke jood een jaarlijkse speciale taks van 1.500 flo zou betaleno Wie deze belasting, die in -de eerste plaats de arme jood trof, niet kon opbrengen was het verboden langer dan tweemaal vierentwintig uur te Gent te verblijven. De Gentse en ook andere magistraten waren echter niet gehaast het decreet van 20 november uit te voeren, zodat de gouverneur verplicht . was zijn bevel te herhalen op 1.4 juni 1.757 e De oppositie tegen de maatregelen bleef echter aandureno De ordonnantie werd niet naar de letter toegepasto Met het aan het bewind komen van Jozef II, die met -zijn Toler.antie-edict van 1.781 gewonnen was voor vrijheid van geweten en godsdienst, veranderde toch heel wat in het voordeel van de jodeno Dank zij deze verlichte despoot werden aan de joden bepaalde rechten toegekendo Hun kinderen mochten naar school gaane Zijzelf moesten geen bijzonder kenteken, zoals dat soms hier en daar vereist was, meer dragene Ze mochten, waar het gelegen kwam, het land bebouwen, handel drijven of een ambacht uitoefenene Dit laatste was in Vlaanderen steeds de joden geweigerd gewordeno· In 1.786 moesten de joden in het bezit zijn van een wettelijke geschreven akte van "poorterije en civiliteit" en deze akte moest elk jaar hernieuwd wordeno De jood die voor zijn onderhoud niet geldelijk kon instaan moest echter het land verlateno Te Gent profiteerden de "smousen" ·zoals de joden toen ook werden genoemd, van de genadige maatregelen,: en enkele joden, gevestigd in Sint-Antoon aan de Oude Beestenmarkt, gebruikten in de buurt van het Spanjaardskasteel een K~er voor synagoogc W~Jze

SSo

In 1784 had Jozef II de parochiale kerkhoven binnen Gent afgeschaft en ze doen v,ervangen door drie andere .. De doden van de parochies va,.n Sint-Niklaas, Sint-f-1ichiel en S~nt-Maarten op Akkergem werden nu begraven, buiten de Brugse Poort ( waar de protestanten reeds in ~566 hun doden begroev~n, later in 15781584 in het Tempelhof) .. De doden van de parochies van SintBaafs1 Sint.,-Jacob en H"Kerst werden ter aarde besteld "buiten de Da.TTlpoort" en nl" in ·de Wasstraat .. Tenslotte kwamen de overledenen van de parochie,en de abdij van Sint-Pieters terecht op de Ottergemse Dries "buiten de Heuvelpoort" .. V~~r 1784 werden de joden waarschijnlijk op de "heydenen kerkhoven" rond de Gentse parochiekerken als Sint-·Maarten op Akkergem en \€llicht nog andere begraveno f"let Jozef II kregen de Gentse joden een rustplaats van ongeveer negen meter op zeven en een halve meter, palend aan het nieuwe kerkhof aan de WQ.sstraat.. Cosel Levy of Geschlinck zoon van R~Loew of Leib was de eerste jood die er begraven werd iL maart 1786., Cosel Levy werd eerst begraven op ~ het nieuwe kerkhof, maar op verzoek van zijn geloofsgenoten en na besluit van het stadscollege van 28 maa=t 1 ontgraven en overgebracht " •t eynden van·de afgezonderde plaetse gedestineert voor degene die niet en zijn van de roomse catholycke religie"a Dit in ~oepassing van artd 2 van de keizerlijke verordening van 26 april 1784 aangaande het begraven .. In '1798 verzocht citoyen Moyses~ jood van natie, het Gentse ·stadsbestuur de joodse rustplaats aan de Wasstraat te laten ommuren teneinde het kleine kerkhof tegen profanaties te hesehermeno Maar het stadsbestuur wimpelde het joodse verzoek af op grond van het feit dat "la constitution ne reconnalt aucun culte dominant ni aucun privilègefio De door de joden verworven vrijheden werden blijkbaar door de christenen. slecht onthaald, wat een verwoed antisemitisme in de h~nd werkteo In volle straats op plein en markt~ werden de joden verontrust 1 lastig gevallen, beledigd, zodat het stadsbestuur in dato van 29 mei 1800 de beledigingen en àe mishandelingen van de joden publiek aanklaagde en oaatregelen voorzag waarvan " 1' exécution "-....../ (serait faite) de la manière la plus scrupuleuse"o Te Gent interpreteerden heel wat mensen de Franse revolutionaire leuze "Liberté-Egalité" van 1.789 op onrustwekkende wijzeo Het joodse kerkhof bleef te Gent een bron van twisto De joodse gemeenschap beklaagde er zich over dat haar dodenveld buiten de Dampoort misbruikt werd~ De katholieke grafdelver kweekte er groenten opa Daar kwam bij dat de joden doorheen het gewijde kerkhof moesten trekken om hun kerkhof te bereiken waarvan de sleutel in handen was van een katholiekn Tenslotte moesten de joodse families, die hun doden wilden ter aarde bestellen, een taks betalen aan de kerkfabrieken van Sint-Baafs, Sint-Jacob en Ho Kersto De joden protesteerden bij d'Houdetot, prefect van het D~partement de l'Escaut, die op 6 september "18'13 aan de maire van de stad een besluit overhandigde waarbij de klachten van de joden gegrond werden bevondeno

Geen spr~e ~eer van een katholieke sleuteldx:ag_er,·. geen taks meer aan de katholieke kepkfabriekeno Mettertijd was het joodse kerkhof ·te klein geworden om alle lijken te blijven· ontvangeno Toen -lieten de Israëlieten hun doden ovèrbrengen naar SintGillis bij Brussel, of ·ook. nog naar Nederlands-Brabant., Op 27 mei '1848, verzocht de. joodse geme~nschap ·te Gent haar overleden leden te mogen begraven op het kerkhor buiten de Heuvelpoort, wat haar werd toegestaan·o De: joodse graven geraakten echter veelvuldig door overstromingen geteisterd. T.oen liet de stad in 1855 de joden toe op een hoger gelegen plaats hun doden ter aarde te bestelleno Tien jaar later werden op de kerkhoven buiten de Brugse Poor-t en de Heuvelpoort gelovigen, andersgelovigen en ongelovigen naast elkan·qer· begraveno Het kerkhof buiten de Dampoort werd in 1877 verlateno Keren we echter even t~rug tot de tijd van de Franse overheersingo Bij keizerlijk decreet van ·17 maart 1808 werd bepaald dat vanaf 1 juli geen jood handel mocht drijven of een winkel houden, tenzij hij een patent had aangevraagd bij de prefect van het Département de 1 'Escauto Op 17 augustus deelde Faipoul t, prefect van het Département de 1 'Escaut de maire van de stad Gent dit decreet medeo De Israëlieten di~ in Gerit handel wilden drijven moesten een· patent nemeno Zij konden dit slechts verkrijgen na het voo'rleggen van een schriftelijk bewijsstuk van de conseil municipal·, . ·w.~arbij v·erklaard werd dat ze geen woekeraars waren 'of·onwettig zaken dreveno Zij moesten tevens kunnen certificeren door middel van eeh bewijs afgeleverd door het consistorie van hun synagoog dat. _ze eerlijk waren en van goed g.edrago Met dit patent we~rd elke Gentse jood ook belastingsbetalero Op verzoek van de Gentse maire zond Aron Moyses, opticien van beroep, het st-adsbestuur· een namenlijst van Gentse joden toe., Aan acl)t Joden, die in regel waren met de voorschriften van 17 maart 1808, werd op 5 oktober patent '(erleen.d door de prefect. Overeenkomstig het keizerlijk decre~t.van.20 juli 1.808, uitgevaardigd te Bayonne, ··werd ::in oktober yan_· hètz.elfde jaar op het stadhuis een register in dubbel aang~iegd.o Naar het bleek wis• selden vele jodèn nogal gemakkelijk vah naamo De reden hiervan is gemakkelijk te gisseno Ze werden a+len verplicht een nieuwe voornaam en familienaam te kiezen eil.áëln te-nemen, die in bovengemeld règister zou wo~den geboekt. Vàn oktober tot en met december trokken jodinnen en ·joden naar het.stadhuis.voor de registratie van. hun ··ni·euwe nameno Zij mochten echter voor ·familienaam geen naam uit het Oude Testament of de naam van een stad kiezeno Al-·s voornaam wero:~n slechts deze toegelaten, bepaald bij de wet '·'dû '11 germinal an XI" e . In dit :bewaarde re-gister, dat werd voortgezet na de val van het Franse keizerrijk (nog ~in 1.826 en '1827 werden nieuwe namen geboekt) 'staan genoteerd voor '1808 elf namen van joodse mannen en vijf van joodse vrouwen, alsmede de namen van vele

57. kinderen jonger dan tien jaaro Sirnon Emm9Puel, geboren te Brück bij NÜ"rnberg, gaf ·als nieuwe namen op: Louis Riex~ Abraham Levi, geboren te Mannheim, die van Chr~stian Gulderio Aron Moyses, geboren te Bingen, die van Felix Morelo Nathan Cohen, geboren te Freydenburg bij Trier, deze van Jacques Coheno Lyon Israël, geboren te Mergental werd Felix Rinskopf en zijn vrouw Esther, geboren te Bamberg, vJerd Cécile Rinskopf., . Rosalie David, wedüwe van de rabbijn Lazare Polak, verklaarde de naam te dragen ·van . Rosalie Polako Haar zuster Marianne David, geboren te Parijs, zou zich Marianne Polak noerheno Hartag Levi De·Jong, geboren te Amsterdam veranderde zijn neam in deze van Louis Hartag De Jong" Jozef Jacob, geboren te Reinbach noemde zich Nicelas Stokmano Emmanuel Souweine (Scheyner, Schweine7) geboren te Schweinheim in de Elzas en zijn vrouw Adrienne Philippe uit Mulhouse mochten hun namen behoudeno Isaac Lob uit Obermelingen heette thans Edouard Hauman, Jacob Izak (Isaac?) geboren te Erfurt, Jacob Hermano Jacob Mayer werd Jacob Mayer Coheno ·~ Deze joden woonden in geen bepaalde buurt of straato Ze verbleven op_ de Ottogracht, de Plottersgracht., de Nederpolder, op de Oude Beestenmarkt, in de Jooremaaie, de Struyvelsteeg, de Minnemansteeg, de Sint-Jansstraat, het Drongenhof en de Citadelo Zoals de joden vaak van naam wisselden veranderden ze even makkelijk van straato Zo woonde Aron Moyses nu eens in de Waaystraat, dan weer in de Jooremaaiestraat no 440 en op de Ottogracht No 397o De meeste joden waren behoeftig en ongeleerdo Ze leefden soms zoals Hartag Levi in een kelder .. Sommige joden verbleven reeds meer dan vijftien jaar.... in de stad .. Schier allen kwamen aan hun brood met straatventen, handel in brilleglazen, komfoortjes, linten, verkoop van loterijbriefjeso Twee jodinnen werkten als dienstmeido Ten tijde van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden brachten sommige joden als Israël Van Lier,.Hartog Levi en David Van Weenen het tot hoge welstand .. Van Weenen en Levi werden juweliers, Van Lier hield een bloeiend handelshuis openo Vele Hollandse ~ joden waren toen (1817) te Gent ingewekeno We noteren de namen van Samuel Moz, Cathérine Godschalck, Juste Bronkhorst, B~ Abraham van Helstadt, Rozalie van Macom, Mayer Jacques Dietenheim, Isaac van Dantzig, BaSaloman Lapinie, Marcus De Vries, Jacques Abas, David Van Weeneno Verder nog de families Jacobson, Isaac, Canter, Symons, Calmero Om elke naamverwarring te vermijden werden in 1817 nieuwe lijsten van Gentse joden aangelegdo De nieuwe constitutie (23 april 1815) verleende aan iedereen individuele vrijheid, vrijheid van pers, petitie, ·recht van eigendom, en verschafte bovendien iedereen de mogelijkheid een openbaar ambt uit te oefeneno Dezelfde vrijheden bleven van kracht toen het Koninkrijk België.werd opgericht., Voor het eerst is er van een r_abJ:>ijn sprake te Gent tijdens de Fra:r;~e overheersing .. De man, Lázare Polak, was tevens onderwijzer. Hij had vijf ~irideren ... De.töenmalige Gentse joodse gemeenschap had zich verbonden hem wekelijks 7 fl .. 12 sol., te

58~

betalen voor Z1Jn diensteno Maar wégèns onenigheid·in de gemeenschap streek hij wekelijks maa~ 1 flo 8 Se op~ Hij overleed v<!>~r 1808 en liet zijn vrouw in grote armoede achtèro ·In 1840 was David Van Praag rabbijn te Gento Veel later en Oemo van 19.13 tot .1931 en wellicht nog later fungeerde Jo Hertog als rabbijn of Gents "ministre du culte"o ~Jat

nu de synagogen zelf betreft, de Gentse Israëlieten hielden, zoals we reeds mededeelden, tijdens het bewind van Keizer Jo4ef II. hun eredienst in de buurt van het Spanjaardenkasteelo Tijdens de Franse overheersing huurde de Gentse joodse gemeenschap een kamer eerst ten huize van Aron Moyses in de Jooremaaiestraat no 440, later in de Waaystraato De gemeenschap raakte echter in onmin en zelfs in proces met Aron Moyses, die beweerde dat de voorwerpen betreffende de eredienst, die zLch in .zijn kamer bevonden, hem toebehoorden, terwijl de gemeenschap van oordeel was dat die voorwerpen haar bezît wareno In die tijd was Emmanuel Souweine (Schuyner?) parnas "vari de gemeenschap der Israëlieten te Gent"o Toen zij het huis van Aron Moyses hadden verlaten, vergaderden de joodse gelovigen ten huize van Samuel Moz, die woonde in mei ~809 in de Minnemansteeg, en in september ~8~0 op de·Plottersgracht no 236o Ten tijde van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden hielden de Gentse joden synagoge in het aloude gasthuis Sint-Jorishof rechtover het stadhuiso In de XXe eeuw kwamen de joden voor hun eredienst bijeen in de Abrahamstraat, in het Notarissenhuis aan de Winkelstraat en veel later in de Vlaanderenstraato In de Franse tijd waren de joodse gemeenschappen pij keizerlijk decreet bij het consistorie van Krefeld geannekteerd, en dit op verzoek van het "Groot Sanhedrin" of Hoge Raad der Jodenc: De Gentse joodse communauteit werd toen verzocht een bijdrage te storten aan het consistorie, dat de facto niets deed ten voordele van de morele en spirituele belangen der Israëlietene Ten tijde van Koning w:l.llem, op 13 augustus 1816, werden twee centrale .synagogen voorzien, en nle één te Brussel, waarvan de Gentse kerkgemeente afhankelijk waso Een opperrabbijn werd g~ kozen door de notabelen van het rabbinaal ressorto De centrale synagoog te B~ussel was een· tijd gevestigd in een huis "SintElooikapel"- genaamd, in de Predikherenstraato De Gentse ·gemeenschap. droeg toen aan Brussel een bijdrage va.n 50 flo afo Als notabele van de Brusselse synagoog fungeerde de Gentse jood Jacques Abaso Op het einde van de XIXe eeuw, omstreeks 1890, was de joodse gemeenschap samengesteld uit ongeveer honderdtwintig famiiies, die vijftig jaar later warep aangegroeid tot driehonderd gezinneno De meeste families waren ingewekeno Slechts enkele gezinnen, reeds voor de Eerste Wereldoorlog in de stad gevestigd, wonen nu nog te Gento

59e

Tot v~ór ~940 studeerden heel wat joden, ~fkomstig uit Roemenië, Polen, Tsjechoslowakije en elders aan de universiteit~ Ze waren niet rijke vJaar soms twee broeders wensten te studeren, volgde één ervan de lessen aan de hogeschool, op kosten van zijn broer die in de steenkolenmijnen vJerkte., Het volgende jaar werd de broer-student op zijn beurt mijnwerkere De meesten önder.deze studenten werden ingenieur en zwermden daarna de stad uito Heel wat Gentse joden maakten een goede carrière in de industrie en brachten het zelfs tot bedrijfsleidero Anderen dreven een fleurende handelszaak, werden stadsambtenaars, schoolhoofden, leraars, en zelfs hogeschoolleraars als No Gunsburg eoao Velen namen actief en geïnteresseerd deel aan het culturele en gezelschapsleven van de stado Zij bezochten schouwburgen en bioscopen en woonden concerten en voordrachten bijo Er bestond ook een schaakclub (Het Rode Schaakbord) te Gent waarvan in grote g~tale joodse studenten deel uitmaakten, die voor dit intellektuele spel biJzondere begaafdheid aan de dag legdeno ·~ Joodse en niet.,.joodse families \varen bij elkaar te gast, woonden samen gezellige bijeenkoms-ten bij 'J orga.niseerden samen bridge-avonden., Joodse leerlingen van middelbare scholen bedachten jaarlijks niet··· joodse leraars met het traditionele paasbrood, als blijk van genegenheid en waarderingo. Dit alles bracht mede dat de Israëlieten 7 zonder daarbij eigen aard eh karakter te verliezeny zich in het Gentse milieu opgenomen voelden, en dit dan ook ~arenD Reeds opgeschrikt doo.r."' de rampzalige nazirepressie der joden in Duitsland weken onmiddellijk na het uitbreken van de oorlog in mei '1940, Gentse eoac, joden uit n::.ar Frankrijko Enkel-en werden aan de grens geblokk~erd., Anderen kwamen in het onbezette-Frankrijk terechJc en sorru.il1gen geraakten zelfs over zeeo Tijdens de eerste maanden vande-Duitsebezetting konden de joden geloven dat ze niet he-:: voorwerp l\I"Jal.~en ·van een parJciculiere behandeling vanwege de Duitserso HeEl wat-gevluchte joden besloten dan ook naar België terug ·te keren· èn ï:Jeer aan het werk te gaano Dit was dan ook het geval .voor de te Gent wonende jodeno Gedurende ongeveer vijf maanden schenen de Duitsers geen belang te stellen in het lot der Belgische joden in tegenstelling met de Nederlandse en de Franse joden, tegen wie reeds in juli en september discriminerende maatregelen waren genomeno Maar in oktober en november_ 1940 verschenen Duit~e "Verordenungen" die nu ook de joden in België in de apartheid steldeno Het begon met de bepaling van het jood--zijno \tJas jood diegene die afstamde van drie grootvaders van joods raso Werd als jood beschouwd gelijk wie àie afstamde van twee joodse grootouders die de joodse godsdienst beleden, of degene die gehuwd was met een jodino In geval van twijfel ~erd elkeen die tot de joodse eredienst was toegetreden als jood aanzieno Kort nadien werden de Israëlieten verplicht zich in hun woonplaats te laten registrereno Het speciaal register~ dat uit fiches bestond,

60. behelsde beha).V,e naam en voornaam van ~e jood ook zijn geboortedatum, zi.jn. beroep, nationaliteit en religiee Er werd daarin ook melding .,gemaakt v·an zijn kinderen jonger dan vijftien jaaro Schier tege1ijk werd de identiteitskaart van de jood gemerkt met het w_oord "jood" o Ongeveer 43000 Israëlieten meldden zich voor registratie aano Mettertijd verscherpten dè "Verordenungen"e Joodse dokters, tandartsen en verplegers mochten alleen nog rasgenoten verzorgeno Een jood kon geen journalist, geen advokaat, geen leraar worden.., Joodse houders van restaurants, hotels, winkels en zo·meer waren verplicht een affiche met "joodse onderneming" uit te hangen.., Alle publieke functies werden de joden ontzegde In juli 1942 werden de Gentse eoao joden opgeroepen om te arbeiden voor de Duitsers in het Oosteno Hetzelfde j~a~ mochten geen joden meer te Gent verblijvena Ze werden samengetroept te Antwerpen, Brussel en Charleroio .

En alsof de plagerijen, de te_rgingen, de broodroof nog niet genoeg waren; werden de joden vernederd door het verplicht dragen van de gele stero Tenslotte begonnen de verradelijke razzia's overal.., Als reaktie doken heel war Israëlieten, ook te Gent, onder bij vrienden·; diè ze op gevaar van eigen leven opnamene Ook niet Gentse joden ctls de befaamde Antwerpse componist en virtuoos Al ex De Vri-es··en ·zijn ·broer David De Vries, journalist en eveneens Antwerpenaar, kregen te Gent tijdelijk bedekt onderdako Die bescherming werd ten zeerste bemoeilijkt door het van kracht zijnde r~tsoeneringssysteem. Alleen de inwoners die op de officiële lijsten. voorkwamen werden op geregelde tijden een _kaar~ uitgereikt waarmede ze karige hoeveelheden brood, aardap~elen, ~uiker, vlees, steenkolen en dergelijke konden -verkrijgen'_o De o~çiergedokenen moes~en derhalve gevoed worden met wat de-- families zichzelf te ko~.t deden of wat ze tegen woekerpriJzen· -op de zwarte markt konoen· kopeno . Spijt koningin Elisabeth. uit a;tl~ macht bepaalde joden, als bvo diegenen die een gemengd huw.elijk hadden aangegaan en kinderen en ouden van dagen.onder .h~~r b~scherming nctm en demonsterachtige deportatie der jode~l- ·tot; ne·t uiterste poogde te vertragen -waarvoor haar nog hulde moet worden gebracht - werden de Gentse eoao joden ten getale van duizend begin september 1942 weggesleurd naar concentratiekampen als Auschwitz eoao en uitgemeerde , Van de driehonderd joden die bij het uitbreken van de oorlog te Gent gevestigd waren, konden ()ngeveer l)onderdvijftig aan de gruwelijke greep der nazi's ontsnappene Na de oorlog hernam het leven voor de joden die aan de slachting waren ontkomeno Bij de te Gerit teruggekeerde joden voegden zich tijdelijk ook enkele joden uit Centraal- en OostEuropao In 1970 waren er nog 40000 joden i~ Belgiëo Twaalf joodse gemeenschappen WoOo tien Ashkenazi (genoemd naar Askenaz, kleinzoon van Jafeth, waarmee volgens Joodse overlevering Germanen of Duitsers benoemà zijn) en twee

61. Sephardim (naar het bekende land Sepharad, waarheen joden üitJeruzalem zouden verdreven wor~en) werden in het land wettelijk erkend evenals hun eredienst~ De Gentse joodse gemeenschap telt heden ten dage ongeveer veertig families, heeft een synagoog in de stad die geleid wordt door een rabbijn. En het leven gaat yoort, spijt alle beproevingen, alle smarten, en alle martelingene En de jood ploegt voort, te Gent als over de hele aardec Hij blijft gehecht aan zijn Adonaï en gelooft in zijn onverwoestbaar volk, en in een gelijkgerechtigd menswaardig bestaan Paul Rogghé ft

Bijzonderste bronnen

--------------------

Archives Départementales te Rijsel, Stadsarchief Gent, Rijksarchief Gent en verder de auteurs: Jo Ste~gers, Eo OUverbeaux, So Ullman, Fe De Potter, Po Claeys, VoFris, Jo Gerard-Libois en Jose Gotovitchc

''-......./'

• * • * • • AUGUSTE

VOISINe

Auguste Voisin werd geboren te Permes bij Boulogne-sur-mer in 1800o Zijn vader werd in 1813 aangesteld als leraar aan het Lycée te Gent, dat opgericht was in 1808o Zo komt Ao Voisin naar Gento Na de val van het Franse keizerrijk blijft zijn vader te Gento Voisin volgt de lessen aan het Koninklijk College en aan de Gentse universiteit, opgericht in 1817o In 1824 behaalt Voisin er het diploma van doctor in de letteren en wijsbegeertco Een vijftal jaren is Voisin nu leraar in de retorica te Kortrijko Na 1830 wordt Voisin leraar in de poësis a~n het Atheneum te Gento Tevens wordt hij belast met de cursussen in de algemene-geschiedenis en in de Griekse literatuur aan de vrije faculteit voor wijsbegeerte en letteren te Gent, die samen met de vrije faculteit voor wiskunde en wetenschappen na 1830 werden opgericht ter vervanging van de beide faculteiten, die door het Voorlopig-Bewind werden afgeschafto Door de wet van 27 september 1835 zal de rijksuniversiteit te Gent opnieuw de vier faculteiten bekomeno In A836 volgt Voisin Po Lammens op ais bibliothecaris van de bibliotheek van de universiteit en zal dit ambt waarnemen tot zijn afsterve~ op 4 februari 1843o · Voor de Gentse heemkundigen heeft Voisin zich verdienstelijk gemaakt door de volgende werken: 1e Guide des voyageurs dans la ville de Gand ou no·tice historique sur cet.te ville, ses monumenys et ses hoffi:mes célèbres, 1826o ..

62&

2o Guide des voyag~~rs dans la ville de Gand, ou notice historique _9t1.1? _c~i:.te ville, sur ---ses monuments et ses hommes célèbres (2° édition)., Ornée de dix pl.anchese Gent,1831o 3e Vues pittoresques des principaux monuments de la ville de Gand, accompagnées d'une description historique et d'une notice sur les institutions, la statistique, le commerce de cette ville~ Brussel, î836o 4., Guide des voyageurs dans la ville de Gand, ou notice historique sur cette ville, sur ses monuments et ses hommes célèbres (3° édition), Gent, 1838o So Guide de Gand, ou précis de l'histoire civile, monumentale et statistique des Gantois (4° édition), Gent, 1843o Samen met De Bast, Serrure en Van Lokeren beijverde Voisin zich voor de opbeuring van het tijdschrift Messager des Sciences et des Arts in 1832., Voisin schreef ook nog een lange reeks wetenschappelijke werken .., waaronder we toch de "Notice biographique et littéraire sur Ch., Van Bulthem" en "Jose Lambert, imprimeur, gravèur," poète et grammairien gantois du XVI 0 siècle" moeten vermeldeno Voor de andere werken van Voisin verwijzen we de belangstellenden naar het artikel van Jules de Saint-Genois in de Messager des Sciences et des Arts (1843)., De naam Voisin komt voor op de gedenkplaat aan de gevel van de stadsboekerij oP de Ottogracht, waar tot î942 de bibliotheek van de rijksun:1-ver~iteit was ondergebrachto

REAKTIE Naar aanleiding van het artikel van RoT~ in Ghendtsche Tydinghen van januari 1973 over de "Bourgoyen Ossemeersen" ontvingen wij een schrijven van dét Actiegroep Bourgoyen Ossemeersen : Het totaalplan voor de "Bourgoyen Ossemeersen" is echter niet door Profo Hublé maar door hèt team van Profo Anselin (y~lo door Mr., Allaert) opgemaakto Het is bedoeld als schutzone van ongeveer 150 ha rond het educatief natuurreservaat (ongeveer So ha) .. ontworpen door Profo Hublé., De schutzone zou echter niet bënut worden voor intensieve sportbeoefening (daarvoor zijn de Blaarmeersen, overzijde Watersportbaan ingericht)., Het plan voorziet wel fiets- en wandelpaden, lig- en speelweiden,. bossen~· (samenwerking dienst Prof o Van Miegroet), •• ~ . M., aoWo het volledige gebi-ed wordt voorbestemd voor stille recreatieo Voor diegenen die belangstelling vertonen voor het plan "Bour"j goyen ~ssemeersen" een: wóoro-je :uitleg over onze Actiegroepo Het gaat hier om de .samenb~ndeling van een 15-tal natuurbeschermings- en culturele -verenigingen uit het Gentse met het doel het hoger besproken plan te realisereno We wensen er verder de nadruk op te leggen dat de promotoren het actiecomité volledig en daadwerkelijk steuneno

63~

NOTA'S BIJ DE FRAGMENTEN VAN EEN ROMAANSE DOOPVONT UIT DE GEWEZEN SINT-BAAFSABDIJo In de refter van de geweze~ Sto-Baafsabdij worden een aantal van een stenen doopvont bewaardo Deze fragmenten werden in 1852 door Ao Van Lokeren tussen de puitien van de abdij ontdekte Nog in hetzelfde jaar publiceerde hij zijn vondst in de Messager des Sciences historiqueso De gravüre van Cho Onghena die Van Lokeren's artikel illustreerde vindt U hiernaast gereproduceerd~ Naar stijl behoren de gesculpteerde fragmenten van de doopvont tot de Romaanse periode die men__grosso modo tussen 1000 en 1.200 kan situereno ~ragmenten

De voorstellingen streven geen illusie van de werkelijkheid na, maar worden volkomen bepaald door de ruimt.e (het steenblok) waarop zij zijn voorgestelde \.._/'

De fragmenten zijn uitgevoerd i~ Doornikse hardsteena Daardoor behoort de doopvont uit de Sint-Baafsabdij tot een groep doopvonten die tijdens de Romaanse periode, wellicht door gespecialiseerde beeldhouwerateliers, in het Doornikse werden tot stand gebracht en geëxporteerda Verschillende exemplaren van dergelijke doopvonten bleven bewaardo Men kan er naar opbouw twee types in onderscheideno Het eerste type heeft een dikke middensteun en 4 kleine h~ekzuiltjeso Voorbeelden hiervan zijn de doopvonten bewaard te Lichtervelde, Noordpeene (Noord-Frankrijk), Zedelgem, Dendermonde en waarschijnlijk ook ons Gents exemplaaro Het tweede type heeft enkel één middensteun die de kuip draagto Een typisch voorbeeld hiervan is de doopvont van Zillebekeo Onze kennis over deze Romaanse doopvonten is bij gebrek aan 'geschreven bronnen, uiterst schaarso Interessant zijn deze doopvonten vooral omwille van de iconografische thema's die ze in beeld brengeno Deze . onderwerpen zijn ontleend aan de Bijbel, wat gezien de functie van. de doopvonten normaal ise De fragmenten van ons exemplaar brengen de volgende scènes i·n beeld: de Zondeval: Adam en Eva 1 bekoord door de Duivel in de gedaante van een slang, eten van de Verboden Vrucht (een gelijkaardige uitbeelding op de doopvont van East-Mean (Engeland) en de verdrijving uit het Aards Paradijs (te vergelijken met de doopvont van Cousolre thans bewaard in het Museum te Rijsel.) De Aanbidding van de 3 Koningen, slechts heel fragmentair bewaard, maar identificeerbaar door de ster boven een gebouwtje dat de stal van Bethlehem moet uitbeelden; de : Koningen bij koning Herodes;

het vierde verdwenen zijpaneel stelde wellicht de overwonnen duivelen (door het doopsel) vooro

~ 'jt

.......................... !H .... .CBniK~........... .

FONTS

BAPTISMAUX

64~

Interessant is de samenhang van de voorstellingen gekozen uit het Oud en Nieuw Testament te noterëno Dergelijke samenhangen zijn trouwens typisch voor heel de middeleeuwse kunsto Wat onze Gentse doopvont betreft is er de Zondeval en de Verdrijving uit het Aards Paradijs (Oud-Testament) en de Aanbidding (NieuwTestament)& Inderdaad het door de zondeval geschapen probleem wordt slechts opgelost door de komst van Christus .zoals trouwens reeds in het Scheppingsverhaal wordt voorspeldo Noteren we tenslotte dat de diameter van het doopbekken, in tegenstelling met wat Van Lo~ereh ons laat geloven, geen 91 cm .. maar 79 cme bedraagt, de áfmetingen van de kuip bedragen ho 25, bo 95 en lo 95 Cffio Ko Vdbo

Literatuur Va~

Lokeren, Imagerie de portail de l'ancienne Abbaye de Saint-Bavon à Gand, et quelques fragments d 1 anciens fonts baptismaux in~ Messager des sciences historiques (î852) blzo J.1.3-120o L'Art Romano Catalogueo Exposition organisée par le gouvernement espagnol sous les auspices du conseil de l'Europe, Barcelona et Santiago de compostella, î961, blzo 435 Ao

Ac Van Lokeren,

Histoj~e

de l'abbaye de Saint-Bavon, Gent,

1855 7 blzo 82-83 Chano Van den Gheyn; in: Inventaire archéoll'tqique I, blzo 3

* • * • * •. * KRITIEK OP HET GENTS STADSBESTUURo Van de Heer Go Van den Daele, Burgemeester der Stad Gent, ontvingen wij een.brief gedateerd 1. maart 1973, waarvan wij hieronder de·volledige tekst afdrukken:

1o Ik lees în. uw ui ts·tekend blad van februari 1.973 op blz~ 31 de volgènde passus: "Nu is hei: .wel zo dat de Burgemeester ons bij de opening van de fo.totentoons:telling "Gent Gisteren" verteld heeft dàt "Gent geen stad is waar de.to~risten moeten komen naar kijken" en dat legt dan misschien veel uito" Ik deel U eenvoudig mede dat ik zulke dwaasheid niet heb gezegdo Ik heb beklemtoond qat de aanpassing van het oude Gent aan het moderne leven'·'in harmonie, moest gezien worden met de huidige en toekomstig~ noodwendigheden van tewerkstellinge Er is geen haar op mijn hoofd dat eraan. dènkt het toerisme daarbij uit te schakeleno u hebt trouwens maar.de begroting van de stad na te zien om U daqrvan te overtuigeno

65c:

2 ... Ik wil ook protést aantekenen bij wat U op blzo 38 schrijft: "Ook in Ge·n·t bestaa·t er een plan de Plotersgracht in het Patershol weer open te leggen en er de oude brugjes over te bouwen, maar dit plan komt niet van het Stadsbestuur dat het altijd bekeken he~ft met koele, vijandig~ blikken~" Ik vraag mij af waar U die vijandige blikken hebt ontwaardo Integendeel, wij hebben sedert lang een plan uitgewerkt dat op goedkeuring wacht van de Koninklijke Commissie van Monumenten en Landschappeno Wij hebben aangedrongen opdat er een spoedige goedkeuring zou komen~

u, naar aanleiding van een besluit van de stad Gent waardoor de verplichting kan opgelegd worden de gevels te verfraaien,- besluit dat enig is ons land -, nog aanleiding vindt om op het stadsbestuur kritiek uit te oefenen~ 3o Het spijt ons dat

Het ware mij zeer aangenaam kon U deze terechtwijzingen in uw volgend blad opnemen.. Met oprechte hoogachting

''-..-/

geto· Go Van den Daeleo Wij

z~uden

hierbij de volgende opmerkingen willen maken:

1o Wij

ste~len vast dat het geheugen van 'de Heer Burgerneester hem een beetje in de steek laato Daar is misschien een uitleg voor~ Het was niet voorzien dat de Burgerneester een toespraak zou houden en hij had ze dus blijkbaar niet voorbereide Na het uitstekend betoog van Professor Pierre Kluyskens gad de Burgemeester de indruk wat gepikeerd te zijn en heeft hij gemeend volgens ons volledig ten onrechte - daarop te moeten reagereno Hij heeft dan een geïmproviseerde toespraak gehoudeno Toespraak die bij de toehoorders eerst ongeloof en dan verslagenheid verwekteo Het is· in het vuur van zijn betoog dat de Burgemeester ·op een gegeven ogenblik letterlijk gezegd heeft:"Gent is geen stad waar toeristen moeten komen naar kijken"o Aan de gezichten van zijn toehoorders heeft hij dan blijkbaar bemerkt dat dit ~ toch wel een beetje "straffe toebak" was en hij heeft zich hernomen en deze zin als volgt afgemaakt : "alhoewel dit er natuurlijk mag bij komena" Het is best mogelijk dat de woorden van de Burgemeester zijn gedachten voorl·ijgegaan zijn. Wij hopen het, maar dat is iets dat hij alleen kan beoordelen. In alle geval hebben wij de waarheid geenszins verdraaid en hebben wij woordelijk weergegeven wat er gezegd werdo

2o In verband met het Patershol vraagt de Burgerneester zich af waar wij die vijandige blikken ontwaard hebbeno Wanneer wij spraken van het plan om de Plotersgracht terug open te leggen en er de oude brugjes over te bouwen~ dachten wij natuurlijk aan het uitstekend project van Architect-Stedebouwkundige JoZercko Die koude vijandige blikken hebben wij afgeleid uit het feit dat de Heer Zerck ncoit.heeft kunnen rekenen op de minste steun of zelfs aanmoediging vanwege het Stadsbestuuro Het is juist dat het Stadsbestuur een plan heeft uitgewerkt

6i. voor het Patershol en dat het is voorgelegd aan de Commissie 7oor Monumenten en Landschappen .. Maar in dit plan is geen sprake van de openlegging van de Plote.rs.gracht--- en de bouw van brugjes .. Toen op 27 juni î97L internationale stedebouwkundigen die deelnamen aan het congres "Europa Nostra" een bezoek brach-ten aan het Patershol onder de leiding van mensen van de Technische Dienst der Stad Gent, ontstond er onder hen heel wat beroering toen ze kennis namen van het "saneringsplan" voor het Patershol van de Stad Gent .. Met het argument dat het autoverkeer te Gent erg ingewikkeld is en de infrastructuur onvoldoende, werd hen uitgelegd .waarom het nodig was de straatjes aldaar te verbreden, ze open te ·stellen voor het autoverkee-r en er parkeerplaatsen te creëereno De zinsnede uit de brief van de Burgemeest-er ''Integendeel, wij hebben sedert lang een plan uitgewerkto .... " zou enkel een weerlegging zijn van wat wij schreven indien het Stadsbestuur ineens een nieuw plan zou voorgelegd hebben aan de Commissie waarbij inderdaad de Plotersgracht terug -open zou gelegd worden en de 7 oude brugjes er zouden over-gebouwd worden .. Iets wat wij vurig hopen, maar niet geloven ...... 3 .. Bij het lezen van deze paragraaf hebben wij toch even onze ogen moeten uitwrijven .. Onze denkwijze wordt misschien nog te veel beïnvloed door Descartes om met vrucht de redenering van de Burgemeester te kunnen volgen: Omdat de .stad Gent een maatregel neemt die uniek ~s ~n ons land zou alre kritiek op het Stadsbestuur verder ongewenst zijn! Als dit bedoeld is als een staaltje van droge humor· dan kunnen wij er_ vanzelfsprekend wel waardering voor opbrengen., Meent de Burgemeester het evenwel ernstig, dan moeten_ wij hem teleurstellen, wq.pt zo lang daaraanleiding zal toe bestaan zullen·wij kritiek hlijven uitoefenen op het-Stadsbestuuro En aangezien deze kritiek niet afkomstig is van negatief denkende en ziekelijk gefrustreerde mensen die kritiek uitoefenen enkel maar voor het plezier van kritiseren, maar wel van rasèchte Gentenaars die te veel van hun stad houden om te kunnen ZWJ..Jgen als zij zien dat hier ·verschillende zaken verkee.r;<i gaan, zou het misschien niet _ ,$1eêht ·-zijn- dat het Stadsbestuur zich eens in alle nederigheid zou afvrq.gen of de ui-tgebrachte kritiek misschien niet gegrond iso · Wij stellen vast dat het de Burgerneester enkel spijt dat wij kritiek uitbrengen maar dat hij ~iet van de gelegenheid gebruik gemaakt heeft om dezë kritiek te weerleggeno Spijtig! Tot slot, en om allè misverstand_: -te vermijden, willen wij er toch de nadruk op leggen dat het er ons nooit om te doen is bepaalde personen aan-te valleno Wèl- zullen wij steeds bepaa:J_de "ideeëntt bestrijden warineer wij oprecht de mening toegedaan zijn dat zij nadelig zijn voor Gento En daarbij denken wij steeds op lange terrnij.n& H(ugo) f:(ollumbien)

n== = == ======-=====~=-==.=== == ===-== ====::::: ==_= === ===_==== == == ===== =======r,

",r :: _ :: ;: :; :;,.,.

Voor zo ver dit nog nodig: .mocht zijn willen wij er nogmaals de nadruk op leggen dat de· "Heemkundige e.n Historische Kring Gent" VOLLEDIG boven :all~ _politiek staa:t en er niet verantwoordelijk kan voor gesteld worden indien bepaalde persoon.., lijke standpunten die ingenó~en worden door medewerkers van "Ghendtsche Tydinghen" naderhand gebruikt worden door ande-

:: :: ;; :: ;:

·ll~~~~~=~~~~=~~~~~~~~~=~~~~~~~g~~~~==============================~

VRAAG EN VRP~\G

ANTWOORD~

NRc 35 van Mejo Wylleman Lindà

\-Jie kan mij gegevens en bibliografie verstrekken in verband met het St. Agneetekloosterè VRAAG NRo 36 van Jo Van Waesberghe Wie bezorgt mij anecdoten bij het maken of onthullingen van standbe~lden te Gento Ook foto's b~j onthullingen zijn welkom (voor het maken van een dia) de foto wordt binnen de î4 dagen terug bezorgd. VRAf~G

NRo 37 van

E~Ho

Parmentier Go

Wie vindt een brochure getiteld: La Maison de Wacken. Dit zou een speciaal nummer zijn uit een jaargang uitgegeven door een vroeger bestaande (?) Heemkundige Kring van Gento Alle inlichtingen over de familie van Antoon van Bourgondië kunnen ook nuttig zijno VR!~G

NRo 38 van Iro Ro Roels

De Heuvelpoortwijk, waaronder dan expleciet verstaan wordt, het territorium begrepen tussen Heuvelpoort, Zwijnaardse steenweg, Burggravenlaan, Stropkaai en Citadellaan is, relatief gezien, c_nog betrekkelijk jong als bewoond stadsgedeel teo Kan iemand onder onze geachte medeleden mij documenteren over: de originele toestand van dit gebied; - de beginperiode en de verdere g·roei-evolutie van de woonwijk zoals wij hem heden kennen? VRAAG NRo 39 van Jo Vastiau Wie kan bibliografie of inlichtingen verstrekken over: ao het Spaans koertje in het Patershol ·bo Het drieluik van de Aytta-kapel in de Sto Baafskathedraalo VRi~G

NRo 40 van Iro R. Roels

De humaniora- afdeling van het Sto Bavo-instituut op de Reep is ondergebracht o.ao in twee naast elkaar staande 1äe eeuwse gebouwen, waarvan de respectievelijke gevels, de jaartallen 1746 en î758 vermeldeno Wie van onze achtbare medeleden kan konkrete inlichtingen verschaffen over de geschiedenis van deze beide gebouwen-1 ANTWOORD OP

V~lAG

N° 34 B van Ho Collumbien door EoP. De Kimpe

De heer Gust Bruynbroeck, nu overleden, (typograaf bij de drukkerij Het Volk, kluchtzanger, verleende regelmatig zijn medewerking aan ontspanningsfeestjes ingericht tijdens de mobilisatie van 1939-40 in het Krijgsgasthuis, Ekke-rgem (organisator Louis De Meester, verantwoordelijke EoPoPetrus De Kimpe, hoofdalmoez-enier Gentse Hospital~n) beweerde aan laatstgenoemde dat hij de auteur was van het liedje "DE STERKSTE M.i-\N VAN GENT".

68'-" BIBLIOG~\FISCHE

SPROKKELINGEN

• Door het- Ministerie van de. Nederlandse Cultuür werd het boek "Beschermde Landschappen" uitgegeveno H~t werk tel:t 175 prachtige foto's met telkens.een luchtfoto· voor de lokalisatiee Het werk i?.zeer verzorgdo Bestelling: P~R~ 515494 Rekenplichtige Ministerie Nationale Opvoedingc Prijs 200 Fo Voor Gent worden de volgende landschappen vermeld: Oord der Gefusiljeerden, Muinkkaai achter. Sto . l?ieterskerk, Graslei en Ko.renlei 1 StoElisabeth-begijnhof_,· Klein Begijnhof e • Als bijvoegsel bij het driemaandelijks tijdschrift van het Gemeentekrediet van België (nummer 103, januar~ 1973) verscheen een Repertorium der: gewestelijke en plaatselijke maatschappijen en tijdschriften voor geschiedenis en oudheidkundee In België zijn thans ongeveer 250 lokale en regionale genootschappen, die zich . aan de geschiedenis 1 de oudheidkunde of de heemkunde wijdeno • Na Sanderus "Verheerlykt Vlaandre't, na Leroy "Groot Wereldlijk Toneel", na i 1 Espinoy "Recherche des Antiquitez" en na zovele andere verscheen sinds 1 december 1972 een bijzonder verzorgde facsimilé druk van het overbekende werk "TOONNEEL DER STEDEN VAN 1 sKONINGS NEDERLANDEN" met hare beschrijvingen uitgegeven bij ~OAN BLAEU 7 1649Q In deel 1. bevattende "DE STEDEN VllN VLhENDEREN 7 A.RTOIS EN VLAENDEREN ONDER DE VERENIGDE NEDERL)\.NDEN", worden achtereen_yolgens, in alfabétisch~ orde, niet alleen alle grote steden van het graafschap Vlaanderen. Ook .veel kleinere plaatsen krijgen hun deelo Naast circa 270.blzo tekst en platen over een volle blz., 48 uitslaande grondplannen van stedeno De toegepaste verkleining bij de reproduktie heeft geen enkele inyloed op de- leesbaarheid van tekst·en plannen. Uitgave op formaat 29 x 21 crno· zwaar gevergeerd papier in luxueuse hoeso In deel II, dat·. per: 15 april z;-:)1 verschijnen, bevat "DE STEDEN VAN BR.lffi/iliT: EN .. LIMBURGH, LUXEMBURGH, .·~ BENEGOUWEN, NAMEN EN MECHELEN, 1 t ROERMONDSCHE, alsmede CAMERYÇ~, LUYCK, HOEY, AKEN EN DE STEDEN UIT HET BR;\81\.NTSE EN.:LIMBURGSÈ ONDER DE VERENIGDE NEDERL·.ANDEN" o . Voor .dit deél·, kan nog vàoraf ingetekend worden tot 10 april aan de gunstprijs van ~50 F (later 1100 F) Mogelijkheid bestaat tot afbetalen in maandelijkse stortingen van 35(J~ 300 en 200 F. .. . ... Een. uitgave· vaJ:i··-pAMJ:i.,i.Ä.. ET PATRIJ';.. PoVob. a~ Handzameo Te verkrijgen bij·o~á medelid dhr. Cho Lammens, Bo~khandel en Imtiquariaat, Li~vestraat .14·~ 9000 Gent \PoRó 1569.37) e • In Historia n~mmer 315 ·.(febrüari ··1973) " A .Jéna, unè femme, Marie-Jeanne Schell·inck, e.S't _nommée lieutenanto Napoléon selon la légonde lui remet sa propre croix de la Légion d'honneur". Naast de reproductie van een prent, die het toneel voorstelt, staat de volgende bemerking: "Jamais l'Ernpereur n'a décoré une femme"o

69. P. KLUYSKENS 1 ·Gent en zijn begijnhoven, in: DE GENTEN1\AR, 27. II., 73 blzo 8; 6oiiio73 blz. 8 en 13oiii.73 blzo 9 Jo· DECAVELE, De Hoofdbrug over de Lieve bij :het Gravensteen, in: Toerisme in Oost-Vlaanderen, 21e jg~, nr., 6_, nov-deco 1972,

blzo 107-110o GENT IN DE SPIEGEL

Vl~

ZIJN DAGBLADEN.

• In de Volksmacht van 10.3c73 verscheen ~nder de titel van De. Drake seint: Het huis van de Kraanlei 64 zou verbotiwd worden tot uitbreiding van de tentoonstellingsruimte van het Museum voor VolkskundeQ Het huis Jan Breydelstraat 11, zou in huur genomen worden door het Museum voor Sierkunst en industriële vormgevingo De voortuin zou als parking worden uitgerust en het huis z~lf als reserveopslagplaats voor museumstukken

De Kommissie van Monumenten en Stadsgezichten heeft gunstig - . advies uitgebracht over het plan voor de bouw van een kornplex met hotel, kantoren, appartementen en parking op het terrein begrensd door Onderbergen, Gebroeders Van de Veldestraat, Ajuinlei en Jacobijnenstraato • - Jan Schepens: Op zoek naar Gent, in Vooruit van 3.III.73 blz., 13, en 10oiiio73 blz. 13

•

Arend De Keyzer, eerste Gentse drukker wordt herdacht, Het Laatste Nieuws 6.,IIIo73

•

Zoeklicht op begijnhoven en abdijen: C.L.Vrouw ter Hoye te Gent, ~n Het Volk van B.IIIo73 blz., 31

•

Op 6 ~pril wordt te Gert gestart met een nieuw audio-visueel spel "Gent en Keizer Karel" in Het Volk van 8.,III., 7 3 blzo 31

•

Belangrijkste van het Land, Stadsarchief nog te weinig gekend bij het grote publiek, in Het Volk van 8~IIIo73 blza 32

• •

••

• • • •

Provinciale prijzen voor Heemkunde toegekend Door de Bestendige Deputatie van de Provinciale Raad van OostVlaanderen werd voor het jaar ~972 een prijsvraag uitgeschreven voor heemkunde. De bekroonden zijn Dro Paul Rogghé met zijn werk "Een eeuw Eeklo (18~0-1930); proeve van sociaa~-ekonomische geschiedenis; en Luk Stockman m~t zijn werk "De brieven van Assenede en De Vier Ambachten"o Wij feliciteren van harte onze ere-voorzitter Dro Paul,Rogghé met dèze prijs 1

70o BIBLIOTHEEK EN ARCHIEFo 0

Plan complet de la Ville de Gand, Brussel Zode

EoJ., de Groote, De Scheepsjongen van de "Sea Hound", Een bijdrage tot de geschiedenis van Gent, 1900-1950, Gent, 1969, 8° 1 94 blz.,, pltno

Gemeentekrediet van België, Driemaandelijks tijdschrift, no 103, Januari 1973, 4° 7 63 blzo +Repertorium der Gewestelijke en Plaatselijke Maatschappijen en Tijdschriften voor Geschiedenis en Oudheidkunde 7 4°, 39 blze

* De Schakel, El Lazo 1 Buenos Aires, N° 206 febr., 1973 7 4° * 0 • • • $

24 blzo

•

AANVULLENDE LEDENLIJST

,..;::'

471o 472., 47 3e 474o 475., 476., 477o 478o 479o 480a 481o 482., 483. 484 .. 485., 486o 487 ... 488o 489o

Dhro G., Baert, Callierlaan,45 Dhr .. L., Content, Aan de Bocht 1.1 Dhr., R., De ene (antiquair) Hoogpoort 83 Dhr., De Prijck, Koningin Astridlaan 12 Dhr., Lo Durin, ire 7 Coupure 194 Dhr., Go Portie, Vlaanderenstro 37 Mevr., J.,Heynssens, Dombos 14 Dhr., F., Maebe, Wellinckstro 70 Dhr., Ro Moreels 7 Eedverbondkaai 85 Dr., E., Ossieur, Montereystr.,11 Mevro Sevens-Daneels., Kasteellaan 166 Mevr., Eo Somers, Ijzerenweglaan 51 School Gent Dre Thibau 1 Dendermondsesteenweg 435 Dhro Ph a Van den Broecke, Hemelrijk 16 Dhro Ro Van Haute, Orchideënstraat 30 Dhra J., Van Helderf:, Dixmere 5 Dhr., Van Thournout, Brusselsesteenweg 784 Dhr., Vervaene

9000 9000 9000 9220 9000 9000 9704 9000 9000 9000 9000 9002

GENT GENT GENT MERELBEKE GENT GENT OOIKE GENT GENT GENT GENT LEDEBERG

91.20 9720 91.10 9050 9001.

DESTELBERGEN DE PINTE ST.,-A.IvlANDSB. EVERGEM GENTBRUGGE

SPECI1\AL STEUNFONDS 14o Mevr., Heynssens, Ooike 15o Dhro Hespel, Gent

• (,: • * • • •

so,-F 280 1 -F

GHE NDTSCHE-TYDTNGHEN Maandblad van de. Heemkundige en Historische Kring v.z.w.

«GENT>> Jg. 2 n° 4 april 1973

INHOUD

~ I

~ ~

Voordracht en illustratie De käntwerkscholen in de 19e eeuw Jean Ray en het Oude Gent Brief van de Heer Burgemeester Metro or nat metro? Uit de Gentse pers Bibliografie van Gent en de Stadsbibliotheek Provinciale prijzen voor heemkunde. Dr. P. Ro·gghé Vraag en antwoord Varia Bibliografische Sprokkelingen Gent in de spiegel van zijn dagbladen Bibliotheek en arellef Aanvullende ledenlijst Verbond voor heemkringen

Verantw. uitgever: Hebbelynck Voorhoutkaai 40 G.

9.000

GENT

Elke auteur is alleen verantwoordelijk voor zijn bijlage

Sinds 1860 waarborgt het Gemeentekrediet

volledige zekerheid hoge rentevoeten uitmuntende diensten

Sparen bij het

UW SPAARGELD IN GOEDE HANDEN

71 72 78 80 80

83 84 88

89 91 91 92 92 93 93

~E~ ~~ zeker en vast!

71.

HEEMKUNDIGE EN HISTORISCHE KRING GENTVö.ZoWG· Ere-Voorzitter: de Heer Dro Po Rogghé Voorzitter: Go Hebbelynck Onder-Voorzitter: HoCollumbien Secretaris: Mo Ste~ls Penningmeester:· lAJ Verbeke ·Secretariaat! Sint-Lievensdoorgang 1 Gento Telo 2'56769o Postrekening: 1050473, Heemkundige en Historische Kring Gento Lidgeld: 150 F per jaare ~====================================:=====================~=w

::" OP ZONDAG 29 APRIL t97 3 Ofvl 10 U 30 IN DE BOVENZAAL VAN

::"

!:"

" " ::

"HE·T

D~ERD"

KOORNMARKT, GENT, VOORDRACHT ME:T DIAPROJEC-

" TIE DOOR DE. HEER Go HEBBELYNCK : DE WERELDTENTOONSTELLING ::

"" 1913 TE G.ENTo ALLE BELANGSTELLENDEN ZIJN HARTELIJK WELKOMI "" "Y===================~=~~======================================" '

Op Zondag À3 mei: geleid bezoek aan het stadsarchief, Abra~ hamstraat, Gento Gezien de grootte van de lokalen is dit bezoek epkel Jóoor de leden en moet beperkt blijven tot 25 deelnemers~ Ins.chrijvingen schrif.telijk aan he:t: secre~ariaato De l~dén, die aan het bezoek zullen kunnen deelnemen, worden verwittigd door een rondschrijveno Bij grote belangstelling zal gepoogd worden een tweede bezoek te organiseren.• Qp Zondag_. 27 mei: Om 10 u 30 in het lokaal Het Darnberd, Koornmarkt, Gent; Voordracht met diaprojectie door de Heer Van Waesberghe over: De Gentse Begijnhoven~

ONZE ILLUSTRATIE Het weeshuis "de Bl.auwe Meisjes", gesticht in '1626, werd ondergebracht in het Wulfaert~Vilainsteen in de Onderstraat. Het stee·n werd verbouwd .ip; -1~85 (zie illustratie) co In 1865, toen de·'Blauwe Mei.sjes het gebouw hadden verlaten, werd er ~en· lagere school ·"Het Laurent Ins,tituut" opgericht. De school werd herbouwd in 1902o Rechts het huis Schardau, gebouwd omstreeks 1537-in Balegemse steen door Frans van der Gracht.

72c

DE KANTWERKSCHOLEN IN OOST-VLAANDEREN EN TE GENT IN DE 19E EEUWo EERSTE DEELo In een vorig artikel vertelden we iets over de "speelscholen" te Gent rond 1855o Aanleiding tot het onderzoek door het stadsbestuur. was een rondschrijven van 18a1.o'i853 van de Heer De Jaegher, gouverneur va~ Oost-Vlaanderenu ~De ongezondheid van een groot getal lokalen in beide Vlaanderen tot handwerkscholen gebruikt, heeft het voorwerp van herhaalde klachten uitgemaakte Men kan de uitgestrektheid des kwaads afmeten door de daadzaak, dat die provincie in 1851 852 handwerkscholen telde, waarin ongeveer 43000 kinderen zich hoofdzakelijk· met het kantmaken bezig hielden en dat in een groot getal dezer gestichten de gezondheidsvoorwaarden gebrekkig wareno Een ander punt verdient de aandacht van.het bestuur: in verscheidene handwerkscholen is het getal der werkmeisjes te aanzienlijk, de ruimte in acht genomen welke zij er in betrekken, de weinige lucht die zij er kunnen inademen, wordt door hare ophoping bedorven; in andere zijn zij daarenboven aan een te aanhoudend en te langdurig werk onderworpen, opdat na zekere tijd hun gezondheid daardoor niet min.of meer hevig ontsteld zij" ( 1.)

Vooreerst een woordje over het kantwerken in Vlaandereno Ver. moedelijk wordt het kantwerk in Vlaanderen beoefend sedert het einde van de 1.5e eeuwo Volgens Pierre Verhaegen schreef Keizer -Kàrel voor, dat het·kantwerk zou aang~leerd worden in de scholen en in de kloostersu Op het einde van de 1.6e eeuw wi~ de kantnijverheid in onze gewesten zeer bloeiend., Het magistraat van Gent oordeelde het noodzakelijk door een ordonnantie van 21 maart 1590 het kantwerken te beperken, omdat de rijke families te kort hadden aan dienstmeiden of deze dtens~meiden te veel moesten betaleno "So eyst dat by laste ende van weghen heere~ ende wet wel ende·. scherpelick · verbiet dat nyemaent wy hy sy en veryo~rdere van nu voirts eenich spellewerck. te maecken of· laeten maecken dan alleene meyskens wesende in ate ende dranek van heurlieder_ouders ende nyet passerende de twelf· jaeren(2)"" We mogen aannemen, dat van bij de oprichting vanoc het weeshuis "de Blauwe Meisjes" iri de Onderstraat·in 1.623 het kantwerken werd aangelee.t;do·: Ook bij de Rode Lijvekens werd het kantwerken beoefendn In Frankrijk werd het gebruik van kant bij de versiering van de kleding door heel wat voorschriften geregeld. Henri II verbood in· 1547 het drctgen-~an kant aan de derde stando Eerst in 1629 werd dit decreet ingetrokken, maar enkel kant geproduceerd in Frankrijk mocht worden gebruikto

73o

Colbert ( 161.9-1683), mi.nister van Lodew.tjk~ XIV, richt:.te rond 1.665 in Velay in Lartgtiédoc een··centrum 'Van kantnijverheid opo Italiaa1tse en Vlaamse ~kantwerksters werden aangelokt om aan de Fran~e vrouwen het beroep aan te lereno Gedurende heel wat ja~ ren moeten aanwervers ·.ons land hebben doorreisd, want de overheid oordeelt het noodzakelijk nog in 1698 een ordonnantie uit te vaardigen "verbiedende aen de Spellewerckerssen ende alle andere eenigh gehoor)te geven ··ende inne te volg·en, de gene die hun vervoorderen de V.oórseyde.Spellewerckerssen te misleyden om de Manufacture van .de Kanten uyt dese Landen te treeken ende de selve inne te brengen·.ende vast te stellen.binnen Vranckryck" _(3) "Wy.zyn onderricht dat sommighe Persoenen hun hebben vervoordert ende noch dagelijcks tl.ervoorderen van aen te locken ende:·.mét schoone belof-'cen tt engageren verscheyde Spellewerckersse ons·e Onderdaenen om hun tot dien ey.n.de te begeven onder ' t gebiedt. van den Coninck van Vranckryc.ko Wy verbieden aen de voorgeroerde Spellewerckeressen ende alle andere :aen de voor~oemde Mi·sleyders. gehoor te geven ende.: de selve ,inne··.·te volgen, .op pene :van confiscatie van alle hunne· Goederen ten:. behoeve van Syne Majes.teyt .voor: d' eene ende van _d.}Aenbrengers voor d' ander hellicht, endë van daer en boven ge;?chavott~.c=rt_.e.nde.gegeesselt te worden"o De ouders, ak de personen 1 die behuipzaam zijn bij het uitwijken:) z·oals he'rbergiers ende voerl·ieden en de personen, die 'bepaal:de ove·rt·redingen in yerband me··i: de orc;l~naantie kennen, moeten dit.aan·de Procureur-generaal mee.d,elen, .'~.op.pene van insgelïjckx al~s medeplichtigh ge-straft te worden"~.-: .: ...

.. :

Keren we nu terug naar Gento Uit een proces voor de Raad van Vlaanderen in 1723 tussen de fiscale raadsheren enerzijds en Catharina ··Noël en zes devote v-rouwen anderzijds v~rJ;lemen we het een en ander (4)o Volgens de raadsheren hebben de betrokkenen zich zonder toelating van zijn ~a~E7stè'lt g~vestigd op Sto Piètèrs om er jonge meisjes. te onderwijzen in de-christelijke lering en hun het kant\.Yerk aan t~_ lereno Ze verklaren verder ·"qû'il n'avait déjà que trop de. places .dans ce:tte ville ou···-les jeunes filles soub le prétexte.spécieu~ d'instr~ction et~d'enseignement à faire des dentelles, mais au fond p~utbt par motif de::propre intérêt, sont tellement surçl)argé,es, v~xees et exténuéès qu 1 elles deviennent incapables·· d? s r ~der· el.les mêmes <~)'U de prêter leur service aux au tres à·· quo~ la·' providenee semble les avoir destinées" o Let op de filosofie van.... die tijd o De tegenpartij verkl{l.art:, :,: da_t· zij ·nrt 7 ont jamais eu ni inclination.ni aucune intention dè fai.re une communauté en forme de cloftre", en dat zi.j ."ne:.··jouisse·rd:. en ne prétendent de jouir d 1 aucune franchise_ __ .oP. ·,ëxemption .dés charges .bs:>~.irgeoises, imposi tions, vintièmesc .ou êrUtres. impö:ts tant de la province que de la \rïlle, mais 'de ·ie·s "paier comme~~ les au tres habitans; qu'ainsi l_a ville 9-erait no.tabl~ment b~nificiée tánt par l'augme,tation. de la manufact~r~-~·d.es.·:~fent~t:les' 'et cie leur commerce

74o

que des droits de consomption"o De verdediging besluit "qu'il serai t rude qu 1 on les chasserai t ·de leur demeure et de 1 a ville, tandis qu'on souffre. tp~t d'autres notament de la villede Gand, avec eet te différence qu' il y a parmi ·ces au tres qui accablent leurs écolières par un travail immodéré et excessif et que les défo traittent les_leurs -avec beaucoup de douceur ·et de modération. Ainsi bien ·.loing que leur établissement serai t préjudiciable à l'état il y serait très avantageux en toute manière, car grand nombre de filles nécessiteuses seraient tirées de la mendicitéo Les tables des pauvre$, dont la ville et la province fourmillent,. seraient not·ablement déchargées; les droits de consomptien et d'autres de la ville et de la province grandement augmentés, aussi bien que la fabrique et le commerce des dentelles qu'on envoie en Allemagne, en France, en Espagne, en Angleterre. et même· aux Indes"o Aan de klacht van de·fiscale raadsheren werd geen gevolg gegeveno In het verslag wordt de naam van de devote vrouwen niet vermeld; in werkelijkheid gaat het om de Zusters Apostolienen~ Uit het·verslag van dit proces vernemen we dus, dat in het begin van de achttiende eeuw te Gent een aantal kantwerkplaatsen waren, die zich als "kantwerkscholen" voordeden en dat de kanthandel bloeiend waso ·Karel Louis Diericx ~(1756-1823) deelt ons in zijn werk "Mémoires sur la ville de Gand" mede, dat in de 18e eeuw in de Capotte-school, een armenschool in de Speldenstraat, ook spelle~ werk werd aangeleerd (zie ook: Fro De Potter, Gent, deel VI). Komen we nu_ tot de negentiende eeuwo _Ter gelegenheid van het bezoek van Eerste Consul Bonaparte en zijn echtgenote Joséphine de Beauharnais in. juli 1803 werd op het stadhuis te Gent een tentoonstelling van de producten van de nijverheid van het Schelde-departement ingerichto Het was de eerste nijverheidstentoonstelling in ons.landu Aan Joséphine werd als geschenk een aantal korven met nijverheidsproducten p.angeboden, waaronder een korf met kant gemaakt door de Blauwe Schole van de Onderstraato De korf droecj het volgende vers: L'élegante délicatesse De ces réseaux est l·e produit des artso Si 1 'hommage Vous in~téresse, Le tissu qu'inventa la main d'une Déesse Parera l'Epouse de Marso In het verslag over de tentoonstelling wordt van kantwerken gezegd, dat het is "à la portée des femmes d 1 un·~ge tr~s avancée comme de 1 -t ~ge le plus tendre"(S) .o Ook bij het tweede bezoek--in 1.810- nu keizer Napoleon vergezeld van keizerin Marie-Louise - werd aan de ·keizerin kantwerk aan. geboden{,> In ~ijn "Mémoire ätatistique du d~partement. de l'Esca"!Jt" schrijft Mo Faipoult : "Ce q4ton fait en dentelles sert pour différene

départemens, ou s'expédie pour l•Espagne; qoi les fournit à ses coloniesc. On ne.suit aucun dessin.particulier, excepté pour les dentelles destinées à l'Èspagne; ceux-là restent taujours les mêmes·; les dessins destinés pour 1 1 intérieur de la France et pour l'Angleterre sont très variés "o(6) Een "Staat der Armen-Scholen te· Ge~d" opgésteld in 1822 vermeldt de volgende kantwerkscholent (1) .

