25092014

АҚПАРАТТАР аєыны №187 (28410) 25 ҚЫРКҮЙЕК БЕЙСЕНБІ 2014 ЖЫЛ

Елбасыныѕ апталыќ кестесі

● Жасампаздық жемістері

КҐПІР

30 қыркүйекте Атырауда Қазақстан мен Ресейдің XI өңіраралық ынтымақтастық форумы өтеді, оның жұмысына Президенттер Нұрсұлтан Назарбаев пен Владимир Путин қатысады, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі. «Көмірсутегі саласындағы инновациялар» тақырыбындағы іс-шара аясында заманауи технологияларды мұнай-газ саласында қолдану, осы бағыттағы екіжақты ынтымақтастықты дамыту мəселелерін талқылау қарастырылған. Форум кəсіпорындардың инвестиция жəне көмірсутегі секторындағы инновациялар саласындағы қарым-қатынастарын кеңейтуге жəне жаңа байланыстар орнатуға,

Сырдариялыќтар жол азабынан ќўтылды Ержан БАЙТІЛЕС,

«Егемен Қазақстан».

Тіршіліктің тауқыметі таусылмайды ғой. Ал осының ішінде жол азабы деген ең қиын нəрсе. Ішек-қарыныңды тұтасымен ақтарып жіберердей, жүрегіңді аузыңа əкелердей ойдым-ойдым, кедір-бұдыр жолда жүрсеңіз, өміріңіз өксіп кеткендей болады. Енді көз ұшында тұрған жерге турасынан бара алмай, 120 шақырым жолмен айналып жетер болсаңыз, қайтер едіңіз? Жүйке тамырларыңыздың бірбірлеп бырт-бырт үзілетіні хақ. Дəл осындай жағдай Қызылорда облысының Сырдария ауданында болды. Сырдария – аймақтағы ең шағын аудан. Ауылдары дарияның екі шетін жағалай орналасқан. Бірақ осы уақытқа дейін ұлы өзеннің үстінен өтер көпір болмады. Сондықтан арғы бетте жатқан 13 елді мекеннің тұрғындары аудан орталығына бару үшін талай уақытын сарп етіп, 120 шақырым жолды артқа тастап баратын. Жаз айларында қалқымалы көпір болды. Кейде қайықпен кесіп өтетін. Оның өзі қауіпті еді. Осы өткелден өтемін дегенде талай адам суға

ағып, ажал құшқан жағдайлар кездесті. Арғы бетте тұратын 21 мың халықтың күйі күні кешеге дейін осындай болып келді. Тереңөзекке барып қайтқанша иненің ұшында отырғандай күй кешетін тұрғындардың тілегі орындалды. Дария үстінен көпір салынып, ол ел игілігіне берілді. Енді аудан жұрты бірбіріне қатынас үшін бұрынғыдай ұзақ жол жүрмейді. Жол 100 шақырымға бір-ақ қысқарды. Шыны керек, аталған көпірді сырдариялықтар ұзақ күтті. Сарыла күткен армандары түбінде орындалды. Аудан тұрғындарының қуанышына облыс əкімі Қырымбек Көшербаев та

Эпидемиологиялыќ жаєдайєа арналєан отырыс Қазақстан Республикасы Қауіпсіздік Кеңесінің жанындағы Сарапшылық кеңестің «Орталық Азиядағы эпидемиологиялық жағдай» тақырыбымен отырысы өтті, деп хабарлады Президенттің баспасөз қызметі. Отырысқа мемлекеттік органдардың жетекшілері, санитарлық-эпидемиологиялық жəне вете ринарлық қызметтердің басшы лары, сондай-ақ, бейінді қазақ стан дық ғылыми-зерттеу инс титут тардың сарапшылары қатысты. Талқылау барысында Қазақстан Республикасының Мемлекеттік хатшысы Ə.Жақсыбеков сырттан келетін жəне ішкі эпидемиологиялық қауіп-қатерлердің өсуі жағдайында Қазақстанның биологиялық қауіп сіз дігін күшейту мақсатында профилактикалық жəне алдын алу шараларын уақтылы қабылдаудың маңыздылығын атап өтті. Сарапшылар Орталық Азияда са нитарлық-эпидемиологиялық тəуе келдің өсуіне байланысты алаңдаушылығын білдірді. Жаңа инфекциялық аурулар мен вирустардың (Эбола безгегі, қызылша эпидемиясы, туберкулез, оба

жəне басқалар) тарауы Қазақстан халқының денсаулығына жəне экономикалық тұрақтылығына қатер төндіретіндігі атап өтілді. Қазақстанның санитарлықэпидемиологиялық жəне ветеринарлық қызметтерін дамытуды мемлекеттік қолдау шаралары, сондай-ақ, бұл саладағы халықаралық ынтымақтастықтың болашағы пысықталды. Ə.Жақсыбеков мемлекеттік саясатты күшейту, ұлттық санитарлық-эпидемиологиялық жəне ветеринарлық қызметтердің инфрақұрылымын жаңарту, азаматтардың денсаулығы мен өмірін қорғауды қамтамасыз етуде ведомствоаралық ынтымақтастық меха низмдерін жетілдіру қажеттілігін атап өтті. Жұмыстың қорытындысы бойынша Сарапшылық кеңес тиісті мемлекеттік органдарға нақты тапсырмалар берді. Мəселе Қауіпсіздік Кеңесінің кезекті отырысына шығарылады.

● Əлем жəне Қазақстан

Нью-Йорктегі кґпжаќты дипломатия аптасы Қазақстан Республикасының Сыртқы істер министрі Ерлан Ыдырысовтың АҚШ-тың Нью-Йорк қаласында БҰҰ Бас Ассамблеясының 69-отырысына қатысып, шетелдік əріптестерімен жəне халықаралық ұйымдардың басшыларымен кездесулері өтіп жатыр. Қыркүйектің үшінші онкүндігінде Нью-Йорк əлемдік дипломатияның белсенді орталығына айналып, БҰҰ-ға барлық мүше-елдердің мемлекет, үкімет басшыларымен қатар, сыртқы істер министрлері жиналатыны мəлім. Бұл –шетелдік əріптестермен екі жақты мəселелерді талқылаудың, Отанымыздың негіз гі жаһандық қауіпсіздік мəселелері турасындағы ұстанымын БҰҰ мінберінен халықаралық қоғамдастыққа жеткізудің қолайлы мүмкіндігі.

Нью-Йорктегі алғашқы күні Е.Ыдырысов америкалық компаниялардың өкілдерімен бірқатар кездесулер өткізді. Олардың ішінде: «Боинг», «Сикорски Эйркрафт», «Ситигрупп», «Шеврон» жəне т.б. бар. Сұхбаттастармен шетелдік инвесторларға жаңа мүмкіндіктер мен қолайлы жағдайлар туғызу, ынтымақтастықты əрі қарай дамыту жəне Қазақстанда іс жүргізу мүмкіндіктерін кеңейту мəселелері талқыланды. (Соңы 4-бетте).

ортақтасты. Жұртшылықты тарихи сəтпен құттықтап, Елбасының ерен еңбегінің арқасында ел іргесі бекіп, соның нəтижесінде халықтың тұрмыс-тіршілігінің күн санап артып келе жатқанын атап айтты. Айтпай кетуге болмайтын шығар. Жақып Асанов деген азамат бар. Бүгінде Бас прокурордың орынбасары. Бұрын Мəжілісте депутат болған. Міне, көпірдің салынуына Жақып Асанов депутат кезінде көп көмек көрсетті. Салтанатты шараға келген Ж.Асановқа Қырымбек Елеуұлы елдің атынан алғыс айтты. Ал көпірдің өзі екі жолақты, ұзындығы – 220 метр. Құрылыс

бас-аяғы үш жылдың ішінде біткен. Жобаға жалпы құны 2,5 миллиард теңге жұмсалған. Мердігері – «Мостостроительный отряд-25» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі. Көпір 180 тоннаға дейін жүк көтеруге қауқарлы жəне құрылысы соңғы технологиялармен жүргізілген. «Сабыр түбі – сары алтын» деген ғой. Сырдариялықтар қанша жыл сабырмен күткен көпір енді халыққа қызмет ете бастады. Болашақта мұндай көпір тағы екі ауданда салынады екен. Бұл ел мен елдің арасындағы қатынас еселене түседі деген сөз. Қызылорда облысы.

● Мəселенің мəнісі

«Майќайыѕ-алтын» кеншілері не їшін шахтадан шыќпай ќойды?.. Фарида БЫҚАЙ,

«Егемен Қазақстан».

– Бұл ойламаған жерден болған жағдай емес. Біз, кеншілер былтырдан бері талаптарымызды орындата алмадық. Сондықтан, жерастынан шықпай, наразылық білдірдік. «Алпыс» кенішінде 80 кенші жұмыс істейміз. Қазір бəрімізді басқа бөлімшелерге ауыстыруда, жұмыста қысқарту шаралары жүруі де мүмкін, – дейді кенші Руслан Күзенбаев.

– Жұмыс беруші кеншілердің еңбек жағдайымен санасуы міндетті. Арнайы киім, арнайы құралдар, құрылғылар болмай, еңбек өнімділігін арттыру мүмкін емес, бірақ, соған қарамай, біз, кеншілер жоспарды орындаймыз, қиындыққа төзудейін төздік. Жер астындағы кен қазу жұмыстарындағы еңбек зияндылығына байланысты қосымша төлем төлеуді жəне жалақыны көтеруді талап еттік, – дейді Қайрат Дүйсенбаев.

«200 метр тереңдікте жұмыс жасаймыз. Шахта іші жарықсыз, сыз, желдеткіштер аз, шаң-тозаң. Бұл кеншілер өміріне, денсаулығына қауіпті», десті басқа да кеншілер бізбен əңгімесінде. (Соңы 9-бетте).

Уəкілетті органдар ќўзыреті заѕмен ажыратылады Мəжіліс Төрағасы Қабиболла Жақыповтың жетекшілігімен өткен палатаның кешегі жалпы отырысында төрт мəселе қаралды. Депутаттар күн тəртібіне шығарылған мемлекеттік басқару жүйесін одан əрі жетілдіру мəселесін талқыға салып, Азаматтық іс жүргізу конвенциясын ратификациялау жайын қарады. Асқар ТҰРАПБАЙҰЛЫ, «Егемен Қазақстан».

Заң жобаларын талқыламас бұрын палата екі заң жобасына қорытынды əзірлеу жайын шешіп алды. Олар бойынша Халықаралық істер, қорғаныс жəне қауіпсіздік комитетінің төрағасы Мəулен Əшімбаев қысқаша баяндап берді. Оның алғашқысы «Еуразиялық экономикалық одақ туралы шартты ратификациялау туралы» заң жобасы. Аталған құжатқа 2014 жылы 29 мамырда Астанада қол қойылған. Шарттың негізгі мақсаты – мемлекеттер арасындағы стратегиялық ынтымақтастықты нығайту, тараптар экономикаларының тұрақты дамуы үшін жағдай жасау. Екіншісі «Қазақстан Республикасының Үкіметі мен Біріккен Ұлттар Ұйымы арасындағы техникалық ынтымақтастықтың нысаналы қоры туралы келісімді ратификациялау туралы» заң жобасы деп аталады. Екі заң жобасы бойынша да қорытынды əзірлеу мерзімі белгіленіп, тиісті комитетке бекітіп берілді. Палата күн тəртібіне шығарылған «Қазақстан Респуб ликасының кейбір заңнамалық актілеріне мемлекеттік басқару жүйесін одан əрі жетілдіру мəселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» заң жобасын бірінші оқылымда қарап, мақұлдауды ұйғарды. Аталған заңдық құжат бойынша баяндаманы Мемлекеттік қызмет істері

● Заманмен үндес заңғар басылым

Ќарашаѕыраќ «Егемен Қазақстан» газетінің тарихы тереңде жатыр. Алаш арыстары мен ұлт зиялылары іргесін бекітіп, уығын қадаған «Егемен Қазақстанның» қазақ баспасөзіндегі, бүгінгі қоғамдағы алар орны ерекше. Елдік, ұлттық мүддені оқырман жүрегіне жеткізе білетін бас басылымның тəуелсіз Қазақстанның мемлекеттілігін қалыптастырудағы еңбегі ерен.

200 мыңнан аса оқырман бұл газеттен еліміздің күнделікті тынысымен танысып қана қоймай, экономиканың өркендеу бет алысы, халықаралық саясаттың қалыптасу үдерістерінен де осы газеттен хабардар болып отырады. Ұлт жанашырына айналған «Егемен Қазақстан» алыпұшпа, сыңаржақ көзқарас ұстанбайды. Газет күнбе-күн жазылып, көтеріліп жататын қай мəселені де сарабдалдық тұрғысынан сараптайды. Əсіресе, бабалар аңсаған тəуелсіздіктің қадір-қасиетін жас ұрпақ санасына сіңірудегі өнегесінің өзі қазақ баспасөзінің қарашаңырағына тəн қасиетінен танылып тұрады.

Егемендіктің елең-алаң шағында да «Егемен Қазақстан» өзінің ұстанған бағытынан айнымай, туған жердің, Отанның дамылсыз өркендеуіне қалтқысыз қызмет етіп келді. Бұл басылымның бүгінгі бұқаралық ақпарат құралдары үлгі алуы, қадір тұтуы тиіс тағылымдық өнегесі мол. Соның ішінде бір кезгі солақай саясаттың құрбаны болған арыстарымыздың елі үшін, ұлты үшін сіңірген өлшеусіз еңбектерін тереңдете зерттеп, оқырман назарына ұсынуы ұнайды. Газетте əдебиет пен өнер де, тарих пен тіл де, бір

екі мемлекеттің іскер жəне қоғамдық топтарына жан-жақты қолдау көрсетуге бағытталған.

сөзбен айтқанда, руханият мəселесі ұдайы көтеріледі. Ең басты артықшылығы, «Егемен Қазақстан» тəуелсіз еліміздің қуатты мемлекетке айналуы жолындағы сан алуан реформалар мен қадамдарды кеңінен насихаттаудан жалыққан емес. Əрине, газет шығару оңай іс емес. Осы орайда, бас басылым басшылары мен шығармашылық қызметкерлерінің күнделікті нөмірдің мазмұнын оқырман көңілінен шығатындай етіп түрлендірудегі тынымсыз еңбегі біздің көзімізге көрінбегенмен, газет бетінен анық байқалып тұрады. Қазақ баспасөзінің қарашаңырағы – «Егемен Қазақстанның» шыға бастағанына 95 жыл толғалы отыр. Бір ғасырға жуық мерзімде ұлт руханиятының демеушісі, халықтың тілі һəм көзіне айналған басылымның беделі ұдайы арта берсе екен, жазары мен оқырманы көбейе берсе екен деймін. Бейбіт МАМРАЕВ, Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университетінің ректоры, филология ғылымдарының докторы, профессор.

Атырау облысы.

жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің төрағасы Қайрат Қожамжаров жасады. Заң жобасымен жаңадан құрылған Агенттіктің сыбайлас жемқорлық қылмыстар мен құқық бұзушылықтардың, Қаржы министрлігіне экономикалық жəне қаржылық қылмыстар мен құқық бұзушылықтардың алдын алу, анықтау, жолын кесу, ашу жəне тергеу жөніндегі функциялары мен өкілеттіктерін беру көзделген. Бұл ретте Агенттіктің жəне Қаржы министрлігінің тиісті бөлімшелеріне құқық қорғау органы мəртебесі берілетінін айта кету керек. Ұсынылып отырған шаралар мемлекеттік қызметті дамыту жəне еліміздегі сыбайлас жемқорлық деңгейін төмендетуге бағытталған. Төрағаның мəлімдеуінше, қазіргі кезде Қаржы полициясы органының тікелей тергеуіне сыбайлас жемқорлық қылмыстардың 16-бабы жатқызылса, заң жобасымен заңсыз ойын бизнесін ұйымдастыру бөлігіндегі қылмыстың 17 құрамы да берілетін болады. Бұдан басқа, сыбайлас жемқорлық қылмыстардың 3-бабы бойынша ұлттық қауіпсіздік жəне ішкі істер органдарымен бірлескен балама тергеулер қарастырылса, Қаржы министрлігі экономикалық жəне қаржылық қылмыстардың 35-бабы бойынша істерді тергейтін болады. Жалпы алғанда, заң жобасымен 15 кодекс пен 66 заңға түзетулер енгізіледі. (Соңы 4-бетте).

● Ауыл шаруашылығы субсидияларының тиімділігі арттырылады. Бұл туралы сөз қозғаған Ұлттық экономиканың бірінші вице-министрі Марат Құсайыновтың айтуынша, осыған орай жеке бағыттарды жетілдіру шаралары ойластырылады. Мұның өзі субсидиялаудың қазіргі жүйесін қайта қарауды талап етеді. ● 2016 жылы Қазақстанда балық шаруашылығын дамытуға 1,8 млрд. теңге бөлі неді. Ауыл шаруа шылығы министрлігінің жауапты хатшысы Арман Евниевтің айтуы бойынша, бұл қаржы асыл тұқымды балықтар үшін жаратылады. Мұның өзі импортқа қазіргі 100 пайыз тəуелділікті азайту үшін жасалады. ● Еліміздің алқап тарында егістің 60 пайызы жиналып алынды. Бұл 9 млн. гектар танапты құрайды. Ауыл шаруашылығы министрлігі өкілінің сөзіне қарағанда, өткен жылдың осы мезгілінде бұл көрсеткіш 67 пайызды құраған. Дегенмен, егіс жинау науқанын уақытында аяқ тауға толық мүмкіндік бар. ● Астанада жергілікті жас суретшілер сиқырлы күзді бейнелейді. Кішкентай елордалықтар арасында «Сиқырлы күз» алғашқы қалалық сурет байқауы ұйымдастырылады. Байқау бейнелеу жəне қолданбалы өнер саласында дарынды балаларды анықтауға, сондай-ақ, олардың қабілеттіліктерін дамытуға бағытталған. Байқау 25 қыркүйекте №58 «Өркен» балабақшасының аумағында қанат жаяды. ● Шымкентте «Мемлекет тік тіл – менің тілім» республикалық жастар форумы өтті. Оған еліміздің барлық өңір лерінен 300ден астам тіл жанашыры қатысты. Жиын барысында мемлекеттік тілді насихаттауда көзге түсіп жүрген бірқатар жастарға Мəдениет жəне спорт министрлігі тілдерді да мыту комитетінің мақ тау қа ғаздары табыс етілді. ● Қазақстан-Иран бірлескен шыны зауытының құры лысы қазан айын да басталады. Мұны «Қа зақстан инвестициялық қоры» АҚ басқарма төрағасы Ерлан Айталиев хабарлады. Ол мердігер ретінде ирандық «Kaveh Float Glass Co» компаниясын атап өтті. Кəсiпорын толық қуатында жұмыс жасағанда 300 жұмыс орны ашылып, жергілікті тұрғындар жұмыспен қамтылады. ● Ақтауда Каспий қауіпсіздігіне арналған халықаралық конференция болды. Осымен төртінші мəрте ұйымдастырылған жиында теңіз қауіпсіздігі, шекаралас елдердің əскери дайындығы, күш-қуаты, экономикалықəлеу меттік жағдайы сөз етілді. Хабарлар Үкімет, облыстық жəне қалалық əкімдіктер сайттары деректері бойынша дайындалды.

Азиада: бесінші кїнніѕ еншісінде – 2 алтын, 3 кїміс, 3 ќола медаль Кеше Инчхонда өтіп жатқан Азия ойындарында қазақстандық спортшылар 2 алтын, 3 күміс жəне 3 қола медаль алып, ортақ қоржындағы жүлделер санын 26-ға жеткізді. Олар өзара 6 алтын, 7 күміс жəне 13 қола жүлде болып бөлініп тұр. Бұл күні еліміз саңлақтары арасынан суда жүзгіш Дмитрий Баландин екінші мəрте Азиада жеңімпазы атанды. Онымен бірге, теннисшілер құрамасы да командаға алтын медаль алып берді. Дастан КЕНЖАЛИН,

«Егемен Қазақстан» – Инчхоннан.

Енді осыларды рет-ретімен баяндап берейік. Айтатыны жоқ, Дмитрий ерледі! Мұның алдында, бұрнағы күні 200 метрге брасс əдісімен жүзуден көмбе сызығын бірінші болып қиып өткенімен шектелмей, Азия ойындарының рекордын да жаңартып үлгерген саңлағымыз бұл жолы 100 метрлік қашықтықты брасс тəсілімен көктей өтуде

де алдына жан салмады. Ал кешегі күннің жарыс шымылдығы дəл жабылар қарсаңында құрамында Александр Недовесов, Михаил Кукушкин жəне Андрей Голубев бар ерлер теннисшілер құрамасы финалда күшті Қытай жасағын 2:0 етіп сүріндіріп, тағы бір «алтынға» қол созды. Кортқа бірінші болып Недовесов шықты. Ол қарсыласы У Диді сағаттан артық шайқаста 6:4, 6:0 етіп тізе бүктірді. (Соңы 9-бетте).

2

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

БАБАЛАР ЖОЛЫ –

Əлемдік тарихта орны бар əрбір халықтың қасиетті мекенінің болуы заңдылық. Қазақ тарихында ерекше орны бар бірегейіміз – Ұлытау. Жау жағадан алғанда арқа сүйегеніміз осы мекен. Ал осы өңірдегі Əулиеатаның Əулиебұлағы биылғы жылы маңызды тарихи оқиғаның куəгері болды. Дəл сол жерде қазіргі əлемді алаңдатып отырған мəселелер жөнінде Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың сұхбат беруі кездейсоқ емес-ті. Əлемді алаңдатып отырған мəселе жөнінде тегін айтып отырған жоқпын. Өкінішке қарай, шешімі күтілетін мəселелер жетерлік. Бұл Таяу Шығыс дағдарысы, Еуропалық мемлекеттер мəселелері. Соның ішінде біз көз жұмып қарай алмайтын, ушығып тұрған – Украинадағы оқиға, нақтырақ айтқанда – Украинаның шығысындағы оқиғалар. Бұл бір елдің ғана мəселесі емес екендігі тағы шындық. Мемлекет басшысының Ұлытаудағы сұхбатының ел тарихының кешегісі мен бүгінгісі, тарих танымынан басталуы да кездейсоқ емес. Расында Ұлытау қойнауы қисапсыз табиғи байлыққа толы. Ұлытау таулары Қазақстан аумағының бүтіндей бір бөлігін алып жатыр. Ұлытау өңірі ежелгі заманнан бүгінгі күнге дейінгі қызу тіршілік, өнегелі өнері мен өрелі өркениеттің орталығы болып табылады. Бұл өлке – көшпелі халықтың тарихи Отаны болып қалыптасқан мекен. Қазақ этносын құраған, кейіннен Жошы ұлысының, Алтын Орданың, Қазақ хандығының негізін қалаған ежелгі ру-тайпалар жерінің асты кенге, үсті малға толған жарқын өмір-тіршіліктің, маңызды тарихи оқиғалардың да орталығы болған-ды. Осы тауларда Алаша хан мен Шыңғыс ханның үлкен ұлы Жошы ханға арналған кесенелер бой түзейді. Тарихтың қысылтаяң сəттерінде қазақтың игі жақсылары өздерінің стратегиялық жоспарларын айқындау үшін осы қасиетті өңірге жиналып кеңесіп отырғаны мəлім. Қазақ халқының жарқын болашағы үшін де Елбасы тəуелсіздіктің алғашқы аяқ алысын – Тарих жылын белгілеуден бастаған еді. Тарихқа қатысты ауызша жəне жазба деректердің жинақталуына, жазықсыз жапа шеккен ұлт қайраткерлерінің есімін ұлықтау қолға алынды. Мемлекет басшысының ұсынысымен іске асқан «Халық тарих толқынында» Мемлекеттік бағдарламасы аясында, Қазақстан тарихына арналған қазақ, орыс жəне ағылшын тілдерінде веб-порталдың, «Мəңгілік Ел» журналы мен электрондық журналдың ашылуы көпшілік қолдауына ие болды. Ұзақ жылдар бойы халықтың интеллектуалдық байлығына тыйым салынбаса да, ол цензураға байланып тұрды. Тəуелсіздік алғаннан соң ғана тарихшы-ғалымдар толыққанды жұмыс істеуге, ізденуге мүмкіндік алды. «Халық тарих толқынында» атты Мемлекеттік бағдарлама аясында ғана 2013 жылдың өзінде 23 ғалым шетел мұрағаттарында қызмет жасады, атап айтсақ Қытай, Иран, Египет, Моңғолия, Ресей. Сонымен қатар, Ұлыбритания, Франция, Голландияның ең ірі мұрағаттарында зерттеу жұмыстары жүргізілді. Ғалымдардың ізденіс жұмыстары 2014 жылы да жүргізілді жəне келесі жылдары да жалғасын тапқалы отыр. Тағы бір ескеретін жайт, яғни, қазіргі таңда ғалымдар жазба деректерден кем емес ауызша тарихи деректерді де ғылыми айналымға енгізе бастады. Барлық табылған құнды тарихи заттар Қазақстанда тұрып жатқан барлық ұлттар мен ұлыстардың ортақ игіліктері жəне жалпыұлттық байлық болып табылады. Осы тұста Елбасы: «Мен «Мəңгілік Ел» идеясын ұсындым. Дəл солай болу үшін іс-қимыл жасаудамыз» деген тұжырымы көңілге қонымды. Қазіргі əлем жаһандық, күрделі жəне тұрақсыздығы əрбір оқиғаның сабақтасып жатқан мыңдаған тармағы бар: саяси да, экономикалық та, сонымен бірге, рухани. Н.Назарбаевтың бүкіл қазақстандықтар мен ұлтты ұйытқан сұхбатының тарихилығы, менің ойымша, өткен тарихқа назар аудару ғана емес, болашақты бағдарлаудағы бағыттар. Елбасын «қара шаңырағын атажұртта сақтап қалған халықтың», жасампаз болашағы ойландырады. Кез келген ұлттың дамуы, оның əлемдік өркениет көшінде алатын орны мəдениетінің өсу деңгейінен көрінеді. Қазақ ұлтын оның жыр-эпостарынсыз, əнкүйінсіз, дəстүр-салтсыз елестету мүмкін емес. Сондықтан да Елбасы сұхбатында ұлт болып қалыптасу мен мемлекеттілік негізі – ұлттық мəдениет мəселесіне баса назар аударды. Тəуелсіздік кезеңінің басты жетістігінің бірі – қазақ мəдениетінің қайта жаңғыруы жəне əрі қарай дамуы болып табылады. Ұлттық мəдениетпен қатар, Қазақстанды мекендейтін этностардың мəдени дамуы да жаңа сатыға өтуімен ерекшеленеді. Қазіргі Қазақстан халқы əлем мəдениетінің озық жетістіктерінен еркін сусындауда. Əлем мəдениетінің дамуына өзіндік үлесін қосуда. 2004 жылы Мемлекет басшысының тікелей тапсырмасымен жасалып, жүзеге асырылған «Мəдени мұра» бағдарламасы республиканың

ТАРИХИ САНА – ЎРПАЌТЫЅ ТАНЫМЫ Бүркітбай АЯҒАН,

Мемлекет тарихы институтының директоры, тарих ғылымдарының докторы, профессор.