1 de Blauwe Meiskens 2 de Rode Lijvekens 3 de Sto Jacobsschool: de kinderen worden er onderwezen in de christelijke lering, lezen en kantwerko De opbrengst van het werk wordt aan de ouders gegeven; verder worden de kinderen soms gekleedo Veertig leerlingeno 4~de Sto Baafsschool: idem; 62 leerlingen ? de spellewerks.chool van het Groot Begijnhof o Vijftig leerlingen 6 de spellewerkschool van Sto l'-1ichiels: 60 tot 70 leerlingen 7 de armenschool van de Zusters Apostollenen op Sto :Piêters: het is ook een spellewerkschool 8 een spellewerk~chool op Akkergem 9 een spellewerkschool ih het Klein Begijnhof

We mogen aannemen, dat in de armenscholen van de Zusters van het·Crombeen, van de Zusters van.Doornzele en van·de Zusters van Nieuwenbos ook het kantwerk; ,werd beoefend. ·Na àe v~l van Napoleon komt er . ~en ·crisis in de kantnijverheid in Vlaandereno Als in ~817 de Liefdadigheidswerkplaats in het Rijke Gasthuis te Gent wordt opgericht ter bestrijding van de bedelqrij, wordt onmiddellijk een afdeling kantwerk in bedrijf gesteldo In 18~8 telt·deze afdeling gemiddeld 140 kantwerksters~ Aan het rapport ·van 1818 ontlenen we het· volgende: "La fabrique des dentelles a taujours été pour la Flandre et en particulier pour la ville de Gand une branche manufacturière singulièrement avantageuse, tant par rapport à ce que la majeure partie de ses produits s'exportait à l'étranger que parce qu~elle offrait aux femmes et filles de la classe ouvrière un moyen assuré de subsistance" o. Over de crisis zegt het rapport: "Cette branche d'industrie nationale était menacée d'un dépérissement prompt et gradual~ qui devait la réduire à une nullité_absolue"o (Verslagen gemeenteraad, deel 25, blzo 307)o In de Liefdadigheidswerkplaats werd ook het beroep van kantwerkster aangeleerde "On ny exe·rcerait d 1 abord .les' .enfants du s~~e à ·coudre et :à._f?-ir.e la·dentelle d'une qualité dont·. 1 'écoulement est facile" o ··(reglement 1817) o In 1853 zal het werkhuis van· Liefdad_fg:t1eid .ovèrge}?racht worden riaar lokalen_ in het gewe_zen Sto Agrtèete..;..kloostero· Bij besluit van de· ge.:. meenteraact van 1864 werd de Liefdadigheidswerkplaats gesloteno ·

(7) R.sA~Go: Hollandse tijd, -reeks A· 2·16 (8) Rapport triënnal sur la situation de l'instruction pri·maire (~843-45)o (9) Idém (1855-S?)o (10) MoRe De Ridder: De l'enseigneme~t professionn=l dans ses rapports avec l'enseignement primaire en Belgique (Brussel, 1883)o

* * • • • JEk~

RAY EN HET OUDE GENTo

Jean Ray, John Flanders en J~Mo Sailor zijn allemaal pseudoniemen voor een en dezelfde persoon: Raymond de Kremer. Hij was een volle neef van Edward Anseele en woonde in de Hama De sfeer van zijn geboortehuis en de straat waar hij woonde, beschreef hij op een typische manier in het verhaal "La main de Gotz von Berlingen"(1) Het gezin De Kremer woonde in een aftandse herenwoonst in de Ham. Hij ·heeft er zijn jeugdjaren doorgebracht, waar hi,j met een bende vlegels de Sto Jaccbsparochie onveilig heeft.ge~aakt .. Het tijdschrift "ARGO" heeft in samenwerking met de werkgroep Jean Ray een cahier op de markt gebracht (Argo nrs 1~_-1.9) helemaal gewijd aan het leven en werk van Jean Rayo Hier word~n op een deskundige wijze en wetenschappelijke manier heel wat verzinctsels en legenden eenvoudig.de kop ingedrukto Verscheidene literatoren vullen dit nro aan.met waardevolle getuigenissen ooa~ : Johan Daisne, Michel De Ghelderode, Ho Lamp enzo Voor heemvorsers zijn vooral de stamboom en de bouwstenen voor een biografie van belang, evenals de bibliografie achteraan het nro (2)u . Minder bekend is zijn medewerking als revueschrijver en de samenwerking met Henri Van Daele en Hector Van Seymortier (het glorietijdperk van de Nieuwe Cirque).. Stukken zoals "Pinnen af" door Henri Van Daele (+ 500 voorstellingen); " 'n Vieze Karweie", ",De Bolchevist van ' t Patershol", "Mie Versluis",, " De Kaasbaron't zijn met- Jean Ray' s samenwerking tot stand gekomeno In 191.3 schreef Jean Ray een revue nGentooo in nesten" in samenwerking met Fernand Servaiso Deze revue werd voor het voetlicht gebracht in het oude cirkus "De drie sleutels" in de Sto Amaridstraato Na de eerste wereldoorlog begon zijn eigenlij~e joernalistieke karriereo Vanaf april 19~9 tot november van hetzelfde jaar was hij hoofdr.edakteur v·an "Ciné" -revue cinematographique -cinemablado Plus minus 3 jaar was hij medewerker en redaktiesekretaris van ''Journal de Gand"' -· "L'Echo des Flandres"c In 1934 deed hij zijn intrede in "De Dag" (hoofdredakteur~ Clóvis Baert) ·als medewerk-er voor alg.emene :reportages, kur~ siefjes en Gehts nieuw.so Zijn kursiefjes ·nnulle Griet zegto o" zijn een goudr:lijn voor onze heemvorsers en vrienden van het

··'::::j

~~;

79o

oude Gento Zij handelen .steeds van en over het Gentse-volksleven .. Zijn.reportages ov~r,het cirkusleven waren werkstukken van volwaardig vakmahschápe In de vijftiger jaren (1~51-·tot 1_960) werkte hij geregeld mede aan de bladen ttHet Volk - De Nieuwe .Gids"c In beide dagbladen verschenen met de regelmaat van .een uur·werk bijdragen onder de ti tel "Dat was een tijd" en maandelijks. heeft hij een tijdlang een folklorerubriek verzorgd in."De Nieuwe Gidsu .. Merkwaardig · is dat steller steeds verwijst naar dezelfde bronnen : Gustaaf Vigoureux, Go Celis pr .. , L .. Lodewijk Lievevrouw Coopman, Pol Anri, Pieter Geiregat en Lodo· De Vrieseo Eeri pcisitief punt was _wel, dat schrijver zijn rubriek aan de aktualiteit wist aan te pas~eno Een p-aar titels volstaan om dit te illustreren .. Het fortje op de Plezante Vest verdwijnt, Een SOjarige te Gent, De Nieuwe Post op de Koornmarkt (3) 1 Karnavalsouvenirs, Wereldtentoonstellingskoorts 1908-1913 (4), Een Gents figuur verdwijnt "Mondje Plas is niet meer" (! 1.957) enzo In zijn b~roemde en verfilmde roman "Malpertuis" (5) wordt Gent niet ·genoemd, maar meh herken·t·- er voortdurend Gent in .. J~an Ray kende de romantiek van de Arteveldestad als:geeno De nuchtere wereldvan het oude, stugge Gent kende.voor hem geen geheimen meer .. \'Je ontdekten een -kort verhaal van zijn hand onder de schuilnaam Sailor "De klant van middernacht" - een speurder·sverhaal uit het Gentse in het jaar 1890 1 dat zich afspeelt in de St. Mîchielsw~jko John Flanders alias Sailor had een flair voor speurdersverhalen en verstond de kunst om de juiste sfeer weer te geven~ · _· _ ... ___ ... De grote avont_urenroman voor. de jeugd "Het Zwarte Eiland" (6) -verhaalt de lotgevallen van twee Vlaamse joogens in Polynesiëo Ook daar treft men merkwaardige beschrijvingen aan van het oude Gent- uit "la belle époque"o "Het geheim der 3 Zevensterren" (7) is een speurdersverhaal dat zich afspeelt in een oude gezellige wijk van het aloude Gento In zijn woordje vooraf zegt de schrijver : "De slopers zijn er sindsdien vaardig omgegaan met hamer en houweelo Woningen, die er nog niet aan geloven moesten,_ ~~_bb~Il __ hun ouderwetse doch fraaie gevels met heel moderne geruild en zijn er niet schoner uitgekomen" o.. Bedo-elde wijk is de omgeving van het Gravensteen (Gewad, Prinsenhof·? Ternpelhof) In beidè gevallen wist de schrijver-'ons te boeien door een direkte sfee+schilderinga Tenslotte voor ._wie het niet wist --een kleine wetenswaardigheid., Jean Ray .. was een-geregeld bezóeker·van bouquiniste Go Mestdagh op het Kiein Turkijeo Hij zicht er boeken uit de. vorige eeuw, naar oude gravures 1 waarbij ·hij niet zelden verhalen.schreefo Dit overzicht is verre van volledigo Het was onze bedoeling een pogen te ondernemen om de ver~ch~llendè facetten van het volksleven in het werk van. deze auteur:even te onderlijneno. JoClo

80e

. Noten (1) La main de Gotz von Berlingen verscheen in de bundel. "Les 25 meilleures Histoires noires et fantastiques. de ·Jean Ray", Colleetien Marabout ·n~ 1i4 ( 1961) o Een nederlandse vertaling van dit verhaal verscheen in "Griez.elvèrhalen" serie Zwarte Beertjes 784 (1964) vertaling J~WeStaalmano (2) Werkgroep Jean Ray 1 Augo Vermeylenlaan, 1, 2050 Antwerpeno (3) De Nieuwe Gids 10/11/60 (4) In het expojaar ·1959 (5) Hubert Lampo bezorgde hiervan een uitstekende vertalingo (6) Goede Pers .... NoVo Altiara - Averbode "Trekkersreeks" (1948) (7) reeks Vlaamse Fllmkens nro 166o

BRIEF VAN DE HEER BURGEMEESTER ".Ik verzoek volgend recht op antwoord in uw volgend nummer in de wettelijke vorm op te nemen: "In uw blad van maart 1973 neemt U op bladzijde 64 mijn protest tegen de passus uit uw blad van februari 1973 over waarin geschreven wordt.,. dat ik bij de opening van de fototentoonstelling "Gent gisteren" in de Generale Bankmaatschappij zou gezegd hebben~ (tussen aanhalingstekens gesteld) : "dat Gent geen stad is waar de. toeristen moeten komen naar kijken"o U neemt ~ijn brief over, maar U laat op bladzijde 65 ·door de Heer H(ugo) f_(ollumbien) nogmaals herhalen, dat ik dat lètterlijk zou gezegd hebbeno . Welnu, ik logenstraf dit ten stelligstee En als dat nu nogmaà.ls·zou geschreven worden, dan zal ik dat als lasterlijk beschouwene Met beleefde.hoogachting~" geto Ge Van den Daelee

METRO OR NOT METRO 7 Dèze voor Gent zo ontzettend bèlangrijke kwestie begint opnieuw ,.._actueel te wordeno Iedereen weet waarover het gaat: Bij het vol' tooien van de Ringvaart verloren de Gentse waterlopen hun be_Jang voor de scheepvaart en. sinds lang daarvc!>t!>r reeds werden door . verschillende plannenmakers gretige blikken geworpen op onze.waterlopen die dan ~och volledig "overbodig" zoudèn worden~

De Trammaatschappij had al geruime tijd een plan uitgewerkt om de Leiebedding te gebruiken om er een semi-metro in·.te bou.weno De.Spoorwegen wilden niet achterblijvenen dachtten diezelfde · Leiebedding te gebruiken om er hun treinen te laten it:l rijdeng

81. Dit was voor sommigen niet voldoende e'n ·zij vonden dat, als men toch bezig was, men er even goed 4~ auto's kon laten in rijdene •. Niet helemaal op tietzelfde niveau natuurlijk, maar in 3 onder :elkaar liggende kokers~ Men was zelfs al begonnen ruzie te maken om te weten wie·de gunstigst gelegen bovenste koker zou mogen gebruiken en wie genoegen zou moeten nemen·met de minder in~eressante onderste koker~ .. Men trachtte er ons van ·te overtuigen welke grot~ weldaad het voor Gent zou betekenen moesten onze waterlopen toegegooid worden, want ze lagen daar toch maar te stinkerio Wij zouden niet langer geplaagd worden door al die bruggetjes die zo veel hindernissen vormden voor het verkeer en we konden dan eindelijk onze stad op een moderne leest schoeiene Door het Vrijkomen van de bedding van onze waterlopen kregen wij een ünieke kans dié geen enkele andere stad te beurt viel en die zich nooit opnieüw zou voordoen., Deze kans moesten wij onmiddellijk aangrijpen, zo niet zouden onze kinderen het ons nooit vergeven, enzo enzo Het -argument "tegen" dat.het estetisch uitzicht van het historisch Gent grondig verknoeid zou worden, dat het e~gen typisch karakter vàn onze stad sterk verminkt zou worden, werd .ac:wvankelijk van de hand gewezen als komende van enkele verachterde romantiekers die zich niet konden aanpassen aan de noodzakelijkhedertvan onze moderne tijd~ Later werd er dan toch wel een concessie gedaan in dien zin dat men ons verzekerde dat na d~ demping, op enkele plaatsen zoals de Graslei en de Predikherenlei een wateroppervlakte zou behouden b).:!-jveno Men zou er een betonnen kuip maken met 1 meter water in~ Ook voor zuiver technische bezwaren· haalde ·~en. schijnbaar de . schouders op .. Dat door demping de hydrostatische druk zou gewijzigd worden, dat>onze gebouwen aan de waterkant zoals het Pand en de St-Michielskerk die rusten op kleiachtige grond die geleidelijk zou kunnen uitdrogen en zijn weerstand verliezen, daar werd niet zwaar aan getild . . Ook het feit dat nog geen .enkele werkelijk "ernstige" studie gebeurd was van de ondergrond,· werd blijkbaar niet aangevoeld. als een bezwaaro Z~ was de situatie een jaar geledeno . De mac~tige Trammaatschappij scheèn het te zullen halen en lag alleszins enkele lengten voor in deze "beddingkoers" . . Men wilde de werken aanvatten van het eerste deel van de semimetro, gaande vàn de Kortrijkse. Poort· tot· aan het Sluizekeno De interhationale J~arbeurswedstrijd was inmiddels uitgeschreven, maar vanwege he~ Stadsbestuur werd er uitdrukkelijk verklaard dat men niet van·plan was de resultaten ervan af te wachten om te beginnen met.de semi-rnetrowerkeno We waren de catastrofe.nabij8 Gelukkig voor Gent heet Minister De Saeger toen wijselijk besloten geen kredieten te verlenen voor deze werken eri neeft hij ·+aten verstaan dat het nu ook weer z~ dringend niet was en dat e~ in alle geval geer1; spreke kon zijn van ook maar iets te beg~nnen vooraleer de Jaarbeurswedstrijd achtér de rug was .. En alles wel beschouwd

• 82., ~s

dit missch~en nog de grootste verdienste geweest van d~ vJedstrijd "Gent Morgen": dat hij op het kritieke moment heeft kunnen vermijden dat wij hals over kop in een catastrofe gestort werdeno En het· argument dat wij vertrouwen moeten hebben in onze technici zal wel niemand overtuig~n. Zo ver zitten wij nua De metro-kwestie is weer actueel gewordeno De Spoorwegen hebben inmiddels niets ongedaan gelaten om hun SBaan te "verkopen"o In ons Januarinummer hebben wij al het slecht verteld wat wij daarover dachtene De strijd is geopend: Trein tegen Tramo Wie zal het winnen? Of, zal iemand het winnen? Twee nieuwe elementen in dez0 zaak: een positief en een negatief. Positief: Voor de eerste maal begint men te twijfelen of de bouw van een metro misschien toch geen schade zou kunnen berokkenen aan onze historische gebouwen (dit geldt natuurlijk ook voor de S-Baan)o Op zichzelf is deze twijfel verheugend want het is de eerste stap op de weg naar de waarheide \...._/ Het negatief element is dat anderzijds verklaard werd dat er nu een keuze moet gedaan worden, zelfs als later zou blijken dat deze keuze verkeerd was 1 irlan t - voegt men er aan toe - beter een verkeerde beslissing dan geen beslissing ! Toch wel zonderlinga Wij hadden de neiging precies het tegenovergestelde te menen~

Het argument dat wij anders kredieten zouden laten verloren gaan is toch moeilijk ernstig op te neroene Liever geen kredieten dan wèl kredieten die zouden besteed worden om een verkeerde beslissing ten uitvoer te brengen& Enoo~ l~ten wij toch ··ook niet vergeten dat deze kredieten uit ons aller porte-monnaie komen! Wat zal het dan worden: Metro or not Metro ? Over het principe zèlf van een metro kan zo maar niet direct geantwoord worden met Ja of Neeno Wèl kunnen wij kordaat NEEN zeggen als het moet gebeuren in de bedding van onze waterlopeno Elders dan? Dit is een veel te belangrijke kwestie om daar haastig over te beslisseno Men zou er toch best aan doen eerst eens een grondige studie te maken, niet over een bepaald plan, ·maar over de opportuniteit van een metro in een stad als Genta En daarbij mag men zich zeker niet laten leiden door argumenten vanhet allooi: als er geen metro komt in Gent zal Wallonië er 2 bezitten (Luik en Charleroi) en Vlaanderen maar één (Antwer.Pen)e Laat ons alstublieft serieus blijven 1 Laat ons eens gaan kijken dààr waar men metro's aan het bouwen isc En laat ons eens volledig onbevangen en objectief nagaan of de uiterst zware kosten en de vele jaren ongemak die een --dergelijke bouw meebrengen werkelijk in verhouding staan tot het nuto Dit onderzoek zou dan zèker niet mogen gebeuren onder de_druk van groepen die er belang kunnen bij hebben dat er een rrietro komte Tot slot, en zonder zèlf een "a-priori-beslissing" te \'llillen formuleren, willen wij als element in dit debat even vermelden hoe het gaat in Amsterdamo Dit konden wij lezen in de. "Vooruit" van 10 februari jlo onder de titel: "I"letroschandaal te Amster-

83. dam: Les voor Anderen.," Daarin wordt verteld dat toen de Amsterdammers in 1968 een metro begonnen te bouwen er aanvankelijk een-begroting voorzien was van ruim 200 miljoen guldeno Deze begroting is vrij constant gegroeid van 200 miljoen naar 400, dan naar 800 miljoen~ En nu - 5 jaar later - zit men reeds aan anderhalf_ miljard gulden, totoZo meer dan 20 miljard van onze frankskens. En dit bedrag is nog steeds groeiend~ Alleszins iets dat tot nadenken stemtt

• •

•• • •

•

UIT DE GENTSE PERS. Joseph II, accompagné d'un ministre, visitait l'église de SaintBavon; arrivé devant le tableau de van Eyck, le ministre trouvait ~ notre première mère un embonpoint très remarquable-, s'écria: "Voilà une Eve bien portante"• "Ne voyez-vous pas, dit l'empereur, qu'elle a mordu dans la pomrne"., (Journal de Gend, 9o2o181.8) Uit de .Gazette van Gend. 22.6.1831: Er zijn hier gisteren twee spinners aangehoüden, die met oranjeappels in de hand onze straten doorliepen. 22.10Q1831: Al de katoendrukkers, lijnwaad- en garenblekers dezer stad hebben vanwege onze politie verbod ontvangen van 's nachts de wakers van hun meersen met vuurwapens te laten schieten, dewijl de schoten, welke men van tijd tot tijd gemeend heeft naar de schildwachten te zijn geweest uit de.verschillende meersen dezer stad kwamen, alwaar de wákers sedert oudsher in gebruik zijn te schieten op het minste gerucht hetwelk zij horen en om hun meesters te doen zien, dat zij op hun plicht zijn. 28.10o1831: Een persoon, die gisteren avond. Leve de Prins van Oranje in een estaminet had geroepen, is dadelijk aangehouden en naar de ei tadel opgebracht. 25Q~2o1839: Twee wakers der gebuurte van Onderbergen hebben verleden zaterdag op hun post zo rustig geslapen, dat men hun zonder hen wakker te maken, hun pijken heeft kunnen afnemeno Zulke wakers zijn zo slecht als degenen, die na het slaan van de uurklok "waakt uw vuren" uitgegalmd hebben zich in hun woning of in de een of andere kroeg begeven. Is het dan niet wonder, dat er gestolen en aangepakt wordt, wanneer de deken en de baljuws der gebuurten geen teken van leven geven? Inderwaarheid, deze instelling der middeleeuwen heeft een hersamenstelling nodigo

• • • • • • • De Heer Wallaert, lid van de Heemkundige en Historische Kring "Gent" heeft een lijst van de werken in··verband met Gent, die te bekomen zijn in de Stadsbibliotheek opgesteld.

BIBLIOGRAFIE VAN GENT en de STADSBIBLIOTHEEK

72 - I 30,- F 89 - K

-c -A

3I 33

- I5 -

-E -

P.De K~yser I.OOO jarig Gent De Pauw Gent door de eGuwen heen 136 I a •.• h F.D·e Potter Ge sc hi e dkun <'. i ge Beschrijving van Gent Histoire de Gand v. Fris 15

M. He ins M. He ins

6 3 abc

Petite Histoire cle Gand Gand ,sa vie et ses institutions (3 d)

II nude Ge.schiedenis

41 ·- D - 3I . H. Van Werveke-, RM 94-B-30 Van Werveke

72 - K RM III

L. Voet

4 -

- 3I

over de Oude Geschiedenis van Gent Burgens- - versterkine; of nederzetting Stichting van de abdiJ_enL te Gent Handelingen My Geschiedenis 8ç_ Oudh. II

Middeleeuwen en Nieuwe Tijd

-~--·------,---------...---·---

84 - E - 31 32 - D - 19

32 - G - II 3 72 RM

-c -

97 -H 39 - F 36 -L

De Rijcker N.Destanberg T. Jus te

- 8

Boes P.Claeys

- 44

- r -

94 3

P.Rogghé P.Rogghé· P.·Rogghé

Warnkoenig

De Lieve G.and au I7-ieme siecle Het Grondwettelijke Oude Bestuur van Gent Gent onder Jozef II . La Pacifica ti on de Gand Gent in de XIV en XVè eeuw De politiek van Lodewijk_ van Maele De Co.lvinistische Putch te Gent (1577 ) Histoite Constitutionelle de Gand

IV !! ~~ ~~~::::~2~~-Ge~~!!!.~~-~~!~Baertsoen -Not.es d 'un Gantois sur la guare I4 -18 Mémorial de la ville de Gand P.Claeys Oörlogsherrinneringen D.CnuC..de De· Pauw Gand en I9I3 II Destauberg Gent sede:rt I83I 9 V. Fris Les accroissements de la ville de Gand 3 Laurenic Gand et l'expo de 1913 C.Van Severen De Vrede van Gent I8I4 23 Wandt Etappenleven 40

72 - H - I2 7I - K 8 RMI I - D 9 30 - F - I37

I - D -

72 - L -

57 -

2! - M -

I3 - A -

BSo

Sociale Geschiedenis

--------------------

(

2-L-5)

Avanti

RM9-.A-3 RM

94 - E - I4 30 - c .... 27 36 - M - 2I

H.Balthasar Destanberg T.Luyckx

5 - C- 50

Scheire

2-A路-4

Scholl

RM I2 -H - 3

Tijdgat

I - A - 29 RM94-A-34 39 - B - I

zz zz zz

6I - K - 5

GIDSEN EN WEGWIJZERS

.&1\1

D- 8 P.De Ryck 72 D - 20 ab Dumont 39 - E - 44 Gijssolinek 30 - j - 50 A. Van Werveke

VII

36 - I - 56

zz zz zz zz zz zz zz

30 .... B - 97

5 - J - I4 96..;. c - 20

Volksonderwijs in Gent Hoofdmomenten uit de ontwikkeling van de Rijksun~versiteit Gent Geschiedenis van de bank van leningo Geschiedenis van de arbeidebeweging in Gent ( I794 - 1875 ) De Gentse socialistische katoenbewerkers De weverslonen in Gent 75 jaar A.. c.w. De Samenwer. Mij .. " Vooruit "(I88IZo streed Eylenbosch

Gent , stad en volk Gent een aardr. & stedek. studie ' Guide de la ville Gids van de vreemdeling Le tout Garid Guide de Gand I900 Bezoek aan Gent I9I3 Guide de Gand anno I883 Gent - Gids I9IO Comptdir-almanach der stad I8I5 Dubbele Wegwijzer van Gent I890 Dubbele Wegwijzer van Gent I9!0

~ ~~~~~~.!!~~~~:!~~!!

54 5 3~

De Gentse werkersverenigingen 1887

-------------------

30 - J - 83 30 - J - 66 3I L IO

Geschiedenis van de arbeidebeweging te Gent

-I

93 - J - 3I - E 2I

B -. 45

Celis P. De Keyser P. De Rijck V. Fris

24 V. Fris

Beschrijving van Gent Schi,lderachtige Wandelingen Gentse. ~uierwege.n Schoolwandelingen door Gent Wandelingen door Gent

30 - F - I36 RM

5 - E -

VIII

Gentse

Make Van Lede

Le Marché du Vendredi Tien wandelingen in Gent

Albums

6 ) (57 - A RM 5 - E - 42 RM 82 -A - I6 (I A 54 ) F IOO 30 7 - c - 64 RMI IO - A - 6 IX Gentse Husea RM

Bergman F.De Potter Drèze

Album du Vieux Gand )" Second cartulaire de Gand

Livre d'Or d'Expo I9I3 monumental et historique Gand Fris ' A.Heins Le vieux Gand Van Dosselaere Album van Gent Gand Van Duyse

--------------·-(4I- G - I4)

39 - D - 6 F - 38 4

5 - J - 14 RM 94 - D - !2 30 - fF- 9I 30 - B - 103

Chabot

Geschiedenis van het museum van Schone Kunsten te Gent Gids van het Belfort van Gent Nowé Uit de geschiedenis·van het SchoolThiery museum A. Van Werveke Gids van het Gravens.teen zz· Het Lam Gods zz Beknopte Gids van de puinen van de St.Baafsabdij. Gids van het Museum der Wetenschapp~,,__./ zz

X. KUNSTGESCHIEDENIS EN MONID1ENTEN ?'I ~K - 6 72 - K - 2I RM 94 - D - II

35 - J 75 30 F- 136 (~6 8 3I ) RM 90 - M 3 RM 94 B - 40

P.Claeys P."Claeys E.d'Haenens J;De Keyser De Pauw Deruelle Prof.De Smidt Prof. De Smidt

V. Fris· 72 - L 9 30 - B - 96 · Fris-Heins 30 F - I37 Fris -Heins Leurs A- I4 ab ) (34

Les Monuments de Gand Les Anciennes Fortifications de Gand de Sint-Baafs Kathedra3.l (I964 ) Beknopte Gids van B~.Ba:;..fs Over de Kunst in Gent Vlaamse Kunst - de Barokgevels in Gent De Sint-Niklaaskerk te Gent De Sint-Jacabskerk te Gent La Citadelle de Charles-Quint Mélanees ( verzamelingen) I idem· II· De Kerken van Gent (2 d )

Kunstgeschiedenis ( vervolg)

--------------------------36 - L -

P.Rogghé S.A.H.Gand zz

30 - D - 32

3 - F - 95

RM 82 - F - I

J.De Keyser

3! -L !3 RM 4 - E - 35

P.DeRyck De Smet

RM · 4 - F ... 35 -40 - B - 4 ab

Luyckx-Foncke J.Walters

33 - F - 24 XII

I5 5

34 92 28

- G- 4

30 - D - 54 I3 - B - 27 ·30 - F ·- 88 RM IO - A - 24 RM· 48 E XIII

Uit de Geschiedenis van het Academisch Ziekenhuis Het Kinder Alijns hospitaal Geschiedenis der Zusters van de Bijloke ( 2 d ) De Zusters van Liefde te Gent

Cel is

Volksdevotie in Gent De Keyser Gentse Volkstypen id Gent in litteratuur en Folkare id Opschriften bij Feestelijkleden id Uit de Geschiedenis van het poppenspel De. Rycke Di Beluiken binnen de stad De Vriese. Gentse spreekwoorden en Zegs\rljzen L.Lievevrouw -Coopman. Oude Gentse Typen . ·Van Bragt Het·in de Gentse Poor~les· zz I25 jaar Gentse Feesten . Oost-Vlaamse·zanten

VERZAMELINGEN - HERINNERINGSELADEN - TONEEL

----------~---------------------------------

35 3I 33 ?I

- D-

3 G - 5.

41 - A RM

Het Ooglijdersgesticht (Hotel van de Meersche) . De Gentse Begijnhoven

Folkare --------

RM 93 - H II - I 28 - H 39 - FF 53

De Gentse Vier Gekroonden Inventaire d'Archéol.de Gand De Sint-Niklaaskerk

9 abc

7 - E - 43

60 - J - 26

P.CLAEYS id id"· id P~ De Ryck ·· V.Fris V. Fris

Notes et Souvenirs II Notes et Souvenirs III Pages d' Histoires Locales ·Histoire du Théatre à Gand On·twikke·ling der Gentse Tuinbouw Historische Persoonsnamen der straten. De straatnamen van Gent ,;

2 - E

- 49

72 - G - 26 98 H 27 RM 4 - F - 36 RM 82 - E - I

OPMERKING

W.Rogghé A. Van Werveke P.Verbauwen zz zz

Gedenkbladen Bijdragen tot de Geschiedenis on·s \Tl aam s Toneel te Gent Hommage au Van Eyck Jubileum Mel,omanen

De werken onder de nummers RM of van N° I tot en met 5 , de nummers 30 tot N° 42 en' van N° 52 tot N° 5? , moeten op een speciaal formuliertje aangevra::tgd ·worden omdat deze werken zich bevinden in het reservemagazijn. s'Anderendqags kan men dan het werk afhalen. Aan de ·toonbank kan men ook &e catalogus van de werken in het reservemagazijn consulteren, alsook.de steekkaarten van de werken over Gent.

* * • * •.• * PROVINCIALE PRIJZEN VOOR HEEMKUNDE Door de 3estendige Deputatie van de Provinciale Raad van Oost·vlaanderen werd voor het jaar 1972 een prijsvraag uitgeschreven voor heemkunde., De brkoonden zijn Dr. Paul Rogghé met zijn werk "Een eeuw Eeklo (1830-1930); proeve van sociaal-ekonomische geschiedenis; en Luk Stockman met zijn werk "De brieven van Assenede en De· Vier Ambachten"., De Heemkundige en Historische Kring "Gent" verheugt zich over de bekroning van het werk van zijn ere-voorzitter Dr., Paul Rogghé en biedt hem zijn oprechte gelukwens~n ~an" PAUL ROGGHE, geboren te Gent op 16o12o1904 1 studeerde te Leuven en te Gent, waar hij promoveerde tot doctor in de wijsbegeerte en letteren aan de universiteit~ Hij begon :zijn carrière als journalist en buitenlands korrespondent., Hij werd leraar en studieprefekt eerst van.het Steçielijk Lyceum te Gent, later van het Koninklijk Ateneum te Eeklo., Thans is Rogghé medebeheerder van de Kultuurraad voor Vlaanderen, ere-voorzitter ot voorzitter van talrijke kulturele en-artistieke genootschappen en kommissies. Paul Rogghé publiceerde talrijke literaire werken WcOo dichtbundels en .romans, essays en toneelwerko Hij is ook bekend als stichter en redakteur van drie Vlaamse literairé tijdschriften: Pan I, Pan'II en De Fauno Met "De Grote Vaart" werd Rogghé laureaat van de literaire Prijs vah de stad Gent (1954), met "Elegie voor een Levende" van de Oostvlaamse Provinciale Prijs voor de Poëzie (1961)Q

'-...._./

89. Als historicus leverde _:·~aul _Rogghé een vijftigtal ·werken en bijdragen, waarvan vooral: die~en vermeld te worden: "De politieke loopbaan van J~J~Raepsaet _tot 1815", "Vlaanderen en het zevenjarig bêleid van Jacob Van Artev~lde", bekroond door de stad Gent in 19~9-, "Pieter Anastacius De Zuttere 1 Zuidnederlands apostel van·. qe verdraagza~heid in de XVIe eeuw" 1 "Vlaanderen en de ·Tempelerde" en "Géntse Klerken in de XIVe en de XVe eeuw", waarmede ~ogghé in 1962 laureaat werd in de Literaire Prijs voor gesén~edeni.s van de stad Gento Zijn werk "Een eeuw Eeklo ( 1_8'3ö.:...1.-930); proeve van sociaal-ekonomische geschiedenis"- ~ërd ex-aequo be~roond met de provinciale prijsvraag ~oor Heemkunde 1972~

.•• * * * • •

VRAAG EN ,ANTWOORDe VRAAG NRo 41

van Dhro Wo Vlerick

Gentse kerkhoven en begraaf~iaatseno Wie kan er een bibliografie of inlichtingen verstrekken aangaande de kerkhoven in het Gentse? De vraag wordt zowel gesteld in verband met de vroeger verdwenen kerkhoven rondom de verschill~nde Gentse kerken al·s de verdwenèn begraafplaatsen van de Wasstraat en de Smetstraat, en ·de thans nóg· bestaa~de Westerbegraafplaqts (Brugse Poort) en de Zulderbegraafplaats (Heuvelpoort)~ VRAAG NR .. _ 42 van Dhro W",_ Vlerick Hoofdpostgebouw op de Koornrr;tarkto~ Waar kunnen inlichtingen ingewonnen worden aangaande de bouw vë;ln het Postgebouw op de Koornmarkto Bestaat hieromtrent b:i_bliografie en beschrijvi-ngen? Boven de bo'(enste vensterrijen bevinden zich rondom het postgebouw een 20-tal medaillons _van regerende staatshoofden uit de tijd dat het gebouw werd opgetro~keno Wie zijn deze afgebeelde staatshoofden en _welke verklaJ;""ing wordt er gegeven aan het feit dat er langs :dE3. zijde van _.de Pakhuisstraat een medaillon met de afbeelding van een chin~es ·of japanne.r: voorkomt·? Wat stellen de grotere beelden in de voorgevel en de zijgevel .voor? ANTWOORD OP VRAAG

32 van J .. Koninckx door Rc.Tuytschaevero

Het oude huisje hoek Sto Jacobsnieuwstraat en Gildestraat werd door mij gefotografeerd op 30 mei 1971o U kunt daarvan een bijkomend exemplaar bekomeno ANTWOORD OP VRAAG N° 33 van JoVan Waesberghe door Jo De Poortereo De religieuze bouwstijl wordt bepaald _door de bouwloods van het bisdom. Gent - met als scheiding~lijn de Sch~lde - ~ehoor de toe aan het bisdom Doornik tot dat _in 1559 Philips II het bisdom Gent liet stichteno Nadat we Carolingische (~toBaafs-

. 90. abd~j), ·en Romaanse kerken (bvo Ste Jacobs) ·bezeten hadden~ komt via Doornik een stijl die niet meer zo Romaans, maar toch nog nfet ·volledig gotisch i·s:· de Scheldego_tiek; waarvan Doornik, Gent (St. Niklaas) en Oudenaarde (Pamele) de mooiste exemplaren bezitteno Aangezien de Léiestreek ook tot het bisdom Dooi:-f?,ik behoorde hebben we oea" te Deinze Scheldegotieke De al·ge_mene kenmerken zijn: grotere uitbouw van de plattegrond ·en in vele gev"allenvergroten. van een vroegere ·kerk, breder uitgebouwd dan de Franse kerko Vieringstarene Cylindrische hoektorens, geen kranskapellen, drielichtvenster.s en buitendoorgangen van de bovenvensterso Voor wat het inwendige betreft: basilikaal type, ronde zuilen met haakkapitelen, triforium met steunwissel en gelijke openingen, opgetrokken in Doornikse kalksteeno Het plan voor de restauratie van de St. Niklaaskerk van Gent voorzag een meer spitsdak voor de vieringstoren, . volledig mn Doornikse tranto Maar daar Gent, door alle_ ee~wen heen een meer '---./ stompe toren gekend had, bleef men bij het oud stadsbeeldo De Scheldegotiek liet zich ook gelden bij ni~t-~eligieuze kunst {_bvo in het Gravensteen, en in ..de kapittelzaal van de Sto Baafsabdij)o .

- door Ra Tuytschaever 'In "Bouwkundigè Termen" Woordenboek der Westerse Architectuur. geschiedeni.s,," door ·Dro EoJ o Haslinghuis, yindt men de volgende bepaling ovër Schelde-gotl.ek: "Regionale variant van de vroege Gothiek waarvan de verspreiding samenhangt met het gebruik van Doornikse ...steeno Men vindt ze Ooae~· aan het ~oor (cao 1225) der St., Nicolaaskerk te Gent, dat _van .St .. Maarten .te Ieper, van de o·oLo Vrotiwkèrk te Oudenaarde, he-t: schip van de OoL-» Vrkerk te Brugge -en van d.e kerJ.ç _te Aarden. burg, . (Zeeuw_s vi:·aand~ren) " ..... . Ken~rken: venstergang langs de bovenlichten, voorliefde voor het -drielichtvens_ter;. met colonnetten in de dagkanten·, ronde hoek_torens voor de Wo-·· en ·aan (je andere gevels, . schematisch -~ knoppen -kapiteelo In de tweec:t~ helft XI:II. wordcft -d-e Scheldegethiek door de Noord-f~aqse en later; _do:9r de Brabants~ __Gothiek :opgeslcppto· Een _vrij veel_ voorkomende ·-trek zijn de kapelgevels langs de zijbeukene Litto: St. Leurs, Gescho dokkein Vla~nderen (Antw., 1946); R.,Maerë,· Notes sur <iqoédifices de style scaldisien (in Anno du Congrès a_rchéolo de Gand_, 1913, III) · · ··· ·· ···· · ·· ··-·· · · · · ···· ·-···-· •

ANTWOORD 0~ VRAAG NRo

•

• ro

van J-I .. Collurnbien _dool:;' J .. Somers ..

De Heer Ao Speeckaert, zoon van Po;t Spe~ckaert, die me. zeer bereidwillig te woord stond, is ·overtuigd dat zijn vader de auteur is van "De stirkste Man·: v~ari~-:G:ent" ~· ... . .. Hij heeft zijn vad_er altijd ·haren ze'g·gen dat hij enkel liederen zong waarvan hijze_lf :de tekst. had gesclir_even., . Ook herinnert hij- zi~h nog· d~·6orspronkelijke tekst met hier en d·aar een doorhaling~·· ··

91. VARIA., • Bij het lezen ·van. "Napoleon Destç;tnberg'~ .door·'Dhr .. M.. Steels (jg .. 2 nro 2 blzo 26) komt_m~ het volgende te binnen: De drukkersfamilie 'Van Melle' is verwant met Napo Destanberg .. Nu nog leven in Gent personen die zj..;ch Destanberg noemen en de familienaam "Van Looa bij hun -·ascendent-en hebben.,· "Van Loo", "Deynoot"']"Van Melle"i "Minne" zijn de laatste famili,~s die + 1752 deel _uitmaakten van het Beenhouwersgilde dat &t-and hieÏd tot het einde van het oud regime (einde 18de e_~uw}., Bij de Ca_t:'olijnse Concessie ( 1540) schafte Keizer Karel de gilden van Gent af., Nadien kwam een verzachtinç, en het beenhouwersgild mocht opnieuw gevormd worden op voorwaarde dat de beenhouwers "Prinsekinderen'! ·werden, dowoz .. dat ze in geval :van oorlog tegen de vorst - de Prins- hun hulp verleenden., Vandaar. de-legende: De "Van Melles"; de-"Deynoots", . . ~e "Van Loos"; ·de ttMinnes" zijn bastaards van Keizer Karel .. Legende die stoelt op het verkeerd .begrip "Prinsekinderen"o Als ik het goed voorh~b st~t Hans Van Werveke eveneens af van ·de "Prinsekinderèn van·G~nt" Jo De Poortere .

* Audio-Visueel Spel in de Lakenhalle Het eerste audio-visueel spel in de Lakenhalle "De Eeuw der Artevelden" kende gedurende-8 jaar (van t964 tot 1972) een groot· en verdiend succes., 275o000 bezoekers is immers een cijfer dat voor zichzelf spreekt., De laat:ste vertoning ervan ging door 'op 30 september 1972o Herinneren wij er aan dat de tekst geschreven werd door de Arteve_l9-e-specialist, _ _onze Ere-Voorzitte_r Dr .. Paul Rogghéo Het Stadsbes_tuur heeft zeer terecht besloten het hïer niet bij te laten en vanaf 7 april .zijnde voorstellingen begonnen van het ·tweede auctie-visueel _spel, getiteld "Gent en Keizer Karel" ... Deze keer is de tekst van Prof .. Dra Ho Balthazar., De sprekers in de Vlaamse versie zijn·Jo Vissenaken eh Nand Baerto;. Vertoningen:· -alle dagen van 8o30 u tot11u30 en~ van 13 u tot 15 u 30o Avondvoorstellingen op aanvraago Taal: naar keuze·:·· Vlaams; :Fr-ans, Engels, Duits 1 Spaans of Italiaanse Algémene in~omprijs~- 15 Fo Vermindering voor groepeno Voor speciale folder~ pontkaarten, dia's en bijkomende inlichtingen: zich wenden tot de Dienst.voor ToerismeBorluutstraat 9o Tel: 25.,36c41o

••.• * • * * BIBLIOGRJ~ISCHE

SPROKKELINGEN

~-'Oost-Vlaanderen" jg., artikels over Abdijen en Voor Gent noteren we~ De De abdij van Nieuwenbos,

1~73 .. nro i-verschenen een aantal Begijrthovert in Oost-Vlaanderen~ Sto Baafsabdij,·sta-Pietersabdij, De Bijloker Gent, Stad der Begijnho':"~n,_Het St-~lisal:;>eth- of Oud Begijnhof, Het Klein Begijnhof OoLoVrouw ter Hooye en St~ Amandsberg- Het groot Begijnhofo

* In

92~

P., KLUYSKENS, Gent en Zl.Jn begijnhoven, in: DE GENT~i·i'A.:i\.R., 20.,III.,73; 27eiii.,73, 3oiVo73 en 10eiV-;73 blzg 8 ~

• • • • * •

GENT IN DE SPIEGEL VAN ZIJN DAGBLADENo • Betreffende het metro-probleem lazen we in Het Volk van 22oiii., 73 blzo 19: Naar ·blijkt uit beschouwingen voorontwerp gewestplan: Stadsbestuur houdt enkele opties uit Gent morgen-aan: "De zogenaamdeS-baan zou als noord-zuidverbinding niet door de oude stadskern mogen. De So-baanfunctie d~ent verplaatst te·worden náar de oostelijke zijde van de agglomeratie", en in Vooruit.van 24-25oiiio73:~lz., B en Het Laatste Nieuws· van· 24-25 .,III o 7 3 blzo 9: "Toch geen Metro in de Leiebeddingo· Vrees ·voor ·- 7sch.ade a·an historische gebouwen omdat er -rampe·n -te· vre.zén zijn ·me.t de Sint.,...Michiels-G; kerk ~n Het Pand, de Graslei en het Gravensteen."., · .

.·

• Piet Korrel in Het Laatste· N.;ï.èuws van 24-25oiii., 73 blz., 7: _"Eigenaar,s· nu al twee jaar a·anlokkelijk benaderde Wie poogt Gentse Graslei te k9pen voor 200·miljoen"g_ -E~n.artikei dat U ee.~s moet lezenr· · ..... · • Uit ''Rechtv·aardige rechters zijn ver te zoeken". i'tl. Het . Laatste Nieuws van 23.,III o 73 J::ilz·o 2 lazen ·we: "Ï-Iet. peeft nu

al een beetje te lang geduurd met het ges:tolen paneel. Misschien heeft het Metropolitan Museum van New Yqrk het gekocht'?"· : • In de reeks: zoeklicht op begijnhoven en abdijen verscheen in het Volk van donderd-ag'23~IIIc73 blzo 17 de derde bijdrage·over De Bijlokéo

• In de reeks Gedenktekens te Gent verschenen in Het Volk, noteerden we: Lambrecht Lambrechts, muziekkundige," Kunstlaan 51 (15oiio73 blzo 31); Adolphus Quetelet, Koornmarkt 11 1 beroemde wis- en s~errekundige (22oiio73 blzo 31); E~mond Dutry, Strijder voor G-ents aloud Stadsschoon, Koornlei nro 9 ( 1.IIIc?3 blz:o 35); Pietervan Gent, aan de muur van Justitiepaleis (8oiiio73 blzo 28) ·en Paul Van Staey~ Voskenslaan 67 (22oiiio7~ blzo 16)o • .100 jaar·zusterkens der Armen te Gent; in -'De Gentenaar

van 13oiiio73 blzo 6

. . . . -· . .

BIBLIOTHEEK EN ARCHIEFo •

Wo STEEGHERS, Priester-dichter Basie_l Joze.f Myacihthe De eraene (1880~1956) o Overdruk: Appeltjes van het Mee.tjes-

land, XXIII,

~972,

8°, 9 blz.,

• Jaarboek van de·geschieden heemkundige kri~g van. het graafschap Jette e~'omgevin~, 9e.·jg~ 1972, 8•, 51 blze

93 .. • Ons Graafschap, Kontaktblad van Geschied- en heemkundige Kring van het _Graafschap Jette:en omgeving; 2e jg .. , nr. 4 • De Schakel- El Laz-o, l3uenos Aires, N° 207, Marzo 1973CI

• • * • * * • ru;NVULLENDE LEDENLIJST 490o 491.e 492o 493_o 494o 495., 496o 497o 498o 499o SOOo 50~o

502 o

503o 504., 505o 506. 507o 508o 509 ..

Patisserie ~loch, Veldstraat 60 Patisserie Bloch, .Veldstraat 60 Mejo MoLo Buyck, Terwest, 6 Agentschap Crevi ts, 1\_ortrijksesteenweg 16 Phro RoEo de Baere, te Carabiniers Prins Boudewijn 7 BoPoSo3 - BoSoDo Dhro Ao de Meijer, Aaigemstraat 111 Mejo N .. De Meyer, Blankenbergestraat 24 Mèvro .De Vos, Burgo Meirsonstraat 76 Dhro JoPo ~rusenmeyer, Forelstraat 129 Dhro Ao Musschoot, Sprinkhaanlaan 12 Dhro E~ Roels, Burggravenlaan 126 Dhro Ao Roose, J .. r De Cocklaan 41 Mej I .. Roosen, Sto. Kristoffelstraat 8 School Gent Mevro Ro Van Caenegem, Veure~traat 18 Dhr .. Eo Van der Stra~ten, Steendam 14 Dhr., Van Wijnsberghe, Koning Albertplein 67 Dhro Fo Verstraeten, StoJacobsnieuwstro 21 Dhro H .. Vos, Forelstraat 47 Dhro Jo Waeuttens, Nekkersvijverstr .. l41 o

....

9000 9000 9080 9000

GENT GENT MOERBEKE GENT

9000 9000 9120 9000 9030 9000 9001 9000

GENT :GENT DESTELBERGEN GENT WONDELGEM GENT GENTBRUGGE GENT

9821 9000 9002 9000 9000

AFSNEE GENT LEDEBERG GENT GENT STa ~~DSB.,

9~10

* * • • * • •

SPECIAl\L STEUNFONDS 1.6 o GRONDKREDIET VJJ-J BELGIE, Dhro Cambier

Profo Laurentplein, Gent

VERBOND

VJ)N

Totaal: • • • * • • • HEEMKRINGEN IN OOST-VLAANDEREN

soo,-F 5280,-F

De jaarlijkse algemene vergadering ·van het Verbond van Heem... ~J::'i~gen in Oost-Vlaanderen gaat door op zaterdag 12 mei 1973o Samenkomst: Gemeentehuis Lokeren, Markt lo Begin stipt om 14o30 Uo DAGORDE: 14.,30u., Ontvangst op h~t Gemeentehuis, tijdens de ontvangst beiaardconcert vanop de Sto Laurentiustoren door stadsbeiaardier Jo Van Eetveldeo 15o30uo Feestzitting in dé zaal van de Muziekakademie 7 Torenstraat 1, Lokereno Welkomstwoord .door E o,H .. De Brouwer, Verbondsvoorzitter Spreekbeurt --door ··E·oP o dr., V ~V erstegen, stadsarchivaris en voorzitter van heemkrin·g "De Souvereinen" over: Lokeren .door de G_eschiedeniso

94o.

Dia-vertoning: De Aloude Kovekensfeesten te Lokeren .en de ontmoeting der retiz~n.,. Wenken, suggesties en besprekingen vanwege de aanwezige Heemkringeno

N~ de feestzitting bezoek·· aan het Stedo Museum ·waar een tentoonstelling .wördt :ingericht: Onze Lokerse windmolens, geschiedenis en Folklore .. Na het museumbezoek gezellig samenzijh., De heemkring "DE SOUVEREINEN", welke als gastheer optreedt, nodigt echter alle belangstellenden uit om reeds van in de voormiddag aanwezig te zijn te Lokereno· Het programma ziet er uit als volgt: 10 Uo Samenkomst in de geklasseerde en pas gerestaureerde GROENE POQRT (1668) Grote Mar~t 72, rechtover het Gemeen tehuis o '·_./ 10o30 u. a) Gelegenheid töt bezoek aan het Europese Natuurreservaat "MOLSBROEK", een 80 ha moerassig gebied; een aards paradijs voor de natuurliefhebbero b) Bezoek aan de Sto Laurentiuskerk met zijn beroemde preekstoel' ( 2e mooiste van het land!);' na d.e kerk brengen we een ·bezoek aan de .beiaard, daarn~ de bibliotheek en 'fi)et ·documentatiecentrum ván de kringo c) Een derde groep kan een bezoek brengen aan het rustig en landel~jk dorpje Daknam, het schilderachtige aloude kerkje en het Lokerse "Bospark""' 12

Middagmaal.. Gelegenheid daartoe wordt u aanfJ~be>den in "De Groene Poort", dagschotel 100 F BoToWo inbegrepen (men storte het bedrag v~~r 7 mei, zie hieronder)., ~wi:e wil kan ook zijn eigen knapzak medebrengen, er 'wordt gezorgd dat we gezamelijk kunnen aanzitten om daarna nog een gezellig.uurtje onder elkaar door te brengen ..

OP 12 NEI VERWI;.CHTEN··WE DAN OOK· l~LE AANGESLOTEN KRINGEN TE LOKERENo ER IS .RUIME". . PJ\.RKEERGELEGENHEID ÖP HET MARKTPLEIN! IN s·CHRIJVINGSFORHULI ER NAM4 (in drukletters) ....

ADRES (straat en huisnummer)

_ o

. o·.

GEMEENTE o ., o o . o · .; ó o . o · o ., HEEMKRING:· HEEMKUNDIGE &' HISTORISCHE KRING "GENT" · · Schrijft in voor het middagmaal met . ., o o o., .,· o personen Stort· de som van .. o o .. o.,., v6~r 7 mei op P oRo 87781. van Spaarkredi~t, .Antwerpen voor nro 860-00031.03-78 Heemkring DE SOUVEREINEN LOKERENo 0

·.

(formulier terug te sturen: Secretariaat: ZELEBA.AN 23 9100 LOKEREN

GHENOTSCHE-TYDTNGHEN Maandblad van de. Heemkundige en Historische Kring v.z.w. 芦GENT>>

mei 1973

INHOUD

Voordracht en mededelingen De kantwerkscholen in de 19e eeuw Algemeen structuurplan voor Gent Gent Morgen Documentaire fiche: De Roste wasser Vraag en antwoord Bibliografische Sprokkelingen Gent in de spiegel va~ zijn dagbladen Bibliotheek en archief AanVQllende ledenlijst

Verantwo uitgever~ Ga. Hebbel:.ttnck Voorhoutkaai 40 9000

GENT

97 103 105

109 111 ~16

116

~17

118

Elke auteur is alleen verantwoordelijk voor zijn bijdrage

Sinds 1860 waarborgt het Gemeentekrediet

volledige zekerheid hoge rentevoeten uitmuntende diensten

Sparen bij het

UW SPAARGELD IN GOEDE HANDEN

路

~~E~ ~~

zeker en vast!

95o HEEMKUNDIGE EN HISTORISCHE KRING GENT·VoZoWo Ere-Voorzitter: de ·Heer Dro· Po Rogghé . Voorzitter: Go Hebbelynck Onder....-Vóorzitter: Ho Collumbien Secretaris: M., Steels Pe~:i.ngmeester: Ao Verbeke Secretariaat: ·sint-Lievensdoorgang 1 Gento Tel o 256769. Postr-ekening: 1050473, Heemkundige en Historische Kring Gento Lidgeld: 150 F per jaaro "===~======~==~~==;~=========~=================~=============~

:: OP ZONDAG 27 NEI 19? 3 OM ·:1.0 U :30 IN DE BOVENZAAL VAN

"!! trHET

DAMBERDn KOORNMARKT, GENT r VOORDRACHT MET DIAPROJEC-

·"

:: TIE DOOR DE HEER Jo VAN \vAESBERGHE : DE GENTSE BEGIJN-

u ::

" ?OVEN o g_

ALLE BELANGSTELLENDEN ZIJN HARTELIJK WELKO;M I :: ~~=:=~====:-:=====~===~;::!=~=-::=~===========~~=======================!.!

Op ~ndag 24, Juni: geleid bezoek aan het Patershol door de -· Heer Ao Verbekee Samenkomst aan het Groot Kanon te ·Gent om· :to Uo

Volksvoordrachten van de Gidensbond van Gent en OostVlaanderen : Op zaterdag 26 mei b.ezoek aan de St-~aafskrxPte Samenkomst ingang kathedraal om 15 uuro Op zaterdag 23 juni~ bezoek aan net Begijnhof Sto-Amandsbergo Samenkomst ingang Begijnhofdreef om 15 uuro Tentoonstelling: Oude Religieuze JÇunst uit h_et Land van .Be.verent, g-eorganiseerd door de_ .fi:eemkundige Kring "riet Land . ·van Be"Terena in Kasteel "Cortewalle•t- Beveren-Waas van 20 fi!ei tot 11 juni. 1973o _Geillustreeràe. catalogus ter plaatse te verkrijgeno (Openii1gsuren; elke dag van 14 tot '19 u)o -A A N D A C H To

==========:-:==::===

Alle Gentenaars en een massa Belgen en vreemd~lingen kennen het Geeraeri.: Dul.velstceno Di·t gebouw, geklasseerd bij Kc.Bo van 28o12e1936 is een der belangrijkste voorbeelden van versterkte herenhuizen in de middeleeuweno Het werd in _het begin van de dertiende eeuw gebouwdo :De. krocht~ 33 :mo lang en 17 ma breed 9 is een der u:i..tgestrekste .van ons:lando_ In het begin van de veertiende eeuw \.Yerd he_t: g.ebouw eigendom va.~ de stad Gento Het werd beurtelings gebruikt door de Hieronymieten, als seminarie, als krankzinnigengesticht, als weeshuis en als brandweerkazerneq Het gebouw werd verkocht aan de staat op het einde van de 19e eeuwo Het werd hersteld in 1894 naar . de plannen van A. Ve:chaegen, ingenieur van Bruggen en Wegeno Thans is er het Rijksarchief in gevestigd~

·~~

·. . .

We vernemeJ:?-. 1 _dat de Nationale Bank de mogelijkheid onderzoekt het Geeraért-nu.ivelstèen aan te kopen om de bank te vergrotene Hierbij wensen we twee bemerkingen te, m~keno _ _ .... Het Geeraert Dui~elsteen -is: een geki.ass.èe.J;"d gëbo'L\w·en. beh66rt aan -hf.d! GentS ëii· 11-e-t~Belgisch k;unstpatrimóhium'~ In qé ~hüidi.ge .,toestand. i:s 'het' gè.bouw- niet bruikbaar voor een.' bank,· noch voor- kantoorruimt~n noch. als .bergpl-aats~ Indien ·-de Nationale Bank he-tGeeraert Duivelste_en a~nkoopt, zal de Bank er in één maal, _maar vermoedelijk geleidelijk, een aantal werken doen uitvoeren; die de gaafheid van het gebouw schadeno We weten bij ervaring, dat qpenpare. en pa~astale dienstig machtig genoeg zijn om een KoB. ~~ laten wijzi-geno zo_ zou uiteindelijk het gebouw verloren gaah voor de kultuurgemeenschapo · Nog een ander punt vraagt o·nzé aandachto vJaarheen in dit ge~al met het rijksarchief? We kennen de traagheid, waarmede in . ons land de noodzakelijke werken voor kult~urbehoud en voor kultuurverspreiding worden uitgevoerd; m-eest.al ·zoekt men een tijdelijke en gemakkelijke oplossing,-_ d{e· echter dikwijls -toch definitief wordto We vrezen, dat het Rijks~c!"lie:f: zou ove_rgebracht worden naar Beveren-Waas, waar in een oud gebouw:rf;eds.hët modern archief is ondergebrachto Zo iets is onaanvaardbaaro-Gent is een universiteitsstad; Gent is centraal gelegen in OostVlaanderen en door iedereen gemakkelijk bereikbaaro Het kan n~~t zijn, da·t· het Rijksarchief in een uithoek _van ·de provincie wordt "verborgen"Q Integendeel, we durven de WE:i'ls _uitdrukken, dat het archief te Beveren-W_aas opni~uw naar Gent. z,o\i. wordeh gebracht, eri-dit ömdàt het onderzoek van de geschiedenis van de "19e eeuw thans een ruime belangstelling geniete Voor professoren., studenten; hi-s_torici en personen, die belang· stellen in loka:Le geschi_edenis, is-.: het praktisch onmogelijk ·te gaan- werken te _Beveren-Waas~ '. ·We z:ijn er van overtu,igd, d:at -onze oproep· weerklank .zal- :vinden bij d~~~entse ~evolkinge Het Rijksarchief valt echt~r 6ndèr de bevoegdheid van het Ministerie voor Nationale Opvoeding. We hopen, dat het Stadsbestuur van Gent en de Universiteit zullen tussenkomen, o~.met hun moreel gezag een ware daad van vandalis~ me te verl"?.ipde_ren. We durven ook rekenen op de vice-eerste mil.. nis~er. Ttlc De Clercq, op r_nin-,i.ster Eo Anseele en op .dè Gentse paF_l-t=mentairen om met hun steun het behoud van een deel vanhet Gentse .kunsten kult'Uurpatrimonium te verzekereno.. · ,_Voor de Nationale :Bank rnoet het niet zo moeilijk zijn eèh -andere en betere oplossing- te vinden voor haar probleem; ook net overbrengen van het archief van Beveren-Waas naar Gent moet met goede wil op~osbqa_;';·.zijne -

Er~:...Voorzi tt.er,

:Di: o P aul Rogghé De Secretaris, MoSteels

De --yóórzitter~ Go Hebbelynck

... :

. \.' :_... .

-~ .

...

DE KANTWERKSCHOLEN -IN . "' -.- . -

.. - ·· ··· ..TE· GENT. . . . ;.. ... . -·~·

.::.· ... ,

- .• _.·:

OOST~VLAANDEREN:

EN· .

·DE i9E ··-EEuïd o ~-~

..i·

! _.

•.

- ...._:

- :

.- .•

'··/·

-- .· . .. t

.- --.-.- ~ •

, ..

--··· ·-··::

-..... -.-

Onderzdeken~~ -w--e :nu nader -·de:. toêstánd v·an _dè kÇtritwerk$çh-Ólen te. Gento Volgens :de verslagen van~' de~: poli tie-_ê:.ommissa~is~eri waren te Gent in juli 1855 de vo;tgeiJde ka.n_twerk_scholen f_ (1)

Wijk .. -~

, Aant-a-l scholen

_.3. 7·

.J" 4

r::: ......

"S_

Totaal

'29

. ;~-Aan tal J~

1 e~,r:li.n.gen · ~-32

242

.. :;. 221: 43 94

632

Deze lijsten· zijn echter onvolledigo ._ .... ,. Dok~~r Va?.....Çgetserq m~~kt i~ zijn yerslë;tg de ·volgende. bemerkin--gen: , . . __ . _ .. _. __ a) school Elysese Velden: gehotlqen. door--de Grijze:·zusters voor het; aanler;en yan. handw~rk eii ·-onderwijs~ De~·~záaJ. is niët.-In veihouding voor' 150. ki~dir~n,· "qui y :sent ·pressés les· uns cont.t;'e.l.~.s autre~.r:6 (141.. m opp_erv1akte) .' _ ; .- '·.· · .. :: b) in d~_:.~~titwerksèhoo.l ~straat is .er· slechts ·.l.3 1 32 m2 . voor 1~- ieè·rt.ing~n.e:n dè m~_estereso ... c) ft}· dè kantwex;kschool H<?~str~at_ is het nog _ergèr! .hier· .bes~~ik_ker:i 35 ,rrie~,sj~s en- dri~ meesteressen slechts over 17 ~ 76 m

Daarna .do~ :Dokt·er ·Van ·-Coetsem ...de. vgl·gend.e voorstéli·en·:. a) de overbevolk-l'rtg in de: ~an~werJêscholen ·Hoistraat., ;Yk~_-t;:raat en .El ysfise vè.ldên ·-beperken · . ... · ·· .. _ · · b) voorschrij'•ren 1 dat in al de kan'Çwerkschol·en ·_de mei.sjes een ui.tspanning ·van ··1o minuten ..hebben ria ari·cterhalf uur: werk -en dat de deuren en ramen vJbi'den --geopérid voor een b~_hoo,r~ijke ;v.erTuch ti·ng o .· ·.. · · • · .: ~ · .. ~ - · • ~'

In zi.jn verslag -~vèr· de kantwerkscholep.. v_an oe derde wijk.· -.-~ o:L schrijft. do~tc~-r Van Coetsem:~ _.'·~; De: tpestand is~ .ongeyeer -Völdoendee Het,zelfde kan echte-r niet gezegd word~n:,van het.inwendig regime; dè langdurige gezeten en gebogen höuding·en het gebruik van een kleine stoel yeroorzaken een vervorming van- · het skelet en bevorderen de _9ntwlkkeling van_ rachi t_~s~e, waarvan we al te dikwijls;·'dè nefas·te gevolgen.. kunnen yaststelleno Dok-ter van cóe-tsem vraagt: a)· een kwarti~.r ontspahnihg na. · · twee uur b) de nodige raadgevingen "Te-r strekken in verband met een goede werkhoudingo

98. Qokter De Nobele en dokter Mareska schrijven in hun rapport over de kantV{erkscholen . in d.e. vijfde~.wijk~: nin· de kantwerkscholen worden de arme kinderen veroordeeld tien tot veertien uur per dag te werken; zè betalen hUn ·vêf"_plj,_jf__ do.ot.". hun werk en ontvangen····wek:-ëlijká '"eéÏi. kfe1n ·lÖon~ Deze scholen ontsnappen aan het gezag en zijn schadelijk. Beide dokters noemen de kantwerkscholen· «une exploi tation de 1 'enfance" .. Ze· s·tellen voor het aantal werku~en _te.: :verminderen en regelmatig uitspanhing in open lücht :te houden" ·· · ·. Welk gevolg wordt. aan de verslagen. in verband _met. de speel- ... scholen· en de . k.antwerkscho:fen"_ g~geven7 . In de verslagen van de 'önd.erwijscommissie (SoAoGft bundel V1 J1 1855-1857) lezen we: 'Le.~ comité spéëia1 n' a pas cru, en présence de 1 a liberté ,olli.mitée·. qui ·existe pour 1' instruction, pouvoir proposer d •-autre. mesure· qu·e . de· 'lais·ser. disparattre ces écoles par extinction et de parer~ par un enseignement primaire plus large à tous les beseins de l•espèce"" De verslagen van de politie van juli 1855 waren echter onvolledig'; vermoedelijk oordeelde ze het niet nödii~ een aa.tal kantwerkscholen te vermeldeno We beschikken echter ook ov·er de tabellen van de kantwe_x;~-~~h<?~~:t'). opgesteld .in. december.-.1855, december ~856,, december 1858 en december 1859e Aan de hand van het verslag van 1858 kunnen we drie soorten kantwerkscholen onderscheiden~ ·.: ' . ·. A,._. Kantwerk::;cholen .,ingericht door . reli-gieuze gemeenschappent 1~ De Blauwe Meisjes in de Onderstraat (weeshuis) honderd·· k.tn~e.ç·~n,. twee uur onderwijs: :pêr .~dag . ~?. o. D~ ~Rode ~Lijvekens ~--(weeshuis) honderd kindereri 1 _onder~ .. wij~_ wordt als . .volqoèndè beschouwd · · · ·· 3 .• Straatje zonder Einde .:.(in de ·Lange Munt)· ópge·richt · ;tn ~83.6.Q Vierhonderd .kirideren8' De' kindèreh ónt;vang~n ·>'. .,:, geen onderwijs" Volgens een verslag ontvarigen>de. leer.o:li.ngen ~as. centimes per.~dag; volgèns eeri ander vèrslag:, dat . vermoedel:ijk juister is, 'is het loon niet te ·be..i -· palen en is in verhouding met het werka 4. Coupure: inst~lling_ bestuurd door kanunnik Bracq; ·hon-, dercf meisJes. Ondêrwijs: twee uur per dag.c · ~- · . .. •· '5,; Grö·at 'Begijnhof: opgericht in 1808, vijftig meisJes>G. Onqerwijs is voldoende ... : · · 6o Klein Begijnl}öf: ópg~richt in 1818:. vijftig ]<indereno: ··_Er wol:-dt geen' onderwijs verstrekt. . .·. 7. Priesterstraat: bestuurd door de dames der Chr~stelijke Lerin~ (Doornzele), 44 rneisjeso Het onderwijs_werd a~~ voldoende. beschouwd.o · Be. Still <Pie:tersnieuwstraat: best:uurd door de Zusters· van · St~ Vincentius.·c Zeventig ki.nde:reno Het· onderwijs is er onvolledigQ 9e · Hooye· (Nonnenbos) 74 meisJeso Bo ·Kantwerkscholen bestuurd door. priesters:. '1o Door dE: ·pastoor· van: Sto_ Mq.artens · (Ther:eslanen) 35 ·meisje~o Geen onderwij_s· ve_+strekto -. . ...

99o

2o Door de pastoor·· -van Sto Michiels ('Engelandgat) 58 · meisjes a· OnderwiJs als onvoldoende bes·chouwd. 3. Augustijnenkaai: 60 ·meisjes 4 .. Kapucienenham: opgericht in 1845: en geleid door de Zusters van het Crombeen: 200 meisjes.- Twee uur onderwijs per dag. C. Tenslotte zijn er .nog 21 particuliere kantwerkschooltjes met in totaal 343· ·kinderen, meestal tussen zes en veertien jaare De hygiënische toestanden worden beoordeeld met "mediocre, à désirer, mal très mal". In geen enkel schooltje wordt onderwijs verstrekte Het werk wordt in meer dan de helft van deze school tj'es als ''considérable pour 1 '~ge des enfants" beoordeelde In werkelijkheid zijn deze schooltjes enkel werkplaatsen voor kinderene Het dagelijks loon ligt tussen 15 centimes en 35 centime-s per dag, in de meeste gevalleh ongeveèr 20 centimes; tot zeven jaar of het eerste jaar o~tvangen de kinderen geen loon .. Ora de koopkràcht van 20 centimes beter te begrijpen, .hier-

.. bij enkele brood~rijzen(per kg) · gebuideld tarwebrood deçe~ber 1856 39 cento de~~mber 1857 33 cento

Roggebrood 20 cent. î7 cent ..

In totaal bekomen we dus voor 1858_ 1684 kinderen in de kantwerkscholen~ Volgens het verslag van 1856 waren er- ongeveer 1800 leerlingen in de kantwerkscholen. Als kantwerk maakte men te Gent meestal Valencienne, alsook een toepassing van Brus~ selse kant "la dentelle point dite de Gand" .. De gegevens in verband met het onderwijs moeten we met een korrel zout_ nemen: meestal bleef·het onderwijs beperkt tot wat godsdienstonderricht .. Uit .andere versla:9e1.1 blijkt trouwens hoe treurig het gesteld was met he.t onderwijs in de drie weeshuizen te Gent .. Vast staat, dat te Gent dus heèi~- wat kant werd geproduceera. In de Aenwyzer van de Stad Gent vinden we dan ook· jaarlijks een lange lijst handelaars in kant, die als volgt we~den in~ gedeeld (jaar 1858) a) zonder bijzondere vérmelding: 23 handelaars b) Geraardsbergs·e ·kant : 24 handelaars c) Brusselse applicatie : 5 handelaars d) winkels zwarte kant : 6 handelaars e) winkels tulle-kant : 7 handelaars Sommige handelaars worden in twee of meer groepen vermeldo Dat de gemeenteraadsleden van Gent de kantnijverheid nog waarderen in 1853 blijkt naar ons oordeel uit het feit,·dat ter gelegenheid van het huwelijk van de hertog van Brabant, de toekomstige Leopold II (1835-1909) met·aartshertogin Maria Hendrika van Oostenrijk (1836-1.902) 1853 het stadsbestuur besluit op 9 juli 1853 7 dat het bruidstuk namens de stad

1,00e Ge~t aangeboden aan de_ ·he~t;ogin ·van Brabant zal bestaan in een kleed met toebehoor't-e~:...in ~Gentse kant vervaardigd door dè Blauwe meisjeso Op zondag 26 april 1854 overhandigde ~en delegatie v~. h.et _stadsbes~u':lr- geleid Çioor burgemeester g~raaf -de Kerchove het geschenk aa:ç.. de pr~nseno Dit geschenk bestond uit eeri kanten kleed, ..een kanten sjaal versierd met het stadswapen en de kenspreuk Fides et Amor en een kanten_ zakdoeko De tekening was.·. gemaakt door Vandersypt~ directeur vàn de tekenschóol voor wee-fsels te Gent~ Voor de volledige be~chrijving willen we de belangstellenden verwijze!'?- naar d_~ Gazette van Gend van -16, 19 ···en 26· april_ 1854~ · · ·

~en br~ef

van provinciaal

~pspecteur

voor het onderwijs

K~~yn aan het _st-ad-sbestuur van Gent van 25· september 1858 ont_;_ leri~n we·: "'Les écoles manufactures sont peuplées en grande parti:.~ 'par· 1' ~:t·tr.ai t du gain et par des. e-nfants qui ne fréquentent

pas les écoles communales parce._qu'elles ni peuvent-~ pas obtë1... nir un ~alaireo Les c~rés de la vi1le. font des efforts et d~s sacrifices peur maintenir leurs écoles parce qu'ils_les considèrént·:. èomme ün. refuge pour les fiiies. de"s. chiffonniers et d'autres métiers analogues, qui contipueraient leur vie en vagabondageo Le rnayen le plus efficace d'attirer les enfants ~çnt i l s' agi t aux· -écol_e_s communales dans lesquelles leur ins truc·~ tion serait plus~ complète, serait à leur donner un enseignemen t prof es si?nnel produc tif"., Het woo_rd "s acrifice" moet~n we ook<meteen korrel zout nemen; heel wat kantwerkscholen_brach~ ten vermöedelijk eén niet onaardige winst_ opo . .. . . Naast de.:-, reeds vernoemde bezwaren. tegen het kantwerk en ... de kantwerkscholen moe:t no·g op een :and_er nadelig aspec-t, gewe.zen worden. 's Winters gebrui~ten de ka~twerksters. een glazen bol gevuld_·met water, Wfl<;irachter een kaars brandde; à.J.z() werd he-t licht geconcentrèerd op een kleine oppervlakte~ Bet voortourend kijken op dit'iicl)tP\l.Ift en het fijne werk vermoeit de <:;>gen en verzwakt het gezicht~ : · ... ·· · · De ka~tnijverheid k~nde· regelmatig crisisperiodes; hierin- ·-spëelde de m0de natuurlij~ een rol o _Ook mechani-sch vervaardïgde kantwerd._ een sterke med~dingero Volgens het Exposé de lá ·si tU:ation du Royaume (periode 1851·--1860) waren in 1860 in ons land t3000Q kantwerksterso De vqornaamste centra waren:· Ieper, Kortr-ijk, :. · Brugge, Gent, Menen,, Aalst .. De jaarlijkse productie had ééi1 _ waarde van ongeveer .50 ·miljoen frank., In 1860--bedroeg de :liit..;. voer 3o775000 F; hiervan ging ongeveer 54 %naar ·Frankri-jk,· · 25 % naar Pruisen, 15 % naar Engelande · Het aantal -kantwerkscholen zal geleidelijk· ·afnemen.,- In 1860 vi~den ·wë-- in. Oost-Vlaanderen nog 220 kantwerkscholen- met 9956. m.eisjes (2) o Hiernaast bestaan nog een~: groot aantal . dere liefd_adigheidswerkplaatseno De vol-gende statistiek=: toont duideliJk aan,- dat_ kantwerkscholen, -liefdadigheidswerkpl-àátsen en leerwerkscholen typisch zijn. voor de beid:e ·Vlaandere:n.·o ·

an-

101. Aantal inrichtingen op 31 december 1.860 (3) Provincie

Voor jongens

Antwerpen Brabant \~est- Vlaanderen Oost-Vlaanderen Henegouwen Luik Limburg Luxemburg Namen

·Gemengd

Voor mèisjes

Totaal

22 13

24 17

283

45 24

29'1.

23 13 360( =48 f 7%) 324(=43,9%) 10 5

Totaal

625

738

Stil aan . wo_Fden in de "<2_uvroirs" ook andere beroepen aangeleerd, zoals naaien, breien,. h·àndochoenmakeno Hierdoor zijn de gegevens minder vergelijkbaaro Voor 1865 vinden we in O~st~Vlaanderen(4): Enkel kantwerk: 137 inrichtingen met 6633 meisjes Kantwerk-en

~dere

Totaal

vrouwelijke handwerken: 27 inrich~ingen met :2iès meisjes

Voor 1874 worden ct:e. ..

... .

164--·~nrichtingen

volge~de

. ......... _ .. '

.. . . .

Enkel kantwerk : 111 ~

...

met .9418- ..meisjes

geta1:1en vermeld ( 5):

i . . .

~inrichtingen •

met 5460 meisjes !

•

Kantwerk en andere vrouwelijke handwerken 22 inrichtingen met 2457 meisjes Totaal

133 inrichtingen m'et 79'17 meisjes

Na 1.8!f4 v_erstrekt he.t Exposé g~en g:ege:Ven:s . meero Op ''26 maart 1864 vra.agt de Heë. r Frédericq in de Gentse gemeenteraad, de aandacht: voor _de n:teisjesweeshuizen: hij klaagt er over, d~t ,te veel tijd besteed wordt ·voor het vervaardigen van kantwerk; het te lange w~rken heeft nadelige gevolgen op de gezondheid van de meisjeso Bij besluit ~~n d~ gemeerite~ raad van .26 maar_t 1.864_ ·wordt de beslissing van de Commissie van de Burgerlijke Godshu_izen goedgekeurd, waarbij qe beide weeshuizen voor meisjes, de Blauwe Meisjes en de Rode Lijvekens, verenigd worden in een instelling .. Bij de' Rode Lijvekens komt een grote verandering; er is meer tijd voor ontspanningo Het vervaardigen van kantwerk ~ordt vervangen door naaieno Volgens MoRo De Ridder waren in 1883 bijna al de par~iculie re kantwerkscholen verdwenen.~ Ook het a~tal .. kantwerksters

102e

in 1890 aanzienlijk gedaalde Volgens de telling van 1890 waren er toen in ons land·nog 48449 kantwérkstersa Hiervan waren er 28052 werkzaam in West-Vlaanderen -·en 15597 ·1n OostVlaanderene De provincie Antwerpen had nog2556kantwerksters en Brabant 1284, de overige vijf_ pr9vinc,i_es telden samen._9GO. kantwerkstèrso · · Voor Oost-Vlaanderen was het.aantal kantwerksters per arron-. dissement: 138 Gent Eeklo 2121 554 Oudenaarde Sint-Niklaas 3686 6341 Aalst Dendermonde 2757 Het bestaan van kantwerkscholen, liefdadigheidswerkplaatsen en leerwerkplaa-tsen in de beide Vlaanderen h·eeft een nadelige invloed gehad op de ontwikkeling van de bevolkingo Zeke-r hebben· andere factoren· hier ook· toe bijgedragen, ·màar · het is een feit , dat de ontwikkeling van de bevolking het laagst was in Oost-Vlaanderen en West-Vlaanderen (6)o Ten honderd van de bevolking,· ·dat riot:rh kan lezen ·noch schrijven 1866 Man ,vrouw Oost-Vlaanderen West-Vlaanderen

58 56

r f . f .f

62 60

België Stad Gent

' . 53 ,s ' '' 50

1 t

I ',

S17 9

""" " "" "n

n· "u·

1880 Man!, Vrouw 47 45

' r '

50 49 ..

""" " """ ff

44 43

39,7 :44,8

1890 Man , Vrou\v

. 35•

' ' ·.''' t t

46 .46

40 -40,6

Hoe de karitwerkscholen nu· :beoordelen? We mene.n.. l'1o~a De. Ri.dder te mogen. naz~gge11 "Au.débutde la .crise elles. ont rendu des services incontestables; elles ont atténués les effets de la famine en. procurant du travail aux fileuses, qui; se trouvaient privées de leur gagne-pain habituel"" Daarna werden de kantwerkscholen ·-een gesel. voor de kindereno· De kantwerkscholen: zijn·stilaari uitgestorven; vermoedelijk verdwenen de laatste in 1914 door de wet op de leerplichto· Het is verwondeli.jk, dat· de heemkundige en historis.che kringen van Oost-Vlaanderen tot heden zo weinig aandacht geschonken hebben aan het kantwerk in Oost-Vlaanderen. Mogelijks liggen hier eh.daar nog waardevolle -archieven in verband met dit onderwerp. We verhopén belangstelling te hebben gewekt voor het kantwerk~ in Vlaanderene · M. STEELS Bronnen (1). S~AoG~: reeks R 7 L (1855-1870). (2) Exposé de la situation. de la· Flandre Orientale: 1.86o·

.. ~

103~

(3) Rapport triennal sur la situation de lfinstructioh pri• maire en Belgiqueo 1858-1859-1860o {4) Exposé de la situation de la Flandre Crientale 1865 (5) Exposé de la situation de la Flandre Crientale 1874 (6) Statistique de la Belgiqueo Populationo Récensement gén~ral Tome I, 1890 . Voor Gent 1866: zie Jaarverslag Gent. ·1867 overige Bibliografie: GoDegreef: L'ouvrière dentellière en l3elgique, Brussel,J.886 Mo.Scailquin: Rapport sur l'enseignement professionnel et littéraire donné dans les ateliers d 1 apprentissage et les écoles dentellières · (Chambre des Représ·entants, 12o 2o 1.884) o BoJoVan der Dussen: L'industrie dentellière en Belgique, Brussel, 1860o

• • • • • • • ·ALGEMEEN STRUCTUURPLAN VOOR GENTo . qnder deze en analoge titels hebben wij de laatste tijd in de kranten heel wat positieve geluiden kunnen opvangen~ Het Stadsbestuur heeft eindelijk de voorlopige algemene conclusies die het getrokken heeft uit de resultaten van de wedstrijd "Gent Morgen", vrlJgegeven. · Als verheugend nieuws voor de Gentenaars not~_ren wij volgende punten: ··

.·Gen~se

1° Na vele jaren geprobeerd te hebben om stedebouwkundige proble. men op te lossen door .het treffen van eerder improvisatorische en partiële maatregelen, schijni: men nu toch tot de conclusie gekomen te z.ijn dat het zö niet langer kan en. dat de problemen waarmee wij zitten die 'elkander beïnvloeden,_-· "globaal" moeten bestudeerd wordeno Daarvoor is het opstellen van een Algemeen Structuurplan een noodzakelijkheido

.2° Men schijnt de ware bedoeling begrepen te hebbe,n van de Jaarbeurswedstrijdo Men geeft niet de voorkeur aan het een of ander bekroond of ingezonden project (volgens ons zou de integrale uitvoering van om het even welk van deze_projecten Gent niet ten goede komen), maar men is van plan g_~bruik te maken van de meest interessante ideeën· afkomstig v_an- verschillende projectene 3° De wens komt tot uiting AL onze waterlopen t~ behouden' omdat Gent zonder waterlopen niet langer Gent zou zijno NATUURLIJK l l ! Er wordt zelfs melding gemaakt van de wens van sommigen om bepaalde gedempte waterlopen opnieuw open te maken, zo bvbo de Reepo Zo iets zou natuurlijk prachtig zijno Wij hebben nooit kunnen begrijpen dat om enkele auto's meer te kunnen parkeren, men de plaats waar Gent rond gebouwd werd en die nog gematerialiseerd was op het terrein, de samenvloeiing van de Leie en de Schelde, heeft doen verdwijnen door de demping van de Schelde op de Reep en Nieuwbrugkaaio De Schelde die daar eens een stuk van de grens vormde tussen 2 keizerrijkeno Zonderling dat men er vroeger nooit aan gedacht heeft daar een toeris--i tisch aantrekkingspunt van te makeno

4° Men houdt ernstig rekening met de· mogelijkheid in.J:1et cent.t;um de voornaamstewinkelstraten en belang.r:-l.jk~· pleir.teD- y~~kecrs vrij te makeno Dat al deze zaken niet de volgende maand of.:: toekomend jaar kUnnen verwez~nlijkt wqrden, dq.t weet riatuurlijk.iedèreén ~n·niemand verwacht zich daaraano Het voornaamste is dat al deze punten opgenomen ~orden in het structuurplan en dat er inmiddels geen werken ~eer uitgeyo~rd worden die de latere realisatie van het aangenomen plan ZC?Uden bemoeilijken of zelfs onmogelijk maken.,

Wij hebben de indruk - en hopen oprecht dat wij ons daarin niet vergissen - dat er iets in de goede zin aan het roeren is in Gento Zo konden wij onlangs ook vernemen dat er een plan bestaat om een parkeersilo te bouwen onder het Wilsonpleino Aangezien wij de details van dit project niet ken.rien .kunnen wij er- ons niet··. ·over· uitspreken, ~aar het principe zèlf is zeker uitstekend: geen hoogbouw maar een onÇE;.r:grondse parking die het stadsbeeld ongeschonden laat en aan de ·periferie vande.uitgebreide kuipo DE . oplossing v6Ór éen -stad Z_oals· Gentco Nu gaat G~nt. een unieke kans krijgen om zonder kost·~n te profiteren van· de ervaring van andereno Iedereen weet dat vele stedebouwkundige problemen in Gent volledig parallel lopen met deze van Bruggeo Brugge si;:aat echter··. veel verder dán Gent voor wat de_ verwezenlijking betreft-van bepaalde originele oplossirigeno Als Gent .goed uit·zijn ogen wil kijken gaat het veel kunnen leren van ~at. er .. binnenkort te ,Brugge· gaat gebeuren. Dit konden wij Oomo. vernemen u~t een interview met Burgemeester Van Maele dat verscheen in het Nro van 22 Februari 1973 vàn het tijdschrift Toering Wegenhulpo Het .is uiterst interessante lectuur die wij iedereen -ten zeers·te ··a·anbevelen~ Men zal kunnen vaststellen dat men op de meeste· plaat· sen het woordje "Brugge"- kan vervangeD: door ·"Gent" zonder afbreuk te c~oen aan de geldigheid· van de verkondigde principeso Wij willen besluiten me:t een redent citaat van Minister De Sae...g.er ove.r winkelstraten:· · " Vijf minuten politieke moed vanwege zekere gemeentebesturen zouden volstaan om alle autoverkeer te verbieden in straten met· commercieel karakter en ze aldus uitsluitend voor te .behouden aan voetgangers."

''--/

\ t

Bob. Kamak

G E N T - M0 R G E N

Tel. 09/21_. 23.02

---- 31-1- 1973

Volks Gents Lied

Couplet 2 Gent woord t ne gru te "Drive-in ", Martiko Is krygen hun . zin : Film op de parking naby 't Capitol En op het plein aan Ciné· Leopol. Schiet Üwe radiateur · . · Gloeiendbiet uit 'zyn humeur, Bol naor de groenzone aan den Blandyn, Waor dan de goele~zyn. Refrein 2 't groen stort in Gent vol auto's; De veugels die ·ent hier nie bried~· Strop,neem nog vlug wa foto's, Uuk hier stotn de scheppers geried! 't Park da komt vol mee depots, Veur br$wers·en veur ziepbarons~ _ Alle vyf jaor zucht in die prisoné·: Flora,de Gentsche slons ! · ~ · Couplet 3 Deur de .v.erkrach ting van Gent, Werd onze Maagd malcontent. ·straks schüpt ze noog alle bÜze káPot! En bryngt z'heur troepen in 't Park,sakkerlot2 Bang veur de Gen~sche Mimi, Zoocht men 'n soort ·allibi: . "Gen t-Moorgeu moest nü de dekman tel zyn Veur het E.G.-refrein : .. _ Refrein ~ Wy wille-Gent vol auto's ~ Die aan ons bedryf blyve storn Want de benzineprovo's Zoen elders om·g'rief keune. go1n Wy,mee ons fluitcttmmando's, Wy zyn van het volk nie.benyt ! Al wie nog spreekt van stank of lawyt, Geve wy Einge~ zyt ~ _ _ Couplet 4 _ Gent,•t Middeleeuwse fossiel, Stynkt naar den automobiel;· Duzend toerleste d~e woorde stronzat, . Deur st_e·eds te drolè ·.rond 1 t RaadskeJ..dergat. ~ Es ulder waoge nog giel, Ieverst aan 't Graovekastiel, Tons dernarere ze als 'n wild zvzyn, Mee ne vloek in 't Latyn: Refrein 4 Gent is een val voor.: d' auto's ( Men kan er wel in,maar hiet uit Py::!.en en asfaltfresco r s: Veroorzaken buikloop aan 't Zuid. Gelt wordt gesloopt doo~ kilo's Met urbanisatiegeblaat; · wear blyft' de frank van vt Stadsmagistraat ? Straks valt hy nog te laat !

1<;>7.

Commentaar bij het lied : "Gent-Morgen" " Net "Gent-Morgen" wordt natuurlijk de renovatie van de stad bedoeld, in functie van de Economische Gemeenschap, die een uitweg zoekt naar zeeo : De Lage Landen zullen moeten opletten dat- ze niet het kind der rekening worden en dat hun steden niet worden herschapen tot onbewoonbare verkeersknooppunten en administratieve. centrao Bij de renovatie van de steden zou de MENS op: de voorgrond moeten. staan: zijn gezondheid 1 zijn rust, zijn veiligheid, zijn welzijne Daarna zou de tewerkstelling moeten geregeld worden, vervolgens de particuliere belangen van groot-en kl.eînhandèl en ten slotte zou de inhoud der stadskas moeten afgewogen worden wanneer comfort en ontspanning zouden ter sprake komeno Wat stellen de Gentenaars echter vast? Dat de. waterlopen blijven stinken, dat het waanzinnig autoverkeer wordt apng~moedigd, dat een massa bomen worden geveld, dat men Ons cultuür-histórisch patrimonium in gevaar wil brengen door het ontwerpen van metrQ's en spOorwegen, dat men de stadskas leeghaalt voor hët aanlèggen van autobanen,· het plaatsen van verkeerslichten en borden, het aanbrengen van zebra-paden en grondschilderwerken, het samenstellen van een leger politie-agenten enzo Wat zijn de oorzaken van dergelijke wantoestanden? De druk van aanhemers van· ·bouwen wegenwerken? De invloed van kortzich ti ge handeiäars? _ _ De gemakzucht_van_sommige benzineprovo's7oo·o- Wié zal het ons zegg~n? Wie durft het ons zeggen? Indien: oriz~ mandatarissen de renovatie .. van de stad niet aankunnen ef?. aangewezen zijn op inspir.atie uit het buitenland dan moeten de vakbonden hun verantwoordelijkheid maar opnemeno ·De vakbonden zijn zedelijk verplicht .zich met het leef- en ·arbeidsmilieu van de werknemers_in te lateno Zij beschikken over de middelen om de industrie tot saneren te dwingen en de werkvoorwaarden menselijk te makeno_ Dan zuilen de arbeiders werkwillig worden, de werkloosheid.verdwijnen en de gastarbeidersmarkt- of -moderne slavenhandel een einde nemen~· Om het pendelÇ.n uit te schakelen moeten de vakbonden de plannen van de NoM)-EfJSo dwarsbomene daarenpoven moeten· ·zij afbraak eisen van de krotbeluiken·, het o~prichten van waterzuiveringsstations op korte termijn, het àutovr.ij.maken van gans· de stado Dit laatste kan op e.en eenvoudige en relatief ..goedkope manier gebeuren: parkings boven of onder de grond a.pn~ de ---.1.-rfv·alswe-gen t€n ·gerieve van; de pendelaars- werknemers, inleggen van een intensief tramverkeer, bovengronds, aangezien de stap praktisch auto-vrij ~bu ~ij rio , ... ---· Enkel'de wagens van de dienstsector -zouden vergunning moeten krijg-en om- de stad te bevoorraden en dus te· parkeren onder bepaalde voorwaarden., De Gentenaars zouden yanzelfsprekend in- ~n uit mogen rijden, doch ni~t- parkere-n .. Hun: _wag·en ·möet normaai in een garage ondergebracht wordeho Voor verplaatsingen in de stad kan de tram genomen worden of de taxio Waar een wil is, is een weg! Ten einde deze wil te stimuleren werd het lied "Gent-Morgen" ineengebokst.. Enkele wanklanken dienen verduidelijkt te worden; hier·volgen ze 1

1.08.

1e Metro's : Deze zijn overbodig.wanneer de--trams niet meer gehinderd zouden worden door de auto'sc Trouwens, in Parijs lost de uitgebreide metro het verkeersprobleem niet opo 2e· Treinen: Onzin! Ze zouden het pendelen-bevorderen, de stad gedeeltelijk afbJ;:eken en onbewoonbaar maken en de on·tvolking stimulerena : Boven de grond is het aangenamer dan onder de grond. 3o Tram De trammaatschappij .zou best een openbare dienst wordeno 4o Gent-Spa: Overeenkomst = modderbaden tegen rheuma (in Gent: Leie en Schelde)Q Verschil = autokoersbaan buiten de stad (Francorchamps) So Autosilo's : parkeertorens als in de Korte Meero 6" Drive-In: Openluchtbioscoo!1 met zitplaatsen in eigen wageno (Wat niet is kan.komen) . 7e Stadspark:of het Gentse.schandaalo Dit stukje park wordt gro.tendeels ingenomen door- mansteraGhtige s:tapels bakstenen en een "Piste" in betono Weldra wordt daar nog een hal pijgebouwd voor de aanstaande Floraliëno Gans het jaar door staat het :·Park stampvol auto's, ter· gelegenheid van. E·oGa-rnariîfesta.t,i~so :· de bloemengodin, zinnebeeld van cje Gents:e. tuin-.•. Bo :flora bouw., Om de 5 jaar krijgt ze een bad en wordt ze. geparfumeerde Daarna laat men ze wegzinken ·in de Gentse.stank en_moddero Het wordt tijd dat de verouderde Floralign herdacht zouden worden in het .teken van hetleefmilieuoDe stad Gent zou dag in . dag uit een bloemenstad moeten zijn, met he_t stadspark als topprf?statie. De Plantsoendienst zou best . overgedragen worden aan de 2 o 000 tuinbouwkundigen ~it het Gents~(een regie?) _ 9o Maagd van Gent: êe· st:ç.tjdvaardige zuster van "La Pucelle d'Orleans)o 10o EaG • ...;.Refrein: het gezeur van qe Gentse Ego~stlsche Economische Gemeenscnapo·Gelu,kkig zijn er nog verstan--.: dige handelaars, die beseffen dat hun heil ligt in een autovrije, dichtbevolkte stado 11., Eingels zijt : Engels zout, ofte magnesiumsulfaat. Dit worqt ~U. npg gegeven. aan varkens a1slaxeerrniddel. (Gedenk.Mussol~ni en zijn r~cinusolie.). 12o Kilo : Het gewicht van de mannelijke hersenen beciraagt: 1.150 go Dit van de vrouwelijke 995 Ço Hieruit blijkt dat·de ur~anist wel een uitzonderlijk wezen moet zijno 1.3 .. De vallende framk : beteken~ de ·b.ewustwording van de menselijke waarde bij het moderniqeren van een stad.:-

• • • • • • • •

109. DOCUMENTAIRE FICHE: DE ROSTE WASSER8 De Roste Tt/as_ser was 9 vooral v~tJr de oorlog, een van de meest gekende Gentse volkstypes. Toen deed hij ook ziJn· bijnaam nog .alle eer aap want hîj was zo ros als maar iemand ros· zijn kan~ D.e minder oude Gentènaars hebben hem enkel gekend als. een spierwitte wasser, wat niet· belet heeft dat hij toch heel zijn leven de "roste wasser" gebleven isa Een zonderling type die ongetwijfeld een vijs had die een beetje los stond, maar die toch veel minder zot was dan velen meenden en het is meer dan waarschijnlijk dat hij graag de "rol" speelde van de Roste. Was.ser en - om zijn reputatie eer aan teëoën - er nu en dan een schepje bij deedcot Bezien wij eerst even zijn burge~lijke stand:~Zijn ware naam was Ernest Camil~us DE VRIENDT. Hij werd geboren te Gent qp 8 november 1879 àls zoon van.Gustaaf_Theofiel en van Leonie .. BEERNAÊRTS. Zijn vader was eerst bal;<ker en baatte daarna een bedrijfje uit als _wasser in het Berouw. Op 2 december 1915 verlaat onze Ernest het nr~ 134 van wat toen nog veel sappiger genoemd werd "het straatje vari Berouw" ·en kwam hij zich vestigen in de Scboolstraat n° 78 te St-Affiandsbergo Daar zou hij blijven wonen tot aan zijn dood op 31-december 1955o Zijn eerste vrouw was Maria DE SMETo Hij trad een·2e maal in het huwelijk met de 25 jaar jongere Sirnone ·POTVINo Zoals zijn bijlap het aanduidde was hij wa,sser van beroep, mà-àro o a zo. ~aar niet de. eerste de beste wassera Neen, Ernest was gespecialiseerd in de fijne lingerie en een groot dèel van zijn kliënteel werd gevormd door de dames van de Gentse kaberdoeskes o Men kon hem dan ook .. regelmatig tegenkomen in de Kleine Statiestraat, de "Glazen straat",-de 8.ennesteeg. (Zéér onvölledige lijst-hatuurlijk, maar wij streven hier niet n.aar volmaaktheid) o Zijn stamcafé was het "Kelderke" (opgepast 1 trapke af) in de Kleine Statiestraat, nu Schepenevijverstraat. De ·patronne was Miss Rosa en de serveuse Miss Gabyo Aan beide deze personen wordt trouwens gerefereerd in de sketch van Leo Wageneire over de Roste Wassero Vele van onze oudere lezers zien ongetwijfeld nog in hun gedachten de Roste Wasser ·met de wasmand aah --de arm en de "canotier" wat schuin gezet op zijn rosse haardoso Zijn voornaamste kenmerk was dat hij ontelbare malen per dag, te pas en te onpas, (bijna altijd ten onpas) zijn 2 lijfspreuken uitgalmde: "Vive la Liberté!" en "Die geeft ès mijne vriendl"o Hij was een"habitué" van Tram 7 waar Ernest zijn stand ophield want hij s~tond altijd op het achterplatforma Iedereen weet dat destijds slechts de burgers "Eerste klas" reisden op de tram en dat het werkvolk gebruik maakte van het voorste gedeelte van de tram.d:1t 5 of. 10 cent~mes go~dkoper was.

1.1'0g

Het gebeurde dan meer dan eens -dat de Roste zich -na.ax--bui~ten ............ bopg_- qm op de een of andere bekende_ of onbekende zijn leidmotieven af te. vurene. ·' ·. Zijn "Vlve la Liberté1;rr was: een ware obsë$siè- bij de man, indie mate_dat hij op zijn huis een koperen plaat had laten -aanbrengen waarop de volgende tekst prijkte: Ernest DE VRIENDT Vive la Liberté Blanchisseur: -

Wij herinneren ons nog hoe: wij als kleine jongen mochten meegaan naar een revue van Henri· Van Daele~ De Roste Wasser werö er in uitgebeel_do Op een gegeven moment kwam er een acteur op het toneel, wasm'"ind aan de arm, een strohoed gezet beven op een knalrode :.,ruik. 'Hij riep:- )'Vive la Liberté!". Een fractie van een seconde later kwam er een luide echo uit de _zq.al-': Ernest stond in een der zij~angen, de eeuwige .wasm:and, aan de ar~o _Hij -was eens naar zijn eigen komen kijken~: . De Roste had de gewoonte er alle_s uit te .flapp-en ·wat_ hem in de kop.·opkwam, ongeacht de om.standigheden en.- de person~p 'tegeri wie hij bezig was" Wanneer hij te doen had .met Gen.te'naar:s· wa-ren' daar: niet ve_el risico's aan verbonden, maar m~_f ~en·sen ~-die · hem niet kenden had dit soms onverwachte gevolgen.· . Zo gebeurde het op zekere dag in 1940 dat Belgische tr6epen : voo.z;-biJ marcheerden aan d_e Dampoorto" De Roste die' daar toevallig ~-ook- in·_ de buurt was riep hen met luide stem toe: "Muur- . denirs _1! d · De-. soldaten. die nie·t van· ·Gent ware, namen dit -niet en Ernest hëeft dan al de krachten uit zijn toen 60-jarige benen mogen mobiliseren. om it:l een fameu~e sprint te ontkomen_- .aan de "muurdenirs"e Korte tij<i nadien namen: oo]c de Duitser-s het !).iet dat er· onder die bezette Gentenaç:1.rs een roste tussen zat __d:j.e van zodra hiJ· · een f eldgr au-uniform zag begon' te roepen: "V i ve 1 a Liberté 1 " Het duurde dan ook niet lang of de Gestapo kwam hem arrestereno Hij verscheen aan zijn deur volledig uitgedost in "ne pitelirre" met. ~en hogen hoedo Het zal waarschijnlijk wel de enige keer geweest zijn dat de 2 verbaasde gestapo's een dergelijk aangeklede arrestant naar de ·Kouter meevoerden. Het lijdt geen twijfel_ dat op "den .bureau". -aldaar de Roste zich voor ·zotter z..a-1 gehoud_~n hebben dan_ hij_ werkelijk was, want hij werd kort. nadien vriJgelaten en geen Duitser nam er· nog_ aanstoot aan als hij ergens een roste tegenkwam die "Vive· -la Libert~". riep~· .

E:.rnest kweekte ook aieren en ge moest dan ook ·niet ·versc.-hieten hem al een:s tegen te komen met een -geit bij' h-erno In "zijn hof hield hij kippen en het kwam dan ·wel:voor onder_de bezetting dat .. men hem aartrof in ziJn hof waar hil met· -de. manieren van een Feld~ebel ,: op militaire toon en ·in het Duits zijn k;ipp~n aan het commanderen waso

'111.~

Hij was ook konijnenliefh~bber en rond de jaren 1950 exposeerde hij op de tentoonstelling;- van het "Neerhof-Gent" me_t een "Vlaamse Reus"·~ Hij eiste dat de volgende vermelding zciu opgenomen worden in de catalogus: DE VRIENDT, ErneJ "Vive la Liberté" Schoolstraat - Sto Amandsbergo<Dit werd dan ook prompt geda-an() Geloof het of geloof het niet, maar Ernest wop meb --zi.jn · ·Vl-.aanse Reus de Ereprijs De witte kaart bedrukt met gro·te letter~ ·,,Prix d' Honneur Eereprijs" die normaal op dè koç:)i moest prijken, had Ernest weggenomen en tussen het lint v·an zijn strohoed gestoken en zo heeft hij fier verschillende dagen de stad rondgelopeno c

··

Uit een fotocopie van een prentkaart die berust in het archief van de Kring blijkt·dat de Roste Wasser een zeer bekende fi... guur waso Deze prentkaart is afkomstig van wat waarschijnlijk één van zijn klanten zal geweest zijn, een serveuse van een kriebelmuitje die een paar dagen vacantie nam ~n een Frans hotelletje en hem vandaar attentvol een kaartje st.uurde, ge. tekend "Malou Wapy" (het mens zal zeker nooit gedro_omd hebben dat haar naam nog eens zou verschijnen in "Ghendtsche Tydinghen")o · Als bestemmeling had zij geschreven: Rose Was La Liberté Mont St-Amand Het kaartje

kw~

natuurlijk_toel

Voor zover ons bekend, zijn er geen artikels verschenen over de Roste Wasser alhoewel het ons onwaarschijnlijk voorkomt dat dit niet zou gebeurd zijno Wèl bestaat er een . "kluch-tige . tweespraak" van Leo Wageneire en zijn vrouw, getiteld "De Roste Wasscher komt zat naar huis-"o Dit. i:.S opgenomen op een 78-toereriplaatje dat dateert van ·rond de jaren 1.933-34o Merk "Broqdcast" N° B 2005 -Diameter: 20 cmo ·up abriqué en Belgique (en dit zal ook wel herinneringen wak. ·ker roepen. bij onze oudere lezers) par la Cie VOCALION CHANTAL (Moeremans)", destijds gevestigd pp de Grote Huidevettershoeko , ·r

Wij danken hartelijk volgende leden die. ons door toezending van inl.:Lchtingen behulpzaam geweest zijn bij-·het opst·ellen van deze :fiche: de Heren Oo Depraet, Mo Deruelle, Go Hebbelynck 1 Fa ·Odberg en Po VliegheG

* .: .• * * * .. VRAAG ENANTWOORD VRAAG NRo. 43 van Dhro Cho Fassin Alvorens er op het Gr~af van Vlaanderenplein parkeerplaatsen werden aangelegd vond· men er twee bronzen beelden: "~~celsior'' en de "Stervende Gladiator" en ook het gedenkteken van:· Graaf Oswald de Kerckhove de Denterghem~

...;.

q_9pr

welke kunstenaa,rs werden deze beelden ontworpen, wan-

-~nee,r 'werden ze .opgericht en waar -bevindt zich·: nu het gedenk-

·-. teken (de twee bronzen beelden vonden een onderkomèn· in het Zuidp_ark) o . ·· · VRAAG NR. 44 -van Dhre-· Cho Passin In de bijzonder inter'essante tentoonstelling ".Gent Gisteren" vond_ men er onder :het n c 1.-_ü.î een foto van e·en wapenschouwing van de Burgerwac_rft· .op de· Botermar;kto 'Op welke dat~ had Cife wq.penscho:uwing, ~ptaats en ter wiens e_e_r? ANTWOORD -op VRAAG NRo 33 van Dhro J~- Van Waes;berghe door M-evra Van Geluwe-Eggermont~ De Sëheld~gotiek (eerste helft ·x-IIIe eeuw),.. O'(er het algemeen ver-staat ;'h)en_ onder de naam. "Scheldeg_otiek" een geheel van bouwkundige elemente:r1 die zich vanaf het· e.inde van de XIIe eeuw- te Doornik en 1~ het Graafs~hap Vlaanderen bij de ker~e~ voordoen, en die men ook kq.n aantre·ffen in twee· Noordfranse b6uwscholeri:: de ···Romäanse Normandische en d2. vroe'ge -Got:Lsche Chainpagn.ese.c -Hét , is· van_ belang_ er op -.te _wijz~n dat de Doornikse kaiksteèn,- ter-' . plaatse .gehouwen en gebeeldli-ouwd ~ vla wO:té.rw'egen _naar het Graafschap Vlaanderen en zelfs vé·rct'e~·werd uitgevo-erdo-· Dit verklaa:rt de vormeneenheid van deze stijl, waarvan de naam de belangrijkste rol van de Schelde voor de verbreiding ervan aanwijsto De bestanddelen die deze bouwgroep .van de-andere scholen in de Nederlanden onderscheiden zijn_de vo~gende: . î .. De vrij gedrongen rondzuilen zijn-samengesteld uit~,_tromméls en :'~worden bekroond met een kapiteel dat n:tet gestileerd~ plant~n is; ver-sierd; hét zogenaamd·.. k.rul- of knopkapiteel o . 2., De schei- en vieringsbogen geven eenz.~lf.d~ gedrongen indruk., Doorgaans zijn hun profielen zeer eenvoudig, vooral_.·ti]dens -_het eerste kwart van de XII~.e eeuwo 3 .. Tussen de scheibogen~e~ de:bove~l~çhten is in de.muurdikt~_ een inwendige rondgang uitgespaard, h~t triforium .. Dit verschilt va:A. de andere Gotische vormen door ee~ afwisseling van steunen, waarvan het .ritme om en Qrn :bestaat·uit een enkelv()Udige kolonnet en een pijlertje dat tussen :twee kolonnetten is g~vatc ·-· _ 4o Voor de bovenlichten is een uitwendige loopgang in de dikte ·van de muur uitgespaard. . . .-. S .. : Elk·.-bovënlicht wordt doqr_~- twee stijlen in_ een dri~g.Jf9ep: ve:Jrdeeld.o- Soms zijn deze stijlèn.,~n. <]e boogjes v~rlevendigd. met kolonnetten en rolstaveno Deze vènsteryormen ~_wordei'l "çtr:ielichten" genoemd. · 6 .. Meestal hebben de kerken een houten tongewelfo Enkele echter kregen van meet af aan een stên~n ,. kruisribgewelf .. 7o De viering wordt uitwendig geaksentueerd door een middentoren die in de meeste gevallen als lichtbron dienst .doet... Doorgaans is deze toren achtzijdige De m~ddent:o~~ns. van St... Kwintens te Doornik en StoNiklaas te Gent zijn vierkantig .. S_e ·oe hoek_en van de west:.- en-:·transêptgëvels worden door flan.:. kèei-törentjes afgelijnd~ Nu eená· zijn ;-ze v-án'af de begane grond opgetrokken 7 dan weer kr~gen ze :bovêï-1 hó-ekst-eunberèn ui to Eerstgenoemde bevatten een ESpil trap~~ terwijl' de andere louter decoratief zijn~ In de meeste gevallen zijn ze versierd met muurkolonnet tent!~

113~

ANTWOORD OP VRAAG NRo 36 van Dhro Van Waesberghe door Iro RoRoels Hetgeen volgt zijn wel geen anekdoten in de orthodokse betekenis van het woord (zelfs niet in de onorthodokse), doch ik meen dat de steller van de vraag ook wel interesse zal kunnen opbrengen voor een paar volkse liedjes rond het thema "het standbeeld van Jakob va~ Jakob van Artevelde op de Vrijdagmarkt" _dat, zoals gekend op een grandiose wijze werd ingehuldigd·. op· '14 september ~863, dus circa 110 jaar geledeno Beide liedekens, te zingen op de wijze van " ' t Zijn de jongens van Gent" werden in première gepubliceerd in Snoeck's Almanach 1863 en in Snoeck's Almanach 1.864" Daar Snoeck' s Almanach in feite ·een ~oórt exponent vormde van de diverse reakties van de man in de straatop allerlei feiten en gebeurtenissen uit 0et stadsleven, en. de typische "Snoeckiaanse" gedichtjes en liedjes de vorm waren waarin uiteindelijk talrijk van die gentse gebeurtenissen culmineerden, mogen wij deze twee liedjes wel als revelant vo6r die tijdsgeest aanzieno Het eerste "Jaek van Artevelde" ontstond nadat beslist werd een standbeeld op te richten,.terwijl het tweede "Hij staet er" het licht zag toen onze Tjek goed en wel op zijr,l hoog v.oetstuk stondo We laten ze volgen in de originele spellingo Jaek van Artevelde ' : 1o Na lang wachten en te vragen Wordt eyndelijk den gentsehen held, Deo,luyster van ons vroeger dagen, Toch op den Vrijdagmerkt gesteldo Hij staet er binnen jaer, Ons braven Artevelde, Die zich te pande stelde In ' t heetste van 1 t gevaero Ons braven Artevelde Die staet er binnen jaerQ 2o Hij had een dieren eed gezworen Tot heyl van ' t vlaemsche vaderland, En daer hij was uyt ' t volk geboren, De.ed hij zijn dieren eed gestando Hij staet er binnen jaer, enzo 3o De Fransehen rolden hunnen matten En vonden rap in hem hun baes .. Hij wilde geene vreemde ratten Zien knagen aen den vlaemschen kaeso Hij staet er binnen jaer, enzo 4o En kwamen vijandlijke troepen Hi~r it:l ons land, dan zou ons Jaek Den Leeuw van Waterlq0 eens roepen, · Die.tweeën hebben ge~rien vaeko Hij staet.er binnen jaer, enzo So Hij_ziet met liefd'op ons ter nedero 0 gij d~e nu ons bazen zijt, ·-·'Gij geeft· ons Artevelde weder, ·-- Bezorgt ons. ook zijn goeden tijdo Komt die ook binnen jaer Met onzen Artevelde Die zich t~ pande stelde

. > '·

. ~l4.e<.

In ' t l:leetste van ' t gevaer?· · ... Lang ·leve ons Arteveldet ~ Hij_ s~aet er binnen jaero Hij staeter· D~er staet ons goeden Jaek,.~ Ons braven Artevelde Di~ ~t al te pande stelde VÇJor Vlaenderen en zijn aaek.t; Daer staet ons Artevelde 1 Ons brave; goede.Jaekt .1e ' t Heeft lang geduerd, Srioeck de~ zijn beste, Hij heeft-voor ; t standbeeld straf gewerkto ·Maer al die moed he~ft, .wint op 't leste: Hij staet toch op de.Vrijdagmerkt~ Da~r staet ons goeden Jaek, enze 2o Waar Keizer Karel stond te pronken,. Daer staet nu onzen vlaemschen heldo· De Keizer is in ~t niet verzonken, Da 1 komt van al da' boos geweldo Daer staet ons goeden Jaek, enzo 3o Als wij vertroosting moeten zoeken, Of zucht ons Vlaenderen in de smert,· Wij gaen eens onzen Jaek bezoeken, Hij spreekt ons weder moed in ' t herto Daer staet ons goeden Jaek, enz .. 4o Blijft vree en heyl voor Vlaenderen blinken;.: Vergaet ons hoop in geenen rook, Dan mogen wij een pintje drinkene Wel! onzen Jaek die mogt dat ooko Daer staet ons goeden Jaek, enz .. So Zoo dus, niet achteruit geweken En hert aen hert in broederbandooo Op Gent en op de Vlaemsche streken Reikt Jaek een gulle vaderhand! Daer staet ons goeden Jaek, enzo

ANTWOORD OP VRAAG NR .. 41. van W.. Vierick doo.ç l'-1oSteels Een volledig nummer van Ghendtsche Tydinghen zou zeker onvoldoende zijn om op de gestelde vraa~ te antwoorden. We willen ons beperken tot een drietal mededelingen., 1o Vo Fris schrijft in zijn Histoire de Gand: Le 26 juin l'Empereur Joseph II avait interdit les inhurninations dan~ les cimetières autour des églises; le rnagistrat créa deux.cimetières à la chaussée de Termonde èt.à·la portede Bruges, et l'abbé de Sto Pierre transporta le'"sien hors de la porte de. la Colline; quant aux cimetières désaffectés ··entourant S~o Jaêq1:1ès, St., Mi-chel et StQ Nicol as, ils serv.:\:.r!~n·t en partie ~ él"?-rgir les pl aces voisines .. 3

2 ro In de Gazet te van Gend van 1 mei. "1842 vonden we . de volgende mededeling: Bij het verrichten van de delvingeri~achter de Sto Baafskerk~ ter plaats van het gewezen kerkhof, waar op men nu

1_'15 ~· het nieuw p~leis van de bisschop bouwt, ..heeft men dezer dagen een pot met oude:·~eldspeci~n qevondens· 0~ pot ~as gebroken en de toestand, waarin de penningen zich bevonden, doet veronderstellen, dat ze ·r~'eds lang in _de grond gebleven zijng We hebben niet vernomen welk slag van geldspeciën het waso Men delft nu maar weinig doödsbeenderen meer uito Iri plaats van de beenderen, hoofdschedels en andere overblijfsels van onze voorvaderen te zien verkocht worden in de beenbranderijen om met die van koeien, paarden, zwijnen en andere dieren gebruikt te worden tot het maken van suiker, gelijk zulks in het begin is gebeurd, verzamelt men thans de doodsbe~J"ld~ren. en . ~erpt men di~Lin een put, welke men in de hof van de geestelijke koster gemaakt heefto 3o In het werk.Promenades Historiques et Topographiques dans la ville de Gand, uitgegeven bij Hoste te Gent in 1.883 en zonder naam van d~ schrijver, maar in werkelijkheid gesChreven door Wo Rogghé, lezen we (blzo 1.41): A proximité de ce·t hosplee se trouve le Cimetière Communalo Il occupe une superficie de 4 ha 72 a 50 ca;. à 1 'entrée un beau portique,-. exécuté d' après les plans de Mo le professeur Paulio Le tympan du fronton extérieur est décoré d'un bas-reliel représentant le Bien et le Mal, dQ au ciseaudu sculpteurWantede Gand; celui de l'intérieur, qui représente l.a Mort et 1' Espérance en la vie future, a été sculpté par A• Van Eenaeme, également un Gantois. Quoique le cimetière ait été inauguré en 1872, le nombre~·des inhuminations y resta dans les premiers temps relativement restreint, à la suite d'un dissentiment survenu entre les autorités civiles et ecclésiast~queso

ANTWOORD OP VRAAG NRo 42 van Wo Vlerick door HoCo De beeltenis waarvan kwestie 1 is dit van de Chinees Li-Hung-Tchango De pereonages die uitgebeeld werden door Hippolyte Leroy ~tellen staatshoofden voor die regeerden in '1907o Voor wat Li-Hung-Tchang betreft is dit fout want in 1907 was hij Minister van Buit~nlandse Zaken van Chinao Hij had toen wel een bezoek gebracht aan oris land, was te Brussel ontvangen geworden door Leopold II en-had ook onze stad bezochte . Leroy of ~ijn opdrachtgevers zullen het misschièn origineel gevonden qebben in de serie ook een Chinees tussen te lappeno Een foto, niet van de beeltenis maar van de èchte Li-Hung-Tahang, is te bekijken in het"May -1965"-nummer van de ''National Geographic Magazine", po 6 8 3 o

• • • • • •

Uit de Gazette van Gendo 12 ·maart 18:42, Brief: van een· lezer·. ·· "Gezien hebbende dat_ een conc~rt wordt voorbereid,. waarvan de opbrengst bestemd is voor de vrijkoop van de krfjgsct"ienst van twee onzer stadsgenoten, de Heer Petrus van Haute, eerste co·r . in het orkest van de .g·rote schouwburg en De Cock, O.!lders~heiden. leer-· l.ing van onze toon-· en zangkuns:tbewaarschool <=conservatorium) en willende deelnemen aan deze goede en loffelijke daad, verzoek ik u in uw dagblad bekend te maken, dat ik van mijn kant en gratis een dezer remplaçanten zal stellen en dat ik mij zal verge-

ît6~

noegen met de opbrengs.t ·van het coric.ë):-t tot het ~ankopen van .de tweede remplaçant" e .. ·. Van Moorleghem .,. ._ .. _Agent vçm Affaires o :.Hoogpoor.:to_;~Het concert werd gegeven in h~t Casino en -g~rióot weinig :qelang~ stelling~

~ "~ BIB_~IOG.RAFI SCHE

• •· • • • * • SPROKKEliNGEN

~f:···Oos.t-Vl~~ndereno Abdijen en Begijnhoven Door de Federatie voor Toerisme in Oost-Vlaanderen werd ter gelegenheid van het jaar der abdijen en begijnhoven een prachtige brochure van 36.bl~o uitgegevene Onze provincie telt thans nog tien abdijen, waarvan vier te Gent·en een.te·t>rongen, en zes· begijnhoven, waarvan twee te Gent en-een te Sto Amandsbergo Zoals alle uitgaven van de Federatie voor Toerisme is deze uit~ gave zeer verzorgd en s~aakvol geillustreerdo Dé Federatie ver~ dient dan ook alie lof en we durven deze brochu~e aan"onze leden warm aanbevelen .. De brochure, die verkocht wordttegen "40 F, kan besteld_ \"{orden .door voora.fbetaling of door:ove:rschrijving op · PR .. nr ·as.Jo69 van de Federatie voor Toerisme iri Oó-st-Vlaanderen te. Gen_to .r;>e brochure 1 q_amen met een folder, zal·· onmiddell:i:jk worden to.eg_ezondeno D~z.e folde-p-in kleur "Abdijen·.·en Begijnhoven" met vee~rtien foto'.s verstrekt praktisch,e inlichtingen voor de tÓeris teri o Brochure.~... folder -kunnen ook bekomen ·worden ·in het prÖVi~ci·~c:il bureau v~or Toerisme Kono Maria Hendrikaplein, 27 7 te Gento 2o Profo Dro Fo De Smidt, De Kapel van de rnets~~q,_ç.rsnering .. i.n .. de _Sint-Niklaaskerk te Gento Gewelfschildering~-Koninklijke Acàdemie voor Wetenschappen, Lebteren en Schone Kunsten van België, Klasse d.er séhone Kunsten, Jgo XXXV, nr., 26 7 Brussel Paleis der Academi.en, Hertogstraat· 1, 1973e

3. Pe Kluyskens, Gent en zijn begijnhoven, in: t~_Gentenaar, van 25 april blzo 9 7 3 m~i blzc 8 7 8 mei ~lZo 9 eri 15 mei blzo 9 4~

nro

Yo Speeckaert, Geschiedenis van Gent, in Onze J?ekenijen, 2' 1973

: 5 o ' t Patershol, . Mándelboekje 1 16e _Jg o nr o 1, apri~ 197 3 * • • * • • • GENT IN DE SPIEGEL VAN ZIJN DAGBLADENo •

Volksmacht" van 24o3o73 lazen we onder de rubriek van de· drak:e seint: ·dat de woning: Stadhuissteeg nr 3 zal gesloopt worden;

In~de

• In het Volk van S.~IVo 7.3 blzo 29 : De pastorie in: het Prinsenhof die al jaren leeg staat zal onder d~ slopershamer vallenl

1·'17 0

• In het Volk èlan 12 .. IV .. 73: :In de Kalandenstraat sta·át eeri zeer mooie antieke en merkwaa~dige gevel die in zijn fronton het jaartal 1.714~draagt. Het is een tweewoonst: de linkerh~l~t is ingenomen door een antiekhandel, de andere helft is~: o o -·· ·ges_loopt evenals de 2 huizen ernaastc Daar zal. nu een nppartement verrijzen .. oe Omtrent dit gehalveerd huis leze men ook Het Laatste Nieuws van vrijdag 4 mei 1973 blze 17 en het artikel van R. Ivtarfjni~sen in De Gentenaar van 25 april 1973 · · - ........ . • Wordt kapel van OeL.Vrouw Schreiboom geklasseerd? in Het yolk van 12.IV.73 blz .. 35 • In de Reeks Gedenktekens te Gent, verschenen in Het Volk, noteerden we: Dr. Jozef G~islain 1 Ingeland>Jat nr. 19j 29oiii blza 19; Burgemeester Ec Braun, E. Braunplein 1 5oiV.73 blz. 32; Hippoliet van Peene, Peperstraat 11 1 12.IV.73 blz. 31; Karel Miry, Twaalfkameren 62 1 19oiVo73 bl~-· 3_?; Pierre Louys, .\olnderstraat 29, 26 .. IV., 73 blz .. 18; Kanunnik Triest, Bijlokehof, 3oVc73 blz. 33 • De Provinciale pri·js voor geschiedenis ging naar Emile-Christian Coppens_, voor zijn studie: "Paul Fredericq (1.850-1920) een liberaal Vlaams intellectueel uit de 19de eeuw" zie: Het Laatste Nieuws van S .. IV .. 73 blz. 15 • Piet Korrel in Het Laatste Nieuws van 30.III.73 blz. 13: Rijksuniversiteit en Higro Gent brengen "Werken van Arend de Keysere", de tweede incunabel-drukker in Oost-Vlaanderen 'J ter gelegenheid van de conferenties van de Hogere Europese Drukscholen., einde september 1973. • Ter gelegenheid van het Jaar der Abdijen en Begijnhoven verscheen in de Reeks Zoeklicht op begijnhoven en abdijen: De Sint-Baafsabdij te Gent, Het Volk van 29oiiio73 blzo 19 Groot-Begijnhof van Sint-Amandsberg, idem van SoiVo73 blzo32 De Sint-Pietersabdij te Gent, idem van 12oiVo73 blzo 34 • BoRoTa doet literaire wandeling door Gent, zie: Vooruit van 31.III- 1oiVo73 blz., 9. Het scenario voor deze wandeling is van de hand van Bert en Hoeck en de realisator is Jules lllaes.

* In de rubriek Schilders in het Patershol lazen we een korte biografie van Geo Rombout in het Volk van 19oiV.73 blzo 35 en van Raf De Buck, in Het Volk van 26oiV.73 blzo 18

• * * * • • • BIBLIOTHEEK EN ARCHIEF

* Het Land van Nevele, jg .. IV, aflo 1, 1973, 68 ppa • Berichten van de héemkring Scheldeveld 1 jgo V nro 197 3, 8 o , ~4 pp., • De Souvereinen, jgo IV, nro 2 april 73, blzo 33-64

maart

118-~ -~

•.

Wamblintis;

~te·'"jg~

nro · '1, 8°, 1.6 ·blZo ....

~-Me~edeling~n·van.d~

· april

Heemkundige Kring va~ Me~e, jg~ XIII, nro2

~973

·• ;onzé· Dekènijen, nr., 2, .maart-april 1973

• • * • • ·-· ·AANVULLENDE LEDENLIJSTa S~Oe Dhro LQ De Budt 1 .Kei~er Leopoldstr~at 3 511. Dhro J. · Speeckae·:rt, Henleykaai, 47 · 512o Dhro Ju Van Boxtaele, Brusselsesteenweg 726 51.3o~ Dhr.., H.,· V-ari Hoorde 1 Könb- Boudewijnstro 16 514~ Mej .. -·Ro·V-an Neulebroeck~- Pacificatielaan 17.,

9000 Gent 9000 Gent

9001

9710 Zwijnaarde 9000·Gent.

SP.ECIAAL.STÈUNFONDSo . ~~

so,·

.....

'·

5330 1 -F

•.......... ' ..

.......... ,

~entbrugge

GHE NDTSCHE-TYDTNGHBN Maandblad van de. Heemkundige en Historische Kring v.z.w. «GENT>>

Jg o

2 no 6

juni 1973

INHOUD

.''\ ~-

Verantwe uitgever: Go Hebbelynck Voorhoutkaai 40 9000 GENT

Geleid bezoek en mededelingen De geschiedenis van een brug Mast en Danne€ls De oudste uitleenbibliotheek te Gent · In het Bijloke Ziekenhuis in 1841 Krantenproza van weleer Hoe een weg werd hersteld Vraag en antwoord Bibliografische sprokkelingen Bibliotheek en archief

119 120 121 127

128 130 132 133 134 135

Elke auteur is alleen verantwoordelijk voor zijn bijdrage Sinds 1860 waarborgt het Gemeentekrediet

volledige zekerheid hoge rentevoeten uitmuntende diensten

Sparen bij het

UW SPAARGELD IN GOEDE HANDEN

~E~ ;Jf ~ zeker en vast!

HEEMKUNDIGE

HISTORISCHE KRING GENT V.Z .. We

Ere-Voorzitter: de Heer Dr. P. Rogghé Voorzitter: '-G. Hebbelynck Onder-Voorzitter: H~ Collurnbien Secretaris: M. Steels Penningmeester: A. Verbeke Secretariaat: Sint...;Lievensdoorgang 1 Gent. Tel. 256769. Postrekening: 1050473, Heemkundige en Lidgeld: 150 F per jaar.

H~storische

Kring Gent.

n===========================================================w ::

OP ZONDAG 24 JUNI 197 3 : GELEID BEZOEK AAN HET PATERSHOL ::

:: · ONDER LEIDING VAN DE HEER A. VERBEKE.

:;"

"::

SAMENKOMST AAN HET GROOT KANON TE GENT OM 10 UUR.

============================================================= Volk~voordrachten van de Gidsenbond van Gent en OostVlaanderen:. Op zaterdag 23 juni·: bezoek aan het begijnhof St.-Arnandsberg. Samenkomst ingang Begijnhofdreef om 15 uur •.

Naar aanleiding van het jaar der Abdijen en Begijnhoven :richtte de Kredietbank van 7 tot 22 juni 1973 een tentoonstelling in : Onze Begijnhoven. Een aantal curiosa en kunstvoorwerpen werden samengebracht uit het Oude Sint-Elisabath-Begijnhof van Gent, het Begijnhof van· O.L.Vrottw-ter Hooie van Gent, het Begijnhof van Dendermonde en bijzonder uit het Groot Begijnhof van Sint-Amandsberg.

Tentoonstelling "Het Abdijhospitaal van de Bijloke" Op 18 mei werd in het Oudheidkundig BijlokeMuseumde tentoonstelling "Het Abdijhospitaal van de Bijloke" geopend. ~De tentoonstelling brengt ons, naast een aantal schilderijen, aquarellen en tekeningen, die bewaard worden in het . Oudheidkundig Museum en in het Stadsarchief (Atlas Goetgebuer) een aantal kunstschatten, die in het bezit zijn. van de Zusters van het Bijloke-klooster en die voor de eerste maal aan het publiek worden voorgesteld. De prachtig verzorgde catalogus bevat onder meer een "Schets van de Bouwgeschiedenis van het Hospitaal en de Abdij van de Bijloke"o De tentoonstelling is kosteloos toegankelijk tot einde jurii ~973. we·hopen, dat al onze lezers deze interessante tentoon·stelling zullen bezoekeno

1.20. DE GESCHIEDENIS VAN EEN BRUGo In de Journal de Gand van 12 april 18'17 lezen_ we-~ "We hebben reed~ gesprbken over het plan, waarbij een br~g zal gebouwd worden, die d~ Visserij met de Brusselse Poort zal verbinden. De brug 7 geteke~d.door architect Debroe zal eeri lengte hebben van 174 voet. Ze zal gebouwd worden door een vereniging van actionairs 1 die een tolrecht zullen ontvangen-gedurende een aantal jaren":. Als we het plan van Gent van 1825 bekijken, zien we, dat de wijk Visserij enkel bereikbaar was langs de Pasbrug. Enkele jaren later, op 25 mei \1820 lezen we in de Journal de Gand: "Het publiek weet 1 dat ·men sederJc lang weekt aan de bouw van een brug die de Brusselse Poort met de mooie wandeling van de Visserij zal verbinden en waardoor het niet meer nodig zal zijn de ganse stad te d_oorkruisen. om var1 ·de--Bruss(3lse steenweg de Antwerpse steenweg-tebereikenoDe brughoofden zijn klaar en de burgemees-ter Pho Piers de Raveschoot heeft V_t=rleden dinsdag_, dé eel~ste steen·-:Qoven he-t.: wat(3:rpeil gelegd." De.brug kreeg de riaamWillemsbrugo In de gemeenteraad YQ.n 1.4 maart 1.832 kwam de-Wil1emsbrug ter sprake.:,.: '.Sèder·t lang klagen de bewoners van_ de -visserij over het bruggeld, dat z-e moet:en betaleno Het verslag ·:noemt het "odieuxu e Het· bruggeld be:Lerrimert. de- handel en is een groot nadeel ~oor·-dé eigenaars ·uit die w~jk 1 voor wie de brug onmisbaar .is,; In· dit deel van de stad heeft de. handel in steenkool een· grote uitbreiding genomen; een groot aantal werk~ lieden, wonende~in de Bruiselse straat, Sto Lievensstraat en aanpalende straten moeten dagelijks bruggeld van hun karig· --loono Dit wekt- ont.ev~eàenhe5.d en is oórzaak van talrijke moeilijkhedena Ook voor de bedienden van de octrooirechten is het noodzakelijk, dat ze vrije toegang hebben op de brug; hiervoor be-taalt het bestu.u.r j aarJ..ijks een vergoeding van· 200 gulden, maar de p~chter van het bruggeld kan naar willekeur deze oplossing Üi'èt verder aél.nvaardeno Na bespreking met het centraal bestuur ~ ·de staa·t is nu ei.genaar van de· brug ~- wordt besloten 1 .dat de s-tad Gent de brug zal kopen voor een bedrag van toooo gulden, te betaJ.en irt tien jaàrlijkse afbetalingen van 1000 gulden? vermeerderd met de interest aan 4- %o De eerste be-taling moest. geschieden· ·op 1 juni 1.833o Het bruggeld werd afgeschaft op 1: juni ~832~ Beg~n ~834 had de· stad Gent echter nog niets betáald;- hèt _ centraal bestuur dreigde een aanvullende interest te è:isen, waarop de stad onmiddellijk een eerste afbetaling deed van 2962 F o De Willemsbrug was de enige brug te Gent, waarvoor een tolgeld werd geëiste M., STEELS

.,_!

121o

MAST EN DANNEELS nogmaals op het tapijtg

De Mast en Danneèls .... affaire' onzaliger nagedachtenis, is ontegensprekelijk de gebeuriènis geweest.die een dikke tweehonderd jaar geleden onder de algehele Gentse bevolking _een voordien nooit gekende beroering veroorzaakt heefto Zonder een zw~em van overdrijving mag getuigd worden dat de-toenmalige .openbare.mening letterlijk in rep en roer gebracht werd-door de onvoorstelbare wreedheid v~n die gebeurtenlso Een gebeurtenis ~ie ~~eh na dato in 'de herinnering van die bevolking derwijze heeft weten vast. t;:e ankeren dat jaren lang, decenniën lang, meer dan ee·n: · eeüw lang, het relaas ervan van vader op zoon, van generatie op gene.ratie, hardnekkig werd overgeleverde De ·wijze waarop die overlevering zich gedurende die lange tijd heeft kunnen handhaven even voor het voetlicht te brengen is het onderwerp van het verhaal dat, durf ik hopen, menigeen zal vermog~n te boeiene Laten we bij wijze van uitvoerige inleiding een los geschetst beeld ophangen van het verloop dat die nooit vergeten moordzaak gekend heefto We doen het in de vorm van een zorgvuldig bijgehouden dagboek of als u er de voorkeur aan geeft van een dagelijkse doo.r;. de .r.~ dio verzorgde berichtgevingo Is het nodig erop te wijzen oat_ uitsluitend gebruik gemaakt werd van de talrijke oorspronkelijke officiële bescheiden die in het Stadsarchief bewaard worden, met name het Boeck van Crime (reeks 214/158) en van handschrift:eliJ.:. ke notities berustend in de RoUaGo ? Ziehie~ dat dagboek: VRIJDAG 4 NOVEMBER 1763 Het Lieve Vrouwe Broeder-Straetjen staat in rep en roer. Iets na het middaguur heeft men.in een huis gelegen tegenover de kerk van de Paters Lieve Vrouwe Broeders (waar tot V~~r 10 jaar het· Museüm voor Volkskunde, destijds Museum voor Folklore1o9derge.. brac_ht. w(is) een vijfvoudige moord ontdekt. (Een hoekhuis waarvan de: zijge;vel uitgaf op de Plotersgracht, sz hoek kijk~nd naar het Lieve Vrouwe Broedersbrugje, een der zg o . z~ven· brug- . , getjeso Qp_de plaats van het huidige huis dragende het nro S)o Te· 3 Uo gaat men over tot de lijkschouwing: Daniël Martinus van B"everen, rentenier; zijn zus"ter Anna Catharina; hun nichten Française, Marie en Colete van_ Haute zijn door middel van een hamer op de· gruweiijkste .wijze. af.geslachto Onbeschrijfelijk is de ontzetting v_an de toegestr.öö'md.é völksmassa. Onder de nieuwsgierigen bevindt_zich de genaamde Jan Mast (dit zullen zich sommigen later herinneren)o Bevel wordt gegeven onmidde.llijk de stadspoorten· té . sluiten om de vlucht van de daders te· verhinderen. Er zijn geen verdachten.

122s ZATERDAG 5 NOVEMBER 1763 Uitvaart van de slachtofferso_De Van Beverens worden begraven in de Bredikherenkerk (destijds _?:?.-n. .. ..Onderbergen) o De juffrouwen Van Haute op het kerkho-f· van· de Sto_-Michielskerk) o Dezelfde dag wordt een "Ords:>nnantie politique" afgekondigd door "Heer ende Weth der Stad Gend"o In die bekendmaking worden de burgers verzocht mee te werken tot de aanhouding van de moordenaars "om de selve \by exemplaire condigne (welverdiende) straffe t 1 exterperen,(verwijderen) uyt de_menschelyke gemeenzaemheijt ende aldus alle voordere boosaerdige te vervremden van diergelyke schelmstukken te begaen (ooo), ~ is ' t dat Heer ende Weth by desen beloven te zullen geven eene premie van twee hondert pattacons (een fortuin, een patt_acon een waarde hebbende van 2 ponden 16 schellingen) aen den gonen die sal aenbrenghen dese schromelyke daeders (ooo) zullende den naem van den aenbrengher gesecreteert worden"o Tevens worden de particuli~ren zowel als de "cabarettiers~.' verzo~ht aangifte te doen yan iedere logerende vreemde gasto Van hun kant dienen de gebuurtedekens uit te vinden welke buren sedert de laatste dagen uit de buurt verdwenen zijno Een boete van eventjes 25 pattacons wacht al diegenen die aac hun plicht zouden te kort schieten: "op dat niemant en pretexere cause van ignorantie sal dese (de ordonnantie) naer publicatie metten trompette geaffixeert worden ter plaetsen gec·ostumeert"o . ZATERDAG 12 NOVEMBER 1763 Hoe langer hoe meer begint het gerecht twee slecht befaamde kerels'van de misdaden te verdenken vooral omdat vernomen werd dat té Rijsel in de nacht van donderdag 1.2 november een Gentenaar aangehouden en opgesloten werd: Ferdinand Danneel·s ~ · · · · Ook dat een metgezel van deze, Jan Mast, de kans gezien had te ontkomeno . Nog in de loqp van de dag· laat de Magistraat een tweede D'Office verschijnen: ''Alsoo Heer ende Weth.der Stad Gend ondervonden hebben dat Jan Mast fs Anthone ·vry suppost van het corpus van de . wynschrooders geseyt kraenkinders ende herbergier· geweest ledent twee à dry rnaenden in het gankxken (1) gestaen in de Majorlijn straete lanck vijf voeten salvo justo bleek ende wat stuer van wesen breed van :monde swart bruyn van wijnbrouwen ende baerde mager ende licht ~e-b~ene ~raegende ge~ sneden peruque (oao) dragende eenen band ter eausen van-Liesbreuke ende sprekende een weynigh haperachtig Oudt in de dertigh jaeren (ooo) Soo is 1 t dat Heer ènde Weth voorders ge~ informeert zynde dat den voorseyden Jan :Mast sedert woonsdag lestledent synen huyse verlaeten heeftoa ~ "o Nog!Tl_aals wordt eraan herinnerd dat 200 pattacons uitgeloofd zi]n voor het aenbrengen van nuttige informatieso (Van de affiche gedrukt "Tot Ghendt by Jan Meyer Geswaoren Stadt-brucker.op d'HoogPoorte in 1 t gekroont Sweirdt" hangt een zeer goed bewaard

exempla~r

in het Museum voor Volkskunde)o

MAANDAG 14 NOVEMBER 1763 Jan Mast die na de aanhouding van Danneels Rijsel ontvlucht is, is door burgers omtrent de Petercellepoort (Kortrijkse Poort) gezien geweest6 Een derde D'Office wordt uitgegeven, -uitgeroep.en en aangeplakt~ Na herinnerd te hebben aan de ordonnantiën do.do 5 _en 1.2 novo besluit het bericht ; "Soo is ' t dat Heer en_qe _Weth aend een ieder die het aengaen magh andermael ordeneren aen des .selfs inhouden sonder twyffel te volkomen op pe~e van allen den gonen die nu ofte hier naermaels sal overtuygt worden den meer geseyden Jan Mast gelageert verborgen ofte tot selfs evagie gecontribueert te heb~~n_met alle.rigueur als complice van de daeders van de voorseyde afgrysselyke moorden sal gestraft worden in confirmiteijte (overeenstemmig) van de geschreven rechten en haer majesteyts (Maria Theresia) placaeten""' · Dezelfde maandag wordt Danneels uitgeleverd: "Swaer geboeyt wordt hy des avonds ten 6 ueren al de Petercellepoorte ingebracht in e~~e carosse (benevens nog twee andere carossen al~ waer insaeten de gecommiteerde heeren) gee:Xcorteert· synde · door eyn exc~rt Dragonders ( o o o) ende geleyd ten St·adthuyse: · alwaer d'Heer ende Weth tot dien eynde alreede vergaedert waeren alwaer Danneels geexamineert wordende heeft alles ontkent" o Het "examen" heeft heel wat tijd in beslag genomen.· aangezien de verdachte pas te half elf naar de gevangenis (M&~melokker) kan overgebracht wordenQ DINSDAG 15 NOVEMBER 1763 Mast wiens aanwezigheid omtrent de vesten (nu Ko de Kerchovelaan) bij herhaling gesignaleerd is, wordt ijverig opgespoord: de burgers laten zich niet onbetuigdo Wel integend~elo In de voormiddag, omstreeks 8 uur ·treft "Offi~ier Sr de Corf we sende officiael van het Recht van_SoPi~ters" de nagejaagde kerel aan in de kapel van O."LoVo van schryboom {aan de Tyckstraete, nu Kortrijksepoortstraat)o Durft de gepatenteerde moordenaar nog te rekenen op een miracul~uze interventi~ van de HoMaagd dat hij voor het altaar_gaan neerknielen is? Prompt wordt hij overgebracht naar de gevangenis van de "prosdye van het Recht van.So Pieters" aangezien het in het rechtsgebied van de Abdij is dat men hem gevat heefto Voor de zoveelste keer stellen we vast dat die van Gent er geen gras laten over groeien en dat die van de Abdij al evenmin hun tijd verliezen want reeds na de middag verhuist Mast van het Dorp naar de Stad : "Hy wierd svJaer geboeijd geleyd in eene earosse ende alsoo van de voornorode Prosdye geexcorteert door een detachement van 40 welgewaepende Dragonders langs de Nieuwstraete, de Koeystraete, de Calanderbergh, de Marjolijnstraete,. recht naer het Stadt-huys" waer hij uren lang ver.

124o hoord wordt zonder ook maar iets te bekenneno Pas laat in de avond gaan voor hem de poorten van de Maromelokker openo WOENSDJ\.G 16 NOVEMBER 1.76 3 Vandaag en volgende dagen worden Mast en Danneels nu eens in 路de gevangenis dan eens in de Vierschaar (nu Pacificatiezaal) aan een streng verhoor onderworpen, evenwel zonder enig gevolg, en dat niettegenstaande de vele materi毛le ter tafel liggende bewijsstukken en de even vele bezwarende getuigenisseno De Heer ende Weth ~lijken inderdaad -geduldige mensen te zijn, zo niet zouden ze zich niet de gek laten scheren, uren en dagen lango Doch de kruik gaat zo lang te water tot ze breekt! VRIJDAG 25 NOVEMBER

~763

De rechtbank "condemneert Danneels van gestelt te worden op het scherp-examen ordinaire ende extraordinaire om te hebben uyt synen mond de revelatie van syne complicen ende de waer~ heyt van alle de voordere omstandigheden der voorseyde moorden''o Met andere woorden zendt men hem naar de pijnkelder (2) waar de scherprechter aan het woord zal komeno Reeds een vluchtige aanblik van de verre van gezellige omgeving doet de man van kleur verschieten en op beide benen beven als een riet: " Gheleyt synde in de pynkaemere alwaer het vier al ontstoken is, den halsband gespannen ende den drypickel in gereedtheyt gebracht" enzo zakt de moed hem diep in de schoenen en haast hij zich voor het te laat is volledige bekentenissen af te leggen, niet alleen wat de vijfvoudige moord betreft doch ook die aangaande de vele misdaden die hij ofwel met Mast ofwel met andere spitsbroeders gepleegd heefto Zo loslippig is hij dat hij mededeling doet van de geplande maar (nog) niet uitgevoerde expeditieso ZONDAG 27 NOVEMBER 1.763 Vandaag worden de twee verdachten met elkaar geconfronteerdo Mast houdt voet bij stuk: Is hij niet zo onschuldig als een pasgeboren kind? Zo ver drijft 路hij zijn driestheid dat hij op de vraag van raadspensionaris Vanderweeden of hij Danneels kent, beweert "den declarant wel tekennen van aensien ende dat hy genoemt is Danneels sonder p路recieselyk te connen segghen of synen soornaem is Emmanuel ofte Ferdinand"o Elke door Danneels afgelegde bekentenis beantwoordt onze Jan met een pertinente ontkenning zodat we in het verslag van die confrontatie telkens hetzelfde refreintje te horen krijgen: seght dat het valsch iso MAANDAG 28 NOVEMBER 1763 (Wat de zondag gebeurd was, of liever niet gebeurd was, moest verstrekkende gevolgen hebbeno) Veertien dagen verhoor niets

12S·o

;d:pgeleverd hebbend blijft er de rechtbank niets anders over dan er m~t de ruwe borst.el door te gaan: "Schepenen van der Keure naer Rapport op alles geleth wysen.ende haudende den verweerdere (Mast) overtuyght den rechte van benevens Ferdi~ nandus Danneels synen medecomplice bega.en t'hebben de moort van de vyf perseonen midtsgaeders de diefte met braecke ten huyse (eoo) condemneren den selven verweerdere niét min van ge·applicqueert te worden tot het scherp examen ordinaire ende extraordinaire om uyt synen mondt te hebben (a" o) tot weleken eynde het urewerck ende slag (op het Belfort) wordt opgehouden van ten half dry uren naemiddags tot ten negen uren 's avonds"o In de "exarnineerkaamere" gekomen heeft nogrnaals een algemene ondervraging plaatso Op meer dan 70 "artickelen" wordt Mast verzocht uitleg te verstrekken$ Voor de zo~eelste keer kloppen de heren aan dovemans deuro Tot vervelens toe klinkt de commentaar: seght daer geene kennisse van t'hebben; seght noyt met rnoordenaers ofte dieven geconverseert t'hebben; seght de zulle (drempel) van Van Beveren niet betorten (betreden) t'hebben; seght sulckx valsch te syno Aangezien het maar al te duidelijk blijkt dat de verdachte de waarheid niet wil zeggen wordt besloten "dat hy daertoe sal worden gepraernt by applicatie van synen persoon op het scherp .examen"o De teerling is geworpen: Mast zal kennis maken met driepikkel, halsband en fornuiso Nogmaals wordthij verzocht liever te bekennen dan te worden gepijnigdo Zijn antwoord? Hij zal de torture afwaçhten en aan het voornaam gezelschap eens tonen wat voor een keiharde de genaamde Joannes Mast wel iso · Het "emanen" kan aanvangeno Een voor een wordt nogmaals voorlezing gedaan van het groot aantal "artickelen" .. Spottend, overmoedig, gemeen, brutaal klinken:. Jans antwoorden: "Ick en hebbe geenen tydt" ~ "Ick en hebl:De.:~geen carbonade geëten, ghy cont eene schoone carbonade van myn kerte (3) snyden" ~ "Is dat oock een waefelyser 1 mijn ziele Godts" - "Syt voorsichtigh en loopt niet teghen de coorden (die de halsband op zijn plaats houden); hier syn toch geen sattericken"o Op een bepaald ogenblik "laet hy eenen wint ende. seght godt seghent u, t' is noch een goede" o :. Edoch! de vijf en een half uur die voor het "examen" voor..;;;.·· zien zijn zal onze janzondervrees niet opgebruiken: na. ~ per drie kwartier is het amen en uit met het kat-en.-hond- · spelo Hij wil volledige bekentenissen afleggen~ Nu pas herinnert hij zich dat er op woensdag 19 oktober iri de kerk van de-Paters OoLDVoBroeders overeengekomen werd een slag te slaan. Dat op zondag 30 oktober een keuze gedaan werd uit

126: 3 "occasien" nlo 1° "De quesels Lebland woonnende op den hoeck der vierweegsche by de Augustijnen" 2° "Sr de Keijser woonnende op het garenplaetseken" 3° "Sr Van Beveren"o Dat ze op maandag 3'1 oktober de derde "occasie" uitgevoerd hebben, Mast gewapend met een schoenmakershamer, Danneels met een timmermanshamero (In de bewaarde rapporten maar eveneens in de na de terechtstelling uitgegeven sententie getiteld D'Office. (zie verder) worden·de moorden in geuren en kleuren beschreven}o De gemaakte buit van de roofmoord bestond uit baar geld (80 ponden), gouden zilverwerk, juwelen, stoffen, kant en een paar kledingstukkeno Omstreeks 6 uur verlieten ze het huis van de misdaad om de emoties van hun wanbedrijven te gaan wegspoelen in de herberg De Waepen van Amsterdam gelegen aan de Molenaarstraato Onderweg hadden ze veiligheidshalve de hamers in de Liev~ geworpeno (Naderhand zal een ploeg "mergelaers" de tuigen weten op te vissen) a Flink beschonken sukkelden ze omstreeks 8 uur huiswaartso Daarbij was Mast zo onfortuinlijk 3 van de gestolen messen te verliezen (na~erhand zullen ze herkend worden en Mast als eerste verdachte op de lijst plaatsen)o Op Allerheiligen vertrok Danneels naar Rijsel waar hij, zoals reeds gezegd is, aangehouden werdo VRIJDAG 2 DECEMBER 1763 Na het middaguur verschijnt een ploeg werklieden op de VrijdagsmarktoOnder de leiding.van de Gentse scherprechter en op de handen gekeken door een menigte nieuwsgierigen lost men wagens, versleept men balken, timmert men, zaagt men, hamert men, zwoegt meno Op dat gedeelte van het plein dat te dien tijde nog aangegeven werd door vier witte in het wegdek ingemetselde stenen - op de hoogte van het Toreken tegenover het Tooghuis· (nu nr~ 47) - worden een dubbel schavot opgericht ep twee grote houten kruisen vervap.rdigdo Er·wordt . ook· gemetseld: een drieledige muur die de vorm heeft van een in twee gesneden regelmatige zeshoeko Wat· er binnen die drie muurtjes zal gebeuren vernemen we 's anderen daagso Op het· schavot wordt een ijzeren komfoor g-eplaatst, eronder rang~ schikt men enige met water gevulde emmerso Zoveel werk. is er af te leggen dat men tot een stuk in de nacht bedrijvig isoVan nu af aan zal een afdeling soldaten de·wacht houden bij de angstwekkende stellageso Inmiddels hebben Mast en Danneels in de gevangenis het bezoek gekregen van de heer Raadpensionaris PoFoPyck~o Uit diens mond vernemen zij het vonnis dat door de rech.tbank uitgesproken werd: 1 s anderen daags zullen zij terechtgesteld wardenes

NOTEN (1) Het Ganxken was inderdaad een gang of overdekt steegje ll:i tmqr\dend in de Mag el eins tra a~; -ongeveer tegenover de Bennèsteego In dat Ganxken b~vond zich de ingang van een schouwburg die uitgaf op de· binnenplaats van een grote hostelrij Het Roose Cransken1 waarvan de gevel aan de ·Ste-Jansstraato De schouwburg Het Ganxken, reeds vermeld in ~666, werd gebruikt van 1715 (jaar waa~in qe · schouwburg van st" Sebastiaen aan de KOuter totaal uitbrandde) tot 17 37 (jaar v.raarin het herbouwd lokaal geopend werd) om er toneel·-- en zangspelen op te voereno Het Ganxken deed dienst tOt in het begin van de 19de eeuw vooral als danszaalo (2) De pijnkelder maakte natuurlijk deel uit van het Sahe-

penhuis varider Keure, dus in die vleugel van het Stadhuis uitgevende 6p de Hoogpoort~ Hij zou zich bevonden hepben ond.er de Kapel van dat :Schepenhuis . (nu trouwzaal) Zie de plattegrond in L.,Lievevrouy.,r-Coopman·,· Oostvlo Zanten, ~94~, blzo 19 (3) Kert of kerte (plat Gents kirte) is een van de t~lloze

synoniemen van schede, in lopende teksten uit welvoeglijkheid afgekort tot kaoo Oorspronkelijk kartel =insnijding c snede == kerf., Bij uitbreiding 1 c ~arssple_et = achterste·== gat (dus ook toepasselijk op ·de man); 2°: · gemene vrouw: een .. domme gans, een dwaze kerte., ·Kertsmerte of kirtsmerte was een pijnlijk ongemak waarbij de'kertstreek van zwaarlijvige personen ontstoken werd., Tijdens een proces in 1688: dat sy syn kerte.saude

lecken~

(vervolgt) Mn Yan Wesemael ~

* • * * * •

DE OUDSTE UITLEENBIBLIO'I'HEEK TE GENT ..