мəдени өміріне тың серпіліс берді. Басқасын былай қойғанда, 100 томдық «Бабалар сөзі» қазақ халқының рухани байлығына қосылған теңдессіз дүниеге айналды. Дей тұрғанмен де, ұлттық құндылықтарды жинақтау, сақтау жəне оны дамыту, насихаттауда кемшіл тұстарымыз қылаң беретіні де рас. Соның бірі – қазақ тілін дамыту мəселесі. Кеңес Одағы кезінде, яғни 1954-ші жəне 1986 жылдар арасында Қазақстанда 546 қазақ мектебі жұмысын тоқтатқаны аян. Тəуелсіздік түпкілікті өзгеріс əкелді. Жіберілген олқылықтар орны толтырылды, мемлекеттік тілде оқытатын мектептер, жоғары оқу орындарында магистратура, докторантура заман талабына сай жаңа мамандықтар ашылды. Тағдырын Қазақ елімен байланыстырғандар мемлекеттік тілді үйрену арқылы өздеріне даңғыл жол ашатыны айқын айтылды. Əулиебұлақтағы сұхбаттағы келелі əңгімеге арқау болған да осы – тіл мəселесі. Оның шешімі – тілдің тазалығы мен қадір-қасиеті арқылы өзге ұлтты ұйыту. Мұны парыз дейміз бе, тапсырма дейміз бе, өсиет дейміз бе, қалай айтсақ та оның шешімін табу – елге сын. Болашақ ақпараттандыру, оның ішінде ғылыми қатынастар, инновациялық технологияның өрлеуі осы тілге тікелей байланысты. Сондықтан да ғаламдық дамудан кешеуілдеп қалмас үшін бұл тілдің маңыздылығын мойындауға тиіспіз. Қазіргі жас буынның да бет алысы жаман емес. Бірақ, оның бағыты ата-аналар мен ұстаздар тарапынан айқын да нақты берілуі шарт деп ойлаймын. Рухани дүниелердің де небір жаһандану аясындағы Əулиебұлақ сұхбатында қозғалған маңызды сұрақтардың бастысы – діни сенім тазалығы, дінаралық үйлесімділік, яғни басқа діндерге құрметпен, түсіністікпен қарау маңыздылығы. Бұл да санадағы рухани құндылықтардың тазалығына мəн берумен ерекшеленеді. Əсіре сенімге бой алдырмай, дəстүрлі қалыпты сақтау, бұл жастар арасындағы маңызды мəселеге айналып отыр. «Сақтансаң сақтаймын» дегендей, діндегі жат бағыттардың жолын кесу де оңайға түспей тұр. Иə, халық арасындағы дəстүр мен салттың беріктігі үлкен жетістік. Шындығында ол бəсеке мен даңғазаға негізделмеуі тиіс. Қазақстанның қазіргі дамуы, онда мекен етіп отырған халықтар арасындағы достық пен бейбітшілік жаңа шынайы ақиқатқа жеткізіп отыр. Қазақстандықтардың тұрмысында жаңа құндылықтар, жаңа мəндер мен жаңа дəстүрлер қалыптасты. Мұндай жаңалықтар, əрине, қуантады. Осы жаңа дəстүрлер негізінде жалпықазақстандық патриотизм қалыптасады. Толықтай алғанда, жаңа мемлекет құру мен қалыптастыру күрделі жəне ұзақ мерзімді үдеріс. Мұндай үдеріс негізінен көпұлтты жəне көпконфессиялы мемлекеттер үшін, яғни Қазақстан сияқты елдер үшін оңай емес. Ұлттық дəстүрді сақтау, жалғастыру отбасынан бастау алатыны белгілі. Ол береке-бірліктің қайнар көзі. Елімізде Президент Жарлығымен «Отбасы мерекесі» өмірге келді. Жақында

елордада тұңғыш рет ұйымдастырылған «Мерейлі отбасы» ұлттық байқауы ның қорытындысы шығарылып, марапаттау рəсіміне Елбасының қатысуы жұртшылыққа көңіл-күй сыйлады, кең қолдау тапты. Оның: «Отбасы – өз халқыңа, оның мəдениеті мен тұрмысына деген сүйіспеншіліктің сарқылмас қайнар көзі» деген тұжырымы көпшілік қолдауына ие болып, болашақ жарқын өмір үшін елдің ортақ мақсаттарға ұйыса түсуі қуантады. Қасиетті Ұлытау бейнесі қазақстандықтардың бірлік пен бейбітшілікке деген ұмтылысының айқын көрінісі деп айтуға болады. Қазақстан соғысқа жəне жалпы қырып жою қаруының кең тарауына əрқашан да қарсы елдердің қатарында екені барша əлемге белгілі. Н.Назарбаев БҰҰ мінберінен «Бүгінгі күні біз тағы да барлық ядролық қаруы бар державаларды ядролық қаруды жоюдың нақты қадамдарын жасауға шақырамыз» деп, ұсыныс жасады. Кез келген соғыста абсолютті жеңімпаз болмайтыны белгілі. Соғыс болған жағдайда барлық қатысушылар материалдық ресурстарынан, шекараларынан, ең бастысы адамдарынан айырылады. Баршамызға белгілі, Алаш елі тарихында Ұлытаудың алатын орны бөлек. Оның себептері де мол. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың ұлтты ұйыстырар сөзінің Ұлытау

аясында айтылуы сол тұжырымға нақты дəлел. Елбасының: “Бабаларымыздың сол сандаған ғасырларға созылған күресінің ұлы жемісі ретінде Алла тағала бізге тəуелсіздігімізді нəсіп етті. Бар тарихымызды түгендеп, оны жастарымыздың санасына сіңіре білгенде ғана іргесі мығым, мақсат-мүддесі айқын, қуатты іргелі елге айналамыз” деген сөзі қазақ қоғамындағы ұлт тарихының орнын паш еткендей болды. Елдік белгісі оның тарих сынына төтеп беруіне байланысты екендігі де айқын. Егер де осындай талап тұрғысынан қарай отыра, өткенге көз салатын болсақ, талай тарихи асулардан өткен екенбіз. Алысқа бармай-ақ, кешегі ХХ ғасырдың өзінде бірінші жəне екінші дүниежүзілік соғысты бастан өткізіп, тек 1917 жылдың ішінде Ақпан жəне Қазан төңкерістеріне шыдаған екенбіз. Большевиктердің билікке келуі қуаныш пен қайғыны бірге тудырды. Бір жағынан, ыдыраған империя төрінде Қазақ автономиясы өмірге келсе, екінші жағынан, cталиндік жеке басқа табыну мен ұжымдастырудан халқымыз жартысынан айырылды. Ортақ елді қорғаймын деп соғысқа аттанды. Фашизмге қарсы күреске Қазақстаннан 1 миллион 800 мың адам аттанған екен. Соның үштен бірі сол сұрапылда құрбан болды. Қа зіргі Қазақстан басшысының бар мақсаты елімізде тыныштық пен бейбітшілікті сақтау.

Орасан зор байлыққа жəне үл кен интеллектуалды əлеуетке ие, көпұлтты Қазақстанның болашағын Нұрсұлтан Əбішұлы əлем елдерімен көпжақты экономикалық байланыста қарастырады. Осы жолдағы бір маңызды стратегиялық бағыт – Кеден одағы мен Еуразиялық экономикалық одақ шеңберінде жанжақты байланыстарды қалыптастыру. Сонымен қатар, республиканың сыртқы саясатында Еуропалық одақпен байланыстарды нығайтудың да келешегі зор. Қазақстан түркі əлемінде маңызды рөл атқаратын жетекші мемлекет болып табылады. Осы жақында өткен Ыстамбұлдағы түркі елдерінің кездесуі экономиканың дамуы үшін ынтымақтастықтың маңыздылығын тағы дəлелдеді. Бұрынғымен салыстырғанда, қазіргі Қазақстан əлемдік экономикаға кеңінен кіріккен. Сондықтан əлемдегі кез келген «дағдарыстар толқыны» еліміз экономикасына əсерін тигізбей қоймайды. 20072009 жылдардағы əлемдік экономикалық дағдарыстың салқыны Қазақстанға жеткенімен, батыл іс-қимылдар арқылы оны еңсеруге қол жеткізілді. Экономиканың дамуына əлеуметтік сала да тəуелді. Мəселен, ұзындығы 8445 шақырымдық Батыс Еуропа – Батыс Қытай автомобиль жолының Қазақстан арқылы өтетін 2787 шақырымдық бөлігінің құрылысы мыңдаған қазақстандықтарға жұмыс тауып берді. Бұл үлкен жұмыстың бастамасы ғана, алдағы уақытта бұл ұлы құрылыс ауқымы өсе берері хақ. Бейнелі түрде айтқанда, бұл автомагистраль – қазіргі Ұлы Жібек жолы, халық оны «Нұрлы жол» деп атап кеткен. Н.Назарбаев өзінің мазмұны терең «Тарих толқынында» еңбегінде «...қазіргі кезеңнің сын-қатерлерін ескермеген жағдайда да, қазақ ұлты ешқашан тұйықталмаған. Тағдырдың жазуымен əртүрлі ықпалмен аспаны ашық болған жəне көшпелілік пен дəстүрліктің бірегейлігімен түйісетін ұлттық мазмұнын сақтай алды». Ұлттық валюта – теңге, ұлттық мақтанышымыз. Ашық айтқанда, ХХІ ғасыр – əлемдік елдердің өзара бəсекелестік заманы. Оған шыдас беретін дамыған ғылым жəне технология. Мұндай жағдайда өндірісті əртараптандыру мақсатында көрші мемлекеттермен ынтымақтастықтың маңыздылығын, Мемлекет басшысы тəуелсіздіктің алғашқы таңынан айтып келуде. Отандық өнім əлеуетін жасау жəне оның бəсекеге қабілеттілігі тікелей жаңа интеграциялық бірлестіктерге байланысты. Сонда ғана отандық кəсіпкерлерге үлкен мүмкіндіктер пайда болатындығы заңдылық. Кез келген экономикалық ынтымақтастыққа күдікпен емес, үмітпен қараған жөн. Бұл тарихи кезеңде дəлелденді де. Осыған байланысты біршама тоқталып кеткенді жөн көріп отырмын. Қазақстан 2000 жылдан бастап көптеген интеграциялық үрдістердің белсенді мүшесі жəне бастамашысы болды. Еуразиялық интеграция идеясы негізінде Еуразиялық экономикалық қауымдастық жəне Кеден одағы құрылды. Қазақстан Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығының жəне əлемдік қоғамдастықтың, Біріккен Ұлттар Ұйымының тең құқықты мүшесі ретінде өз егемендігін заң жүзінде жəне іс жүзінде дүниежүзіне тегіс мойындатты.

Қазақстан ТМД-да бірінші болып Еуропа Одағы (2000 жылдың аяғында) жəне АҚШ (2002 жылдың наурыз айында) тарапынан нарықтық экономикалы ел ретінде танылды. 2001 жылдың 8 ақпанында Алматы қаласында БҰҰның Орталық Азияның экономикасына арналған арнаулы бағдарламасын басқару органы (СПЕКА) – Өңірлік консультативтік комитетінің 1-ші сессиясының өтуі отандық экономиканың дамуы тарихындағы айтулы оқиғаға айналды. Қазақстанның экономикасы мен əлеуметтік саласын ұлттық ерекшеліктеріне қарай орайластыра дамыту, нарықтық радикализмнің белең алуына жол бермеу қажеттігі, кедейшілік деңгейін төмендету жəне орта таптың басым түсуін қамтамасыз ету қолға алынды. Мемлекет əрбір тұрғынның жеке басын, отбасын, қарттығын қамтамасыз ете алатындай жағдайлар туғызу, білікті мамандарды қолдау жұмыстары қолға алына бастады. Жаһандық экономикаға кірігу көрші мемлекеттер арасында аймақтық деңгейден басталатынын ескерсек, 2003 жылдың 19 қыркүйе гінде Беларусь, Қазақстан, Ресей жəне Украина президенттерінің Біртұтас экономикалық кеңістік құру туралы келісімге қол қоюы заңдылық. Мұндай қағидаларға сəйкес құрылған ұйымдар: НАФТА, МЕРКОСУР, ЦЕФТА, АТЭС, АСЕАН, СААРК, САДК жəне басқалар. БЭА қалыптасуының негізі – əлемдік жаһандану үрдісі жағдайындағы экономикалық тиімділік пен біртұтас мақсаттық қағидасы болды. Оның құрамындағы Қазақстанды да келісімге қатысушы-елдердің кедендік территориясының бірігуіне, үшінші мемлекетке қатысы бойынша біртұтас сыртқы сауда саясатын жүргізу, сол сияқты келі сілген салық, ақша-несие жəне валюта-қаржы саясаты қызықтырады. Яғни, БЭА мү ше болу арқылы елдің экспорттық əлеуетін дамытуға, республикаға келетін импорттық бағаны біршама төмендету, т.б. Өз елдерінің экономикалық жағдайына ықпал ететін ішкі жəне сыртқы факторларға талдау жасаған соң жəне оны түбегейлі жақсарту мəселесін басшылыққа ала, Ресей, Қазақстан жəне Беларусь елдерінің басшылары бастапқы кезеңде Кеден одағын (КО), артынан Біртұтас экономикалық кеңістік (БЭК), ал ең соңында түпкілікті мақсат – Еуразиялық экономикалық одақ (ЕЭО) құру туралы шешімге келді. Қазақстанның 2003-2015жылдарға арналған үдемелі индустриялық-инновациялық даму стратегиясы жұмыс атқаруда. Ел экономикасын 3,5 есе ұлғайтуға мүмкіндік жасайтындай Даму банкі, Инновациялық қор жəне басқа да институттар құрылып, оны капиталдандыруға мемлекет 1 миллиард доллардан астам қаржы жұмсады. Мұнда шетелдік инвестициялар капиталы үшін қызметтің кең ауқымы бар. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаев Қазақстанның III Инвестициялық саммитінде мұнай-газ өндірісі саласына бағытталған инвестиция көлемі – 2005 жылы 5,5 млрд. доллар немесе елге келген инвестиция көлемінің 84%-ын құрағанын атап өткен еді. Сонымен қатар, «Тенгизшевройл» ЖШС, «Қарашығанақ интеграциялық ұйымы», «Маңғыстаумұнайгаз» ААҚ, «Өзенмұнайгаз» ААҚ, «ПетроКазахстанИнк» ААҚ жəне тағы басқа 10 ірі өндіруші компания үлесіне инвестиция 90%-дан келді. Барлау, геологиялық іздеу жұмыстарын тоғыз компания белсенді түрде жүзеге асырды. Олар: «Аджип ККО», «Тенгизшевройл» ЖШС, «Маерск Ойл Казахстан ГМбХ», т.б. Олардың үлесіне 89% инвестициядан келді.

2006 жылы Қазақстан экономикасына əлемнің 60-тан астам елі өздерінің қаржы ресурстарын бағыттап отырды. Əсіресе, олардың үлкен ағыны АҚШтан, Нидерландтан, Ұлыбританиядан, Италиядан жəне Қытайдан бағытталған.

2012 жылы тікелей шетелдік инвестиция көрсеткіші рекордын орнатты. Ол 28,8 млрд. долларды құрап, 2011 жылғы көрсеткішінен 8,9%-ға артты. Ал 2013 жылдың аяғында Қазақстан тікелей шетелдік инвестиция тарту бойынша əлемде алғашқы жиырмалыққа кірді. Мұның барлығы – көрші мемлекеттермен экономикалық ынтымақтастық ықпалының жемісі. Қазақстан 2012 жылы ВЭФ есебіне сəйкес жаһандық бəсекеге қабілеттілік индексі бойынша 144 елдің ішінде 51-ші орын алды. Біз мына жағдайды түсінуіміз керек. Қазіргі заманда инвестиция болмаса, мықты компаниялар елімізге келмесе Қазақстан экономикасы жоғары қарқынмен дами алмайды. Ал оқшаулану жолы еліміздің дамуын артқа тартады. Қазіргі кезеңдегі болашақтың жаңа бағдары – «Қазақстан-2050» Стратегиясының басымдығымен халықтың жеткен жетістігі айқындалып отыр. Қазақстандықтар «Мəңгілік Елдің» іргетасының қалануын мақтан тұтады. Бұл бағдар Ұлытауда да жаңғырды жəне ел қолдауына ие болды. Ұлтты ұйытқан Əулиебұлақ сұхбатындағы тиянақталған, Мəңгілік Елдің жолы Мəңгілік өркениет жолы болғай!

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

ДАНАЛАР ЖОЛЫ Мол маєлўмат алдыќ Шаяхмет ҮМБЕТОВ,

Ұлытау ауданы мəслихатының депутаты.

Елбасы Нұрсұлтан Назар баевтың Ұлытауда берген сұхбаты тек ұлытаулықтарға ғана емес, бүкіл еліміз үшін үлкен серпін туғызды деп ойлаймын. Осы сұхбат берердің алдында Жезқазған қаласында стратегиялық тұрғыдан аса маңыз ды «Жезқазған – Бейнеу» жəне «Арқалық – Шұбаркөл» теміржол магистральдарының тұсауын кескен тарихи іс-шара өтті. Оған мыңдаған адам қатысты. Бұл теміржол торабы еліміздің экономикасына ірі көлемде үлес қосады. Біздің ауданға да мол пайда əкелері сөзсіз. Бұрын «Елсіз далада қалдық па» деп отырған жұрттың қуанышында шек жоқ. Елді ме кен дерді

қиыншылық кезінде тастап кеткен азаматтар қайтадан келіп те жатыр, келе де беретіні сөзсіз. Елбасы «Ұлытау – өте қасиетті жер. Ұлытау деп айтылуының өзінің тарихи мəні бар», деді. Жалпы, Ұлытаудың тарихы жөнінде мағлұматымыз болғанымен, оның тарихы туралы Президенттен естуіміз ерекше əсерге бөледі. Тіл мəселесі əр жерде əртүрлі. Қала мен ауылдық жерді салыстыруға болмайды. Қазіргі уақытта ауылдағы жоғары сынып оқушыларының өзі орыс тіліне шорқақ. Президентіміз айтқандай: «Сондықтан үш тілді – мемлекеттік тіл, орыс тілі жəне ағылшын тілін игергеніміз өте дұрыс». Бұл туралы да өте ұғымды мысалдарды тыңдадық. Қарағанды облысы.

Жастар жүрген жер қашан да жаңашылдыққа, бастамашылдыққа толы болатыны белгілі. Ел болашағының тізгін ұстарлары да жастар. Сондықтан Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев жастарға ұдайы сенім артып, егемендігіміздің еңселі болуына, олардың мемлекетіміздің экономикалық дамуы жолында іргелі істерге қоян-қолтық араласу қажеттігіне баса назар аударып отырады. Өз кезегінде өскелең ұрпақ – жастарымыз да қоғамдық дамудың сан саласында өздерін жақсы қырынан танытып, аға ұрпақтың ұлағатты ұстанымдарына адалдық танытып, ұрпақтар сабақтастығын ілгері алып келеді. Шұбарқұдық кентінде өткен «Ұлттық құндылықтарымыз – басты тірегіміз» атты облыстық жастар фестивалі Президент Н.Назарбаевтың қазақтың қасиетті өңірі Ұлытауда берген сұхбаты қазақстандықтар тарапынан қызу қолдау тауып жатқан кезбен тұспа-тұс келуінің өзі жастардың уақыт тынысын тап басатын, үлкен бастамаларды дереу іліп əкететін бастамашылығының тағы бір көрінісі болды деу орынды. Форумның мақсаты, Елбасы Н.Назарбаевтың «Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат,

Жастар белсенділік танытуда Сатыбалды СƏУІРБАЙ, «Егемен Қазақстан».

Əр ќазаќ Ўлытауєа баруы керек Күлжан НҰРЛАН,

Қашыр ауданының əкімі.

Отанды сүю отбасынан басталады. Бұл пікірлерді ұлт ұясы Ұлытауда Елбасымыздың тілшіге берген сұхбатында айтты. Қазақ «Ел болмас елдің төбесіне ту тұрақтамас, ер болмас ердің төресіне тəжі тұрмас» деген. Еліміздің əрбір тасы мен қойнауы, адырлары мен қырқалары сонау ғасырлардан сыр шертіп тұрғандай. «Дегенмен, Ұлытаудың орны бір басқа. Біздің жастарымыз оны біле бермейді. Біз өз тарихымызды жаңадан игеріп, біліп жатқан елміз. Қазақтың тарихы өте бай», – дейді Елбасымыз. Біздің солтүстік өңір үшін де жастарымыз əлі білмей жүрген тарихи орындар, аудандар тарихы жетеді. Ұлытауға əр қазақ, əр қазақ баласы баруы керек деп ойлаймын. Бұған мəселен Елбасының сұхбаты жол бастап берді деуге болады. Ұлытау сапарына оқушыларды апарып, көрсетіп, каникул кездерінде танымдық-тарихи мазмұнда өткізіп тұрса бір ғанибет. Біздің Қашыр ауданының да тарихы сырлы. Бұл жерде бұрындары Тереңкөл болыстығы болған. Қызылтаң, Байқоныс, Тегістік, Томарлы, Əулиеағаш, Беденшілік, Барақ, Тұрсынбай, Қасқаайғыр сияқты толып жатқан өткені шежірелі байырғы ауылдарымыз бар. Алдағы уақыттарда байырғы атауларына ауылдарды оралтамыз деген жоспарымыз бар. Тарихты жаңғырту, ұрпақтарға таныстыру – парыз. Екіншіден, мемлекеттік тіл – қазақ тілі. Сол тілде сөйлеймін десең, жазамын десең – еркіндік. Бұл мəселені де Елбасы қазақтың өзіне қатысты екенін тағы да қайталап айтып берді. Біздің ауданда Жанна Левкович мектепте қазақ тілі мен əдебиетінен сабақ береді. Өзге ұлт өкілдері қазақ тілінде сөйлеп, өз тілін ұмытып кеткен біздің кейбір жастарымызға үлгі болып жүр. «Ешкімге қазақ тілінде сөйлеме деп, кедергі жасап отырған бір адам жоқ. Өзі міз қазақша сөйлеуіміз керек. Қандай мінбеден қазақша сөйлесең де, ешкім «тəйт, былай тұр» деп айтпайды», деді Елбасымыз. Жиындарда, мінбелерде мен өз басым қазақ тілінде сөйлеймін. Баянауылда өстім,

қазақ тілін құдірет көріп ержеттік. Бірте-бірте орыс тілін де үйрендік. Біздің аудандағы мектептерде соңғы екі жылдың көлемінде 38 қазақ сыныптары ашылды. Аудандағы 3 балабақшаның біреуі қазақ тілінде, екеуінде қазақ топтары бар. Аудан орталығы Тереңкөлде қазақ тілінде тəрбие беретін 90 балаға арналған балабақша салынып жатыр. Ауданның ауылдарындағы мəдениет үйлері күрделі жөндеуден өткізілуде. Былтырғы жылы «Наз қоңыр» ұлттық-фольклорлық ансамблі құрылды. «Біздің ең жоғары бағалайтын байлығымыз – Тəуелсіздік. Ата-бабамыздың қанымен, терімен келген тəуелсіздікті біз ешкімге бере алмаймыз. Оны қасық қанымыз қалғанша қорғауымыз керек», деген сөздер əрбір жүректен орын алды деп ойлаймын. Мен өзім шенеунік деп аталсам да, тарихты, əдебиетті жақсы көремін. Күнделікті оқып қарап отырамын. «Егемен Қазақстанды», əсіресе, «етжеңдіні» – үзбей оқимын. «Етжеңдінің» өзі кейін ұрпақ іздеп оқитын тарихқа айналары сөзсіз. «Жау жоқ деме, жар астында», дейді халқымыз. Еліміздің жері бай. Сол байлықты сақтауымыз керек. Əртүрлі ұлт тұратын біздің ауданда тату тəтті өмір сүруде. Аудан орталығындағы «Бабалар даңқы» аллеясында осы ерлердің есімін ұрпақтар жадында мəңгілікке қалдыру үшін арнайы ескерткіш ашылды. «Ұрпақтар бірінің жолын бірі жалғайды. Бірақ ата-бабамыздың жері осылай керемет болып қала береді. Осындай əулиелі жерден қуат алған халқымыз атабабалар жолымен жүреді деп санаймын. Ол жол – сара жол, Мəңгілік Елдің жолы!». Біздің негізгі идеямыздың осы болуын Елбасы айтты. Оған адал болу бізге міндет. «Сөз қасиеті – көркемдігінде, ой қасиеті – шындығында», дейді қаламгер, халқымыздың біртуар тұлғасы Ғабит Мүсірепов. Ұлытау төріндегі өрелі ой жүректерге құйылып, Отан деп соққан жүректерге жалын беріп, ұлы ойларға жетелейтіні сөзсіз. Ұлытаудан естілген ұлылық ұлан-ғайыр дала төсін шарлап, Мəңгілік Елдің соқпағын салады. Павлодар облысы.

3

бір мүдде, бір болашақ» атты Қазақстан халқына Жолдауындағы «Мəңгілік Ел» идеясын баянды етуге жастарды жұмылдыру, ұлттық рухты көтеру. Ең бастысы, форум жұмысы жастарымыз төл мəдениетіміз бен асыл мұраларымыз – ұлттық құндылықтарымызды жете түсініп, тұрмыс барысында қолдануын жəне насихаттауын, жастардың азаматтық бастамаларын қолдауға, рухани-адамгершілік, отансүйгіштік қасиеттерін қалыптастыруға бағытталды. Сондай-ақ, тарихы терең Темір өңірінде ұлттық құндылықтарымызды дəріптеу, жастардың бойында ұлттық рухты ояту, оларды ұлттық құндылықтарымызды бағалай білуге жəне ұстануға тəрбиелеу болып табылады. Форумға Ақтөбе қаласы мен он екі ауданнан келген 70-тен астам жас, осы ауданның 11 ауылдық округінен 60-тан астам қыз-жігіт қатысты. Олардың арасында мемлекеттік жəне үкіметтік емес ұйымдардың, облыстық жəне аудандық жастармен жұмыс жөніндегі ресурстық орталықтар, жастар қоғамдық ұйымдарының өкілдері, жас кəсіпкерлер, белсенді жастар

бар. Жастардың алқалы жиыны барысында «Жастар жəне тұрақтылық», «Жастар жəне рухани құндылықтар», «Жастар жəне патриотизм» тақырыптарында тренингтер жəне «Халық қолөнері – асыл қазына», «Ұлттық құндылық – асыл мұра», «Абай өлеңдеріндегі əлеуметтік астар» тақырыптарында шеберлік кластар өткізілді. Аудандық мұражайға саяхат жасалып, жастар өлке тарихымен танысты. Форумның салтанатты ашылуында облыс əкімі Архимед Мұхамбетов жиынға қатысушы жастарға құттықтау сөз арнады. Ол қоғамдағы жастардың рөлін айта келіп, Ұлытау ұлағатына аға ұрпақтың лайықты ізбасарлары болудағы жастар атқарар міндеттерге айрықша тоқталды. Жастардың белсенділігін көтеру бағытында өңірде қолға алынған, атқарылған жұмыстардың бірқатарына дəйекті деректер келтірді.