Deze titel is enigszins bedrieglijk., We weten inderdaad niet precies wanneer de eerste uitleenboekerij in de stad is ontstaano Ons is alleen de oudst.e vermelding van een uitleenbibliotheek bekendo Deze dateert nlo van 5 april 1402 7 dus uit het begin van de XVe eeuwo Toen leende, mits een vergoeding " Johensse den clerc": bepaalde boeken in de vorm van handschriften en "gheheeten ystorien ende jeesten" uito Heel wat van deze werken deed Johensse "van buten binnen der stede van Ghend bringhen" 7 waarvoor hij de pachters van de ·stadspoorten "onghelt" of belasting moest betalen (1.)a In deze "ystorien ende jeesten" werden onderwerpen behandeld

128o die nogal uiteenlopend van aard en karakter waren en waarover we hier niet kunnen uitweidene Delen wij alleen mede dat deze literatuur meestal bestond uit geschiedverhalen, soms uit romans in de zin van onze Reinaert De Voso Johensse den clerc was ongetwijfeld te identificeren met de in de Staten van Goed vermelde Joannes den cleerc die als "scrivein" werd aangeduid (2)o De man was kennelijk klerk van beroep, die met schrijfwerk en vertaalwerk zich ter beschikking stelde van de stad of .van particulieren (3)o Het is echter niet uitgesloten dat hijze-lf een letterkundige was wiens geschriften mettertijd zijn verloren gegaano Johensse leefde "voer tscepenhuus",-in een van de toendertijd bestaande schrijfhuisjes waarvan Fo De Potter gewag maakt in zijn geschiedenis van Gent (4)o Daar Johensse den clerc zijn "ystorien ende jeesten" dagelijks verhuurde zoals uitdrukkelijk genoteerd staat in de bro~ (5), mag worden aangenomen dat deze handschriften toenmaals bijzonder in trek wareno Daar komt bij dat ·."de boucken van jeesten" ruim een halve eeuw lang publiek we.rdën· opgelezen in een gehuurd lokaal van het Gentse wolhuis of· ''wollehalle" (6) ~ waarschijnlijk _gelegen vlak bij de Lakenhal in de buurt van de schrijfhuisjes voor het stadhuiso Naar we vernemen was de uitleenbibliotheek van Johensse den clerc de oudst vermelde niet alleen te Gent, maar ook in onze Vlaamse contrieno Paul Rogghé (1) SoAo Gent, Groen Boek, Reeks 93:bis n° 7 folo 22-v 0 (2) SoAo Gent, Staten van Goed, 1.396-97 1 f.olo 20 V 0 o Zie over de man ook: Stad Gento Regesten op de Jaarregisters van de Keure, schepenjaar 1400-01. (1.970) 1 po 13 (3) Fa De Potter, Gent van den oudsten tijd tot heden, II, PPo 7-8 (4) Ibo en SoAo Gent, Groen Boek, Reeks 93 bis no 7 folo 22 V 0 (5) SoAo Gent, Groen Boek 1 Reeks 93 bis n° 7 folo 22 V 0 (6~ SoAo Gent, Rekeningen 1.505-06 folo 94 en 1463-64 folo 7

* * * * *

IN HET BIJLOKE ZIEKENHUIS IN 1841 De geschiedenis van de Bijloke klimt op tot 1228 7 het jaar dat het Sto Maria gesticht in Onderbergen overgebr~cht werd naar het partus monialum 1 onder de naam Bijloke bekendo Aan een adres opgesteld door het Geneeskundig Genootschap van Gent op 2 maart 1.841 en gericht aan de gemeenteraad van Gent ontlenen we het volgende: " Het bestaand hospitaal heeft een ligging,·ctie. niet slechter kan zijn; doorsneden met een geleed, hetwelk een oprechte vuilgracht is 7 waardoor er een bijna staande water en allerlei vuilnis moet vloeienG Dit gesticht bevindt zich in de onge~ondste wijk

129. van de stad, in het midden van een.lage en vothti~e grond., 's wir:tters onder water en 's zomers mistige damp.én Uitwasemendo Het· is gelegen· tussen eep nog :al hog~: _heuvel en ··uitgestrekte meersen,alwaar de ·voç_htige qq_mpen zich verzamelen door ·de grond ui tgewasemdo Deze· geschik-theid is ·eigenlijk ongezond en dit is zo klaarblijkelijk, ~at dè ondervinding der geneesheren deze staat bewijs_"{; en de koortsen, die bijzonderlijk langs de Coupure, tussen de vaart van die naam en de meersen,· heerseno Een lid van het genootschap heeft de ellende van de zieken in het hospit~al gedurende ~e vorst doen:kenneno Het is onmogelijk het ziekenkwartier te verwarmen, zo wel uit ~e~ den der overgrote hoogte van het dak als door de·ge}?reken van het tirnmerwerko Men heeft gezien, dat niet alleende tisane van de zieken naast hun bed bevriezen, maar ook het vocht van hun adem bevriest aan hun deksel! Ik heb, zegt het eerbaar lid, een thermometer in ee~ der zalen doen plaatsen en heb mij kunnen overtuigen, dat de gemiddelde bekomen warmte van 1.0 tot 28 januari 1. tot 2 . graden Réaumur is geweest overd~g en dat 's nachts het,kwik daalde onder nulo Welnu, voor de 1î januari was het gemi9deld getal der sterften van 1. op bijna 3 dagen; het gemiddelde te rekenen vanaf de elfde januari is van 4 1 3 en 2 daags tot de uitsterving van al degenen, die niet in hun eigen kracht hadden om aan zo een grote oorzaak als de koude te weerstaano Een ande~ lid bevestigt dat het bovengemelde, daarbij voegende dat-het bij grote regenbuien onmogelijk is de zieken er van te bevrijdeno Een leraar bij het burgerlijk hospitaal heeft, ·zegt hij, mij verzekerd, dat hij zijn bezoek doende, eens verplicht is geweest onder zijn regenscherm te schuilen en dat hij op een andere maal tot-:.24 bedden met min of meer sneeuw bedekt heeft kunnen telleno" Verder dringen -de- ·geneesheren aan op een verbetering van de beschreven toestande Op een advies van de dokters JoFoKluyskens en .JoBo Van Lokeren beslist de gemeenteraad op 21 april 1841 verbeteringswerken te doen in het burgerlijk hospitaal; het aantal bed.. den wo.rdt·op '400 gebrachtoDe-aanbesteding werd goedgekeurd op 26 mei 1841; de kosten bedroègen 62933 F (thans ongeveer 8 tot 10 miljoeri) en ~erden betaald met een ~eel vart~het · · bezet van Jan Verspeyen aan het Bestuur van· de Burgerlijke Godshuizeno Jan Verspeyen stierf in.î837 en ächonk·bij tes··tatnent zijn ganse fortuin aan voornoemde instellingo In 1864 1 toen de straten iond het-oud Gróot Begijnhof we~den aangelegd, werd een straat Verspeyenstraat genoemdo Een andere straat werd Van Wittenberghestraat genoemd naar .. Hector Van Wittenberghe, ontvanger van de Godshuizen, die overleed in 1862 en bij testament een groot bedrag schonk aan het Bestuur der Burgerlijke ··Godshuizeno Ook de Hippoliet Lammensstraat werdgenoemd naar; een weldoener van de Godshuizeno Ho Lammens was een tiental jaren lid van de gemeenteraad (1848-1858); hij overleed in 1858 en schonk bij

130o testament 250000 F aan de Godshuizeno Terwijl willen we nog een vierde weldoener vermelden, _nlo Jacob Van Caeneghem (1764 Ledeberg -~847 Gent), die bij testament 100000 F schonk aan Gent 1 bedrag, waarmede het blindenhuis werd gebouwd op de plaats van het oud entrepot aan de Coupureo Ten9lotte moet ook Ferdinand Lousbergs, een· Gents katoenfabrikant, worden vernoemd, die in 1859 bij zijn dood een legaat van 400000 F, alsook een stuk grond schonk aan de Commissie der Burgerlijke Godshuizen voor de bouw van een gesticht voor ziekelijke en gebrekkelijke werklie~eno Het gesticht werd gebouwd naar het plan van architekt Pauli op de Lousbergslaano Het gebouw werd vergroot in 1911-1912o Gedurende de eerste wereldoorlog diende het als Rasphuis voor ontuchtige vrouweno De voornaamste nieuwe gebouwen van het hospitaal van de Bij~ loke werden naar de plannen van architekt Ae Pauli gebouwd tussen 1873 en 1878o In het begin van de 20ste eeuw werden de vier bijgebouwen van de fac~lteit.van geneeskunde opgericht door Lo Cloqueto In de gebouwen van de Bijloke was _ook e~n oud-mannenhuis, dat gesloten werd in 1912; de verpleegden werden naar het Lóu~ bergsgesticht overgebrachto Me STEELS Bronnen

1o Adres van het Geneeskundig Genootschap: Gazette van Gend: 21o4o'1841 2o Jaarverslagen van de gemeenteraado Het woordgebrt1ik·en de zinsbouw werden behouden; en~el de spelling ,werd aangepasto

* * * • * • • KRANTENPROZA VAN WELEERooo Bij het grasduinen in· vergeelde dagbladen van weleer,. moeten we toch even glimlachen bij het lezen van sommige artikels .of korte berichtjeso Wat we vandaag als een banaal voorvalletje vlug zouden vergeten, maakte zo'n 70, 80 jaar geleden de stof uit voor een pennevrucht yan de toenmalige dagbladschrijverso Terwijl een adembenemende maanlanding ons nog. nauwel·ijks be....roert, vond grootvadertje-journalist het ten zeerste ver-. meldenswaardig, dat·· er op de Koornmarkt een paardetram ontriggeld was, ·dat voerman Vandorpe zijn voet brak bij het bestijgen van de bok, of dat er weer een vrouw van de spoelboot in het water gevallen wasooo Na?-st het ·dagelijkse heen en weer gep.çaat.tussen politieke organen, wordt vaak de draak gestoken met het_ ·gezag: leger, gendarmerie' burgerwacht, poli tie, c;; Zo schreef dagblad_Vooruit op 1.8 december 1884 (de eerste jaargang) : 0

"Een oudijzerkoopman der stad had het oud .. dievenkarreken ge.·' kocht en voerde het naar zijn magazijno Twee werklieden hadden er voor het lolleken plaats in genomen enooo en avant, daàr vloog de trein vooruit~ Onder weg moest-er toch wel eens gepleisterd wordene De voerman springt van den bok in eene herberg, het koppel lollekensheeren in het karreken latendeo Het begon hen daar ferm te verveelen, de keel werd droog en pardaf, daar sprongen zij er ook uit en zijn op eenen vloek in eene andere herbergo Deze ontvluchting was opgemerkt geworden door een ondercommissaris, die zich voorzeker aan dit gelukkig toeval tot bevordering niet verwachtende, op één, twee, drij bij de twee mannen is, hen bij de kraag vat en kost wat kost, ze moeten in de kar en met de kar naar de permanri.encieo Gij ziet van hier dat onze drinkebaers weinig lust gevoelden·daaraan te volkomen, wat de policiecommissaris woedend maakte en nog meer versterkte in zijne vermoedensa Op al dit gerucht was er veel volk bij gekomen, de voerman kwam ook luisteren en vernemende wat er gaande was, barstte in enen gullen lach uit, waarna weldra alles werd opgeklaard., De drijvuldigheid trok met den "triomphwagen" weg en de ondercommissaris maakte zicJ:l. beschamend èn woedend uit de voeteno" Heel fijntjes worden de bewaarders van ~~de openbare orde op de korrel genomen, in een artikeltje op 1 jun:L .1887: ·.. "Policie- Policie-agenten, anders gezegd "p~nnert" zijn 'bij ons gekomen om te klagen dat het inregent inoooo de sche~de hunner nieuwe sabels ! Een "pinne" i;:oonde ons zijn sabel, welke geheel beroe·st. waso Het water stond ·verscheidene flentimeters _hoog _in de scheedeo Dit komt.daarbi} dat het metalen omhulsel dër scheede op het einde o-ver het leder z:it· in plaats van ·er onder te zijn aangebrachto ·Eén der pinnen, die ons dit kwam verklaren, zegde dat hij meer dan een kwë!-rt uur werk had gehad om zijn sa--. bel te trekken. tegen de . -_l;>etoogingmakers véln maandag a" Nog deze potsierlijke. g~beurtenis, m:~t opnieuw· een agent als middelpunt van de klucht: _. donderdag 14 juli 1887: op den be~stenmarkt Vrijdag voormiddag had een ._.kll:lchtig ·voorval plaats op den beestenmarkto Men loste van eene kar drie vette varkens., Terwijl het eerste in den bak zat om gewoogen te worden, liepen de twee andere loso Het eene liep juist tusschen de beenen van eene pinne die daar van dienst waso Deze zat-alzoo schrijlings op het varken en werd eenige meeters ver medegevoerdo De omstaanders hebben niet weinig gelachen met den policieagent te paard"o Ro HESPEL

1.32o

HOE EEN WEG WERD HERSTELDo

We Zl.Jn in '1815o De toestand van de wegen was slecht; tijdens de Franse overheersing wa~en ze practisch niet onderhoudeno D~ toestand van de wegen in het extra-rouros deel van de zuidelijke wijk va~ Gent moet wel bijzonder slecht geweest zijn, want het College oordeelt op î4 september î815 het dringend nodig deze wegen te herstellen voor het begin van de winter en bepaalt de·maniery waarop deze wegen z~llen hersteld wordeno De wegen gelegen in het extra-rouros deel van de zuidelijke wijk van Gent zullen kosteloos hersteld worden door de bewoners van dit deel van de stado De politiecommissaris moet twee lijsten opstellen: de eerste lijst vermeldt al de eigenaars van-paarden, .alsmede het aantal paarden; de tweede lijst vermeldt al de namen van de inwoners, die op de lijst van de grondbelasting voorkomen~ De eigenaats van paarde0 zijn verplicht te zorgen voor het aantal paarden in hun bezito De personen vermeld op de tweede lij$t moeten volgens een beurtrol meewerken aan de herstelling van de wegen; ze moeten zich voorzien van het nodige gereedschapo Degenen, die weigeren hun medewerking te verlenen of zich op de aangeduide plaatsen niet aanmelden, zullen onmiddellijk worden vervangeno Voor de vervanging zullen ze 1 7 40 F betalen per "pionier" en per dag en 6 F per dag per wagen en paardo De herstelling van de riolen geschiedt op stadskasteno De werken worden geleid door een afgevaardigde van het s-t;adsbestuuro ·De politiecommisarissen krijgen opdracht al het afbraakmateriaal te doen verzamelen op twee plaatsen: voor de ,centrum wijk en de zuidelijke wijk op het Stalhof, voor de oostelijke en westelijke wijk achter de herberg De ApP.el bij de Kortrijkse Poorto Aan de degeligkheid van de herstelling_valt natuurlijk te twijfelen; vermoedelijk bleef de herstelling beperkt tot_het opvullen van de wagensporen en putten met steengrutso Op de tweede lijst komen dus enkel personen, die tot de . "bezittende klas" behoren, voor; dit aëJ.ntal zal niet bijzonder groot geweest zijno De mogelijkheid bestaat, dat velen van deze lijst zich hebben laten vervangeno Het collegebesluit zou dan kunnen aanzien worden als een vermomde verplichte bijdrage van de-bewoners voor het Derstellen van de wegene We mogen vermoeden, dat het de laatste maal was, dat te Gent het "principe van de karweien" werd toegepasto Bron: SoA.Go: Register Besluiten van het College, deel 7 7 blzo 31 Mo STEELS

133. VRAAG EN ANTWOORDe ·· VRAAG NRo 45 van Dhro FoOoOdberg ·-,,

Wie kan mij de oorsprong verklaren van de ~qlgende Gentie. uitdrukking: "Laat het maar zo, ·zei Van Loo Ik kan het zo niet laten, zei Verstraeten Ik heb liever de vis of de grateno '' ANTWOORD OP VRAAG NRo 41 van Dhro Wo Vlerick door Mo Steels ~~~khQf_Qê_Sm~t§t~~~t

1o Op 15 december 1832 nam de gemeenteraad het besluit twee

stukken grond, sainen 16., 57. are of 1.10 oude Gentse roeden groot aan te kopen tegen zes gulden de roede om het kerkhof buiten de Brugse Poort te vergroteno Als motivering wordt vermeld de aangroei van de bevolking, maar voornamelijk de ep.fdemie van cholera morbus, waardoor het kerkhof te klein is gewordeno Tevens wordt ve~meld, 4ab in 181.9 dezelfde prijs werd betaald voor de aànléÇj' v-a.-:n· li-et protestants kerhof bui ten de Dampoorto . .· De eerste cholera-epidemie heerste te Gent vah 25 mei tot einde augustus 1832.Meer dan 2000 personen werden door de ziekte aangetast; er vielen 1227 slac~toffers of éé:çt op 69 inwoners (Dro Du Moulin: Enquête sur-les· conditions hygiéniqueso 1.879) Ik meen me te herinneren, dat in september 1944 het kerkhof in De Smetstraat een korte tijd voor-voorlopige begrafenissen werd gebruikt~·Na de bevrijding van de stad Gent bezetten de Duitse troepen nog de noordelijke oever van het Verbindingskanaal, waardoor het gemeentekerkhof o~toe:gankelijk waso . .

BiJ besluit van 27., 5 o 1848 en dit op verzoek van dE:· J_oodse gemeenschap stelt degemeem.teraad een terrein van 38 m-op 1.0 m, gelegen naast het katholiek kerkhof op de Ottergemdri_es 7 ter beschikking voor het aanleggen van een Joods-kërkhÖf-rverslagen gemeenteraad deel 49) Of deze begraafplaats werd gebruikt is niet duidelijko Op 1 october 1855 wor~t een nieuw besluit genomen, waarbij een ander stuk grond groot 38 m op 10 mooo en gelegen rechts van de ingang van het kerkhof Heuvelpoort wordt afgestaan voor de aanleg van een_Joods kerkhof. ööör-ëië-voorwaarden wordt bepa·a.ld: ·. · ......-- .... ao ·.het terrein blijft eigendom van de stad bo de Joodse gemeenschap zal op haar kosten een afsluitings. rnl_fur dpen bouw~n _n9.~ h_et pl<?-n opgemaakt door- pe.t college Co enkel' Ieaén de Joodse gemeenschap _woona.cht.:ig t~ .ç;ent mogen er begraven wordeno . De stad verleent een toelage van ·300 F voor· de· t1ttvoering van de werkeno Vermoedelijk was de Joodse gemeenschap niet zo rijk, want op 17 mei 1856 besluit de gemeenteraad de bouwkosten- 1.042,18 F -volledig op zich te nemen (Verslagen gemeenteraad, deel 54).

van

134u ANTWOORD OP VRJ\.AG NRo 43 van Dhro Cho Passin door Dhro AoMast Het standbeeld "Excelsior" is .. een .werk van Lo Van Biesbraeek (1.893) "De gekwetste zwaardvechter" is gebeeldhouwd door Lodewijk Mast (1.889)o Beide beelden bevinden zich thans in het Koning Albertparko Het standbeeld van Graaf Oswald de Kerchove (zonder de letter k) is een werk van Jef Lambeaux (1908); het bevindt zich nu in het Citadelpark,.nabij de ingang Kortrijksesteenwego Nota: Ladewijk Van Biesbraeek maa.kte ook de gebeeldhouwde motiëVen van het Museum van Schone Kunsten en het beeld van Prometheus o LoMast en Ao Heins beeldhouwden het monument van de gebroeders Van de Velde, opgericht in het parko De Mastplanters in het Citadelpark en het standbeeld van Profo Fo Laurent zijn werken van Julius Van Biesbraeek

* * * * * * • BIBLIOGRAFISCHE SPROKKELINGEN • Appeltjes van het Meetjesland Onlangs verscheen het 23ste Jaarboek van het Heemkundig Genootschap van het Meetjesland (Prijs: 250 F, te bestellen: Heemko Genootschap Meetjesland, G~ntstraat ~3 Lembeke) IoStockman bestudeert "De Brieven-van. Assenede en de Vier .Arrfh.achten"~ In "Een dapper strijder tegen de cholera: van het Akademisch Ziekenhuis naar de Senaat" door Dra.: L-o Elaut maken we kennis met de Gentse. dokter en hoogleraar Guillaume. de Block (1.806-1862), vanaf 1855 burgemeester.van Boekhaute en senat,oro In "Rederijkers te Eeklo"' schrijft Dra PC? Rogghé de geschiedenis "van;de Ghesellen v:an Rhetorica" tot "Eikels worden Bomen"o Eeklo was in de "19° eeuw met Gent nauw verbonden; het is dan ook niet te verwonderen, dat dezen, die belang stellen in het kulturele leven. te-. Gent, -in deze bijdrage een massa. intères·sante gegev~ns ·aantreffen a Deze studie b~handelt 66k de Eeklos~ periode v~n J oF oWillems, Frans Rens, Karel Vervier en br_E;!ngt een aantal -weinig gekende en onbekende feiten aan het lichto Het Heemkundig Genootschap van het Meetjesland slaagt er in jaarlijks een keUrig verzorgd jaarboek met waardevolle bijdragen uit te. geven en moet dan ook om deze prestatie hartelijk gefeliciteerd wordeno * Toerisme in Oost;_Vlaanderen : nro 2 maart-april î97 3c. .Jo De Grave, bestendig afgevaardigde, herinnert er aan, dat 25 jaar geleden, nla· in "1948 de Federatie voör Toerisme in Oost-Vlaanderen werd gestichto Allen, die enigszins de werking van de-federatie hebben·kunnen-volgen. kenneil de p~aehtige inspanningen van de federatie voor kul-tuurbehoud en kul tuurverspreiding in onze provincie o Wij houden. er c:ian ook aan bij dit zi.lveren jubileum de Federatie· onze harte~ lijkste gelukwensen aan te biedeno Nummer twee bevat verder

135o artikels over: Abdijen en Begijnhoven in Oost-Vlaanderen, Het nieuwe klank- en lichtspel in de Lakenhalle, Het Rietgaver-museum te Nevele, Verdwenen Begijnhoven in het Meetjesland, de Ste Martinuskerk te Beveren-Waas (jaarabonnement : 100 F, te storten op Pra 853o69 van de Federatie voor Toerisme in Oost-Vlaanderen, Kono Maria-Hendrikaplein 27, Gent)o • Po Kluyskens: Gent en zijn begijnhoveno XVo Privaat initiatief vond eindsolutie in: DE GENTENJillR, 22 mei 1973 blzo 9 • Po Kluyskens: Gehalveerd huis aan Kalandenstraat belache-

lijk en hachelijk; Oude Monumenten of gevels baat of last voor de gemeenschap , respo in : DE GENTENAAR 29 mei en 5 juni 1973 blzo 8

* • • * * • • • BIBLIOTHEEK EN ARCHIEF • Po Rogghé -

Oude Taalproblemen te Eeklo, Overdruk: Appeltjes van het Meetjesland, XXIII, 1972 7 5 PPo

Po Rogghé -

Rederijkers te Eeklo, Overdruk: Appeltjes van het Meetjesland, XXIII, 1972, 62 PPo

* Jaarboek III van de Heemkring Scheldeveld 7 1972, s•, 103 pp • Marka, Notulen van de Heemkundige Kring Mariakerke, nro 31 10 32-33, 18 PPs 1 16 PPo en nro

* * • * • * * De aanvullende ledenlijst voor de maand juni zal in het volgende nummer gepubliceerd wordeno

• * * * * * • *

GHENDTSCHE-TYDTNGHEN Maandblad van de. Heemkundige en Historische Kring v.z.w.

ÂŤGENT)> Jg,. 2 nQ 7 en 8 Juli-augustus 1973

INHOUD

Verantwo uitgever: GoHebbelynck Voorhoutkaai 40 9000 GENT

Een oude pomp 136 Mast en Danneels 137 Schets van de geschiedenis van de Gentse dokwerkers 1872-1902 143 UoReAoGA 155 De Sterkste Man van Gent 157 De Roste Wasser 160 Varia 161 Gent in de pers 162 Ledenlijst 163

Elke auteur is alleen verantwoordelijk voor zijn bijdrage

Sinds 1860 waarborgt het Gemeentekrediet

volledige zekerheid hoge rentevoeten uitmuntende diensten

UW SPAARGELD IN GOEDE HANDEN

vast!

HEENKUNDIGE EN HISTORISCHE KRING GENT VoZoWo Ere~Voorzitter: de Heer Dro Po Rogghé Voorzitter: G. Hebbelynck OnderrVoorzitter: Ho Collumbien Secretaris: Mo Steels Penningmeester: Ao Verbeke

Secretariaat: Sint-Lievensdoorgang·

i Gento Telo 256769 •

. Postrekening: ~050473, Heemkundige en Historische Kring Gent. Lidgeld: 150 F per jaaro Gidsenbond van Gent en Oost-Vlaanderen: Langs de Gentse Waterwegeno Tijdens de Gentse Fe.estweek richt de Gidsenbond een aantal rondleidingen in: 14 juli: De Reep, samenkomst Geraard Duivelsteen 15 juli.: Het Handelsdok, samenkomst Sto-Jorisbrug 16 juli: De Schelde, samenkomst Marcellisbrug J.-7 juli: De Ketelvest, samenkomst Walpoortbrug 18 juli: De Nieuwe Leie, samenkomst Grasbrug 1.9 juli: De Houtlei, samenkomst Pekelharing 20 juli: De Lieve, samenkomst Grasbrug 21 juli: De Sassevaart, samenkomst Tolpoort 22 juli: De Coupure, samenkomst st.-Agnetebrug 23 juli: Boottocht op de Leie, samenkomst Recollettenbrug te 13o30 uuro Telkens te 1.5 uur, uitgenomen op 23 julio De bezoeken tijdens de Gentse Feestweek zijn kosteloost

• • • * • • * EEN OUDE POMP Gent beschikt nog over een drietal monumentale pompen: op de Groentemarkt, op de Zandberg en op de hoek van de Brusselsepoortstraat en de Sto Lievensstraat. Vroeger was er~nog een pomp op het Sto Pi:etersplein en aan de zijkant van het: Belforto Toen in 1835 de kavaleriekazerne (het oude Pesthuis) ·werd -ie~-Fg-Foot, ·Werd ee~ steegje, langs waar de bewoners van die re~d~ zeei bevolkte wijk water g~ngen halen in de Schelde, geslotene Dit verwekte heel wat mistevredenheid bij de bevolkingo De gemeenteraad van september 1835 besloot een openbare pomp te bouw rechtover de kazerneo Het graven van de waterput kostte 632 Fo In 1836 werd de aanbesteding voor het bouwen van de pomp toegekend aan steenhouwer Parmentier, wonende in.de Bestormstraat 14 voor een bedrag van.9000 F. M.s. Bron: Verslagen gemeenteraad, deel' 36. * • * • • • 0

MAST EN DANNEELS TWEEP~. J;JEELo ..

ZATERDAG 3 DECEMBER î763

Dag· van de strafuitvoeringa kwart voor 11· worden de· veroordee;Lden van de .fvlammelokker overgebracht naar de Vierschaar ten.· Stadhuize waar hun door dezelfde raadpensionaris de sententie voorgelezen wordt : Schepenen van der Keure der Stadt Gendt, gehoort èen Verbaelen Criminelen Heesch ende Conclusien ter eausen C~o) recht doende-in criminele extraordinaire gebannen Vierschaere, condemneren u-lieden hals, van aen den· Stadt-huyse gesleept te worden op een Horde tot op de Vrydag-merkt, ende-aldaer op een Schavo.t.gebonden te worden op een dweers Kruys, oin.al~ daer u-lieden naekt.e l:ichaemen tot vyf-mael (wegens de 5 · moorden) met gloeyende · Ysere Nyp-tangen genepen te. worden', midtsgaeders op het voorseyde Kruys geraebraeckt, ende:met u-lieden voorseyden H.amer .eenen s·lag op het hooft gegeven, daer naer u-lieden lichaemen geworpen te worden in het vier ende soo lange dat•er de doodt naervolgt, ende de Selv~ alsdan gevoert te worden ter plaetse patibulaire ende geleydt op een Rat, (·ooo)o .

~Te

Ze krijgen de toestemming met elkaar een poos te verwijlen in de Kapel van der Keure (nu trouwzaal)!. "In de camere gekomen zynde hebben sy malkanderen beweeglyk (bewogen, ontroerd) ende met droefheyt bevangen synde omhelst ende adjeu geseyt met het drinken van een glas Spaenschen wyn, ja ook verscheyde mael malkanderen v~rgif~~nisse gevraegt besonderlyk Mast seggende daer toe de Cause geweest te hebben het welke sy malkanderen beweeglyk hebben vergeveno" Aan de voet van de trap wachten hun twee· horden (hurden, slepen, sleden)o Jan Mast had de raadpensionaris met zoveel aandrang en ootmoed gesmeekt niet gesleept tewordeno Laten we hierbij wel bedenken dat het slepen een schandelijkere, onterendere en vernederende str~f ··was dan de i·ërop volgende doodstrafo Het verzoek wordt afgewe~en niet,zozeer omdat de pensionaris dermate onmenselijk zou· zijn, maar omdat de wet.diende.ge-eerbiedigd en het rechtsgevoel van het volk niet miskend., Mast met op de borst het wapen van de 'misdaad, neemt plaats op.zijn hordeo "Voor pater hadde hy fulgentius hellincks · August:yri prior tot roeselare ·tot di·en eynde ovérgekomen' midts hy van hem (Mast) eenige dagen te voren versegt wasc" Danneels .neemt genoegen met een gewone galgepater nlo de eerwo pater Walterus Minderbroede~ Recollecto Twee hagen vijandig gestemde, ~iet zelden verwensende toeschouwers boorden de lijdensweg af die de misdadigers, elk

138. door een viertal mannen .voortgetrokken, g~sleept worden:· Hoogpoort, Zandberg, Koningstraat, Kammerstraat, Vrijdagsmarkto Dit wijduitgestrekt plein, voor hetwelk. het. dagelijkse kost is massa's volk te ontvangen en te bergen, schijnt ook vandaag in een goede roep te willen staan; het staat letterlijk zwart van het volk. Doch of die ontelbare menigte veel van het althans in onze ogen demoraliserend en barbaars schouwspel te zien krijgen? Heel zeker niet, want zelfs degenen die een plaats bemachtigd hebben vooraan die mensenzee· worden het gezicht afgesneden door de dichte haag soldateri en pandoeren die rond het schavot post gevat hebbeno- Wie zoveel te meer van het gebeuren zull~n te aanschouwen krijgen zijn de "gecomrni te.'erden" van de Magistraat die plaats genomen hebben op hèt balcon van het Tooghuis (heet deze historische woning precies daarom niet TOOGhuis wegens het TOGEN a tonen dat op dat plein gedaan wordt?). De andere bevoorrechten zijn de buren en dezer genodigden die in groten• getalle uit de vensters van de andere huizen liggen. Aangezien de twee "patiënten" tegelijkertijd dienen "behandeld" te worden -aldus vereist het de wet - heeft men zich verplicht gezien voor assistentie te zorgeno '!e dien einde hee,ft men beroep gedaan op Monsieur de Bruxelles en diens knecht en op Monsieur de Tournai die de Gentse scherprechter zal bijstaano Danneels wordt toevertrouwd aan laatstgenoemden; Mast zal het moeten stellen met de anderen. De terechtstelling afgelopen zijnde "worden de lichaemen met eenige heemers water afgegoten, elk in eene sarge gebonden ende geleyt op hunne voorige horden ende alsoo gesleept naer Meulestede ende geleyt op elck een rad de sarge nogtans opengesneden synde.," MAANDAG 5 DECEMBER î763 Op bevel van de Magistraat worden tot lafenis van de zielen van de zusters Van Haute drie missen gezongen in de St.Michielskerko MAANDAG

DECEMBER î763

Te half zeven een mis voor Anna Catharina van Bevëren in de Predikherenkerk. Te half elf een voor haar broeder Daniël Martinus. Pas nu kan een punt gezet worden achter de Mast- en Danneelsa:ëf ai re, wari t DINSDAG 20 DECEMBER 1763 "Des nachts syn ter .pl.aetse patibulaire de twee radten afgezaegt ende hunne lichaemen gedolven in de aerde."

139o

Een toemaatje? De bedenking van een man, een leeftijdsgenoot van Mast~ die, de man natuurlijk, gedurende een tijd met Danneels samengewerkt !lad-en waarsch;Ljnlijk ook Mast gekend had, en die de strafuitvoering bijgewoond had: "Het was afgrijselijk 7 vreselijk, afschuwelijk~·maar ze hebpen nog niet'genoeg gehad"o · Een enkel woord nog over de Sehtentie welker aard en inhoud bij sommigen wellicht een vraag doen r:ijzeno Neen, de Gentse Magistraat heeft voor het vellen v~n zijn vonnis met geen uitzonderlijke maten gemeten; zijn met andere woorden voor Mo & Do niet strenger geweest dan voor o~ het even welke andere delinquenteno Het bewijs? Ten naaste bij een eeu~ v6~r de gebeurtenis-van ~763 bracht een man niet minder dan 6 personen om het leven~ 2 mannen, _1 vrouw, 2 dienstmaerten ~n 1 kleutero Noteer hoe goed dèze ·sententie op · die andere gelijkt: "Sententie Tot laste van Adri~en de Joode (eoo) Schepenen Vander Keureder Stede van Ghendt(ooo) recht doende in c~i~inele gheb~nnen Vierschaere, Condemneren u met uwen yseren rnaorthamer ende mes ·ghebonder1; aen uwen ·hals ( o o o) ghè.sle.ept te worden op een. horde ( o o o) ghebonden te warde~ op een dweers kruys (o~o) ses-mael (w~~èns ~moorden) met.glyende yseren nyp-tangen (ooo) op 'tvoorseyde kruyÉf geraybraeckt ( o o ·.:.) in het vier soa langh~ _te branci,en _(., o) ghelegt op een radto Aldus gheprononch;Lert'ende gheexecuteert binnen der Stede van ~hend·t den t~!Veeden Meye 1664.., 0

Is mijn zgo inleiding 'hèei wat langer uitgevallen dan ik z:e _9epland had, ze steld~ in~j in de gelegenheid eens van wat dichterbij kennis te maken met enige gebruiken en gewoonten, de zogeheten "cc3tumenn die nog op het einde vanhet Ancien Régime de rechtspleging zozeer kenmerkteno Het spreekt vanzelf dat w~ bij deze kennisma~-~~9. d~e schij~ .... baar buitenissige costumen niet door onze 20eeuwse bril gaan bekijken en de ~oep~ssing ervan_gaan beoordelen zonder er rekening mee te höuden dat de heersende mentaliteit van de mensen nog te veel het stempel droeg van dat Ancien Régimeo Dezes herfsttij v1as weliswc..ar. r.eeQ.s ipgetreden doen de Keizer-Kos~er Jozef was neg nie~ gepasseerd om schoon schip te maken met pijnbank en alles wat daarbij hoordeo De zeden vJaren inderdaad nog al . te ruw en te veel door-· drongen door onbegrip en bijgelo6fq . Maar·-goed; nog waren de dingen die.op de M~rkt_~ooi de te~ rechtstelling gediend hadden niet opgeruimd, nóg lag~n de ontzielde lichamen van de terdoodgebraqlyten _t_~ _·M_~ulestede . te wachten om door een paar AlexiaJ.J.en (Cellebl:'oeders = Ceiiietèn ~· Schokkebroers ~ Loll~eits)_ in de i~rond gestopt te worden of daar kwam van de persen van de 'igeswooren Stadts-Drucker Jan Meyer''' een 8 bladzijden groot drukwerkje met de offici~le tekst van het gevelde vonnis, van de

î40o Sententie .. Voor degenen· die liever in het Frans wensten geïnformeerd te worden was voor een Franse uitgave gezorgd : Translat de la Sentence criminelle à charge de Jean Mast et de Ferdinand Danneels Renduë par les Echevins de. la Keure de la·Ville deGand le 3 Decembre 1763 et exécutée le m~me jouro _Vopr degenen.die met minder genoegen moesten nemen was een 4 bladzijden groot werkje voorhanden: Voorbeeld van de schroomelyke Moord gedaen tot Gend door de genoemde Daniels Cuyper, ende Mast Kraen-Kind; Zojo ZoPo We hebben (nog) niet kunnen nagaan hoe groot de oplage geweest is van de twee uitgebreide en het kortere drukselso We mogen aannemen dat die aanzienlijk geweest is: iedere "geletterde" Strop zal zich een van de werkjes willen aanschaffen hebben, al ware het om een blijvende herinnering te hebben van een gebeurtenis die over de stad een golf van verontwaardiging en ontzetting had doen rolleno Het ware verkeerd te veronderstellen dat Gent en zijn Volk het monopolie hadden van het verspreiden van het nieuwsberichto De Gazette van Gend dodo 5 december, dus amper 2 dagen na de gebeurtenis, drukt niet alleen een zeer beknopt verslag af van de dubbele terechtstelling, ze deelt meteen mee waar men zich een van de 2 Sententies kan aanschaffen., Te Brugge bij Wwe Vincent, Wwe Beernaerts, Po De Sloovere, JoBoMacqué, Martinus De Sloovere, Jo Van Praeto Wie hunner de dingen gedrukt heeft kan ik niet zeggeno Te Kortrijk zijn er 3 verkopers: Jo Vander Straeten, Mo Valcke en Jo De Langheo Ieper, Oudenaarde, Aalst en St-Niklaas worden door een verkoper bediendo Was het in die dagen geen loffelijke gewoonte elke in den lande - of daarbuiten - voorgevallen niet alledaagse gebeurtenis dagen, soms weken achtereen in herberg en op straat te herkauwen, het weze een natuurramp, een grote brand, een misdaad, een_heuglijke gebeurtenis, van hun kant waren de straatminstrelen er als de kippen bij om den volke hun ontroering, hun slart, hun verontwaardiging, hun vreugd deelachtig te makeno Was er een reden om aldus niet in december van het jaar 1763 te handelen'? Hoeveel dagen na die. 3de van qie maand was het dat de eerste van die zangers gewapend ·met een geschilderde rol waarop 6,8 of 9 elkaar opvolgende toneeltjes geborste~d waren op een of andere straathoek of plein(.tje) van de stad verscheen om zichzelf ,op een of ander speeltuig begeleidend zijn lied ten beste te geveno Voor mij ligt een uiterst zeldzaam exemplaar ~an het lied dat een onbekend gebleven rolzanger op de moordzaak gezongen. . heeft: "Rechtveerdige Jus ti tie van Mast en Dann.eels ·'ge_dqeri binnen de Stad Gent over twee grauwzaeme Moordena'eren, "dè . . welke vyf moorden gedaen hebben in een Huys· omtrent·d~ Lieve Vrouwe-Broeders, hebbende vermoord Bröeder en zuster met hun dry nic_hten, waer voor hun rechtveerdige Sententie hebben ontvangen óp den 3e Décember 1763 7. van voor eerst

1.41.o

met gloeyende tangen vyf brokken (waar halen ze, het?) uit :hun lyf genepen te worden, en 9an levendig geraeybrackt te worden, en daer ·na slagen op deKop met eenen Haroer of de handboom, en al zoo voorts in het vuer gesmeten te ·worden tot dat de dood hun volgt, breeder te verstaen in dit Lied"o Het lied wordt gezongen op de stemroe van: hoe lig ik hier in dees ellendeo Het lied bestaat uit 1.3 zesregelige strofen waarvan ik enkele kopieer: 1 Mast en Danneels die moordenaeren, Die blijven onder ' t volk bekend; Die namen blijven afschuw baren, Nog onder ' t volk van ' t oude Gent, Het is ook wreed wat ze eens misdreven, Het doet van schrik het herte beveno 6 Het middernacht uer was verstreken, Dan klonken ze aen Van Beevrens woon, Ze moesten hem noodzakelijk spreken, Zoo ze zeggen op een zoeten toon, ·De man was goed en zonder schromen, Liet hij de schelmen binnen komen 8 Twee menschen in hun bloed daer zwommen; Maer boven klonk een hulp gekreet; Zy zyn de trappen op geklommen, Verwoerd, als zinneloasen wreedo Dry zusters woonend in één kamer, Die vielen onder hunnen harnero

13 Zy werden in een vuer gesmeten En beide levendig verbrand! Dit was !t gevolg van plicht vergeten; Wie luidheid eert vervalt in schando 0 laet ons deugd en vlyt beminnen, En zuiver zyn van ziel en zinneno Heeft de bekende historieschilder Fo Soulanger (1.819-1.873) zich door het gebeuren op de Vrijdagsmarkt laten inspireren om zijn schilderij getiteld Bet Toreken te borstelen? In ieder geval heeft hij de muziekmakende straatzange~, st~ande voor zijn rol, geposteerd op nièt fueer dan eeri ~aar-passen van de plaats met de vier witte sterieno Met de honderdste verjaardag van de terechtstelling in het verschiet zien we om zo te zeggen gelijktijdig twee rasechte Gentenaars voor de dag komen met een spectaculaire herinnering aan die gebeurteniso ·be eerste, Felix Ao Boone, (1) schreef met h~t oog op het nad..erend jaar 1863 omstreeks ·1859 een verhaal handelend over het Mast en Danneels-gevalo We menen in feuilletonvorm in het dágblad De Stad Gento

MINARD'S SCHOUWBURG.• ·~

---.,.__t.--...... \

Koninglyke · i\factschaJli)Y van Rhetorika,

OP l.lEID!G 26 DECEIBER 1864 BUITENGEWOONE

VERTOOIING

BESTAENDK IN :

EN, DANNEELS'

~lAST

Ool'spronkclyk drama. in 6 bedryven en 7 tafereelen, door N.,~.

rmîzie~·

DESTANDERG,

van K. Mmv. 1•tr tafrreel : -

3•lc

De Dalleaa•ten. ((iroot koor de.r Hallegasten.)- 211e tafer{'el :

tafereel : 'Vóór de 'Vronweabroér•ke.k. -

Znsterllefd~

tafereel: Be& Peteaemsebe

4de

boscb. (liet f!t·ooi kom· der Boheme1's,. met begeleiding van qJaensche 4·ommels.) - 5110 tafereel:, Bet buis wan 'Van llewerea. - 6de &afercet: Te Brasel~ -:7de tafcrerl • Te Geut. ~

•

PEnSOONEN:

.Jaul\last, gewezen vry knumldlld. Nand Danneels, kltipersge.r.el. Denier, woekeraer. • . Jan Vincke, tn·ye tapper. i\lacrten van Beveren, renteniet'. Simoens, politie-beambte. Een Wacrzegger(Dohemrr). Een knecht uit DEN B.\VIAEN. Een Hallegast.

Eerste, tweede, derde en vierde Bohemrr. i·

~·Josephine Danl1eels. ~.· Maric van llaute.

, Boervrouw Barbara.. i -Vrouw Cardon. · ·~·''· t ,, Rachel, ee1te Boheemster• . Josephine Cardolá~ · zesjàri.g kind. KremerS, wandelaers, :hallegasten, tuischer·s·, · ' poliele-beambten • bohcmers, enz. :

.•

,tiEVOLGb DOOlt :

WAT LEEL YK SPOOK! Blyspel met zang In éen bedryf door P. DR Conr. PEnSOONICN :

Ansel mus Plak voet, mJtlder. David, soldaet. Petrus, muldersgast.

Arjaen Duivelsctll'ik; vddwnchtrl·~· :, '· l\fartha, weduwe1 _.,.:' · 1

.:.

•

. Betje, hare dochter.

Deuren eh burePI o~ /1 ur~. open.,- On• .~

'/%

ttrç op

'I Tonncèl.

~ ,,~

. : ._ ·: llRYZE~ DER PLAETSEN

•...

··

J~er~te Ran~,. tr: .i~:io; Stallen,· 2 fr.; Tweede. nang, .fr. 1-1>0; D~~~ol1~ f.2;>; PartèHt', ., ' . ·' .. "\ · . - tr.; td.;~ kh1dérkncrt, HO c~a,t.; Galei·)', 30 c~ut. · ·. ·:· . :· · .· · ·: 1 . ' '· 'ilel hur~l ~~ll i;;~tie ·.IK 01)~~ de.. dag'. de~' yertuonl;l~ ~afi H .uer'" 'R morgi'DS iot ér.n U!'l' namit!tiag.' . .... -

.... ~

••

•

• .

•

:,. ....__..&.,.._.... _ _...... ___ '

...

___ __:_.,. ..... - .. _..........,. ---· ·--·· .. --

Gent,. drulrl.:. 1-'.-L

Dn.r.~-J'rrs. '

1.42o Dit verhaal viel derwijze in de smaak van Boone's vriend Nàpoleon Destanberg,~ dat deze zich voornam de vertelling, ·na-.,;. tuurlijk geadapteerd en aangevuld, tot een toneelstuk bewerkeno Daarover van gedachten gewisseld met nog een andere vriend, Karel Miry, die _:zich terstond bereid verklaart er wat muziek voor tè schrijveno Einde december -1861. was het werk kant en klaar en gereed om opgevoerd te wordeno Nauwelijks een jaar verstreek er tussen het schrijven en het monteren van het drama zodat op 1.9 januari 1.862 de première in de Minard-schouwburg kon plaats hebben: "Door de Koninklyke Màetschappy van Rhetorika De Fonteinisten ten voordeele der slagtoffers van den brand en instorting van het Entrepet te Antwerpen" o ·U moet niet vragen of er succes geoogst werd! Vanaf dat ogenblik ging er geen winter voorbij zonder dat het stuk he:t affiche "hield" voor verscheidene dagen (zie afb. van programma) o En toen:. het toneelgezelschap op het einde van 1.899 zijn tenten ging opslaan in de nieuwe Nederlandsche Schouwburg vergat het niet Mast en Danneels mee te nemen en te blijven voor het voetlicht brengeno In feite tot de vooravond van de Eerste Wereldoorlogo Het zou mij zelfs niet verwonderen dat de schattir}g _v_an het aantal opvoeringen voorgesteld door onze vriendHoSt"e'els (Ghendtsche Tydinghen, februari 1973, Napoleon Dèstanbe~g, Po 29) verre van overdreven zal zijno Op een detail wil ik terloops nog wijzeno Het 19de-eeuwse publiek was "vreselijkn verzot op tonelen die niet alleen · hun hart aan •t popelen maar meteen hun tranen aan 1 t rollen brachten, vooral als die spelen een pseudo-historische stempel droegen en de regisseur min of meer realistische scènes nie·t uit de weg was gegaan; ik denk aan De Koerier van Lyon, de Gebroeders De· Graeve en zoveel andere melodramatische draakjes meero A.an ontroerende toneeltjes had· Mast en Danneels voorzeker geen te kort, doch onze zachtaardige· Pol Destanberg ware het een onvergeeflijk onrecht aandoen te denken dat hij in het laatste bedrijf van zijn muzikaal drama Jan en Ferdinands ultieme wederwaardigbeden voor het voetlicht zou brengeno Integendeel zal hij - dat vereist trouwens de tijdgeest - de 13de strofe van het straatliedje napratend, het spel met een leerrijke zedenles besluiten:

(De menigte op een plein verzameld hoort de sententie voorlezen) Een stem: 0 wat een verschrikkelijk vonnis! (De menigte ziet de ~toet voorbijgaan) De menigte: Daar zijn ze! Daar zijn :ze!h De Bohemer (terwijl hij over het tooneel gaat): Verlaet den weg waer u de luiheid stiet!· Die steelt en moordt ontgaet de .straffe niet!

143o Intussentijd was Boone :zo maar niet bij de pakken blijven zitteno Om het-met zij11-~woorden te zeggen:. "Thans heb ik eenige echt merkwaardige stukken nopens het berucht proces dier twee misdadigers gevonden, welke ik het verhaal zal lasschen en het aldus den goedgunstigen lezer aanbieden"e Nadat dit als feuilleton verschenen was bracht Snoeck-Ducaju het onder de titel Schrikkelijke Strafpleging van Mast en Danneels in zijn reeks Volksboeken op de rnarkto Het werd een best-seller van belang want de ene uitgave volgde op de andere, nu eens in 12°, dan eens ~n 18° 7 vervolgens in 24°o In 1869 ten slotte, een jaar voor Boone's overlijden, zorgde Augo Van de Weghe voor een nieuwe (laatste?) druko Een ongewijzigde, alleen waren uit· de titel de woorden "Schrikkelijke Strafpleging van" wego Anno 1973 ligt het volksboek niet meer op de leestafel, staat het stuk niet meer op het repertoriumo Wel herleven de twee Gentse "beroemdheden" eenmaal 's jaars op de planken van het Poppenspel.· in het Museum voor Volkskunde, waar ze van het overal zijn "slabarge" insl_aande Pierke het voor geen pan eiers hebbeno

•

(1) Geboren te Gent op 8-3-1821; er overleden op 31~12-1870o Werd van letterzetter redacteur van het vooruitstrevèndLj d'agblad Broedermine In 1859 omgevormd in De Stad Gent, werd hij er de hoofdredacteur vano Hij was een bewonderaar van JoF.Willerns en KoLoLedeganck; bevriend met WoRogghé 7 Napo Destanb~rg, Victor De Meyer, Ao Vanderrneulen, de broeder van Eugeen'alias Baard Vermeulen en met zoveel andere Vlaamsgezinde Liberaleno Een verdienstelijk auteur van zeer gesrnaakte novellen en van een veel gelezen roman De Tooverdrank, van liederteksten en gedichteno Ijverig lid, ondervoorzitter of voorzitter van menigvuldige verenigingen: Melomanen, Fonteinisten, Willemsfonds·, --willem Tell o Mo van Wesemael

~--

* • * * * * •

SCHETS VAN DE GESCHIEDENIS VAN DE GENTSE DOKWERKERS 1872 -

1902

Naar aanleiding van de jongste staking van de Gentse dokwerkers, vonden wij het geraadzaam eens na te gaan ::hoe--het arbeidsproces verliep 100 jaar geleden: waarin bestond het werk aan de haven, wie was er bij :betrokken, hoe- . 0ntstonden en ageerden de syndikaten van de dokwerkers, wel-ke -houding namen de dokkers - aan tegenover de syndikaten, de patroons en de openbare macht; kortom,·hoe leefde en arbeidde de dokwerker in zijn haven?

1.44o

Om de gedachtenwereld, de reacties, de geestesgesteldheid van de dokwerkers van v~~r 100 jaar te begrijpen, moeten wij hem nauwkeurig plaatsen in het maatschappelijk bestel, waarin hij toen verplicht was te leveno België was in de l~atste kwart van de 19e eeuw het paradijs van de kapitalistene Tussen de geletterde bezitter, die zowel de economische als de politieke macht bezat, en de ongeleerde bezitsloze, die enkel over zijn lichaamskracht kon. beschikken, gaapte een onoverbrugbare klasseafgrondo De sociale wetten4ie waoral na de onlusten in Wallonië in 1886 gestemd werden, waren niet alleen ondoeltreffend, maar· werden zelden praktisch toegepasto De huidig sterk gestructureerde syndicaten van fabrieksarbeiders en de arbeiderspartijen danken hun ontstaan aan die primitieve bonden, die gegroeid zijn· uit de miserie en de hardnekkige strijd voor het bestaan van het proletariaat, dat in opstand kwam tegen zijn slaaflijk lot., I,

1o De werkverdeling in de haveno Door de verdieping van het kanaal van Terneuzen ep de verbouwing van de sluis van Sas van Gent, welke werken in 1B85 beëindigd waren, .werd het verkeer op deze waterweg intenser. De haven van Gent breidde zich uito Dit_0ad·voor gevolg dat het aantal dokwerkers vermeerderdec Tegenover de dokwerkers stonden de scheepsmakelaars die een aantal "stevedores" ( 1) of bazen belastten met -he_t laden of lossen van de schepeno Deze bazen, met l:]_un "foremannen" (2), wierven dan op hun beurt de dokwerkers aan, aan wie zij het gere,.edschap leverden, dat nodig was bij het werk (3)o Te Gent had men ook nog de. oude corporatie. "De Stukwerkers", die zich eveneens gelastten met het laden e.n het lossen van de boteno De meeste van deze Stukwerkers waren bemiddelde boereno Het streng reglement van deze gilde beperkte het aantal leden tot 65 (in î891 waren er 63 stukwerkers), bepaalde het inkomgeld op 800 F (4), liet slechts lieden tot 30 jaar 7 die bovendien over ee~ grot~ spierkracht moesten beschikken, toe tot de proeftijd van 1 jaaro Een deken en 4 onderdekens stonden in voor de administratieo Indien er een <:)Vervloed aan werk was 7 wierven de stukwerkers gewone werklieden aan, a~n wie ze rond 189J. een dagloon betaalden van 2 7 5 tot 3 Fo Zijzelf verdienden het dubbele of zelfs driemaal zoveel o De S_tukwerkers verdeelden zich in ploegen om het werk uit te voereno Het verdiende geld werd in de gemeenschappelijke kas gestort, waaruit dan ieders loon betaald werd (S)o 2o Misbruikeno ·De ''stevedores" of bazen hielden op het einde van de 19e eeuw,de dokwerkers in een ellendige toestand;" Heb was dan ook niet verwonderlijk,.dat er talrijke stakingen teg~n deze tussenpersonen zouden uitbrekeno

145e

Zowel de Stukwerkers als de bazen buitt~ride dokwerkers op verschillende manieren uito De baas, die van het kantoor het geld ontving om de dokkers uit te betalen, hield dikwijls het· leeuwenaandeel voor zichzelfo Een ander vernuftig systeem van uitbuiting was het uitbetalen van hetbloon in herbergen (6)o De baas, een familielid van hem of één van zijn "foremannen", hield een herberg open, waar dan de lonen aan de dokkers uitbetaald werdeno De dokwerkees waren de beste klanten, daar zij voldoende moesten drinken om hun werk te kunnen bl~jven behouden of een nieuw te verkrijgene Daar het alcoholisme een alom verspreide-kwaal was, hadden zij soms meer gedronken dan het bedrag van hun loori, waardoor zij zonder één rooie duit huiswaarts keerden of. bij de baas in het krijt stonden {7)o 3o De syndikaten van de dokwerkers: ontstaan, werking en resultateno Deze ruwe dokwerkers, die veracht werdèn door de andere werklieden, verenigden zich· slechts in 1886 in de ~ocialis tische "Gentse Dokwerkersbond" (7) waarvan Frans Temmerm~D of "Frans de Boer" de voornaamste leider waso De antisocialistische en liberale Bonden werden slechts rond ~900 gesticht, doch ze waren minder talrijk dan de socialistischeo Het ledental van de so~ialistische Bond was onderhevig aan sterke schommelingen: ..

1886 250 leden 1.887 105 " v~<.!>r mei 1891: 800 " na mei 189.1: 50 "iY • 85 ~o3o1.895 31.o12o1.895 • 16.5 " 1898 400 "u 1o 5 o 1.900' •• 1226

.. ...

(8)

De eisen van de dokwerkers-kwamen vooral naar voren in de stakingene Naast de traditionele eisen zoals loonsverhoging, geen loonsvermindering, vermindering van de arbeidsduu~, eerbiedigen van de gesloten overeenkomsten, ui"t:sluiting van een zekere baas, afschaffing van het jen~verdrinken~_stelden zij eveneens meer praktische, meer efficiënte ei'sén,-zoals het recht zich aan te sluiten bij de vakverenigin<J; het uitschakelen van tussenpersonen (zelfbestuur) en het recht van controle op de boekene De eerste staking, die we gevonden hebben, gre~pFlaats in 1.885o We hebben ons niet kunnen vergewissen of~v~~r d1e datum de dokwerkers reeds hun toevlucht genomen hadden -tot het wapen "staking" om hun lot te verbeteren., Dit komt. vooral door het feit, dat er bijna geen archieven voorhàhden

zijn voor de door ons bestudeerde periode ~872~1902 en ook doordat de burgerkranten v<!>~r '1886 weinig of geen melding maakten van sociale conflicteno Het dagblad Vooruit, dat vanaf '1884 begint te verschijnen, gaf ons een overvloed aan inlichtingen over de sociale conflicteno Doch het is een feit, dat vanaf 1.886, het jaar waarin de "Gentsche Dokwerkersbond" werd gesticht, stakingen in de haven geregeld uitbrakeno In de periode 1872-"1902 braken er 35 stakingen uit van de dokwerkers en aanverwante beroepen als kolenlossers, houtlossers en daglonerso Van deze 35 stakingen hadden 28 een economische oorzaak; 2 braken uit door solidariteit: ~ voor de verbetering van de werkvoorwaarden (wegzenden van de baas Vissers-l900); 1 staking (1891) had politieke en economische eisen en solidariteit als oorzaken; 2 politieke stakingen; er is 1 staking waarvan we de 路oorzaken niet hebben kunnen achterhaleno De Gentsche socialistische syndikaten keurden slechts deze stakingen goed die hun vooraf ter kennis waren gebracht geworden en waarmee het syndikaat en daarna in tweede instantie het "Centraal Comiteit van Gentsche Werkersvereenigingen" konden instemmen (9)o De staking, die geen grondige reden had, mocht geen aanspraak maken op ondersteuningo Doch indien de staking onverwachts uitbrak, zonder dat de stakers de mogelijkheid hadden het syndikaat vooraf te ver. wittigen, dan moest de weerstandskas van het vak de verantwoordelijkheid op zich nemeno Later zal dan het Centraal Comiteit oordelen over de gegrondheid van de staking en of er anders teuning moest uitbetaald worden ( >10) o We. hebben nergens kunnen achterhalen of er werkstakingen van d.e dokwerkers ui tbraken zonder de goedkeuring van .de Dok.we.r;kersbondo Wat betreft de algemene staking van 1891, die we verder -zul~en bespreken, hebben wij moeten vaststellen, dat volgens路 sommige bronnen, deze staking zou uitgebroken zijn met de goedkeuring van de vakverenigingen en van de partij, doch andere beweren het tegendeelo In de algemene staking van 1.902 voor het Algemeen Stemrecht verplichtte de Bond haar leden aan het werk te blijveno Wij mogen hie.r niet uit het oog verliezen-dat de leiders en de stakingsposten groot gevaar liepen door artikel 310 van路 het strafwetboek (1866) straffen op te lopen wegens aanslag op de vrijheid van het werko Het artikel 310 7 dat de staking toeliet, werd in 1892 gevaarlijker voor de stakers omdat het bepaalde, dat het eenvoudigste gebaar kon aanzien worden als een intimidatiepoging op de werkwilligen, die kon leiden tot een gevangenisstraf van 2 jaar (1~)o Die vernuftige stok achter de deur gaf aan de overheid de gelegenheid stakingsleiders, zoals Frans Temmerman, en arbeiders zo vlug mogelijk te arresteren opdat de staking haar kracht zou verliezen door gebrek aan leiding en militanteno

147 ..

Na de staking van oktober 1886, die was uitgebroken om een loongeschil en die door de stakers gewonnen werd, stelde het kantoor aan de dokwerkers: voor zelf hun werk te regelen en alzo de tegenwoordigheid van een baas uit te sluitene De "Gentsche Dokwerkersbond" nam dit aanbod gretig aan en kocht met het geld uit de weerstandskas (12) voor 3000 F aan werR:gereedschapoDaarnaast had de Bond nog 515 F in kas (13)o Doch de roes van zelfbestuur duurde echter niet lango Na de dood van de bes-tuurder van het kantoor verloor de Bond haar werko De mislukte bijna algemene staking, die plaatsgreep ~n januari 1887 1 ontmoedigde de dokwerkers(12) Door deze twee voorvallen zag het socialistisch syndikaat haar ledental verminderen van 260 op 105 ledeno Het werkgereedschap werd in bewaring gegeven aan de coöperatieve Vooruit (13)o De Dokwerkersbond zal zich hardnekkig beijveren om de geleden nederlaag te herstellen, zodat ze in mei 1891 kon bogen op een ledental van 800 (14)o Alhoewel de dokwerkers tot nu toe enkel gestreden hadden om lotsverbetering door het verwerven van hogere lonen, zullen ze nu in 1891 het werk neerleggen voor een politieke eis, namelijk Alg~meen Stemrecht,. uit solidariteit en voor hogere loheno In· april- mei brak in Wallonië een mijnwerkersstaking. uit~ Zowel de Nationale Federatie van de Mijnwerkers als de Algemene Raad van de Belgische Werkliedenpartij (BoWoP~) keurden noodgedwongen deze staking goed (15)o In haar motie van 5 mei 1891 verklaarde de Algemene Raad van de BoWoPo, dat deze algemene staking moest gesteund worden, omdat ze loonsvermeerdering, verovering van het achturenwerk of tenminste vermindering van werkuren, de herziening van de Grondwet en de invoering van het AoSo, als eisen hado Tevens verklaart ze dat de BoWoPo niet zal afzien van een algemene werkstaking voor de Grondwetsherziening en de invoering van het AoSo Op een meeting van 6 mei 189"1 vond Anseele de werkstaking van de Walen gewettigd, doch wees zijn toehoorders .erop, dat het tijdstip voor een algemene werkstaking, waartoe de Algemene Raad ,niet verplichtte,, slecht zou gekozen zijn ( 16) o Niet alle Gentse socialisten deelden dezetfde meningo Vanaf "'11 mei legden vooral de-dokwerkers (17) het werk neer uit solidariteit met de Waalse mijnwerkers om té verhinderen dat de invoer van Engel:se kolen de staking zou brekeno Tevens eisten ze, evenals de"Walen, de spoedige herziening van de Grondwet, de invoering van het AoSo, vermindering van het- aantal werkuren en een loonsverhogingo De 2 laatste eisen ste_lden ze om alle dokwerkers voor de actie warm te makeno

1.48o

De staking op de' dokken was volledig. • Het ·dagblad •voorui t'' .: loofde in al haar artikels de verheven soli-dariteitsdaad van de dokwerkers tegenover de Waalse mijnwerkers. De BWP spoorde haar leden aan geldinzamelingen te doen ten voordele van de Gentse stakers (18i. De bedienden en de werklieden van de coöperatieve Vooruit verklàarden zich bereid een deel van hun loon af te staan aan de stakers (19). Op de volgende partijvergadering van 13 mei werd de wind uit de hoek van een algemene onmiddellijke werkstaking sterker (20). Volgens de "renseignements particuliersn van de rijkswacht werd «!ie misnoegdheid over de houding van Anseele tegen de onmiddellijke algemene staking grotcro De partij besloot aldus een stemming over de ronmiddellijke staking te houden (21)o Het BWP-bestuur Gent had zich steeds tot nu toe tegen een onmiddellijke algemene werkstaking verzet omdat : 1o de weerstandskassen en weerstandsmaatschappijen niet rijk genoeg wareno 2o de stakers niet rekenen konden op het krediet door de middenstand verleendo 3o de economische toestand zo ongunstig was, dat de fabrikën t het voordeel van een werkstaking zou inzieno De gesyndikeerden vreesden hun wërk te zien ingenomen worden door onderkruipers; de reeds bekomen vooruitgang te verliezen en wederom dieper onder de druk van de nijveraars te komeno 4o de Gentse werklieden schrikten terug voor de opofferinge~ die zulke strijd met zich zou meebrengen (22)o De partij spoorde de arbeiders aan, nu reeds te sparen voor de algemene werkstaking, die binnen enkele maanden zou losbreken, indien de Kamers het AoSo zou verwerpen (23)o De onmiddellijke algemene werkstaking werd door de stemming verworpen (24)o We kunnen ons de vraag stellen waarom de dokwerkers zich toch in staking verklaarden, niettegenstaande de BoWoPo-Gent steeds tegen een algemene onmiddellijke staking gekant waso Volgens Pol De Witte, verklaarde Frans Temmerman de dokwerkers in staking na ruggespraak met Anseeleo Millio daarentegen was voorstander van een algemene staking in alle sectoren, doch moest zich neerleggen bij de beslissing van de leiders (25)o Volgens het dagblad Vooruit gingen de dokwerkers in staking.na overleg met het Midden-Comiteit van de Gentse Werkersverenigingen (î9)o Doch daartegenover staat de commentaar van de "Gazette van Gent", die beweert dat Frans Temmerman, _alias Frans den Boer, zich zelfstandig in oppositie durfde stellen tegen de leiders van de partij·· ( 26)

Volgens het verslag van de Rijkswacht over de vergadering van de socialisten op 18 mei 189~, verklaarden de sprekers Van Beveren, Foucaert en Seffers dat de arbeiders in staking zijn gegaan zonder de goedkeuring van de partij· (24)o Deze twee verschillende meningen zijn mogelijko

-.s.

149., De BWP-leiding van Gent heeft misschien op deze wijze haar solida~ riteit met de Walen willen tonen om géen -~er~ijten naar het hoofd_ geslingerd te wordene Deze staking van. de· dokwerkers was een-direkte hulp vóor de Waalse mijnwerkersv ; · De andere mening, volgens dewelke de dokwerkers zich zonder de goedkeuring van de partij in stakibg zouden verklaard hebben, is eveneens aannemelijk, gezien de zelfstandige houding, die Frans Temmerman durfde aannemen tegenover de partijleiding en zijn grote· invloed op de dokwerkerSo In die Veronderstelling is het mogelijk dat de partij, wanneer de staking. toch een voldongen feit was, noodgedwongen haar steun aan de dokwerkers heeft toegezegde Intussen weigerden alle lanteren de eisen van de dokwerkers in te willigene Ze zouden wel de petitie van het AoSo tekenen indien alle scheepsmakelaars ermee akkoord gingeno De Stukwerkers van Gent narhen niet· deel aan de stakingc Er werden buitenlieden geronseld om de plaatsen van de stakers in te nemen (27)o Volgens de "Gazette van Gent" weigerden de dokwerkers van Terneuzen en Zelzate in te gaan op de solidariteitseis van de Gentse dokkers om de kolenschepen, die voor Gent bestemd waren, niet te lossen (28)o · Op 19 mei ~89~ werd Frans Temmerman aangehouden wegens inbreuk op de vrijheid van het werk (29)o De onderhandelingen met het kantoor loepen spaak, doch de solidariteit onder de stakers bleef even sterk, n~ettegenstaande de getecruteerde boeren de staking kwamen onderkruipen (30) Op 20 mei keurde de Midden-Afdeling van de Kamer het grondbeginsel van de Grondwetsherziening goedo De Landelijke Raad van de BoWoP~ en het Comité der Mijnwerkersfederatie oordeelden in een motie van 20 mei 1891 dat de goedkeuring van het principe van de Grondwetsherziening en de bend>eming van een)verslaggever het overtuigend bewijs was dat de herziening van de Grondwet in afzienbare tijd vast en zeker zal doorgaano De algemene staking bleef de stok achter de deur voor het geval het Algemeen Stemrecht niet toegekend werdo Tevens riep de mötie de stakers op de arbeid:te hernemen, doch · de actie voor het AoSo verder te zetten, die desnoods door een algemene staking zou moeten afgedwongen worden (3~)& · Op 25 mei werd het wér~ op de dokken hernomen aan de oude voorwaardeh (32)o De BoWoPo-Gent had 15o000 F uitgegeven als steun aan de Gentse stakers ( 3 3) o Verscheidene dokwerkers ·verloren hun werk, terwijl sOmmige stakers, waaronder Frans Temmerman, het gelag betaalden en veroordeeld werden tot gevangenisstraffen en boetenopgrond van slagen en verwondingen en inbreuk op de vrijheid van arbeid (34)o Volgens Pol DE \1\]ITTE da.alde het ledencijfer van de socialistische Dokwerkersbond, na deze staking, van 800 tot so, terwijl het syndikaal blad "De Dokwerker" een roemloze dpod stierf (14)o 0

In april 1893 zal de B'i!vP haar toevlucht moeten nemen tot de al- · gemene staking voor AoSo in alle s.éctoren; toen de: Constituante op 11 april ~893 alle voorstellen tot wijziging van de grondwetsartikels betreffende het cijnskiesrecht verworpen had (35)o

150o De BWP~Gent sloot zich volledig aan bij deze oproep tot algemene_. werkstaking .. Het da-gblad Vooruit meldde dat er een gedeeltelijke staking was uitgebroken die zich wellicht nog zou uitbreiden (36)o Doch volgens de Gazette van Gent bleef alles kalm aan de haven,37) .. Dè teleurstellirigen van de werkstaking van 189~ hadden de dokwerkers waarschijnlijk voorzichtig gemaakt, terwijl de werkloosheid, die toen aan de haven heerste~ de drang tot staken e~g deed luweno Deze staking heeft het algemeen meervoudig stemrecht doen stemmen in het parlemento Het is logisch dat het syndikaat, dat lidgeld inde, sociale vergoedingen uitbetaalde aan de ledeno Bij staking werd een vergoeding uitgekeerd in verhouding tot het gebruikelijk loon .. Bij ongevallen met werkonbekwaamheid, kon een dokwerker, gedurende zes weken, een tegemoetkoming van 6 F per week eiseno Aan de weduwe van een overleden dokwerker werd 10 F uitbetaald om de onkosten van de begrafenis te helpen betalen (38)o Het socialistisch syndikaat van de houtlossers, gesticht in ~895, sloot zich met zijn -135 leden (39) (in 1896) aan bij de "Gentsche Dokwerkersbond"" · Evenzo werd het syndikaat van de dagloners in januari 1897 opgeslorpt door dezelfde Bondo Dit samenvoegen van deze 3 syndikaten tot één grote vakvereniging was de toepassing van de politiek van de Gentse socialisten op dè vaJ<:bewegingo Ze-hadden namelijk vastgesteld dat grote syndikaten als natuurlijk gevolg hadden de uitbreiding van de macht van het syndikaato De anti-socialisten daarentegen stichtten voor elk beroep een afzonderlijk syndikaat (40)o Rond de eeuwwisseling-had de 0 entsche Dokwerkersbond zoch aangesloten bij een internationale dokwerkersverenigingo De Engelse vert_egenwoordigers van de "International Dock-Wharf- and- Riverside Workersunion" besloten te iJltwerpen een sectie van deze vereniging te stichteno ..~llzo werd er een einde gesteld aan de verzw-akkende onderlinge twisten tussen de verschillende socialistische groepeno De "Gentsche Dokwerkersbond" volgde eveneens dit voorbeeld (41.) en noemde zich voortaan nne Gentsche Afdeling vàn de International Doek-· and. Wharf·- and Riverside-Workersunion" (42) o · In "1898 telde de "Gentsche Dokwerkersbond" slechts 400 leden (4J), doch op 1. mei 1.900 was hun aantal reeds aangegroeid tot "1226 (44) De succesvolle actie voor loonsverhoging, die door de Bond gevoerd werd, was daaraan niet vreemdo Hoe ging de Bond te werk om loonsver~oging af te dwingen? Van zodra de lè~toren weigerden de geëiste loonsverhoging toe te kennen, legden de werklieden terstond en ~~nsgezind het werk neero De Antwerpse en de Terneuzense dokwerkersbonden, waar de Gentse dokwerkersafdeling een gelijkaardige vereniging had gesticht, werden onmiddellijk aangemaand geen boten, die bestemd zijn voor Gent, te lossen (45)o Hierdoor werden de patroons het mes op de

keel gezet om de loonsverhoging toe te kenneno De leiders van de dokwerkersvereniging kwamen overeen met de groothandelaars gedurende 5 weken een sociale pauze in te voeren (46) (staking van de houtlossers mei 1900) De daglonen in de Gentse haven, die kn 1898 3 tot 3,5 F bedroegen, waren in 1900 reeds tot 5 à 6 F gestegen (47)o De socialistische dokwerkersbond, die zich ingericht had als een samenwerkende maatschappij voor het laden en lossen, streefde er naar de bazen als tussenpersonen uit te schakelen en rechtstreeks te onderhandelen met de kantorene De dokwerkersbond, die een kapitaal geïnvesteerd had in de uitrusting voor het lossen en laden van schepen, zag zich nu door de makelaars werk geweigerde Daarom nam het syndikaat zijn toevlucht tot een list, die er in bestond het werk plotseling en volledig bij een baas stil te leggene De baas, die dreigde hierdoor een groot financieel verlies te lijden door de te betalen schadeloosstelling aan de makelaar, zag geen andere uitweg dan het werk over te laten aan de samenwerkende maatschappij van de dokwerkers, die op deze wijze bijna het monopolie bezat voor het lo~sen van vooral houtschepeno Op 6 maanden tijd had de Bond 35a000 F aan loon uitbetaald (48)o Het syndikaat zag zich genoodzaakt bedienden, schrijvers en bazen, waaronder versshillende vroegere bazen, in dienst te nemen (46)(48)o Door deze organisatie van het werk was de financiële toestand van de dokwerker buitengewoon verbeterde De leiding van de Bond drong nu bij hen aan hun typische gebreken, zoals vloeken, drinken, brutaliteit, onregelmatigheid op het werk af te leren om de sympathie van de makelaars en de bevolking te winnen (49)o Sommige makelaars en bazen weigerden zaken te doen met de socialistische Bond en stichtten met de niet-socialistische dokwerkers en vooral met de buitenlieden, liberale en antisocialistische verenigingen ( 50) o In augustus· 19.00 richtten de liberale en antisocialistische dokwerkers zich gezamelijk in als een samenwerkende maatschappmj voor het lossen van de schepen (SL)o Deze maatschappij zal met de uGentsche Dokwerkersbond beginnen concurrereno Hierdoor. ontstonden conflicten en vechtpartijen, die afbreuk zullen doen aan de macht van het socialistisch syndikaat en de concurrentie zal het hare bijdragen om de lonen te doen dalen~ Toen bij het houtlossen door de socialistische Dokwerkersbond op 2 juni ~900, door hen vastgelegd werd dat de tweede ploeg aangevoerd werd door de baas Visser, die tevens Voorzitter was van het liberaal syndikaat, legden zij eensgezind het werk neero Ze schoolden rond de boot samen, die verder gelost-werd door Visser en zijn buitenlieden, beschermd door de politieo Eensklaps werd Jan De Cock, een van de leiders van de Bond? gedood door een kogelo·De politie opende hierop het vuur en verwondde meerdere dokwerkerso Wie het eerste schot had afgevuurd, bleef in het midden (52)o

152o

De stakers besloten het werk slachts te hernemen na de begrafenis van Jan De Cock en het ontslag van de baas Visser, door het kantoor (53), wat geschiedde en op 8 juni werd het werk hernomen (54)o In juli. 1900 werden te Gent 42 dokwerkers veroordeeld tot gevangenisstraffen gaande van ~5 dagen tot 2 jaar en 11 maanden, wegens aanslag op de vrijheid van arbeid, opstandigheid tegen de politie, slagen en verwondingen (SS)o De dokwerkers ondersteunden de huisgezinnen van de veroordeelde, gekwetste en gedode havenarbeid~rso Daarom vroeg de Dokwerkersbond aan haar leden een wekelijkse inleg van 10 C te storteno Tevens zou elke groep, door de Bond tewerkgesteld, storten op de lijst .. Zoals gewoonlijk werden inschrijvingslijsten geopend en feesten ingericht (56)o Het socialistisch syndikaat zal meer dan 15000 F uitkeren als ondersteuning (SO)o Toen op 14 april 1902 de algemene werkstaking voor het enkelvoudig A oS o in BelgiĂŤ uitbrak, werd ze door de Gentse Bo WoP o-l-eiding met tegenzin aanvaardo Op 15 april doorkruisten een groot aantal dokwerkers de haven om de niet-stakers te overtuigen het werk neer te leggen (57) .. Op 17 april 1902 bepaalde de socialistische vakvereniging haar houding tegenover de algemene werkstaking (58)e De socialistische dokwerkersbond verplichtte haar leden aan het werk te blijven, doch_om 6 uur 's avonds het werk te stopp~n (59)o Deze maatregel werd waarsc_hijnlijk genomen omwille van de grote werkloosheid aan de haveno Na het bloedbad van Leuven op :s april,_ besloot de Algemene Raad van de BoWoPo op 20 april het werk te doen hernemen(60)o Deze algemene sta~ing had geen enkel gunstig resultaat voor het AoSo opgeleverd ..

Âˇ~

Bij het globaal bestuderen van de stakingen wordt men vooral getroffen door het verschil in het optreden van de stakerso Terwijl de stakende fabrieksarbeiders zich beperkten tot het uitfluiten van de onderkruipers, traden de dokwerkers vlug hardhandig op en gingen op de vuist met de werkwilligen, de politie, de rijkswacht en de brandweero Het social~stisch syndikaat van de-dokwerkers, die de toon aangaf in de haven, had veel invloed op de geregelde dokwerker, doch niet op de "vreemden", die eerder niet-socialistisch wareno De Gentsche Dokwerkersbond vond, naarmate haar invloed op de dokwerkers groter werd, meer gehoor bij de patroonso Dit zien we . duidelijk in de tussenkomsten van de Bond in de stakingen en tevens in het sluiten van een sociale pauze tussen het syndikaat en de werkgever, die alzo de macht erkende van de Bondo Het is typisch voor die tijd dat liberale en antisocialistische syndikaren zich organiseerden met de steun van de burgerij, die in de vorming van zulke bonden het mÂąddel zagen 6rn de macht van de socialistische mokwerkers in de haven te brekeno

153., De stakingen van de dokwerkers waren in vergelijking met deze van de fabrieksarbeiders vlugger ten eindeo De dokwerkers hadden gewonnen of verloren dezelfde dag nog, waarop de staking uitbrak, ~f wel hoogstens na enkele dagen., Wij kunnen veronderstellen dat de staking nog dezelfde eindigde door toegeven van de baas, die door gebrek aan werkkrachten vreesde nog grotere financiële schade te lijden door het niet nakomen van zijn verbintenis met het kantooro Doch wanneer de baas kans zag over voldoende "vreemden" te beschikken om het schip te kunnen lossen, gaf hij niet toeo Dank zij de harde actie van de dokwerkers werden verschillende bazen, die als tussenpersonen de typische verschijnselen waren van de kapitalistische maatschappij, uitgeschakelde De grote onderlinge solidariteit van de gesyndikeerde dokwerkers stak hun een hart onder de riem., De Gentse dokwerkers vormden een deel van het groot Gents proletarisch leger., Ze waren evenals hun lotgenoten vertrokken uit de donkere slopen van hun zwarte ellende met niets anders dan hun hand2n om te arbeiden maar ook om hardnekkig te strijden ten einde hun slavelijk leven te VErvangen door een menswaardig bestaano Wouter Steenhaut NOTEN (î) Stevedore: Engo voor stuwadoor (2) Foreman: Engo voor meesterknecht, ploegleider (3) AVANTI, Een terugblik. Proeve eener geschiedenis der Gentsche arbeidersbeweging gedurende de XIXe eeuw, Gent î908, dl III, ppo 429-430~ (4° MILLIO, TEMMERMAN, COGH, De Gentsche dekkers, Gent î900, po29~ Volgens deze auteurs bedroeg het inkomgeld rond 1900 reeds 1000 F (5) VANDERVELDE (E), Enqu~te sur les associations professionnelles d'artisans et ouvriers en Belgique, Bruxelles 1891, p.9 (6) Het uitbetalen van de lonen in herbergen werd verboden bij de wet van 16/17 augustus 1887o Doch we hebben vastgesteld dat overtredingen op deze wet na 1887 schering en inslag wareno (7) AVANTI, op.,cito, ppo 430-432o MILLIO, TE~1ERMAN, COGH, op o ei t .. , pp., 4-5 o (8) Toestand en verslagen der werkzaamheden van de verschillige bij de partij aangesloten maatschappijen in 1887, Gent 11.,~o 1888 (Archief BoS.,P.,-Gent) DE WITTE (P.,), De Geschiedenis van Vooruit en de Gentsche socialistische werkersbeweging sinds 1870, Gent 1898 1 p., 2~2 AVANTI, op. cito Po 584 VARLEZ (Lo), La fédération ouvrière gantoise., Le Musée soci~, Paris, 1899, 1, p., 7 VOORUIT, 1/2o5.,1900, p., 1 kolo 3 (9) AVANTI, op.,cito Po 583 (îO) VOORUIT, 5.,7o1886, Po 2 k~3

( 1.1) DHONDT (J), Sociale wetgeving '1885-1.9'14, in Geschiedenis van de Socialistische ~rb~id~r~beweging i!}. België, .Ant-

werpen 1.960, dl o 1.~

p ~· 4f?îo .

( î2) AVANTI, opocito Pa 432

·~

MILLIO, TEMMERMAN, COGH, opacito, Po 10 (-13) Toestand en verslagen der werkzaamhedenooo. ('14) DE WITTE (Po), opocit~, Po 2î2 ( 15) EERTRAND (Lo) 7 Histoire de la démocratie et du socialisme en Belgique depuis 1830, Bruxelles-Paris, ~906-1907 1 toii Po 477 . ( 16) VOORUIT, 7~5o1891 1 po1 k 3 en Po 3 k 1 1 2o ( 17) De vlasbewerkers en -bewerksters gingen eveneens in stàing doch veeleer voor economische eiseno ( 18) VOORUIT? 11o5o~891 1 Po~ ko2 7 3; 12o5o1891. 7 po2 ko2 7 3,4; 14o5o1891 1 pc1 k 2 ( 19) VOORUIT 1 î.3o 5 o 1891 7 po 2 k 4 ( 20) RoAoBoWo 7 PoAoOQVlo 7 afdo 2, nro 6574, verslag van de rijkswacht, 14a5o91 ( 21) RcAoBoWo,PnAoOoVl~, afdo2~nro6574 7 verslag van rijkswacht 5 189'1 : . (22) VOORUIT, 14~5o1891,po2 k 2 ( 23) RoAoBoWo,. PoAoOoVlo, afdC?. 2 1 nro 6574; verslag van de 0

rijkswacht~

18~5c1891

(24) RoAoBoWo 1 Po.AoOoVl~, a~do 2, nro 6574, verslag van de rijkswacht, 1$o5a1891/ . . VOORUIT, 20 ~ 5 ~ 1.8 91, p" :2 k 2 (25) DE WITTE (P), opo cito, PPo 209-210o (26) GAZETTE :VJ\.N.GENT, 21o5o1891, po2 k 2o (27) VOORUIT, '14a5oî89l.~ Po2 k 2~3 7 4; 18o5o 18 91 , po3 k 2 GJ~ZETTE Vi\N GÉNT ~ 15 o 5 o 1.891~ Po 2 k 3 (28) GAZETTE VAN GENT~ '14o5o'189'1,p('2 k 2; 21o5o'189î 1 po2 k 3 (29) VOORUIT, 20o5o'1891 7.po2 k 2 (30) ~oAoBoWo 1 _.PoAo6nVlo 1 afdo2 1 nr 6574, verslag van de .rijkswach·t, 1.9 5 o1891 (31) VOORUIT, 21o5o1891,po2 k 4 en Po 3 k 1 (32) RoAoBoWo 1 Pol~ooOoVlo, afd() 2 nro 6574, verslag van de rijkswacht, 25n561891 ·(.33) VOORUIT, .2o7:~î.891 7 po1 . So 'lö9l (34) VOORUIT, 23o5o~89~1po3k2; 29o ,po3 k 4o ...f35) · BBRTRJrt\JO" ..·{L..o·) 7 ·op·ocito' po 489 (36) VOORUIT, 14 . . 4oJ.893 1 po1 k 3o { 37) ·_GilZET'rE' Vl\N GENT 7 19 o 4 o 189 3 ,po 2 k 4 (38) Vi1.RLEZ. (Lo) 1 Le. plan social de Gand, 3i~me partie: syndicats d'ouvriers et d'employés, Gent, 1.897, ppo -;l.0,16,17o . iflij verorider,ste.llen dat V.A.RLEZ hier wel het socialistisch syndikaa~- bedoelt, alhoewel hij het niet uitdrukkelijk te kenneri geeito · (39) AVANTI 7 opocito, po 584o (40) VARLEZ (Lo) 1 Le plan social de Gand, 3ième partieoo~o6 (41) VARLEZ (Lo) 11 Quelqu_es pages d'histoire syndicale belge, Le Musée social, Paris 7 1902, 3 po 148 o

(42) (43) (44) (45)

VOORUIT, 30o4o1900,po2 k 1 7 2o VARLEZ (Lo), La fédérationeaopo7 VOORUIT, 1/2o5o1900 7 polk 3o MINISTERIE VAN 'NIJVERHEID·. EN ARBEID, ARBEIDS.AMBT VAN BELGIE 1 Arbeidsblad, Brussel, ·1900, Po 71.2o (46, MINISTERIE VAN NIJVERHEID EN.ARBEID, opocito, po 811 (47) MINISTERIE VAN NIJVERHEID EN ARBEID, opocit~ pa 77~o. (48) VARLEZ (Lo) 1 Quelques pagesooö po 152 (49) AV;~TI 1 opocita 7 _po 630-631o MILLIO, TEMMERMI~, COGH 7 apocito (50) VARLEZ (Lo), Quelques pageso..-o po 153o (51) MINISTERIE Vl~N NIJVERHEID EN 1\.RBEID, opacito, Po 1053o Volgens VOORUIT van 1/2o5o1900 telde de liberale dokwerkersbond 31 ledeno Volgens hun eigen berichtgeving hadden de 2 of 3 liberale en katholieke syndikaten samen (in 1900?) 400 tot 500 leden; Zie VARLEZ (Lo); Quelques pageSooo po 1.46 Volgens het Arbeidsblad ··september 1900 (po 1053) tellen de antisocialistische en liberale verenigingen samen 100 ledeno (52) AVI.NTI, op,.cito, ppo 627-629o VOORUIT~ 6o6o1900 1 po 1 ko 1,2,3o GAZETTE VAN .GENT, 6o6a1900, po 2 k 2 (53) GAZETTE VAN GENT, 6o6o1900, Po 2 k 1 1 2 (54) GAZETTE VAN GJE:NT, Bo6o1900, Po :·2 k 4 ( 55) VOORUIT, 28 o 7 o 1900, po 1 k 2 (56) MINISTERIE VAN NIJVERHEID EN ARBEID, opocito, Po 105~ (57) GAZETTE. Vi~N GENT, 15.,4o1.902, pC: 2 k~ 2 (58) GAZETTE VAN GENT, 18o4a1.902, .Po 2 k 2 (59) VOORUIT, 19o4a19Ö2, ·po ··1 k 1 (60) BERTRilND(La), opocito, PPo 585-586o RoAoBoWo, Po.A.oO.,Vl s:: Rijksarchief van Beveren-Waas, ·p'rovinciaal archief Oost-Vlaandereno

* * * * • * EEN VERENIGING VOOR URBANISATIE EN RENOV.h.TIE V.l\N DE JtGGLOME·RATIE GENTo Op 28 mei jlo gaf deze veren1g1ng (afgekort UoRoAoGo) een. persconferentie waarop gezegd w:erd dat het doel van deze nieuw opgerichte vere.niging is: de aanmoedigingen de coördinatie van de initiatieven tnet betrekking tot de vernieuwing van de stad Gent en de promotie van de urbanisatieo D~ vereniging wenst op te treden als gesprekspartner met de ove+heido Dat klinkt goed, maar wat moeten wij daar nu van denken? Alles hangt natuurlijk af van de betekenis die men wenst te hechten aan de woorden "urbanisatie" en "renovatie"o Dit kan het beste en het ·slechtste zijno

',..__/

15_6o.

Wanneer een nieuwe vereniging verrijst die de rol wenst te spelen van coördinator en gesprekspartner met de overheid voor de stedebouwkundige problemen van onze stad, dan zouden wij er als·Gentenaars goed aan doen deze zaak eens vari dichterbij te bekijkeno Het eerste wat ons treft is dat de initiatiefnemers (wij gaan voort op het relaas van de kranten) hun ontwerp een poging noemen tot een "globale benadering" van het urbanisatieprobleem, daar waar men het vooral had over verkeers- en parkeerprobiemeno Alle andere, op zijn minst even belangrijke aspecten van het stedebouwkundig probleem, kwamen niet aan bodo Het feit dat de kranten speciaal vermeldden dat deze persconferentie gegeven werd "in het bijzijn van vertegenwoordigers van diverse Gentse handels- en economische groeperingen" is natuurlijk niet van dien aard om iedereen direct gerust te stelleno Wij zijn dan eens gaan snuisteren in de Bijlage tot het Belgisch Staatsblad van 23 november ~972 en hebben kunnen vaststellen dat de UoRoAoGo in ~eite geen nieuwe vereniging is, maar enkel de nieuwe benaming van een sinds lang bestaande vereniging voor de verbetering van de urbanisatie en sociale woningeno Wij zien dat het aantal effectieve leden zeer beperkt is en dat de meesten ervan in feite afgevaardigden zijn van anderé verenigingen of groeperingen waarvan het merendeel behoren tot de economische sectoro Een eerste bemerking is dat deze wel zéér eenzijdige s.amenstelling zeker niet representatief .kan genoemd worden voor de Gentse bevolking en het is toch wel in de eerste plaats zij die permanent geconfronteerd wordt met de stedebouwkundige problemen van haar stad H~t adres van de UoRoAoGo is dat van een harer leden: de Kame·r van Koophandel en Nijverheida Wij hebben absoluut niets tegen deze instelling die een uiterst nuttige taak vervult en het zou zeker potsierlijk zijn zich te willen verzetten tegen het feit dat de Kamer naar behoren haar rol wil vervullen, namelijk de verdediging van de belangen harer ledeno Maar lopen deze belangen altijd parallel met deze van dë Gëhtse bevolking als dusdanig? Kunnen de "Grote Distributieondernemingen van België" die lid zijn van de UoRoAoGo niet de neiging vertonen grote parkings te willen zien vlakbij hun winkels in het stadscentrum? (Vergelijk de "stedebouwkundige realisatie" op de gebetenneerde Ajuinlei)o Wat kunnen wij verwachten van een ander lid, de Gentse Trammaatschappij uitvindster van de demping van onze waterlopen en ontwerpster van het nog steeds zeer. fel betwist semimetroproject? Zullen de diverse automobielclubs die eveneens deel uitmaken van de UoRoAoGo geen neiging vertonen om de stedebouwkundige problemen te willen oplossen onder het teken van:~e supprem~ tie van de auto? 0

1.57 0

_vJat wij ook bevreemdend vinden is dat een Vereniging voor Urbanisatie onder zijn leden welt een-paar architecten en een 6-tal ingenieurs telt; maar geen enkel stedebouwkundigeo Deze lancune is wel merkbaar in de voorstellen die de ver eniging doeto_Zij i s - zoals te verwachten was met de Trammaatschappij als lid- voor de semi-metro lopende in de Leie~ en Lievebedding "die meer confort biedt aan de verbruikers en die een positieve bijdrage wordt genoemd tot de oplossing van het Gents verkeersprobleem"o Zij is niet voor de S-baan (de 8 elgische SpoorvJegen zijn geen lid van de UoRoAoGo) maar ze houdt er rekening mee dat d~ze S-baan later toch wel een rol zou kunnen spelen en men pleit dan voor een centraal station aan Gent-Zuido Het beste moet evenwel nog komeno Iedereen heeft al horen spreken van een "grote rind"o Een vrij normaal en door niemand betwist begripo Het is logisch dat men het doorgaand verkeer buiten de stad houdt en het er rond leidto Meri spreekt ook vaak· over een ukleine rind".die al meer naar het centrum toe gelegen iso Maar nu heeft de UoRoAoGo een "miniring" uitgevonden die onder meer zou lopen (luister goed, want nu komt het) langs de Vlaanderstraat, Limburgstraat, Sto-Baafs, Belfort, Sto-Niklaaskerk, de Sto-Michielsbrug, etco Gij nu! Verder lezen wij: "het ventrum van de stad zou dan niet meer doorkruist worden en er zou mogelijkheid komen voor verkeersvrije straten in het centrurn"o Nu zouden wij toch eens graag vernemen, wanneer de UoRoAoGo een "miniring" dwars door de kuip laat lopen, waar volgens haar het centrum-vän-Gent-wël gëÏëgen iso D~ conclusie van dit alles? Wel, ze ligt voor de hand en onze lezers kunnen ze gemakkelijk zèlf trekkeno

* * • * * * Citaat Onze metro: De keizersnede van de Maagd van Gento Edmo Boonen - Voorzitter VoOoBo oooeo in dit verband Z~Jn SOmm~gen de mening toegedaan dat· hier abortus volledig verantwoord zou zijnoooo

* * * * * * DE STERKSTE MAN VAN

GENT~

Uit de diverse reacties op een vraag die wij hi~r enkele maanden geleden stelden, blijkt wel dat de origine en de tekst van dit liedje omnebeld zitten in een -· alhoewel betrekkelijk recent- toch ~1 grij~ verledeno . Wij zijn dan eens te rade gegaan bij de grote specialist van Gentse liedjes, ons bestuurslid Jér8me Rieux die ons laten

158o

snuffelen heeft in één van Z1Jn talrijke notaboeken die deel uitmaken van zijn collectie van zo wat 1o000 Gentse liedjes (wie zegt er beter?) Volgens de Heer Rieux .is de tekstdichter niet met zekerheid gekend want, zegt hij, er zijn 2 personen die er bepaalde coupletten van geschreven hebben, namelijk Pol Speeckaert enogo Henri Van Daeleo · · Wie van beide het eerst met dit liedje begonnen is, is niet meer na te gaano En, voegt hij er verder aan toe, heden is het nog slechts bij fragmenten gekend en die fragmenten verschillen in het oneindige, want iedereen heeft er naar eigen ·fantasie een gedeelte aan gewijzigd, zodanig dat men niet meer weet hoe nu juist de oorspronkelijke tekst waso Tot zover de Heer Rieux die in zijn nota's al de hem gekende varianten genoteerd heefto Dit is niet alleen het geval voor de tekst maar het is ook z~ dat het wijsje waarop dit liedje gezongen wordt soms vrij aanzienlijk_durft verschillen naar gelang de persoon die het zingto Heden ten dage Z1Jn er nog maar weinig Gentenaars die zelfs een fragment van dit eens zo populaire liedje kenneno Voortgaande op herinneringen die wij van de Sterkste Man van Gent overhielden en dïe dateren uit onze -helaas! - reeds lang vervlogen straatjongenstijd, en dankbaar gebruik makend van de rijke documentatie van de Heer Rieux, hebben wij een synthese gemaakt van de 6 coupletten die wij hier publicereno Sommigen zullen onmiddell .. ijk zeggen dat deze tekst niet Juist is en ze hebben natuurlijk gelijk, maar aangezien niemand nog de ju~ste tekst schijnt te kennen en wij. er van overtuigd iijn met deze publicatie veel mensen een groot plezier te doen, aarzelen wij niet deze benaderde tekst :te laten volgeno Iedereen kan hem trouwens aanpassen aan zijn eigen fantasieof herinneringeno Hier gaan wij dan: 1o

Es't er hier ene die m1J niet e kent Awèl 'k benne kik de stirkste man van Gent· 'tEr mag ter mij gene kwaad bezien Of 'k leg hem op de grond en .daarop met mijne knien Om ulder nu ne keer mijn force te tuuge 'k Stekke d'r ene vast en 'k steek hem naar omhuuge · En 'k laat hem tons valle en staat jij weeral op· Awèl, 'k geef hem 'nen klop en· 'nen bok van mijne kop Hij luupt tons zere weg want.ge ziet da van hier •~k Zou hem in stukken trekken als ik ben in mijne zwier 21:1

'k Stond overlaatst te wachten naar den electrieken tram De conducteur die zei dat hij geen dronkaards op e nam 'k Zegge: gij sloeber! gij schavuit! Rije kik nie mee, ge gaat gij niet vooruit

1.59.,

Hij begost te trompe en te belle De kilo meendege da'k mij opzije ging stelle Mijn bloed begost te koken, mijn kolirre kwam En 'k gaf hem 'nen klop en 'nen bok van mijne Hij begost te roepe: och, meneerke scheedt er Maar 'k stamptege zijn tramke 'ne meter of •t

mij op kop uit vijftig achteruit

'k Was overlaatst naar den beestenhof gegaan En 'k was een beetse te dichte bij den olifant gaan staan Al de mensen riepen: Past op! want hij bijt 'k Zegge: van e zu_een bee~tje bene kik toch niet benijd 'k Begost een beetse aan zijn snuiterke te trekke ' t Wildege hem weren, maar 'k had hem rap bij zijn nekke 'k Duwdege hem op zijn kniene, maar hij spróng weren op En· 1 k ·gaf hem tons 1 ne klop en 'nen bok van mijne kop 'k· Paktege hem 'vast en draaidege hem wel 20 keren rond En daar lag da beestje te spertelen,. ongemakkelijk op 'de grond

'k Stond overlaatst-te wachten naar mijn lief op straat Ja die smerige rosse kwam weeral een ure te laat 1 k Zegge: gij hekse, gij fluwijn Keunde gij nu nooit op u ure hier niet zijn Z'had tons nog ' t air van te roepen en te tieren 'k Zegge: 1 k zal u gaan leren wat schuunder maniere 'k Stektege heur bij heur vel en 'k draaidege heur gelijk 'nen top En 'k gaf heur tons 'nen klop en 'nen bok van mijne kop 'nen Agent die kwam geluupe, maar 'k gaf hem ene plak Dat hij daar hing te spertelen mee zijn benen aan een dak

t Was overlaatst in den çi.rk 'ne groten embras De stirkste van de wereld die daar aan ' t lutteren was Die hem kost vloeren kreeg d'honderd franc 'k Zegge: Helaba maatje, gij zijt mijne man 1 k Sprong op theater mee veE;l maniere 'k Stektege hem daar vast ~n 'k begost er mee te zwiere 'k Lei hem in 'nen knuup en da was veur hem e strop En 'k gaf hem tons 'ne klop en 'nen bok van mijne kop ' t Was juust op zijn tanden, ze vlogen allemaal uit zijne mond En de stirkste van de wereld lag d'hem daar te wrijngen op de grond 1

160o

Had overlaatst een stuk al in m~Jn vel drake van het Belfort die kende zeker wel Zegge: 'k zou dat beestje van dichte 'ne keer wille zien Zal aan de toren schudde en ze valt er af misschien Was . al aan trekken, maar 'k zag de waker passeren HiJ keek naar omhuuge en hij zag de drake balanceren Hij .kwam zere afgeluupe en hij sch.r:eef mij op Maar· 'k gaf hem 'ne klop en ~nen bok van mijne kop 'k Hè het tons maar opgegeve want de waker had getrompt Maar zonder da, heel zeker lag de drake op de grond k De 'k 1k 'k 1

* * * * * * * DE ROSTE WASSER In de documentaire fiche schreven wij: "Voor zover ons bekend zijn er geen artikelen verschenen over de Roste Wasser, alhoewe~ het ons onwaarschijnlijk voorkomt dat dit niet zou gebeurd zijn"o De Heer Ao De Spriet, stadsredacteur van dagblad "Het Volk" doet ons opmerken dat een 25-tal jaren geleden·een reeks bijdragen verscheen over deze figuuro Zij waren van de hand van de· toenmalige stadsredacteur, de Heer Maurits Van ·Herreweghe, thans volksvertegenwoordiger en lid van de Gent·se. gemeenteraado Wij danken oprecht de Heer De Spriet voor deze aanvullende informatie a ··Nog in verband met De Roste Wasser ontvingen wij een schrijven van Théo Lefèvre, Minister van Staat : "De roste wasser" was een zwakzinnige die het wasgoed afhaalde in de rode-lantaarnewijk gelegen nabij het oude Zuidstationo Zomer en winter li'ep hij blootshoofds en zonder overjasg Hij was gekleed met een katoenen-gestreept-ondervestjeo Onder de arm droeg hij steeds een wasmand met een blauw en wit stuk goed toegedekto Met sterke stem riep hij af en toe "Vive la Liberté"o Hiervoor werd de sukkel in 1940 door de Duitsers gearresteerd·, maar weer spoedig vrijgelatena e

* * * * * *

DOCUMENTAIRE FICHE Als volgend onderwerp nemen wij het PAKHUISo Alle inlichtingen over dit verdwenen gebouw op de Koornmarkt worden irtgewacht v~<!>r 1 october aoso

* * * * * * •

VARIA Een Gentse kunstenares aan de eero De Gentse ceramiste Carmen Dionyse behaalde de eerste prijs in de wedstrijd "Ceramics International 73" ingericht door de internationale academie voor ceramiek- en de Alberta Potters Association te Calgary in Canadao Het bekroonde werk maakte deel uit van een selectie werken ingezonden door het Ministerie voor de Nederlandse Cultuur; aan de wedstrijd namen kunstenaars uit 35 landen deelo De Heemkundige- en Historische Kring Gent houdt er aan onze stadsgenote hartelijk te feliciteren voor deze prachtige onderscheidingo Schakel J aargang 2 nro 3 Mededelingsblad van het heemkundig documentatiecentrum: SintAmandsberg ( Valkenstraat 13 7 Sint-I..rnandsberg) o Het tijdschrift bevat dertien documenten in verband met Gentse kanto Voor belangstellenden: warm aanbevoleno - In zijn werk "Beknopte verhandeling over de bijzonderste Nijverheidstakken in Vlaanderen" (Gent 1852 nro 3 Uitgaven van het Willemsfonds) schrijft JoJoSteyaert over het kantwerk in Oost-Vlaanderen:."Deze kanten zijn namelijk väri'Vier soorten: Valencynsche, Mechelse, Brusselsche en de Zwarte kanten a De Valencynsche kanten zijn sterk en van een zeer algemeen gebruik; min aan de grilligheid der mode onderhevig dan ander~ wordt dezelfde om zijn goede hoedanigheid zeer gezocht, vooral in Frankrijk, Italië en Engelando Ook houden de helft onzer werkscholen zich daarmede bezigo Na deze komen, voor ' t gebruik, de Brusselsche applicatie of point de Bruxelleso Dit is kant van pracht en rijkdemo De fijnheid van het werk, de·_g0ede smaak, de luisteren schoonheid van tekening maken die gezocht en duuro Het rnaken van Mechelsche kanten is weinig verspreid in onze provincie, alhoewel deze soort zeer schoon is en de geringheid van prijs de goede verkoop waarborgto De zwarte kanten worden van zwarte zijde gewerkt; de Brusselsche applicatie wordt niet_zoo als andere kanten in eens op het kussen gewerkt, maar hèt zijn gewerkte bloemen en rangen afzonderlijk gemaakt en vervolgens op een stuk geweven kant genaaid of daarop behoorlijk geaplikeerd"o - Op zaterdag 16 juni werd door Schepen van Kultuur Ra Vandewege op het Stadhuis de letterkundige prijs Gent 1972 uitgereikt aan Mevro Smits-Mahieu voor haar werk "De choleraepidemie te Gent in de 19° eeuw"o De "Heemkundige- en Historische Kring Gent" feliciteert de laureate voor deze prachtige onderscheidingo ·

* • * * * * *

--162o GENT IN DE PERS * Over de aanbesteding vo~r·d~ restauratie·van de. stadhuisgevels, zijde Poeljemarkt, zie De Gentenaar van 22o5o73 blz .. 6, en Het Volk 23o5o73 blzo ~3

* Voor het eerst sinds twintig jaar terug een paard met koets in Gent: zie Piet Korrel: Met Hugo en Flicka in Toeristen koets vanaf-31.mei af op de Koornmarkt, in Het Laatste Nieuws 30/31o5o73 blz .. 13 en Patriek Boes, Rijen, rijen en dat es plezant in Vooruit van 12o6o73 blzo 14 en 23o6o73 blz~ 13 i<

• Over de restauratie va~ de Noordervleugel van het Pand: De Gentenaar 2/3o6o73 blzo 6; 7o6o73 blz .. 6 Het Volk 2/3o6 .. 73 blz .. 15; 7o6o73 blz .. 9 en 27 Laatste Nieuws, 6 .. 6o73 blzo .14; 7o6o73 blz .. 13 P .. ,I<LUYSKENS, Universiteit eindelijk thuis in eigen Pand, in De Gentenaar 3 .. 7o73 blzo 9 • Het Oudheidkundig Museum van de _Bijloke in De Gentenaar 7 o6o 73 blz .. 7 ..

* Metro- en wegenplannen zullen aanschijn van Gent grondig wijzigen in Het Laatste Nieuws 2/3o6_ .. 7 3 blzo 17 en Niets staat aanleg eerste metro-lijn nqg in de weg in.: Vooruit 9/10/11 .. 6.,73 blz .. 13 • Gedenkplaat "Fray Pedro de Gante" aan Gents Justitiepaleis, in De Gentenaar 13 juni 1973 blz~· 6 * Werk van Carmen Dio:o.yse "Rode Styl~et" won in Canada internationale prijs _door Fr .. Neirync~. in Vooruit 14o6o73 . • Po KLUYSKENS, Oude Monumenten of gevels: Baat of Last van de Gemeenschap, in De Gentenaar 13o6o73 blz .. 8 • P .. KLUYSKENS, Waarom van de Sint-Niklaaskerk niet het museum maken van de Religieuze Kunst, in De Gentenaar van 19o6o73 blz .. 8; 2So6o73 blzo 8 (idem) en 27o6o73 blZo 8 • Toegang en kantoren Floraliapeleis worden afgebroken: Het Volk 14o6o73 blzo 34

* Georges Langie met etsnaald van Jules De Bruycker, He,t· Laatste Nieuws 15o6o73 .blzo 16 • De Gentse waterlopen vroeger en nu, De Gentenaar 15o6o73 blzo6 *Jan SChepens: Op zoek naar Gent: Keizer Karel, Vooruit,. 12/13 .. 5o73 blzo 13; Kieckepoost, 19/20o5o73blzo- 13; Schoenmakers en Blijstra, .2/3o6o73 blzo 13; Twee leerlingen van Gevaert 9/10 .. 6o73 blzo 13; Cyriel Buysse, 16/17 o6o73 blzo 13 Robert Southey, 26/27o6o73 blzo 13 • In_de reeks gedenktekens te Gent zie Het Volk van 1.5~3o73 blzo 20; 17-oS blzo 30; 24oS·bl·zo 32~ 7o6o blzo 27; 13o6 blzo ~7, .14o~o blzo 35 en 21o6oblzo 32

•

• * • • •

163o AANVULLENDE LEDENLIJST 9831 Dendermqnde 515o Dhro Arnauw Ho, Henry ·Möhtignylaan 3 9000 Gent Dhro Baugniet Ro, Geldmunt 28 School Gent 518o Mevro Claes Ro, Denderlaan 30 9000 Gent 519o Dhro Connaert Do, Olifantstraat '11 9000 Gent 520o Dhro Coucke Me, Burggravenlaan 68 9000 Gent 521a ZeEoHo Oe Bruycker Po, Predikherenlei 6 1 9000 Gent 522o Dhro De Budt Jo, Keizer Leopoldstro 3 9000 Gent 523o Me~ro De Croo Eo 1 Eekhout 4 9000 Gent 524o ·Dhro De Reuse Ao, Kortrijksesteenweg 99 9000 Gent 525o Dhro De Roose Ao 7 Valkenstraat 4 9110 Sto-Amanösbo 526o Dhro De Smet Tho, Eendrachtstro 43 9000 Gent 527o Dhro De Witte Ho 7 architekt, Ijzerenwegstro 19 9120 Destelbergen 528o Mevro Dierickx-Danhieux, Gordunakaai .61 9000 Gent -529o Mevro Gysels Bo 1 Sto-Lievenspoortstro32 9000 Gent 530o Dhro Heins Me, Metdepenningenstro 10 9000 Gent 531o Dhro Jacobs Jo, Nieuwe Wandeling 64 9000 Gent 532o Dhro Lacage Ao, Rooigemlaan 242 9000 Gent 533o Dhro Machiels Mo, Gusto Callierlaan 31 9000 Gent 9000 Gent 534o Mevro Molem So··, Koolmeesstro 24 535o Dhro Mortier Xo· 7 Lange Munt, 36 9000 Gent 9000 Gent 536·-o Dhro Noest Ao, Kortrijk~esteenweg 10~ 9000·Gent 537 Dhro Paulus Lo, Egmontstro 14 538o Dhro Philips Mo 7 Keizer Karelstro 31 ·. 9:POQ: Gent 539o Dhro Praet Eo 7 Meersstro 26 9830 St~-MartensLa tem 540o Dhro Rogge Go, Steendam 21 9000 Gent 541& Mèv.t·o -Rouchaud EoFo 7 Pastorijstro 1 1 9,820 Sto-Denijs-Westrem 542o School Gent . . 543o Dhro Ir.o. Steyaert Wo, Resido Palfijn, Kromme Wal 86 · · 9000 Gent 544o Dhro Thienpont-Van Paemel Yo 1 Brughuizeke 7 1 9000 Gent 545o Dhro Van Bocxtaele·RQ_, Walbosdreef 3 7 9120 Destelbergen 546o Dhro Van den Broecke-Po 7 Dro Willy Maststro 40 7 9Ö3d Wondelgem 547 o Dhro Van Eeckhaut Po, Recolettenlei. 26, 9000 Gent·_. (gemeenteraadslid) 548o Dhro Van Heddeghem ao, Preso Rooseveltlaan "238 7 9ööo Gent 549 o. Dhro Ysenwijn Mo, Baron de Turckplein 9030 VJondelgemo 51.6 0 51.7 0

*· *

* * *

SPECI.tlAL · STEUNFONDS

18o ·Dhro Passin Cho 7 -Vis~erij 92 7 Gent· 300 7 -F 19o Dhro Van.d~n:Broe~ke:·Po 7 Dro WillY Maststro · so,...:.p 9030 Wondelgem · 20o EoBro Leopold 7 Patronagestro Zelzat~-. 150 7 -F 21o Dhr o Sepelie D~, ~eo ';('ertzw~illaa, ç;eptbrt;I.g.ge ·: 50,-F Totaal

5880 7 -F

GHENDTSCHE-TYDTNGHEN Maandblad van de Heemkundige en Historische Kring v.z.w. ÂŤGENT)> Jg. 2 nr. 9

September 1.973

INHOUD

Voordracht en mededelingen Het Gentse werkvolk maakt opstand in 1839 De Gentse dierentuin Wat met de St.-Annakerk? ~oningin Victoria te Gent Nog over de rechtvaardige rechters Voor onze lezers automobilisten Varia Bibliotheek en archief Gent i.n de pers Aanvullende ledenlijst

Verantw. uitgever: G. Hebbelynck Voorhoutkaai 40 9000 GENT

1.64

1.66 174. 177 179

180 182

182 184 1.84 185

Elke auteur is alleen verantwoordelijk voor zijn bijdrage

Sinds 1860 waarborgt het Gemeentekrediet

volledige zekerheid hoge rentevoeten uitmuntende di en sten

Sparen bij het

UW SPAARGELD IN GOEDE HANDEN

~~E~ ..J1 ~

zeker en vast!

164. HEEMKUNDmGE EN HISTORISCHE KRING GENT VoZoWo Ere-Voorzitter: de Heer Dr o Po· Rogghé Voorzitter: Go. Hèbbelynck Onder..;.voorzitter: HoCollumbien Secretaris: Mo Steels Penningmeester: AoVerbeke Secretariaat: Sint-Lievensdoorgang 1, Gento Telo 256769. · Postrekening: 1050473, Heemkundige en Historische Kring Gent. _Lidgeld: 150 _F ·per jaar. fi=================================~====~~=~===~=~===~=~~==w

"" ""

" ft

OP ZONDAG 30 SEPTEMBER 1.973 OM 10 U 15 IN HET KOFFIEHUIS "HET D.AMBERD" KOORNMARKT, GENT, VOORDRACHT DOOR

DE HEER DRo Jo SCHEERDER OVER "DE BEELDSTORMBRIJ TE

GENT"., ALLE BELANGSTELLENDEN ZIJN HARTEL.IJK WELKOM!

""n "" " "

" " J:!::·==========================================:===============!! Op algemene aanvraag op zondag 21 oktober om 10U 15 in de voordrachtzaal van d~Kredietbank, Kouter, Gent, tweede voordracht door Heer. Go Hebbelynck over·"De Wereldtentoonstelling van 1.913 te Gent.

Gidsenbond van Gent en Oost-Vlaanderen. _Volksvoordraèht op 29 september: De Wijk van het H. Kerst, Samenkomst aan .de HoKerstkerk, Aanvang 15

uur.

In het meinummer ifan GoTo werd aandacht gevraa9d voor het Geeraert Duivelsteeno 1o M~dedeling door de,Senaat. Senator·walter Claeys{C.VoPo) verzocht met Z~Jn parlemen. talre vraag (nro 69 dodo 24 mei 1973) om volgende inlichtingen aan de :Ministèr ·van Nationale Opvoeding betreffende het Rijksarchief te- Gent: "Harqnekkige geruchten doen te Gent de ronde q.'at de Nationale Bank, de mogelijkheid onderzoekt het Geeraert·Duivels'Çeen, waar het Rijksarchief gevestigd is aan te kopen, om de bank te vergroteno "Het Geeraert Duivelsteen is een geklasseerd gebouw en behoort aan het Gents en Belgisch kunstpatrimoniumo In de huidige toestand is het gebouw niet bruikbaar voor een bank, noch voor kantoorruimte, noch als bergplaats. "In het licht van wat voorafgaat is de geachte Minister niet de mening toegedaan dat uiteindelijk dit versterkte herenhuis uit de middeleeuwen zou verloren gaan voor de kultuurgemeenschap, indien de eventuele verkoop niet verhinderd wordt?" De Minister bevestigt in zijn antwoord dat "gedurende het afgelopen jaar te Gent inderdaad reruchten de ronde deden

165o

over een mogelijke uitbreiding var. Qet gebouw van de Nationale Bank palend aan het Geeraert Duivelsteen, waar het Rijksarchief thans gevestigd iso "Uit thans ingewonnen inlichtingen blijkt dat de Nationale Bank zou afgezien hebben van deze plannen" e . Een mededeling die zeker veel Gentenaars genoegen zal doeno 2o Op zijn vraag betreffende de bestemming van het Geeraert Duivelsteen, kreeg Senator André DUA uit Gent, het volgende antwoord van de Heer MeVandewiele, Staatssecretaris voor Ruimtelijke ordening en huisvesting: Ik heb de eer het geacht lid te melden dat bij de diensten ~' van de Stedebouw en de R~imtelijke Ordening niets bekend is van de geruchten als zou het Geeraert Duivelsteen door de National~ Bank worden aangekochto Ik meen trouwens te wetèn dat het Geeraert Duivelsteen Staatseigendmm is en bij KoB .. van 18o12o1936 als historisch monument is geklas~~erdo Naar· ik verneem yan,.het departement van Nederlandse Cultuur is gèen enkel dossier bij de Nationale Commissie voor Monu- · menten en Landschappen aanhangig gemaakt dat er. zou op wijzen dat verbouwir1:gswerken aan hoge·r· genoemd geklasseerd gebouw zouden ~doi~ev6erd wordeno ·

Het prÖbl~;~m v,an het rijksarchief ligt volledig in de bevoegdheid van de Heer Minister van Na~onale Opvoedingo Naar inlichtingen genomen door de Regie der Gebouwen is bij het departement van Nationale Opvoeding niets bekend omtrent de overplaatsing van dit archiefo · De verwarring omtrent het al of niet verbouwen van het Gee~ raert Duivelsteen vindt waarschijnlijk zijn oorsprong in het feit dat de Nationale Bank, wiens burelen palen aan het Geeraert Duivelsteen, ongeveer een jaar geleden officieus inlichtinge~ genomen heeft bij de diensten van de Stedebouw omtrent eventuele verboüwingswerken aan hun eigendom, doch die eigendom heeft niets te maken met het geklasseerde Geeraert Duivelsteeno Wij dank~ri-hierbij -hartelijk de beide senatoren voor hun belangstélling.,

\,__./

166~

HET GENTSE. WERKVOLK MAAKT OPSTAND IN 1839cs TOESTAND IN DE KATOENINPUSTRIE: Gent '1839o De stad telt-ongeveer 94000 inwonerso Na een zeer ernstige crisis in de katoerinijverheid, gevolg van de splitsing van het Verenigd Koninkrijk, waardoor de Nederlandse en Oostindische markten voor ~e Gentse industrie verloren gingen, kwam deze industrie tot-nieuwe bloéfo·Volgens de Wegwijzer van 1839 telde onze.stad 1.4 katoendrukkerijen, 41 katoenfabrieken (spinnen en weven) en nog 14 afzonderlijke spinnerijen~ Toch was alles niet zo schitterend; ~e ellende bleef grccto Hier enkele berichten uit de Gazetté·van Gendinverband ·met de katoennijverheide 9 novem:be·r '1-831: Gi~ter:en had alhier een samenrotting plaats aan de -·Katoe;nspinnerij ·van de heer de Ruyck van sommige werkliedénf die weigerden aan. het·werk te gaan voor de vermindering· van 30 ·centimes Of~ 21 cehtime~ per kgo, welke hun loon onder~ gaan had, hetgeen door_de dringënde omstandigheden veroorzaakt was gewordeno Zij wilden, ook ander~n P.~{l-etten te ~ve.r:-ken_, Q.:ie zich aan qezè vermindering onqerwçH~·pej:'l . . had<;leri o Hierop ()nt~J:ond tussen de be:ide partijen ë~n geveê}1t, ·. wa~r:b;ij sorrunigen_ . zwáre kneuzingen bekwaroeh o Van dáar. begayen d~, mu,: trn~e~s ·zich. haar cte fabriek van· de :heer .Rpsseel àë.~pinn~rs. ·dwingen; ryun werk -te 'verla.terl:;; maar de ·p9~itie geholpen door de pompiei'.s: drëef hun uit een E?1:1 na.m vqQ~zq.çgen _om.: alle verqere ve:fenl:ging. te beletten;;· Héden 'hebbel1. äe spinners van de heer Rosseel· vreectzamig hun~ werk herriqmeno · · ·· ·

.......

- .....

27. april Jl.B,34: Beroerte in de katoenspinnerij van Maniliuso Vijftien werklieden hebben g~~eigerd ~en aftrok van 4,50 F per week te aanvaarden en hebberl:, het· wérk verlatene 20 juni 1.834: Verleden ~ap.ndag. eri dinsdag heeft het. werkvolk·' van vier katoenspinneri]ert van 'deze staQ.' ·.wi$ri.s' 'loon men wb.;... derom wilde verminderen, dest.ta.f:en· doorlop~ei-J. en· yerscfieidenen dergenen, di~~ <?:rl<i~.t: hé't loon W:erken.:·.:en met dê · naaïll va.n- vuii~n bestempeld werden·,· ··mîshande_lcL,· . , . . . .. . .. 1 î juli 1.8 ~-4: De :~pinners d~;~ aanzienlijke katoenfabriek van· de Heer Voortman, Vogelenzang, hebben verleden week hun werk" laten st:aan, ten gevolge van ophitsi:ngen van personen, die · . geenszins tot _-}:1-.et :fabric=kw~zén .behÓrfi3.n en he~ben. een.skl·aps ge~~ weigerd van garen van. ·ve,rschéidene nqm.m.e:r.S' spi!}_n~n,_.v'oór 't}e;i:: r loon, dat ze al tijd~ vö.or dit. garen pekorne'n- hebl:;>enC?· .De Heer·, . Voortman heeft .Zi\.ch_-rnet .t::~Qht·· en"'redèn verplichtbevonden aé.n de spinners· de . on.çe~qtväa:rdige en onverdiende "Opslag.· van· l.oon, dat ze eisten, -"niet toe te staan, hètg.e~n. aanlei:dfng heeft· gegeven tot het schrij:ven: van een brie:f~· die men in een zeker

-t·e ·

16 7 CJ

Vlaams vuilblad van deze stad heeft doen plaatsen, waarin de zaak in een verkeerd daglicht gesteld is o Wat eigenlijk c1.e boeten betreft, die in dè fabriek van de Heer-Voortman de spin-· ners zouden opgelegd worden, deze zijn niet zwaarder dan in andere fabrieken en hebben tot doel van de werkman oplettend· en werkzaam te makene We vernemen ook, _dat het geschil staat vereffend te worden en dat de spinners in gemelde fabriek eerstdaags zonder vermeerdering van loon hun werk zullen hernemen"., Wie is dat "zeker Vlaams vuilblad", op andere plaatsen door de Gazette van Gend ook "sullenblad" genoemdo De Gazette van Gend bedoelt het dagblad "Den Vaderlander" gedrukt bij JoFo Blockeel bij Sto Baafs 16 te Gento Dit blad werd gesticht op · î6 oktober 1B29 door de uitgevers van Le Catholique des PaysBas; het blad s.treed tegen het orangisme., In het blad van 4 januari 1.834 van ·"Den Vaderlander" lezen we: "Enige fabrikanten -hebben hun werkvolk 20 centimes per stuk willen aftrekken; doch daar hun dagloon nauwelijks voor hun noodwendigheden toe-. reikend is, heeft het werkvolk geweigerd voor zulk een loon te werken"o Volgens Den Vaderlander is de vermindering van het loon, "dat de fabrikanten reeds zo gesnoeid hebben'' een list van de orangisten om ontevredenheid te wekken bij de arbeiders tegen het nieuw regimeo De bedoeling van Den Vaderlander ts natuurlijk, de orangisten bij het werkvolk in een slecht daglicht te stelleno Net als de Gazette van Gend allerlei lieve namen heeft voor Den Vaderlander, spreekt dit blad van "de oude sloor uit de Onderstraat" en van "moeder gazette" waarmee de Gazette van Gend wordt bedoeld~ De brief, waarop de Gazette van Gend doelde, verscheen in Den Vaderlander van 5 juli 1834., Een ·•werkman" klaagt er over, dat de patroon, die 24 cento betaalt voor het spinnen van de garens no 25 en 26, thans de nummers 29 en 30 wil doen spinnen voor dezelfde prijso Tevens worden de menigvuldige boeten aangeklaagdo In dLt geval heeft de Gazette van Gend . onwederlegbaar de partij van de katoenfabrikant Voortman gekozeno We lezen nog wat verder in de Gazette van Gendo 4 februari 1835: Honderd veertig katoenspinners, wevers, dressers en andere katoenwerklieden zijn heden met hun huisraad en verdere voorwerpen op een schip langs de Neuse vaart naar Holland vertrokken om er in de katoenfabriek van onze landgenoot de Heer Poelman -De Cock werk en brood te vindeno Deze brave werklieden, hun geboortestad vaarwel zeggende, zijn met de grootste blijdschap naar het zo gezegd moerasland vertrokken m~t de stellige hoop van er meer vette gulden te winnen, dan ze hier frankskens konden verdieneno Een tweede transport zal over .weinige dagen naar dezelfde bestemming vertrekken"o

1.68o 18 maart 1835: De wevers van de katoenfabriek van de Heer De Bast- De ·Hert hebben verledenweek hun werk laten staan, niet uit hoofde van een vermindering van het loon, maar .omdat ze een vermeerdering van loon eisen op voorwendsel, dat J:'let werk, dat men hen oplegt, verzwaard is. Nochtans is het een waarheid, dat de wevers en weefsters van de fabriek van de Heer De Bast de Hert niet veel reden hebben om te klageno Velen van hen passen twee geto':lwen op, ze werken alle dagen tot tien uur 's avonds en als er een feestdag komt, werken ze een ganse nacht, zodat ze alzo niet verletten en meestal van 15 tot 20 F per week verdienen"o 8 april 1836: Werklieden van de katoenfabriek De Gandt- Vanderschueren op de st.Pietersnieuwstraat waren eergisteren en gisteren aan het muiten. Ze wilden.niet werken en belettend~ genen, die zulks wilden doen, zich van hun plicht te kwijten..·· De politie is weldra. tussengekomen en heden .was met het wegzenden van. zes kopstukken de fabriek in rust.en het werk in volle gango 7 mei 1.836: Zeven werklieden vande katoenfabriek van de Heer De Bast- de Hert op de.Coupure. zijn bij beveischri:ft van de Raadkamer van de recht~ank~·:van eerste aanleg van 23 dezer voor de correctionele rechtbank--verzonden, als beticht van een samenspanning te hebben gemaakt ten einde het werk in gemelde fabriek te doen staken. Deze enkele krantenknipsels'- geven ons een beefd van .. de ·soci·a;... le toestanden - alhoewel e_rg onvolledig (denk€n we even a_an, de kinder-arbeid, de huisyesting,· de hygiëne·,· . enz.) - en ~van de burgerlijke opyattingen van·die tijdo:

IIo POLITIEKE TOESTANDo In maart 1836 werd door het parlement de gemeentewet gestemd; volgens deze wet werden de burgemeesters door de Koning benoemd. Om kiesgerechtigd te zijn moest men minsten.s 100 F belasting betalen. Van politieke partijen was er nog:. . 9~~n.·-sp.r·açûc~ Twee lijsten werden ingediend: een lijst .der vrienden der goede orde met Jozef Van Crombrugghe en ·een lijstder patriotten met Pi ers~ de Raveschooto Merkwaardig. is wel, qat vi"er · personen op beide lijsten voorkwamen, hl. Verhaeghe~- êle·Náeyer 1 Minne- van der Straeten, Casier-Tr.j.cot en van dé l?oel,e. De striJd i·n. de lokale pers was hevig:. voor de>p~t.riotten de bladen Le Consti tutionnel.,. Le., Journal· de9 Fland~é$ en Den . . Vaderlander; voor de vrienden vàn de ordè_Le Messager de Gand. Op 14 juli 1.836 hadden de verkiezingen plaats. Er.waren 21.00 ingeschreven kiezers of 2 1,1.4 % van de pèvolking; 1662 kiezers brachten hun: stem uit. (Er was geen )ci$splicht) .• Om verkozen. _ te zijn moest elke kandidaat afzonderlijk de meerhe.id Vap

169o ~ -- ! de stemm-en~' ·behalen~· Indie-n ·het aantal verkozenen klei.ner ·wa~ dan het;_ : Etëmtal rnanda.teri ,·,_ W~rd IS' anderehd'~:ÇLg_'~- een aartVuilende verkiezing ~gehóücferio P.1~.ült1sveevangers werdêh. hiet voprzien, zodab b-ij overlijden· of ontslag van een verk·o.ze:he een tussentijdd~- Verkiezirtg :moest geho:uden worden.~ De lij s··t· van de vriend-én:- ~van" de orde· (orangi_st:en; eri liberalen)' behaalden de 31 zetels-~ 'De-<s-trijd-· in· de pers·-~ging_ verder eh het ky..ram zelfs tot een twëegevecht~-' De Gazet:te .~ran: (;ent vari 22 Juli. 1836 vermeldt: _"Gisteren heeft: té·· Rooigern· ornstr~eks het Motsen bui ten de Brug~s·e ·Poort een tweegevecht met pi~tool tussë~ de advocaat Metdepenningen en de advocaat de Paepe plaats gehad; beiden he]::)_pen g~schoten en niemand is- J::>ereikt"·o:Kohing Leopold I kon geen geno_egen -:nemen met de pitslag van de· verkiezing en benoemde J .... Verhaeghe- de Na~yE!r to't._):~urgemeester ter vervanging van_ Van Crombrugghe .. Verhaeghe- d.E;. Naeyer zond echter. onmiddellj.jk zijn ontslag in .. Einde augu-stus 1836 bracht een:· afvaardigi-ng v.an de Gentse gemeentel,:'aad een ·bezoek aan :koning . Leopold te Oostende en vroeg hem Van Crombrugghe opnieuw tot burgemeester te benoemen; Leopold I weigerde opflit y~r~ zoek in te gaano· In december_: word_t Minne-:Barth, é3:5;lvo.caat· e~ hoogleraar, doOr het minister:Lè belast tijdelijk het a.IrlP.1;: burgemeester~ waar te nemen-~ In october 18"37 zal de :Per16emi_(lg V'an Minne-Bä.rth tot burgemeest~r verschijnen in het .. staats--:blado _.,. ·1 .. . ;: • • Volgens de '1nee-entewet van 1836 werd de gemeenteraad om de drie jaar v.oor de helft vernieuwdo Op 28·october 1839 hebben dus nieuwe verki~zingen plaat;s). _Ip._tussen. echter had het parlement het verd~ag der. XXIV:, ar:ti~el~ep in maart 18 39 goedgekeurd, waarbij Limburg over de Maas en,. Du;i.-ts Luwemburg van België werden afgescheideno Een van de gevolgen hiervan was dat "het orangisme geen reden van bestaan meer had"o (Tho Luykx) · In october '1839 behaalden de orangisten of liberalert 15 zetels op 16;: begin ·1.840 zal Van Crorri~J~ügghe. opnieuw burgerneester wordeno -·

·, van

•• :.

•

IIIo OPSTAND TE. GENTo...

--~ .

· ;.

In 18_39 ontvangen <1.30?0 behoe:ftigep of "14. %. van de bevolking steun ·van. .. he:~ ~elda<digheidsburea1J"1.···. terwiJl. ·2243 personen vertblijvep. ge~tichten :oestuurd. _d_oor de burgerlijke godshuizen. en gemiddeld 4:09, 5 armen geholper1. worçlen doo-r dè liefdadigheidswerkplaats" 1.26 kinde_ren,worden t_e vinden--gelegd en komen te• recht in het gesticht_v()or vondelingen .en. v.erlaten kinderen .. Hier moeten we._ ()prnerk~n, dat niet alle vondelingen geboren zijn te <;;~1;1to In_1.~~9.o~tstaat E:;!en nieuwe crisis in de katoennijv_e_.r;h~:~d~;·· d.~e~ yp~gens_ de Oa4ett~ VB.J;l' Gend een bestaansmiddel bezorgt-- aq.n ong~y"eer ~9000.- inwonersg De magazijnen van.:: de katoenfabriJç_Çint~n ,hebben:· grote voorraden, die niet kunnen · verkocht wordene Volgens de Gazette van Gend zijn 42500 stukken calicot elk van 360 el (vermoedelijk meter) !n voorraad (25o10o1839)o

1.70e . Talrijke fabrieken moeten _}1un deuren sluiten, in andere· fabrieken wordt slechts drie dagen pe~ week gewerkt .. Op maan.;. dag· 30 september h<?-d op het stadhu5.:-s een vergadering van de katoenfabrikanten ·plaa·::s met als doel het stichten van een vereniging tot bevordering van de katoenindustrie .. tie werkloosheid en de armoede hadden de gemoederen van het volk natuurlijk opgewondeno Volgens de Gazette van Gend werden de arbeiders ook "aangeh].tst door de nevige redevoeringen der Brusselse jacobijnen Jetrand en Kats in een meeting gehouden èinde september in de estaminet Les quatee Colonnes op de Galgenbergstraat" .. (2o10o1839) L .. Jottrand (1.804-î877) was advocaat te Brussel en eeu vrijzinnig vooruitstrevend politicus .. Jacob Kats (Ant.werpen 1804- Brussel 1886)" schreef enkele democratische, anticlerièale stukken, was de inrichter va~ de eerste politieke meetings in ons land en is een voorloper van de socialistische arbeidersbeweging in België"o (J .. Kuypers) · Jacob Kats had de eers~:e democra.cische meeting ingericht te Brussel op 11 augustus 1836 .. P~l spoedig moet te Gent een "Maatschappij van Voo.rui tgangn zijn opgericht, want öp 1.5 . januari 1837 woJ:'dt het: antwoord op het adres var1 de Engelse _arbeiders aan de Begische arbeiders opgesteld door de.meeting van Brussel door de Gentse verenig~ng gbedgekeurd (J .. Kuypers) .. · kats sprak voor het eerst ir. -:1.838 te Gen·t }.n· Damberd op de Koornmarkto Volgens Knypers za·t:en è.e toehoorders als haringen in een ton .. Op een volgende vergadering op 18 novémber 1838 ontstonden rellen,· waardoor _de Maatschappij verhuisde naar de GalgenbergstraaJco O:p de vergaderingen werd het woord gevoerd door de vco:r:zi tter Preti:tl, de advoc:aten Spilthoorn en Jottr.and, de: fabrikant. Verl.tnde-·IJ[ullero De Messager de Gand geeft ~~n verslag van een meeting-vergadering gehoude~ op 15 septemb~.r 1839~ "Il n'a pas été question cette fois de réformes radicales; il n'y a pas ét~ prêch~ des doctrines r~pu blicaineso On s'est bo~né à s'occuper de reehereher les causes des souffrances du peuple et les rnayens d'y porter remèdeo Lr affluence au mee·ting étai t cons.idérable" .. Kats zou de werklieden aangespoord :!ebben om zich met de nijveraars te verenigen om de regering ·te dwingen de nodige maatregelen te treffen om de overtollige productie uit·te voeren en de invoer van vreemde ]<:atoenen stoffen te belettenc Ook over de vergadering gehouden op zondag 30 september krijgen we een verslage Een groot aantal toehoorders was aanwezig, waaronder een ongewoon aantal fabriekarbeiderso Jottrand, Bartels~ Kats en Spilthoorn voeren het woordo "Après quelques nouvelles exhortations aux ouvriers peur qu'ils s'entendent avec les fabr:i.cants" door Kats- dit sluit aan met de vorige vergadering ·- leest Spilthoorn een petitie vooro Een arbeider doet een oproep 'loor een demonstratie op woensdag 3 october trnous d.J_rons, ce qui est vrai, que neus meurons de faim"o

Op 7 october weerlegt de Messager de Gand de bewering van de Gazette van Gent, die trouwens het bericht overnam van l'Organe des Flandres, een conservatief katholiek blad gesticht in '1839o De Messager schrijft "Cette société démocratique n'a jamais exercé dans nos murs une.influence sensibleo Elle est composée d'hommes de conviction et d'énergie, mais peu nombreux; la plupart de ses membres n'appartiennent pas aux classes infirnes de la sociétéo La masse des ouvriers s'y sont portés pour la première fois le dimanche 29 septembre, non pas pour s'y occuper de république ou de réformes sociales, mais pour crier misère"o En nu de gebeurtenissenc Op maandag 30 september hadden werkloze arbeiders zich verzameld op de Kouter en op de Vrijdagmarkt; in groep trokken ze naar de katoenfabriek van Van Gendt-Vanderschueren om de werklieden te verhinderen voor een verminderd loon te werkene Er werden stenen gegooid naar de plaatsbevelhebber, maar de politie en het leger konden het volk verspreidene Op dinsdag ~ october kwam het werkvolk opnieuw in de stad betogeno La Parisienne, de Marseillaise, de Brabançonne en andere liederen werden gezonden, gemengd met kreten "Leve de republiek! LevecLeopold! Weg met de ministers! Weg met het gouvernement!" Deze tegenstrijdige kreten moeten gezien worden als een uiting van protest en ontevredenheide De politie werd uitgejouwd; met moeite kon men de menigte uiteendrijveno Enkele personen werden aangehoudeno Een talrijke groep arbeiders kwam 's avonds samen op de Vrijdagmarkt; ze poogden er de vrijheidsboom, een herinnering van 1830, uit te rukkeno Daarna werden balken en planken rond de boom gelegd en stak men di.t in brando De troepen verdreven het volk; er werden enkele schoten gelosto Op woensdag 2 october zou een algemene vergadering van de arbeiders op de Vrijdagmarkt worden gehoudeno De soldaten hadden patronen ontvangen en hadden bevel gekregen van desnoods geweld met geweld te beantwoorden en van hun wapens gebruik te maken om de wet te do~n naleveno De meeste winkels bleven gesloteno Enkele meesterknechten gingen een verzoekschrift aan de gouverneur overhandigene Een zekere Constant Dossche trok naar het stadhuis en eiste de vrijlating van de gevangenen van de vorige dago Intussen begon het volk op de Vrijdagmarkt de straatstenen uit te breken en lantaarnpalen omver te trekkeno Het leger poogde de menigte op de Kouter, aan het stadhuis

172o

en op de Vrijdagmarkt te verdrijveno Enkele ruiten werden ingeslageno Daarna werd door het leger op verschillende plaatsen geschoten: op de Vrijdagmarkt, op de Hoogpoort en in het Schepenhuisstraatje.; . Een spinner werd getroffen en was op slag dood; een beenhouwersknecht ontving een-schot in de arm, die diende afgezet te wordeno- Enkele burgers werden licht gewond, terwijl ook twee kurassiers, twee jagers en een infanterist verwond werden door straatsteneno Een bataljon van het îîe linieregiment werd per trein uit Dendermond~ aangevoerd; een batterij artillerie van het kamp van Brasschaat op weg naar Ieper kreeg bevel de stad Gent binnen te trekken en zijn kanonnen· op de Kouter op te stelleno Een negental personen werden aangehouden en naar de citadel overgebrachto •s·Avonds en 's nachts namen de aanhoudingen toe: 64 personen werden in de citadel opgesloteno In. totaal werden ongeveer 90 aanhoudingen verricht, waaronder Dossche, alsook Seghers, directeur van. diligentles en gel}eimschrijver van de Gentse meeting'en een zekere Van H~ffel, ook lid van de me~tingo De meeste aangehoudenen werden na ondervragingna enkele dagen vrijgeTaten; de overige aangehoudenen - 34 personen- werden naar het Rasphuis overgebracht:o Op donderdag 3 october trokken de arbeiders·opnieuw de stad ino In de fabriek Scribe in het Gravensteen· was men aan het werk, de werklieden werden'P.eschermd door het leger, dat post ge~at had op het Veerlepleino Nog andere tr6epèn werden ter versterking naar Gent gezonden, waaronder een eskadron kurassiers gekazerneerd te Oudenaardeo Volgens de Messager werden in en rond Gent ongeveer 8000 tot 10000 soldaten samengetrokken, wat haar doet schrijven: "Le mouvement populaire de notre ville a tellement effrayé nos.m:J..nistres que bientot la moitié ·de ce . qui restede l'armée belge sera réunie à Gand et dans ses environs"o(5.10o1839) Over-de houding van het leger schreef·cte Gazette vanGend: "Het is ongelukkiglijk bewezen, dat sommige officieren door de uitscheldingen en het werpen van stenen hoogst verbitterd, wat te haastig en onbezonnen hebben doen aanvallen, beschieten en neersabelen"o Op vrijdag 4 october bleven de Kouter en de Vrijdagmarkt door soldaten bezeto Het Lakenmetershuis werd als kazerne ingenomeno Op maandag 7 october was de rust herstelda De troepen werden teruggetrokken; wel bleven nog drie kanonnen en enkele soldaten op de Kouter en een wacht in het Lak:enmetershuiso Op 5 nqvember bleven nog 14 personen in hechteniso Einde januari 1840 verschenen ze voor de kamer van inbeschuldi-

173., gingstelling: vier werden buiten de zaak gesteld en vrijgelaten, vier werden beticht van wederspannigheid en verzonden naar de correctionele rechtbank van Dendermonde, waar ze in maart ook zullen vrijgesproken worden; de zes overigen werden onder beschuldiging van wederspannigheid aan de openbare macht verzonden naar het assisenhof van Brabanto De zaak kwam voor op ~3 aprilo Vijf advocaten- Delwaert en De Meulemeester van Gent, en Orts, Jottrand en Stevens van Brussel- verdedigden de beschuldigdene Niet minder dan î09 getuigen werden opgeroepeno Het proces werd in het Frans behandeld; enkel Dossche begreep Frans en er werd een tolk aangesteldo Op 25 april kwam de uitspraak: Seriacops werd wegens wederspannigheid veroordeeld tot drie maanden gevangenis; de overigen werden vrijgesprokeno 's Avonds kwamen de vrijgesprokenen te Gent aano Veel volk had zich aan het station verzameldo Toen Dossche uit het rijtuig stapte werd hij levendig toegejuichte In de late avond werd aan Dossche en zijn advocaten Delwaert en De Meulemeester een serenade gebrachte Wat later lezen we in de Gazette van Gend: unossche en de andere vrijgesproken beschuldigden van onze octobersche oproer hebben voorleden zondag, maandag en dinsdag lust.ig in vigilanten gereden en hebben zich met vrienden in verscheidene voorgeborchten der stad begeven om er zich te vergeestigen"o De gemeenteraad, in zitting van L3oîo~84î verwees de vraag van de Heer De Jonge, winkelier in de Onderstraat, tot het bekomen van een vergoeding van 52,50 F voor de schade, veroorzaakt tijdens de oproer van 1839, naar het gouvernemento In 1848 zal Dossche opnieuw van zich laten horeno IVo NAWOORDo V~Fris

schrijft in ZlJn werk "Histoire de Gand" (tweede uitgave 1.930) blzo · 347: "Exci tés sous main par tous les pêcheurs en eau trouble, Spilthoorn et ses adhérents répuplicains, Metdepenningen et certains orangistes~ les ouvriers provoquè.rent le 20 octobre au Marché du Vendredi une émeute qui füt réprimée par les troupeso Néanmoins le gouvernement dut prëndre des,mesures en faveur de l'industrie gantoise, réclamées par une pé ti tion monstre des 1.2000 fileurs et tisserands de Gand '' Zoals wegezien hebben, had de opstand plaats op 2 october en niet op 20 octobero We kennen de bronnen waarop Fris zich heeft gesteund nieto Toch menen we, dat de rol van Spilthoorn niet mag overdreven worden; hij werd ~trouwens door de overheid niet aangehoudene Metdepenningen stond natuurlijk vijandig tegen het ministe~ie BoTo de Theux (1834-1840); of hij echter actief is tussengekomen om de rellen uit te lokken is te betwijfelen: enkele weken later moesten gemeenteverkiezingen worden gehouden en de kiezers, waarop o

174o .. Metdepenningen moest rekenen, waren zeker geen voorstanders van troebeleno De oorzaak van de reJ..len is naar ons oordeel te vinden in de crisis~~n de katoenindustrie, in de ellendige levensomstandigheden van de massa: en in het onpsychologisch opreden van de overheid en het legero Om te eindigen moeten we nog op een kleine vergissing van Fris· wijzen: op voornoemde blzo zegt Fris, dat te Gent in ~841. het aantal vondelingen 618 bedroeg; in werkelijkheid bedroeg het aantal vondelingen voor dit jaar 1.25; maar het aantal kinderen ten laste van het gesticht voor vondelingen en verlaten kinderen beliep 6~8o In 1839 was er te Gent veel armoede, deze toestand zal. nog erger worden· in de jaren 1845-1847o Hierover later meera Mo STEELS Bronnen:. '1o De kranten De Gazette van Gend, Den Vaderlander, Le f'lessager de Gando 2o Dr~ Tho Luyckx: Politieke Geschiedenis van Belgiëo 3o Eo Vqordeckers: Bijdrage tot de geschiedenis van de Gents_e.~ perso Repertorium· (1.667-"1914) (Leuven·; 1964) o 4o Jo Kuypers: Jacob Kats, agitator (Brussel;· 1930)o 5 o _V o Friso Histoire de Gand (Gent, 1930) o · 6o Jo Dhondt: Woelingen te Gent in 1848 (Handelingen Maatschappij Geschiedenis en Oudheidkundeo Gent, 1948)o

* •.

* • * * * * *

·DE GENTSE DIERENTUIN Antwoord op vraag 28 van de Heer Jo Dhondt (jgo I nro 11)o De bloei van de Antwerpse diertuin deed bij enkele Gentenaars de gedachte rijzen ook te Gent een dierentuin op te richteno Ze vormden een commissie, die in maart 1851 een overeenkomst sloot met de eigenaars van de Muinkmeersen en kochten een groot stuk grondo De 12 april 1851 werd de Maatschappij van Natuurlijke Geschiedenis gestichte Naar de plans van architect Pauli werd het park aangelegdo "Dicht bij de spoorweg bevindt zich het voorname gebouw in Byzantijnse stijl, dat tot verfrissingszaal dient en waar in het beneden-4gedeelte de roofzoogdieren en de papegaais opgehouden wordeno Het is gebouwd völgens de tekening van de He~r Pauli en de binnenzalen zijn geschilderd door de Heer De Vriendto

175.' Meer langs de oostzijde ZlJn de apenpaleizen en de kooien der roofvogels; ten zuidodsten bewondert men de berenkuil in de vorm van een oud kasteel met kantelen en schietgaten; dicht daarbij is de tent voor de dromedariso Ten zuidwesten vindt men de huisjes der kangoeroes, ten westen zijn de hokken der fazanten en watervegelso Te midden, een weinig noordwaarts, verheft zich boven een met veel smaak en kunst aangelegde rots, aan welker voet een draak water spuwt, een ijzeren paviltloen; waaronder op bepaalde dagen de krijgsrouzieken de bevalligste stukken uitvoerene Dicht bij de ingang, ten zuidoosten, zijn de stallingen in Zwitserse rustieke vorm, waarin de zeboes, buffel, runddieren, zebra's, enzo tegen de'koude beveiligd wordene In zijn geheel is het park met waterlopen doorsneden, waarin verschillende soorten van zwemvogels in menigte zwemmen en duikeno Hier en daar ziet ~en schone, bevallige hutjes, doQr omheiningen omsloten in welke herten, lama's, schapen, geiten huizen en buiten de hutjes wandelen en grazen"o(1)o De tuin had een oppervlakte van 6,04 hao Een persoonlijk jaarabonnement kostte 15 F~, een_familieabonnement 25 Fo, tevens moest de eerste maal 1Q_F al9 aanvaardingsgeld worden betaaldo Niet-abonnementen betaalden een frank voor de toegang; op zondagen en Je~stc]_a.gen werden werklieden_en ~ol daten van 8 tot 13 uur toegelaten voor 20 centimeso In september 1858 pesloot de gemeenteraad de Dierentuinlaan, die reeds gemiddeld 14,75 m breed was, te brengen op 20 mo breedteo Als motivering lezen we "Il rendra moins dangeureux la circulation des voitures les jours de fêteo Planté d'une double rangée d'arbres il contribuera dans une plus forte mesure à l'embellissement de ce quartier de la ville"o Vanaf 1860 schonk het stadsbestuur een toelage van 1000 F aan de vereniging op voorwa·aràe dat- de leerlingen van de stadsscholen en van de weeshuizen jaarlijks de dierentuin kosteloos mochten.bezoekeno De dierentuin speelàe lang een voorname rol in het mondaine leven van de burgerij-o Op het einde van de 19e eeuw werd de burgerij aangetrokken door nieuwe mogelijkheden, voornamelijk een verblijf aan zee; hierdoor daalde het aantal abonnernenteno In januari 1904 besloot een ledenvergadering de dierentuin te likwidereno In april werden de dieren verkochto Volgens de reporter van dé Gazette van ·Gend had de openbare verkoping talrijke liefhebbers aangelokto Hij herinnert zich als knaap er nog leeuwen gezien te hebben~ Enkele dieren werden gekocht voor de dierentuin te J:illtwerpen, alsook voor deze te Keulen en te Berlijn~ De totale opbrengst beliep ~2732 Fo Enkele prijzeri: fazanten, pauwen, pelikanen: Vatf 20 F tot 50 F per stuk, kangoeroes: van 230 F tot 250 F, vier herten: 120 F, 180 F, 200 F, 270 F, een buffel: 310 F, apen:

""''

.. .,1

' I

PLAN

VAN

DURENTUIN

I878

uit Plan van Gevaert en Van Impe - sc路haal 1 I 2500 1路 Schelde 5 Spoorweg 8 Hofstraat 2 l'fluinkbrug 6 Muinkkaai 9 Zuidstation 3 Benardstraat 7 Hert.straat 10 Dierentuin 4 路nierentuinlaan

176,.