– Еліміз асау дағдарысты ауыздықтап, сенімді болашақтың пырағына тақым салды. Дүниенің кез келген додасына тайсалмай түсіп, үзеңгі қағыстыратындай мемлекетке айналдық. Саналы, білімді, еңбекқор азаматтар мен белсенді жастар ынтымағы жарасқан еліміздің бағын асыратын, мерейін тасытатын үлкен істерді жүзеге асыруда. Қазіргі таңда облыс тұрғындарының 30

пайызын жастар құрайды, оның 108 мыңға жуығы ауылда тұрады. Облыс көлемінде 38 жастар ұйымдары белсенді жұмыс істейді. Сонымен қатар, облыста 7 республикалық жастар ұйымдары жəне 19 этно-мəдени бірлестіктері Қазақстан халқының тарихи, мəдени, басқа да құндылықтарын жастар арасында насихаттауға атсалысуда. Елбасы тапсырмасы бойынша облысымыздың орталығы мен барлық аудандарында жастармен жұмыс жөніндегі ресурстық орталықтар ашылды. Облыстық жастармен жұмыс жасай тын ресурстық орталығына бөлінген əкімшілік ғимаратты жөндеу жұмыстарына 57 миллион теңге қарастырылды. Үстіміздегі жылы мемлекеттік жастар саясатын жүзеге асыруға облыс бойынша 197,3 миллион теңге бөлінді, – деді Архимед Бегежанұлы өз сөзінде. Өңір басшысының айтуынша, облыста «Жасыл ел», «Дипломмен – ауылға!», «Жастар тəжірибесі», «Жұмыспен қамту-2020» жол картасы, «Қолжетімді тұрғын үй-2020» мемлекеттік бағдарламалары мен жобалары ойдағыдай жүзеге асырылуда. Өткен жылы «Нұр Ақтөбе» ықшамауданынан жас отбасыларға 216 пəтерлі тұрғын үй пайдалануға берілді. Биыл 216 жас отбасы тұрғын үймен қамтамасыз етілетін болады. Бұл мақсатқа республикалық бюджеттен 1 256,8 миллион теңге көлемінде қаржыландыру қарастырылған. Түлектер мен жас мамандардың 80 пайызы түрлі өнеркəсіптер мен мекемелерде еңбек етуде. «Дипломмен – ауылға!» жобасының жүзеге асырылуы аясында 2 мыңнан астам жас маман аудан орталықтары мен ауылдарында жұмысқа орналасқан. 2013 жылы ауылдық жерлерге жұмысқа баруға ниет білдірген 30 жас маман-дəрігерге 60,0 миллион теңге көлемінде əлеуметтік көмек көрсетілген. Сонымен қатар, облыста «Жасыл ел» көгалдандыру жасақтары жобасының оныншы еңбек маусымы табысты жүзеге асырылып келеді. Биыл осы жобаны жүзеге асыру үшін жергілікті бюджеттен 119,4 миллион теңге бөлінді. Жобаға 2,5 мың жас тартылған. Еңбек маусымының қорытындысы бойынша облыстың үздік 100 сарбазына Астана қаласына жолдама берілмек. Жастар тəжірибесіне 1260 жұмыссыз жас түлек жіберілген. Жоғары оқу орындары мен техникалық жəне кəсіптік білім беру ұйымдарының 300 студенті жалпы сомасы 30 миллион

Тəрбие ґрісін таратып берді Досалы САЛҚЫНБЕК,

Қ.Сəтбаев атындағы ҚазҰТУ-дың доценті, тарих ғылымдарының кандидаты.

Елбасымыз Ұлытау төрінде берген сұхбатында халқымыздың шежірелі тарихы, көркем де бай тұнық тілі, рухани діні жəне сонымен қатар, ел экономикасы мен қазіргі таңда əлемде қалыптасып отырған халықаралық саяси мəселелер төңірегінде өз ойларын ортаға салып, көкейімізде жүрген сұрақтарға терең мағыналы талғаммен жауап берді. Республикамыз тəуелсіздік алғаннан кейін ата тарихымыз бен мəдени құндылықтарымызды ыждағаттылықпен қайта зерттеуге кірістік. Азаттықпен келген шығармашылық бостандық тарих ғылымында да түбегейлі өзгерістерге жол ашты. Орта жəне жоғары оқу орындарында Қазақстан тарихы пəнін оқытуға

ерекше мəн беріле бастады. Өйткені, тарих ғылым мен пəн ретінде аса маңызды білім саласына жатады. Бүгінгі жас ұрпақ өз елінің, жерінің, ата-бабаларының тарихын жете білуі жəне оның жақсысынан үйреніп, жаманынан жиреніп қорытынды жасауы тиіс. Дегенмен де, тарихымызды тереңнен тану, оны оқытуды дұрыс жолға қою мəселесінде алдымызда тұрған, атқарылуға тиісті мəселелер де ауқымды. Елбасы өзінің халқымыздың тарихы жөнінде жазылған ғылыми танымдық еңбектерінде, оқубілім жəне тəрбие мəселелері бойынша жастар алдында сөйлеген сөздерінде əрдайым ел тəуелсіздігінің негізі патриоттық тəрбиеге ерекше назар аударып: «Туған жеріңнің, өз халқыңның тарихын білмейінше шынайы патриот болу мүмкін емес. Патриот – өз елін сүйетін жəне өзге мемлекеттерге құрметпен қарайтын адам»,

деумен патриоттық, отансүйгіштік тəрбиедегі тарих пəнінің алар орнына ерекше мəн беріп келеді. Тəуелсіздікті құрметтеу, тəуелсіз елдің азаматы бола білу, оның қасиеті мен қадірін түсінудің айқын жолы өз халқыңның жүріп өткен тарихын білуге, құрметтеуге барып тіреледі. Жақында ғана Ұлытау төріндегі халқымыздың өткені мен бүгіні жөнінде келелі пікір білдірген Елбасы ойының тағы да түп қазығы – патриоттық тəрбие болды. Ата-бабамыз найзаның ұшымен, білектің күшімен қорғап, бізге мұра қылып тастап кеткен қасиетті жеріміздегі киелі орындар, Ұлы Даланың сан ғасырлық тарихы бай мұрасы ұшан-теңіз ғой. Осыларды тарата айтып ой бөліскен Елбасы оның заңды жалғасы бүгінгі тəуелсіздігіміз екендігін де баса көрсетті. «Отан деген – үлкен ұғым. Отанды қорғау дегенде,

теңгені құрайтын стипендияға ие болды. Жетім жəне ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды тұрғын үймен қамтамасыз ету мақсатында тұрақты жинақ қоры бар 46 жетім балаға жалпы сомасы 10 690 мың теңгеге сертификат тапсырылды. Сондай-ақ, үстіміздегі жылы 8 жетім бала екі бөлмелі пəтерге қол жеткізгелі отыр. Бекітілген жоспарға сəйкес 3 жылда 339 жетім бала тұрғын үймен қамтылады деп күтілуде. Сонымен қатар, əлеуметтік жағынан аз қамтылған студенттер үшін жоғары оқу орындарында оқу ақысын төлеуде 50 пайыздық жеңілдіктер жəне студенттік жатақханаларда тұру қарастырылған. Қоғамдағы жастар мəселесінің жаңа шешімдерін табу мақсатында жастар ұйымдары мен жастар ісі комитеттеріне арнайы гранттар бөлінуде. Осы орайда «Жастар бастамасы» атты жоба жүзеге асырылып, нəтижесінде қалалық 2 ұйым жəне Жайсан колледжінің жастар ісі жөніндегі комитеті жалпы сомасы 2,5 миллион теңгені құрайтын грантқа ие болды. «Атамекен Стартап» қоғамдық бірлестігі жəне «Алтын қыран» қорының ұйымдастыруымен өз ісін жаңадан бастаған жас кəсіпкерлерді қолдау мақсатында 400-ден аса жас қатысқан республикалық бизнес-идеялар байқауының қорытындысы бойынша өз идеяларын жүзеге асыру үшін 10 қатысушыға 15 миллион теңге көлемінде қаржы берілді. Бұл ісшара жаңа жұмыс орындарын құру арқылы жастардың бос уақытын тиімді пайдалануларына септігін тигізеді. Форумда Темір ауданы əкімінің орынбасары Н.Қалауов, «Аңсар» ақпараттық талдау орталығының басшысы Т.Талдыбаев, Шұбарқұдық гимназиясының ұстазы Г.Жоланова жəне басқалары сөз алып, жастар саясатының сан қырларын əңгіме өзегіне айналдырды, өскелең ұрпақты толғантатын мəселелерді шешу жолдары туралы ойларын ортаға салды. Ұлытаудағы Елбасының айтқандарын осындай игілікті істермен жалғастыра беру қажеттігін айтып, өздерінің жоспар-жобаларын да талқыға салды. Өңір басшысы жастар форумын қорытындылай келе, көтерілген проблемалардың шешімін табатынын жеткізді. Олардың еліміздегі бірлік пен тұрақтылықты нығайтуға елеулі үлес қосатындарына сенім білдірді. Еліміздің экономикалық дамуы, береке-бірлігіміздің шырайын арттыру жолында жастардың белсенділігіне үміт артатынын алға тартты. Форум барысында бір топ белсенді жастар облыс əкімінің Алғыс хатымен марапатталды. Облыс əкімі Архимед Мұхамбетов ауданның үш мектебіне спорттың сегіз түрі бойынша құрал-жабдықтар сыйлады. Ал, ата-ананың қамқорлығынсыз қалған екі балаға тұрғын үйдің кілтін тапсырды. Ақтөбе облысы.

əрине, адам баласы алдымен өзінің шаңырағын ойлайды. Əкеңді, шешеңді, бауырларыңды, балаларыңды, немерелеріңді ойлайсыз. Сол жүрекпен, сол тілекпен Отаныңды қорғайсың. Сондықтан тарихыңды білген жөн. Тарихын білмеген ұлттың болашағы бұлыңғыр. Мысалы, керемет үлкен еменнің тамыры терең болмаса, ол дауылға шыдап тұра алмайды. Сондықтан тарихымызды таныту үшін қазір көп нəрсе жасап жатырмыз. Сондай тарихтың куəгері – Ұлытау. Оны білуіміз керек», – деді. Бүгінгі тəуелсіз Қазақстан жағдайында оның мемлекеттік мүддесіне сай халықтың тарихи санасын қайта қалыптастыру елдің айқын келешегі мен ұрпақтар сабақтастығы үшін аса қажет екені белгілі. Бұл тұрғыда тарих ғылымының атқарар рөлі де, көтерер жүгі де, елдің ұлттық нышанын, тарихи дəстүрі мен

мəдениетін сақтап, келер ұрпаққа жеткізудегі жауапкершілігі зор. Қоғамның қай дəуірінде болсын ұрпақ тəрбиесіне отанды, жерді, қасиетті өз үйінің қазан ошағын қорғау мəселесіне ерекше маңыз берілді. Халқымызда ер бала, ес біле бастаған кезден бастап, атасы оған қару ұстауды, ер азамат, батыр болуды үйретсе, əжесі рухани тəрбиеге аса мəн беріп, өз елін қорғаған Алпамыс батыр, Қобыланды батыр туралы жырларды санасына құюмен болады. Қарапайым дала поэзиясы, жыраулар поэзиясы тұнып тұрған ерлік пен елдіктің поэзиясы болды. Бұл мəселеге жете мəн берген Елбасы Қазақстан тарихы пəнін оқытуды дұрыс жолға қойып, жастарымыздың Отан тарихын білу қажеттігіне баса назар аударады. «Біздің ең жоғары байлығымыз – Тəуелсіздік!» – деді Елбасы. Бұл – өте ақиқат сөз. Сондықтан, тарихымызды терең тани отырып, Отанымыздың шынайы патриоты болу – бəрімізге парыз. АЛМАТЫ.

4

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

Уəкілетті органдар ќўзыреті заѕмен ажыратылады (Соңы. Басы 1-бетте). Агенттік төрағасы, сондайақ, депутаттар тарапынан қойылған сұрақтарға да жауап берді. Т.Өмірзақовтың сұрағына орай жауабында Қ.Қожамжаров қазіргі кезде бюрократизммен күрес жүргізіліп жатқандығына назар аудартты. Осындай шараның арқасында өзі басқарып отырған Агенттікте басқару баспалдақтары 7 есе қысқарған. Атап айтқанда, бұрын алты орынбасар болса, қазір 2-уі жəне де 20-ға тарта департаменттен тек 3-і қалыпты. Ал Алдан Смайылдың сұрағына орай жауабында ол «А» корпусына өткен азаматтардың 50 пайызына жуығы əзірге жұмыссыз жүргендігін алға тартты. Қ.Қожамжаров бұл ретте белгілі бір уақыттың ішінде кандидаттарға жұмыс берілмесе, олардың конкурстан

өту нəтижелері өз күшін жоятынын да қаперге салды. Кандидаттардың жеке басының қасиеттеріне, өмірлік тəжірибесіне басымдық берілуі керектігін тілге тиек еткен төраға олар аудандық, облыстық жəне республикалық деңгейдегі тəжірибелік сатылардан өтулері тиістігін ерекше атады. Оның айтуынша, аудан халқы өз əкімінің білікті қызметкер екенін əрі іскер екенін білгенімен, олар теориялық жағынан жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңның 70 пайыздық межесіне жете алмау себебінен сынақтан сүрініп жатады. Бұл орайда төраға қазір «А» корпусының тестінен өту үшін таныс іздеушілер де шығып отырғандығын алға тартты: «Менің Елбасына дайындап отырған ұсынысым бар. Тестілеудің жоғары шегін алып тастау керек деп ойлаймын. Ең

бастысы, адамның білім деңгейі ғана емес, олардың халықпен жұмыс істеуі, жұртшылық пен қызметкерлердің бағасы үміткер үшін маңызды болуы керек. Осындай бағалауларды қоса отырып қана кандидаттарды Ұлттық комиссияға шығаруға тиіспіз», – деді Қайрат Пернешұлы. Бұдан кейін депутаттар «Азаматтық іс жүргізу мəселелері жөніндегі конвенцияны ратификациялау туралы» заң жобасын қарады. Ол бойынша баяндаманы Əділет министрі Берік Имашев жасады. Негізінен, конвенция 1954 жылғы 1 наурызда Халықаралық жеке құқық жөніндегі Гаага конференциясы шеңберінде қабылданған. Конвенцияда сот құжаттарын жəне соттан тыс құжаттарды тапсыру, азаматтық хал актілерінен үзінді көшірмелерді беру, сот тапсырмаларын орындау,

сондай-ақ, тегін құқықтық көмек көрсету мəселелері бойынша мүше мемлекеттердің уəкі летті органдарының жəне диплома тия лық өкілдіктердің өзара іс-қи мылының жеңіл де тілген тəртібі айқындалған. Министрдің айтуынша, тегін құқықтық көмек көрсету саласындағы заңнамада барлық адамдарға мемлекет кепілдік берген білікті заң көмегін алу құқығы көзделген. Бұдан басқа, Конвенцияда құқықтық көмек көрсету туралы сұрау салуды орындау мемлекеттің егемендігіне, қауіпсіздігіне жəне қоғамдық тəртібіне нұқсан келтіруі ықтимал жағдайларда оны орындаудан бас тарту мүмкіндігі де қарастырылыпты. Конвенция мүше мемлекеттерге екіжақты ынтымақтастық туралы келісуге кедергі келтірмейді жəне де Қазақстанға Конвенцияның азаматтық іс жүргізу саласында екіжақты халықаралық келісімдері жоқ мүше мемлекеттерімен ынтымақтасуға мүмкіндік береді, деп атап өтті министр. Депутаттар заң жобасын бірауыздан мақұлдауды ұйғарды.

Нью-Йорктегі кґпжаќты дипломатия аптасы (Соңы. Басы 1-бетте). Өз кезегінде іскерлер АҚШты қоса алғанда, Қазақстанның 10 мемлекеттің азаматтары үшін визасыз тəртіп орнатуын қанағаттанушылықпен атап өтті. Қазақстанның инвестициялық ахуалды одан əрі жақсартуға бағытталған ұмтылыстарын ескере отырып, америкалық компаниялардың өкілдері біздің еліміздегі бизнесін кеңейтуге қызығушылық танытты. Оның ішінде шикізат

саласынан басқа да жобалар бар. Сондай-ақ, отандық СІМ басшысы шетелдік əріптестерімен де бірқатар екіжақты кездесулер өткізді. Олардың ішінде Алжир мен Коста-Рика сыртқы істер министрлері Р. Ламамара мен Г.Санз да болды. Кездесулер барысында тараптар екіжақты қарымқатынастардың қазіргі ахуалы мен келешегі, ынтымақтастықты дамыту жолы, халықаралық ұйымдар аясындағы əріптестікке қатысты мəселелер, сондай-ақ, халықаралық күн тəртібіндегі өзекті

Климаттыѕ ґзгеру проблемасы – халыќаралыќ ќауіп Қазақстан Сыртқы істер министрі Ерлан Ыдырысов Африкадан, Латын Америкасынан, Азиядан жəне Еуропадан келген əріптестерімен кездесіп, АҚШ Президентімен əңгімелесті. Еліміздің Сыртқы істер министрі Ерлан Ыдырысов Нью-Йоркте өткен БҰҰ Климаттық саммитінің жұмысына қатысып, еліміздің климаттық өзгерістер мəселесіне қатысты ұстанымын жариялады жəне осы жаңа жаһандық қатермен күрес жолындағы Қазақстан тарапынан қолға алынған ісшаралар жайында баяндап берді. Е.Ыдырысов климаттың өзгеру мəселесі халықаралық қауіп екенін атап өтті. «Сол себепті оның салдарын жұмсартып, бейімделу тек бір елдің неме се өңірдің аумағымен шектеліп қалмауы керек. Оған бүкіл халықаралық қоғамдастық жұмылуы тиіс», – деп мəлімдеді ҚР СІМ басшысы. Содан кейін ол саммитке қатысушыларды «Қазақстан-2050» Стратегиясы аясындағы Қазақстанның климаттың өзгеруіне байланысты сая саты мен қолға алған ісшаралары жайымен таныстырды. «Стратегияның негізінде 2050 жылға дейін 30 дамыған елдің қатарына кіру мұраты жатыр. Осы мақсаттарға жетудің арқауы – «жасыл» экономиканы дамыту, қуат тиімділігін арттыру, баламалы қуат көздері саласын ынталандыру. Əрине, Қазақстан дəстүрлі қуат көздерін өндіруші ірі елдердің қатарына кіреді. Алайда, біз ІЖӨ қуат көздерін артық пайдаланудан арылуға, энергетика саласындағы көмірқышқыл газының шығарындыларын азайтуға талпынып отырмыз. Бүгінгі таңда біздің жасыл экономикаға талпыныс саясатымызды жүзеге асыру үшін құқықтық негіздеме болатын тиісті заңнама мен нормативті актілер қабылданды», – деп атап өтті Е. Ыдырысов. «Қазақстан-2050» Стратегиясына сəйкес, төмендегідей мақсат қойып отырмыз: 2050 жыл ға дейін 2008 жылмен салыс тырғанда ІЖӨ қуат көздерін жаратуды 50% азайту; 2050 жылға дейін электр қуатын өндіру барысында көмірқышқыл газының шығарылымын 40% кеміту; 2050 жылға дейін электр қуатын өндіруде дəстүрлі емес қуат көздерін пайдалануды 50%

арттыру. Барлық осындай жобалардың артында тиімсіз шығындарды азайту мен көмірсутегін пайдаланудың нақты экономикалық жəне экологиялық басымдылықтарын түйсіну жатыр. Осы ретте біз көмірсутегінің құны жайлы қалыптасып келе жатқан халықаралық консенсусқа толықтай қолдау көрсетеміз», – деді өз сөзінде қазақстандық министр. Е.Ыдырысов халық ара лық мамандандырылған ЭКСПО-2017 көрмесінің Қазақ станда өтуінің маңыз дылын да атап көрсетті. «Көрме үшін Қазақстан «Келешектің қуат көзі» тақырыбын таңдады. Ол өз кезегінде энергетикалық жəне климаттық мəселелерді шешудегі үнқатысудың кеңеюіне жəне бірлескен шешім қабылдауға алғышарт жасайтынына сенім артамыз», – деп мə лімдеді қазақстандық дипломат. Сол күні Азия қоғамында «Үлкен Орталық Азиямен эконо микалық байланыстарды кеңейту» тақырыбында форум болып өтіп, оған Е.Ыдырысов, АҚШ Мемлекеттік хатшысы ның бірінші орынбасары У.Бэрнс, Қырғызстан, Тəжікстан жəне Пəкістанның өкілдері қатысты. Қазақстан СІМ басшысы өз сөзінде атап өткендей, еліміз өзінің теңізге шығатын жолы жоқ кемшілі гін артықшылыққа айналдырып, оның Еуропа мен Азия арасындағы көпір ретін дегі рөлін қайта жаңғырту мақсатында құрлықтағы өзара тиімді экономикалық байланыстарды дамытуды қолдайды. Е.Ыдырысовтың БҰҰ БА аясында өзінің шетелдік əріптес терімен кездесуі жалғасын тапты. Осылайша, Малавидің СІМ басшысы Дж.Чапондамен, Сент-Винсент пен Гре надиннің СІМ басшысы К.Гонсалвеспен, Папуа Жаңа Гвинеяның СІМ басшысы Р.Патомен, Боливияның СІМ басшысы Д.Кеспедеспен, Моңғолияның Сыртқы істер министрі Л.Болдпен, Финлян дияның бас дипломаты Э.Тщуо миоямен, сонымен қоса, Германия Сыртқы істер министрі Ф.Штайнмайермен жəне ЕҚЫҰ-ның Іс басындағы

мəселелер бойынша пікір алмасты. Бұған қоса, Е. Ыдырысов жетекші америкалық БАҚ-тармен БҰҰ радиосына сұхбат берді. Сұхбаттар негізінен Қазақстанның 2017-2018 жылдары БҰҰ ҚК тұрақты емес мүшелігіне талпынысы барысында алдына қойған мақсаты, Қазақстанның Украинадағы жағдайға байланысты пікірі, Климаттың өзгеруі бойынша саммитке байланысты көзқарасы мен ұсыныстары жəне Қазақстанның жалпы сыртқы саясаты тақырыптарын қамтыды.

төрағасы – Швейцария Президенті Д.Буркхальтермен қысқа сұхбат өткізді. Тарап тар екіжақты қарым-қатынастар, халықаралық ұйым дар шеңберіндегі өзара ықпалдастық, Қазақстанның БҰҰ Қауіпсіздік Кеңесіне 2017-2018 жылдары тұрақты емес мү ше лікке ұсынысын талқыға салып, халықаралық өзекті мəселелер бойынша пікір алмасты. Сондай-ақ, Қазақстан Сыртқы саясат ведомствосы басшысының Ислам ынтымақтастық ұйымының (ИЫҰ) Бас хатшысы А.Əл-Мадани мен мазмұнды кездесуі өтіп, оның барысында біздің мемле кетіміздің ИЫҰ-мен ынтымақтастық мəселелері қарастырылды. Атап айтқанда, Қазақстан Президенті Н.Назарбаевтың бастамасымен жəне 2013 жылғы желтоқсан айындағы ИЫҰ Сыртқы істер министрлері кеңесінің шеші мімен құрылғалы отырған Ис лам азық-түлік қауіпсіздігі ұйымының əрі қарай институттану болашағы талқыланды. Е.Ыдырысовтың НьюЙорк ке сапарының екінші күнгі бағдарламасына Африка аймақтық топтарына мүше мемлекеттер СІМ басшыларымен кездесуі кірді. Кездесулер аясында Е.Ыдырысов сұхбаттастарын – Сенегал, Гамбия, Того, Оңтүс тік Судан, Маврикия, Нами бия, Котд’Ивуар, Лесото жəне басқа да мемлекеттердің сырт қы істер министрлері мен жоғары лауазымды өкілдерін Қазақстанның 2050 жылғы дейінгі даму жоспарымен жəне Қазақстанның Африка құрлығында географиялық өкілдік терін кеңейту жоспарымен таныстырды. Ол өткен жылы ОАРда Қазақстанның елші лігі ашылғанын жəне ағым дағы жылы Қазақстанның Эфиопиядағы өкілдігі ашылуы жоспарланып отырғанын жеткізді. Өз кезектерінде Африка мемле кет терінің өкіл дері біздің еліміз бен ынтымақ тастықты кеңейтуге қызығушылықтарын танытты. Қазақстандық министрдің жұмыс күні АҚШ Президенті Барак Обаманың атынан делегация басшылары құрметіне ұйымдастырылған ресми қабылдауға қатысуымен аяқталды. Ақ үй басшысымен қысқа əңгімелесу барысында Е.Ыдырысов оған Қазақстан Президентінің атынан ең ізгі ниетін жеткізіп, АҚШ-пен энергетика, өңірлік қауіпсіздікті нығайту жəне басқа да маңызды салаларда өзара тиімді ынтымақтастықты əрі қарай кеңейтуге деген ниетімізді растады. Сəулебек БІРЖАН.

Е.Ыдырысовпен бірге жүрген қазақстандық делегация Азиядағы ынтымақтастық үнқатысуының (АЫҮ) іс-шарасына қатысып, АСЕАН делегацияларының басшыларымен АЫҮ жəне АӨСШК арасындағы іс-қимыл жөнінде пікір алмасу мүмкіндігіне ие болды. АЫҮ-нің негізгі мақсаты – қатысушылар арасында өзара пікір, тəжірибе алмасу, түрлі деңгейлердегі əріптестікті үйлестіру, жаһанданудың салдары мен талаптарына қатысты ортақ ұстанымдар қабылдау.

Еліміз жетістіктеріне ерекше назар Қазақстан делегациясы МАГАТЭ Бас конференциясының 58-ші сессиясының жұмысына қатысуда Вена қаласында Атом энергиясы жөніндегі халықаралық агенттіктің (МАГАТЭ) 58-ші Бас конференциясы өз жұмысын бастады.