'.!.

van 15 F tot 30 F, beren: van 21 F tot 40 Fo Volgeri·s 'sommige verhalen werd de olifant opgegeteno Dit is een vergiss~ngo_ In W!rkelijkheid werd het vlees van een grote beer opgegeterio De Go~vah Go schrijft op woensdag 4 mei~ "Maandagavond is he.t vlees van de grote beer, aangekocht àpor de Heer Hillaert, aan een gro.ot aantal vrienden en kennissen ten beste gegeveno De genodigden hebben het zich goed laten smaken, maar waren nadien zo dorstig, dat de zestig deelnemers 120 flessen wijn en 75 flessen champagne geledigd hebben"o Wat gebeurde nu met de olifant Jack? Hij werd gekocht voor 350 F door F o Hillaert, alias Sieske de Gistmarchand,. Po Damman en LoLammnt met de bedoeling het dier in Engeland te verkopeno Ze slaagden echter niet in hun opzet; in mei werd de ollhfant in de dierentuin doodgeschoteno De huid werd verkocht te Londen voor 137,50 Fen. wqog 550 k_g;. 1975 kgo. vlees werden verkocht aan 12 centimes per kg aan een wor~tenfabriek in Nederlando Wat gebeurde nu met de tuin? De 3500 aandelen van 100 F van de maatschappij hadden sedert 1851 nooit interest opgebracht en werden rond ~900 verhandeld voor een bedrag tussen 30 F en 40 Fo Er werd gepoogd de tuin openbaar te verkopén; de·instelprijs bedroeg 500000F, maar er kwamen geeh· kopex;s opdageffo . In mei 1905 kocht de stad Gent de oude dierentuin voor 515000Fo Het terrein werd verkaveld: een nieuwe laan van 20 m breedte werd:. -aangelegd dwars door de dierentuin tussen de Diertuinlaan en de Muinkkaai: de huidige Muinklaan; de Hofstraat en de Hertogstraat werden verlengd tot aan de reeds bestaande Benardstraato Tussen de vierhoek gevormd door ·de Benardstraat, Hertstraat, Muinklaan en Hofstraat werd een park van 15 ha aangelegd, waarin de mooiste bomen van de dieren~uin werden behouden, evanals de vijvero Tussen de oude delen van de Hofstraat en de Hertstraat op ongeveer 100 m van de Muinklaan werd een nieuwe straat aangelegd, de Lamastraato De ruimte ongeveer een hao tussen deze vier wegen werd ongeveer 1 mo ·opgehoogd en werd gebruikt als speelplein en oefenplein voor de burgerwachto Ongeveer drie hao grond werd verkocht voor bouwgrond; 6075 m2 werd verkoct"lt aan de spoorwegeno Wat later werden aan de Lamastraat 52 werkmanshuizen gebo~wd, in 1910 bewoond door '245 personen o Elk huis had een· voorkamer, een. keukeri ~neen achteruif met pomp en toilet, op de eerste-verdieping waren twee slaapkamers, daar boven een mansarde en een zoldero De huisjes werden in het beg~n enkel verhuurd aan arbeiders van de fabriek Leusberg ( 2)o . In 1929 werd het plein door de Buffelstraat in twee gedeeld en de overblijvende terreinen werdën verkocht voor bouwg~ondo '·

Mo STEELS

177

BRONNEN: (1) Eo Campens: De Gentsche Dierengaerde (Uitgaven van het Willemsfonds, nro 8)o (2) Po de Buck: De beluiken binnen de stad Gent (1911)o _Overige bronnen: Verslagen gemeenteraad, Jaarverslagen van de stad Gent, de Gaeette van ~ento Nota: Voor belangstellenden, hier enkele verkoopprijzen van de gronden: Ao In '1906: 35 F per m2 4925 F Muinkdreef: 140,58 m2 38 F per m2 7475-F Hertstraat: 196 1 57 m2 Bo In 1929 Muinkdreef: 2"10 m2 - 42000 F - 200 F per M2 Hofstraat : 105,2 M2 7890 F- 75 F per m2 BUffelstraat: 105 M2 ~ 7940 F 7S~60 F per M2 Lamastraát: 100 m2 7520 F - 75,20 F per m2

* * * * * * * Wi-lT ·MET DE ST e -.J".NNAKERK? Wij hebben in de kranten kunnen lezen dat de StoAnnakerk dringend zou moeten hersteld worden en dat er e.en bijeenkomst zou plaats grijpen tussen vertegenwoordigers van verschillende openbare besturen, technische diensten en de Kerkfabriek van Sto -Ji.nnao Xij werden er op voorbereid dat een algemene restauratie te duur zou uitvallen en op die bijeenkomst zou dan beslist worden of men zou- overgaan tot de restauratie, ofwel of men de kerk dan maar zou slopeno Personen die door de kranten bestempeld worden als "bevoegdenterzaken" houden voor dat een algehele restauratie onverantwoord zou zijn_, . en anderen die door dezelfde kranten "vooruitstrevende technici" worden geheten, stellen voor de kerk te slopen en op de vrijg-ekomen plaats een parking aan te leggeno Het ligt zeker niet in onze bedoeling de Sto-~~nakerk te willen verheffen· tot een pareltje van onze architectuur, maar een kerk die hier 120 jaar staat maakt definitief deel uit van hetstadsbeeldoEn het is ondenkbaar ze·te doen verdwijnen om er een parking van te makeno Trouwens, _wanneer wij alle kerken moesten afbreken die moeten geres·taureerd worden, dan bleef er na enkele jaren in gans ons land geen enkel kerk overooo buiten :de eigentijdse groteske monsters dan, die door "vooruitstrevende architecten" geconcipieerd werden en die men ons als "kerken" tracht te verkopeno

1.78o

Het is toch wel opmerkelijk dat er in ons landje voor bepaalde zaken NOOIT geld is en dat er voor bepaalde andere zaken :t-li..TIJD geld is., Maar wij zijn nog niet aan het einde van ons krantenartikelo "Vooruitstrevende technicin houden zich zelden aan één enkel ideeo Hun geest borrelt over van ideeën en -consequent verder denkend- zeggen zij; eens deSte-Annakerk gesloopt,is er een parochiekerk verdweneno Dat is niet erg 7 want onze vooruitstrevende geest deins~ voor geen enkele geniale oplossing terugo Vlakbij ligt de kerk van het Klein Begijnhofo Wij maken er dus de parochiekèrk vano Er zijn natuurlijk een paar kleine aanpassingen nodige Aangezien het volledig onchristelijk zou zijn aan iemand te_-vragen te voet naar zijn parochiekerk te komen~ moet de toegankelijkheid voor auto's wat verbeterd word~no Maar dit is geen problee~, wij breken de manege af en maken ·langs daar een brede toegang naar de kerk~ met een parking voor de kerkbe~oekers~ Eh, nu citeren wij letterlijk, "ook de toeristen die eens vluchtig een kijkje komen nemen iri het begijnhof z9uden zi~h·langs de nieuw te maken ingang moeten begeven" o · · Beste mensen~ gij droomt-niet, gij hebt geen nachtmerrieo Dit is wat er in 1.97 3 in onze Gen-·tse kranten kan gelezen worden·o Honderd jaar geleden, in 1873, werd door onverantwoordelijken ons Oud Begijnhof vernieldQ Honderd jaar: later, in het ''Jaar der Abdijen __ en Begijnhoven" komt men met plannen voo ..__~ de dag om ons. uniek -Klein Begijn.:hof open te rijten ten einde er onze moder~e Beilige Koeien te kunnen stalleno Zijn wij dan helemaal: zot geworden? Citaat Voor de rest is de Belgische wetgeving op de stadsvernieuwing, voor zoyeel ~e bestaat, uitsluitend gericht op de sloping en ,vexnieling 7 die inderdaad in ruime mate door het Rijk ··wordt betoelaagdo Maar voor de renovatie onder vorm van herstelling en restauratie van het bestaande, is er tot op vandaag en in tegenstelling tot andere landen, geen enkele rijkstussenkomsto Vanden Abeele, Schepen der Stad Brugge; op de openingsconferentie van het Europees Jaar ·v-oor Bouwkundig Erfg0ed te Züricho

179c KONINGIN VICTORIA TE GENTo

-·-"--·------

Op uitnodiging van haar oom Koning Leopold I verbleven koningin Victoria ( 1.819···'1.901) en haar echtgenoot prins Albert van Saksenc.o.Koburg (1819-18.61)~ een neef van Leopold·I, enkele dagen in september 1843 in de koninklijke villa te Oostendec Van hieruit l:Jezochten de vorsten Brugge, .Antwerpen en·Brussela ·op zaterdag 16 sep·tember kwamen de hoge bezoekers ook naar ··Gent.o Hond elf uur_kwam de koninklijke trein te_Gent aan, aangekondigd door geschut in de citadel en door klokkengelui() De koninklijke gasten werden in het station ontvangen door de gouverneur, de burgemeester 1 de bisschop, enkele gel}eraa1s en de voorzitters van het beroepshofo In stoet :Qegaf men zich dan naar· he.!c provinciaal paleis: een peleton pom~iers, de muziek van de Filharminie, de genootschappen s·t·a: :Antonius, Stof"Iichiel, Sto Sebastiaan; Sto Rochus, Wil;~ lem Tell, Broedermin en Taalijver? dé Retorica, een afdeli~g pompie~s een escadron kurassi~rs, de Leden van het Beroepsh.-of in rode tog:i, de stedelijke raad, de leden van de B8st:e:ndige Depu tatié .1 de his schop, de gouverneur, de plaats~- ÇOrtimanpanto Stadsoffic:teren te paard reden naast de konink:J:ijke ·kqets geJcrokken door vier paarden., Koningin Victoria droeg· een roze kleed~· . een . _zwarte mantille en een violetkleuriqé· hoed~ Koningin Lo-uis f1arie droeg een blauw .kleed en een strooj_en hoed versierd met witte vereno Leopold I wás in ·tenue van luitenant--generaal en prins Albert in tenue van qppe.;:<officj_e~to -De straten ,waren v_ei.~i-erd ,'met ., .. loofwerk eh vlaggen,;·. ook v~eJ:·s._cheid(2ne · ereboge.n \varen opgE;-:ri~hto Op ~~ e~~böo~ aan het provinciaal paiei~ ~tond het -opschrift: · Philippine.van Henegouwen Koningin van Engel~nd ·1343 Victoria, Koningin van Groot-Brittani~, 1843o .Koningin Victoria bezocht de Sto Baafskathedraal, waar ze het·meésterwerk van de gebroeders Van Eyck bewonderde, !}et. Casino 1· 'het nieuw Jus ti tiepaleis 1 de Uni vër[3ite~ t ert ·he·t ·. Groot Begijnhóf: hier bezocht z~:het 6onvent téh~Véldén, de· kerk en het ziekenhuis o . . 's Middags werd eè11 ban]<:et geg-even voor qngeveer -vijf,tig ge~ nod.i,.gden ;<·"áé · z;<~-al w~as v~.rsierd met sci)ilde,rij~n v·an :d.e: ·• ·:· kunstenaar ~T~LPGeirnae,rtc;- ~_s_c,,~lamiddag~s woond.en ·de vor.$t;en:·een concert. :Oij in.-. de· scho1.twburgo Om hal.fzes yertrokk~n de hoge bezoêJ<::ers ~te·rug naai; Oostenqec., G~ilt had ~Kontngi-n Vic'~ toria' lu~sterr.iJk ontvan'geno pe uitga-\[:en van _ct~ $:t'ad~ beliepen 5653 1 08F ·· Mo STEELS ..

-~'

·~'

''-.__./

Nota: De schilder JoLoGeirnaert werd geboren te Eeklo in 1790o Hij werkt'e een tijd in het atelier van de kunst~naar Jo Paelinck, behaalde enke,le prijzen en was leraar aan de Academie te Gento Geirnaert was een van de laatste verte·'9enwoordigers van de school ·van Davido Hij overleed te Gent in 1.859 o

""(; '• . * * * • •

Onze Ere..Voörzitter Dro Paul Rogghé vestigde onze aandacht op een înteressant artikel van de hand van Marnix Gijsen · (J c»A.,.Goris) over de ste:eds geheimzinnige zaak van "De" rechtvaardige !:"echters" o Bedoeld artikel verscheen in het tijdschrift "Kunst en Cultuur" uitgegeven door het "Paleis voor Schone Kunsten" te Brusselo Met genoegen, drukken we dit artikel over ten gerieve onzer leqena '

NOG OVER n:e; RECHTVAARDIGE RECHTERS Van officiële zijdeiser geen respons gekomen op d~ vraag die we in K & C van 22 maart 1973 stelden wat betreff het feit dat het paneel van het Lam Gods dat sedert '1934 zoek is, _nog zou_b~staan en dat "men" zou weten waar het zich bevlhndt .. qndertussen is het gebleken d~t oud-minister Gràotjans herJiaaldelij_k over dit feit ui t1~g çevràagd heeft aan de bevoegde ministers:die hem met·geijkte formules (De zaak wordt onderzocht enzooo) hebben wandelen gezondeno Dat de Heer Jos Cels zijn belofte niet zou ingelost hebben "openbaringen" te doen, wordt door hem tegengesprokene Dit gebeurt in het annonce-blad "Groot-Antwerpen" van 26 april Daarin zeg_t de Heer Cels dat hij september 1.971. een gesprek had met_de Vicari!:)-generaal Mgro Leo De Kesel in het restaurant D-e Potaerde te Waarloos die hem vertelde dat het paneel voor de neus van Dro Koehn, de Duitse onderzoeker, uit zijn schuilplaats in Sto-Baafs werd weggehaald en dat het zich in 1.971 in een kluis van ee.n Parijs museum zou bevinden en dat de thans 91-jar:ï.:ge (2n zwijgzame Antwerpse architekt Max Winders er alles v~n wisto De Heer Winders verklaarde dat hij het paneel met eigen ogen had-gezien en dat de Koning hem het bevel had gegeven .het terug te-voorschijn te halen "zonder even~el ·iemand in opspraak- te brengen" o Een onderzoek ·;h,eeft echter uitgewezen :dat de verklaringen van MoWinders niet -"met de. werkeli.jkheid zouden overéenkomen" o · Het is duidelijk dat iemand in de.ze. zaak liegto Ofwel heeft de Vicaris-generaal De Kesel het verhaal verzonnen, ofwel is MoWinders een fantasis zoals de Minister het beweerto Wat ten zeerste onwaarschijnlijk klinkt is dat een Parijs museum zich zou lenen om het doek te verbergeno Welke rol heeft de Koning in de zaak gespeeld of is het onderhoud en de opdracht

door de Vo~st aan MaM WindeEs gegeven ook een verzinselo Er doen zelfs geruchten de ronde dat Prins Karel met het geval zou gemoeid zijno Kortom het is een fabelachtige poespaso Logisch zou men kunnen.deduceren dat het doek in het bisschoppelijk paleis te Gent moet ondergebracht zijno Zelfs de Duitsers zouden 路路E:J~aarzeld hebben daar een huiszoeking te doeno Dat is echter wat Jo Cels de minister van Justitie, die opnieuw wa~ker geworden is, in bedekte woorden aanraadto Een ander aspect ve_n de zaaJ<: waarop tot hiertoe niet voldoende de aandacht werd gevestigd is het volgende: In het begin der 19e eeuw verkochten de Gentse Kannuniken vier panelen van het Lam Gods aan een particuliero Die kwamen 7 tegen het einde van de eeuw 7 in het Berlijns museum terechto De Staat eiste ze op als oorlogsschade in 1918o Bij Koninklijk Besluit werden ze aan de Kerk "in bewaring gegeven" o Het blijkt echter dat de kerkfabriek het onwaarschijnlijke lef had het eigendomsrecht van de Staat te betwisteno In 1966 was de zaak nog steeds hangende en was er geen juridische beslissing gevalleno Kan de Ninister van Justitie het "gapende gemeen" niet zeggen of er een formeel proces aan gang is en waarom dat nu al hangende is sedert de datum van de uitlening 1918-19? Is verstoppertje spelen in deze zaak de regel evenzeer bij ~e Staat als bij de Kerk? En is het een al te stoutmoedig vermoeden te denken dat de Kerk, in het bezit van het paneel, wacht op de uitslag van het geding~ om eindelijk kleur te bekennen en aan de gemeenschap eventueel terug te geven wat aan de gemeenschap hoorto Nu zijn bij de zaak betrokken: 1) ZoMo de Koning, indien de verklaringen van Max Winders een grond van waarheid hebben, hetgeen de Minister van Justitie ontkend heeft in een brief aan de Heer Grootjanso 2) De Heer Mo Winders die op zijn 91-jaar met stomheid is geslagen en die beweerd heeft dat hij het paneel gezien heeft in Parijso 3) De Heer Jos Cels die de verklaring van Mgro De Kesel heeft opgetekend en die geloofwaardig isa 4) Mgro De Kesel 7 Vicaris-generaal die in 1971 Max Winders impliceerde en formeeJ. verzekerde dat het paneel ongeschonden is en dat men wist waar het zich bevondo 5) de "aanzienlijke familieu die moet gespaard blijveno De Heer JaCels beweert in "E-3 Groc.t Antwerpen" dat de "ontknopingn van de grootste kunstroof aller tijden nadert" 'k Wou dat ik het zag, zei de blindeoooo

* * * * * * *

' ------'

182o Voor onze lezers automobilisteno

In '1903 werden te Gent 19 nié~w~ platen voor auto's en 41 nieuwe -platen voor motorrijtvieleq. afgeleve:rdo. Voor de provincie Oost-Vlaanderen waren de getallen:l 23. nieuwe platen· voor autors, 79 platen voor motorrijwielen en 2 platen voor driewielerso Het totaal aantal auto's en motorrijwielen in geb~uik waren: 1.899: 33 "1900: 38 1.90-"1: 138 1.902: 259 1.903 ~ 36 3 In Oost-Vlaanderen waren dus einde 1903 363 motorvoertuigen,waarvan 1.80 te Gent (70 auto's en 110 motorrijwielen) o In België waren toen 2618 auto's en 2671 moto's,, De belasting werd berekend aan '15 F per wielo Volgens het reglement op de wegenis van 17 juni 1.901 arto 91 moeten "de zelfwerkende rijtuigen gevoerd worden met d-e snelheid van een.paard in kleine draaf"o In·_-_de. gemeenteraad van 18 april 1.904 klaagt gemeenteraadslid De Weert over de grote snelheid van de auto'S_ en vraagt de bestaande reglementen door de poli tie _stipt; te .d.Oen toepassen: 12 km per uur is snel genoeg-en magniet-overschreden wordeno De Heer Burgemeester Braun deelt het gevoelen _ van de interpellant en he~ft heden nog de politie_gela~t stre~g toe te zien;·_ dit als gevolg van een ongèluk a~n de ·Entrepot-· bruga Varia'o

* * * * * • *

Nog antwoorden op de vraag nro 43 van de Heer. Cho Fas·sin-·· zie GoTe jgo 2- juni 1972 ~ blzo ~34Q van de Heer Marcel HEINS: "Het monument van de gebroeders Van de Velde werd geheeld~ houwd door LoMAST volgens het ontwerp getekend door Arm.and HEINS., Armand HEINS was -inderdaad geen beeldhouwer" o van Dro Marcel DERUELLE: "Het bronzen standbeeld van graaf Oswald de Kerchove de Denterghem, van Jef Lambeaux (1908) dat zich ne~ens het exZuidstation bevond~ stelde de Graaf voor (levensgroott-e) in een--zetel zittende_boven op het voetstuka Beneden stond een Flora, naakt_~met een .bloemtuil in de arm, be-groettdoor een tuinman met spade, die _ zijn pet voor haar ·afnamo Beide- figuren levensg~ootfe en in bronso De drie bronzen figuren wer~en door de Duitsers. gedurehdè-de bezetting 1914-18 weggenomen e.n .... in Duitsland gesmol teno Eveneens de twee vrouwenfiguren die op de Verlorenbrood-

1830>

brug prijktene "Na-"de oorlog werd opdracht _gegeven aan beeldhouwer Gustaaf Van den Meerssche om he-t monument opnieuw te volledigen (het voetstuk ~as nog ter plaatse) Ditmaal weid de graaf afgebeeld in een groot medaillon dat op het voetstuk werd aangebracht ter~ijl daarboven een buigende Flora verscheen.,_ · Het is dit laatstè monument dat nu in het Citadelpark prijkt"., \vij danken beide medeleden voor hun gedocumenteerd antwoord., Nota van de redaktie: Wie over de figuur van Graaf de Kerchove de Denterghem meer wil vernemen zal met vrucht het volgende werk raadplegen~ Albert CEUTERICK: Le Comte Oswald de Kerchove de DeriterghemNotes biographiqües--Gand.o...Ad.,Hoste-19088 Alle verzamelaars· van zichtkaarten kennen zonder twijfel het "Belgisch Zichtpostkaartenarchief" gevestigd te B-russel aan de Bergstraat nro 74 en opgeriCht doór de Heer G~y Potargent~ De Potargent is overgegaan tot de uitgave van een Maande--lijks Tijdschrift: "BELCARD" Het eerste nummer is verschenen: april ~973., De uitgever voorziet ~0 nummer per jaar en een abonnement kost 300 F., In· dit eerste nummer verscheen een zeer interssant over de zichtkaarten destijds uitgegeven door de Hr SUGG uit Gent., Wij zijn ervan overtuigd dat onze· lezers van dat artikel met veel belangstelling kennis zullen nemen en verwachten dan ook de reactie van de specialisten terzake., De schrijver, irmners, vraagt de medewerking van de verzamelaars.,

Van wege ons medelid lic., P., Vlieghe De

onbekwaru~ste

schilder van Gent

Schilder Van der Foazen schilderdege nen hond en nen hoaze en omdat iedereen hem daarop miskijkdegede en niets daarop gelijkdegede schilderdege Van der Foazen dátis de hond en dát is den hoaze Nu we toch aan de sterkste man van Gent toezijn (G.,T., Jg., 2 nrs 7 en 8), is het misschien goed eraan te· herinneren dat, er nog.zulke "toppunten" in de volksmond leven; meestal door onbekenden, bij pot . . en pint, samengerijmd., Men moet echter oog en oor hebben·om deze volkse dichtkunst op te vangen en· ze door te geven

184.

In mQmnriam Jan Rogier

In augustus 1973 overleed te Gent ons medelid Jan Rogier. Al wie deze ingoecè en hulpvaardige man .heeft gekend, _treurt en. rouwt om zijn al te vroeg heengaan. . - _._ . De menselijke kant_ van deze gebeurtenis is ontstellend en. wij betuigen zijn nabestaanden diep ontroerd ons medevoelen. $·

BIBLIOTHEEK

•

- •

•

ARCHIEF

• Mededelingen van de ijeemkundige Kring van 1'-1ere·, Jg. nr. 3t juli 1973 ·

~III

• De Souvereinen. Tijdschrift-van de Heemkring-van Lokérert en omgeving, Jg o 4 nr o 3-_ juli 1.97 3 · • El ·L azo 7 De Schakel nr. 208, abril 1.97 3 nr o 2.09, mayo '197 3 nr. 2îO, junio 1973 nr •. 2'11, julio 197 3 nr. ·21.2, augusto 1.973 • Het Land van Nevele~ ·jg. V nr. 2, afl. 2, "1972 * Ons Graafschap, Kontakblad van de Geschied- en HeerrUèÛJ:idi.ge Kr~ng van het Graafschap Jette en omgeving, 3e jg. nr. ~-2, juni 1.97 3 • Beschermde La.x;tdschappen, Brussel, Ministerie van Nederlandse Cultuur, 1.972, 4° ongenumm. pltn. • • * • • • • GENT

IN DE PERS

Weekblad Spectator, 2'1.7.1.973, De Gentse feesten Vooruit, 20.7.1.973, Een gesprek met Jerom Rieux. De Gentenaar 31. juli 1.973: Universiteit eindelijk thuis in eigen Pand. Bespreking "Elk zijn pijp" door Mark ter Welle (Dr. Marcel Deruelle) De Gentenaar 2 augustus 1.973: Echte Gentse Graveerkunst. Ontmoeting met etser Geo Langie Eerste vrouwelijke beiaardier van de wereld woont te Gent.

• • • • • • •

18So AANVULLENDE LEDENLIJST SSOo 551o 552o 553 .. 554., 555o 556 ..

557o 558 .. 559o

560o 561.,

9000 GENT Dhro J., Block, Stapelplein 9000 GENT Dhr .. M.. Casteels, Sint-Denijs!taan 18 Mevro H .. Depessemier, Brusselsesteenwa277 9001 GENTBRUGGE Prof., Dra Ao Derolez, Ho Verrieststro 55 9110 STa-AMANDSBo Dro Ho Gildemyn, Tentoonstellingslaan 54 9000 GENT 9110 S.T .. -AMPN DSB o Mevro J., Guenter, Klinkkouterstro 75 9000 ,(;ENT Dhr .. Po Lafontaine, Sportstro 184 2540 HOVE Dr .. Co Metdepenninghen, Beukenlaan 28 9000 GENT Mevr .. Ho Somerling, Nieuwe Wandeling 25 9000 GENT Mej .. s .. Vanden Bogaerde,Nieuwe Wandeling 26 9000 GENT Mevro Io Vanderstraeten, Muinkkaai 24 9910 fv"J.ARIAKERKE Dhro H .. Van Laecke, Domstraat 46

Errata 487a Dhr., J .. V .. Heldens, Dixmere 5, 9050 EVERGEM 472., Dhr .. Ponteur, Aan de Bocht 11, 9000 GENT 515 .. Dhro H .. Arnauw, Jenny Montignylaan 3, 9831 DEURLE 544 .. 'Mevr .. Y o Thienpont, Brugshuizeken, 7, 9000 GENTo

* * *

GHE NDTSCHE-TYDTNGHEN Maandblad van de. Heemkundige en Historische Kring v.z.w.

芦GENT>> Jg" 2 nro 1.0 oktober 1973

INHOUD

Verantwo uitgever: Go Hebbelynck Voorhoutskaai 40 9000 GENT

Voordracht en mededelingen 186 Gent, Stad voor Toeristen ~88 De Bomen op de Kouter 192 Waarom een Gentse smalmetro 194 Hitierkruisen in de Sto Baafsabdij 197 Varia 205 Vraag en antwoord 210 Gent in de pers 211 Aanvullende ledenlijst 211

Elke auteur is alleen verantwoordelijk voor zijn bijdrage

Sinds 1860 waarborgt het Gemeentekrediet

volledige zekerheid hoge rentevoeten uitmuntende diensten

Sparen bij het

UW SPAARGELD IN GOEDE HANDEN

路

~E~ .j} ~ zeker en vast!

186'~

HEEMKUNDIGE EN HISTORISCHE KRING Ç3ENT V oZoW.o ...

Ere-Voorzitter: de Heer Po Rogghé ·· --~ ····Voorzitter: G~Hebbelynck Onder-Voorzitter: HoCollumbif:=n

Secretaris: MoSteels Secret~riaat:

Penningmeester: AoVerbeke

Sint-Lievensdoorgang 1, Gente Telo 256769o

p·cstrekening: 1.050473, Heemkundige en Historische Kring Gento Lidgeld: 150 F per jaaro ·

Ti======================================================== ==ffi, :: "

OP ZONDAG 21 OKTOBER 197 3 OM 1.0 U 15 IN DE VOORDRACHT- ~~:: ZAlliJ Vi\.N DE KREDIETB.l.NK 7 KOUTER, GENT, VOORDRACHT DOOR

!l"

i!!

"!! DE HEER Go HEBBELYNCK OVER .: " DE WERELDTENTOONSTELLING ":: "" "" VAN 1913 TE GENT "o ''=============~============================================~ DRINGENDE OPROEP TOT AL ONZE LEDENo

De grote bloei van onze Kring en·de gestadige aangroei van ons aantal leden zijn natuurlijk verheug~nde feiteno Zij stell·en echter zekere probiemeno Hebtueral eens aan gedacht welk werk er aan verbonden is aan de administratie van· een vereniging met meer dan 500 leden, het uitgeven van een maandelijks tijdschrift, het regelmatig organiseren van voorctrachten,enzo? Wij kunnen u verzeke~en dat dit een berg werk voorstelt die bijna onover~ibhtelijk ~So U zult het misschien niet geloven, maar tot hiertoe werd al dit werk-gepresteerd door een zéér kleine groep .mensen die nu toch aan de limiet beginnen te komen van wat materieel mogelijk iso Daarom richten wij een op~oep tot déze van onze leden die bereid zouden zijn nu en dan een handje toe te stekeno Neem contact met onso Dit engageert u tot niets en brengt _geen enkele verplichting yoor u meeo Wij zouden gewoon samen eens kunnen bekijken wel~e voor u de meest geschikte manier is om ons wat ~e helpeno De verdere bloei van onze Kring h9-ngt af van de medewerking v~ onze ledeno Bij voorbaat onze danko

* * * • • * * In dit-nummer vindt u een "Souvepir van Gent's Tentoonstelling". Bedoeld wordt natuurlijk: de fameuze Expositie van 1913o Wi].zijn overtuigd met deze publicatie plezier te doen aan de velen die de voordracht bijwoonden die onze Voorzitter in april jlo over dit onderwerp gafo En waarschijnlijk ook aan vele anderene Het was bijna ondenkbaar dat een dergelijke gebeurtenis de inspiratie van Henri V~n Daele niet zou gekitteld hebbeno Hoe hij sommige aspecten van deze tentoonstelling bezag, vindt u terug in de "Lijkzang door ne Gentsche Kommissionnair"o Wij danken van harte de Firma Gestetner die, zoals vroeger reed1, aan wel heel speciale voorwaarden deze afdruk realiseerdeo

Een nieuwe rubriek: LEZERS SCHRIJVEN ONSft Wij hebben ~eèds:h~rh~alde rnal~n onze leden aangespoord om mede te werken aan· ·onze ;'Ghendtsche Tydinghen" door het inzenden van artikels over, specifieke Gentse onderwerpeno Iedereen zal kunnen vaststellen hebben dat deze oproep practisch zonder resultaten gebleven iso In zekere zin is dit wel verstaanbaaro Zeer velen zouden ons iets interessants kunnen vertellen, maar zij komen er niet toe ~àt wat ze te vertellen hebben te gieten in de vorm van een artikeltjeo Zij weten zelf wel dat de zaak veel andere lezers zou kunnen interesseren, maar ze vinden het niet be~~ngrijk genoeg om daar nu speciaal een artikel over te schrijven., Anderen hebben drempelvrees of menen - zeer vaak t:en onrechte - dat ze niet bekwaam zijn iets op te stellen dat van een voldoende peil is om opgenomen te wordeno Waarom zouden onze lezers niet eens een briefje schrijven naar de redactie wanneer zij iets te vertellen hebben? Dat mag van alles zijn, op uitdrukkelijke voorwaarde dat het iets is dat Gent betrefto Hebt u de een of andere herinnering? Gaat u niet accoord met bepaalde zaken? Of hebt u integendeel waardering voor zekere realisaties? Commentaar op zekere gebeurtenissen? Kritiek op "Ghendtsche Tydinghen" 7 Of misschien lof ? Voorstellen te doen 7 Schrijf het onso Dat hoeft geen lange brief te zijno Breek niet te veel uw hoofd met de stijlo Laat u niet imponeren door de eventuele (verkeerde) mening dat ons blad een wetenschappelijk tijdschrift is waarin slechts geleerde studies worden opgenorneno Het hangt van u af om daar mis-schien de interessantste rubriek van te makeno Is het u nog niet opgevallen dat in zekere bladen "Men schrijft ons" de meest gelezen en populairste rubrîek is ? De redactie houdt zich natuurlijk het recht voor bepaalde brieven die werkelijk te lang zouden zijn, in te korten en er het essentiële van weer te geveno En zoals gezegd, het moet over een Gents onderwerp gaano Onnodig er aan toe te voegen dat zuiver politieke geschriften zullen geweerd worden en dat persoonlijke aanvallen ook geen kans krijgeno Controversie, discussie en contestatie zijn welkom voor zo ver men op het vlak der ideeën blijfto Anonieme brieven vertrekken per Express naar de papiermand (het was wel spijtig van die dure postzegel)o Enfin, iedereen heeft begrepen waarover h~t gaato ~ij rekenen op u ! De Redactieo

SOUVENIR VAN tiENT'S TENTOONS'fELLIN6

Bij.de doodkist der Gentsche Tentoonstelling Lztkzanz door ne Gentse/te K omzssionnazr

s•

1' KOEPLET Lees mee mij een zielemisse, d'Exposiese die es duud. Gent'nirs ontsteekt elk et>n kisse Helpt da schoap hier uit den nuud! ~ij die moe bij Lucifer! ..... Poaternoster. ~e trocht ons in schande ja! .... Ave Maria . Duizend kruiskens meugd'elk sloan, Toch moe ze noar d'helle goan .... Amen.

KOEPLET

Niets en kost die hekse grieve, Zij was mee alles kontent. · Bizesnijers, labers, dieve, Trok da schulln kind al noar Gent. Zij die moe bij Lucifer!. .. Poaternoiter. Ze brocht ons in schande ja! .... Ave Maria. Woart bij heur moar nie te stijt Of roef! . U horloge k Nijt.. .. Amen.

2• KOEPLET

6• KOEP .... ET

Veuralier d'ieffer was ope, Was ze schuune, '>''as ze frisch. Doardeur die hoa elk hier hope, Moar het was verdeke mis. Zij die mot: bijL~ifet! ... Poa ternoster, Ze brocht ons in schande ja! .... Ave Maria. Ze was nog moar pas 1n stand, Of ze was half afgebrand ... Amen.

•

Op heur loatste 't was een schande, Werd ze lijk nen oven hiet, Lijk een st"ekske schoot z'in brande, Ja die slonse es bespiet! Zij die moe hij Lucifer! .... Poaternostèr. Ze brocht ons in schande ja! .... Ave Maria. De Pompier uit schrik van brand, Sliep tot mee zijn spiet in d'hand.

3• KOEPLET

7• KOEPLET

Die mee 't schuun stik handel dreve Trok z'uuk al nen tirmen tan j Die nen tijd bij heur verbleve, Zate krot, ot giel op 't zand. Zij die moe bij Lucifer! .... Poaternoster . Ze brocht ons in schande ja! ... Ave Maria. Stierf ze niet, ze brocht in 't kort Giel Gent op de Kuuremort .... Amen.

z'fin vroeg nooit c Wie zal 't betoale Ze gaf banket, op banket, Zie moaral ons gruute bolle, Zijn mier of den helft vervft! Zij die moe bij Lucifer! .... Poaternoster Ze brocht ons in schande ja! .... Ave Maria. 't Geen doar binnen es gedoan Zal wel op 't lastenbriefke stoan .;. Amen.

4• KOEPLET.

BISKOEPLET

Deslets brocht, u mag het hu ure, l.Juk veel ruze in ons kot. Van heur Senegaalsche muure, Woaren al ons vrewkens zot. Zij die moe bij Lucifer! .... Poaternoster. Ze brocht ons i~hatfdeja !.. ;.Ave Mltria. In 't kort zuld'hier wel misschien Nen huup kleine zwartses zien .... Amen.

Iets die zeg ik tot heur iere z'Hee ons toch goed g'amuzeert En ons deurwaarders die hiere Hee z'almol getortuneert. . Nu trekt zij bij Lucifer! .... Poattornoter En laat ons in schande na! .... Ave Maria Joa we zijn van u verlost, Maar g'hêt ons genoeg gekost.. .. Ame~ .

Belangrijk Bericht. Voor de voortverkoopers zijn deze liederen te verkt1jgen vijf franken het honderd bij den eigenaar Henri Van_ Daere, Kleine Huidevettershoek, 35, Gent. STRENG

VERBODEN

N.A.DRUK

188o GENT, Stad voor

Toeriste~?

Het is·piet gemakkelijk voor een Gentenaar zich een zuivc=r beeld t;e vormen van de rijkdommen-die zijn stad de toeristen aan te bieden heefto Hij vinpt het doodgewoon .dat daar midden in het stadscentrnm ee~ m~ddeleeuws versterkt kasteel staat datzich weerspiegelt in de Lieveo Dat er een beetje verder nog een middeleeuws steen staat dat zich weerspiegelt in de Sch_elde (of wat er nog van overblijft) o Dat tussen beide een Gras-, Koren- en Predikherenlei liggen met een prestigieus 13e eeuws klooster en statige oude gildenhuizen die zich weerspiegelen in de Leie. Dat IN zijn stad nog 2 abdijen sta~n waarvan de origihe meer dan duizend jaar teruggaata E~ zo zouden ·wij nog ettelijke bladzijden kunnen vul~eno ·· . Maar hij vindt dat allemaal normaal en ·vanzelfsprekendo Hij is hier geboren, hij heeft dat "alzelev~' gekend en als hij dan een vreemdeling de lof hoort bezingen van ons merkwaardig bezit, dan is hij wel een beetje gevleid maar meestal . toch ook oprecht verbaasd en een beetje ongelovig~ Hij vraagt. zich af of ze niet wat overdrijven en of dat nu werkelijk allemaal zo geweldig iso Maar dit is dikwijls het lot van .r:ijke mensen: hun rijkdommen worden het m~est gewa~rdeerd door degenen die ze niet bezitten, ·zij zelf schijnen er zich minder van· bewust te zijn& Iemand die objectief de inventaris wil opmaken van hetgeen wij bezitten.en dan.eens gaat vergelijken met andere steden, zal dan toch tot de conclusie m9eten komen dat wij wel zéér bevoorrecht zijn~ En als hij dan vast$telt dat wij ·er slechts in slagen "ééndagstoeristen" aan te trekken (als het geen "twee-uur-toeristen" zijn), zal hij verder tot de conc.lusie moeten komen cjat er iets hapert aan onze mentaliteit en dat wij ergen$ enorme kansen laten voorbijgaano Het zou goed zijn dat wij eens gaan·kijken op welke manier anderen het doeno Anderen die in vele gevallen nog het kwart niet be.zi tten van wat wij hebben, maar die wel middel gevonden hebben om dàttwat ze hebben zo aantrekkelijk mogelijk naar voren te brengeno· Wij nemen aan dat meer dan één Gentenaar bij een vacantie in het buitenland zal getroffen zijn door bepaalde zaken en zekere vergelijkingen zal gemaakt hebben met eigen stad~ Maar als er dan bepaalde vaststellingen gedaan worden, waarom dan ook niet meteen er de les uithalen en toepassen tot eigen voordeel? Wat is het in Gent dat jaarlijks tienduizenden vreemde toeristen aantrekt? Is het omdat wij een nijverige industriestad zijn? Wel neen I Omdat wij in het binnenland gelegen, toch een bloeiende zeehaven bezitten? Evenmin 1 ·

î.89e

Daar komt een toerist niet naar kijkene Van dergelijke ele..: menten gaat niet de minste aantrekkingskracht uit; Hij komt hier omdat wij een stad zijn met een·· rijk hls toEisch verleden en omdat op zeer talrijke plaatsen de overblijfselen van dit verleden bewaard gebleven zijn, ziJ het dan ook dat reeds te veel andere getuigenissen achteloos èn zonder de minste noodzaak vernietigd werdene Hier kan hij nog eens komen dromen en .terloops meehelpen aan de verdere bloei van de fotografische industrieo Hier vindt hij een ·"waterstad" met Leie 1 Lieve en Scheldeo Veel andere steden zouden zich gelukkig achten moesten zij ook maar één waterloop hebben om het stadsbeeld wat op- te fleuren en er een speciaal cachet aan te geveno Wij bezitten veel troeven, maar spelen wij die wel uit? Een allereerste vereiste is natuurlijk dat wij ons terdege bewust worden van het enorm economisch belang van het toerismeo Op dat gebied denken wij nGg te veel en te uitsluitend aan "industrie"o Wanneer een ni.euwe fabriek zou kunnen aangetrokken worden. die 200 man personeel tewerk stelt, zou dit beschouwd worden als een zéér groot succes en zou men bereid zijn er heel wat geld tegen aan te gooien om dit resultaat te bereiken~ Maar wij hebben nog nooit horen- spreken van een budget of van subsidies voor het aanl~ggen van een toeristische infrastructuur waar wij een nijpend gebrek aan hebbeno Een goed uitgebouwde "toeristische industrie" zou aan enkele duizenden mensen ter plaatse aangenaam werk kunnen verschaffeno En vergeten wij het niet, het is een branche die in volle expansie is en het zal blijveno Hier kan niet, zoals elders het geval is, door steeds verdere au tornatie al tijd maar meer en m.eer arbeidskrachten-uitgeschakeld· wordeno Een talrijk personeel zal steeds nodig blijven en gans de bevolking zou profiteren van een bloeiende toeristische industrieo Maar het is niet met slogans dat WlJ er komeno Zo bvbo wordt hier nogal gemakkelijk gezegd, geloofd en herhaald: "Gent, Bloemenstad"., Maar is dat wel z<!> 7 Het is nog niet omdat het belangrijkste deel van de bloementeelt geconcentreerd ligt ~n de gemeenten rond Gent, dat Gent zélf daarom een bloemen- • stad is.· Evenmin omdat hier om de 5 jaar Floraliën gehouden wordene Is het u nog niet opgevallen dat er in sommige Zwitserseen-Duitsedorpjes meer bloemen te zien zijn dan in gans de stad Gent? Dat de kleinste huisjes daar letterlijk uitpuilen van de bloemen? Wij willen niet ontkennen dat ons Stadsbestuur pogingen doet om de reputatie "bloemenstad" eer aan te doen door het plaatsen van vele honderden bloembakken en het leggen van bloementapijtene En het verdient daarvoor zeker alle lof, maar dit is niet alleen een zaak van het Stadsbestuur maar gans de Gentse bevolkingo Kent u in onze stad veel particuliere huizen die versierd zijn met bloemen?

190 •

Wij niet! Wij vragen ons af of daar geen mooie taak wegge·regd is voor onze Dekenijeno Waarom niet jaarlijks een prijskamp inrichten voor de mooist bebloemde gevels? Wij zijn er van overtuigd dat vele organismen en verenigingen direct bereid zouden gevonden worden om prijzen te geveno Wij hebben de indruk dat onze Dekenijen nog ander nuttig werk zouden kunnen verrichten bij de sensibilisatie van onze bevolking voor bepaalde zaken waar zij blind voor geworden iso Wij denken bvba aan onze oude uithangbordeno Vroeger hadden vele neringdoenden typische uithangborden die vaak zéér kunstig gemaakt wareno Er bestond een zekere wedijvero Men was fier op zijn uithangbord dat meteen zijn handelsmerk was, men trachtte zich te onderscheiden van anderen door het zo mooi mogelijk te makena Dit gaf een speciaal uitzicht aan vele huizen enooo was een uitstekende vorm van publiciteito ·In heel wat buitenlandse steden waar een aardig stuivertje verdiend wordt aan toeristen is dit een treefje dat consequent uitgespeeld wordto Sommige straten krijgen daar een· speciaal en zeer aantrekkelijk cachet, alleen al door de zeer diverse en gevarieerde uithangbordeno Wat zien wij daarentegen in bepaalde winkelstraten in Gent? Hopeloos banale, uniforme glazen of plastic bakken die de pretentie hebben voor uithangbord te willen speleno Zelfs het lettertype is overal hetzelfdeo Het is om bij te schreien! Wij dachten dat een neringdoende er belang bij had zich te w-illen onderscheiden van zijn concurrentene Hier wensen ze op;... genomen te worden in de amorfe, anonieme massao Een ander punt dat onmiddellijk treft {n talrijke buitenlandse steden is de grote eerbied die men daar opbrengt voor de bomeno Daar schijnt men ten volle het belang van de bomen in het stadsbeeld begrepen te hebbeno Men kan er de practische toepassingen zien van de boomchirurgie en van de moei te die' m.en zich daar getroost om één boom te redden (wat dan zeer vaak nog lukt ook)o In bepaalde Duitse steden zijn wij gereden door de voornaamste verkeersader die afgebakend was do6~ 2 rijen prachtige, oude bomert~ Het is dan dat men er zich ten volle rekenschap van geeft dat het totaal overbodig_ was al onze mooie, lommerrijke lanen (Albert, Groot Britanië, Martelaars, Rooigem, Cita?el, etco) op te offereno Toen· onlangs aan een groep Fransen. die hier verschillende weken verbleven hadden gevraagd werd wat ze van onze stad dachten, antwoordden zij dat zij Gent wel "somber en grijs" vonden en dat zal dan wel verband houden met het voorgaandeQ Trouwens, bij de studies die-gemaakt werden ter gelegenheid van de wedstrijd "Gent Morgen"' is één van de punten die zéér schril naar voren gekomen is, het nijpend gebrek aan groen en bomen in onze stado

191.-

Bepaalde verschillen met andere steden treffen vooral wanneer men terugkomt in eigen stado Dit is Oomo het geval voor de "bezoedeling" van onze stad door de honderden reclameborden die hier overal te zien zijno En op dat gebied steken wij zelfs zeer ongunstig af tegen veel andere steden in eigen lando Daar waar men er elders angstvallig over waakt het merkwaardige dat men bezit zo gunstig mogelijk naar voren te brengen, "in reli毛f" te zet.ten, gaan wij op vele plaatsen ons stadsbeeld grondig bederven door het aanbrengen van smakeloze en schreeuwende publicitaire paneleno Wij kunnen best begrijpen dat een paar centen altijd welkom zijn in om het even welke stadskas 7 maar er zijn toch ergens limieten aan datgene wat de Stad aldus wenst te verkopene Eigen voorbeelden zijn helaas niet altijd strekkendo Zo vragen wij ons bvbo af of het nu absoluut noodzakelijk was vlak voor ons Gravensteen 2 lange palen in de grond te slaan, er een plakkaat met een lelijk grijnzend gezicht aan te hangen en daarboven dan vlug 4 affiches te plakken voor het Festival van Vlaanderen (met alle waardering die wij overigens voor dit Festival hebben)c Dergelijke fouten tegen de goede smaak zouden toch niet mogen gebeuren in een historische stad die de toeristen zo veel zou kunnen biedenooo en er zo veel zou kunnen achter verdieneno Voor wat de voorlichting van de toeristen betreft moeten wij eerlijk toegeven dat de laatste 4-talige brochure "Gent verwacht u" uiterst verzorgd is en op aantrekkelijke wijze onze voornaamste bezienswaardigheden voorstelto Het is prachtig werk dat perfekt geschikt is voor de tvvlugge toerist", maar diegenen die hier wat langer willen vertoeven en de zaken wat meer in detail willen bekijken, komen niet helemaal aan hun trekkeno Wat ons sedert jaren ontbreekt is een goede ge茂llustreerde gids van de Stad. Gent met een gedetailleerde beschrijving van al wat wij aan te bieden hebben, een korte historie van de stad (vooral geen geschiedenisles), uitgestippelde wandelingen met de benaderde duur (lange en korte) en wel te verstaan een alfabetisch trefwoordenregister die nutteloos en vervelend zoeken vermijdto 路 Geen enkele toerist zal er zich aan verwachten een dergelijk boek gratis te ontvangen en zal graag bereid zijn _(hij doet het elders wel) er een redelijke prijs voor te betalen& Het zou kunnen verkocht worden aan kostprijs of, waarom niet, iets onder de kostprijs (een bliekje smijten he~ft al dikwijls vele snoeken opgebracht)o 路 In deze geillustreerde gids zou ~en in geen geval mogen vergeten wat te vertellen over de mogelijke uitstappen in de omgeving van Gento Wij menen dat de aandacht van de toeristen er te weinig op gevestigd wordt dat zij gemakkelijk een weekje in Gent kunnen blijven en van daaruit zeer interessante uitstappen doeno

'----./

192 • Wij denken maar aan al het moai's dat te zien is in onze Leiestreek, de veel· interessante plekjes in de Scheldevallei, qnze niet zo ver afg~legen krekengebieden en polderlandschappen, de talrij)<e kastelen waar onze 3treek nog zo rijk aan is, een Donkmeer en - waarom niet - nabijgelegen historische steden (wij denken daarbij aan Oudenaarde)., Waarom zou het op toeristisch gebied niet tot een nauwe samenwerking kunnen komen tussen de Stad Gent en de Provincie Oost-Vlaanderen? Wij weten dat al deze zaken niet op één jaartje kunnen gebeureno Het voornaamste is dat er een mentaliteitswijziging komt en dat men zich aan de top gaat realiseren welke enorme economische mogelijkheden vooralsnog slechts op zéér minieme wijze .uitgebaat wordeno In afwachting is het zeer belangrijk dat wij er inmiddels angstvallig over waken niets te laten verloren gaan of zèlf te vernietigen wat toeristische waarde hsBftooo ~-

HeCo

* * * * * * * DE BOMEN OP DE KOUTER., De laatste tijd hebben wij in verschillende kranten weer foto(s kunnen zien van dode bomen op de Koutero Overal ongeve·~r hetzelfde commentaar: de bomen sterven door de ouderdo~ omd~t ze dan vatbaar worden voor -allerlei ziekten veroorzaakt door larven of gaslekkeno Zo ver de kranten~ Het is niet de eerste maal dat ons verteld wordt dat onze bomen _afsterven omdat ze aangetast zijn door de een of andere geheimzinnige ziekte,_mä.ar het fijne daarover vernemen wij nooito . __ __ TO'eri er verleden jaa.p een hele serie dode bomen op de Kouter geveld wèrden, w~rd ons verteld dat de aarde waarin ze stonden naar de LandbouwhogeschOol gedaan werd om te laten vaststellen wat de doodsoorzaak waso Wij nemen aan dat deze analyse inmiddels gebeurd moet zijn, maar hebben nooit ergens gelezen ~at nu het-resultaat waso Men spreekt wel eens van de olmenziekte, maar 'dit legt nog niet uit waarom onze beuken en onze platanen sterveno Nu wordt er gewag gemaalt van "gaslekken"o Nog zó- gek niet dat -idee van die gaslekkeno Wij waren aanwezig toen de bomen op de Kouter verleden jaar geveld ·werden en hebben met veel andere omstaanders kunnen vaststellen dat er bij het blootmaken der wortels een zeer sterke gaslucht waar te nemen waso Anderzijds heeft, eveneens verl(::!den jaar, een gasdistributiemaatschappij in het Brusselse een onderzoek laten d9en naar de doodsoorzaken van .de bomen~ Zij kwam tot de conclusie dat te Sint-Lambrechts-Woluwe gas de doodsoorzaak was ih "slechts" 20 %van de gevalleno In Ukkel steeg dit tot 40 %o De Dienst van het. Groenplan va·n het Ministerie van

193C! Openbare Werken heeft zich altijd zeer sceptisch betoond nopens de geloofwaardigheid van deze cijfers·ó Waarom?. Omdat niettegenstaande het feit dat er 13 andere doodsoorzaken vernoemd werden, deze Dienst heeft kunnen vaststellen dat·de plotselinge massale boomsterfte in onze steden precies overeenstemt met de invoering van het aardgas in ons ·lando Het mecanisme van deze actie is trouwens voldoende bekendo De Dienst van het Groenplan beschikt over een sp~ciale meetapparatuur die toelaat vlug en nauwkeurig het gehalte van methaan in de aarde te bepalen, methaan wijst immers op de aànwezigheid van aardgaso·Deze apparatuur staat ter beschikking van de gemeenteno Zou het geen goed idee zijn moest ook ons Stadsbestuur gebruik maken van deze geboden gelegenheid om systematisch de plaatsen te laten uittesten waar onze bomen staan te sterven? De Ministeriële Diensten herinneren er aan dat de instructies van een omzendbrief van 2 maart ~931 nog steeds in voege zijno Daarbij worden de gasdistributiemaatschappijen verplicht een permanente controle uit te oefenen op hun leidingen in de steden~ Bovendien moeten zij alle schade veroorzaakt door gaslekken volledig vergoedeno Wat nu met onze bomen op de Kouter? Sommigen vinden dat deze bomen maar best direct kunnen gerooid worden om ze te vervangen door nieuweo Sinds vele jaren wordt ons verteld dat de Stad in 1962, ~30 olmen aangekocht had om deze op de Kouter te vervangene Ze zouden bestand zijn tegen de olmenziekte (maar niet tegen aardgas) en op De Pinte staano Wij hebben dan toch wel even verbaasd opgekeken toen verleden jaar een·.· aan tal vervanging solmen geplant werden o irJi j hebben deze boompjes eens van dichtbij bekeken en zijn toch wel een beetje geschrokken door hun zeer infantiel uiterlijko Als dit bomen zijn die minstens !.1 jaar oud zijn en wanneer zij met hetzelfde tempo blijven verder groeien, dan vrezen WJ.J dat zij tot volwassenheid zullen komen op ''het einde van de 2l.e eeuwo Wanneer al de bomen ineens zouden gerooid worden, dan lijdt het geen twijfel dat onze Kouter zou herschapen worden in een van de meest kale en troosteloze plaatsen van Gento Bovendien zouden de architecturale fouten die er de laatste jaren bedreven werden en die nu nog een klein beetje verdoezeld worden door de hoge bomen, pijnlijk schril naar voren komeno Zou het indeze condities niet beter zijn de bomen slechts te vervangen naarmate ze werkelijk afgestorven zijn? Inmiddels zou het goed zijn dat wij afstand deden van het vroeger steeds ingenomen standpunt, nlo: zieke boom= dode boomc Dit is niet waar! Zieke bomen kunnen in de meeste gevallen behandeld worden, maar de wil om dit te doen moet natuurlijk aanwezig zijno En wel te verstaan, als er vastgesteld wordt dat er ergens lekke gasleidingen zijnmOet ONMIDDELLIJK het nodige gedaan worden om daaraan te verhelpene

o194o Van ons medelid Iro André MERrrENS ontvingen WlJ een persnota over het Gentse metro-probleemo Zonder zelf partij te kiezen laten wij deze nota integraal volgen omdat wij denken dat zij een interssant element vormt in deze complexe kwestie en omdat zij een visie weerg.èeft die wij slechts zelden in onze pers vermeld zageno WAAROM EEN GENTSE SMALMETRO? Sommigen denken dat Gent helemaal geen metro vandoen heeft om zijn prangende verkeers~oeilijkh~d~~ te kunnen oplosseno In eén kommentaar op het lied "Gent Morgen" leest men: "Metro's. zijn over:Ooàig als de trams,. niet meer gehinderd worden door autoso Trouwens, in Parijs lost de uitgebreide .met·ro het verkeersprobleern niet op" ( cf o Ghendtsche Tydinghen ddo So1973) Dat is een primitieve vizie van 'alleman te voet, zoniet per tram' welke noch in Parijs, noch in Gent houdbaar is~ Op het jaar 2000 gezien lijkt een Gents metrosysteem w8 haalbaar en zelfs noodzakelijk, indien het geen afbreuk maakt aan de meest elementaire kondities tot instandhouding ener aloude s~adskern di~ ~et gezond water, kunstpatrimonium en groen bewaard.en li~fst·verbeterd moet worden~ De sleutel van het sinds een halve eeuw steeds meer nijpende Gentse verk~ersprobleem is de oplossing die zal gegeven worden aan.hét.g~meenschappelijk verkeer, gelijktijdig ~et het verkeers-:.:-e:n desnoods parkeervrijmaken van de stadskerno "Vijf minuten.politieke moed vanwege zekere gemeentebesturen zouden volstaan om alle autoverkeer te verbieden in straten met kommercieel karakter om ze aldus uitsluitend voor te behouden äan de voetgangers" o (minister,,J. DE SAEGER, aangehaald in 'Ghendtsche Tydinghen ddo SQ·1973). Dit gemeenschappelijk v.e.rkeer moet liefst onzièhtbaar blijven om een stadskern ongestoord aan de voetgangers te kunnen bezorgeno Een toekomstvizie moet zich niet inspireren van ouderwetse mëtodes, maar.de meest konfortabele massatechnieken aanboren eri vooral gebruikeno · · "Wij hebben de indruk- ·en hopen oprecht dat wij ons daarbij niet vergissen - dat er iets in de goede zin aan het roeren is· te Gent" leest men_ in. 'Ghendtsche Tydinghen van mei 197 3o o

Bekommerd om het Gentse ·kunstpatrimonium - hoe verwaarloosd ook, alhoewel uniek in Europees verband- en teneinde te voorkomen dat het gerestaureerde Pand ( vooral met zijn ondie~~ funderingen), de kommerci~le Veldstraat-achterb~~ou.wing, de kaaimuren va:.n Predikherenlei, Graslei en Koornlei (naast andere), de StoMichielsbrug en de.helft van de Breydelstraat aan het sedert enkele jaren geplande klassieke metr6type ~oude~ fen o~fer vallen, ontwierpen enkele deskundigen - bij gelegenheid van de Internationale Ideeënprij skarop 'Gent I\lforgen" - een uitvoeringsprojekt van smalmetro (met normale voertuigen) die meteen goedkoop en van

195& aard zou z~Jn alle mogelijke bezwaren van.stedebouwkundigen, architekturalen, estetischen en archeologischen aard te voorkomen .. Ziehier de tekst welke terzake verscheen in het verslag nro 265~837, dd .. -15 oktober 1971: "Stedelijk verkeer (trams en metrolijnen) .. Met minder dan180m2 oppervlak vervoert één tramstel zoveel reizigers als ·1o .. ooo m2 private voertuigen, volgens ir .. G .. WEYNS en dhr .. L .. KOEKLENBERG (cfr .. Ingenieursblad van mei 1.964) .. Het ontruimen van de stadskern, door middel van gemeenschappelijk vervoer, is onontbeerlijk .. Om die reden werd reeds één voorstel van premetrosysteem in rivierbedding uitgewerkt, waarvan de lijn 4 van St .. Pieters naar Muide weldra zou kunnen uitgevoerd worden, indien enigzins verantwoord .. Het gebruik van de rivierbed~ing over de volle breedte biedt ernstige bezwaren, zowel voor instandhouding van het ganse stadsbeeld (waterlopen) als inzake behoud van het enig kunstpatrimonium langs Predikerenlei, Graslei, Koornlei, Breydelstraat en Lievekaaio "Daarom stellen wij, naar het voorbeeld van Londen en Hamburg, liefst metro voor onder de rivierbedding ...... maar dan zo smal mogelijk .. De vier metrolijnen (eventueel premetro) zouden vertrekken van de belangrijkste verkeersinvalpunten en zich driehoeksgewijze vervoegen bij de stadskerno "Als iedere lijn minstens één zijde·van de driehoek ABC volgt, zijn alle richtingen bereikbaar met één overstap .. De voornaamste driehoekspunten liggen bij het huidige Justitiepaleis (punt B), de Vrijdagmarkt (punt A) en het Van Arteveldeplein (punt C bij de St .. Annakerk) .. Een uitgebreid parkingsysteem wordt langs de metrolijnen koncentrisch aangelegd, nabij de grote ring meesb en bij de stadsring natuurlijk ook, maar liefst niet binnen de toeristische stadskern .. De parkings bij de metrostations van de kleine ring (thans in uitvoering) moeten iets nader bestudeerd worden"o Het verslag nr .. 731 .. 741, dd .. 15 oktober 1971 verschaft meer uitleg terzake: "Dit metrostelsel, uitgebouwd naar de voornaamste invals- en uitvalspunten, sluit aan - zoals dit van Antwerpen- op een rationeel uitgebouwd net van parkings die koncentrisch aangelegd zijn langs de grote ring, langs de kleine ring en zo vlug mogelijk tussen of nabij de stadsring (voorstel S .. R .. O .. ) en de toeristische ring (door ons uitgewerkt omheen de oude stadskern) .. Gezegde stadsring moet in fine het verkeer opvangen dat, wegens een overdreven nabijheid van autoweg E3 langs het Zuidpark reeds binnen de klei'ii:'ering naar de stadskern binnendringt en dreig·t onhoudbare verkeersmoeilijkheden te scheppen .. Het wordt nog erger indien een snelwegenkompleks van 1.0 km in rivierbedding met 43 in- en uitgangen, zoals door de Verkeerstechnische Dienst van Openbare werken voorgesteld en waarvan de kostprijs de 7_~5 __ miljard frank _ nade.r_:t, uitgevoerd wordt ..

t96a

Een deg.elijke stadsring kost amper :1 7.5 miljard frank voor een lengte·van s,s km met vier banden (2·x -.2) van 3,5 men twee voetpaden van 1 1 5 m iedere Bij de toeristische ring kan verondersteld worden dat alle verkeer eindelijk gestopt en geparkeerd iSooo "Een laatste moeilijkheid schuilt in het eigenlijk realiseerbaar metrosysteem: in rivierbedding, onder de straten of onder de waterlopen in 'tube' zoals te Londen en Hamburg of iets anderso Na langdurig beraad met uitstekende specialisten z~jn wij de mening toegedaan dat, ,ofwel een dubbel •tubesystem' onder de waterlopen of "straten, zoals te Londen (hetgeet:l tamelijk duur ~ast), ofwel een speciaal SMALMETROSYSTEEM van boven elkaarliggende metrosporen in rivierbedding of onder de straten (tamelijk goedkoop) met prefabelementen te verkiezen valt, omdat absoluut moet vermeden worden het aloude Gentse stadsbeeld, zo kommercieel als toeristisch, enige trouwens onherstelbare schade te berokkenen door een systeem dat in rivierbedding overdreven breed en diep ligt en bijge.volg katastrafale gevolgen zou hebben voor dit stadsheelde ."Het metrosysteem, waarvan wij schets,en en uitvoeringsmetode (door middel van diepwandenfundering,· thans algemeen gekend en beproefd) prezenteren, biedt. werkelijke mogelijkheden en valt goedkoop uit .. Het zou ··200 ·miljoen per km kosten voor de .normale tweeverdiepenlijn .. Bij het 'vlechten' naar de krU-isingen van de verkeersdriehoek wordt'2% helling toegepast, wat niet overdreven is, maar praktisch nogmaals de kosten reduceert. Er wordt gebruik gemaakt van korte transportstellen (2 à 3 voertuigen), gezien de beperkte agglomeratibe-be.volk~ngo Ook worden er tamelijk nabije metrostations aangelegd, waarvan de kaaimuren boven ~lkaar uitgebouwd zijne Inuitgang van de voertuigen liggen q.an verschillende zijde, ·zodat in- en uitstap vergemakk~lijkt ·zijno Het bovenste verdiep. van deze dubbele metrolijnen en kruispunten wordt vrij <j'ehouden, bij voorbeeld voor leidingen en voor shopping bij de driehoeksknopen"o

Het past eraan te herinneren, bij het openstellen van het eerste deel van de prachtige restauratiewerken (programma van ~0 x 20 miljoen fr) aan het Pand, dat gezegd smalmetroprojekt onbaatzuchtig uitgewerkt werd wegens de b~kommering dit gebouw en zoveel andere .te beschermen tegen de rampzalige gevolgen van het sedert jaren bestaande normale ( te':.hreed voor Leiebedding en -kaaimuren) M.. IoVoGe-premetroprojekt, waarin zelfs een voetgangersbrug (en een bunker?) onder de St. Michielsbrug voorzien was! .

197e HITLERKRUISEN IN DE SINT-BAAFSABDIJ Een amusante Anecdote Een bladzijde boeiende geschiedenlso Halfjuni 1939o Het schooljaar loopt op Z1Jn laatste pootjeso De proefwerktijd behoort gelukkig tot de voltooid verleden tijdo Niet alleen voor de naar spel en ravotterij hunkerende jeugd, maar wellicht nog meer voor de meesters en "juffro's" die graag gedurende een paar weken "uit de jongens" zijn, jongens in de oeroude betekenis van het woord kindereno Van leren komt niets meer in huiso Hoe zou het kunnen? Het weer is schitterend en iedereen spreekt van zee, zand en zono De nog resterende dagen worden dus pedagogisch en methodologisch en psychologisch gevuld met opruimen, spelen binnen en buiten het klaslokaal, met picknicken op het speelplein dat toen nog naar Cnudde genaamd werd, met wandelingen naar Mariakerke of Zwijnaarde, met een reisje naar de kust of de bosseno En, vergeet het nie+·, met min of meer opgelegde bezoeken aan historische geboUwen~ · Aldus gebeurde het op·een van die junidagen dat twee onder.wijzers ~espectievelijk van het Sde en het 6de leerjaar, naar de gewezen Sto-Baafsabdij trokken om hun mannen eens terdege met Gents oudste verleden te confrontereno En de .~iefhebbers naar ·hartelust kiekjes te laten nemeno· ~n de eetzaal of refectorium waren er beh~lve d~ bèkende rij-

ke·verzameling grafzerken zoveel andere dingen om diezelfde fantasie te voeden: het merkwaardig grafmonument met zijn liggende beelden (gisanten); de grafsteen van Hubert vari .Eyck; de populaire Stenen Man van het Belfort (later overgebracht naar het Sekreet van het Belfort)o Gelegenheden te over, zou ik menen, om u de ogen uit hun kassen te kijken! Terwijl een der heren ijverig bezig was aari een groep jongens alles te vertellen over dat vierkantig stenen blazoen -hier is een meter, Jan, wat zou zo'n zijde wel kunnen meten? Wat ! .1 1 70 m! -dat bij de herbouw van de Sint-Claren-, alias Keizer-, ·alias Brusselse Poort in 1524 in de gevel van die stadspoort ingemetseld werd, u weet wel met de wapenschilden van het Keizerrijk, van Vláanderen en van Gent die erin gebeiteld zijno En met Karels zinspreuk PLUS OULTREo En vooral met die majestueuze Maagd van Gent de Gentse Leeuw liefkozend, hadden enige wat meer ondernemende leerlingen er de voorkeur aan gegeven op hun eigen houtje wat te gaan rondneuzeno Op zeker ogenblik stevende een van onze jeugdige ontdekkings-

198o reizigers in spe, ha;lf stoutmoedig, half schoorvoetend naar zijn meester die al niet minder ijverig liep rond te neuzen ... - Meneer, daar liggen twee hitierkruisen op de grond! Meteen speelde een uitgestrekte arm voor wegwij.ze:ço Met·het gevolg dat 's meesters blik zich gewillig liet leiden naar een vijftal neergehurkte jongens die tegelijkertijd iets op de grond en het naderend tweetal in de gaten hielden ... - Kijk, meneer, hier is er een en daar is er nog een! Die drommelse kwajongens vertelden warempel de waarheido Een waarheid_die meneer, wat ·hemzelf betrof, gerust mocht vertalen in onpekendheid, ja1 in onwetendheid, want wat die "op de grond liggende kruisen" had de man nog nooit van zijn leven horen spreken . . - Ik vermoed dat jullie mij met een lang-e resem vragen gaan overstelpeno Dat kan hier bezwaarlijk, vooreerst omdat de tijd ons ontbreekt, maar ook omdat jullie karneraden aan de andere kant van de zaal evenveel recht op informatie hebheng Wat enkelen alvast kunnen doen is zorgvuldig noteren wat op dat etiket daar geschreven staato Kortom er werd ver?amelen_ geblazen, het ontdekt-e goedje door de ganse bende in het vizier genomen en beloofd op Jantje's ontdekking terug t~ komen, doch in de klas waar bord en krijt en wellicht illustraties een helpende hand konden uitstekeno Inmiddels was het inderdaad hoog tijd geworden om op te karren ... Inderhaast nog een paar (historische) kiekjes gemaakt (waterput) en ' t sein tot de terugtoch geblazen. In,_ dezelfde sl agorÇle waarin_ het· gezel schap gekomen was ging het nu schoolwaarts, aan de kop van de rij meneer nr . . s, aan de staart meneer nro 6 ... Onderweg gebeurde gelukkig niets noemenswaard doch eenmaal te~ bestemming aangekomen had meneer 6·aan zijn collega een b~langrijk nieuws te meldeno Dit deed hij op de speeipla~ts terwijl de jongens in koor zaten uit te bl~?eno -Je Geo'ke.Bo{1) heeft weeral eensopzijn praatstoel gezeteno Gedurende heel de weg naar huis h_ad hij het over het getal met die kruiseno·Hij en zijn twee onafscheidbaren sloten de rij zodat ik zonder enige moeite Geo~ke's redevoering van a tst ~ --~ · : ._ ·..' kön opvangeno Heel onlan-gs had Hitler, vç:>or· de gelegenheid zonder snorretje en ha~rbles, slechts vergezeld van een paar heel hoge pieten een rondreis gemaakt door ons land .. In het allergrootste geheim, dat zie je van hiero Natuurlijk waren het Ylaamssprekende gidsen· die de· leiding van de expeditie had_deno Volleerde spionnen, zeg! Achtereenvolgens bezocht~n ze de Stc-Baafskerk, bf'stegen ze het Belfort, doorliepen ze van onder tot bov~n het Gravensteen .. · Zonder twijfel zouden ze daarop de stàd verl-aten hebben ware het· niet geweest dat Hitler himself beval nu ook eens de Sto-Baafsabdij te gaan verkennenc, Waarom? Omdat zijn verre voorvader Karel de Grote daar ook eens gepleisterd hado

199e

De kennismaking met die oudste stenen getuigen van Gènt had Hitler zodanig behaagd en voldoening geschonken, dat hij zijn gevolg het bevel gaf· er zo vlug mogelijk voor te· zorgen dat · z~jn geli~fd stempel op een·van die stenen ge~rukt werdo Nauwelijks had het gezelschap het land verlaten of. drie van Adolf getrouwste en sluwste spionnen maakten van de nachtelijke duisternis gebruik om met valse sleutels de abdij binnen te sluipeno Het slot van het verhaal is gemakkelijk te radeno Aangezien hun opdracht tot in de puntjes voorbereid was, was het voor de mannen een koud kunstje regelrecht naar de eetzaal te stappen, wat van een oeroude mozaïekvloer overgebleven was op te zoekeno Met fijne beiteltjes kapten ze twee van de talrijke tegeltjes uit om in de aldus ontstane putjes twee meegebrachte met hitierkruisjes versierde steentjes te metseleno . Even geruisloos als ze gekomen waren vertrokken de geheimzinnige bezoekerso Natuurlijk zonder het geringste spoor achter te lateno Behalve Hitlers stempelsooo Meester 6 had genoeg vernomeno Geen wondé~ dat hij (diepzinnig) mediterend het laatste stuk van-de wandeling aflegde"·· Om uit de gewoonte niet te gaan, doch vooral omdat_belofte schuld maakt, werd in de klas over het Sto-Baafsbezoek ijverig nagekaarto Daarbij werden heel wat historische pe~sonages voor ' t v~etlicht geroepen: de heiligen Amandus, Bavo en Macharius; Karel de Grote; de Noormannen; Keizer Karelo Wat de door de jongens ontdekte steentjes betreft werd eraan herinnerd dat de erop getekende kruisjes haak- of hakenkruisjes heetten en niet hitierkruisjes zoals men ze vaak placht te neemeno Ook .dat di~ kruisjes voor een groot aantal volkeren het zinnebeeld waren geweest van de levenwekkende zon, van de eeuwige nooit stilhoudende beweging, van de hoop op toekomend geluk en voorspoedo Dat de Indiërs uit Brits Indië ze reeds meer dan 6000 jaar geleden kenden (Swastika)o Dat China, Japan, Perzië, Egypte, Noord-, Centraal- en ZuidAmerika, Ijsland en vrijwel alle Europese landen ze, het een vroeger_dan het ander, 6f als heilaanbrengers, 6f als gewone versieringselementen aanwenddeno Dat de mens hier of elders geen voorwerp te waardeloos of te precieus achtte om de kruisen erop aan te brengen: gegrift in de rots, gehouwen in de steen, gesneden in het hout of het ivoor, gebakken in de aarde, gebord~urd op kledingstukken of op altaar- en andere kleden, ge?lagen in penningen en munten, gebrandschilderd of geïncrustreerd op vloertegeltjeso (Sedert qe dag dat ze door Nazi-Duitsland brutaal misbruikt werden, eerst als partijkenteken, daarna als nationaal symbool, zag men ze praktisch op alles en nog wat aangebrachto Natuurlijk op vlaggen, vaandels, standaarden en wimpels; ook op muren en op voeren vliegtuigen; in ontelbare massa's op_armbanden

200o -en op postzegelso. Wat voor gevolg had dat het onschuldig haakkruisje in een discrediet viel, zo onverwoestbaar:dat zelfs de catastrofale ineenstorting van het Derde Rijk niet vermocht daar iets aan te veranderen)o Wellicht nog uitvoeriger handelden meneren 5 en 6 over de vindplaats van het stuk moza~kvloer in kwestie: het Serbraemsteeno Deze in de ~3de eeuw opgerichte woning, de hoek vormend van de Onderstraat en het Werregarenstraatje, dankte haar naam aan een lid van de patriciërsfamilie Braerna Een naam die voor de jongens geen onbekend begrip waso Hadden zij al niet gehoord van de Braempoort (later Brabantpoort) en de Braemgaten met zijn watermolens~ Niet alleen dat er Braemen op de twee schepenbanken gezeten hadden, in 1305 was een onder hen, meester Henricus "clericus consilii" van die schepenbankeno Dezelfde bracht het in 1309 tot consiliarius domini Roberti (graaf Robrecht van Bethune alias _de Leeuw van Vlaanderen)o Precies 10 jaar daarop benoemt dezelfde graaf onze Braem die nu de titel draagt van legurn professor ..cano.nicus Tornacensis, tot bestuurder van het Groot Begijnhof (2)o Het schijnt dat het Braemsteen er een was van het stegertypeo Wanneer die steger weggebroken is weet ik nieto Bij is alleszins op het plan van 1534 niet te bekenneno Ook niet op de 14de-eeuwse afbeelding uit de verzameling Goetg·ebuer, afbeelding die opgenomen werd in de Messager des Sciences, in De Potter·sy··,,Gent" en in Schoormans studie ( 3)" De woning --veranderde meermalen van naam alhoewel die van Braemsteen nooit in het vergeetboek geraa~tea In 1362 spreekt men van Wulfaerd-Vilainsteen, naar de naam van de toenmalige bewoner van het huiso In het bezit gekomen van de Tollins of Tolnins werd een gedeelte ervan het eigendom van Jan de la Kethullea Van een ander (minder) gedeelte genoot het Alijnshospitaal een rente van 4 ponden parisiso Een volgende eigenaar (in '1485) was Meester Philips Wielant ·(4), voorzitter van de Raad van Vlaanderen en auteur van bel~ngrijke

jurid~sche

w~rkeno

In de 16de eeuw is het steen bewoond door vander Gracht bijgenaamd Schardauo Vandaar een nieuwe naam voor het oud gebouw: Huis van Schardauo In 1623 werd er het wezenhuis (voor de Blauwe Meisjes) in ondergebrachte Dit wezenhuis kreeg in 1685 een nieuwe (Renaissance-)gevela Alleen het gedeelte van de gelijkvloerse verdieping bleef bewaardo Het gebouw werd met de grond gelijk gemaakt in 1902-03 om plaats te maken voor het Laurent-Instituuto Van het oude steen is behalve de pijlers van de zgo krocht niets overgebleveno En behalve de tegeltjes waarover we het reeds hadden en waarover we het nog zullen hebbeno

Nog iets over het Werregarenstraatjeo Tegenwoordig is dit straatje kant Onderstraat gedeeltelijk overbouwde Oorspronkelijk was zulks niet het gevalo Zowel het uiteinde Onderstraat als het uiteinde Hoogpoort kon afgesloten worden door middel van poorten waarvan de sleutels bewaard werden (in 1368) door Jan Tollins (Braemsteen) en door Vrank de Vos, bewoner van het Wighanenhuys (Hoogpoort)o Het Werregarenstraatje werd in de 17de en 18de eeuw ook wel Blauwmeiskensstraatje genoemd!;~

Over de helden die we ter gelegenheid van ons Abdijavontuur leerden kennen nog een enkel woordo Een van de twee onderW~Jzers kwam ruim '15 jaar geleden op een tragische wijze aan zijn einde7 hij overleed nlo in zijn klas een paar minuten voor schooltijdooo in de armen van zijn collega en vriend, meneer 6o Het welbespraakt Geo'ke studeerde de rechten, was tot voor enkele jaren verbonden aan de Gentse Balie; bekleedt nu een begeerbare plaats in de hoofdstad als rechtskundige raadgever van een belangrijk instituuto Mogen we om te besluiten even terugkomen op ons fragment mozaïekvloer en vertellen wat we uiteraard aan de nochtans weetgierige jongens niet konden of wilden vertelleno Genoemd fragment heeft de vorm van een rechthoek; de pudding zelf meet 1 7 55 m op 0 7 65 mo De ongeveer 0 7 L0 m brede cementen lijst niet meegerekendg Zoals reeds gezegd, ~ in 1939 het ding op de grond,. om precies te zijn bovenop een andere, grotere vlqer, als ik het goed voor heb de :eaudelovloero Tegenwoordig kunt u het stenen document zien staan leunend tegen de muur op het eirtde van de zaal, ·op eén paar schreden van de tegen dezelfde muur geplaatste grafzerk van Hubert van Eycko De pudding is samengesteld uit vierkantige. (5 7 5 cm) en driehoekige (halve vierkanten) vuilgele of roodbruine tegeltjeso Op sommige van de bruine steentjes is een versiering aangebrachto Die versiering kan zijn van een bladmotief, een fabelachtig gevleugeld dier, een geometrische figuur, een lelieo Op een tegeltje herkent men een scherpgetekend mannenhoofd (5)o Menig tegeltje vertoont de sporen van slijtageo Alhoewel het fragment veel te beperkt is om een precies idee te vormen van de natuur van de volledige vloer, wijst alles erop dat deze tot een ruim vertrek moet behoord hebbene In.derd~ad heeft de versiering van de vloer ~n hoofdzaak bestaan uit een rozetachtige compositie bestaande uit minstens één ringo Die ring- breedte.0,43 cmo- die op het stuk vloer duidelijk te onderscheiden is, is grotendeels gevormd uit versierde tegeltjeso Als de '13de-eeuwse kunstenaar in de Braemvloer een "rosace" legde, deed hij niet meer dan een mode volgen die een zekere verbreiding gekend heefto Denk in dit verband maar terloops aan de waarlijk mooie vloer die eeuwen lang in