162 мүше мемлекеттің делегациялары МАГАТЭ-нің жыл сайынғы физикалық ядролық қауіпсіздік туралы баяндамаларын, сондай-ақ, есебін, бағдарламасын жəне Агенттіктің бюджетін қарастырады. Бас конференцияның негізгі назарында ядролық энергетиканың келешек дамуына, ядролық жəне радиациялық қауіпсіздік саласындағы халықаралық ынтымақтастықты нығайтуға, ядролық энергияны, ядролық технологияларды бейбіт мақсатта қолдануға жəне жұмсауға, техникалық ынтымақтастыққа, кепілдіктердің ықпалдылығы мен тиімділігіне қатысты мəселелер болады. Бас конференция сессиясының министрлік сегментінің жұмысына Энергетика министрі Владимир Школьник бастап келген Қазақстанның өкілетті делегациясы қатысуда. Қазақстандық делегацияның құрамында, сондай-ақ, Сыртқы істер министрлігінің, «Қазатомөнеркəсіп» ҰАК» АҚ-тың, Ұлттық ядролық орталықтың өкілдері жəне т.б. бар. Қазақстандық делегация бас шысының мəлімдемесінде еліміздің қарусыздану жəне ядролық қаруды таратпау жолындағы жетістіктері, Қазақстан мен МАГАТЭ арасындағы ядролық энергияны бейбіт мақсатта қолдану аясындағы тиімді ынты мақтастық мəселелері қамтылған. Іс-шараға қатысушылар ұлттық ядро-энергетикалық бағдарламаны дамыту жəне Қазақстанда АЭС-тің алғашқы құрылысы туралы жоспарлар жөнінде ақпараттандырылды. МАГАТЭ-ге мүше мемлекеттердің назары Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың ядролық таратпау саласындағы жəне «АТОМ» жобасы бойынша бастамашылықтарына аударылды. В.Школьник МАГАТЭ-нің, оған мүше жетекші мемлекеттер делегацияларының жетекшілерімен бірқатар кездесулер өткізіп, олардың барысында ынтымақтастықтың кең ауқымды мəселелері талқыланды. Бас конференцияның өтуі кезеңінде БҰҰ Венадағы бөлімшесінде Ұлттық ядролық орталықтың көрмесі ұйымдастырылды. МАГАТЭ Бас конференциясының жұмысы 26 қыркүйекке дейін жалғасады. Атом энергиясы жөніндегі халықаралық агенттік 1957 жылы құрылған.

1994 жылғы 14 ақпанда Қазақстан Республикасы оның 121-ші мүше мемлекеті болып тіркелді. «Егемен-ақпарат».

«Бəйтерек» холдингі атќарылєан жўмысты пысыќтады Жақында «Бəйтерек» ұлттық басқарушы холдингі» АҚ жəне оның құрамына кіретін «Қазақстанның Даму банкі» АҚ, «Қазақстанның Инвестициялық қоры» АҚ, «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ, «Қазақстанның ипотекалық компаниясы» АҚ, «ҚазЭкспортГарант» АҚ, «Даму» кəсіпкерлікті дамыту» қоры» АҚ, «Ұлттық технологиялық дамыту агенттігі», «Қазақстанның ипотекалық несиелерге кепілдік беру қоры» АҚ, «KazynaCapitalManagement» АҚ, «Бəйтерекдевелопмент» АҚ, «Мемлекеттік-меншік əріптестік жобаларын сүйемелдеу орталығы» ЖШС басшылары баспасөз мəслихатын өткізіп, биылғы жылғы жетістіктерімен жəне жаңашыл бағыттағы даму жоспарларымен таныстырды. Эльмира МƏТІБАЕВА, «Егемен Қазақстан».

– Жыл ба с ын а н бе р і х о л динг толымды табыстарға, жақсы нəтижелерге қол жеткізді. Өткен жылдың қорытындысы бойынша 30 млрд.теңге таза пайда таптық. Ал биылғы жылдың бірінші жарты жылдығында ғана 12,3 млрд. теңге кіріс кіргіздік, несие қызметін арттыру жұмысы да айтарлықтай алға жылжуда. 401 млрд. теңгеге көбейген холдинг активі несие қоржынының 111 млрд. теңгеге өсуіне əкелді, – деді бұл орайда холдинг басқарма төрағасы Қуандық Бишімбаев. «Бəйтерек» ұлттық басқарушы холдингі экономиканың дамуы мен əртараптандырылуына үлес қосуға жəне инвестициялар тарту мақсатында былтырғы жылдың мамырында құрылған болатын. Мемлекет басшысы мен Үкімет «Бəйтерек» холдингінің алдына зор міндеттер жүктеген еді. Қызметкерлердің жүйелі қызмет етуінің нəтижесінде бұл міндеттер ойдағыдай орындалу үстінде. Əр компания өз тұтынушыларына айтарлықтай жеңілдіктер жасап, ағымдағы жылға көптеген өзгерістер енгізіп отыр. Бұл тұрғыдан «Қазақстанның тұрғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ қоғамы 2013 жылдан бері тұтынушыларға жүктемені орта есеппен алғанда 30 пайызға төмендетті. Сондай-ақ, жылжымайтын мүлікті сатып алу-сату шарттарын нотариалды тіркеуге тарифтерді 22 мың теңгеден 7 мың теңгеге дейін түсірді.

– Банктің ақпараттық жүйелерімен электронды кезектің жүйелерін интеграциялау жүзеге асырылды, соның нəтижесінде біз кезекте тұруды азайттық. Осы мақсатпен онлайн-банкинг, «бір терезе» қағидасы енгізілді. Қазіргі таңда қызмет көрсетумен «əмбебап кеңес берушілер» айналысады. Банктің Астана мен Алматыдағы ірі филиалдарында «Ұтқыр ХҚКО» ашылған. Банктің негізгі қызметтері бойынша тəулігіне 24 сағат, аптасына 7 күн жұмыс істейтін «ҚТҚЖБ24/7» жобасы енгізілді. Сонымен қатар, жұмыс орнын ауыстырған кісілер кезінде шартты 6 айлық жалақымен ресімдеген болса, бұдан былай 3 айлық көрсеткішпен ресімдей алады жəне декретке шыққан аналардың төлем қабілетіне кепілдік беретін тұлғалар саны да қысқартылды, – дейді компанияның басқарма төрағасы Айбатыр Жұмағұлов. – Басқарманың бастамасымен банктің жұмысын неғұрлым ашық əрі жариялы ету үшін қоғамдық кеңес құрылды. Оның құрамына танымал

журналистер, қоғам қайраткерлері мен банктің салымшылары кіріп белсенді жұмыс істеуде. «Қазақстанның Даму банкі» АҚ холдингтің инвестициялық жəне несие қызметі бойынша маңызды рөл атқаратын еншілес ұйымы болып табылады. Үстіміздегі жылы банк толайым жетістіктерге қол жеткізіп, биік межені бағындырды. Бұдан бұрын банк 7-10 жыл мерзімге 8-9% мөлшерлеме бойынша несие берген болса, қазіргі кезде жаңа мөлшерлеме 15-20 жыл мерзімге 5,58%-ды құрайды. Ол индустриялық жобаларды іске асыру үшін өте тиімді болып отыр. Аталмыш банк ел экономикасына 200 млрд. теңге сомасында жаңа ресурстар берді. Бұл банк қоржынындағы несиелер үлесінің 42 пайызға өсуіне ықпал етті. Ал жыл соңында бұл көрсеткішті 52 пайызға жеткізу жоспарлануда екен. Биыл Даму банкінің жаңа стратегиясы бекітілді. Аталған құжатқа сəйкес, ҚДБ ұлттық валютамен қаржыландыратын үздік банкке айналуы тиіс. Өйткені, бұл талап əлемдегі даму банктерінің жинақталған бай тəжірибесінен алынып отыр. Ағымдағы жылдың қаңтар айынан бастап тамыз айына дейін ғана Қазақстанның Даму банкі 123,5 млрд.теңгеден астам сомаға 9 инвестициялық жобаны, лизингтік келісім мен экспорттық операцияны мақұлдапты.

– Бұл өткен жылға қарағанда, 36% -ға артық. 2013 жылдың желтоқсан айында «Бəйтерек» холдингі екінші деңгейдегі банк термен бірлесіп несиелендіру бағдарламасын дайындаған болатын. ҚДБ арқылы 35 млрд.теңге сомасына 27 жоба қаржыландырылды. Соманың 72%ы өңдеу өнеркəсібіндегі жобаларға бағытталған, – деді ҚДБ басқарма төрағасы Болат Жəмішев. Холдингтің құрамына қосылғалы бері «Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚ қызмет пішімі мен мазмұнын түбегейлі өзгертті. Инвестициялар тартудан бөлек ҚИҚ алдында түйткілді кəсіпорындар қатарындағы өндірістерді оңалту басты міндет етіп қойылады. Қор сөйтіп басқаруға 35 түйткілді жоба бойынша талап ету құқын

алды. Ондағы берешектің жалпы сомасы 222,5 млн. АҚШ долларын құраса, холдинг құрамында болғалы Даму банкінен табысталған түйткілді активтер жөнінен инвестицияларды қайтару сомасы 15,8 млрд. теңге болды. Мəселен, Батыс Қазақстан құрылыс материалдары корпорациясының инвестицияларды қайтару мөлшері 1 млрд. теңге, «Eurasiaflor» АҚ 414 млн. теңге, «Астана-Контракт» АҚ 5,9 млрд. теңге, «Казгеокосмос» АҚ 410 млн. теңге жəне SiliciumKazakhstan 8,1 млрд. теңгені құрады. Биылғы бірінші жарты жылдықта Щучье қаласында ет комбинаты мен Хантау ауылында цемент зауыты жұмыс істей бастады. Ал келесі айдан бастап Қарағанды қаласындағы «SiliciumKazakhstan» кремний зауытының пештерін жартылай іске қосу жоспарланып отыр.

– Жыл басынан бері табанды жұмыстар жүргізудің арқасында зауытты Қазақстанның инвестициялық қорының меншігіне қайтарып бердік. Бес-алты жыл бойы тоқтап тұрған бұл зауыт жыл соңына дейін 1000 тонна кремний өндіреді. Бұйыртса, енді қазанның бірінші жартысында кəсіпорын іске қосылады, – деді Қуандық Бишімбаев. Оның айтуынша, сонымен бірге, Оңтүстік Қазақстан облысындағы тоқыма өнеркəсібінің жұмысы да жанданбақ. Тиянақты жасалған жоспар негізінде келесі айдың соңына дейін тоқыма кластерінің алғашқы өнімдері шығарыла бастайды. Бұл Оңтүстік өңірдегі тоқыма өндірісін дамытуға серпін береді. Ал жұмыс істемей тұрған активтерді мемлекетке қайтару үрдісі жалғаса береді. Биылғы жылдың өзінде ғана мемлекетке 15 млрд. теңге құ райтын активтер мен қаржы қайта рылды. Жыл аяғына дейін тағы 10 млрд. теңгені қайтару жоспарланып отырғандығын жеткізген Қуан дық Бишімбаев холдинг пен оның еншілес компаниялары қызметкерлерінің осы іске белсене кірісетіндігін айтты.

– «Бəйтерек» холдингі қысқа мерзім ішінде Қытай банктерінен 1,5 млрд. доллар мөлшерінде қаражат тартты, оның ішінде 1 млрд. доллар Атырау мұнай өңдеу зауытын жетілдіруге, ал 500 млн. доллары индустрияландыру бағдарламасы бойынша жекеменшік секторын қаржыландыруға арналған. 2015 жылы отандық шағын жəне орта бизнес үшін 150 млн. доллар сомаға Азия даму банкінен тағы транш тартылмақ. Бұдан бөлек, холдинг қазіргі кезде шағын жəне орта бизнес үшін 200 млн.долларға жуық қаражат тартуға Бүкілəлемдік банкпен жəне Еуропа Қайта құру жəне даму банкімен келіссөздер жүргізуде. Иран Президентінің жақында елімізге жасаған ресми сапарында Қызылорда қаласында шыны зауытын салу туралы келісімге қол қойылды. Енді сол келісімге сəйкес, Қызылорданың жаңа индустриялық аймағында алдағы айда зауыт құрылысы басталады. Кəсіпорынның толық қуатта жұмыс істеуі үшін оған 300-ден астам жергілікті маман тартылады, – деді Қуандық Бишімбаев сөзін түйіндеп.

Ќазаќстан экономикасыныѕ кїні Гамбургте Елбасы Н.Назарбаевтың «Қазақстан – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір бо лашақ» Қазақстан халқы на Жолдауы аясында «Қа зақстан-Германия ынтымақтастығының көлік жəне логистика саласындағы мүмкіндіктері мен болашағы» тақырыбында Қазақстан Республикасы экономикасының күні өтті. Германияның 150 ресми, іскер жəне сараптама өкілдері қатысқан іс-шараның ұйымдастырушысы Қазақстанның Германиядағы елшілігі, еліміздің Гамбургтегі құрметті консулдығы жəне Шығыс Еуропа елдерінің экономикалық ынтымақтастығы ассоциациясы болды. Қазақстан елшісі Б.Нүсіпов, Шығыс Еуропа елдерінің экономикалық ынтымақтастығы ассоциациясының төрағасы М.Фельзнер, Қазақстан Респуб ли касы Инвестициялар жəне даму министрлігі автомобиль комитетінің төрағасы М.Пішембаев, Германия экономикасының Орталық Азия бойынша Шығыс коми тетінің аймақтық директоры Э.Кинсбрунер, Қазақстанның Гамбургтегі Құрметті консулы – «BUSS Group» компаниясының президенті Й.Киллингер іс-шараға қатысушыларды құттықтап, сөз сөйледі. Елші Б.Нүсіпов өз сөзінде Қазақстан қолайлы орналасуына қарай шығыс пен батысты, сол түстік пен оңтүстікті байланыстырып

тұрған үлкен көліктік жəне транзиттік басымдыққа ие ел екендігіне тоқталып, іскер қауымға трансқазақстандық жол бағдарының артықшылығын айтты. Осы орайда, қазақстандық елші бірлескен перспективалық жоба негізінде неміс порттарында логистикалық база құрып, неміс серіктестерін Қазақстанның транзиттік-көліктік əлеуетін дамытуға шақырды. М.Фельзнер өз сөзінде Германия үшін Қазақстан Орталық Азиядағы маңызды стратегиялық серіктес ел екенін атап көрсетті. Өйткені, өңірдегі барлық тауар айналымының 85%-ы Қазақстанның үлесіне тиеді. Германиялық іскер қауым Қазақстан Үкіметінің көліктік-логистикалық жəне транзиттік əлеуетін дамыту бастамасын қолдап, осы үдеріске белсене араласуға ниет білдірді. Экономика күні аясында Логистика бойынша федерал ды

бірлестіктің басшылығы, Гамбургтің экономика бойынша қоғамы, германиялық «Deutsche Bahn» – теміржол компаниясы, Росток қаласындағы «Hafen-Entwicklungsgesellschaft Rostock» портын дамыту компаниясы, «Brockmüller Spedition» көліктік-логистикалық компаниясы мен «Kühne+Nagel» компаниясы арасында тартысты пікірталас өтті. Пікірталасқа қазақстандық тараптан Инвестициялар жəне даму министрлігінің өкілдері мен «ҚТЖ» ҰК» АҚ-тың көліктік логистиканы дамыту орталығының басшылығы қатысты. Аталған іс-шара барысында «жанды» пікір ал масылып, нəтижесінде екі ел арасында өзара пайдалы логистика мен көліктік ынтымақтастықты дамытуға жол ашатын уағдаластықтарға қол жеткізілді. «Егемен-ақпарат».

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

● Туыстық туы Бүгін елордада Халықаралық Түркі академиясының ұйымдастыруымен «Мандоки Қоңыр Иштван мұрасы: Ұлы Далада ұрпақтар үндестігі» атты халықаралық форумы өтеді. Мажарстандық түркітанушы ғалым, қоғам қайраткері Мандоки Қоңыр Иштванның туғанына 70 жыл толуына арналған жиынға 8 елдің белгілі ғалымдары, халықаралық ұйым өкілдері жəне марқұмның жары Оңайша Мақсұмқызы мен ұлы Атлан қатысады.

Форум аясында Мандоки Қоңыр Иштванның 16 мың кітабы мен қолжазбаларынан тұратын бай рухани мұрасы Халықаралық Түркі академиясына салтанатты түрде тапсырылады. Мандоки Қоңыр Иштванның есімін ұлықтап, мұрасын түгендеп, мандокитану саласында еңбектеніп жүрген бір топ азамат Мандоки медалімен марапатталады.

Мандоки Ќоѕыр мўраты Бабақұмар ХИНАЯТ,

Қазақстан Республикасы Орталық мемлекеттік музейі директорының орынбасары, тарих ғылымдарының кандидаты.

Мажарстанның атақты ғалымы, үлкен жүректі азамат Ман доки Қоңыр Иштван өзінің сана лы ғұмырында мажар жəне күллі түркі халықтарының ын тымақ тастығы жолында зор еңбек сіңірген қайраткер болатын. Қоңырдың күтпеген қазасы Қазақстан тəуелсіздікке қол жеткізген шақпен тұстас келіп, ол өз өсиеті бойынша қазақ топырағында, Алматы іргесіндегі Кеңсай зиратында жерленген еді. Түркі халықтары арасында биік заңғарға көтеріліп, сүйіспеншіліктің үлгісіне айналған Қоңыр халықтар достығының алтын көпірі болып қала берді. Елбасы Н.Ə.Назарбаев: «Қоңыр екі халықтың арасындағы ұлы тарихи қандастықты жан-жақты дəлелдеп қана қоймай, ел мен елдің бірлігі, ортақ мəдениеттің гүлденуі, өзара қатынастардың кемелденуі жолында аянбай еңбек еткенін қазақ халқы мақтанышпен жадында сақтайды, үлгі-өнеге тұтады», деген болатын. Мандоки Қоңыр Иштван 1944 жылы Мажарстандағы екі үлкен өзен – Дунай мен Тис са арасындағы Кішіқұман (Киш куншаг) өңірінің рухани орталығы саналатын Карцаг қаласында жер иесі Мандоки Шандор мен Кочкор Караси Ержебет отбасында дүниеге келген. Мандоки əулеті ел арасында үлкен бедел иесі, Қоңырдың атасы қала мэрі болған, дəулетті тұқым, əрі ақсүйектер арасында ата дəстүрді бекем ұстауымен аты шыққан болатын. Отбасының кенжесі Қоңырдың балалық шағы Мажарстандағы «шаш ал десе бас алған» коммунистік режімнің жазалау науқаны шырқау шегіне жеткен зобалаңды тұсына дөп келуі оны көп қиындықтарға бетпе-бет алып келді. 1956 жылы Мажарстанда кеңес езгісіне қарсы бой көрсеткен (кезінде «анти» деген анықтамамен айтылатын) төңкеріс бала Қоңырдың санасына үлкен серпіліс əкеліп қана қоймай, жанын жаралап кетті. Дүрбелең Құманиядағы іргелі əулеттер мен ел серкелері саналатын жандардың шаруашылығын шайқалтып, көбін жалақорлықпен қуғын-сүргінге ұшыратып, көзін құртты. Мандоки отбасының шығу тегіне байланысты күдіктілер тізіміне алынды, жаппай кəмпескелеу барысында шыққан тегі ақсүйек болғандығына байланысты əулеттің иелігіндегі жері мен дүние-мүлкінен түгел айырылды. Мандокидың орта мектепте оқып жүрген кезінен-ақ түркі халықтарының тарихы мен тіліне деген қызығушылығы басталады. Алтыншы сыныптағы бала Қоңырға алғашқы түрік тілінің оқулығын Қарсақтағы Үлкен Құмания музейінің жетекшісі Сүч Шандор сыйға тартады. Екінші мəрте сондай кітапты ұстазы Киш Иштваннан алған ол өз бетінше «тіл сындыра» бастайды. Тарих пəні ұстазының əсері бо лар, көршілес Кунмадараш қалашығындағы кеңес жауынгерлерінің арасынан түркі халықтары

өкілдерін іздеп тауып, олардан тіл үйренуге əрекет жасайды. Ол 14 жасынан түркітану мен мажардың көне мəдениетін зерттеуші, сол кезде əлемге атағы мəлім жерлесі Немет Дьюлаға хат жолдап, ақылкеңесін естиді, бағыт-бағдар алады. Жалпы білім беретін мектепті Будапештте бітірген соң,

қоныстануы дəуірінің тарихын, Лигети Лайоштан моңғолтану мен қытайтануды, Телегди Жигмонд мен Бодроглигети Андраштан ирантануды оқып үйренеді. Ұстаз үмітін ақтаған талантты шəкірт оқуын үздік бітірген соң сол университеттің түркология кафедрасында ассистент болып нағыз ғылым жолындағы ізденісін бастай-

жүргізген зерттеу экспедициясы үлкен нəтиже берді. Бұл дəстүрін кейінгі 1980-жылдардың ортасында Башқұртстан мен Татарстанда жалғастырды. Ондағы мақсаты, өз сөзімен айтсақ, «көз алдымызда құрып бара жатқан қазыналарды қуат пен қайрат барда қағазға түсіру, хаттап- шоттап, зерттеуге дайындау» болды.

Қазақтың күйеу баласы Қоңыр, қалыңдығы Оңайша Мақсұмқызы жəне Қоңырдың балдыздары Рахметжан, Гауһар, қайынбикесі Маржан.

тағдырдың тəлкегіне ұшыраған оны ешқандай гимназия қабылдамайды. Тауаны шағылған Қоңыр туған қаласы Қарсаққа келіп, сондағы ауыл шаруашылығы техникумының директоры Хайду Беланың көмегімен астыртын түрде оқуға кіріседі. Алғашында оны оқушылардың ресми тізіміне тіркеу мүмкін болмағандықтан, тығылып, ұрланып, қашып-пысып жүріп білім алуын жалғастырады. Оқуға ынталы, тумысынан зерек бала сабағын үздік бітіріп шығады. «Сенің тегің – қыпшақ, тамырың – Ұлы Далада. Қолың жетсе, Шығыстағы арман болған үлкен далаға бар!» деген əке аманатын орындауды өмірлік мұрат еткен Қоңыр осы жолда табандылық көрсетті. Бірақ кəмелеттік куəлік алғаннан кейін де Иштван үшін университеттердің есігі жабық болды. Сондықтан оған біраз уақыт бойына атбегілер мектебінде шабандоз болып жұмыс істеуіне тура келді. Ол уақытын босқа өткізбей, тілге деген ынтызарлығын ұштау үшін Қазақстан мен Орта Азия мемлекеттерінің ғылыми мекемелеріне хат жолдап, сөздіктер мен тіл оқулықтарын жіберуді өтінеді. Осындай ізденулері мен құлшыныстарының арқасында түркі тілдерінің біразын меңгере бастайды. Қоңырдың бағына қарай, Мажарстанда саяси ахуал біршама өзгере қалған кезде өзінің жерлесі, атақты шығыстанушы Немет Дьюла профессордың партиялық кепілдемесінің шапағатымен Өтвөш Лоранд атындағы Будапешт мемлекеттік университетіне 1963 жылы қабылданады. Немет профессордан түркология мен көне мажар тарихын оқумен бірге, атағы сол кездері дəуірлеген ғалымдар Цегледи Каройдан араб филологиясы мен мажарлардың Еуропаға

ды. Кейіннен осы университеттің ішкі Азия зерттеулері кафедрасында, Мажарстан Ғылым академиясының алтаистика зерттеулер тобында жəне Мемлекеттік Сечени атындағы кітапханада ғылыми ізденісін ұштай түседі. Қоңыр университетте оқып жүрген кезінен бастап Еуропадағы түркі этникалық топтарының ортасында ғылыми экспедиция мақсатында жиі болып, олардан тілдік, фольклорлық жəне этнографиялық деректер жинақтады. Атап айтсақ, осындай мақсатпен Польшадағы қарайымдар, Бұлғариядағы түріктер жəне Румыниядағы Добружа татарлары арасында əлденеше мəрте болады. 1970 жылы «Добружа татарларының тілдік зерттеулері» тақырыбында университет докторы жұмысын қорғап шығады. Осылайша Еуропадағы түркі шоғыры ортасынан басталған зерттеу, экспедициялық жорығы ендігі кезекте Анадолыға, онан əрі ежелгі түріктің атақонысы Еділ, Жайық, Ертіс, Орхон өзені бойына дейін жалғасты. Əсіресе, 1974 жылы Моңғолияға жолы түсіп, ондағы көне түркі ескерткіштері мен қазақ, тыва шоғырының арасында болып фольклорлық, этнографиялық деректер жинауы оны осы өлкеге жыл сайын келуіне мəжбүр етті.

1977 жылдан бастап Қоңырға Орта Азиядағы түркі мемлекеттерін аралаудың сəті түсті. Ен дігі кезекте Қазақстан мен Қырғызстанға жыл сайын келуді əдетке айналдырды. Өзбекстан, Түрікменстанда өткізген кешенді тілдік, этнографиялық, фольклорлық экспедициясы өзінің ғылыми мұратын жүзеге асыруға септігін тигізді. Сонымен бірге, Кавказ бен Қара теңіз аймағында қарашай, ноғай, қырым татарлары, құмықтар ортасында

Қоңыр өз зерттеуінің негізгі нысанасы етіп Мажарстан түркологиясындағы дəстүрлі салаларының ішінен мажарлардың көне тарихы мен түркі-мажар байланыстарын зерттеуді бағдар етіп ұстанды. Оның зерттеулері көне түркі текті көптеген мажар сөздерінің этимологиясының түйінін шешті, башқұрт-мажар ортақ этнонимі төңірегінде қалыптасқан жаңсақтыққа төрелік айтты, мажарлар мен құмандардың түркілермен байланыстарын бірнеше қырынан фольклор үлгілері, диалект сөздер, топонимдер мен антропонимдер арқылы жан-жақты дəлелдей білді. Сонымен бірге, мажар мен Балқандағы түркілер, құмандардың тарихи-мəдени байланыстарын, тіпті көне түркі, ұйғыр руникалық ескерткіштері мен құман руникасының сабақтастығын салыстыру да зерттеуінің бір саласы еді. Бірнеше салада түрлі бағыттарда іздену, зерттеу жұмысын жасауындағы басты мақсат Мажарстандағы құман тілінің іздерін тереңірек айқындап, дəлелдеу, құман тілін реконструкциялау мұратын жүзеге асыру болды. Ол 1981 жылы «Мажарстандағы құман тілінің ескерткіштері» атты зерттеу диссертациясын қорғады. Қоңыр өмірінің көп кезеңінде Азияның салқар даласында түркі жұрттарын аралаудан танбады: қазыналы халықтардың бел ортасында жүруі оның ғылыми қадамын қарыштатып, еңбегін еселей түседі. Оның бұл талабын қоштап, қолдаған иісі түркі жұрттарының зиялы қауымы мен Алаш азаматтары үнемі қолайлы ахуал туғызып, ізденісі мен зерттеуіне жəрдем көрсетіп, қанаттандырып отырды. Еуропалық достары отарбаның терезесінен ғана қарай алатын сайын далада оның еркін жүріп-тұруы

ой қиялын нағыз шарықтатқан шағы болатын. Осылайша ояу көз, тебіренер жүрек, тарихи болмысты шендестіре саралайтын зерде, үлкен жүректі азаматты азиятанудың білгірі деңгейіне көтерді. Бүгіндері Қоңыр ақ тілекпен аралаған түркі елдерінің даласында азаттықтың байрағы желбіреді. Сан ғасыр бойы ата-бабалар аңсап, жиһанкез Қоңыр секілді тұлпар тұлғалар із салған ұлы дала халықтарының бауырмалдық пен достық соқпағы қазіргі күні мемлекеттік деңгейде, халықаралық өреде, еларалық достық пен ықпалдастық тұғырында жалғасын табуы – сол парасатты жандар жалғаған, ағалар көксеген асыл мұраттың жүзеге асуы еді. Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың Венгрияға жасаған əрбір сапары орасан жемісті болды, тарихи байланыстарды заманауи бағытта дамытып, сапалы сатыға көтеруге негіз қалады. Елбасына Қарсақтағы қыпшақ қауымы «Əлем қыпшақтарының көсемі» деген атақты беріп алқауы тарихи тамырластық пен бауырластықтың шынайы үлгісі еді. Мажарлар үшін Шығыс атам заманнан жағырапиялық түсінік емес, тарихи-рухани шұғылалы да шұрайлы кеңістік болған. Ресей түркологиясы отарлаушылық мақсатта қалыптасып, колониялық халықтарды танудың, сол арқылы бодандарды бағынышты ұстаудың амал-құралынан пайда болса, мұнда жағдай керісінше болды. Сол себептен де əлемдегі озық, дəстүрге бай мажар түркологиялық мектебінің түп-тамыры берік те бекем қалыптасты. Қайталап айтсақ, ол империялық кеудешілдікпен емес, табиғи рухани сұраныстан туындады. Соңғы кезде Мажарстан зиялылары, Қоңырдың бір топ шəкірттері түркі елдерімен тізе қосып ұйымдастырған дəстүрлі «Тұран құрылтайы», сондайақ, «Аттиладан Алтын адамға дейін» салт атпен жортатын шабандоздардың этносоқпағы ХХІ ғасырдағы кереметтердің бірі. Таулар алыстаған сайын асқақтай бермек. Бұл тау тұлғалы ұлы адамдарға да тəн қасиет. Осы тұрғыдан қарасақ, бейнетті өмірдің зейнетін татып, жемісін жеу оған бұйырмаса да, дарқан дала төсінде «Қоңыр ізі» өрнекті соқ пақ, өшпес сүрлеу болып жалғасыпты. Мажар халқы мен иісі түркі жұрттарының ортақ ұлы Мандоки Қоңыр Иштванның 16 мың бірліктен тұратын кітап қоры, қолжазба мұралары Халықаралық Түркі академиясына оралуы – Ұлы Даладағы ұрпақтардың рухани үндестігі болаттай берік буынға айналып жалғасын таба беретінінің айқын айғағы. Ақжолтай хабарлар ендігіде Астана түркі жұртының қарашаңырағы ғана емес, əлемдік түркологияның орталығына айналуына сəтті қадам бастағанын байқатады. Лайым, қоңыр даланың төл ұлы Қоңырдың Аттила тыным тапқан топырақтан басталған қоңыр соқпағы мажар мен түркі халықтарын достық пен ізгілікке бастай берсін.

Обырды емдеудіѕ тəсілдерімен бґліспек Кеше елордадағы «Rixos» қонақ үйінде Халық онкологиялық симпозиумының ашылу салтанаты өтті. Еуропа, ТМД жəне АҚШ елдерінің онкологиялық орталықтарының дəрігерлері, еліміздің жетекші медициналық университеттерінің жəне ғылыми-зерттеу институттарының ғылыми қызметкерлері мен дəрігерлері, ғалымдары қатысатын үлкен жиын екі күнге жалғаспақ. 2016 жылдың соңына қарай Астанада Назарбаев Университет пен UPMC (Питтсбург Университетінің Медициналық орталығы) ынтымақтастығының аясында Ұлттық ғылыми онкология орталығы құрылатыны белгілі. Симпозиумды өткізудің бір себебі осы болса, екіншіден, еліміздегі онкологиялық қызметті дамыту үшін онкологиялық дерттерді емдеудің ең

соңғы заманауи əдістері туралы əлемдегі жетекші клиникалардың тəжірибелері де ескерілмек. Бүгінгі таңда медицина саласы қарыштап дамып келеді. Техника мен технологияның мол мүмкіндігінің арқасында адамға неше түрлі күрделі операциялар жасалып, олардың ғұмыр жасын ұзартуға септігін тигізуде. Алайда, өкінішке қарай, кейбір сырқаттың нақты емі əлі күнге дейін табылған жоқ. Соның бірі – қатерлі ісік. Мамандардың есептеулеріне қарағанда, елімізде жыл сайын осы дертке ұшыраған 30 мыңдай адам анықталады. Ал, дүниежүзі бойынша жыл сайын 10 млн. адам осы дертпен есепке тұрады. Мамандар əлемде орын алып жатқан адам өлімі оқиғаларының 13 пайызы осы қатерлі ісіктің еншісінде екенін де айтады. Олардың пайымдауынша, бұл көрсеткіш алдағы уақыттарда 1,5-2 есеге өсуі мүмкін.

Қазір əлемде қатерлі ісікті емдейтін түрлі дəрі-дəрмектер шығып жатыр. Бірақ олардың ешқайсысы обырды 100 пайыз емдей алмайды. Симпозиумға жиылған дүние жүзі мамандары осы мəселелерді қаузамақ. Əр елдің профессор, докторлары жиын барысында онкологиялық дерттерді емдеу жəне диагностикалау саласындағы өздерінің жетістіктерімен бөлісіп жəне болып жатқан мəселелерді талқылап, шара барысында өз іс-тəжірибелерін ортаға салмақ. «Денсаулық сақтау министрлігінің ең бірінші мақсаты еліміздегі онкологиялық аурулардың алдын алу жəне əр облыстарда онкологиялық орталықтар ашу болып табылсын. 2011 жылы Елбасының тапсырмасы бойынша «Саламатты Қазақстан» бағдарламасын қолға алған болатынбыз. 2011-2015 жылдарға арналған бұл бағдарламаның мақсаты елдің орнықты əлеуметтік-демографиялық

дамуын қамтамасыз ету үшін Қазақстан азаматтарының денсаулығын жақсарту болып табылады. Қатерлі ісікке шалдыққан адамдарды аурудың бірінші сатысында емдеп, жедел қызмет көрсетуге əзір болуымыз керек. Осыған орай өтіп жатқан симпозиумның бізге берер пайдасы өте көп», – деп атап өтті Премьер-Министрдің орынбасары Гүлшара Əбдіқалықова үлкен жиынның ашылу салтанатында сөйлеген сөзінде. Қойылған талап көп, шешім біреу. Яғни, ауру санын азайту, оның алдын алу. Ашылу салтанатында, сондай-ақ, Назарбаев Университеттің президенті Шигео Катсу, Денсаулық сақтау жəне Əлеуметтік даму министрлігінің өкілдері сөз сөйлеп, құттықтауларын жеткізді. Рəбия КЕРІМБАЙ, ЕҰУ студенті.

5

Кеѕестер Одаєыныѕ жўлдызы жанды ЭКСПО шежіресі: Брюссель 1958 жыл

Бүкілəлемдік жетістіктер көрмесі тарихында Брюссель қаласында осымен бесінші рет өтіп отырған бұл əлемдік шара екінші дүниежүзілік соғыстан кейін өткізілген алғашқы ірі халықаралық көрме болып табылады. Бұл жаһандық маңызды шараның жалауы Брюссель қаласында 1958 жылдың 17 сəуірінде көтеріліп, 19 қазанға дейін жалғасты. Жылқыбай ЖАҒЫПАРҰЛЫ, «Егемен Қазақстан».

Екінші дүниежүзілік соғыстан күйзелген Еуропаның экономикасын дамудың қарқынды сатысына көтеру үшін ұзақ уақыт қажет болды. Кəрі құрлықтың экономикалық дамуына тың серпін беру үшін Бельгия мемлекеті өндірістік жетістіктерді паш ететін осындай халықаралық ауқымды шараны өткізуге бел байлады. Бельгия Бүкілəлемдік жетістіктер көрмесін өткізуге үш жыл бойы дайындалды. Көрме қалашығын салуға 15 мыңнан астам құрылысшы тартылды. Болашақ көрме өткізілетін орын ретінде Брюссель қаласының орталығынан жеті шақырым қашықтықта орналасқан Хейсель жазығынан 2 шаршы шақырым алаң бөлінді. Бір айта кететін ерекшелік, бұл көрмеге 1935 жылы Брюссель қаласында өткен Бүкілəлемдік жетістіктер көрмесі павильондары пайдаланылды. Бельгия мемлекетінің үкіметі көрмені өткізуге дайындық барысында бюджеттен мемлекеттік мерекелерді өткізуге бөлінген қаржыны түгелдей пайдаланды. 1855 жылдан бастап, əрбір 25 жыл өткен сайын Бельгия революциясының – жалпыұлттық тəуелсіздік күнінің мүшел мерекесі үлкен шығындармен кең көлемде аталып отырды. Премьер-министр Ахилл ван Аккер басқаратын Бельгия үкіметі осы үлкен мемлекеттік мерекелерді өткізуден бас тартып, оған бөлінген қаржыны түгелдей дерлік көрме қалашығының нысандарын салуға жұмсады. 1958 жылғы өткен Бүкілəлемдік жетістіктер көрмесі Бельгияда өткізілген 11-ші, Брюссель қаласында өткен 5-ші халықаралық көрме болатын. Бұған дейін Брюссель қаласында 1888, 1897, 1910 жəне 1935 жылдары Бүкілəлемдік жетістіктер көрмесі өткізілген болатын.

1958 жылғы Брюссельде өткен Бүкілəлемдік жетістіктер көрмесінде маңызы жағынан қалайыдан кейін пластмасса өндірістегі ең кең қолданылатын материал ретінде қаралды. Осы көрмеде атом энергиясын бейбіт мақсатта қолданудың жəне атом ғасырының символы ретінде Атомиум мұнарасы тұрғызылды. Атом ғасырының символы алғашқыда қалайымен қапталып, 2006 жылы күрделі жөндеуден өткізілгеннен кейін болат қабыршықпен жабылды. Атомиум мұнарасы негізінен темір молекуласының 165 млрд. есе үлкейтілген формасын құрайды. Атомиумның биіктігі 102 метр болса, жалпы салмағы 2400 тоннадан асады. Оның тоғыз сферасының əрқайсысының диаметрі 18 метрден асады. Көрме қалашығындағы атом энергиясын бейбіт мақсатқа қолданудың жəне атом ғасырының символы ретінде салынған Атомиум мұнарасы алғашқыда уақытша нысан ретінде тұрғызылды. Ол көрме аяқталғаннан кейін бұзылуға тиіс болды. Бірақ халықаралық көрмені өткізу барысында бұл мұнара қала тұрғындары мен қонақтарының зор сүйіспеншілігіне бөленіп, көпшілік демалатын ең бір сəтті орынға айналды. Сөйтіп, Атомиум мұнарасы қала жұртшылығының сұрауы бойынша мəңгілік қалдырылды. Күні бүгінге дейін бұл құрылыс нысаны брюссельдіктердің ең сүйікті орындарының бірінен саналады. Мұнараның тоғыз сферасының ішіндегі ең биіктікте орналасқаны жерден 92 метр биіктікте тұр. Ол шыны қабырғалармен жабылған. Осы сфераға шыққан адам биіктіктен 360 градус бойынша қала көркін тамашалай алады. 92 метр биіктікте орналасқан сферада келушілерге еуропалық асхананың ең дəмді тағамдарын ұсынатын үлкен мейрамхана жұмыс істейді. Түн мезгілінде шар бейнелі 9 сфера түгелдей дерлік 3000 электр лампасының жарығымен түрлі түске бөленіп, самаладай жарқырайды. Кейбір ретте Атомиум мұнарасын

«брюссельдік Эйфель мұнарасы» деп те атайды.

1958 жылғы Бүкілəлемдік жетістіктер көрмесі «Адам жəне прогресс» атты ұранмен өткізілді. Бұл халықаралық көрмеде КСРО мен АҚШ-тың павильондары өзара бəсекеге түсті. Көрме барысында КСРО-ның мерейі үстем болды. АҚШ-тың павильондарындағы жəдігерлердің бір қисыны келмей қойды. Осы көрме өткізілер қарсаңында АҚШ-тың «Атлас» ракетасын ұшыру оқиғасы сəтсіздікке ұшырады. Америкалықтар «Атласты» кеңестік спутниктерге балама ретінде көрсетіп, өздерінің ғарыштық саладағы артықшылықтарын дəлелдегісі келді. Алайда, «Атласты» ұшыру барысында болған апат оның павильонға қойылатын макеттерінің де сəтсіз болуына əкеліп соқты. Оған керісінше, Кеңестер Одағының павильоны көрмені тамашалаушылардың ерекше қызығушылығын туғызды. 25 мың шаршы метрді алып жатқан кеңестік павильондар архитектуралық шешімінің шеберлігінің арқасында өте тамаша көрініске ие болды. Жеңіл де көрікті шыны мен қалайыдан жасалған павильон ғимараттары əсемдігімен де көрер көзді қызықтырды. Беделді қазылар шешімімен КСРО павильоны ең үздік нысандар ретінде танылды. Сонымен бірге, Кеңестер Одағының көрмедегі экспозициялары да ең жоғары марапат – Алтын жұлдызға ие болды. Кеңестік жəдігерлердің ішіндегі ең кереметі – Жердің жасанды спутниктерінің көшірмесі болды. Бұл жəдігерлердің көрмеге келген туристерді қызықтырғаны соншалық, алғашқы бірнеше күн бойы Кеңестер Одағының павильондарына кіру үшін жұрт бірнеше сағат кезекте тұратын болды. Брюссельде өткен көрмеде кеңестік азаматтық авиация көпшіліктің жоғары бағасына ие болды. Алыс қашықтыққа ұшатын реактивті ТУ114 ұшағы көрменің Гран-приіне ие болды. 1965 жылы ол əлемдегі ең ірі жолаушылар тасымалдайтын ұшақ болып саналды. Кеңестер Одағының Ильюшин конструкторлық бюросы ИЛ-18 ұшағы үшін алтын медальға ие болды. Сондай-ақ, кеңестік МИ14 жəне КА-18 тікұшақтары да халықаралық көрменің алтын медальдарымен марапатталды. Бүкілəлемдік жетістіктер көрмесі шеңберінде өткізілген əлемдік автокөлік зауыттары шығарған өнімдердің байқауында Кеңес Одағында шыққан ГАЗ-21 жеңіл жəне ГАЗ-52 жүк автокөліктері көрменің Гран-приін жеңіп алды. Бұл жеңісті көре алмаған кейбіреулер бұл көрмеге америкалық автокөлік зауыттары қатыспады. Сондықтан, кеңестік автокөліктер жеңіске жетті, деген желеу айтты. Солай бола тұрса да, бұл көрмеге еуропалық автомобиль индустриясы толық көлемінде қатысқан еді. Сөйтсе де 1958 жылы ГАЗ-21 автомобилі Еуропадағы ең үздік жеңіл автокөлік ретінде танылды. Нақ осы Брюссель қаласында өткен көрмеден кейін кеңестік 21ші «Волганы» əлемнің 75 мемлекеті сатып ала бастады. Брюссельде өткен Бүкілəлемдік жетістіктер көрмесінде Кеңестер Одағының өнері де ерекше танылды. Əлем жұртшылығы Галина Уланова бастаған Үлкен театрдың балетіне, Игорь Моисеевтің халық билеріне, скрипкашы Давид Ойстрахтың тамаша өнерлеріне түрегеп тұрып қол соқты. Жалпы, Бельгиядағы халықаралық көрмеде Кеңестер Одағы техникалық жағынан да, ғылым мен өнер саласынан да əлемдегі ең үздік ел ретінде танылды. Əлемдік көрмеде ел мерейін еселеуге қазақ перзенті де үлкен үлес қосқанын мақала соңында мақтанышпен айту жөн. Брюссельде атақты қылқалам шебері Орал Тансықбаев «Қайраққұм ГЭСінің таңы» атты пейзаж туындысы үшін көрменің күміс медалімен марапатталған болатын.

6

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

 Алаштың ардақтысы Т.Жүргенов – Қазақ елі мен Орта Азия халықтарының өмірінде, мемлекеттік жүйесінде, қоғамдық тарихында ерекше құбылыс болған айтулы тұлға. Сондықтан Т.Жүргенов феноменінің сыр-сипатын толық танып, таныту үшін өзі араласқан, дамуына үлес қосқан отандық тарих, философия, экономика, əдебиеттану, өнертану, педагогика т.б. ғылым салаларының тəжірибелерін түгелдей ескермей болмайды. Ол бар болғаны 39 жыл өмір сүрген. Барынша мемлекетшіл қайраткер өмірден өткенше қолынан қаламы түспей, қазақ елі мен Орта Азия халықтарына қатысты күні бүгінге дейін мəнін, маңызын жоймай келе жатқан ғылыми еңбектері орасан. Сол мол мұрасын зерттеп, зерделеудің уақыты жетті деген ойдамыз. Басқа қызметтерін айтпағанда, 1929-30 жылдары Тəжікстан Қаржы халық комиссары, 1930-33 жылдары Өзбек КСР Халық ағарту комиссары, 1933-37 жылдары Қазақ КСР Халық ағарту комиссары болған тұлғаның мемлекеттік қызметтің үлкен жауапкершілігі мен бар тауқыметін көтере жүріп, өзінің азаматтық үнін сол кездегі қоғамның зəру мəселелеріне арнады. Қай еңбегін ашсаң да туған елі мен жерінің бақытты болашағын сөз етеді. Оның өмірбаянына зер сала қарағанымызда, біздің назарымызды 1923-27 жылдар аралығында Ташкенттегі Орта Азия мемлекеттік университетінің заң факультетінде оқыған жылдары ерекше аударды. Ол кездегі Ташкент Түркістан автономиялы республикасының орталығы болатын. Тарихи шындыққа мойынсұнсақ, Түркістан автономиясының да, Ташкентте ашылған Орта Азия мемлекеттік университетінің де дүниеге келуінде ХІХ ғасырдың аяғында Қырым, Қазан татарларынан басталғаны белгілі. Кейіннен бүкіл Орта Азияны мекендеген түрік тектес халықтардың бəріне тарап, олардың зиялы қауым өкілдері түгел қолдады. Сөйтіп, ол Орта Азия халықтарының тұтастығы мен азаттығы идеясының негіз болғанын батыл айтуымыз керек. Бұл идея 1917 жылы қараша айында Қоқан қаласында өткен ІV өлкелік мұсылмандар съезінің бағдары бойынша жүзеге асты. Осы сьезд делегаттары Ресей империясы құрамындағы Түркістан автономиялы республикасын құруға шешім қабылдады. Осы шешімді одан əрі іске асырудың негізгі тезистері мен қағидалары 1920 жылы Ташкентте өткен Түркістан большевиктері партиясының мұсылмандар бюросының үшінші төтенше конференциясының талқысына түсіп қабылданғанымен, Кеңестік орталық билік тарапынан қолдау таппады. Өткен ғасырдың 20-шы жылдары Түркістан автономиялы респуб ликасының басшы қызметтерінде қазақтан шыққан белгілі қоғам жəне мемлекет қайраткерлері Т.Рысқұлов, Н.Төреқұлов, С.Қожанұлы, С.Асфендияров, М.Жұмабаев, М.Əуезов, Ж.Аймауытов, М.Тынышбаев, Қ.Кемеңгерұлы, Ж.Досмұхамедұлы, т.б. болуы жəне бұлардың Орта Азия мемлекеттік университетінің оқу, ғылым, тəрбие, кадр, шаруашылық қызметтеріне араласа отырып, сабақ беруі, университет студенті Т.Жүргеновтің саясаткерлігі мен қайраткерлігіне əсер етпеуі, із қалдырмауы мүмкін емес. Ал жоғарыдағы аттары аталған алып қайраткерлердің Алаш қозғалысына тікелей де, жанамалай да қатысы бар азаматтар болғаны айдай анық. Тарихтан білетініміздей, большевиктер бұрын қатардан ығыстырылып келген алаштықтарды амалсыздан қызметке тартуды, сөйте отырып, елді сауаттандыруды, білім беру мен мəдениет салаларын дамытуды 1921 жылдан бастап қолға ала бастады. Белгілі тарихшы М.Қойгелдиев өз зерттеулерінде сол кездегі компартия басшыларының бірі Авдеевтің «қырғыз интеллигенциясының сегізінің жетеуі – алашордалықтар. Қажеттілігіне байланысты бұрынғы партиялығы мен белсенділігін есепке ала отырып, көптеген оқығандарды жұмысқа шақыртуға тура келеді» деген сөзін келтіріп, алашордалықтардың еліміздегі мəдениет пен білім саласын дамытуға мол үлес қосқанын жазады. Ташкентте Орта Азия университетінде оқып жүрген болашақ мемлекет қайраткері, кеңес, партия жұмыстарында тəжірибесі бар Т.Жүргеновтің осы жағдайлардан бейхабар болуы, біздіңше, мүмкін емес. Сондықтан жас саясаткердің мемлекеттік қайраткер болып қалыптасу жолында үш идея: бірінші Исмаил Гаспринский, Жүсіп Ақшора, С.Мақсуди, Мұстафа Шоқай, Ғ.Исқақи негізін қалаған жалпы түріктік яғни Орта Азия халықтарының тұтастығы мен азаттығы, екінші Ə.Бөкейханов, А.Байтұрсынұлы, М.Дулатов, Х.Досмұхамедов, т.б. бастаған алаш идеясы, үшінші коммунистік идея болды. Т.Жүргеновтің университетке дейінгі өмір жолына зер салып көрсек, 1917 жылы Уфа жер шаруашылығы училищесіне оқуға түскен. Училище қабырғасында жүріп қоғамдық өмірге белсене араласады, студент жастардың əлеуметтік қозғалыстарына қатысады. 1918 жылы «Қазақ мұңы» газетінің редакциялық алқасына, Торғай кеңестер сьезін шақыру бюросына мүше болып сайланады. 1919 жылы Ырғыз уезі Кенжеғара болысы революциялық комитетінің төрағасы қызметіне де тағайындалған. 1920 жылы БК(б) П қатарына өтіп, Ырғыз уездік революциялық комитетінің, уездік жұмысшы, солдат жəне шаруа депутаттары атқару комитетінің төрағасы болып сайланған.

1921-23 жылдар аралығында Орынборда

ЖЇРГЕНОВ ФЕНОМЕНІ

Бағдат КƏРІБОЗҰЛЫ,

филология ғылымдарының докторы, профессор, Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті «Қорқыттану жəне өлке тарихы» ғылыми-зерттеу институтының директоры.