202. de kapel van het Zwarte-Zustersklooster (hoek OnderbergenZwarte-Zusterstraat) versierde (uitgebroken op 11 fepro 1885) en op de niet minder s\::hilderachtige mozaïékvloer hérkomstig uit de Baudelooabdij, reeds vernoemd ( 6 )'~ In tegenstelling met de gele_ eri brUine Braemsteentegeltjes die alle-·van hetzelfde formaat zijn bestaat de Eaudelevloer integendeel uit grote en kleine vierkan~ige en driehoekige steentjes ( 6 cm en 3 cm)o Geel, bruin en zwart wisselen af met yeel groeno Leeuwtegeltjes wedijveren ~et lelieteg~ltjes terwijl een rijke verscheidenheid van blinde en versierde vierkantjes (géometriscne en aan de fauna ontleende motieven) meestal af geboord met een nauwelijks anderhalve mm br.eed geel .. lijstje ervoor zorgen dat het stenen tapijt mag gezien wordeno ·Noch de vloer van Baudelo, noch die van de Zwarte Zusters, noch de andere bewaarde vloeren-bevatten haakkruistegeltjes\2 Laten we nog maar eens die van de Braemsteenvloer bekijkeno Een ontdekken we aan de buitenste boord van de ring, het andere aan de onderste boordo Het spreekt vanzelf dat de "rosace" er meer geteld heefto Omdat de haken van de kruisjes links van de gekruiste benen geplaatst zijn, noemt men het kruisje linkslopendo In tegenstelling met zijn spiegel. - ··beeld dat rechtslopend noemto (Zoals volx xxxx . . men . x x doende bekend is, was h~t het rechtslopend haakx x ·xxxxxxx kruis dat de Nazi's uitgekozen hebben om als x x x x symbool dienst te doeno Rustend op een ba,sis. XXXX X. - zie afb~ - of staande op een van de vier punteno Om het even, of men in de loop van een zesduizend ·jaar verleden het hakenkruis gebruikt heeft zoals men andere kruisjes, sterretjes, geometrische vormen, voorstellingen van aller·hande voorwerpen, planten en dieren, en een ontelbaar aantal lijnenspel:etjes gebruikt heeft;· of men het gebruikt heeft als huismerk· of als koopmansm.erk, als sibbeteken of als meesterteken, als ersatz van een volwaardige handtekeni~g of als vervanging ervan .(het universeel kruisje van de analfabeet) of als meeloper van een handtekening; of men het als een doodgewone versiering aangebracht heeft op wapens, vazen of andere gebruiksvoorwerpen; of men het swastika (rechtslopend) genoemd heeft of swaustika (linkslopend), fyrfos (oud hoogduits),fylfot (Engo) 7 crux gammata (Latijn), croix gammée ( 7) of croix ·pattée alias pootjeskruis ( 8) , we staan gewoon versteld hoe ontelbaar groot de ·v_arianten zijn die zo vindingrijke als fijnz~nnige mensen eeuw na eeuw, hier zo goed als elders, van een eenvoudig maar toch sierlijk teken (inge)tje hebben weten te makene Leert de Braemsteenvloer ons dat de middeleeuwse kunstenaar het_haakkruisje als zelfstandig versieringselement wist aan te wenden, diezelfde artiest gaf er soms de voorkeur aan het kruis uit veel afzonderlijke blinde tegeltjes op te bouwen, met name met donkergek·l:eurde steentjes op een fond

203~

van bleke (witte)

steentjes)~

Van de Vlaamse schilder - of liever "Franco-flamand schilder" Melchior Broederlam 7 die Ooao te Ieper werkte van 1381 tot 1409 7 eerst voor Loctewijk van Male en daarna voor diens schoonzoon Filips-de Stoute, worden in het Museum van Dijen ·de 2 zijluiken bewaard van een altaarstuk dat oorspronkelijk bestemd was voor de grafelijke kapel in_de Chartreuse te Champmol (bij Dijon)o Te ieper uitgevoerd omstreeks 1392 wachtte Broederlam tot 1399 om de 2 schilderijen in hoogsteigen persoon naar Champmol over te brengene Een van de vleugels stelt de Boodschap en het Bezoek vooro Die Boodschap dient een$ van_dichtbij bekeken te worden want van de 3 interieurs die als decorum dienen voor de gebeurtenis, zijn er 2 waarvan de vloer.uitsluitend samengesteld is uit (linkslopende) haakkruisjes'bestaande uit 4 maal 9 hetzij 36 heel kleine donkerkleurige (zwarte?) xxxx tegeltjes (9)o xX X x XXX ' x x x xxxx xxxx We.komen te stellen dat haakkruisen niet xx x x x zelden aangewend werden voor het in het XXX X X xxxx lEven roepen van allerlei merken, huis-, handels- en ambachtsmerk~n niet in de laatste plaatse In het Bijlokemuseum (zie vitrines zaal Gentse neringen) berusten een tiental koperen platen met de namen en merken van talrijke Gentse en andere Goudsmeden uit de 15de eeuw en later: ".dit syn alle de ghene die syn ghewest deken ende ghesvorneooo" Als merken komen vooral sterren, lelies, vogels, harten, vrouwekoppen, maantjes-minne, windmolens, stormhelmen, geometrische vormen, enzo, enzo De plat~n die. de jaren ~454-1484 en 1480-1526 behandelen verdienen beslist onze belangstelling namelijk wegens het (meesters)mer.k van Adriaen Baudinso Op eerstgenoemde plaat is de naa~- voorafgegaan en gevolgd door telkens twee mooi getekende (rechtsloperide) haakkruisjeso Op de andere plaat is men wat zuiniger geweest aangezien daar slechts tweemaal één kruisje in het metaal geslagen werdeno _Gewed voor een stoopke lekkere uitzet dat menige lezer van mijn verhaal zonder een ogenblik te verwijlen hals over kop naar de Gandastraat zal rennen om die fameuze, ja mysterieuze Hitlerkruisjes - Geo 1 ke dixit - met eigen ogen te gaan bewondereno Helaas! de brave man zal zijn ijver met een ferme ontgoocheling beloond zien, want wegens de uitvoering van herstellings- en verbeteringswerken, die sedert eventjes januari 1970 aan de gang zijn en waarvan de beëindiging

204o nog niet voor morgen schijnt te zijn, blijft het dubbel poortje dat naar de refter leidt er een van hout, zoals de Fransman' zegto Wat betekent dat de -,bezoekex;- elke toegang tot de eetzaal, in· kwestie voorlci:>pig ontzegd isa Mag ik Snoecks sterrekijker geloven, dan zal die voorlopigheid reeds in april AaDo 1975 tot het V.erledenbéhoreno Die teg~ensl ag hoeft onze bezoeker in genen dele te ontmoedigeno Wel integendeelo · ER I"S INDERDAAD IN HET OPENLUCHTMUSEUM VAN DE ABDIJ _ZO ONTZAGLIJK VEEL MER~dAARDIGS, ZO ONEINDIG VEEL MOOISs ZO_ GEWELDIG VEEL LEERRIJKS TE ZIEN EN TE BELEVEN DAT EEN WANDEL~NG DOOR TUIN EN KOER IEDERE BEZOEKER MOET BEVREDIGEN VOOR.lili 1\LS ·HIJ ZICH DOOR DE SUPPOOST EEN GIDS (SPOTPRIJS ~0 F) LAf~T OVERHJ\.NDIGENe §§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§;§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§ Mo van Wesemael

NOTEN

1. D.e werkelijke voornaam en eerste letter van de achternaam van de knaap., 2o Oorkondenboek der Stad Gent, Register door Ao van Werveke, Gent, 1908 3o Robert Schoorman, Le Ryhovesteen et le Braernsteen, Gand, 1920o 4o Zoals de ouderen zich zullen herinneren had in juni 1942 een algemene en grondige ~ijziging van de Gentse toponiem plaatse Te dier gel~genheid~werd aan het gedeelte van de Onderstraat gelegen 'tussen de·Langernunt en de Borluutstraat de naam Filips Wielantstraatgegeveno Deze ongelukkige maatregel werd·na de oorlog·ongedaan gemaakto 5 ... Het is onmogelijk uit tè maken of de , "~op'.'. bedoeld is als

"portret" van een bepaald personage zoals dit in latere jaren het geval schijnt geweest te zijno Zie HoNicaise, Sourees d'Inspiration flamandes des Faienciers anversois, Jaarboek XXXe Congres Oudhéid- en Geschiedkundig Verbond, Brussel, '19 36 o 6.~ Zie afbeelding van de 2 vloeren in Atlas Gqetghebu,er, SAu 7o Kruis waarvan ieder bee9 een Griekse letter ~aroma -~s 8o De perpendiculair staande haken zijn vervangen door omgebogen lijnen(+ halve cirkelomtrekken); · .9o Afb~elding in De-~otische Schilderkunst;~JoM~Meulenhoff, Amsterdam, 1964~ · · ·

205"

VARIA • Op blzo 183 van Jg., 2 nr .. 9 september 1973 verscheen een mededeling in verbandmet zichtkaarteno Door een vergissing verscheen niet de hierbïjgevoegde teksto SUGG VOOR EXCELSIOR .. Ik had onlangs de gelegenheid een zeer homogene kaartenverzameling over Gent te onderzoeken, tussen 1898 en 1.900 :· gevormd, en heb ik enkele vaststellingen kunnen doen die onze lezers misschien zullen interessereno Deze kaarten werden door een Gentse dame verstuurd, die~:er ·aan hield aan haat correspondente de allerlaatste nieuwigheden met enig commentaar te bezorgen .. Al de poststempels waren zeer duidelijk en deze correspondentie brengt dus nog al precieze details over de activiteit van de uitgevers en namelijk de voornaamste Gentse leverancier, de papierhandelaar Albert Sugg, waarvan de winkel zich op de Laurent-plaats bevondo De zendingen beginnen maar op 19 september L898 .. Het schijnt dat Sugg toen nog niet kaarten verkocht met zijn eigen naam .. Tussen bovengenoemde datum en 30 oktober werden verstuurd: zeven maneschijnen (op blauw karton) met rode verklaring, waarvan drie R & JoDo, plus zes witte kaarten, waarvan twee het zelfde merk dragen .. Deze Duitse kaarten dragen op-de zegelkant alleen de melding "Postkaart" en vier stippell.ijnen (2 lange 1 _2 korte, de derde onderstreept) .. De andere kaarten zijn tweetalig: twee der blauwe kaarten dragen nog indicaties, in het Frans en in het Nederlands: Post-Wereld-Eendracht I België/ Aan het adres gereserveerde kanto Op 16 september komt te voorschijn de eerste kaart met in rood.vermeld, tegen het beeld en rechtstandig met de melding: "Verlag Albert Sugg, Gent", tweetalige keerzijde, drie lijnen tekst, drie stippellijnen, de laatste korter en ondergestreept .. Deze kaart is nog een Maneschijn, het vignet neemt de hoogste derde in beslag, met rode meldmng "Het Park"o Zij wordt gevolgd door drie kaarten van dezelfde type "De Visserijkaai", "Citadelpoort" (die, volgens het manuscript vernietigd zal worden in de week na de 26-10) en het Justitiepaleis .. Op deze kaarten wordt het woord Gent in fantasiedrukletters, gotische genre, gedrukt, die men op de zes volgende witte kaarten terugvindt .. Deze zendingen eindigen na 23 december, kaart Ra& JoDo "Schippèrshuis", om weer te beginnen in mei L899 .. In die periode, of vroeger, heeft MoSugg genummerde kaarten op zijn naam in verkoop gesteld (keerzijde: tweetalige tekst op drie lijnen, geen stippellijnen voor het adres)o Op de beeldzijde, nemen de vignetten, die groter zijn, bijna de helft van de oppervlakte in beslag; de teksten zijn in

~06.

het blauw en vergelijkbaar met deze van de gelijktijdige Nels-kaarten uit BrU?S:el, t .. t .. z .. "Herinnering aanooo" "in gotische fantasieletters, melding onder het vignet in rondschrift-imitatie, verticale merk in de linkse kant, en hier "A"Sugg, Gent, Reeks 33 nr.o c o " Wat· zeer eigenaardig is, in deze kaarten, is hun gelijkenis met de Nels-kaarten van dezelfde periode; volgens de catalogus van Nels, werd het reeksnummer 33 aan Gent toegekend, maar ik heb nog geen enkel van deze 33 met blauwe melding gezien met het merk Nelso Hier zijn twee stellingen mogelijk: ofwel heeft Sugg. van Nels bekomen dat de te Gent verkochte kaarten van Nels-fabrikatie het merk Sugg droegen, ofwel hebben Nels en Sugg beiden in Duitsland kaarten met ~un eigen merk laten vervaardigen., Dit type heeft echter niet meer dan zes maanden geduurd, daar op 26 september 18.99, de typografie weer verandert: de letters van "Gent" zijn deze die gebruikt worden op de kaarten R.& JcDo van het vorig jaar, de melding is in rondschrift, het merk is "Uitgever Albert ·sugg te Gent" en alles is in het rood .. Geen nummering op de dertien kaarten van dat type tuss€n 26-9-1899 en 20-2-~900 gezonden .. ~an januari tot maart ~900, drie verticale luxe-kaarten: in -het midden, rechthoekig zicht _gelitografeerd in een kader lnet naar binnen gaande hoeken, door een in reli_ëf polychrome motièf overkoepeld, met gouden en zilveren versieringen die de wapenschilden van België, Vlaanderen en Gent groepereno Verticaal en zeer bleek, het merk van de drukker "Lith .. Wolfrum & Hauptmann" in de linker beneden hoek "Uitgever Albert Sugg te Gent" rechts "Reeks 2 nr 1 (2 en3)"o Nieuwe verandering in mei 1900; de beelden nemen .de 3/4 van de oppervlakte in beslag; het merk onderaan is ,.Uitgever Albert}:. Stigg te Gent - nr .. o c " Rode teksten, di verse drukletters o Wij hebben de nummers·1.8· tot 23 en 25 tot 28 gezien; een nummer 29 met·.~texten in blauw.;...zwart met kleinere drukletters is de en"ï"ge tweetalige keerzijde van deze reeks He.t nummer 25 hierboven weergegeven is bijzonder interessant: volgens de met de hand geschreven tekst is het eerste rechter huis, met het uithangbord "Aan de pos-tzegel", de beroemde winkel Sugg; het onderste gedeelte ··dr:aagt .t•Geüllustreerde postkaarten" o Eind~lijk, tussen 6 en 26 oktober hebben de kaarten die de nummers 32 tot 66 van de reeks 1 dragen, een nieuwe rangschikking in de tekst in zeer kleine drukletters: metding/ Reeks en nummer/ een blanco/ Uitgever Albert Sugg te Gent, met perpendiculair, het nieuw merk "EXCELSIOR" in ·e-en -fantasiekader, helemaal in het roodo Het is deze rangs·chikking die zich terugvindt op alle latere kaarten, uii Gent en meerdere andere steden en wij ~zouden graag hiervan de catalogus maken met de hulp van onze lezerso Het hoogste nummer van de reeks Gent dat wij ...k-ennen is het ·346, in '1908 gebruikt met zwart rond· merk op ·· d.e keerzijdec In die periode was het aantal reeksen renminste Q

207o 51 (Namen); de reeks Brugge kwam tot 387o Wij zouden de verzamelaars zeer d-ankbaar zijn, die zo vriendelijk zouden willen zijn ons inlichtingen te willen mededeleno Deze inlichtingen zouden ons toelaten de lijsten die wij voorbereiden uit te breidene Is de activiteit van de Gentse uitgever niet waard om in het daglicht gesteld te worden?

* S11NDERUS Flandria Illustrata 1641, 2 deleno (Latijnse tekst) Herdruk·in oorspronkelijk formaat, met de hand gebonden in kunstleder met goudopdruk (amper 1500 fro meer dan de verkleinde uitgo van ~735) tegen 5000 frv Cp aanvraag en mits supplement van 2000 fro kunnen de twee delen in vollederen band bekomen wordeno Na deze datum: 7o500 fr (gewone band) 9o500 fr (vollederen band)o Beperkte oplaag 300 I 500 exo

* Ter gelegenheid van het Dirk Martens-jaar wordt door het Hoger Instituut voor Grafisch Onderwijs, Oude Houtlei 38 7 Gent (Telo 09/ 23 22 23) een pr~stigieuze gelegenheidsuitgave 11 Heester Arend de Keysere, 1480-1.490" door JoMachiels, verbonden aan de Centrale Bibliotheek van de Gentse:; Rijksuniversiteit, bijgestaan door JoPeeters, FoScCo, van het Higro Gent, verzorgdo Arend de Keysere was de eerste Gentse drukkero Van meet af aan stelde de auteur zich niet tot hoofddoel een geijkte biografie over de eerste drukker te Gent, Arend de Keysere (+ 1440-1490) 7 te publiceren, ofschoon in een korte, biografisëhe nota toch een proeve tot persoonlijke interpretatie wordt gedaan betreffende een mogelijk verblijf in -Leuven van Arend de Keysere in 1482-83 na een eerste "druk·. kersverblijf" in Oudenaarde ( 1480-"1481-2) en v~ór zijn verschijnen in Gent in april 1483o Evenmin stonden de literaire, historische en kunsthistorische aspekten van Arend de Keyseres werkzaamheden centraal~ Centraal staat de typologie, moaoWo het onderzoek van het oeuvre van de Keysere als drukker, tegelijkertijd gekoppeld aan een grondige analyse van de Keyseres rnanier van drukkeno Het hoofddeel van het werk bestaat dan ook uit een uiterstgrondige bestudering van de Keyseres "drukkersmateriaal", .namelijk 1.3 aflaatbrieven, 9 theorogische of vrome werken en 5 officiële stukken in 33 edities, waarvan 23 in het latijn gedrukt, 3 in het N2derlands en 3 in het Frans met daarin talrijke houtsneden en houtsnede-initialeno Van elk drukwerk van de Keysere wordt een beschrijying, een beknopt inhoudsoverzicht, en de opsomming der gekende Oudenaardse, Gentse en Leuvense exemplaren gegeven, naast een uitvoerig overzicht van het door hem gebruikte papier, van zijn initialen en illustraties en van zijn wate~merkeno Een biblio-

208o grafie, samenvattende tabellen, korte samenvattingen van de Nederlandse tekst in het Frans~ het Duits en het Engels, de reprodukties van alle door de Keysere gebruikte water~ merken en een overvloedige illustratie kompleteren het werkg Naast ~e grondige detailbesprekingen, werk na werk, ~alt vooral het illustratiemateriaal op, dat voor een· dergelijk werkhooit in zulkdanige hoeveelheid is voorgekomen: 14 vierkleurenreprodukties en 107 zwart-wit illustraties 1 waarbij ~15 illustraties op natuurgrootte zijn gereproduceerdo Daar juist ligt de grondwaarde en de vernieuwing van het werk: een detailstudie van binnen~it? van de werken uit, waarbij in het geval van één Gentse drukker met een bijna pijnlijke nauwkeurigheid de technische werkwijze van het tot stand komen van het incunabelboek in die lentetijd van de boekd~ukkunst wordt gereconstrueerd, aldus tegelijkertijd ee~ zijdelings licht werpend op de toenmalige drukmetodes in het algemeen en daardoor ook inspirerend tot verdere "microstudies-!:. van anderé drukkers-lettersnijders in binnenen buitenlando Oplage: 500 exemplareno Prijs: 1800 F

* * * * * * * Antwoord op een parlementaire vraag in verband met ·cte .§.hNiklaaskerk (vraag 128, 7Q~o1973) Ik heb de eer aan het geachte lid mede te delen dat de restauratie van de Sto-Niklaaskerk zich momenteel bevindt .in de fase "restauratie van de kruisbeuken"o Deze werkèn werden ncioit definitief stopgezet doch lagen stil tijdens de-Gentse feesten daar-deze samenvielen met de periode van het bouwverlofc Hierna antwoord ik op de drie gestelde vragen: a) De volgende werken, waarvoor een staatstoelage aan het Ministerie van Openbare Werken werd aangevraagd zijn reeds uitgevoerd: Ka5tprijs Aard der werken 380o382 herstel van daken en gewelven 54o953. herstel van stormschade schoringswerken 1o 156 "018 55o655 herstel van kroonlijsten en dakgoten 369 521 restauratie noordoosthoektoren 234o910 restauratie gewelven ZoOostraatkapel 55o478 plaatsen afsluiting StoJoriskapel beveiligen tegen vroegtijdig rotten van 149c914 :steigers aan zuiderkruisbeuk Î.Î.o572 stutten van steunbeer 366 o012 herstel van 5 vensters Nozijbeuk 34g750 ~lektrische uitrusting 36 335 beveiliginswerken aankoorvensters 0

209., restauratiewerken vieringstoren beveiligingswerken aan luchtbogen beveiligingswerken aan orgel

55c312o395 657o044 1.58o500

restauratiewerken aan de kruisbeuken (nog niet beeindigd, maar einde voorzien ~oor 15 september 1973, zie ook antwoord op vraag b hierna) · 7~o3~8o203 Totaal

Het is echter mogelijk dat het opdrachtgevend bestuur (de stad Gent of de kerkfabriek) nog andere werken liet uitvoeren waarvoor geen toelage werd aangevraagd aan mijn departement en waarvoor ik dus geen geqevens bezit., b) De restauratie-van de kruisbeuken zal be~indigd zijn v~~r 15 september 1973o Daarna komen nog aan de beurt: 1o De restauratie van het koor voor ee~ bedrag van ~56o258.,237 F waarvoor ik eerstdaags de principiële belofte van toelage zal verlenen en waarvan de aanbesteding normaal v66r 1 januari 1974 zal gehouden wordeno Deze werken zullen 900 werkdagen in beslag nemen of ongeveer vier en een half jaar; 2o de restauratie van de benedenkerk en de Sto-Michielskapel voor een bedrag geraamd op ongeveer 100o000o000 Fo Hiervan werd nog geen ontwerp aan mijn departement voorgelegde De ·uitvoeringstermijn van deze werken is geschat op minder dan vijf jaaro c) De datum van de definitieve afwerking kan slechts worden vastgesteld wanneer de. stad Gent mij het dossier over de laatste fase voorlegto Deze laatste fase betreft, naar inlichtingen ingew6nnen bij de stad Gent, de onder b vermelde restauratie van de benedenkerk en de Sto-Michielskapela

* * * * * * * Restauratie van de Sta-Annakerk Aan de Heer Minister van Openbare Werken werd de volgende parlementaire vraag gesteld: Voor e~kele jaren werd de restauratie ·aangevangen van de_ StoAnnakerk, gelegen aan het Jacob Van Arteveldeplein te Gent, een 120-jarig oude Romaans-Byzantijnse kerko Enkele tijd geleden werden de herstellingswerken aan de kerk onderbroken en verschenen onlangs in de kranten berichten als zou de kerk plaats moeten ruimen voor een parking met groenaanleg., Wij menen dat men onmogelijk deze kerk in zijn huidige toestand kan latene Of wel moeten de restauratie- en herstellingswerken hervat worden, ofwel zal het binnen afzienbare tijd niet meer mogelijk zijn het gebouw als parochiekerk te gebruikene Graag zouden wij dan ook van de geachte Minister vernemen: 1° Hoeveel de restauratiewerken hebben gekost? 2° Waarom en in wiens opdracht de werken werden stopgezet? 3° Wat men voorziet voor de toekomst?

" 210o Ministerieel antwoord nro 140 van 29o8o1973: 1° De werken die met staatstussenkomst werden··uitgëvoerd· en . het bedrag ervan: ~restauratie van ·fresco '.s in 1.948: 9? 350 F gewoon herstel en onderhoud met herstel van oorlogsschade tijdens 1956: 304;039 F herstel van de toren in de jaren '1952-54: 527o-128 F - herstel van oorlogsschade en grove hers~ellingswerken in 196b: 10o29~o448 F beveiligingswerken na stopz.:=tten van de werken jaar 1.968: 466o485 F '•

2° Naar inlichtingen ingewonnen bij de stad Gent werden de werken om budgetaire redenen stopgezet in opdracht van de provinciale overhei~o . 3° De plannen voor verdere restauratie van de Sto-Annakerk. liggen nog ter studie op de diensten van de stad Gente VRAAG EN ANTWOORD

* * * * * * *

VRJV\G NRo 46 van Dhro Ao Verbeke Van een meisje van 25 jaar en nog ongehuwd .zegt.men "Ze zit op den Ham"o Wie heeft deze uitdrukking nog' g-ehoord en wie kan ze eventueel verklaren? VRAAG NRo 47 van Ha Collumbien kan ons vertellen wanneer de abdij en de kerk van de "Nieuwenbossche" gebou\'1/d werden? Gegevens in de literatuur durven wel eens verschillen en z~Jn tegenstrijdigo Zo lezen wij in de broch'!-lre "Abdijen en Begijnhoven" uitgegeven door de Federatie van Toerisme in OostVlaanderen: "Vanaf 1601 vangen de werken aan en geleidelijk komt het prachtig abdijkompleks van Nieuwenbos te Gent tot stand"" In een artikel van Cyriel Vlee~c~ouw~rs, gepubliceerd in het "Kultureel Jaarboek van Oost-Vlaanderen 1971u lezen wij anderzijds: "Te Gent werd op 10 september 1600 de nieuwe abdijkerk, gelegen op de Groene Hooie, door Pieter Darnant, bisschop van Gent, ingewijdno Nog andere bronnen gewagen van een charter van 17 apr..il :1.602 waarbij Colombanus Vranc.x, abt van de. Sto-PietersabdiJ, aan Margriet Biese, abdis van Nieuwenbissche, toelating verleent een klooster te bouwen op de Hooieo Dit klooster werd gebouyvd in 1.603, de . kerk in :1640, de toren zou pas. begonnen zijn in 1761 en beëindigd in 1774e. Wie kan hier wat klaarheid in brengen?.

\~ie

Antwoorden, wa~oor onze oprechte dank, kunnen gestuurd worden naar het secretariaate

•

21.1. GENT IN DE PERS

* In de Reeks gedenktekens verscheen Maurice Maeterlinck en John Flanders, in het Volk respectievelijk 12 en 19~9G73

* Po KLUYSKENS, Universiteit eindelijk thuis in eigen Pand, in De Gentenaar van

17~8;

21o8c; 26o8o;

4~9o;

11o9 en 1.8o9o73

* Po KLUYSKENS, Hippolyte Metdepenningen, de laats.te mohikaan van het orangisme, in De Gentenaar van 25o9o en 2o10o73 blzo8 • De geschiedenis van de Vrouwebroers, in het Volk van 12 en 19o9o73 blzo 18 en 14 . • Jan Antheunis, in Vooruit 15-16/9/7 3

* Fernand Scribe, in het Volk van

18~8o73

* Jos MUREZ, Karel Miry 1823-1889 en de Vlaamse Leeuw, in Vooruit 11-12/8/73 blzo 10

* Gedenktekens Miry in staat van verwaarlozing, in Het Laatste Nieuws van 11-12/8/73 blzo 13

* In 1976 7 400e verjaardag van historisch

verdra'g~

projekt voor stoet met 2000 figuranten om Pacificatie van Gent te herdenken, in Het Volk 19o9o73 blzo 13

* Eens was Dulle Griet een te duchten dame, in De Gentenaar 2'1o8o73 blzo 7 * Pliet van Lishout: Waarom blijft Gent zo hardnekkig met zijn wateren geuren, Het Volk 9G7o73 blzo 9

* Het Museum voor de geschiedenis van de Wetenschappen, De Gentenaar 7-8o7o73 blzo 6 • Duizend jaar Gentse Kunst en Cultuur, in De Gentenaar 9o7o73, Het Volk 9o7o73 en Het Laatste Nieuws, 20o8o73 blzoB

* Weldra 25 jaar geleden, Studenten veroverden het Gravensteen, Het Laatste Nieuws, 12o9o73

* * * * * * * AANVULLENDE LEDENLIJST 562o Dhro Ao De Wilde, Vijfhoekstro 10 7 8978 Watou 563" Dhro Ra Dhondt, Jacob Van Arteveldestraat 33, 900'1 Gentbrugge 564o Dhro Fo Goethals, Hofstraat 70, 9000 Gent 565o ZoE.Ho Ro Mestdagh, Leopold II st.ro 71·, 911.0 Sto-Amandsbo 566o EoPo Fo Nackaerts, Wandelingstr~ 33 7 8500 Kortrijk 567o Dhro Ra Sagon, Kauwplein 8, 9000 Gent

GHENDTSCHE-TYDTNGBEN Maandblad van de Heemkundige en Historische Kring v.z.w. ÂŤGENT>> Jg. 2 nr. 1.1

NOVEMBER 1973

INHOUD

Voordracht en mededeling Te Gent in 183.8 Grasduinend in klude bOeken Te Huur Mast en Danneels De Vier Eemers Varia Bibliografie Vraag en antwoord

Verantw. uitgever: G. Hebbelynck Voorhoutskaai 40 9000 GENT

21.2 2'l3

221 222 224

225 226

227 228

Elke auteur is alleen verantwoordelijk voor zijn bijdrage

Sinds 1860 waarborgt het Gemeentekrediet

volledige zekerheid hoge rentevoeten uitmuntende diensten

Sparen bij het

UW SPAARGELP IN GOEDE HANDEN

~1~~ 2./~ zeker en vast!

-·----·---·

--w~--.\..

.,---....---..........,..----...

•

HEEMKUNDIGE EN HISTORIS,CHE._KRING GENT VoZoWo Ere-Voorzitter: de Heer Po Rogghé Voorzitter: Go ~ebbelynck Onder-Voorzitter: Ho Collumbien Secretaris: Mo Steels Penningmeester: Ae Verbeke Secret-ariaat: Sint-Lievensdoorgang, 1, Gento Telo 256769o Postrekening: ~050473t Heemkundige en Historische Kring Gento Lidgeld: 150 F per jaaro r.~===========================================~=========~

OP ZONDAG 1.8 NOVE!VIBER 197 3 OM 10 U 15 IN HET LOKAAL

::"

"DAMBERD" KOORNMARKT, GENT,- VOORDRACHT DOOR DE HEER

::"

ff rr

""n

MoSTEELS OVER "DE GESCHIEDENIS VAN DE BERG VAN BARM-

HARTIGHEID TE GENT" o

~: "

ALLE 8EL.A.NGSTELLENDEN ZIJN HARTELIJK WELKOM l

" " " ========================================================Y Mededeling Door ons medelid, de Heer Ml'1.RCEL HEINS, wordt in de hall van de GENERJ\LE BJ~KMJ\ATSCHAPPIJ, zetel Gent, Kouter 8, een tentoonstelling ingericht onder het motto: "OUD VLAANDEREN. (1880-1.925)" met· werken van wijlen kunstenaar en etser ARMAND HEINSo van 18 ·november tot en met 2 december 1973 op werkdagen tijdens de loketuren · op zondä'gen van · 10 tot ~2 o 30 u · op vrijdagen tot 1.9 u gesloten op zaterdag~n Toegang vriJ o De Heer·Heins deelde ons mede dat een 30 tal. werken, .zichten zijn van OUD GENT : potloodtekeningen en sçhetsen, pentekeningen, gekleurde litho's, litho 1 s 7 etsen, akwarellen en schilderijene · . · . Meer dan 1.00 gewrochten geven het uitzicht weer v.arf vl~am se gemeenten, dorpen, ·gehuchten, ~an.:qelijke streken· en folkloristische personages van voor m.eë,:r dan 60 jaaro. Er zal een katalogus te bekomen zijn met een voorwoerd van de hand van lico Lode HOSTE, gewezen conservator .van het Museum voor Volkskunde, ·:en de volledige lijst der genu~er-· de tento6ng~~telde weiketi (met sen clich~)o

21.3o TE GENT IN 1.838o Een artikel behandelt meestal een onderwerp gedurende een bepaalde periode., Een andere mogelijkheid bestaat in het verzamelen van een aantal losse gegevens voor een bepaald jaar en alzo enkele aspecten_ va~ het gewone leven belichteno 6 Februari : Ter gelegenheid van de dertigste verjaring van de stichting van de Maatschappij van Landbouw- en Kruidkunde had in het Casino een groot feestmaal plaats aangeboden aan de nog levende stichters van de vereniging .. De voorzitter Van Crornbrugghe voerde er het woord .. Het Casino, gebouwd naar,de plannen van architect R~elandt werd ingehuldigd op 1.5 augustus 1836o De naamloze Maatschappij van Tuin- en Kruidkunde verhuurde h~t gebouw van het Casino aan twee maatschappijen: de Maatschappij voor Landbouw- en Kruidkunde, die als huur jaarlijks ~800 F betaalde en de maatschappij St .. Cecilia, die 1.200 F pacht.betaaldeo Sto Cecilia moest twaalf concerten per jaar inrichten; de leden van beide verenigingen werden tot al de feestelijkheden toegelaten .. In 1838 ontstond er een onenigheid tussen de twee verenigingen; Sto Cecilia_kocht in juli 1838 een eigendom "Ten Spiegelhöve" op de Nieuwe Wandeling en bouwde er een concertzaal.. · , De naam sp_egelhove is zeer oudo Het Register van de Keure ('1545~46, folio 56 (2) Bo8 .. 1.545) vermeldt: "Jan Ghys huurt van Joris Sersanders een kriekerij, te voren gehuurd door Gislaen Roothaese, gelegen binnen Akkergem in zijn leengoed genaamd Het Spiegelhof" (Spieg~lhofstraat, zie ook De Potter: Gent, deel 8) .. De nieuwe zaal Spiegelhave werd ingehuldigd op 29 juni 1840, de concertzaal zal afgebroken worden in 1902 .. De Maatschappij van Landbouw- en Kruidkunde richtte onmi<:J.dellijk een orkest op, de "Société qes concerts du Casino" d,at ·reeds op 1.0 december zi j_n eerste concert zal inrichten., öp het ·programma: de eerste uitvoering te Gent van de symfonie in la majeur van Beethoven .. Een karnavallied herinnert ook aan het Spiegelhof .. " Mijn moeder gaat naar ' t lof . en ik naar ' t Spiegelhof .. " ~

10 Februari : In de gemeenteraad wordt _een voorstel ingediend om jaarlijks een algemene kermis in te richten om alzo de zeven parochiekermissen te vervangen, dit omdat deze parochiekermissen te veel de dronkenschap begunstigen., Het voorstel werd niet aangenomen; eerst vanaf 1843 zullen jaarlijks Gentse feesten worden ingericht ..

214o

23 Februari : ZAEL VAN GRETRYo Dry Bals gepareerd en gemaskeerd op zondag 25, dinsdag 27 februari en zondag 4 maarto Prys by inschryving: 5 ·Franke;. Iederen inschryver zal intvangen eene Kaert voor Mijnheer en eene Kaert voor Juffrouw voor ieder der twee eerste Bals, alsook een persoonlyke Kaert voor den derden Balo ESTAMINET LE CHEVAL DE BRONZE in de Annonciadenstraet 1. by de Zottepoorto GEMASKERD EN ONGEMASKERD BAL op Zondag 25, dinsdag 27 februari en zondag 4 maarte De Prys van inschryving voor de dry Bals in bovengenoemd Estaminet is 2 Franko De niet ingeschrevenen betalen 1 frank per persoon voor elke ingango BAL MASQUE ET NON M_ASQUE qui $era donné dans les salons du Casino le dimanche 4. marso Le prix=d'entrée est de 3 Fro par carteo

Over dit bal brengt de Gazette van Gend het volgend verslag: "Het bal, welke eergisteren avond in onze Casino plaats heeft gehad, is een_ der prachtigste geweest welke men ooit in deze stad gezien heefto Het orkest was veel beter samengesteld dan gewoonlijk in danspartijen gebeurt en heeft een nieuwe quadrille door de Heer Clément, hoofd van het muziekkorps van hèt 12° linieregiment, zeer wel uitgevoerde;,. Tot voor ~914 werd karnaval druk gevierd te Gento Na de eerste wereldoorlog was de karnavalviering reeds sterk v~r minderdo ~och was er nog jaarlijks in de opera een groot bal; in de zaal werd een houten ~loer gelegd op de hoogte_ .. van het toneel, waardoor men een grote dansvloer bekwarno Op de muziek van het orkest en geleid door het ballet slingerden lustige farandoles door het ganse operagebouwe Het bal lokte jaarlijks duizenden danslustigen en kijkerso Ook in het circus- thans garage Mahy - werden karnavalbals gegeveno Daarnaast waren nog bals in een aantal grote-danszalen, zoal-s h~·t Casino en de Azalea in het Park, de· zaal van de:Melomarien in de Savaanstraat1 àe zaal van het Van Crombrugghe-genootschap, de zaal. van Uilenspiegel, enzo·. De tweede wereldoorlog betekende h~t einde van de grote karnavalbals o 2'1 Iv!ac~tc ·De Weense componist Johan Strauss, de koning van de wals, op rondreis door België met een orkest van 34 muzikanten, geeft een concert voor de Société des Grands Concerts· in de troonzaal van het stadhuis op donderdag 22·maarto

215o GRAND CONCERT dOnné par Mo Jean Strauss et son orchestre le vend~edi 23 mars dans la salle du trêne de l'hotel de ville à Gando Entrée: 3 francso Op het programma kwamen voor: de Kreu t.zer-sonate van Beethoven7 walsen van Johan Strauss (1804-1.849) en werken van Ro~sini (1792-~868)o Een derde concert werd gegeven op zondag 25 maart in de zaal van het Casino: Prijs: twee franko Op het programma: werken van Weber en Strausso Strauss vervolgde dan zijn reis naar Brugge en vertrok op -:;1.3 ·april te Antv-JE-rpen met de stoomboot prinses Victoria naar ·.Londeno 11 Aprilo Een nieuwe dienst van huurkoetsen of liever fiacres in navolging· van hetgeen sedert lang te Parijs en te Brussel bestond, is ingericht te Gent sedert twee maanden~ De diligenties en vigilantes zijn fraaie koetsen voor drie personen door een paard bespanneno Prijs: 1 1 50. frank voor het eerste uur en een frank voor elk volgend uuro Ze werden veel gebruikto Einde 1838 reden te Gent reeds 70 vigilanten; einde ~839 is dit aantal reeds gestegen tot ~40 {Gazette van Gend, 2s

1-2

"18 3 9 )

22 April: Een KoBo heeft de oprichting van de naamloze maatschappij Société Linière Gantoise goedgekeurdo Het was de eerste mechanische vlasspinnerij in qn~:lando Het maatschappelijk kapitaal bedroeg 4000000 Fa · ~ 27 Juni: Men vraagt een remplaçant voor de militie om dadelijk in dienst te tredeno Zich adresseren bij de drukker dezero De vervanging zou afgeschaft worden door de militiewet van 14 december ~909 door Leopold II op zijn sterfbed ondertekendo Door deze wet werd ~én zoon per gezin d~enstplichtigo "Het oude voorrecht van de rijkemanszonen? die eertijds zijn militaire verplichtingen kon afkopen, behoorde hiermede tot het verleden" (P.t:ofo Tho Luykx).., 1 Juli : In maart 1838 werd te Gent een Maatschappij ter aanmoediging der paarden-loopwedstrijden opgerichto De eerste wedstrijden hadden plaats op 1 en 3 juli op het oefenplein te Sto Denijs-Westremo Tot 191.4 werden jaarlijks wedstrijden ingericht; ze gaven aanleiding tot heel wat praalvertoon van de Gentse burgerijo Arme jongens zochten na het feest de ledige champagne-flessen om ze te verkopeno Vanaf 1905 gingen de wedstrijden door op de renbaan te Sint-J~andsbergo 4 Juli : Byloke-F'oireo Het bestuur der Godshuizen in Gent

~1 donderdag 13 juli 1838 om vier uur namiddag op de Lin-

delei openbaarlijk verpachten de plaatsen voor de kramen der zomerfoire, w~lke aldaar zal gehouden worden van 1 tot 1.4 augustuso

2î8o een plant uit Mexico naar Europa ingevoerd; de plant werd dahlia genoemde ;üras beschikte men over een groot aantal rassen en variäteiteno In 1838 waren te Gent-ongeveer vijftig hoveniers, bloemen boomkwekers o F o Lançkman, gevestigd in de }lols·traat, won een eremetaal voor de schoonste verzameling dahlia's; ·· Fo Ley~, wonende Kalley op Sto Pieters een eremetaal voor de schoo~ste dahlia in potten, en Alex Verschaffelt- de familie V~~schaffelt teld~ te Gent zes lèden, die bloemen kweekten een eremetaal met een verzameling van 600 afgesneden bloemen, waarbij 450 variëteitene 1 October : Op deze datum werd de maatschappij "De Melomanen" opgericht onder het devies "La chanson c'est de l'histoire"o "Het w·as een tijd, dat het gezel:schapsleven van de burgerij te Gen·t n~.- de onafhankelijkheid van België in 1830 een heropbloei beleefdec Het toenmalige kunstleven koncentreerde zich ·om het l\1uziekconservatorium, de J~kademie voor Schone Kunsten, de_ Universiteit, de Op~ra en last, not least om het Vlaamse toneel" (Prof o Paul De Keyser) o In 1.832 was reeds de zangvereniging Société des Choeurs opgericht; in 1836 gevolgd door de t~neel en zangvereniging Grétry,· die haar vertoningen inrichtte in de zaal van Rhetorica (Pà.rnassusberg) op de Houtlei, van dan af Zaal van Grétry. genaamdo · Later zouden nog tientallen zangverenigingen volgen·, sommige met·"een kortstondig bestaano Onder hen moet zeker dè "Société des·· Ouvriers · Réunis" gesticht in '1849 worden vermeldo Het conservatorium, in die tijd "-Stedelyke Toon- en Zangkonst Bewaerschool te Gend", was opgericht door het stadsbestuur in '1835 en onderg·ebracht in een deel van het stadhuis, Hoogpoort te Gento De eerste directeur was Joso· Men~à.l~ In '1963 zal de KoM., De Melomanen glëm.srijk haar 125-jarig bestaan viereno 16 November : Met genoegen vernemen we, dat onze regering ( = stadsbestuur) de inwoners van het Nieuwpoortje komt te bevelen, de mesthopen, welke die wijk verpesten, op de uitkanten van de stad te verwijzeno Dat de-regering zich daar omtrent streng tone en zij zal gemakkelijk de stadsgezondhei,èlstoestand kunnen verbeterene 28 November : Een tweegevecht heeft gisteren namiddag ·om een voor ons onbekende· beweegreden tussen een off-icier pnzer bezetting. en ~e kapiteinsmajoor Boon plaats gehado Deze officieren hebben· met de sabel gevocht-ene De Heer Boon heeft twee.· wonden bekomen, welke men zegt nog al zwaar te zijrio 30 November : De bazar, bekend onder de naam Faire van Leipzig, de grote zaal van het Sto Jorishof op de Hoogpoort heropend te worden ter gelegenheid van de aanstaande Sinterklaas-dag en zal er de gehele winter tot na Pasen open blijveno Men zal er een talrijke sortering Frans en Duits kinderspeelgoed vinden, alsook quinquaillerie, reukwerk, messenmakerij, bijou-

komt~in

219o

terie, geplatineerde voorwerpen, porselein, kristal, pijpen wandelstokken, zwepen, cravachen, brilmakerijo 14 December : Het College van Burgemeester en Schepenen verwittigt de inwoners, dat tengevolge van troepenbewegingen, die zullen plaats hebben vanaf 22 december, al de inwoners zullen verpli~ht zij~ militair logies te leverene Zij worden verzocht de nodige schikkingen te treffeno 27 December : Zeer Eerwaarde Heer, Wij g~loven aan onze geestelijkheid te moeten interdiceren, gelijk wij haar door de tegenwoordige interdieeren de dagbladen, welke Journal des Flandres en Den Vaderlander voor titel voerene Waarvan gij de geestelijkheid, die onder uw jurisdictie onderwmrpen is, wel zult willen berichten, dat het onze wil is, dat de geestelijkheid van ons diocees, hoedanig ook haar rang of bediening mocht zijn, zich onthoude van die dagbladen op te stellen, te verspreiden, te ondersteunen of te lezeno Ledewijk Joseph, Bisschop van Gento Over beide kranten schrijft Eo Voordeckers (Bijdrage tot de geschiedenis van de Gentse Pers 1964) : "De Journal des Flandres, ancien Catholique des Pays Bas, en Den vaderlander blijvan na 1830 vasthouden aan de principes van het liberaal katholicisme, die aan het unionisme ten grondslag hadden gelegen~ Zij verdedigen daarenboven een demokratischer staatsbestel dan door de nieuwe grondwet is vastgelegdo Zo komen zij in conflict - enerzijds met een religieus conservatisme, dat door de pauselijke veroordelingen van het lammenisme wordt gestijfd·anderzijds met een burgerlijk conservatisme, dat doo~ een censitaire constitutie spoedig de politieke revolutie heeft-afgesloten om een sociale revolutie te voorkomen"., Op 7 augustus 1838 overleed bissc hop .Van de Velde; hij werd opgevolgd door ZoHoLodewijk Jozef Delebecque als 21e bisschopo In 1838 werd door de gebroeders Carels een metaalbedrijf voor de bouw van stoommachines opgerichto Het eerste metaalbedrijf te Gent, Phénix, was reeds opgericht in 1826o In 1920 worden de fabrieken Carels .de maatschappij SEM, die zal versmelten met ACEC in 1960o Voorgaande gegevens, die bijna alle ontleend ZlJn aan de Gazette vanGend, kunnen aangevuld w~rden met enkele nota's uit. het jaarverslag van het gemeentebestuuro "n raison de la cherté des céréales la population ouvrière se voyait depuis plusieurs mois privée de l'usage du froment pour ne se tenir qu'au seigle non sujet ~ux taxes"o Met deze "taxe"

220: wo~dt h~t maalrecht bedoeld, dat niet geheven w~rd· op roggemeelG De broodprijs werd wekelijks vastgesteld door een comité, pegel genaamdo Op 9 september waren de broodprijzen: per p~nd: gebuideld brood: 48 centimes· ongebuideld b~ood: 32 centimes roggebrood: ~8 centimes Volgens Destanberg is een "pond" een gewicht van 400 gram; Anderzijds zijn er rekenboeken die opgeven dat de benamingen "pond" en "kilogram" hetzelfde gewicht aanduiden., Destanberg heeft zich hier vergist; met pond wordt kilogram bedoeld; dit blijkt uit de broodprijs., Als.openbare werken moet de voortzetting van de bouw van de opera.en het gerechtshof, neide naar de plannen van architect Roelandt, worden vermeld~ In L840 zal de nieuwe opera in gebruik worden genemenu In zitting van 7 mei ~840 bepaalt de gemeenteraad de prijzen van de plaatseno Logiën plat\~ers, op het voortoneel en eerste en tweede rang: vier frank_vooraf besproken, 3,50 frank aan bureau genomen Logiën derde rang : 2 F gaanderij vierde rang: 60 centimes Parquet 2 1 50 F kiekenskot 30 centimes Parterre ~,5o F

Het totale inkomen per vertoning bij volle zaal beliep 3000 F De toegangsprijs voor de gemaskerde en ongemaskerde bals bedroeg drie frank~ Voor de openbare verlichting zijn in 1838 te Gent in totaal··<>·· 668 gaslantaarns en 224 olielantaarns in gebruik., Over heel wat zaken in verband met het dagelijkse leven vonden we_niets, en dit omdat de krantenschrijvers van oordeel waren dat hun lezers·voor sommige onderwerpen geen belangstelling hadden, omdat ze zo alledaags wareno Om het beeld van ~838 wat aan te vullen willen we dan ook enkele krantenartikels van wat latere datum vermelden, overtuigd dat de geschetste toestanden ook juist zijn voor ~838o 22 Maart ·1840 : De voornaamste _bloemenkwekers, die 's zondags vnze Koutermarkt met bloeiende en andere gewassen voorzien, h'adden zich bij een rekwest van 12 dezer tot de stedel:..jke raad gewend ter bekoming van de gunst van gedurende de tijd der foor als naar gewoonte, ten einde hun waren te kunnen verkopen, de Kouter vrij _ te hebben, waarom men alleen de kUnstenaars en kwakzalvers van alle slag, die de schoonste van onze stadswandeling_ en_ met-hun barakken belemmeren, moest gebieden de zondag tot_ een uur 'namiddag hmn spelen en vertoningen op te schorteno Terecht schenen qnze hovenier~ bp een goede uitslag van hun ~tappen te mogeri iekenen, derhalve kan men denken hoe groot hun-verwondering is~geweest op het vernemen, dat niet de stedelijke raad, maar.het_cöllege_ van_burgemeester en schepenen, aan het welk ZlJ niets gevr·aagd hadden, _beslist heeft, dat hun berzoek·niet kon toegestaan worderto

25 Maart 1840 : Onze halfvasten-paardenmarkt, die heden en morgen plaats heeft (op de Kouter) is tamelijk voorzien van boerenpaarden en tre~paarden, maar rijpaarden zijn schaarso 13 September 1840 : 's Zondags is er ~p de Kouter veel volko De duiven, konijnen, geiten, honden~ kanarievogels, die men er te koop stelt, lokken veel volk; ook; voör de bloemenmarkt zijn veel liefhebberso Over de zeden van die tijd zijn we soms wel verrast, om niet meer ye zeggeno Hiervan een voorbeeld: 13 Mei î840 : Een brief van een lezer: Een ander misbruik, hetwelk wij doen blijken en hetwelk de ambtenaar zal doen staken, is het volgende: een gast, die gelast is met het begravan van kinderlijken, draagt de doodkisten in het midden van de dag over de straat op zijn buik bij wijze van een orgelo We hebben personen, die hem aldus zagen voorbijgaan, horen roepen: Hé, Cies, geef ons eens een airken I Cies antwoorde glimlachend dat hij de draaier niet hado Zou de man die lijken niet 's avonds op een draagberrie kunnen vervoeren? Mo STEELS

• • * • • • • GR1\SDUINEND IN OUDE BOEKEN .. Heel wat belangwekkende gegevens over de geschiedenis van de Arteveldestad verschenen in boekvorm v66r 1914 en dan nog meestal in het franso Voor de meesten van onze jonge heemliefhebbers is deze schat van waardevolle gegevens ontoegankelijk, omdat deze werken onvindbaar zijno Speurend op de rommelmarkt of .in de tweedehandsboekhandel gebeurt het, dat een aanwinst op de kop te tikken is tegen soms fabelachtige prijzeno Sommige uitgaven verschenen voor 1940 behoren eveneens tot het rijk der zeldzaamheide In 1940 verscheen in de "Collections Durendael" een werk van Firmin Van den Bosch, lid van de Koninklijke l~ademie voor Franse taal- en letterkunde onder de titel "Ceux que j'ai connus"o De titel spreekt voor zichzelf, dat het hier om herinneringen gaato Gent word~ er met een aantal merkwaardige zaken bedachto Het boek bevat zes hoofdstukkeno Het eerste hoofdstuk bevat hoofdzakelijk herinneringen aan tal van politieke figureno Arthur Ve~haegen behoorde tot de hoge katolieke burgerij, organiseerde de re·aktie tegen het opkomende socialismeo Schrijver herinnert aan de beginperiode van "Het Volk" cf de Antisocialistische Liga, waarin figuren als Eylenbisch, De Guchtenaere, De Munnynck zeteldeno Pertinente bijzonderheid: de man die achter Ao Verhaegen stond en zijn grote stimulans was, leek niemand minder dan zijn eigen schoonvader Senator Lammens.

222 ... . r·

Als· redaktiesekretaris van "L' Impartial de Gand" 1 waarvan Jul es Van den Heuvel ( 1) de leiding had, ontving de· schrijver in 1.887 een u~tnodiging tot het bijwonen van de inhuldiging van het nieuwe lokaal "Vooruit" op de Vrijdagmarkt., Hier treffên we een pittige beschrijving aan van Edw., Anseele als redenaaro Hij wijst eveneens op de merkwaardige tweetaligheid van de volksmenner., Enkele spirituele bladzijden wijdt hij aan Guillaume Verspeyen, direkteur en hoofdredakteur van het provinciaal dagblad "Le Bien Public" (2)., Hij herinnert aan de buitengewone kwaliteiten van deze eminente penneridder., Uit de school van Verspeyen kwam een ander degelijk journalist ,Jan Huyghe, welke later stichter werd van "Het Nieuws van de Dag"., "Le Carnet d •.un vieux Gantois" (Het dagboek van een oude Gentenaar) luidt de titel van het tweede hoofds~uko Hij herinnert er aan, dat een klein poortje aan de .t~chter Sikkel toegang 'gaf tot een vrijmetselaarslogeo Onder de regeringsperiode van Le~pold II·hebben twee Gentenaars een verdienstelijke rol gespeeld_om de verfraaiing van de stad te bevordereno. Burgemeester Emile Braun -en Paul de Smet de Nayer, welke achtereenvolgens minister van Financi~n en Openbare Werken waso . -. De auteur herinnert ~veneens aan he_t bestaan van de "Magasin litteraire et artistique'' o De uitgever van deze periodiek was Alfons Siffer, welk~ eveneens het nederlands~alig tijdschrift "Het Belfort" ui tg af ( 3) o . "Le rappel de Georges Rodenbach" brengt ons een krans van herinneringen over deze fijnzinnige intellektueelo Aanvankelijk was. hij advokaat en pleitte dikwijls ~oor het Hof van Assisen., Georges Rodenbach woonachtig op de Frère Orbaniaan was een gebuur van Maurice Maèterlincko ~et monument van Georges Rodenbach werd ingehuldigd op 1.3/7/1903 in het Sto Elisabethbegijnhof., Tenslotte wijzen we ~yen ,)p hoofdstuk vijf van bet boek, welke. enkele impressies weergeeft over Emiel Claus, een schilder met een persoonlijke tinto Hoewel niet helemaal gewijd aan onze Gentse heemgeschiedenis zijn er verscheidene hoofdstukken welke onze belangstelling zullen wegdragen., · (1) was woonachtig_ in de Savaanstraat (2) verdween in 1940 (3) het latere tijdschrift "Dietse Warande en Belfort"

* * * * * * * TE HUUR .. In een vorige bijdrage (GoTo, jgo 2 n° 1) hebben we reeds gezien, dat tot 1860 het leeuwenaandeel van de inkomsten van de stad Gent voortkwamen van de stedelijke rechten of octrooien geïnd aan de stadspoorten.,

223~t

Toch had de stad nog een aantal andere bronnen van inkomsten: een er van was het verhuren van de eigendommen van ·de stado Aan de begroting van 1856 ontlenen we een lijst ~et de v~rhuur de eigendommeno 1o Kelder onder het militair hospitaal 12 F 2c Huisje bij de Minnemeersbrug 90 F 3o Huisje aan de Coupure 45 F 4o Huis genaamd De Nieuwe Vismarkt op het Veerleplein 900 F 5o Kelder onder het Stadhuis Botermarkt 365 F 6o Huisje in het Sto Gillisstraatje 26 F 7o Benedenverdieping van de Lakenhalle 590 F 8o Kelders van het Groot Vleeshuis 319 F 9. Penshuisjes Groentenmarkt 1452 F 10o Huis op de Graslei, achteruit van het Pakhuis en bureau met zicht op de achteruit verhuurd aan de messagerie Van .Gendt 1500 F Kamer palend àan de achteruit van het Pakhuis en deel makend van het huis van de magaz~jn bewaker, verhuurd aan de Messagerie van Gendt 50 F 12o Watermolen, Brabantdam; in gemeenschap uitgebaat döor de stad en de pachter D'Hooghe 4350 F 2210 F 13o Volmolen, Volmolenplaats (bij de Pasbrug) 14o Kelder van de Grote Conciergerie, Stadhuissteeg 105,82 F J.50 F 15c Huis genaamd Tolhuis aan de Tolhuisbrug 16a Huis aan de Dampoort (vroeger gebruikt voor ··het ontvangen van de stadsrechten) 240 F 1.500 F 1.7 o ':Huis op de hoek van de Schouwburgstraat 18o Huis naast voornoemd in de Schouwburg1000 F straat 19o Huishuur van de Kapucijnenkerk, thans protestantse tempel 423,28 F 80 F 20o Kelder onder het Rabat 21o Huis aan de Madoubrug (Walpoortbrug) 21.6 F 22e Ovale zaal en foyer van de schouwburg ver850 F huurd aan de Maatschappij der Redouten 750 F 23o Zes kelders onder het Justitiepaleis ~1o

Totaal

17 224 7 10 F

De stad bezat nog enkele gebouwen, die kosteloos ter beschikking werden gesteld van het leger (ocao een deel van het Sto Agnetaklooster voor de militaire bak~E7rijj>o

Nog ze~ posten v~n·dez~ lijst ~omen voor in de ~uidige b~gro~ tingen.van de stad Gent. Welke posten zouden dit wel zijn'? In de begroting yan '1856 vinden we nog andere inkomsten: de marktrechten, het verhuren van het visrecht en het verpachten van het maairecht op de stadswallena In een volgende bijdrage meer hierovero Mo STEELS NoBo D~ posten 4 7 7 1 9,17,18 en 19 komen nog voor in de begroting 1973o

• * * • * * * MAST EN DJ\NNEELS NOG NIET

VI~

DE BAAN o

Ons.medelid, Dro Marcel Deruelle, die even bekend is als kunstschilder, historicus en literator (ik denk aan zijn onlangs verschenen verhalenbundel i' Elk zijn Pijp") was zo vriendelijk mij .mee te delen dat hij over het Mast en Danneels-geval een document bezit dat mij stellig niet moet bekend zijne Of hij de nagel op de kop sloeg ! Hij deed meer evenwelo En betera Hij stuurde mij namelijk (ongevraagd) het ding in kwestie op, zijn be~icht besluitend met de volzin: ik hoop dat het u zal interessereno Omdat het document niet alleen mijn belangstelling maar ongetwijfeld ook die van menig lezer ~- wekken, meen ik er goed aan te doen er een bladzijde proza aan te wijden. Het betreft een door Paul Kenis geschreven verhaal dat in 1931. als feuilleton in het blad .Vooruit verscheeno Titel: Mast en Danneelso Het eerste nummer op zondag 8 februari, het laatste (43ste) op zondag 22 maarto Het verhaal kan bezwaarlijk een historische roman genoemd wor- . den, dus geen werk in de aard van zijn "Uit het Dagboek van Lieven de Myttenaere"; evenwin èen waarachtig volksboek als zijn "De wonderbare Avorituren van Cies Slameur, Gentsch Koetsier en Soldaat"o Integendeel vergenoegde de auteur zich in het Stadsarchief bewaarde r·omstandige verslagen van het proces in modern Nederlands te vertaleno Zo getrouw mogelijk, iets waarin hij blijkbaar volkomen geslaagd iso Doch het is zozeer de vertelling niet die. Kenis' feuilleton zo uitermate belangwekkend maakt, maar de rnanier waarop hij zijn verhaal geillustr~erd heefto Die il'rustratie is van drieërlei aardo Primo zijn daar de foto's van authentieke documenten, Ocao van een D'Office, het signalement Mast· gevend;. van fragmenten van processen-verbaal waarvan één met de handtek~ning van Mast. Secundo worden we vergást op een resem gezichten op straten, pleinen en gebouwen zoals onze triestige helden deze zullen

van

gekend, betreden of bewoond hebben; hoekjes uit het Patershol, met o .. ao. de woning van de slachtoffers; de herbergen '!Het Portuintjen en "De Wapens van ./'unsterdatn" o Ook het gangetje langs waar Mast en Danneels deze kroeg verlieteno Verder de hoek van de Zaaimansteeg (door Kenis abusivelijk Zaadsteeg genoemd) dichtbij "De' Baviaen" die andere beruchte herberg; de Lievegang, het Kriekerij straatje, de Onthoofdingsb"l:·ug, het St .. -Pietersplein met de twee kerkeno EBZo Enza Wat echter aan Kenis'verhaal een uitzonderlijke waarde verleent zijn de talrijke tekeningen die Frits van den Berghe gemaakt heefto Mooi kunt u de door middel van zwarte trekken en vlekken op ' t papier geschoten taferelen niet neemeno Trouwens is van een surrealist, die Van den Berghe voorzeker geweest is, niets anders te verwachten dan dat hij tonelen schept die u aangrijpen en verbijsteren .. Zo fantastisch, zo v1rang, zo angstaanjagend, zo hallucinant zijn inderdaad zijn visioenen dat zelfs de wreedsten Masten en Danneelsen er moeten van griezeleno De kunstenaar begint met ons de tronies van de twee boeven te portrettereno Natuurlijk zoals hij ze in zijn fantasie gezien· geefto Dan volgen filmsgewijze de verschillende schuifjes van het drama dat jammer genoeg niet op de planken ~pgevoerd werd: be ontdekking van de Misdaad I Men vindt de Lijken I Een Trommelaar en een Omroeper maken de moord bekend I Danneels doet per. rijtuig "Den Toer" van het carnaval /·Danneels wordt aangehouden I Mast propeert binnen de stad.te komen I Mast en Danneels in de herberg bij Boeykens I Mast op wag naar Rijsel I Mast uitgeput in het Kerkportaal I Afscheid van Mast en Danneels na afloop van het proces I Tortuur van Mast I Tortuur van Danneels I De Executie:o De kans is groot dat de clich~'s van Van den Berghe's tekeningen ~erloren zijn gegaano Veertig jaar is een hele poos vooral als er een oorlog mee gemoeid is .. Zo niet ware het wellicht van belang de platen eens te herdrukken in aanmerking genomen dat het feuilleton nooit in boekvorm hernomen werdo Mo van Wesemaela

* * * * * * * NOG OVER DE VIER EEMERS .. Dat ei destijds een hostelrye ofte afspanning géweest is met als uithangbord DE VIER EEMERS weten we allango .D~t men ook herbergen of estáminet.s tegenkwam met hetzelfde teken aan de gevel weten we ~veneens, doch dat er ook een VIER EEMERS-· kantien van -de partij geweest is, is pas nu bekend gewordene Zoëven verscheen de tekst van het Colloquium dat op L1 oktober 7 72 in de Sint-Pietersabdij gehouden werd ter herdenking van Q

."J. . -

·~

_._.;..•

de 100 ste verjaardag uan Dre Fo Ao Snellaerts overl~jdeno Een van de referaten die op dat colloquium voorgedragen werd drnagt als titel Het Visitejournaal voor 1867 van Dro Fo Ao Snella~rto In het journaal dat in de Universit~i~sbibliotheek bewaard wordt staat het aantal huisbezoeken vermeld die de dokter van januari tot december.gebracht heeft in de 615 ge-~ zinnen die zijn kliënteel uitmaaktene Als zeer kleurrijke illustratie van zijn betoog geeft de auteur van het referaat, Profo Dro Lo Elaut, enkele staaltjes van de "weergaloze wijze" waarop Snellaert de "topo- en persanagrafie van het patiëntenvolkje'' aanwendde voor het op-· maken van zijn journaalo Ooao bezocht de man: Wedo Block, Gelukstraat, trapkens opo Van Bogaerde, Berouw, laatste koero Minnaert-, Stenen Paardo Mietje Palet, twee huizen voorbij Sto Baafso Vermaere 7 Metsersstraat in ' t Kuiperkeo Verhoeve, Metsersstraat rechtover de tweede pompo Serruys, Barrestraa~, kantine de 4 eemerso . Weliswaar verliezen onze Eemers hoe langer hoe meer van hun pluimen, een ding is zeker, men kan niet beweren dat ze geen taai leven gehad hebbene Mo van Wesemael

* * • • * * * VARIA Even ··lachen In ·'1901. werd het zwembad "He·t Strop" in. gebruik genemeno Hier een uittreksel uit het Gemeenteblad van 1901o Gemeentèraadslid Verbauwen: Heeft het College het inzicht zekere dagen te bepálen voor de-vrouwen? Schepen Bruneel: Daar hebben we niet aan gedachte Maar is dit wel nodig? Dë zwemkom is open lucbt~ Gemeenteraadslid Anseele: Dat geeft ·nieto Nemen de vrouwen dan geèn zeebaden? De zèe.is toch ook niet overdekto

·in

Sport De velocipède-wedstrijd heeft zondag veel volk gelokto Er waren twintig deelnemerso De af te leggen afstand bedroeg· 40 kmo: Gent~Eeklo en terugo·De renners vertrokken om 9u 25 EoStas won de wedstrijd en kwam aan om 11 u 15, zijn broer werd.tweede enkele minuten latere Derde was·Eo Vandeputte, die aankwam om 11 u 4So Eo Merckx had niet deelgenomen aan de wedstrijde · ( Gazette van Gent 24 maart 1.892) o

227~

Een Wedding Een wedding van belang is vrijdag aangegaan door de heer De Smet en de heer Sloock tegen de heren Van de Poele en Waterloos voor de inleg van 2500 F per persoono De heer Van de Poele moest vrijdag om 4 uur per tilbury met een paard op de Koornmarkt vertrekken en zich maandag voor middernacht aan het octrooi te Parijs bevindeno De Heer Otte zal de heer Van de Poele vergezellen als scheidsrechtera Dinsdag kwam een telegram, waarin gemeld werd dat het gespan maandag om 7 u 53 's avonds te Parijs was aangekomen (Gazette van Gent, 7 maart 1891) 0

BIBLIOGRAFIE \ __ )

POLITIEKE MACHTSSTRIJD IN EN OM DE VOORNl'v\MSTE BELGISCHE STEDEN 1830-L848 door Els Witte~ In haar werk onderzoekt de auteur de politieke machtsverheffing tijdens de periode 1830-1848 en behandelt hierbij.onder meer de strijd tussen revolutionairgezinden en de contrarevolutionairen of orangi$ten en de strijd tussen de kierikalen en de antiklerikaleno De auteur onderzoekt de politieke evolutie in de twintig dichtst bevolkte steden van ons lando De auteur brengt ons een massa tot heden weinig of niet bekende feiten en werpt een nieuw licht op de behandelde periodeo We menen dan ook dat allen, die belangstelling hebben voor de geschiedenis van de beginjaren van ons land of voor de geschiedenis van een aantal steden - waaronder Gent - dit werk moeten lezeno (Te bestellen; Pro Civitate - Gemeentekrediet van België, Pachecolaan 44 7 îOOO Brussel., Prijs: 625 F)o ZIEKTEN EN REMEDIES IN DE VOLKSGENEESKUNDE door L., .Vandenbussche, Profo Po Braeekman en SoTop.o Het werlt telt 250 blzo en behandelt de volksgeneeskunde en volksremedies vroeger en nu, het volksgeneeskundig vocabularium en een volksgeneeskundige indeling van ziekten en remedieso De verkoopprijs bedraagt 580 F (Te bestellen: door storting op postrekening 22955 van Apo- ·· theker Vandenbussche te Menen)o VERHEERLIJKT VLi\J\.NDRE Dèel IV door i\.nto Sanderus (nooit voorheen uitgegeven)o De uitgeverij Familia et Patria publiceert het handschrift 16o823 van de Kano Bibliotheek te Brussel, de gegraveerde onuitgegeven en bewaarde tekeningen door Sanderus destijds bestemd voor zijn Flardria Illustrata, Pars 3a Formaat, papier en inbinding zijn gelijk aan de facsimileuitvoering 1968o Voorintekenprijs 1250 F, na verschijnen: î750 Fo Te bestellen bij Familia et Patria of bij de boekbandelso

Chanson marèh.e, paroies d'! Louis _Bousq~et. Musiqu..._e de C. Robert. Pour Ie reposr Ie plaisir rlu. :01iiitair~, I l est là bas, à de ux ra-s ck la forêt Une maison· aux ülUrstoutcouverts de !ierra cA x- Tour-lo.u- rol.is »est ie nom du Cabaret La servant~ est jeune ct gt>ntille Légère oomme uu pDpiile1n, Con~me son vin, sen reil vétille Nous l'appelons la. .Madeloa [jour Nous eo rêvons la nuit, nous y p{.n~ons Ie· Ce n'e~t quc Mad~lon, mais pour nou!S_c'est l<.lt..FRAIN [l'amour Qua:rid llad_elo}l vie-nt nous servit à boire, ~ol.ts la tonneUe enfröle ~on jupou . Et chacun lui racon_te une histoire tlne histoirc A sa faoon La Madelon pour IJous n'est pas sévère, Quand on lui prcnd la taille ou, Ie ~neu!on. Elle rit, c'est tout 1' mal quell sa1t fatre Madeion, M adelon, }!adelen.

·-2-

' payse Nous avons tous au pays une Qui nous attend et que l'on épousera ldais elle est loin .. bien trop loiu pour qu'on lui disa

Ce qu.'on ft:ra quand cla.se rèntrera En comptant les jours :-n soupire Et quand Ie temps nous'aembte ~-::-g Tout ce qu'on ne peut r~s lui di re On va Ie dire à Ma.delon, On l'embrass' dans les ~oins, Ell' dit ; Veu%.J;U finir On s' figur' que c'est l'autre Ca not~s fait bien phüsir. Au rolra~n.

.-:""''aUn caporal, en képi de_ fantaisie Fen fut trouver Madeton un beau matia Et fou d'amour, lui dit qu'elle éraitjoli Et qu'il ve11ait poQr luidemander sa main La Madelon, pa:s tête én·somme, ·Lui t:épondit en souriant : · . . Et pourquoi prendrais-je un seul homme Quandj'aime tout un Réciment. Tee amis vont veair. . Tu n'auras pas tna main . j'en ai bien trop be1min pour leur veraez Au.. R~frain (4u via

\Voorden van G. f;Il\\ON. Uitgegeven doel' Fr. Timmerman. 1. Ik voel mij_ vof geluk en 'opget~en Wanneer ik denk aan mijn alle:rliefate ::oéh'at Die door haar bhk eens mijn hart heefttbe't b haar die ik vurig aanbad, [wogen Voor haar -&ie leef ik slechts op aarde ~ _ Zonder .hare liefde, hare min. , Was er voor rnij niets meer van waard'; 0 vaat verloor 1k ziel en zin · Ik zweer zoolang ik leef Ben ik aan haar vf'rkleefd, [ zw~fi. · Ja zij die m'onverpoo•d zoo voor de or~e11

REFREIN

Ja !i.f:·· ..:.~k~·~ dt.~ sch~-t• al ~'"1ftijn hart.~. Z~Jl gti aileen mijn 'liefde, blijft u tro!à·v, Neen voor mij geen ander me-er op < ai;tf'' Gij alleen ligt mij zoo nauw·. 0 Madeion aan u .mijn heil en min De toekomst lacht on.;, trgen, zielsvrien lin Vaat wordt &ij mijn levensge~cllm· .Madelofl., ~ladelon, Madelon. 2. JaMadelon ia voorwhar de bioem drr ro~D Want de natttur tfie heeft zich met ha~r beRaar die ik atreele en altoos minnekoaze ls als-een engd opgegroeid, · [mlif·id z~ heeft kleine \wetjes, kl~ine ltandjes Bloozende wanJen ~ief en fûa Twee ro'ldelipjel, witte ~andjes, 'k G~loof niet dat er achoeaer zijn. Daarbij lleeft Madelen Nttg al zeo wat bonbon ·Ec naturel! -geea camttcl:euc o! ~een kart?D

d~t

ik op- mijn lieve schat moet wachten E~?'-t-n minuut d\lurt voormij een groot ~ur· En'kben omringd Taowel duizendgedachten Mjjn hart die braadt van liefdoTmar Maar eens te samen zijde aan zijde Dan vliegt den tijd zo& ras voorbij En 't uur dat ona toeroept. te scheideD, 0 .die vervloekt men allebei Wij leven slechts,· zietdaar . \Van neer wij zijn teeaar. [paar J• men die ditrat tot voorHeld •ij elk liefde 4.lk zweer de sdutit zal voor ons eens ver3. \Vanneer

.·

deri':n

Wijroeien uA.m meteea treuw en kleek d. Wij schrik.kea n1•t -yeor à et oah•il of&é · en Dat men veorspelt in d'huwelijksia•d Mën zal ons-leed te DOl. . det-lea Maar ook de vre•.:de iat is waar 't W eiord dat ik evea modedeel Ja. man ea Trouw ia a· ~ie.aar Hoe zoet is 't levenapa4 Ala 't hart elkinder ventaat Is zo6 àat men treuwoliefde 'tleven incaat

é_.

Frans TemmErman

Volkszanger Tinnenpotstraai, 71

De Engelscheri te Gent yr.

Woordtan vanG. Simon ~et de toelathlS uitgegeven door Timmcem_an Sremme ; Typperary 3

't Is toch een comedie Dan kad men de Fr•anschen Ga111ch de wereld dag en naeht En de dezen zij :Ieen boer Luistert naar mijn rede Wijl zij zij1,1 ~an 't rlan~n Kn gij deelt io mijn gedacht Zijn .zij bezig van I' amour Den oorlog, o wee Het was van oui ou non Die brengt in dorp en stee . Jeunes fi.ll~s et garçons ZQOals gij ziet toch wel van alles mee Die speelJen laat den Brab~< çon REFAEIN 4 Ifs a long :way to Typperary ·It'~ a long way all right . ZiJt.~ u Engelachmannen Al ons vrouwen, jong en oftwen Met ons mei~es aan den trok Steken borst en poepken uit. Ze doe:} hun verstaan Oh I Yes f 't Is van •t aice t sic~ fük lt's a Jong way to Typperary Maar eer g'er mee heeint Ons meisjes zijn zou knap Denk1 goed mijn Ji~f11te kintl Zij antwoorden op kder vraag gewis In eiken strijd den Engelschman toch wiat EngHeb spoken, o}l yes ! 5 2 Maar ons goede Smotsen Eerst om te be-ginnen En vast alles ~lcin en ~root Kw~_m den grijt!en p;triot ·Len~en naar de Schutsen Mee z1jn dubbt.>J pinne Met hun beenen n;~akt en bloot Velen wareu er· van zot Want zie zóó is hun pi all Men ging er mee op bol Met dat kort rokje aan .Maar zie t'Pn €'8 geen Jol . Op korten tij J z~t g~he~I.I:.o~sberghe vpl D~~~it toch zou.. gemakke1ijk zal ~a=,n~ I

HET LIED DER II.VALIEJEI Remru~ce

doer G. Simon

Uitgecever Fr. Timmerman

1 . Voelt uw hal't s:>ms op aard• Geene pijn en smart? \Vanneer gij komt te aanachouwen . Ben krijgsverminkte vol rou wve Onder 't juk neergedrukt, Plink, galant, vol veratand Vöör den werd i'sbrand , Was hij misschien in zijn let"en Door~ L ongeluk is gebroken zooeven Nu zijn levensband.

flij nu blind, sprak ontzind 1'ot zijn liefste vind Kon ik u toeh · Dog aanschouwenB ..·ak hier dit floer• toch die rouwe 'k .z tg u teer, liefste. weer, wijl hij daar atrt-elde haar Haar blo•d krulltnd baar Vroeg hij aan 't kincf.e meteen Is het n··g als goud ja zoo blond als voor0, zeg het mij maar. lheen.