жұмысшы факультетінде оқиды. Болашақ мемлекет қайраткері Т.Жүргенов университетте оқи жүріп Қазақ АКСР-інің Түркістан респуб ликасындағы толық өкілетті өкілі болып тағайындалған, Қазақ АКСР-і мен Түркістан республикасының Орталық Атқару комитеттеріне мүше болып сайланған, өлкелік жəне республикалық партия ұйымдарының конференциялары мен пленумдарына қатысқан, Орталық Азияда құрылған республикалар аумағының ұлттық-территориялық межеленуіне де атсалысқан. Оның осы жылдарда алаштықтармен қоян-қолтық бірге жүріп, қызмет атқарғанын ескерсек, Т.Жүргенов феноменінің көктен түспегенін, жерден шықпағанын түсінер едік. Əділетін айтсақ, Т.Жүргеновті бірден коммунист болды деу нанымсыздау болған болар еді. Бұған біріншіден, жас саясаткер, мемлекет қайраткері Т.Жүргеновтің алаштықтардың аялы алақанында өскенін, екіншіден əкесі Қарадан бастап, жеті атасына дейін текті тұқым екенін, қоғам өміріндегі саяси жағдайлардың ақ-қарасын сараптап, таразылап, парасаттылықпен қарайтынын, ақылмен қабылдайтынын ұмытпағанымыз жөн. Əрине, «Темір нарком», «Қазақтың Луначарскийі» атанған азаматтың партия саясатының сарбазы ғана емес, сардары болғаны тарихи шындық. Дегенмен, Т.Жүргеновтей тұлғаның, мемлекетшіл адамның азаматтық жолындағы кездескен қоғамдық ойсанадағы жағдайларға, оқиғаларға бүгінгі күн тұрғысынан қарап, зерттеп-зерделеп отыру тұлғатану бағытындағы ақиқатқа апарар бірден-бір жол деп ойлаймыз. Т.Жүргеновтің Орта Азия университетіне дейінгі өмірбаянына сүйеніп айтатынымыз, бұлар белгілі қоғам жəне мемлекет қайраткері өміріндегі бірінші саяси мектеп, екіншісі университетте оқыған, оқи жүріп партия, кеңес қызметтеріне араласқан уақыты. 20-шы жылдары қазақ зиялылары Орынборда С.Сейфуллин маңына топтасса, ал Ташкентте «Ақ жол» газеті мен «Шолпан» журналының маңына жиналып, ұлттық-демократиялық бағыт ұстанған. Бұл екі бағыттың да саясаткер Т.Жүргеновтің қайраткерлік өмір жолында өз орыны бар екенін жоққа шығара алмаймыз. Елбасымыз Н.Назарбаев «Біздің мақсатымыз ғылымды жаңадан жасап, оны еш нəрсеге жарамай қалған, ескірген идеялардан тазартуға тиіспіз. Əсіресе, мұны қоғамдық ғалымдар саласына қолдануымыз керек» деген болатын. Осы айтқандарға негіздесек, қазақ елінің қоғамдық өміріндегі барлық идеялар мен саяси ағымдарды, ой-саналарды қағыпсілкіп қайта қарап, ақ-қарасын ажыратып, пайдалыларын кəдемізге жаратып отыру бүгінгі қоғамдық ғылымдарымыздың күн тəртібіндегі зəру мəселелердің бірі деп білеміз. Мұндай талап, əсіресе, тұлғатану іліміне пайдалы болар еді. Т.Жүргеновтей таутұлғалардың солақай саясаттан аршылған бейнесі сонда ғана шынайы танылар еді. Бəрімізге белгілісіндей, 10 бөлім нен тұратын Алаш партиясы

бағдарламасының ІХ бөлімі «Ғылымбілім үйрету» деп аталатын. Осы бөлімде өз кезі үшін де, кейінгі дəуірлер үшін де маңызды қағидаттар бар еді. Алаштықтардың қағидасында білімнің барша жұртшылықтың игілігі болатыны, қазақтарға, орыстарға, жұмысшылар мен шаруаларға, кəсіпкерлерге, т.б. бірдей таратылатыны айтылады. Бұған керісінше, РСФСР-дің конституциясында (1918) «Еңбекшілердің білімге шын мəнінде қол жеткізуін қамтамасыз ету мақсатында жұмысшылар мен ең кедей шаруаларға толық, жан-жақты жəне тегін білім беруді өзіне мақсат етіп қояды» делінген. Бұл Конституция талабы бойынша жұмысшылар мен шаруалардан басқа адамдар білім ала алмайды. Алаш партиясының бағдарламасында оқу орындарының автономиялығы, оқу үрдісіне үкіметтің араласпауы, мұғалімдер мен оқытушылардың сайлану арқылы қызметке орналасуы, қазақтардың өз тілінде бастауыш, орта, жоғары оқу орындарында тегін оқуының шешілуі сияқты күні бүгінге дейін мəнін жоғалтпай келе жатқан мəселелер бар. Білім берудің Қазақ Кеңестік Социалистік Республикасының алғашқы дəуірлерінде қалай жалғастық тауып, оның Нарком Жүргеновтің ағартушылық қызметінен қандай орын алғанына сараптама жасап көрсек, ол бəрінен бұрын мектеп, мектептегі оқу-тəрбие жұмыстарына ерекше ден қойған. Оның 1927 жылы 7 наурызда «Еңбекші қазақ» газетінің бетінде жарияланған «Мектептің түрі, тілі туралы» деп аталатын мақаласы сыни бағытта жазылған. Автор мақаласын «Қазақ арасында аздаған оқыту орындары қай түрде болып, қай тілде жүруі керек деген сауалды шешу оқу жөніндегі істейтін ісіміздің осы күнгі ең үлкені болып тұр» деп бастайды да, одан əрі сол кездегі қазақ еліндегі мектептер жағдайына талдау жасайды. Осы шағын мақаладан Т.Жүргеновтің еліміздегі оқу мен білімге байланысты жағдайды терең əрі жан-жақты білетіні жəне қалыптасқан жағдайға мемлекеттік саясат тұрғысынан объективті баға бере алғаны көрінеді. Сонымен бірге, мақалада айтылған ой, қалыптасқан жағдайды бағалаудың өлшемдері Т.Жүргеновтің Компартияның идеологиясын жүргізудегі ысылған, тəжірибелі мемлекеттік қайраткер екенін де дəлелдеп көрсетеді. Нарком Т.Жүргенов бұл саладағы жұмыстарында 1919 жылдың 26 декабріндегі В.И.Ленин қол қойған «РСФСР-дегі сауатсыздықты жою» туралы Декрет пен 1921 жылғы 26 шілдедегі Қазақ КСР-інің Орталық атқару Комитетінің 12 параграфтан тұратын қаулысын басшылыққа алып отырғаны, республика басшыларының бірі тұрғысынан бұл қаулылардың орындалуын қатаң бақылау, жүзеге асыру оның қызметтік міндеті болғаны жəне оның бұл міндетті үлкен жауапкершілікпен адал атқарғаны қорытындыланады. Жоғарыдағы мақаланың соңында автор «Біздің республиканың оқу жолындағы бар жұмысы жалғыз бастауыш, орта мектептермен бітпейді. Біздің оқу жолында көздеген нысанамыз – қазақ еңбекшілерін жалпы мəдениетке жеткізу. Олай болса, бастауыш, орта оқумен қатар жоғары оқу жайынан да қам қыла отыруымыз керек. Мұнан Қазақстанда жалпы оқу жұмысы қалай қойылуы керек деген сауал туады. Қазақ еңбекшілерін жалпы мəдениетке жеткізу деген не? Ол барлық

жер жүзіндегі өнер-білімді қазақ тілінде оқитын қылып халыққа білгізу деген сөз. Олай болса, бізде бастауыш та, орта да, жоғары да оқу орындары өз тілімізде болуы керек. Осылардың бəрінде де оқу қазақша болғанда барып жер жүзінің өнер-біліміне қазақтың қолы жетеді», – деп жазады. Т.Жүргеновтің осылайша өз кезіндегі мектептің тілі қандай болу керек деген сауалға берген жауабының маңыздылығы соншалық, ол бүгінгі күннің де зəру мəселесі күйінде қалып отыр. Тілге жанашырлық – ұлт тағдырына бейжай қарамаудың белгісі, ал өткен ғасырдың басындағы қоғамдық формациялар ауысып жатқан алмағайып заманда, Патшалық Ресейдің империялық саясатының күші қайтпай тұрған уақытта, большевиктер партиясының ұстанған бағытының астарында ұлы орыстық шовинистік пиғыл мен бұратана халықтарды біртіндеп, мақтамен бауыздағандай етіп орыстандыру белең ала бастаған тұста 30-ға жетер-жетпес жастағы саясаткер Т.Жүргеновтің ана тіліміз төңірегінде айтқан сөзі нағыз батырлық қана емес, ұлт тағдырын өз тағдырым деп ойлайтын, туған елі мен жерін шын сүйетін нағыз патриот азаматтың жан даусы екенін мойындауымыз керек. Т.Жүргенов Қазақ КСР-інің Халық ағарту комиссары болып қызмет атқарған жылдары Голощекиннің «қазақ тек хат таныса болады» деген саясатының күлін көкке ұшырды. Өзінен бұрынғы республика басшылығының мектеп, білім беру саласындағы ұстанымдарын қатты сынап қана қойған жоқ, олардың əдейі жасалған кереғар іс екенін өз қызметімен, аталған салаларға ел болашағын ойлай отырып, əділ басшылық жасауымен дəлелдеп берді. Оның «Мектептің түрі, тілі туралы», «Мектеп жұмысындағы кемшіліктерді жою», «Мектептегі оқу, тəрбие жұмысы» жəне «Дүмше молдалар туралы», «Қазақстанда сауатсыздықты жою туралы», «Мектептің түп кемшіліктері үшін күрес», т.б. мақалалары мен еңбектерінде сол кездегі еліміздегі мектептердің жағдайы, мектеп кадрларын даярлау мəселелері, оқу, тəрбие жұмыстарын жетілдіруге байланысты ойлар, тұжырымдар, елді сауаттандыру мен орта мектеп жағдайында оқу мен тəрбие берудің принциптері, т.б. көптеген мəселелер істі жан-жақты терең білетін басшы тарапынан мемлекеттік тұрғыдан қарастырылды, талқыланды, сыналды, оны жетілдіру мен дамытудың жолдары, бағыт-бағдарлары көрсетілді. Бұл мақалалардың мазмұны автордың өз уақытының ең бір өзекті мəселелерін көтеруімен, республикадағы жағдайға мемлекеттік саясат тұрғысынан талдау жасап, құнды ой-пікірлерін айтуымен жəне олардың өміршеңдігімен ерекшеленеді. Осы мақалаларына сүйеніп-ақ қазақ халқының біртуар азаматы Т.Жүргеновті еліміздің арғы-бергі тарихындағы білім беру саласы бойынша нағыз ұйымдастырушы, көшбасшы болды деп айта аламыз. Т.Жүргенов мұрасындағы «Қазақстандағы мəдениет революциясы» делінетін көлемді еңбектің орны бөлек. Бұл мақалада Қазақстан мəдениетіне жан-жақты сараптама, талдау жасалады, мəдениетті дамытудың жолдары, қағидалары, проблемалары, т.б. жайында айтылады. Мақаланың өзегі

ұлттық əдебиет пен өнерді, тілді, өнер түрлерін социалистік қоғам жағдайында қалай дамытамыз деген мəселенің өткір қойылуына арналғаны үлкен парасаттылықтың, саяси белсенділіктің жемісі екенін айтуымыз керек. Автор осы мақаласында тіл мəселесіне қайта айналып соғып, бұрын айтқан ойларын нақтылай түседі. «Қазақтың əдебиет тілін, білім тілін тудыру жөнінде біздің негізгі мақсатымыз – сол тілді көпшілікке барынша ұғымды қылу, сол тіл арқылы өнер біліміне, техникасына ие қылу». Мұндай толғаулы ой, толымды пікірлердің дер кезінде айтылуы, айтылып қана қоймай іске асуы, осы бағытта сан-салалы жұмыстардың істелуі Т.Жүргенов тұлғасын зорайта түседі. Мақаладағы «Қазақ тілінің өзін білу – үлкен мəдениет. Құр аты қазақ, туысы қазақ дегеннің барлығы мұны біле бермейді. Білем деушілер тіл ілімін өркендетудің орнына кесірін тигізсе, ол біз үшін білгендік емес», деген жолдардағы айтылған ойлар, тұжырымдар күні бүгін де өз мəнін жойған жоқ. Қазіргі ана тіліміз өшіп кетпей, өсіп келе жатса, оған Т.Жүргенов сияқты мемлекет қайраткерлерінің қосқан үлесі аз болған жоқ. Елбасымыз Н.Ə.Назарбаевтың «Қазақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты Жолдауында: «Қазақ тілі бүгінде ғылым мен білімнің, интернеттің тіліне айналды. Қазақ тілінде білім алатындардың саны жыл өткен сайын көбейіп келеді. Еліміз бойынша мемлекеттік тілде оқытатын 57 орталық жұмыс істейді. Олардан мыңдаған азаматтар қазақ тілін үйреніп шықты, əлі де үйренуде. Былтырғыға қарағанда биыл қазақ тілін білемін деген өзге ұлт өкілдерінің саны 10 пайызға өскен. Бұл да біраз жайттан хабар береді. Тек соңғы 3 жылда мемлекеттік тілді дамытуға республика бойынша 10 миллиард теңге бөлінді. Енді ешкім өзгерте алмайтын бір ақиқат бар. Ана тіліміз Мəңгілік елімізбен бірге Мəңгілік тіл болды! Оны даудың тақырыбы емес, ұлттың ұйытқысы ете білгеніміз жөн», деп ана тіліміздің мəртебесінің мəңгіліктігін айқындап берді. Қазақ əдеби тілі, қазақ тілінің терминологиясы деген мəселелерде Т.Жүргеновтің Ахмет Байтұрсынұлы жолын ұстана отырып, «Қазақ тіліндегі терминология мəселелері», «Қазақ əдеби тіліндегі келеңсіз жағдайлар» делінетін еңбектер жазғаны қазақ тіл білімі ғылымының өсіп-өркендеуіне, дамуына қомақты үлес болып қосылды. Ағартушылық білім жүйесімен шектеліп қалмайды, руханият дүниесін түгендемесе, өсірмесе мемлекет бəрібір үлкен табыстарға, жетістіктерге жете алмас еді. Осыны түсінген Т.Жүргенов əдебиет пен өнердің дамуын назардан тыс қалдырмады. Ол қазақ əдебиетінің өзекті мəселелерін А.С.Пушкин шығармашылығы туралы жазылған «Орыс халқының ұлы жазушысы жəне қазақ халқы» деген мақаласында көтерген болатын. «Қазақстандағы мəдениет революциясында» осы ой тереңдетіліп, кеңейтіліп айтылады. «Біз енді орыс жəне басқа елдердің ірі классиктерінің жазғандарын қазақ тіліне аудару ісіне кірісуіміз керек. Осылармен қатар балалар əдебиетіне зор назар салатын уақыт жетті». Барша жақсы істің, игілікті, ізгілікті жұмыстардың бастамашысы бола білген Т.Жүргенов қазақ əдебиетін дамытуға

да мемлекеттік тұрғыдан жанашыр бола алды, тікелей басшылық жасады. Оның Б.Майлинның «Шұға» пьесасына жазған «У Шуга» атты пікірі, Ораз молданың аудармасы негізінде жазған «Казахский перевод Шахнама» атты ғылыми мақаласы, «Терме» жинағына енгізген Шернияз, Едіге, Базар жырау туралы пікірлері, «Қазақ халқының ақындары мен жыршылары», Асан қайғы туралы жазылған «Жерұйық» мақалалары – қазақ əдебиетінің тарихы мен теориясында айрықша бағаланатын салмақты дүниелер. Бұл əдебиет пен өнердің əртүрлі салаларының зəру мəселелерін көтерген жəне олардың шешу жолдарын көрсеткен алғашқы ғылыми еңбектердің бірі болып саналады. Əсіресе, Т.Жүргеновтің мəдениет пен өнерге арналған мақалалары, ғылыми еңбектері, баяндамалары оның қазақ мəдениетінің шын мағынасындағы реформаторы болғанын риясыз дəлелдейді. Т.Жүргеновтің ойлары мен тұжырымдарына, жазған, сызғандарына, атқарған қызметіне тəн ортақ сипат бар. Ол – жаңашылдық, ол – бастамашылдық, ол – тиянақтылық, ол – білімдарлық, ол – жігерлілік, ол – принципшілдік, ол – реформаторлық. Осылардың барлығын қосқанда Т.Жүргеновтің ағартушылық тұлғасы мойындалады. Т.Жүргеновтің ағартушылық қызметін тек мектеп, тіліміз бен əдебиетіміздің өзекті мəселелері төңірегінде деп шектеу мүмкін емес. Оның есімі мен еңбегі қазақ елінің жоғары оқу орындары тарихында да құрметпен аталып келе жатыр. Ол 1927 жылы құрылған тұңғыш қазақ педагогикалық институтының (қазіргі Абай атындағы мемлекеттік педагогикалық университеті) ректоры болды. 1933-37 жылдары Қазақ КСРінің Халық ағарту комиссары болып қызмет атқарған уақыттарында 1934 жылы Тау-кен институтын (қазіргі Қ.Сəтбаев атындағы Ұлттық техникалық университеті), қазіргі Əл-Фараби атындағы Ұлттық университетін ашып, олардың қалыптасып кетуіне басшылық жасады. Ұлт ұланы 30-шы жылдардың басында Голощекин тұралатқан ұлттық білім мен мəдениетті жолға қойып, 400 мектеп салдырып, ұлттық опера өнерінің дүниеге келуіне себепкер болды. «Хан Кене», «Жалбыр», «Шұға» пьесаларының алғаш сахналануын жүзеге асырды. Жамбыл Жабаев, Күлəш Байсейітова, Шара Жиенқұлова, Қанабек Байсейітов, Құрманбек Жандарбеков, Елубай Өмірзақовтардың басын қоса отырып, еліміздің түкпір-түкпірінен таланттар табу мақсатында 1934 жылы Халық өнері қайраткерлерінің І слетін өткізді. Өзінің тікелей араласуымен 1934 жылы Қазақстан Орталық Комитетінің екі қаулысын: «Музыкалық театрларға кадрлар даярлау туралы іс-шаралар», «Ұлттық өнерді дамытуға байланысты іс-шараларды» қабылдатты. Осы қаулылардан кейін Халық ағарту комиссариаты жанынан музыкалық студия ашылды, студияға шақыртылған бір топ артистер мен композитор И.В.Коцык, режиссер Жұмат Шаниндер 1934 жылдың 13 қаңтарында қазіргі Абай атындағы опера жəне балет театрының негізі болып саналатын музыка театрының шымылдығын «Айман-Шолпан» спектаклі мен ашты. Т.Жүргеновтің басшылығымен жыл сайын өтетін өнер слеттерінің нəтижесінде еліміз бойынша кəсіби өнер мекемелерінің қатары көбейді. Құрманғазы атындағы ұлт аспаптар оркестрінің негізі қаланды. Т.Жүргеновтің басшылығымен ұлттық кадрлар даярлау үшін Мəскеу, бұрынғы Ленинград, Ташкент қалаларынан білікті ұстаздар шақырылды. Ұлттық музыка аспаптарын жасайтын шеберханалар ұйымдастырылды. Т.Жүргенов Халық комиссары болып тұрған уақытта Ұйғыр музыкалық драма театры, Қуыршақ театры ашылған. Т.Жүргенов бейнелеу өнерінің дамуына қамқорлық жасады, халық суретшісі Ə.Қастеевтің кəсіби тұрғыдан шыңдалып өсуіне тікелей өзі көмектесті. Т.Жүргенов 1935 жылы қазақ көркем галереясының ашылуына, қазақ кино өнерінің қалыптасуына да өз үлесін қосты. Т.Жүргеновтің қазақ ұлттық өнерін, мəдениетін дамытудағы еңбегінің жарқырай көрінген тұсы 1936 жылы Мəскеуде өткен Қазақстанның əдебиеті мен өнерінің бірінші декадасын ұйымдастырған кезіне тура келді. 300-ге тарта өнерпаздар қатысқан бұл декадада Т.Жүргенов қазақ өнерін Еуропа, əлем жұртшылығына барша мазмұнымен көрсете білді. Атақты мемлекет жəне қоғам қайраткері Ілияс Омаров өзінің жұмыс кабинетінің төріне Темірбек Жүргеновтің үлкен портретін іліп қояды екен. Осыны көрген Қанабек Байсейітов: «Ілеке, үстіңізден біреу арыз жазып жіберсе, мұның арты жақсы болар ма екен», депті. Бұл уақыт Т.Жүргеновтің əлі ақталмаған кезі болса керек. Іле жауап берген І.Омаров: «Е, Қанеке, менің министр, сіздің халық əртісі болып жүргеніңіз осы кісінің арқасы. Темірбек Жүргеновтен кейін біздің қазақ өнеріне қосқанымыз шамалы» деген екен. Қорыта айтқанда, қайталанбас нар тұлғалы нарком Т.Жүргенов – қазақ халқының ардақты азаматтарының бірі. Қазақ қоғамының тарихында ғажайып құбылыс болған Т.Жүргенов тұлғасы төңірегінде сан салалы əрі жанжақты зерттеулер бүгінгі жəне болашақ атқаратын жұмыстарымыз болмақ.

Тəртіпке баєынєан ќўл болмас

 Толғандырар тақырып

Идеологиясыздану – індетті идеология (Мəдени саясат тўжырымдамасыныѕ жаѕа жобасы жайындаєы ойлар) Адамды өзге тіршілік иелерінен ерекшелейтін – ақыл-ойы мен мəдениеті. Ақыл-ой адамның тумысынан бірге жаратылса, мəдениет – əрбір ұлттың даму көрсеткіші. Бұл туралы ұлы Мұхаң 1918 жылы «Абай» журналында жарияланған «Мəдениет һəм ұлт» атты мақаласында былай дейді: «Мəдениет деп адамның дүние жүзіне алғаш келгеннен осы күнге шейін тапқан білімді һəм сол білімге сүйеніп істеп отырған өнерін айтамыз. Мəдениеттің адам қолына бір-ақ күнде қазіргі күйде келіп түсе қалмағаны əркімге мағұлым. Мəдениетке негіз салушы – адамның ақылы һəм жүрегінің көрген нəрседен əсер алғыш сезімділігі. Бірақ адамның ақылы мен ізденгіш сезімділігі де дүниеге алғаш келген уақыты мен қазіргі уақытта бірдей емес». Өткен ғасыр басында мəдениет деген ұғымға өнер-біліммен қатар адамның тұрмыс-тіршілігін көркейтетін, жеңілдететін əртүрлі ғылым салалары да сыйып кететін. Қазіргі күні де мəдениеттің қоғамда алар орны зор. Намазалы ОМАШЕВ,

Журналистика мəселелерін зерттеу институтының директоры, профессор.

Аллаға шүкір, тəуелсіздік жылдары егемен ел ретінде етекжеңіміз жиналды, тұрмыс түзелді, əл-ауқатымыз біршама артқандай болды. Ал рухани дүниеміз ше? Шыны керек, «жаһандану өртіне» шалындық, тіліміз ала-құла, ұлттық тамырдан нəр алмаған жастарымыздың да дүниетанымы өзгеше қалыптаса бастады. Ақпарат əлеміне əркімнің бір қалдық идеологиясы шабуылдаумен болды. Бірақ «сананы тұрмыс билеген» тəуелсіздіктің алғашқы жылдары бұл туралы ойлауға ешкімнің мұршасы келген жоқ. Бірақ, уақыт өте келе дене азығы жанның қажетін өтей алмайтынына көз жетті. Елімізде соңғы жылдары қолға алынған мəдени саясат, оның ішінде «Мəдени мұра» бағдарламасы көп «жоқтың» орнын толтырды, оның аясында мəдениет пен өнер саласында қыруар жұмыстар атқарылды. Мысалы, «Мəдени мұра» бағдарламасы аясында Журналистика мəселелерін зерттеу институты шығарған «Алаш көсемсөзі» 10 томдығы рухани əлемімізге қосылған үлкен олжа болды. Бұл жоба арқасында жұртшылық өткен ғасыр басында жарық көрген «Жас Түркістан», «Шолпан», «Сана», «Таң», «Абай» журналдары, «Сарыарқа» газеті жарияланымдарының түпнұсқасымен танысуға мүмкіндік алды. Осыған дейін бұл басылымдарға тарихи сипаттама ғана беріліп, Алаш қайраткерлерінің бірді-екілі жарияланымдары жеке-дара жарық көрген. Ал аталған басылымдардың тұ тас келбеті, бағыт-бағдары, мазмұны, идеялық, тақырыптық ерекшеліктері тереңдей зерттелмеген. Осындай құнды дүние леріміздің жарық көруі еліміздің экономикалық жағынан ілгерілеуі арқасында мүмкін болғаны түсінікті. Алаш қайраткері Жүсіпбек Аймауытовтың: «Тіршіліктің құралы – өнер, ғылым деп жоғарыда айттық. Тіршілікке онан басқа да керек нəрселер бар. Өнер, ғылым қаражатпен табылады. Өнер, ғылым қаражат табады. Қаражат жан асырайды. Халықтың өнерлі болып жетілуіне де байлық керек. Жалаңаш кедейге өнер үйрен деу өгізбен жарысып бəйге ал деген сияқты. Надан болсақ та, бай болайық десек, ғылымсыз байлық баянсыз болмақ; бұлай болған соң ғылым мен байлық екісі де керек. Ғылым білімге қонады: білімсіз ғылым сыңар жақ; ғылым білімді ұлғайтады; ғылымсыз білім тым құрғақ. Білімді орнына жұмсау керек: жамандыққа салынған білімдіден білімсіз артық. Білімді орнына жұмсататын не? Ол – тəрбие. Тəрбие көрмеген білімді жауыздың надан жауыздан зияны жүз есе артық», деген сөзі жоғарыда айтқан ойымызға дəлел болмақ. Қазіргі күні ұлттық мəдениетімізді əлемдік дəрежеде

7

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

насихаттап, көрсетуге мүмкіндік бар. Сол арқылы елімізге туристер тартып, іші мен сырты бірдей бай ұлан-ғайыр жеріміздегі ұлттық жəдігерлерімізді ел игілігіне қызмет еткізу, қаражат көзіне айналдыру мақсаты тұр. Бір көргеннен біздің елімізді танитындай əлемдік дəрежедегі бренд қалыптастыру мəселесі де өзекті қалпында. Осы орайда еліміздің Мəдениет жəне спорт министрлігі Елбасымыздың «Қа зақстан жолы – 2050: бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ» атты 2014 жылғы 17 қаңтардағы Қазақстан халқына Жолдауын іске асыру мақсатында мəдени саясаттың ұзақ мерзімді тұжырымдамасының жобасын дайындаған екен. Бұл жобаны жасаушылар: «Мəдениет – бұл негізінен демалыс жəне ойын-сауық саласы екені туралы қоғамдағы қалыптасып кеткен көзқарастарға қарамастан, оны ең алдымен əлемдегі елдердің ұлттық идеологиялары мен ұстанымдарын қалыптастырудың мықты құралы деп қарау керек» деген. Өте дұрыс ой. Біз осыған дейін ұлттық идеологиямыздың ауадай қажет екен дігі туралы бірнеше рет баспасөз беттерінде жазғанбыз. Себебі, бүгінгі өмірлік тəжірибе идеологиясыздануды ұсынатын пиғылдың артында үлкен идеология жатарын дəлелдеп берді. Көп ретте əрбір елдің өзіндік болмыс-бітімі боларын ұмытып кетіп жатамыз. Сексенінші жылдары Италияның кинотеатрларында ұлттық киносы із-түзсіз жоғалып, американдық фильмдер қаптап кетті. Сондағы қаны қызу итальян дық режиссерлердің, актерлердің, драматургтердің, жалпы көрерменнің жанұшыра салған айқайының арқасында, ұлт болып ұйыған, ел болып қалыптасқан, қуатты державаның күшімен дерттің беті қайтты. Бұл жағдай басқа елдің басына түскенде қайтер еді?! Енді сол мəселені саралап көрейік ші. Тарихы Америка Құрама Штаттарынан əріде жатқан, мəдениеті мен өнері осал емес Италияның Америка шырмауында қалып қоюы неліктен? Оған өзге емес, өз идеологсымақтары кінəлі екен. «Ақпараттың еркін ағымы» деген дүниежүзілік теорияны малданып,

шетелдік берілімдерге есіктерезені түгелдей ашып тастаған. Одан пайда көрушілер, табыс табатындар болды. Əлгі аталмыш қағиданың негізінде өзге жұрттың берілімдерін бетінен қақпай, өз еліне қаптатып жіберді. Елдің елдігін ойлаудан гөрі, қалтасының қалыңдығын ойлағандардың дегені болды. Аяғының немен тынғаны белгілі. Қазіргі бейұлттанған ақпарат кеңістігіндегі ала-құлалық оған сүзгінің қажеттігін алға тартуда. Теледидардағы атыс-шабыстар, газет-журналдардағы кесапат қа толы дүниелер, түнгі клубтардағы даңғырақ əуендер – бəрі-бəрі гуманистік тəрбиеден алшақ кетіп, алапес пиғылдардың алтын тамырымызды зиянкес жəндіктердей кеміріп жатуына себепкер болып отыр. Сапасы төмен, моральдық тұрғыдан ескірген кинофильмдер мен арзан мəтін, жеңіл əуенге құрылған концерттік бағдарламаларды қайталап көре беруден аллергиямыз ұстайтын халге жеттік. Кешегі гестапо штабында жазалаудың осындай психологиялық əдісі болған екен. Яғни, тұтқынға түскен адамдарды қараңғы бөлмеге қамап, бір музыканы қайталап қоя беру арқылы ақыл-есінен айырады, жадын ұмыттырады. Бəрімізге белгілі, АҚШ-та əртүрлі ұлт тұрады. Есі кірген баласынан еңкейген қариясына дейін елдің мемлекеттік идеологиясын тəрк етпейді. Орам сайын орналасқан стадиондарда өтіп жатқан спорттық ойындар басталар кезде бəрі бірдей қолын жүрегінің тұсына қойып, гимн айтудан бір жалықпайды. Америкаға жаманатты ешқайсысы жолатқысы жоқ. Олардың мемлекеттік мүддесіне сəл де болса нұқсан келтіре алмайсыз. Өйткені, бəрін заңмен бекітіп тастаған. Заңды ешкім бұза алмайды. Міне, мемлекет құрылысының, оның идеологиясының күші. Қолымыздағы мəдени саясат тұ жырымдамасының жобасы Қазақстанның мұраты, идеологиясы қандай нəрсеге негізделеді деген мəселеге жауап беруге тырысқан. Мұратсыз ел болмайды. Мысалға Түркияны алайық. «Мен түрік болып туғаныма бақыттымын!» – дейді əрбір түрік. Оны белгілі Ататүрік – Мұстафа Кемал 1923 жылы мемлекет

басына келгенде енгізіп кеткен. Ол сонымен қоса мұсылманшылықты ғылым, біліммен ұштастыруды жолға қойды. Соның арқасында Түркия өркениеті дамыған елдер қатарына қосылды. Францияда, ескі Парижде кез келген тұрғын үйінің немесе ғимаратының ішкі қабырғаларын бұзып, қалай қоямын десе де өз еркі. Ал үйінің сыртқы келбетін өзгертуге құқы жоқ. Неге? Өйткені, Париждің салтанатындай əлемде сəн болмайды. Оны бүлдіруге ешкімнің хақысы жоқ. Көрдіңіз бе, кішкентай өзгешелігін қалай дəріптейді?! Мұндай мысалдарды дамыған елдер тұрмысынан көптеп келтіруге болады. Сондықтан біз де қанымызда бар, жүрегіміз қалайтын дүниені мұрат етіп шығаруымыз керек. Бұл ел-жұрт мойындайтындай қажеттілікке айналуы тиіс. Дəл осы мəселе тұжырымдамада лайықты көрініс тапқаны қуантты: «Отандық мұра елімізде жəне шетелде əлемге белгілі брендтер деңгейінде жылжыту жəне тарату үшін жоғары əлеуетке ие, алайда, көркем бейнелерде, ғылыми-көпшілік жəне көркем əдебиеттерде, деректі жəне көркем фильмдерде, анимацияларда, ғылыми-танымдық бағдарламалар контентінде тиісінше көрініс таппай келеді. Қазақстандық мəдени мұра əлемдік ғылым мен өнердің игілігі болуы тиіс». Егер осы ауқымды жобаны іске асырудың тиімді тетіктері табылар болса, ұлттық құндылықтарымыздың əлемдік дəрежеде жарқырай көрінері сөзсіз. Əлемдік тəжірибеден түйгеніміз, əр елдің идеологиялық қапшығы өз құндылықтарымен толып тұрмаса, оған əркім қалдығын, күл-қоқысын тастайтыны анық. Осы орайда, тұжырымдамадағы Қазақстан Республикасының Президенті жанында Əдебиет жəне өнер жөніндегі ұлттық кеңес пен Қазақстан Республикасы Мəдениет министрлігі жанынан салалар бойынша көркемдік кеңестер құру туралы ұсыныс өте орынды. Бұл ақпараттық жəне рухани кеңістігімізді сапалы туындылармен толтыруға септігін тигізер еді. Ол жұртшылықтың өнер саласындағы талғамының өсуіне ықпал етеді. Тұжырымдама бойынша еліміздің мəдени саясатын жүзеге асыру 3 кезеңді құрайды. 1 кезең: 2015-2019 жылдар; 2-кезең: 20202030 жылдар; 3-кезең: 20302050 жылдар. Тұжырымдаманың бас ты ұстанған бағыты төл мəдениетімізді дамыта отырып, əлемдік кеңістікке шығару, жаһандық үрдіске ілесу екендігін жоғарыда айттық. Қазіргі заманғы мəдени кластерлерді шығармашылық жəне мəденитуристік деп екіге бөледі. Шығармашылық саласына музейлер, қорық-мұражайлар, əдебиет,

кітап шығару мен кітапхана ісі, бейнелеу өнері, дизайн жəне сəулет, театр, цирк, хореография, музыка жəне орындаушылық өнері, киноиндустрия кіреді. Ал мəдени-туристік кластерлер 5 аймаққа бөлінген: Астана, Алматы, Шығыс Қазақстан, Оңтүстік Қазақстан, Батыс Қазақстан. Əлемнің дамыған елдері: АҚШ, Ресей, Ұлыбритания жəне Канада, Германия, Франция, Оңтүстік Корея, Австрия, т.б. мемлекеттердің мəдениетін қар жыландыру модельдеріне салыстырмалы талдау лар жасалған. Дүниежүзіндегі озық тəжірибелерді ескере отырып, Қазақстан үшін мəдениет сала сындағы демеушілік пен меценаттықты қолдаудың пəрменді құқықтық тетіктерін, мемлекеттік-жекеше əріптестіктің тиімді модельдерін жасау ұсынылады. Тұжырымдамада қазіргі мəдениет саласындағы түйткілді мəселелер тізбеленіп, оны шешудің нақты жолдары ұсынылған. Мəдени мекемелерді ғылыммен ұштастыру, заман талабына сай жаңа инновациялық зерттеулер жүргізуді қолға алу мəселесі басым бағыттар қатарынан орын алған. Барлық кітапхана, музейлердегі құнды деректерді цифрлық, электрондық пішімге түсіру мəселесі де қарастырылған. Тұжырымдаманы іске асырудың алғашқы кезеңіне жоспарланған «дарынды ауыл жастарын қолдау жəне көтеру жол картасын əзірлеу» де өте өзекті мəселе. Кеңес кезінде əрбір ауылда дерлік міндетті түрде кітапхана, мəдениет үйі, клуб, кішігірім болса да аймақ тарихынан сыр шертетін мұражайлар, т.б. болғандығы белгілі. Яғни, ауыл халқы мəдени орындарды ірі қалалардан іздеп сабылмайақ өзі тұратын аядай ауылдан рухани қажетін өтейтін. Жаңа кітапты жаппай оқу, пікір алысу, жинау, оған құнды мұра ретінде қарап, үйдің төрінен орын беру дəстүрі бар еді. Сондықтан тұжырымдамада қалың қазақтың құт-мекені – ауыл мəдениетін дамытуға баса назар аударылса деген тілек бар. Ол жан-жақты білімді, елін-жерін сүйетін ұлтжанды азамат қалыптастыруға септігін тигізер еді. Шыны керек, қазірге дейін жасөспірімдер еліктеп, үлгі алатын, болашақта осындай болсам деп армандайтын қазіргі заман адамының лайықты бейнесі əдебиет пен өнерде сомдалған жоқ. Жасөспірімдердің көбі шетелдік мультфильмдердің немесе түрік, үнді фильмдерінің «қаһармандарына» ғана тəнті. Осы орайда Елбасымыз тарихи тақырыптағы фильмдер түсірудің маңызын үнемі айтып келеді. Əрине, оны жүзеге асыру үшін де ұлттық құнардан нəр алған мамандар қажет. ХХ ғасырдың басында қазақ халқының қамы үшін өмірлерін құрбан еткен арыстарымыз: Ə.Бөкейханов, А.Байтұрсынов, М.Дулатов, Ж.Аймауытов, М.Шоқайларды тоғыстырған – рух бірлігі, ел мүддесі болатын. Қазір қарап отырсақ, біздерге солардың парасаты мен патриоттығы жетіспейтіні күн өткен сайын анық көріне бастады. Білгір маман бола тұра бойында елжандылық жоқ, ұлтын сүйетін қасиет дарымаған, жеке басының қамын көбірек күйттеген адамдардың қатары аз емес екендігі ойлантуы керек. Дəл бүгінгі күні елімізге іс тетігін білетін азамат қана емес, əр нəрсені елдік мүдде тұрғысынан ойлайтын, адамгершілігі мол, өткен тарихымызға құрметпен қарайтын ұлтжанды тұлғалар керек. Елімізде тұңғыш рет қолға алынып отырған мəдени саясат тұжырымдамасы осындай мəселелерді ескергенде ұлттық құндылықтарымыздың жаһандық дең гейде жарқырай көрінуіне əсер ете тіндігіне сенеміз. Əлауқатымызбен бірге мəдениетіміз бен өнеріміз, ғылымымыз дамыған кезде ғана «Мəңгілік Ел» идеясының орындалуына жақындай түсеріміз ақиқат.

Кеше Президент жанындағы Орталық коммуникациялар қызметінде өткен кезекті брифингте қоғамда ұсақ заң бұзушылыққа төзімсіздік таныту тақырыбы талқыға салынды. Оған ІІМ Əкімшілік полиция комитетінің төрағасы Игорь Лепеха, Білім жəне ғылым министрлігі Балалар құқығын қорғау комитетінің төрайымы Зəбира Оразалиева, Мəдениет жəне спорт министрлігі Спорттық жоғары жетістіктер мен резерві департаменті директорының орынбасары Мəлік Сапашев қатысты. Венера ТҮГЕЛБАЙ,

«Егемен Қазақстан».

Биыл полиция қызметкерлері 1,5 млн. əкімшілік заң бұзушылықты тіркеп, нəтижесінде 1 млн. 300 мың адам 11,057 млрд. теңге көлемінде айыппұл төлеген. Бұл Əкімшілік полиция комитетінің қоғамда орын алатын ұсақ заң бұзушылықтарға қарсы төзімсіздікті қалыптастыру бағытын басым етіп алуының нəтижесі болып отыр. «Біздің пікірімізше, ұсақ сотқарлық, алкоголь, темекі өнімдерін қоғамдық ортада қолдану, адамдардың шырқын бұзып, тыныштықты сақтамау, аумақтардағы абаттандыруды ластау, жасөспірімдердің үйлерінен тыс жерде жүруі секілді құқық бұзушылықтар айналасындағыларға көбірек қолай сыздық тудырады», деді Игорь Лепеха. Оның айтуынша, заң бұзушылар мұны ұсақ-түйек деп есептейтіні сонша, мұндай іс-əрекеттерді күнделікті əдеттеріне айналдырып жіберген. Жыл басынан бері ұсақ сотқарлықтың 45 мың фактісі тіркелсе, 122 мың факт қоғамдық ортада ішімдік ішіп, мас күйде жүруді айғақтады.

60 мың қылмыстық факті қоғам дық ортада темекі шегуге рұқсат жоқ деген тыйымға пысқырмағандар үлесінде. Елімізде құқық бұзу шылыққа қатысты жауапкершілікті арттыру бойынша нормативтікқұ қықтық актілерді жетілдіру жұмыстары жүргізіліп жатыр. Биыл 1 қаңтардан бастап қол данысқа енетін Əкімшілік құқық бұзушылық кодексінде қоғамдық тəртіп пен адамгершілік құндылықтарды бұзушылыққа қолданылатын жаза күшейтілген. Атап айтсақ, тыныштық бұзу, белгіленбеген жерде ішімдік ішу, темекі шегу, тағы басқаларға. «Бүгінгі күні ұсақ қылмыстар үшін белгіленген айыппұл көлемі 3-10 АЕК арасында болса, жаңа құжатта тек қана 10 АЕК айыппұл салынатын болады. Тіпті, əкімшілік қамауға алу да қарастырылған», – деді И.Лепеха. Сонымен қатар, 113 мыңға жуық машинаның жылдамдығын асыру, 141 мың қауіпсіздік белбеуін тақпау заң бұзушылық фактілері тіркеліпті. Бұл деректер өткен жылмен салыстырғанда 80 пайызға өскен. Рөлде отырып ұялы телефонмен сөйлесу бойынша 68 мың дерек анықталған. Барлығы да жауапкершілікке тартылған. Əкімшілік полиция комитетінің басшысы жаяу жүргіншілерге жол бермеу сияқты құқық бұзушылықтарды

анықтауда да қызу жұмыстар жүргізіліп жатқанын атап өтті. «Мұндай 13 мың факті анықталды, сонымен қатар, жол жүру ережесін бұзған 75 мың жаяу жүргінші жауапкершілікке тартылды. Егер бұл көрсеткішті 2012 жылдың сəйкес мерзімімен салыстыратын болсақ, ол 2 еседен артық өскен», – деді ол. «Қоғам алдында тұрған маңызды міндеттердің бірі – кəмелетке толмағандар арасында қылмыстың, қа дағалаусыздық пен тəртіпсіздіктің алдын алу жəне отбасылық қолайсыздықты төмендету. Осы орайда елімізде 5 млн.-нан астам бала тұрады. Оның ішінде 2 млн. бала мектепке дейінгі жаста. Жалпы, ішкі істер органдарында арнайы есепте тұратын тұрмысы қолайсыз отбасылар саны 13 мыңнан астам болса, осы шаңырақтарда 20 мыңға жуық бала тəрбиеленіп жатыр екен. Бұл балалар қоғам, ата-ана, мемлекет тарапынан қолдауға зəру. Кəмелетке толмағандардың арасында құқық бұзушылықтың алдын алу мəселесі мүдделі мемлекеттік органдармен жəне үкіметтік емес ұйымдармен бірлесе жүзеге асырылуда. Қазақстанда кəмелетке толмағандарды бейімдеу орталықтарының саны – 18. Олар қадағалаусыз жəне панасыз қалған балаларды қамқорлыққа алады. Сөйтіп, қатыгездіктің, түрлі теріс əсерлі жағдайлардың алдын алу мақсатында оларға жөн-жосық көрсетеді. Олар мұнда 3 айға ғана уақытша тұрақтай алады. Биыл мұнда 4 мыңнан астам бала келген», – деді Білім жəне ғылым министрлігі Балалар құқығын қорғау комитетінің басшысы Зəбира Оразалиева. Ал Мəлік Сапашев жастарды қоғамдық тəрбиелеудегі ең тиімді əдіс-тəсілдің бірі денешынықтыру мен спорт екендігін жеткізді. «Түрлі жарыстар мен акциялардың өткізілуі жастар арасында құқық бұзушылықтың алдын алудағы тиімді құрал екендігін айтқым келеді, бұл олардың қылмыстық əлемнен аулақ жүруіне де себебін тигізеді. Сол себепті барлық облыста балаларға арналған спорттық мектептер жұмыс жасайды. Олардың мақсаты тек кəсіби спортшы дайындау ғана емес, жастар мен балалар арасында бұқаралық спорт түрлерін дамыту да кіреді. Соңғы кездері жастар спорт түрлерімен айналысуды сауықтыру шаралары деп қана емес, жан байлығын арттыру мақсатында да жиі қолдануда, деді ол.

Келісімге ќол ќойылды

Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясында Қытай Мемлекеттік басқару академиясының вице-президенті Чень Баошэннің басқаруымен қытай делегациясының сапары аясында «Қазақстан–Қытай: мемлекеттік басқару саласында тəжірибе алмасу» тақырыбына дөңгелек үстел болып өтті.

Бұл іс-шараға Мемлекеттік қызмет істері жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл агенттігінің, Мемлекеттік басқару академиясының, «Нұр Отан» партиясы Қоғамдық саясат институтының, Қытай Мемлекеттік басқару академиясының, Астана мемлекеттік қызмет саласындағы өңірлік хабтың өкілдері қатысты. Академия ректоры Болатбек Əбдірасілов Қазақстан мен Қытай арасындағы мемлекеттік қызмет пен мемлекеттік қызметшілерді оқыту саласындағы ынтымақтастықты дамыту бойынша бірлескен жұмыс туралы айтып берді. Сондай-ақ, ол екіжақты байланыстардың маңыздылығын, осы саладағы өзара ынтымақтастықты, мысалы, Шанхай ынтымақтастық ұйымы сияқты кең пішінде дамыту қажеттігін ерекше атап өтті. Ол «ШЫҰ елдерінің əкімшілік-мемлекеттік басқару саласында ынтымақтасу тетіктерін» құру жөніндегі идеяны іске асыру жұмыстарының негізгі бағыттарын ұсынды.

Дөңгелек үстелдің жұмысында мемлекеттік қызметті басқару жəне Қытайда мемлекеттік қызметшілерді оқыту мəселелері қарастырылды. Бұл туралы Қытай Мемлекеттік басқару академиясының вице-президенті Чень Баошэн айтып берді. Қазақстан Мемлекеттік қызмет істері жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы ісқимыл агенттігі қызметкерлері өз баяндамаларында мемлекеттік қызметтің қазақстандық үлгісі, сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұру саласындағы қызметтің жаңа бағыттарын таныстырды. Сонымен қатар, «Нұр Отан» партиясының жұмысындағы жаңа тəсілдер, Астанадағы мемлекеттік қызмет саласындағы өңірлік хабтың қызметі туралы ақпарат ұсынылды. Қытай делегациясының сапары барысында екі елдің Мемлекеттік басқару академиялары арасында ынтымақтастық туралы келісімге қол қойылды. «Егемен-ақпарат».

8

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

 Өнеге өрнектері Жасырақ кезімізде, жетпісінші жылдардың орта шенінде Көкшетаудың облыстық газетінде жүргенде Сарбас Ақтаев деген ағамыздың Алматыда үлкен қызметте, үлкен журналист екенін еміс-еміс естіп қоятынбыз. Ол кісі жайындағы аңызы мен ақиқаты аралас əңгімелерге де қанық едік. Жазуды ақындықтан бастаған, алғашқы айтыстарға қатысқан, ұйытқы топтың ішінде жүрген. Ақын Еркеш Ибраһимнің үзеңгілес іні-жолдасы. Көкшенің сал-серілерінің бірі болған. Өлеңге талабы барларды өз маңайына үйірген. Өзі облыстық газеттің əдебиет-мəдениет бөлімін басқарған. Орысша-қазақшаға бірдей, фельетоншылық атағы да дүрдей. Тың өлкесінің облыстарында қазақ тілді газеттер жабылып қалған кезде облыстық «Степной маяк» газетінің редакторы Кац Сарбасты қызметке алайын деп тұрған жерде біреулер оны олай да бұлай деп, тиісті орындарға жамандап қойыпты-мыс. Олай болса... деп ызаланған Ақтаев намысты назамен Алматыға бір-ақ аттанып, айды аспаннан шығарып, аз жылда бүкіл Қазақстанға мəшһүр атақты журналиске айналған. Қорғанбек АМАНЖОЛ, «Егемен Қазақстан».

Өзін əлі көре қоймасақ та, ештеңе бөліп бермесе де, Алматыда осындай абыройлы аға барына біз сырттан-ақ мəзбіз. Көңілімізге медет сияқты. Алыстан жылтырап арманға жетелейтін оттай көретін болармыз. Сөйтіп жүргенде, бір күні əдеттегіше түске тармаса өтетін лездеме жиналыста төрт көзіміз түгел отыр едік, редактор кабинетінің есігі кенеттен шалқалай ашылып, ақсары өңді, ашық жүзді дембелше жігіт ағасы нық адымдап кіріп келе жатты. Ұзын үстелді жағалай отырған баршамызды бұрыннан білетін бейнебір редакцияның өз адамындай жылыұшырай шолып, сəл жымия бас изегендей ишара жасап, төрге оза берді. Жиналыс өткізіп жатқан облыстық газет редакторының кабинетіне бұлайша басып кіруге батылдық ететін адам Көкшетау атырабында жоқ. Іштей: «Бұл кісі кім болды екен?» дегенімше болған жоқ, бастықтың осындайдағы, Абай айтатын «қоржаң суық» қатаң қабағы демде жадырап, Жанайдар Мусин ағамыздың бет-жүзі сүйкімді шуақпен ажарланып бара жатқанын аңғардым. Келген адамды менен басқалары, əсіресе, жасы үлкен журналистер жағы түгел таниды екен, жапырласа сəлемдесіп жатыр. «Сəкелеген» ізеттің жауып кеткенінен-ақ келесі сəтте оның кім екенін менің де ішім сезіп еді. Ойда жоқтағы осы дидарғайыпқа қылп етіп қуанып қалғаным да күмəнсіз-ді. Өзінен кейінгі нешеме буын, бірнеше толқын қазақ журналистерінің баршасының қазіргі асқар таудай ағасы, алпыс жыл бойы аттан түспей ұлттық баспасөздің салиқалы сардары да, сөз өнерін өрге сүйреген серек сарбазы да бола білген Сарбас Ақтаев көкемізді алғаш көруімнің көз бен көңілге оттай басылған суреті осындай. Танысуымыз кейіннен. Білісуіміз бертінде. Ал ұғысуымыз... Ағамен көрмей жатып ұғысқан болармыз деп ойлаймын. Себебі, бір рухани бесікте тербелген жан жақындығының құдіреті солай болмасқа қоймайды ғой. Өзінің 2001 жылы шыққан «Оқжетпес» атты өлеңдер жинағын: «Ізашардан ізбасарға тəбəрік деп біл» деген мағыналы қолтаңбамен ұсынуы – ағаның да маған деген көңілін айшықтап тұрған жоқ па. Қазақ журналистикасының Саймақтың сары өзеніндей салқар айдынды Сарбас Ақтаевы ізбасарым деп санаса, қаламның біздей қарапайым еңбек торысына одан артық не керек. Өмір бойы сөз өнерін мұрат тұтудан сынық сүйем мүлт баспаған Сарбас Ақтаев болмысына сүйекпен біткен сырбаздық тəн деп ойлаймын. Жүрістұрысында, сөз саптасында, жалпы дағды-салтында, көзқарас-ұстанымында. Қалам еңбегін қасиет тұтуы да солай. Адамдармен қарым-қатынасында да Сəкеңнің қыры сынғанын қатар құралпастары көрген не естіген емес. Сол себептен де сыйлайды. Осы сыралғы боп кеткен сырбаз мінез бен бабынан жаңылмас байыптылық айқарып киген ақ сауытындай қорғайды, періштесіндей қолдайды, əрқашан адалдыққа жақ қылып, жамандыққа сақ қылып келеді. Түбінен таза тұңғиық тектілік алпыс жыл бойы əр қадам сайын абыройсыздыққа, жаман мақала жазуға, нашар аударма жасауға, не біреуге қылдай қиянат етуге жіберген емес. Шежірешіл Сəкеңнің асықпай бабымен айтар əңгімелері де əркімді тəнті еткендей. Солардан аңғарғанымыз, ағаның бойындағы абзал қасиеттердің дені сүйекпен жалғасып келіп тұқым-тегінен, ата-бабаларынан дарыған сияқты. Қазіргі атақоныс, Сарыөзек деген шағын өзеннің бойына Абылайдың замандасы, Əлібек батыр бабасы қондырыпты. Сол Əлібектің кіші ұлы Кенжеболат та батыр, ел мырза деп атаған екен. Шыңғыс төре Уəлихановпен сыйлас болыпты. Бір жылы ұлы Ақыт Қаройда қыстатуға мың жылқы айдап апарып, өзі 16 жаста екен, тақыр қоянда елге 16-ақ жылқы айдап қайтыпты. Сонда Кенжеболат: «Баламның өзі 16-да еді. 16 жылқы əкелді. Дəтке – қуат. Бұған да салауат. Мал өсер», – депті. Шыңғыстың аға сұлтан кезі. Көкшетауға жиі қатынайды. Сол жылы тағы дуанға бармақшы боп, Сырымбеттен шығарда айтты дейді. «Қасқа жолдың бойындағы Əлібектің Кенжеболатына түсеміз. Биыл жұтап қалды деп еді. Мырзалығы оның сүйегіндегі дүние ме екен, жоқ əлде малмен біткен бу ма екен, көрейік». Төренің бұл сөзі Əлібек əулетіне күйеу, Ақан серімен жекжат атақты Шөбек мырзаның құлағына тиеді. Олар дереу Кенжекең ауылына бір қап ұн, екі бас қант, шай-тəттісі, басқа да дастарқан жабдығын жіберіп, шапқыншыдан: «Қамсыз болмасын, төренің түсетін түрі бар» деп хабар айтады. Шыңғыс келеді. Бір құлынды сойып қылаусыз күтеді. Ауқат мол. Дастарқан баяғыдай жайнап

тұр. Жұтқа ұрынғанның жұқанасы да білінбейді. Бір кемдігі жоқ. Сонда Шыңғыс: «Бұл Кенжеболаттың сүйегімен біткен мырзалық екен ғой», деп айтты дейді. Жалпы, Кенжеболат мырза қырын ешкімге бермей өтіпті деп жұрт аңыз қылады. Еліктінің Оңтай төресін бір жиында қамшымен салып жіберіпті. «Ағасы ұрады, інісі көнеді», деп бұл дауды өршітпей, Кенжекеңнің мəрттігін сыйлайтын Шыңғыс төре басып тастапты. Сəкеңнің туған ауылы Жылымдының маңындағы орман арасындағы айдын дала əлі күнге дейін «Мырзаға ас берген»

тиеді, шығармашылығының шырайын келтіреді, жазу-сызуын да жеңілдетеді, басқалар омалып жазып отырған нəрсені бұл кісі мəшінкеші немесе оператор қызкеліншектерге оп-оңай айтып тастайды. Кітапқұмарлығы да сол баяғы мектептегі өспірім шағында басталған.

1950 жылы Қызылсая ауылында оныншы сыныпта оқып жүрген кезі, Жекен Рыспанбетов деген математик ұстазы: «Сен біздің үйге баршы, жеңгең шақырып жатыр», деді. Сөйтсе, жеңгесі: «Баламыз өскенде сіздей жігіт болсын, шашын, тырнағын алып беріңіз», деп өтініп тұр.