REFREIN Vergeet nooit eens de invalic 1 en Zij die verminkt zijn voor hun leven lang Die waren de ~trijders op den eersten rang Eerbiedigt eeuwtg die brave liPden Me.:r dau plicht hebben zij gek weten Voor ons vrijl-eid op de wer~saard ()eef h•n d'eereplaats in het di . ~pste u ws hart

Neen: men mag bun nooit meer

Sten me Ik •acht c-p V

~:ergeten

Zoe sprak een vol geween 'k Kan ~een hulpe letn Voor mijn gezin goede vrouwe Die 'k zie verdompelen in rouwe. Dat b~·engt mij in het lij In mijn hart is op aard Gueden wil tewaatd. Knri ik werken, als voorbeDen )f .ar dat geluk is voor mij thans verd~enea 0 wat . wreede straf.

VRAAG EN ANTWOORDo ANTWOORD OP VRAAG NR .. 26 van Ir .. Ro Roels door Ch., Passin HET GROOT VLEESHUIS .. Van het Groot Vleeshuis bestaan er veel van elkander verschillènde tekeningen .. In zijn Deel II van "Gent van de oudste tijden tot heden" vindt men een afbeelding van de zuidgevel maar de dakvensters zijn- ook hier spits naar boven toelopend en de auteur, niet akkoord met de tekening van de Vigne schrijft: Er best~an van het Vleeshuis verscheidene oude tekeningen, maar wij m6~ten opmerken· dat een daarván,_door Felix De Vigne medegedeèld in het tweede deel zijner Recherches historiques sur les corporations de métiers, alsook door Ed .. De Busscher in zijn verhandeling over het gebouw (en hoewel, volgens beiden, dagtekende van de XVIIe eeuw) onjuist is .. Daar toch vindt men twee boven elkander staande r~~en vensters, ongeminderd die van_het dak .. Nu hoger dan heden is het Vleeshuis nooit geweest, wat duidelijk genoeg te zien is aan het getimmerte; en dat toen de tweede rij vensters stond aan het dak, daarvan levert de muur riog het bewijs: de ruimte tuss~n ~ie dakvensters werd. rechtop toegemets~ld zonder dat men het minste verband in de muur bespeurt; meri bra~ het spitse dak boven de nu in de muur gebrachte vensters af en maakte ' t gehele dak der_halle effen. ·· Dit geschiedde in 1744 .. De hier medege.deelde. afbeelding, naar een tekening van de eéiste helft der vdorgaande eeuw, is meneri wij, te beschouwen als echt. Architekt Po Langerock in zijn "Ancienn~s Constructions en Flandre" (pentekening van H., Stepman) neemt qezelfde tekening over en dateert 1784 .. De afbeelding van de zuidgevel van het Groot Vleeshuis in Sanderus' "Flandria Illustrata" vertoont een rij vensters op het gelijkvloers, en op de zolder zestien dakvensters elk geva~ in een trapgeveltjeo Een schilderij die de Öude Vismarkt voorstelt en die, "rekening houdend met,de kledij der personages e~n datering toelaat kort te vorêni 1689, datum waarop de Nieuwe Vismarkt werd gebouwd" (1) vertoont de zuidgevel zoals wij hem nu zieno Noemenswaardig is dat op bovenvermelde schilderij het Galgenhuisje een verdiep vertoont, verdiep dat men niet afgebeeld vindt noch bij De Potter, noch bij. De Vigne, maar wel op een tekenirtg vart het eerste kwartaal of het midden d~r XIXe eeuw en waarop de· pomp voorkomt die in 1812 op de Groentenmarkt werd opgerichte.

229"

Op deze afbeelding even als op een pentekening van De Noter (1835) die in het Atlas Goetghebuer berust, zijn de dakvensters afwezig en schijnen de muren er tussen in aangevuldo Ik vermeen dat men hieruit mag besluiten dat de restauratie van ~9î2 een getrouwe weergave is van het origineelo (1) Catalogus van de schilderijen in het Museum van Oudheiàkunde - Ao De Schrijver & Co Van de Velde 1 1972o ANTWOORD OP VR1ulG NRe 47 van Ho Collumbien door Jo berghe

V~n

Waes-

DE ABDiJ NIEUWENBOSCH, voor de Gentenaars Nonnenbosscheo Omtrent deze abdij vond ik gegevens in de "Godsdienstige Week" van 1902 onder de letters JoHo (gewezen archivaris van het bisdom Jos Huysmans)z "aao In 1590 waren zij (de zusters) in bezit van een huis en ~enen grond in dP groene Hooye, gekocht met het inzicht aldaar een nieuw Klooster te bouwencao In de middeleeuwen reeds was er het,·.begijnhof van OaLcVo ter Hooye in gebouwd, .en het was nevens het begijnhof dat abdis Margareta Bieze haar klooster vestigen woUoo~ Margareta Bieze en haar eerste opvolgsters de toelating van den bisschop van Gent, Petrus Damant (~598) verkregen hebbende, alsook op de gewone voor~aarden, degene den abt van Sto Pieters Columbanus Vrancx (1.602)., als patroon van de plaats, kochten opvolgentlijk verscheidene huizen en gronden in de Hooye, namen zelf met toestemming van de Schepenen der Keure? twee kleine achtèrstraatjes, het visscherstraatje en de Mauw, in haar beluik (1629) 1 en verkregen alzoo den noodigen terrein voor het oprichten van een ~choon kloostero Op 10 Septèmber 1600 reeds werd de Kerk door bisschop Damant ingewijd en stillekens rezen uit de grond de Kloostergebouwen opo Gedurende gans de 17e eeuw werd er aan de Nonnenbossche gewerkta Aan de kerk worden vele veranderingen toegebracht rond ~640: de vensters werden vergoot, en een nieuwe vloer van blauwen en witten steen geleid, alsook eenen stenen vout gestoken over gans de kerko In 1644 begon men den toren te bouwen, welke in 1653 voltrokken stondo Volgens Jos Huysmans zou het jaartal in de toren 1761 wijzen op een hersteilinga VRAAG NRa 48 van Po De Caluwé Bij het verdrag van Verdun in 843 li~p de grens tussen het rijk van Karel II de Kale en het rijk van Lotharlus I in het noorden langs de Schelde, waardoor Gent een grensstad werdo In die tijd waren er echter veel Scheldearmen in het Gentse (nla de Oude Schelde, de Opperschelde, de Nederschelde, de Reep)a Waar liep nu precies die grens door Gent?

\"-..__./

230. Verder naar het Noorden liep die grens niet meer langs de Schelde maar dwars door de streek van de Vier Ambachten tot het d~ monding van de Schelde inhaalde te Biervliet (meen ik)o Kan er mij iemand zeggen langs welke lijn die grens Gent verliet en hoe het verder door het land van Waas en de Vier 1ÂŽbachten liep? (Eventueel met aanduiding van de grensdorpen?)o VRAAG NRc 49, van Jo Van de Casteele Virginie Lo~eling maakt gewag in haar schets Meester Neirinck (in Herinneringen bijeengebracht en ingeleid door Ao van Els~ lander, po ~00-~10, Vlaamse Pockets) van het bestaan van een portret van die persoono Ze schrijft po 110: "Er bestaat overigens van hem in houtsnee, een pentekening, eertijds in de handel, treffend van gelijkenis"o Meester Neirinck is een schuilnaam voor Meganck Francies (-1790-1.869) geboren en overleden te Nevele; zijn beroep "jurisconsulte, landmeter" vermelden de bevolkingsregisters van Neveleo Toen hij in geldnood verkeende heeft baron Jules de Saint-Genois zich over het lot van die man ontfermto Heeft ooit iemand die pentekening gezien in een museum, een prentenkabinet, een privĂŠ-kollektie? Antwoorden, waarvoor bij voorbaat onze dank, dienen. gestuurd te worden naar het secretariaato

* * * * * * *

-GRENDTSCHE-TYDTNGHB N Maandblad van de Heemkundige en Historische Kring v.z.w.

«GENT>>

Jg. 2 nr. 12 DECEMBER 1973

INHOUD

Verantw. uitgever: G. Hebbelynck Voorhoutskaai 40 9000 G E N T El ke auteur i s alleen verantwoordelijk voor zijn bijdrage

Contactvergadering en mededelingen De eerste Gentse Feesten Een Gentse Puzzel Karel August VElli~ IER De Wonderdokter Sequah te Gent · Toen de Gentse Vleeshouwers niet alleen "in hun stallen" maar ook "op de planken" doorgewinterde kerels waren Gent, stad vo or toeristen? Verpachten va n visrecht en maairecht te Gent in 1856 Heraldiek Désiré Destanberg Gent in de spiegel va n zijn dagbladen Bibl iogra fie Vraag en a ntwoord Aanvullende ledenlijst Inhoud "Ons He e m"

S i nd s 1860 w aarborgt het Gemeentekrediet

v olled i ge zekerheid h o ge rentevoeten u i tmuntende diensten

Sparen bij het

UW SPAARGELD IN GOEDE HANDEN

231 233 236 238 239

240 242 244 246 247 247 24S· 251 252

~~E~~ i{~

zeker en vast!

23~.

HEEMKUNDIGE EN HISTORISCHE KRING GENT V.Z.W. "Ere-Voörz'itter: de· Heer P.Rogghé Voorzitter-: G. Hebbelynck Ondervoorzitter: H. Coll umbien Secretaris: NI. Steels Penningmeester: A. Ver-beke Secretariaat: Sint-Lièvensdoorgang, 1, Gent. jTel. 256769. Postrekening: 1050473, Heemkundige en Historische Kring Gent. Lidgeld: 150 ~ per jaar. ·

n=======================================================-n ";;n " ~:

":: n

:: ";; :;"

OP ZONDAG 16 DECEMBER 1973 Oivi 10 U_ 30 IN HET LOKAAL "DAiviBERD" KOORNMARKT, GENT, CONTACTVERGADERlllG VOOR DE LEDEN. OP VERZOEK ZAL DE SECRETARIS EEN KORTE UITEEN"ZETTIUG

....

";;n "

;; ::

::" HOUDEN OVER DE BIBLIOTHEEK VAN DE RIJKSUNIVERSITEIT-. ;;" TE GENT. ;;" " ALLE BEL.ANGSTELLENDE LEDEN ZIJl~ HARTELIJK WELKOM ! ;;

~===================================================~====~

Mededelingen · Geachte Lezers, De Heemkundige en Historische.·Kring Gent bestaat heden twe~ jaar en· telt thans meer dan vijfhonderd leden. Zelfs de mee~t optimistische stichters van de kring hadden dergelijk succes niet durven verhopen. Door dit succes is het de Raad -van Beheer·: mogelijk de· uitgave van het tijdschrift GHENDTSCHE TYDINGHEN te verbeteren. _ Vanaf januari ·1974 zal het tijdschrift~worden gedrukt; tevens zal het nu mogelijk zijn in elk nummer een degelijke illustratie te ·publiceren. -En dit alles ·zonder prijsverhoging : het abonnementsgeld blijft 150 lit per jaar. · Dit is echter slechts mogelijk i!ldien al de I"eden onze vereniging trouw blijven. ·we durven de leden dan ook ve_rzoeken nog in december ·1973 hun bijdrage voor 1·974 t·e storten op postrekening 1050473, Heemkundige en Historische Kring Gent. Het drukken van het tijdschrift stelt wel enkele problemen. Om deze te verhelpen· zal het blad om de twee maand-verschijnen. Dus zes nummers per jaar~ Het aantal bladzijden wordt echter verdubbeld, zodat deleden·in 1974 evenveel lectuur zullen ontvangen als nu. · · De leesmap van het redactiecomité beschikt reeds over een

232.

aantal artikels o.a. "De Nachtwacht te Gent in de l9e eeuw", "Carnaval te Gent", "In de Mammelokker" en een lange bijdrage "l'!ïemoriaal van de Stad Gent 1840-1850", die over verschillende nummers zal worden gespreid. De Raad va.n Beheer hoopt dat alle leden trouw zullen blijven aan Ghend tsche Tydinghen en wenst al de lezers een pr.ettige Kerstdag en een gelukkig Nieuwjaar. De Raad van Beheer. 00000000

Aan de M·edewerkers van Ghendtsche Tydinghen Het redactiecomité wenst aan al de medewerkers te vragen hun koplJ te zenden aan het secretariaat, liefst van zodra hun bijdrage klaar is en bij voorkeur in dubbel. Hiervonr bij voorbaat van harte dank! 00000000

Mededeling van het secfetariaat De leden en lezers worden hiermede ingelicht dat de eerste jaar~ng 1972 van ons tijdschrift totaal uitgeput is. Alleen losse nummers kunnen nog besteld worden aan de prijs van 20, ~ ...Fr. · per exemplaar, te regelen via p.c.f. 1050473 van Heemkundige en Historische Kring "Gent". Wie belang stelt in de volledige jaargang 1973 kan nog bestellen, maar dan zonder dralen gezien deze ook bijna uitgeput is. 00000000 /

Kultureel Jaarboek voor de Provincie Oost-Vlaanderen Het provinciebestuur van OoGt-Vlaanderen deelt hierbij aan de belangstellenden .mede dat het Kultureel Jaarboek voo·r de Provincie Oost-Vlaa.nde~en, jaargang 1972, voor verko.op werd vrij gegeven. De eerste band bevat -benevens een overzicht van de kulturele aktivi teï·ten van en in de provincie in l972 - ook nog een uitvoerige bijdrage van Prof. S.J. De Laet over archeologische opgravingen en vondsten in Oost-Vlaanderen, alsook een historische bijdrage over- Hamme door f~1. Schepens. De tweede band is een uitvoerige studie over "De orde van de· Tempeliers en ha~r gesohiedenis in het oude graafschap Vlaan-· deren", geschreven door Dr.P.Rogghé~ ere-voorzitter van de Heemkundige en Historische kring "Gent".

\..._)

233.

Deze jaargang, bestaande uit 2 delen (te zamen 650 blaqzijden) is te bekomen door storting van 250 Fi: (185 Fr. voor de leden van onze kring) op P.R. nr 907.62 van de Provincie Oost-Vlaanderen, verkoop druksels, Griffie, Goevernementstraat, 1, 9000 GEilT. Bij de betaling moeten onze. leden uitdrukkelijk vermelden dat zij deel uitmaken van de Heemkundige en Historische kring "Gen.t". · 0~000000

DE EERSTE GENTSE FEESTEN Tot in 1842 hadden de verschillende wijken of' parochies van Gent elk hun eigen kermis. In 1786 had Jozef II wel bepaald, dat in al de gemeenten van ons land d~ kermissen op dezelfde dag moesten gehouden·worden om nutteloze uitgaven en vermaken te vermijden (Pirenne: deel III blz. 208 )", maar deze maatregel Vlas zonder gevolg geb~even. Op 18 màart 1843 besluit de gemeenteraad jaarlijks een algemene kermis in te richten; in 1843 zullen de Gentse Feesten doorgaan in· juni om samen te vallen met de paardenwetrennen, waarvan de datum.reeds _bepàald was. Vanaf 1844 zullen de Gentse Feesten gehouden worderf de tweede zondag v~n augustus. De bedoeling was de wijkkermissen te laten uitsterven; het voorstel werd gedaart door de vereniging L 'Union, waarschijnlijk om een dubbele reden: de mogelijkheid een grotere kermis in te richten en ook opdat de f~brieken geen hinder meer zouden hebben van de. verspreide· afwezigheden van de werklieden.

.:/}

Op zaterdág 24 juni 1843· werd om acht uur 's avonds met het lud..den van de grote klok van het Belfort de Gentse kermis aangekondigd. . . Op zondag 25 juni had 's morgens in de Troonzaal o·p het stadhuis de plechtige prijsui.tdeling van het conservatorium plaats,' die gepaard ging met de uitvoering van enkele muziekstukken door de leerlingen. · 's Namiddags verenigden zich een dertigtal maatschappijen ban handboogschutters uit verschillende stedén en gemeenten van het land aan he~ stadhuisoDe burgemeester.overhandigde aan de voorzitter van de Gentse maatschappij St.-Sebastiaan de prijzen in· zilverwerk voor de overwinnaars van de wedst.rijd. De St·. -Sebastiaans:gildé bèStond reeds in de l4e eeuw.; het Oudheidkundig Museum in de Bi"jloke bezit een tweetal schilderijen van het St.Sebastiaansgild: het portret van een koning en een koningschieting op de Kouter. Van het stadhuis trokken de maatschappijen in stoet met "vliegende vaandels" en geletd door de muzlek van het Filharmonisch genootschap naar·de gebouwen van de St.-Sebastiaanvereniging bij de Bijloke, waar de schieting plaats had. Er waren 169 schutters. Als eerste prijs werden twaalf lepels en vorken in ·zilver geschonken. Een maatschappij van .Ledeberg kreeg e-en medail.le voor de schoonste uitrusting; een _ maatschappij v~.n Oudenaarde een-medaille voor het grootst aantal deelnemers', terwijl. een maatschappij uit 'Paturage de medaille voor de verst afgelegen vereniging bebvam.

234.

--,_. "'~

's Namiddags werden in de oude citadel (Spanjaardkasteel) rlngspelen en wedlopen ingericht. Hier was de eerste prijs een zilveren uurwerk. Te St. Deni~s-Westrem hadden de wedstrijden voor renpaarden plaats; in totaal waren hier 8. 500 Fr prijzen. 's Avonds werd er op het St. Pietersplein op de mast geklommen. Er was ook nog een kostelnze vertoning door de maatschappij Broedermin en Taalijver, die "Jacob van Artevelde", een historisch drama in drie bedrijven door H.. Van Peene en "Juf"froijw Grégoire of de Waardin uit de Pijnappel", zangspel in twee bedrijven, opvoerde. Op maandag 26 juni werden door het Weldadigheidsgesticht 3000 tarwebroden aan de armen uitgedeeld. 's Namiddags was ·het nu de beurt aan de kruisboogschutters van St. Joris om aan het stadhuis de prijzen:in ontvangst te nemen en daarna in.stoet op te stappen naar hun lokaal op de Nieuwe Wandeling, waar de wedstrijden plaats hadden. 's Av0nds was er in het Casino· op de Coupure een prachtig :feest: een concert door een harmonie, verlichting van de gebouwen en tuinen, een prachtig vuurwerk en een bal. De toegang tot het Casino bedroeg drie frank, waardoor dit feest enkel toegankelijk was voor de begoede burgerij. . Ook de Kouter was prachtig verlicht; 's avonds had er een volksdansfeest plaats. Op dinsdag 2? juni hadden te St. Denijs-Westrem opnieuw wedstrij.- .. den voor renpaarden plaats; 's namiddags hadden er volksvermakelijkheden plaats op de Vrijdagmarkt. 's Avonds gaf de Filharmonie in het lokaal van St. Joris op de Nieuwe Wandeling een concert en steeg een luchtballon op. De toegang was hier slechts twee frank, maar zeker nog te veel voor de werkman. · 's Avonds laat gaf de zangmaatschappij Orpheus een Venetiaanse serenade op de Coupure: ze voerden koorzangen uit op verlichte vaartuigen versierd met vlaggen en wimpels. In de za.al Rhetorica in de Parnassusberg op de Houtlei werd û'p zondag, maandag en disndag telkens een bal gegeven; de toe~ng bedroeg 0,75 & per bal. Als slot van de feesten werd op woensdag 28 juni op het water van het dok een steekspel ingericht. . Tijdens de feesten mochten de koffiehuizen en herbergen de ganse nacht geopend blijven. Het programma van de feesten werd gedrukt en uitg~hangen. . Sedert de. eerste Gentse Feesten in 1843 zijn openbare verlichting, volksbals en volksfeesten constante programmapunten· gebleven. In 1860 kwam er een nieuwigheid. We lezen in G. van G.: "Dinsdag, evenals de twee vorige dagen, is het dansfeest op de Koornmarkt door de Zware en Logte Gentenaars gegeve1L, zo ·goed onthaald, dat de regering voortaan een volksvermakelijkheid te meer op het programma van de Ge2tse Kermis zal kunnen aantekenen. Het hoofdpersonnage van deze dansvertoning is Pi eter L,ieven van Acker, gekend onder de bijnaam Pier de Beuling. Ofschoon 51 jaar oud weet

235. ~_eze

wakkerE?.. Ipan nog de onmogelijkste sprongen te maken. Hij geeft lessen in het dansen sedert 1835. Hij is vader. van 19 kinderen. Enige maanden geleden vierde hij me.t . een zekere praal zijn ju- · belfeESt van z?-jn 25-jarig meesterschap.-"

In 1860 werden de . kosteloze vertoningen gegeven in de Minardschouwburg: opgevoerd werd het stuk "Teniers te Grimbergen": libretto geschreven door Prudens van Duyse, muziek van ZlJn zoon Florimond van Duyse. De verslaggevers noerrden het "een kostelijk kunstjuweel tje". · In de G. van G.· van 19.9.1860 vernemen we nog iets meer over Pier"de Beuling: nzondag 23 september zal in de herschilderde toneelza.al Rhetorica op de Houtlei de maatschappij De Zware Gentenaars een feest inrichten. De voorzitter Pieter van Acker alias Pier de Beuling zal het publiek in zijn lokaal een feestelijke avond bezorgen". Op een verschijnsel, dat gepaard ging met de Gentse Feesten, willen we nog wijzen: " Nauwelijks is de kermis.aangebroken, of men zi0t met gehele dozijnen kaartspelers en teerlingwerpers hun ton oprichten, messen, spiege~s, horloges en duizend dingen uitpakken en ·voor enige centen., met de eerstkomende best, de kaart in.de wa.a_gschaal stellen. Airderen beproeven met de teerlingen een winstzoeker zijn-centen uit de.beurs te krijgen en tra.chten hem door sterk geroep.genoegzaam te doen verstaan, dat bij hen de ware fortuin te vinden is. Menig onnozele bloed dur:ft tèn koste van ~ijn "t?eurs een kans wagen ~n verlaat meestal met ledige zak de ton,·.waárin hij·meende,.dat_zijn geltik verborgen lag, want behalve dat het spel altijd ·tat verder spelen aanlokt, bevindt er zich steHds eèn associé bij de toeschouwers, die ·de speler uitnodi-gt om met· hem enige centen te wagen. En, zo .-.blijft de s1;1kkelaar volhouden, totdat zijn kermisschat een plaats in de zak van de huichelaar ingenomen heeft.: In tegenwoordigheid van de politie gaat dit slechts om centen, maar in h'Ll:n afwezigheid gaat het ook om :franken en halve franken. Niet alleen grote lieden zijn aan het spel verslaafd, ook kinderen worden door het spel aangelokt.,,. De redacteur vraagt de o.ve:r:heid deze misbruiken te doeri ophouden. Dit bericht kunnen we aanvullen met een andere mededeling uit de Gazette vàn Gend van' 11 augustus 1841: "De politie van de vijfde wijk hee:ft zondag een expeditie geda~n, welke het wenselijk ware in de overige wijken van de stad, en_· bijzonderlijk in de derde en vierde wijk, alwaar het geenszins aan tuisers en tuisplaatsen ontbreekt, te zien nagevolgd worden. De agenten van politie van de vijfde .wijk in burgerkledi_ng :V:ermomd, hebben zich 's morgens op de westkant der grote. voetvol_kkazerne van St. Pieters begeven, alwaar: .ze een vijftiental tuise-rs of dieven,· zoals men van over· dag die gasten terecht gedoopt hee:ft, in :flagrant délit betrapt en drie van hen aangehouden en ;in hechtenis gezet hebben. Vijf··· of zes· nietdeugen, welk~ door de agenten herkend werden, zullen . voor het feit rechterlijk vervolgd worden". ·· · · Uit het voorga.ande kunnen we beslui ten, dat de aantrekkingskracht van de kansspelen altijd groot was en dat er altijd personen wa-

236.

ren, die de hoop op een gemakkelijke winst van naivelingen wisten uit te buiten. "Er is niets nieuws onder de zon", zouden we filosofisch kunnen besluitrene · ... Maar hiermede zijn we a~gedwaald van ons onderwerp. Zeker is er nog veel over de "Gentse Feesten" te vertellen. Dit komt wel later.

M. STEELS 00000000

EEN GENTSE PUZZEL Ter gelegenheid van de jaarwisseling denkt G.T. er niet verkeerd aan te doen zijn talrijke lezersschaar op een e i g e n a a r d i g e filippienpuzzel te vergasten, verwachtend natuurlijk dat dit brokje hersengymnastiek door tallozen met geestdrift succesrijk zal beoefend worden. Zie op.nevenstaande bladzijde een ROOSTER waarvan 96 hokjes genummerd zijn van l tot 96. Op een andemplaats vindt u een lijst bestaande uit 18 groepjes van 3 tot ll getallen. De 96 getallen van ·het ROOSTER vormen 23 groepjes van 2 of meer getallen die zoveel woorden voorstellen vanzelfsprekend bestaande uit 2 of meer letters. Even vanzelfsprekend stellen gelijke ·getallen steeds gelijke letters voor: b.v. kunnen al de getallen 32 een w voorstellen, al de getallen 33 een j. Bent u erin geslaagd al de getallen door hun letters te vervangen, dan ontstaan IN HET ROOSTER 4 ve·rsregcls ontleend aan een Gents lied. In die tekst is sprake van 2 beroemde Gentse personages waarvan niet kan gezegd worden dat ze Stropdragsrs geweest zijn. Beiden kwamen op een bloedige wijze om het leven. De getallen in het ROOSTER kunt u in letters vertalen nadat u de 18 "namen" van de LIJST gevonden hebt, dit dank zij de omschrijvingen waarvan de groepen getallen gevolgd zijn. Wel te verstaan staan alle 18 namen in nauw verband met Gent, met Gents verleden, met Gents toponymie* Gevraagd wordt: 1° de 4 versregels; 2° de naam van de dichter ervan; 3° de naam van de toondichter van het lied. (Dezelfde componist heeft op zijn naam het koor staan getiteld ''De Maagd van Gent", een werk dat natuurlijk niet meer uitgevoerd wordt. Oplossingen werden ingewacht tot uiterlijk 15 januari 1974. De inzenders van 3,2 of l correcte oplossin(en) zullen in G.T. op een erelijst vermeld worden.

'-.../

T 5

_I ~:c:c::z;D

f"::. : _::: :1

E:::::·::::::. :·::::

LJ ~~ 81!1olm~ ~etr::3 ii::I:J:mm:~ z

4 5 ó 9 IQ 11 1~ 13 14 15 16 "' 11 1S 19 ÀO Z1 1~ :{3 24 Á5 ,Z6 À7 ZS Z9 30 31 3~ 33 1

34 35 36 37

23?. 63; 47; 41; 62; 50; 04; 57; 08; 36; 03; 94. Deze Grootbaljuw schreef een kroniek de periode 1431-1480 bestrij-

kend ..

01; 03; 44; 09; 89; 42; 84; 56; 87; 77. Volgehs Prof. Dr. Verhulst de

eerste abt van de Sto-Baafsabdij

.. 96; 39; 83_; 4(?; 21; 65; 55; 88; 79; 03. • -~ Dit gebouw was bekend· voor zijn

dierentuin

43; 18; 32; 70; 74; 11; 33; 51; 59. Dit (Sint-Elisabeth)begijntje ~4;

67 ; 52.

80 ; 6 9; 49; 73; 24; 82;

wordt nog jaarlijks herdacht

De slechtst befaamde straat van de stad 05; 02; 71; 31; 14; 85; 30; 92; Dit straatje leidde naar een openbare pit (pomp). 74; 91; 40; 26~ 75; 33; 68; 78; I'Jaam door de Gentenaars aan eén

Vaderlandse Vereniging gegeven 67; 23; Deze plaats was door middel van 4 overdekte k~~aaltjes met de Leie verbonden 28; 67; Aldus heette vroeger de Brandstraat 06; ... Jan de Bake was hun deken in 1345 . • Dit was de naam van de nachtpara. des (3) die op Halfvasten uitging. In 1540 door Keizer Karel c..fge-· · · schaft. " • • • Deze-Predikheer bouwde te Parijs de Pont-Royal_, Naderhand werd hij Insnectsur des Pants et Chaussêes et ~rchitecte du rol (Lodewijk XIV) • • . • Hier sneuvelden duizenden Gentenaars

61; 04; 22; 76; 39; 09;

17; 34; 72; ,: 68; 15; 57; 38; 72; 03; 93; 35; 48; 18; 87; 88; 54; 27 ;. 23;

90; 44;; ) .. 3; 62; 02; 83; ...

20; :_.28;;: 0?; 53; 95; 64;

(1453)

74; 58; 80; 16; .. 10; 60;.. • . , . Beter bekend als krijg~má.n dan als 30; 79; 29; 86; 39;

19; 91;. 03; .12; 37; .6 6 ; 81 ;· 45 ,; 5 8; • • 90; 58; 25;

...

•

.. .

. . • .. •

•

schippersdeken. Adlowiirus ove·rleed in dit klooster Uitvinder van het electrisch uurwerk Al. de Gentse (keer)sluizen heetten aldus Deze p1ee~e een (historische) moord in ëte St. -·Janskerk. é

238.

Karel August VERVIER In het artikel "Rederijkers te Eeklo" van de hand van onze erevoorzitter Dr. P. Rogghé en verschenen in het jaarboek "Appeltjes van het Meetjesland" nr. 23/1972 blz. 143 komt o.m. een beknopte biografie voor van de ten hoofde vermelde persoon. In de laatste paragraaf van deze biografie komt volgende zinsnede voor: "Karel August Vervier overleed Óp 20 oktober 1872 op zijn kasteel Damzicht te Waarschoot en-- werd. begraven op het thans verdwenen kerkhof aan de Wasstraat te Gent ••• ". Waar het de schrijver van het artikel waarschijnlijk niet om te doen was verder na te gaan of het graf eveneens verdween zou men dit laatste wel kunnen afleiden uit detekst. . Niets is minder waar want het graf werd overgebracht op een niet bepaald tijdstip naar de Westerbegraafplaats. Men ka.n het vinden bij het binnenkomen van het kerkhof links het Erepark rondgaand het eerste graf op de weg aan de rechterkant een weinig verscholen achter het lover. Het monumen~ dat zich op het graf bevindt is _in arduin, ongeveer 2m.50 hoog, bevattende bovenaan een rond-medaillon met het portret van K.A. Vervier en onderaan is volgende tekst gebeiteld: Karel Vervier Letterkundige, lid van den Provincialen Raad van OostVlaanderen Voorzitter der Stedelijke Commissie voor Bewaring van Praal- Gedenk- en Kunststukken, Ridder der Leopoldsorde. Overleden op zijn kasteel te Waarschoot den 20sten October 1872 in den ouderdom van 84 jaren. Ridder Camillus Vervier Weduwnaar van mevrouw Francisca De Geyter Ridder der Leopoldsorder _ . .. Gewezen Gemeenteraadslid Geboren te Gent dën 6 octóber· 1827 en er overleden den 27 januari 1898. De tweede persoon vermeld op het graf is waarschijnlijk de zoon van eerstgenoemde en zal bijgezet gew_eest· ·zijn ·op het tijdstip van zijn overlijden. Zoals reeds aangehaald is het tijdstip onbekend waarop het graf van K.A. Vervier werd overgebracht van de Wasstraat naar de Westerbegraafplaats. Dat dit zeer vroeg zou gebeurd zijn kan men afleiden uit de plaats die het graf inneemt op laatst genoemd kerkhof. Wanneer het grafmonument op de grafstede werd geplaatst is mij vooralsnog niet bekend, gebeurde dit alreeds in de Wasstraat of ter gelegenheid van het o~erbrengen van het graf van het ene kerkhof naar het andere of nog la ter? Verdere opzoekingen zouden ons wel een datum kunnen opleveLen. A. VERBEKE

".. ~

239.

SEQUAH TE GENT

D~ ~ONDERDOKTER

Enkele oude Genténaars gebruiken nog w:el eens de uitdrukking "bij Seka" of "bij Seuka" gaan. Van waar . deze naam? Begin januari 1892 kwam· de wonderdokter Sequah naar Gent. De Gazette van Gent schrijft: nsequah, dé reuma-genezer, heeft gisteren in de zaal Valentine reeds twee zittingen gehouden, de eerste om zijn aankomst aan te kondigen, de tweede om zijn eerste genezing te doen. Aan de gevel van het lokaal wappert de nationale vlag. Op het toneel liggen pakken krukkeri eh sto'kken, _à.ie de talrijke genezingen moeten bewijzen. Aan de wand hangen bloemkorven, die hem in andere steden geschonken zijn.

!'.

Sequah is op zijn Amerikaans gekleed: een bruin kostuum met franjes en een grijze hoed met brede rand. Hij draagt talrijke kruisen en medailles op de borst; op de arm heeft hij een witte band met een rood kruis. Hij spreekt Engels. De eerste persoon, die zich aanmeldde, was een werkman die op de Vrijdagmarkt woont; hij lijdt sedert zes jaar aan reuma. De behandeling 9-uurde een half.. uur. Gedurende die tijd werd· het gordijn neergelaten en opdat het publiek zich niet zou vervelen, speelde het orkest van Sequah,. samengesteld uit. een tiental muzikanten in uniform, enige stukjes uit hun Amerikaans repertorium. Na een half uur ging het gordijn open-en de patiënt verscheen op het toneel zonder krukken. De genezing werd door het publiek fel toegejuicht". Bijna dagelijks verschijnen in de Gazette van Gent berichten over Sequah. Hij houdt twee "vertoningen" per dag: een om dr-ie uur en een om acht uur. Hij verblijft in een groot hotel op de Kouter, het Hotel Royal. Zijn vrouw deelt geldstukken uit aan de behoeftigen. Veel armen komen naar de Valentine om·kosteloos behandeld te worden. De behandeling bestaat in een "knijpkl:lur". Sequah hee:ft enkele helpers, die de zieke lichaamsdelen knijpen en met olie inwrijven. Volgens de Gazette van Gent verklaren veel zieken, dat ze na de beh.andeling verlichting gevoelen, maar de redacteur ste 1 t toch de vràag "Zal de genezing blijven duren?" Einde januari komt er een onweerswolk·aandrijven. Gaat Sequah vervol§i worden voor onwettige uitoefening van de geneeskwlde? Twee wetsdokters wonen een behandeling in de zaal Valent~ne bij. Ze verklaren,~ dat Sequah. e'S.n behendig masseur is. Er komt geen vervolging. Volgens geneesh.eren hee:ft ·de olie, die Sequ:ali verkoopt, geen i_nvl,oed ··bij de genezing~;·.. · -

Op 9 .,:r:~~ruari is Sequah ~ de :man heet eigenlijk Blakeley - het!"'>· voorwerp van een geestdriftige betoging. 's Namiddags hebben zijn bewonderaars de paarden van ···zi_jn rijtuig uitgespannen en -hem door de stad gevoerd:. :,' s Avor1ds was de. ·zaal Valentine proppensvol • .

In de Gazette van Gent van 21 :februari 1892 versèhijnt een grote aankondiging voor de drie wonderbare geneesmiddelen van Sequah:

. 240.

Sequah's prairiebloem als geneesmiddel tegen slechte spijsvertering, leverziekte en gal, Sequah's olie tegen reuma, Sequah's geneesmiddel tegen hoest en verkoudheid. De drie geneesmiddelen zouden verkrijgbaar zijn bij de apothekers "Men lette er op: de naam Sequah is in elke fles gegoten". Sequah slaagt er in de goedgelovige massa met Barnurn-reklame te overbluffen. Na een verblijf van een zestal weken te Gent vertrok de wonderdokter naar Geraardsbergen. De kruik ~at echter te water tot ze breekt. Bij een M.B. van de minister van justitie moest Sequah, die in ·werkelijkheid een Engelsman was, binnen de acht dagen het land verlaten. M. STEELS 00000000

TOEN DE GENTSE VLEESHOUHERS NIET ALLEEN "IN HUN s·:rALLEN" lviAAR "OP DE PLANKEN" DOORGEWINTERDE KERELS WAREN

OOK

Ruim 14 jaar geleden verscheen in "Oud-Leerlingencronycke", tijdschrift van de Oudleerlingenbond van het Studiecentrum voor Slagers en Spekslagers te Gent, een artikeltje in verband met een gewoonte die door de Gentse Prinsenkinderen eeuwenlang in zwang werd gehouden. · Met toestemming van de schrijver van het opstel tikken we dit over oordelend dat het niet alleen het vleeshouwersgild maar eveneens een flink deel van de lezers van G.T. kan interesseren. Is er één Gentenaar die niet weet dat onze voorouders-vleeshouwers niet alleen forse prinselijke lijfwachten en prima jagers waren, velen zouden integendeel raar opkijken mocht men hen komen vertellen dat die bent hovaardige Prinsenkinderen ook als theaterartiesten ofte komedianten hun stuk gestaan hebben en hun sporen verdiend? Een groot geluk da.t er ste,eds mensen geweest zijn die, aangetast door de z.g. bewaarziekte, alle mogelijke zelfs schijnbaar onbenullige herinneringen in laden en koffers en op zulder bewaard hebben; anders zouden oneindig veel interessante zaken uit het leven onzer voor-ouders onherroepelijk verloren zijn geraakt. Van dergelijke bewaarder zijn ongetwijfeld die paar oude feestprogramma's afkomstig die in onze tijd deel uitmaken van de uitermate rijke verzamelingen Gentse documenten die we in de Universiteitsbibliotheek kunnen raadplegen.

241.

Een van de. programma's waarvan sprake dagtekent van 1752 en kondigt toneel vertoningen .aan die Glouden plaats hebben op 29 ·juni èn op 2, 9, 16 en 17 juli "op den groeten theater van de Conf'rerie van de H. Sebastiaan". (Deze schouwburgzaal verdween in 1837 om plaats te maken voor de huidige Koninklijke Ope:ra). ,-1 Opgevoerd zou Vlorden ·"het goddeloos èn heymelyk bedroog, treurspel, door de ryru_ievende li.efhebbers van de vrije Neiringhe van de Vleeshauwers van het groot Vleeschhuys dezer· ·st,adt ·Gendt ten prcYf'yte van de Capelle van de sel ve 1\feir.inghe". {Denk eraan dat er toenmaals ook een klein vleeshuis bestond aan decBrabantdam niet ver van· het Laurent.plein en dat de kapel zich bevond in het groot vleeshuis. Het enig overblijfsel· van die kapel is de bekende muursch:lldering die we nog steeds kunnen bewonderen). · Dan volgt de rol verdeling van het toneelstuk. Dat de namen latijns kl.:!-nken moet ons niet verwonderen: waarschijnlijk was het drama uit het latijn vertaald en vreemde namen hebben ook een voornamer geluid. · Ormigorinus vrouw van Orm. Olaüs .Limella, dochter van 01. Vier edelmans Si~ida,

Licurgus · Zoon van Sigrida Ambassadeur Bode Knecht van Limella Tovenaar Vier Cupido's

Jeannes Minne Laurentius· van L.oo Guillielmus van Melle Christiaen Minne Joannes van Melle Philippe van Melle· Adrianus Deynoot Lucas van Loo Joannes van Melle Jeannes Deynoot Maximiliaen Minne Adrianus Minne Laurentius van Loo Adrianus Deynoot Joannes van Loo Franciscue van Loo Guillielmus Minne Jeannes Minne

Verder vermeldt het programma. dat "Mathyf3. yf).n Lo.o en Adriaen . Deynoot zullen dansen executeren van groote caracteres, alsmede zal door dry kineren gedanst. worden eenes jalousen dans •..·- . Naer het eyndè vàn het groot spel z9.l·· vertoont worden de L:i·efdè' van Arlequin, nieuwe pantomins waer in een kind van negen ·jaé-ren zal de principaelste rolle execut.eren ende zal eyridigen door. een groot Turcks ballet·. a.l;J-es. gecompo-n:ee~t door Sr Daubat de S.Flour;.·" Dat moet nogal een :baar schouwspel_: g~weest zijn die gespierde · en :forsgebouwde manspersonen in vrouw.en~ 'en meisjeskleren gehuld o:p de planken bezig te zien. Die man.;ier·.van· do·en>w~s nochtans heel gewoon, want· vergeten we niet dat onze'. 18e ·.en 19 eeuwse· voorouders het niet gepast en de.ftig .. zouden gevondèn hebben burgervrouwen komedie te zien spelen: dat in hun ogen onwelvoeglijk

242.

bedrijf lieten ze over aan beroepsartiesten. Vergeten we ook niet dat de vrouwenverenigingen op dezelfde manier.te werk gingen. Daar werden de mannerollen door dames vertolkt. Een andere eïgenaardigheid.die u bij het lezen van het programma moet opgevallen zijn is· het feit da.t slechts vier familienamen op de rolverdeling voorkomen: Minne, van Loo, van Melle en Deynoot. Ook die.rariteit mag u niet van de wijs brengen, want in de l8e eeuw waren er praktisch slechts vier families die het vleeshou-., wersambacht mochten uitoefenen; inderdaad telde het Groot ·vleeshuis in 1752 op een totaal van 116 vleeshouwers 58 van Loo's; 28 van Melle's; 21 Minne's en 7-Deynoot's. De bezetting van ons la.nd door de Fransen in 1794 bracht verandering in die toestand: van dat jaar af had iedereen het recht het ambacht uit te oefenen. Wat zou een toneelfeest zonder de uitvoering van een ballet betekent hebben? Die "ja.lousen dans" was natuurlijk het komisch gedoe van twee ve-rliefàen voor een meisje. Dat onze toneelspelende vleeshouwers zich de luxe permitteerden van een Parijse balletmeester, Sr Daubat de St-Flour, met het aanleren van de dansen te gelasten, bewijst nog eens te meer dat ze nooit iets half deden. Ook daarin mogen we hun voorbeeld volgen. De vleeshouwers waren niet alleen goede komedianten, als het pas gaf ontpopten ze zich als vlijmscherpe spotvogels. Toen Napoleon zijn blijde intrede deed te Gent in 1810 spanden de vleeshouwers een brede banderol over de straat met daarop in grote letters: LES PETITS BOUCHERS DE GAND A l~APOL"EON LB GRJU\ill. Wat vertaald luidt: de kleine vleeshouwers'"va.n Gent aan Napoleon de grote. Met onderverstaan de grote vleeshouwer •.. van mensenvlees. Natuurlijk werd het spandoek verwijderd voor de aankomst van de keizer.

v.w. 00000000

GENT, STAD VOOR TOERISTEN ? Naar aanleiding van het artikeltje met bovenstaande titel dat verscheen in ons oktobernummer, ontvingen wij een brief van de Heer E. Story. Hij heeft het over de passage waarin wij het betruerden dat wij in Gept niet beschikken over een gedeta illeer1..e, geillustreerde gids ten dienste van de toeristen die hier wat langer willen verpozen. De heer Story maakt ons het vriendelijk verwijt dat wij onze literatuur niet goed hebben bijgEhouden en blijkbaar onkundig zijn van het bestaan van het boek "Gent, een Stad van alle Tijden" dat vorig jaar door zijn firma werd ui tgegev·en en - zegt hij - precies de door 0ns vermelde lacunes vult.

243.

Hij v:raagt. zi.ch ver.der af' of het niet wenselijk zou. zijn:· een~ re-... c~~~it over dit boek in ons ·blad te publiceren,. wat dan meteen een· rechtzetting zqu ·zijn vqor onze tekortkoming. Tot zo ver de~. ze brief. · D~·· heer story hee:ft gelijk wanneer hij het betreurt dat vrij nog·.

geen rece·nsie gaven van "Gt..nt, een Stad van alle ~ijden". Wij' hadden weliswaar het versqhijnen verm~ld in de "Ghendtsche Tydinghen" van januari 1973, maar het is inderdaad een tekortkomixfg dat wij niot sinds lang al het goede verteld hebben 'nat wîj . over dit uitstekend werkjo_denkon .. Wij willen dan ook graag dit verzuim onmiddellijk goed. makeno · rJ · Van al de publik~ties die de toerist iets over Gept k~nen vertellen is dit zonder de minste twij:fel het beste en meest geschikte. Wij danken dit prachti.g boekje aan 3· dames, Mevrouwen Patricia Carson, Gaby Danhieux en Gadelieve De ~chryver. Twee onder hen laten ons gedurende. 157 bladzijden de geschiedenis van Gent :meeleven, terwijl de derde bij middel van lOl prachtige :foto's deze prestigieuze geschiedenis op passende wijze illustreert. Nog nergens zagen wij zo beknopt en zo vlot de geschiedenis van onze stad beschreven, niet in de vorm van een droge opsomming van :feiten, maar als een boeiend verhaaltje dat geschiedkundig overigens volledig verantwoord is. Hced a.:f voor deze 3 dames! Dat bij de uitgave ervan aan de toeristen gedacht werd blijkt oam. uit het :feit dat er ook een Franse versie bestaat onder de titel "Gand, Villede tous Temps", en eon Engelse "Ghen.t, .. a . .To.wn :for · all ·Seas-c1ns"·. ·Wie nochtans zou denken dat dit maar een boekje is voor toeristen vergist zich schromelijk want het kr~oe~t letterlijk van interE?ssante gege..- · vensdiede meeste Gentenaars niet kennen. l!1oesten er leden zi.jn va~ onz(3 .Kring die dit werkje nog niet mochten bezitten (maar bestaan zij?) dan wordt het hoogtijd dat zij het zich zo spoedig mogelijk aanschaffen. Niemand zal ooit de 180 Fi: beklagen die hij er voor uitgegeven heeft. Misschien ook een uitkomst voor dezen die ieder jaar·met het pröbleerri zitten van wàt ~e kopen als Kerst-_of' Nieuwjaarsgeschenk. 1

Dit gezegd .zijnde, zijn wij het niet hel erna~ ,·~ens met de he'er. Story wanneer hij stelt dat dit werk de_ lacunes. zop. aanvullen die wij..vermeldden.· Wij ··plijven inderdaad .menen dat er. naast "Gent, een Stad van alle Tijden" ook nog·plaats o:verblijft..voor een mee.r c.omplete en gedetailleerde gids~_ Zoalsz wij het reeds schreven vinden wij het essentieel dat deze gids~ een alphabetische ·index zou .b.e:va:tten-. · De toerist· die· hier mee,.+· dà.n· enkele uren blij:ft en. eens meer o:;:···_zijn 'gemak en.. meer. in detail kennis wil maken met al .onze.merk:Wa~rd~gheden, heeft.dan maar naar de index te grijpen en hij ziet op welke bladzijden-hij meer kan vernemen over bvb. het Bij~oke~Museum, het Geeraard Duivelsteen, _de. St. -Baafsabdij; enz .. Dan zou hij op de vermelde blgdzijd·en een geschiedenis moeten vinden·van deze gebouwen, waarvoor ze nu>. gebruikt. worden, wat hij . è~ kan bezichtigen enz. Ook menen wij dat er ·in een dergelijke gids v.ran;delingen zouden moeten uitgestippeld.worden met·de ·benaderde duur, derwijze dat

244._

de toerist ZlJn .tijd kan indelen en zijn bezoek programmeren. Eveneens hadden wij gedacht dat een deel van deze gids (of wordt dit een 2e band) zou moeten gewijd zijn aan "Gent als centrum voor Toerisme in Oost-VlaanQeren", dus met speciale uitstappen in onze provincie met Gent als vertrekpunt. Wanneer men de zaken zo niet opvat is het vrijwel zeker dat zeer veel bezienswaardigheden in onze provincie nooit een kans zullen krijgen het bezoek te ontvangen van buitenlandse toeristen. Het opzet van een dergelijke gids verschilt dus wel van het hier besproken werk van de 3 dames. Bovendien zou deze gids - en dit maakt toch wel een groot verschil uit - commercieel bekeken niet direct rendabel woeten zijn aangezien de onrechtstreekse nte te cijferen voordelen immers veel groter zouden zijn. Een dergelijke gids zou trouwens onmiddellijk een groot afzetgebied vinden bij de Gentenaars zelf. Een zéér groot werk waarvan de opstelling veel tijd in beslag zou nemen? Onge~vijfeld, maar het grootste deel van de weg naar de realisatie zou afgelegd zijn wanneer men zou besluiten deze gids_ te maken. H.C. 00000000

VERPACHTEN VAN VISRECHT EN MAAIRECHT TE GENT

Il~

1856

In een vorige bijdrage vernamen we iets over de inkomsten van-.de stadseigendommen. Thans een woordje over het verpachten van het visrecht en het maairecht. De stadswaters en de vestingen waren in een aantal loten verdeeld, die voor verschillende jaren werden verpacht.

Ï§~~~Qh~~g_y~n_h~~-Y!~~~Qg~: 1

3 4 5 6

Lot van tussen de Brusselsepoortbrug en de St. Lievens3 Fi! brug Lot van de buitengrachten vanaf eigendom van De Meersman tot aan de St.-Lievensbrug: •.••..••...••.• llO Ei: Lot van de St.-Lievensbrug tot op het einde van de stadsgracht (binnenzijde): ....•..••.••.•.•..••• 9 Fr Lot tussen het bastion van de Bijloke en 33 Fr t 'Einde Vveire :-. . • . . • • • • . .••..•..•.......•. -• .•••••.••. Lot tussen T'Einde Weireen de Brugse Poort: •.••..•••• 50 Fr. Een deel van de Leie, vormende een voorgracht van de stad tussen de hoofdbastion van T'Einde Weire, waar de windmolen T'Einde vVeire staat en de Noodbrug · (of Hulpbrug): ••••• 35 Fi: Aftakking van de Leie tussen brug aan de kleine 6 Ft sluizen en Kleine Meersbrug aan eigendom Ameels: •••••. Stadsgracht ten zuiden van Spanjaardkasteel tot samenvloèing met de Schelde: ••••.••.•.••..•••..•••..•• 45 F'r.

245. '

10 11

12 13 14

Deel van de stadsgracht tussen St.-Lievenspoort en verbinding met de Schelde (bui tenzijde): ·••..•.•.•..•. · Houtlei van Oordeel brug tot d.e Appel brug: •.......•••• Stadsgracht tussen de Dampoort. en d.e Sassepoort: ••.•• Deel van de Leie aan het Spanjaardkasteel vanaf de Dampoort tot20 m·van de Visserij: .•.............• Hand elsdok: ......... ~ ..... ·.. .Vijver . aan Zwijnaardeuries: .......................... . o

.................

o •••••••

TOTAAL: .••.

4 Fr.

....

12 Fr 21 Ff. 105 Ei: 80 }if. 3 Ft

516

Ei:

------

B. Y~rE~Qh~~g-~~~-~~t-~~~~t§2h~=

1 2 3 4

· 6 7

8 9

10 11 .12

13 14

Wallen tussen de Brusselse Poort en de St.-Lievens5 Ft poort (binnenzijde en buitenzijde): ........•.....•... 30 F:r: Wal vanaf de St.-Lievenspoort tot de· Bovenschelde: ••• Borstwering van het Buskruitmagazijn en deel van de 300 F:r: middenwal tot aan de Oude Schelde: •.................. Terrein gelegen achter de St. Pieterskerk en de 10 F:r: kazerne verhuurd aan de St ..-Antoniusgilde: ......•••.• Wa:)...vanaf' de borstwering, waar de molen van Vanden Bossche staa·c, Bijlokeveld tot aan Akkergempoort, 1 F:r: alsook de loskaai aan de Leie buiten voornoemde poort:. 20 EI: Wal vanaf Akkergempoort tot aan T 'Einde Were: •......•• Het klein eiland aan de Leie, ten zuidwesten van .d.e pap:iermol en: .......... ,; .................. ~ •....• 11 Er. Weide aan T'Einde Were, alsmede de wal beginnend rechts van de bastion· T 'Einde Were tot aan de brug van· de fabriek La Lys: .•... ·.. ~ • 1o • • • • ~· • •· • • ~ • • •· • • ~ • • • • • • ~ • 30 pf. De trekweg en·bermen van de buitenste stadsgracht vanaf' de Visserij tot aan de-- SS.ssepoort: .. ~ ....•...•.. 80 Fi: Wallen vanaf de Brugse Poort tot aan de Tol brug: •••. ·.. 225 Fr. 60 Kr. .. Wallen en grond.en rond het gewezen S:panjaards.}{asteel.:. Bérmen en wandeling ten zuido.ost.en van· de. Coup1,1;re vanaf de Stapelhuisbrug tot aa.n~ de Nieuwe Wt:;trtdeling alsook het noordoostelijk deel van de Coupure:.· •....•• 45 Ff. Een deel van de meersen nabij de papiermolens aan T 'Eind e We re : . . . . .. ,. . . • . . . . . . • . ~ . . . . . . . . . .. . . • . . . . . . . . . . 22 Fr Het .oefenplein gelegen te St .. -Denijs-vVestrem, verhuurd aan de maatschappij voor paardenwedrennen: .....• 525 Fr. De. bermen van de Visserij : •.. ~ ......................•. 15 Fr: TOTAAL: . . . . .

137~ Fi~

------

Uit, het ·voorgaande blijkt duidelijk, dàt tot 1860 onze stad zijn oorspronkelijk uitzicht had behouden. Na de af'schaffing van de octrooirechten zal- dit. beeld snel wijzigigen. M. STEELS

246.

HERALDIEK ~~!ê_Q.Y:~f_l}~~-!~E~~-9:~!:-~~§:.<l_Q~r.!~

Talrijke zegels van de stad Gent zijn tot ons gekomen: het oudste dateert van·ll99 en stelt Johannes de Doper voor met aureool en zegenend met de rechterhand, rechtop begeleid door twee kandelaars, voor een gebouw in romaanse stijl waarop twee vogels ge·zeten zijn. Het tegenzegel- draagt de beeltenis van het Paaslam. De H. Johannes de Doper begeleid door twee engelen vinden WlJ in het veld der Gentse zegels tot in het midden der XIV e eeuw. In 1361 verschijnt inderdaad een zegel-ad-ca.usas- dat een gekroonde klimmende leeuw voorstelt- beeltenis die vanaf 1275 op de tegenzegels voorkwam. Van 1397 af werd de leeuw ingesloten in een schildveld gedragen door een adelaar en geho~den door twee vrouwenfiguren. Tijdens ·- de XVII e en XVIII e eeuw wordt het schild met de gekroonde leeuw gehouden door een vrouw, die misschien de "liJiaagd van Gent" is, die dikvvijls· op de Gentse militaire vaandels is afgebeeld. Tijdens de XVIe eeuw beweerde Gaillard dat Gent eerst een sprekend wapen droeg "van sabel met een handschoen van zilver" en later,· een schild van sabel met een leeuw van zilver, geklauwd en getongd van goud en gekroond en gehalsband met een gouden kruis. Deze laatste tekenen zouden een symbolische betekenis moeten hebben: de zwarte en witte kleuren die voorkomen in het schild van de vroegere kasteleinen van Gent betekenen kracht en zuiverheid en de leeuw is gekroond en gehalsband ten teken van trouw aan het Vlaamse vaderland. Een concessiè van wapens; die in 1811 door Napoleon te SaintCloud werd toegestaan, kende aan de stad Gent een schild va.n sabel toe met een leeuw van zilver, geklauwd en getongd en met geslachtsdeel van keel, met opgenaaid schildhoofd van de goede steden van het Keizerrijk. . Op 3 december 1817 heef't de Nederlandse regering aan Gent volgend wapen toegekend:· van sabel met een leeuw van zilver, getongd van keel, gekroond, geklauwd en gehalsband met een kruis van goud, het sch·ild getopt met een kroon met drie bladeren van goud. Geen·enkel Belgisch koninklijk besluit beschrijft het Gentse wapen: de stad Gent heeft inderdaad het onderzoek en de handhaving van zijn vroeger schild niet gevraagd en vergenoegde zich erbij in het museuw der Byloke, het o~igineel van het diploma dat haar in 1817 door de hogere Raad van Adel werd geschonken, te bewaren. Aldus Max Servais in het Wapenboek van de Provincien en Gemeenten van België - blz. 195 en 424. Voor de oningewijden: de kleuren sabel = zwart keel = rood Goud en zilver worden veelal om technische redenen voorgesteld door geel en wit. G.ROUQUART

·'---../

24?.

DESIRE JOZEF DESTANBERG In vorige bijdragen verteldon we reeds iets over J. Steyaert, A. Veisin en P. Jonglas, dire auteurs die werken publiceerden over Gent. Désiré Desta~berg werd geboren te Gent op 24 mei 1861 en was de zoon van e·en s-ierschilder. Hij behaalde het diploma van onderwijzer in 1880 en bekwam een betrekking in het stedelijk onderwijs te Gent. In 1907 werd hij bevorderd tot directeur van de school Godshuizenlaan (thans Martelaarslaan). Destanberg had nog het geluk zijn beide zonen, die zich als vrijwilliger· hadden aangegeven, behouden uit de oorlog te zien terugkeren. Hij overleed op 29 april 1919. Destanberg was zijn leven lang een trouw bezoeker van het stadsarchief. Hij hield talrijke· voordrachten over Gent, waarvan sommige begeleid met de projectie van lichtbeelden. Een familielid schonk enkele jaren geleden deze lichtbeelden aan de bibliotheek van de Rijksuniversiteit te Gent. De voornaamste werken van Destanherg waren: _ . -Geschiedenis-van het Volksonderwijs te Gent (17?0-1842). -Gent sedert 1830. Eerste reeks (1830-1840). -De Gentse Herbergen en hunnen Uithangborden. - Het Eeuwfeest dèr koninklijke Maatschappij van Landbouw- en Kruidkunde. _ - L 'Horticlil ture à Gand en 17?8. - De Kiezingen te Gent sedert 1830. M. STEELS 00000000

GENT IN DE SPIEGEL VAN ZIJN DAGBLADEN - Een naamloze vennootscha:p zal o.pgei'icht worden die' de opdracht zal aanvaarden voor de bouw van ·e~r:t ,ondergronds.e parking aan het Wilsonplein. Dit ini tiatie:f ··vvórdt genomen in overleg tussen privé-instanties en openbare besturen; ondermeer de stad Gent en de Nationale Investeringsmaatschappij. -Bij verbouwingawerken van het huis Molenaarstraat, -1, hoek St.Antoniuskaai, zal de oorspronkelijke bouwtrant behoud,~n worden, maar de straatbreedte zou minimum 5·,40 ·m. bereiken •. -De oude boerderij gelegen o-p de hoék van de Boerderijsi;ïra~t en_ de Gei testraat zal gesloopt wordèn voor aanpass-ing van· de weg. (Volekmacht, De drake seint •• ~ 22 sept.·· 19?3). · · - De bouwaanvraag ·ingediend door een bankinstelling om op de Koornmarkt, 11, een filiaal te mogen oprichte~ werd met eeh ongunstig advies aan het Bestuur van Stedebouw overgemaakt omdat het ontwerp niet waardig is voor het architecturaal ensemble van de Koornmarkt. (Volksmacht, de drake seint •.. 20 okt. 19?3).

248. - In de reeks Gedenktekens te Gent vermelden wij '~i1lem Verspeyen" - "Lt. Kolonel Raus" - "IVIgr. E.J~ Seghers" - "Geraard de Duivel" - "August Van Lokeren" - "Pater Rutten" - "Gustaaf Eylenbosch", respectievelijk in Het Volk van 27.9., 4, 11, 18 en 25 oktober, 15 en 23 november 1973. - Over Viator Hugo en zijn reis doorheen België en verblijf te GE?nt; in de reeks "Op zoek naar Gent" van J. Schepens, in Vooruit van 22, 23 en 29-30 sept., 6-7, 13-14, 20-21, 27-28 oktober en 3-4, 10-ll, november 73 - J. Schepens nOp zoek naar Gent" Vooruit 17-18 en 24-25 november 1973. - P. K1uyskens "Gent en de Boerenkrijg" in De Gentenaar 14 en 20 nov. 1973. - "Duizend jaar Gentse Kunst'• Prijsvraag Stad Gent, De Gentenaar 21.9.73. - De C.O.O. verkoopt bouwvallig huis in de Provenierstraat N° 43. Het Laatste Nieüws 22-23 sept. 1973. - De restauratie van het IVIuseum voor Sierkunst en Industriële vormgeving. De Gentenaar 24 sept. 1973 - Een Boekwerk over ä.e ·eerste Gentse lliieester-drukker "Arend De Keywere" in Het Laatste Nieuws 24.9.1973 en 25.9.1973. -"Oud Gent Oppoetsen" over Het Patershol, in Het Volk (3e.) 27.9.73. - Pacificatie van Gent was Nieuwe fase in Nederlandse opstand" (mdt) in Het Volk 27.9~1973. - Restauratie van lVIariakapelletje Familie Soenen op St.-Gerarduswijk (Ottergemse steenweg) in De Gentenaar 3.10.73. . . - Praten met Volkskundige Victor Speeckaert, die een geschiedenis over Gent schreef welke nu gepubliceerd wordt in het Tijdschrift van het Kon. Verbond van Gebuurtedekenijen, in Het Volk, 4.10.73. - Herdenking van de bekende Gentse architekt Victor Horta. In Vooruit 6-7 okt. 1973. -Plannen voor reuzencentrum in hart van Gent. (W.Vdm) in Het Laatste Nieuws, 10 okt. l973. - Nieuwe Grafsteen voor Sabrina Bruggheman, laatste abdis van Bij1okehospitaal van Gent.· In Het Laatste l~ieuws 11 okt.; Het Volk 18 okt. 1973. - Ryhóvest_een zeldzaam_p:rivébouwkunst uit de XIIIe eeuw. Stadsbestuur wil ;hat aankopen. In Het Volk 11 okt. 1973. - Gent Terneuzen -Vijf jaar later. In een jubileumuitgave van GENT WERKT. In Het Laa.tste Nieuws 12 okt. 1973. - Beluiken: de ellende achter het hoekje. In Het Laatste Nieuws.l6 okt. 1973. - Op s:peurtocht in onze Iviuseumreserves. In De Gentenaar 19 okt . - Vooruit 20-21 okt.- Het Laatste Nieuws 23 okt. en Het Volk 23 okt. 1973. - In 1974 herdenking 1000 jaar Ekkergem. In Het Volk 25 okt. 1973. - Gentse waterlopen worden behouden. In Het Laatste Nieuws 25 okt. 1973.

"---./

249.

- Groot Kerkhof van Gent één der mèrl{lrväardigste van· het land. Grafstenen van verdienstelijke-figuren bedreigd doornieuwe wet. . . In Het Volk 31 okt. - 1 nov. 1973. - Een politiek lied van Emiel Moyson. In Voorult 10 nov. 1973. - Ijskelders in het Gentse, eens voorrecht van Kasteelheren. In Het Laatste Nieuws 12 nov. 1973. - Over het verdwenen luik van· het ·-·Lam-Gods schilderij, de Recht_vaardige Recl}.ters- Een waals auteur beweert te vveten waar het verborgen is. · In Het Volk van 14 nov. 1973 - Herstructurering agglomeratie en standpunt van Gents Stadsbestuur In Het Volk.van 14 nov. 19?3. - Over recente opgravingen ·in de gevve.zen St. Pietersabdij. Be1arugrijke vondsten. In Het Volk 22 nov.·l973. - "Een Parijse Jacob van Artevelde". Jacques Castelnau, frans auteur schreef "Etim.ne Marcel, un révolUtionnaire au XTVe siècle". (uit Plon, Parijs), waarin hij het leven en de dood van o_nze Gentse voorman beschrijft om vandaaruit een paralel te trekken met Etienne Marcel. Beide kenden een geweldadige dood met de bijl. In Het Volk 22nov. 1-973 bl. 25. · . · .. · - Alheî-t Bracke·: Wer.eldteritoons.telling 1913 te Gent. In Vooruit 24~25 nov.--1973 bl. 4. - Vrijdag 28 nov~ werden in de Kredietbank .te Gent 21 instellingen, bestturen· 6-:f personen gehuldigd wegens het verdienstelijk restaur·eren vanhisto_rische gebouwen. Voor Gent waren dit: Het Stadsbestuur,· De Luikf?e. Verzekerin Hoogstraat, , 24; Brouwerij Meiresonne · v<nor Grauwpoort--Sl uizekenk<?-ai: 0 .L. Vrouw Visitatie, Hoog:poort; Vrienden van het Oude Gent,·' voor het Huis De Swa.ene;. Koorrilei ,10; Prof. Dr. Elaut, voor ·Ke.téivest n° 6; Mevr. Vincent-Gevaert, Hertogstraat, 8; Dhr. en NI~:vr. C. Haemers-Cornand,St. Jacobsnieuws~ straat; Dr. Ir. en Mevr. ·A~: Smê.~.j:a:i.jns-D.elens, Ho:f van Fiennes 1; Dhr. Mevr.· A.· Van den Bodgaer~e...:.taloux, Neder:polder; Dhr. Mevr. Van Ni~uwenhuysse;_Van Kansel~·,· ·J?,rinsenhof, 55; Dhr. IVIevr. ~. Verstraete, Gewad,30; Dhr.TVIevr~ W. Wittevrongel-Borgonjon' Zuivelbrugstraat, 2.;, en Dhr •..Arcl'l:itect R. Warie, voor verscheidene restauraties. · ·· In Het Volks van 27 nov·. 1973. ·:. 0 0

BIBLIOGRAFIE I.

0 o~o:o 0 0

. . ··•..

In het derde Jaarboek van het Heemkundig genootschap Land van Rode 19?3 publiceerde 0. Van Wittenberghe een studie over "Bloem enteelt en Bloemisten te Gentbrugge en te Ledeberg", studie, die ook debelangstelling van de Gentse heemkundigen verdient. (Prijs jaarboek: 100 Er; te bestellen Secretariaat Heemk. Genootschap Beukendreef 20, Gentbrugge).

250. II.

Prof. P. Kluyskens publiceerde onder ae titel "De Laatste Molikaan van. het Orangismen, een studie over Hyppolyte Metdepenningen in de krant De Gentenaar (9,16,23- en 30 oktober en 6 november 1973). ~ ·

III. Nog in De Gentenaar van 23.10.73 verscheen een artikel over Prudens Van Duyse. IV.

Toerisme in Oost-Vlaanderen (Juli 1973) publiceerde een artikel van Dr. J. Decavele over "De Oude Leiehaven te Gent. Het Romaans Stapelhuis."

In Vooruit (17.11.1973) publiceerde kunstcriticus Jos Murez een art:kel over de Gentse beeldhouwer Jan Anteunis, dit n~ar aanleiding van zijn overlijden. Deze kunstenaar beeldhoUiNde onder meer de nieuwe Caritas Romana, beeldengroep die door de Gentena.ars "IVIammelokker" wordt genoemd.

VI.

M. Vlaeminck publiceert in .De Standaard van 19 november 1973 een verslag over een bezo-ek aan de beschutte werkplaats Gandae te Gent. In deze werkplaats, gesticht in 1965, werken thans 165 personen.

VII· !gy~g:!2~!:~ê-Y§:g_h~]-~"!:!gê~~§:-.t~:~JEQg~~-=-~~g~:~§:~Q2~~~!:~.z._g-~g:!2: Een uitgebreide inventaris van de kunstschatten der SintJakcbskerk werd onlangs samengesteld door o~s medelid, onderpastoor F. Verstraeten. Het is een lijvig.boekdee1 geworden van circa 170 bladzijdwn, in offsetdruk, op· quartoformaat. Het bevat naast de beknopte beschrijving van 707 gekatalogeerde nummers, een groot aantal historische gegevens, evenals de vermelding van kunstschatten die vroeger in het bezit van -de kerk waren, een aantal gravuren en een grondplan van de kerk. De inhoudstafel vermeldt o.a. gegev~ns over 4et monumentaal beeldhouwwerk, lambrizeringen, kasten en deuren, kerkmeubilair en beel~houwwerk, glasramen, schilderijen, grafmonumenten, edelsmeedwerk, koper en brons, gewaden en textiel, por.selein, ~iturgische boeken, enz; . Het opzoeken van kunstTierken eri kunstenaars is--vergemakkelijkt door een alfabetisch zaakregister en een lijst van kunstenaars en ambachtslieden. Wie belang stelt in het rijke kunstbezit van deze kerk, kan deze uitgave bekomen door storting van 140 Fr. op p.c. 538081 van F. Verstraeten, St.- Jakobsnieuwstraat, 21, Gent. De oplage is zeer beperkt.

251. VRAAG EN ANTWOORD. ANTWOORD OP VRAAG NR. 48 van dh. P. De Caluwé Dezelfde Schelde ·die als grens genoemd wordt in de Verdragen van Verdun (843.); van Mersen (870) en van Ribemont (880) .speelt nog steeds de rol var1: grens doch ditmaal tussen Gent en Ledeberg + Gentbrugge, bëhalve het stuk Schelde dat vervangen werd door de Franse Vaart. De grens waarop.in het tweede gedeelte van de vraag gezinspeeld wordt heeft niets te maken àet de in de-hoger genoemde grens in de drie verdragen. . Omstreeks 1300 scheidde zij Kroonvlaanderen (Frans leen) van Rijksvlaanderen (Duits leen). Ze liep ietwat westwaarts van Biervliet om de Braakman te vervoegen. Ze vtas tevens de westelijke grens van de Vier Ambachten (sedert 1Ql2)_ (Axel, Hulst, Boechoute en Assenede) en van het Land van Waas (sedert ongev. 993). Tot Rijksvlaanderen behoorde tevens doch over de ~elde, het Graa:fschap Aalsiï en de heerlijkheden Dendermonde en Bornem.

w. \mAAG NR. 50 van Ch. Fassin. In 1873 werd het Wennemaer Godshuis gedeel tel:i.jk. a:t~ge.br.oke.n _om. plaats te maken voor de uitbreiding van de Vis markt. In de overeenkomst die werd gesloten tussen de- Kommissi-e der Burgerlijke God.shuizen en het Stadsbestuur betre:f:fende de rui.:... · · ling van een deel der gronden van het· Godshuis tegen sM.sgronden ·gelegen Begijnho:flaan, werd vermeld.-dat.de materialen voortkomende van de afbraak niet in de ruiling Waren begrèpeh. Op een akwarel yan A. Van den"Eynd.·e. (oktober 1849)-die een binnenzicht van_de kapel van het Godshuis, voorstelt-ziet men aan de rechterzijde het gedenkteken afgebeeld dat er in het begin der XVIIIe eeuw werd opgericht. · · Het is in· zwart marmer waarop twee medaillons in wit marmer zijn aangebracht, waarschijnlijk. de beeltenis ·dêr-stichters. Door wie werd dit gedenkteken gemaakt, op wiens opdracht en wat is er van geworden; Gaarne ontving ik hierop antwoord van een onzer geachte lezers. CH. FASSll~ - Visserij 92 - GENT. VRAAG NR. 5l van K. ·Haerèns. Kan iemand ons vertellen wanneer de volgende "gedenkplaten" (geen standbeelden of monumenten) ingehuldig[ werden: 1°- Van Jan Frans Willeros op de Zandberg. 2°- Van Karel Lodewijk Ledeganek in de St.-Christo:ffelstraat. 3°- Van Bisschop-missionaris H.E. Seghers op de Begijnengracht.

252. VRAAG NR. 52 van A. Verbeke. Op zeker ogenblik was ik het liedje Funiculi-Funicula aan het

neuriën, u weet wel dat Italiaans liedje met net bergtreintje als onderwerp. Daarop reageerde een 60 jaar oude Gentenaar met de vraag of ik de Gentse versie ervan kende en die op het jaarge~ beuren sloeg. Op mijn ontkennend antwoord ga~ hij mij de enkele flarden op van het liedje die hij zelf nog kende. Hier v~lgen ze. Wie kan dit aanvullen en eventueel het tijdstip en de plaats van opvoering (revue?) ervan situeren? En iedereen die weet wat dat dat es de fuure op 't Sint-Pietersplein. (bis) En g'hebt daar iest een zuu een heel klein brakske bij madam Blanche (bis) oooo~~ooooooooooooooooooöooo

En hoe dieper dat de gaa. gaat al in eu zakske hoe meerder eens (bis) Antwoorden, waarvoor bij voorbaat onze dank, dienen gestuurd te worden naar het secretariaat. 00000000

AANVULLENDE LEDENLIJST: 5 68. - Adriaen I~1. , Palmstraat 15 569.- Mej. Billiet R., Voskenslaan 229 570.- Devoldere H., Schoolstraat 68 571 •. - Lammertiin J. Hundelgemsesteenweg 489 572 . . :. S1os F. Winterstraat 6:- · 573.- Stacino R. Frans de Coninckstr. 26 574. -nV~ _den Bróucke J. Gentsesteenweg 327 575.- Van Hoecje , Onderbergen 6 576.- Van Severen IVI. , Dukkeldamstra.at 14 577.- Verbeeld W. Koestraat 36 578.- Mw. Wyf'fels E. , Schel'destraat 124

9230 MELLE 9000 GENT· 9040 OOSTPJ{KER 9001 Gt:NTBRUGGE 9000 GENT 9002 LEDEBERG 9140 GENT 9000 GENT 9000 GENT 9220 MERELBEKE 9110

S INT-AlliTA.NDSBERG

00000000

STEU1'JFONDS

Vanwege ons trouw én steunend lid CH. FASSIN ••.•.. 500 Fr. ,