Текті тўлпар Ќазаќ баспасґзі серкелерініѕ бірі, кґрнекті ќаламгер Сарбас Аќтаев жайлы сыр-толєаныс деп аталады. Одан кейінгі атасы Есжан да атақты. Белінен бір қауым ел тараған. Жылымдыны былайғы жұрт Есжан ауылы деп те атай береді. Бұрын ауылдық кеңестің есеп кітабында «Жылымды колхозы, Есжан ауылы» деп жазылады екен. Жарықтық осы бабалары сияқты, тегінен дарыған, уызынан жарыған Сарбас ағамыз жұрттың бəрін туыс санайтын бауырмал болып өсіпті. Отыз жетінің лаңымен əкесі Ақтай бес-алты жыл итжеккенде айдалып жүрген кездегі ағайын-туыстың демеуін де əлі күнге ұмытпайды. Ал келе-келе сөз өнерін өмірлік мұрат тұтуына анасының себепшілігін баса айтады. Ол кісі Ахаңның «Қырық мысалын» əнімен жатқа айтып, ұлының жадына тоқытыпты. Ғибрат-ғақлиясы халық көкейіне ұғынықты да оңай жетуі үшін ұлт ұстазының əн-өлең түрін пайдалануы əлі зерттейтін тақырып екенін де Сəкең ескерте жүреді. Сонау кезде Көкшетау – Қостанай арасындағы қасқа жолдың бойындағы ауылға құдайы қонақ жолаушы да аз болмайтын. Сарбас есімді сары бала солардың айтқан əңгімелеріне де ынталана құлақ түретін. Ал енді нағашы жұрты – Ақан серінің ауылы. Əкесі айдауда жүрген бала кезінде, одан кейін де нағашыларын көбірек жағалады. Сонда сері жайындағы əңгімелерге құныға қанықты, əніне жанын аялатып, өлеңдерін жаттап өсті. Сол ауылда Қасым Жандосов деген жаңашыл молда болған екен. Ақан сері туралы əңгімелерді хат-қағазға түсірген. Бала Сарбас осы ескі дəптерлерді де басқалардан бұрын оқыған. Сол сырлы хикаялар жүрегін тербеген, тілегін елбеген. Сөйтіп, сөз өнеріне деген ықылас-ынтасы жастайынан оянған. Ақан серіден басқа да, Айыртау-Көкшетаудың əн-жырлы алтын бесігінде Үкілі Ыбырай, Кертағыұлы Орынбай, Тырбидың Молдахметі, Балуан Шолақ үлгілері де үмітіне от жақпай қала алмағаны анық. Бір кереметі – бала жасынан бастап жадының мықтылығы. Соғыс жылдары ғой, төртінші сыныпта оқып жүргенінде, əлі есінде, Қазима Жағыпарова деген мұғалімі Сəбит Мұқ ановтың «Балуан Шолақ» повесін оқуға беріп, сол кітапты түгел жаттап алды. Балуанның өр сипатты өлеңдері де соның ішінде. Сəкең жадының осы бір феномені өмір бойғы жансерігіндей ілесіп келеді. Шежірешілдігіне де себі

Еңбегіне ырымдап 20 сом кəде жасады. Сол ақшаға шəкірт Сарбас ауыл дүкенінен ұлы ақынның 100 жылдығына орай шыққан Абайдың үлкен бір томдығын сатып алады. «Баламыз сіздей болсыншы!» деген тілектің өзі қайда жатыр. Көз алдыңызға сымдай тартылған, əдебі мол, үлгілі бозбала елестейді. Ал кітапқұмарлық жалғаса береді. Қолға ақша түсе қалса, алатыны тек кітап. Қарағанды пединститутының филология факультетінде оқып жүргенде, каникул болар, Көкшетауға келе қалды. Қасында екі жамағайын інісі бар. Сол арада бір жақын ағай кездесіп, студентке қарасу орайында 100 сом ұстатты. «Жүз сомға жырғайтын болдық-ау» деген дəмемен қасындағы інілер де мəз. Студент Сарбас болса əй-шайға қарамастан сол маңдағы бибколлекторға кіреді де, бұрыннан көз құртын жеп жүрген В.Дальдың төрт томдық түсіндірме сөздігін алады. Осы төрт томдық қазіргі үлкен қаламгер Сарбас Ақтаевтың үйдегі кабинетінің үш қабырғаны тұтас алған тамаша кітапханасының көркін келтіріп тұруы да бір ғанибет. Жеке кітапханасы бай зияткерлерді саусақпен санап айтамыз. Десек те, мына кітапханасынан басқа, үш баласына үлкен-үлкен үш кітапхана жасақтап берген Ақтаев өнегесі де əспеттеуге лайық-ау. Əкесі жалаға ілініп, жазықсыз жапа шеккен отбасының аума-төкпе орнықсыз жағдайымен орта мектепті Көкшетаудың қаласында да, даласында да оқып тауысқан Сарбас əуелден-ақ журналист болуды армандайды, Алматыдағы жалғыз университеттің журналистика бөліміне түсуді мақсат етіп қояды. Бірақ бұл қалауына түрлі себептермен қолы жетпей қалады. Бірінші жылы сол сұрқай заманның жымысқы саясаты салдарынан төлқұжатын алып үлгермейді. Келесі 1953 жылы аудандық газеттегі жұмыстың қызық-шыжығымен жүргенде өзі уақыт өткізіп алып, ақыры Қарағанды пединститутының орыс филологиясына түсуге мəжбүр болады. Бірақ содан шеккен зияны жоқ. Қос тілді қаламгер болуы, орыс тілінде еркін сөйлеп, жаза білуінің алпыс жылдық асулы белестерде талай кəдеге жарап, шарапаты тигені де рас. «Екі тілде бірдей жазады екен» деген атақ та біраз жерге апарған, салмағын арттырып, абырой қосқан. Ал енді журналистік жолы, жаңа айтқанымыздай, мектепті бітірген 1952 жылы бірден басталды. «Ақын бала»

деген атағы шығып кеткен Сарбасты Ғазиз Біратаев деген редакторы Көкшетау аудандық «Колхоз жолы» газетіне əуелі есепші етіп алып, сосын жауапты хатшысы етеді. Мақала да жазады, аударма да жасайды. Газеттің отымен кіріп, күлімен шығады. Алғашқы журналистік тəжірибе осылай келген. Айтқандай, бұл «Колхоз жолы» да тегін газет емес. Жарты ғасырдан астам Көкшетау облысының тілі болып дүрілдеген «Көкшетау правдасы» газеті бастауын осы «Колхоз жолынан» алады. Газеттің 50 жылдығын 1980 жылы, кеңес заманында атап өткенде біз сонда жұмыс істейтінбіз. Қазір ол «Көкшетау» деген атпен шығатын Көкшетау қалалық газеті мəртебесін иемденген. Осы «Колхоз жолының» 1930 жылғы алғашқы шығарушыларын айтсақ, редакторы Жұмабай Орманбаев деген кісі екен. Редактордың орынбасары Шахмет Құсайынов, жауапты хатшы Жұмағали Саин болған. Алғашқы санында Саинның: «Колхоз жолы» – көптің қолы, Көп дегенім еңбекші. Газет айна, айдан айға, Көптен өсіп өнбекші», деп басталатын өлеңі жарияланған. Əлбетте, нағыз журналистиканың қайнаған қара қазанына бүтіндей басымен сүңгуі қолына диплом алып, бір жыл мектепте орыс тілі мен əдебиетінен сабақ бергеннен кейінгі 1958 жыл. Бір қызығы, осы жылдарда солтүстік облыстардың мəдени-рухани өмірінде əлдебір жаңа леп соғып, соны серпілістер болып жатты. Қызылжарда обком хатшысы Ілияс Омаров ақындар айтысын ұйымдастырды, оны көршілес Көкшетаудағы əріптесі, кейінгі белгілі мемлекет қайраткері Мəлік Фазылов іліп əкетіп, ұлттық өнерді жаңғырта жалғастырды. Мұғалім Сарбас Ақтаев осы айтыстарға ақын ретінде қатысып, Чкалов жəне Рузай аудандарының ақындары Рамазан Испановпен, Көкен Шəкеевпен айтысуы бір бөлек, ізінше, газет қызметкері ретінде осы жыр додасы туралы облыстық газетте жазып, айтыстарды жинап жариялайды. Иə, журналистік жолының басы – Көкшетаудың облыстық газеті. Қимас, қызықты жас дəурені. Ақындыққа бой ұрған албырт шағы. Өлеңдегі алғашқы қадамдарын Сырағаң – Сырбай Мəуленов те ұнатып құптаған екен. Ақын Еркеш Ибраһим əдебиет-мəдениет бөлімінің меңгерушісі. Ерекең өлкелік газетке кеткенде бөлімге өзі ие болып қалды. Хат қорытады, авторлар мақалаларын

ұйымдастырады. Əңгіме, өлеңдерді редакциялап үстінен жөндейді. Баспасөз дегеннің не екенін, оның ел өміріндегі орнын, маңызын осы жылдарда танып біле бастады. «Біздің «Ара» деген сатиралық бөлім жүргізеді. Талай сықақ өлеңдері, сыни фельетондары оқырман олжасына айналды, адамгершілік тақырыбына жазылған мақала, очерктер не сан. Құдай-ау, қайсыбірінің: «Қарлығаш Есенғалидың ермегі емес», «Зайыбы зағип болса, ері еркінси ме?» деген сияқты аттары да əлі есінде. Журналистік тəжірибе осылай жинақталып, шеберлік осылай ысыла берген. Ауыл агрономынан өмірге Нұрмияш Көбенов деген ақын əкелді, жергілікті институт студенттері арасынан Мəтен Бижанов деген болашағы зор журналисті келтірді. Қазақ баспасөзінің кейінгі үлкен өкілдері Мақсұт Əубəкіров пен Совет Масғұтов, белгілі жазушы Мəди Хасенов те сол жылдарда алғаш Сəкеңнің айналасына үйіріліп, шарапатын көріп, қалам қуатын сынатып, сөз əлеміне тұңғыш жолдама алып еді. Баспасөз əлемінің телегей-теңізін сөйтіп сапырып шайқап жүргенде өз басына бұлт үйірілді. Өз басына ғана емес, жалпы солтүстік өңірдің қазақ тілді журналистеріне келген запыранды нəубет болды. Бұған себеп Хрущевтың құдайдың құтты күні жасап жататын жосықсыз өзгерістері. Бүкіл Тың өлкесіне бір газет жетеді деп санап, облыстардағы қазақ газеттерін жаптырды да тастады. Көкшетаудың басынан көш келеді, Сан журналист соңынан бос келеді. Газетіңнен айырылған жаман екен, Екі көзден мөлдіреп жас келеді. Бұл өлең қазір зілі жоқ сияқты, қалжың сипатты көрінер. Шын мəнінде мұны туғызған замана запыраны болатын. Қаншама журналист жұмыссыз, сеңдей соғылысып, есеңгіреп қалды. Əркім өз басымен əлек болып, əр тарапқа кетті. Хат алысып тұрушы еді, Сəбит Мұқановтың 60 жылдығында танысқан Сырбай ақынның: «Сенің жыр жинағың да шықты ғой. Алматыға жетсеңші», деген сəлемі келіп жетті. Соның алдында «Қазақ əдебиеті» газетінің редакторлығынан түсіп қалса да, Сырағаңның сөзі өтімді екен. Көкшетаудан көңілсіз келген Сарбас көп ұзамай ол кездегі атағынан ат үркетін «Ара-Шмель» журналының білдей бір қызметкері болып шыға келді. Демек, қазақ баспасөзінің бүгінгі айтулы тұлғасының сөз ретінде, əзіл-шыны аралас орайда айтқан: «Мен Шерханның шекпенінен шыққан жоқпын, Камалдың кəстөмін киген жоқпын. Мен журналистикаға жоннан келіп қосылдым», деген ақиқатына ден қойған да дұрыс-ау. Шынымен-ақ, Алматыға келгеннен кейінгі кезеңдегі Сарбас Ақтаевтың журналистік, қаламгерлік, қайраткерлік те дейікші, қарымды жолы қауымның көз алдында. Тектілігін танытты, баһадүрлігін білдірді. «Ара-Шмельде» ай сайын бір фельетонды орысшаға, бір фельетонды қазақшаға қотарып, үшіншісін өзі жазып отырды. Шам алып іздесең де, екі тілде бірдей еркін көсілетін мұндай сауатты да шебер бесаспапты қайдан табарсың. Орыс тіліне жолма-жол аударма жасатуға құда түсушілер де көбейген. Бір жыл ішінде «Арадан» үй де алып қалып еді. Алматы облыстық «Жетісу» газетінің редакторы Əбдуəли Қарағұлов «Ара-Шмельдің» бас редакторы Жүсіп Алтайбаевтан арнайы кабинетіне келіп табандап отырып қалап алды. Бастапқыда: «Мен Қарағұлов үшін кадр дайындап отырған жоқпын», деп қиқайса да, сыйлы əріптестің, заңғар замандастың көңілін жықпаған. Əбекең де: «Мен анау-мынау қызметке сұрамаймын,

орынбасарлықты бергелі отырмын», деп салған. Орда бұзар отызында журналистика саласындағы осылай басталған басшылық қызмет бірден-бірге сатылап өсіп, ресми түрде алпыстан асып зейнетке шыққанға дейін жалғасқан екен. Абыз дерлік қадірменді Əбекеңді тағылымды ұстаз санап, əкесіндей сыйлап өтті. Тоғыз жыл «Жетісудың» республикадағы облыстық газеттер ішінде тақырыпты қамтуда да, көкейкесті мəселелерді көтеруде де, танымдықкөркемдік тұрғыдан да мойны озық болуын негізгі қамтамасыз етушілердің бірі болғанын ешкім де өтірік дей алмас. Кəкімжан Қазыбаев Орталық Комитетке нұсқаушы болып ауысқан кезде де газеттің түпке жегілген еңбек торысының міндеті Сарбаста қалды. Бас редактор қалтқысыз сенетін. Аға газет «Социалистік Қазақстандағы» ұзын ырғасы 17 жылдық орынбасарлығы кезінде де осы жауапкершілік пен сенім, алғырлық пен биік талап, шығармашылдық пен шынайылық үрдісі сақталып, жаңа сатыға, неғұрлым жоғары деңгейге көтеріле түскені анық. Ең алдымен басшылардың бірі ретінде Сəкең «Жетісуда» да, «Социалистік Қазақстанда» да газетке жақсы кадр, жүйрік журналистер тартуға мүдделі ықыласпен пейілдене атсалысты. Сонымен бірге, Алматы облыстық газетінде осы өңірдің жігіттері көбірек қамтылуын қадағалады. Бұл да болса əділдіктің бір қыры ғой. Аға газетке Торғайдан Бекболат Əдетов, Қостанайдан Қойшығара Салғарин, Өскеменнен Тоқтарбек Қызықбаев, Қызылордадан Зұлқарнай Сақиев, меншікті тілшілікке – Кеңесхан Зəкенов алынуының да басы-қасында белсенділік танытып Ақтаев сынды қамқор аға жүрді. Солардың бəрі дерлік кейін мүйізі қарағайдай салиқалы қаламгер, баспасөзіміздің белді тұлғаларына айналды. Жөн ақылды жерге тастап көрмеген Сапар Байжановтан еншілеген көнтерілік пен кешірімділікті, жаңашылдық пен шешімділікті темірқазық нысанадай ұстанып, бірінші орынбасар ретінде үш бас редактормен үзеңгілес болып «СҚ»-ның күрделі көшін тағы жеті жыл сүйресіпті. Бүгінгі нөмірді шығару. Ертеңгісін жоспарлау. Не сан ұйымдастыру мəселелері. Газеттің қарбалас қара жұмысы. Қала берді, Орталық Комитетке сауатты анықтама дайындап отыру да орысшаға жетік орынбасардың мойнында. Осындай ырғын жұмыстың ығында қалмаған алғыр да ықтиятты Ақтаевтың айына бір жақсы очерк бермеген кезі кемде-кем. «Дөңгелек үстелдерді» шығар машылық тұрғыдан, нешеме түрлі кө кейкесті өткір мəселелерді көтертіп, соларды авторлардың аузына салғызып ұйымдастыруға мəн беретін. Бас мақалаларды түрлендіріп, жандандырып, бойына қан жүгірткен көкеміз де осы Ақтаев. Қазіргі тəуелсіз еліміздің баспасөзі осынау ұмыт қалған екі жанрға қайта оралса құба-құп, дейді ардагер аға. «Кеңшіліктің газет шапкасын өлеңдетіп тауып беруінің өзі не тұрады!» деп шығармашылдықты көтермелей қолпаштаушы да Сарбас Ақтаев екенін кезінде ақын Кеңшілік Мырзабековтен еститінбіз. Өстіп жүргенде өз шығармашылығын ойсыратып алмағанымен, түн қатып, түс қашқан тынымсыз еңбек барысында ойдағының бəрі орнына келе қоймағаны да рас. Бірақ əдебиетіміздің үлкен бір саласы көркем аудармада Ақтаев айшықтары айқын көрінеді, анық білінеді. М.Шолохов, Э.СетонТомпсон, Иван Тургенев, Д.МаминСибиряк, А.Камю, М.Булгаков, т.б. шығармаларын ана тілімізде төгілте сөйлетті. Еңбекқорлығы сонша, он екі роман, жиырмаға жуық хикаят аударып, қазақ оқырманына олжа салған екен. Елудің ен ішіне кіргенде заманның жаңару үрдісіне сай ашылған «Халық кеңесі» газетіне бас редактор болып тағайындалды. Өзегін жарып шыққан өз перзентіндей осы газетке жүрегінің жалынын, жанының жарығын, білім-білік, тəжірибесінің барлығын аянбай салды. Басылымды жарқыратып биік деңгейге көтерді. Бұл жерде де қаншама талапты шəкірттер тəрбиеледі. Одан соң «Ақиқат» журналының басшылығына келгенде де өз жаңалығын, өз қолтаңбасын ала келді. Бұл басылымда күні кешеге дейін еңбек етті. Шоқан Уəлиханов шығармаларының шытырман тұңғиығына сонда бойлады. Есесі кеткен шығармашылықпен де дендеп айналысуға мүмкіндік алды. Шоқан төңірегін, Абылай ауқымын зерттеуге жігерленді. Бұл бір киелі, қасиетті тақырып еді. Алпыстан асқан шағында аяулысымен қайта жолыққандай күй кешті. Азаттығымыздың рухымен үндескен «Ханзаданың қасіреті», «Абылайдың ақ жолы», «Қазақ ханымдары», «Алтын қалам» атты тарихитанымдық тұрғыдағы, деректі əдебикөсемсөздік эсселер жанрындағы айдынды кітаптар тудыруы көрнекті қаламгер Сарбас Ақтаевтың баспасөздегі қайраткерлігінен бөлек, көркем əдебиет тегі де шығармашылық ерлігі деп бағалағанымыз абзал. Сексеннің сеңгіріне қазақ баспасөзінің текті тұлпары тегеурінді қуатпен, өршіл мұратпен жеткеніне біз де мерейленеміз. АЛМАТЫ.

–––––––––––––––––––––– Суреттерді түсірген Берсінбек СƏРСЕНОВ.

Жїрек тексертетіндер кґбейіп келеді

Кеше Президент жанындағы Орталық коммуникациялар қызметінде өткен брифингке Саламатты өмір салтын құру мəселелері ұлттық орталығының директоры Жəмила Баттақова, Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік даму министрлігі Кардиология жəне ішкі ауруларды зерттеу ғылыми институтының директоры Сəлім Беркінбаев қатысты. Айгүл СЕЙІЛОВА,

«Егемен Қазақстан».

2008 жылы енгізілген Ұлттық скринингтік бағдарламасы бойынша қан айналымы жүйесі сырқаттарын анықтау үшін жыл сайын шамамен 2 млн. адам тексерістен өтеді. Ал биылғы

жылдың алты айында бұл көрсеткіш 1 161 172 адамнан асып отыр. Бұл жалпы жоспардың 56 пайызын құраса, тексерістен өткен солардың 5,5 пайызынан, яғни 68 955 адамнан жүректің ишемиялық сырқаттары мен артериалды гипертония анықталған. «Жыл сайын қыркүйектің

соңғы жексенбісінде əлем бойынша Дүниежүзілік Жүрек Федерациясының бастамасымен дүниежүзілік жүрек күні атап өтіліп жүр. Осыған орай Денсаулық сақтау жəне əлеуметтік даму министрлігінің бұйрығымен 22 қыркүйек пен 1 қазан аралығында қан айналымы жүйесі ауруларының алдын алуға арналған он күндік өтеді», – дейді Ж.Батталова. Оның айтуынша, осы онкүндік аясында ақпараттық насихат жұмыстары жүргізіліп, емханаларда ашық есік күндері мен скринингтік бағдарламалар ұйымдастырылмақ.

«Жолдаєы ќабылдау» акциясы Елбасының Жолдауында атап көрсетілген мемлекеттік алдын алу жүйесін құру бойынша тапсырмаларды орындау мақсатында ІІД əкімшілік полиция басқармасының қызметкерлері «Нұр Отан» партиясымен бірлесіп, облыс аумағында «Ақтөбе – Хромтау – Мəртөк» бағытында «Жолдағы қабылдау» республикалық акциясын өткізді. Сатыбалды СƏУІРБАЙ, «Егемен Қазақстан».

– Бұрын мұндай акциялар облыстық деңгейде өткізіліп келді. Жыл сайын екі-үш ауданды қамтимыз. Биыл «Жолдағы қабылдау» акциясы республикалық деңгейде өткізілді. Партиялық жұмыстағы мұндай бастама ха лықтың мұң-мұқтажына сергек қарау мүддесінен туындап отыр. Акция аясында анықталған мəселелер тиісті шешімін табады, адамдардың сауалдарына нақты жауап беріледі, – дейді «Нұр Отан» партиясы облыстық филиалының жауапты қызметкері Амангелді Мектепбаев. Акцияға дайындық кезінде ІІД ƏПБ басшылығы «Нұр Отан» партиясының жəне əкімдік өкілдерімен кездесіп, іс-шараны ұйымдастыру бойынша бірлескен

жоспар құрды. Акция аясын да Қазақстан Республикасы Президентінің Жолдауы, мемлекеттің саясаты түсіндірілді, азаматтарға құқықтық кеңес берілді. ІІМ əкімшілік полиция комите тінің басшылығы, «Нұр Отан» партиясының басшылары, қоғамдық ұйым жəне мемлекеттік құрылым өкілдері азаматтарды қабылдады. Қоғамдық қабылдау барысында қоғамдық жəне жол қауіпсіздігін қамтамасыз ету, жолкөлік апаттарының жəне құқық бұзушылықтардың алдын алу, кəмелетке толмағандар арасындағы құқық бұзушылықтардың алдын алу, балалардың құқығын қорғау жəне олардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету мəселелері талқыланды. Акцияға 583 тұрғын қатысты, 36 тұрғынға қабылдау жүргізіліп, олардың барлығы да өздерін

толғантқан сұрақтарына жауап алды. «Жолдағы қабылдау» акциясы аясында ішкі істер органдары қыз меткерлері заңдылық пен конституциялық құқықтарды сақ тау мəселесі бойынша 428 азамат пен сауалдама жүргізді. Жүргізушілерге, жолаушыларға, жаяу жүргіншілерге жол қозғалысы ның қауіпсіздігі бойынша үгіт материалдары таратылды. Аталған акцияның мақсаты жолда жаяу жүргіншілердің қауіпсіздік ережелерін сақтауын ұйымдастыру, жол қозғалысына қатысушылар арасында түсінік жұмыстарын жүргі зу бо лып табылады. Сауалдама жүргізу арқылы жол-патрульдік полиция қызметкерлерінің жүргізушілерге жəне жүргізушілердің өз кезегінде жолпатрульдік полиция қызметкерлеріне деген көзқарастарын анықтауға болады. Сауалдама нəтижесі бойынша жағдайға талдау жасалып, азаматтардың ойы ескеріліп, жол-патрульдік полиция жұмысын жақсартуға бағыт ұсталады. Ақтөбе облысы.

Ал, Кардиология жəне ішкі ауруларды зерттеу ғылыми институтының директоры Сəлім Беркін баевтың айтуынша, еліміз ашық жүрекке бірегей, жоғары технологиялық ота жасайтын əлемдегі 22 елдің сапында. Олардың ішінде ең ерекшесі – жасанды жүрек қарыншасын импланттау əдісі.

2011 жылдың қараша айынан бастап осы жылдың маусымына дейін 124 науқасқа осындай күрделі ота жасалған. «Бүгінде елімізде жүрек-қан тамырлары дерттерінен өлім көрсеткіші айтарлықтай төмендеді. Мəселен,

2003 жылы бұл індеттен өлім 100 мың адамға шаққанда 539 көрсеткішті құраған болса, 2013 жылы бұл көрсеткіш 100 мың адамға шақ қанда 217 жағдайға дейін қысқарды. Бұл жетістікке 20072009 жылдарға арналған кардиология жəне кардиохирургияны дамытудың мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру арқылы жеткен сияқтымыз», – деді ол. Сондай-ақ, брифинг барысында елімізде жүректі трансплантациялаудың жеті отасы сəтті жасалғаны белгілі болды. «Еліміз бойынша донор жүрегі бар жеті адамның жағдайы жақсы. Яғни, донорлық жүрек алмастыру операциялары сəтті өтті», – деді С.Беркінбаев.

Жуырда Рамалла қаласында Қазақстан Республикасының Иордан Хашимит Корольдігіндегі елшісі жəне Палестина мемлекетінде елшілік қызметті қоса атқарушы Болат Сəрсенбаев қызметінің аяқталуына орай Палестина Сыртқы істер министрі Рияд əлМəлкимен кездесті.

Палестинадаєы алєашќы елшініѕ ќызметі аяќталды Сұхбат барысында палестиналық министр қазақстандық елшіге екіжақты қатынастарды нығайту бағытындағы белсенді жұмысы үшін ризашылығын білдірді. Ол Болат Сəр сенбаевтың Қазақстан Республикасының Палестина мемлекетіндегі алғашқы елшісі болғанын атап өтті. Рияд əл-Мəлки бүгінгі күні Палестина Қазақстанды халықаралық сахнада айтарлықтай саяси беделі бар жəне елеулі эко номикалық əлеуетке ие ел ретінде танитынын, ал оның басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың сөзсіз беделі халықаралық қоғамдастық тарапынан

мойындалып отырғанын көлденең тартты. Кездесу шеңберінде палестиналық тарапқа елшілік қазақ, араб жəне ағылшын тілдерінде шығарылған «Бүгінгі əлемдегі Қазақстан мен Палестина» атты кітаптың алғашқы данасы тапсырылды. Рияд əл-Мəлки кітапқа жоғары баға бере отыра, оның шығыстанушыларға, тарихшыларға, саясаткерлерге, студенттерге жəне Қазақстанның араб əлемімен қарымқатынастарына қызығушылық танытатын қарапайым оқырмандарға пайдалы болатынына назар аударды. «Егемен-ақпарат».

«Майќайыѕ-алтын» кеншілері не їшін шахтадан шыќпай ќойды?.. (Соңы. Басы 1-бетте). Майқайыңға келген күні-ақ, өзімізге хабарласып жүздескілері келетін «Алпыс» кенішінің жұмыс шы жігіттерімен, кеніш басшылығымен кездестік. Тəулік бойы жер астында түнеген жігіттердің бар ойы өндірістің өрге басуы, отбасының амандығы, кенттің көркеюі, кеніштегі шет қалған əлеуметтік мəселелерді түзеу еді. Биылғы наурыз айында Баянауыл ауданының прокурорлары да кəсіпорындағы еңбек заңдылықтарын қалай жүргізіп отырғандарына байланысты бірқатар кемшілікті анықтапты. Яғни, кеншілердің демалуына арнайы орын қарастырылмаған, өндірістік жұмыс киімдерімен қамтамасыз етілмеген, жұмыс орындарында медициналық дəрі-құтылар қойылмаған деп жалғаса берді. Биыл тамыз айында «Майқайың-алтын» АҚ басшылығында ауыс-түйістер болады. Сонда, кеншілер не үшін еңбек жағдайына байланысты наразылыққа шықты?.. Мəселенің мəнісіне жету үшін біз арнайы Майқайың кентіне барып қайттық. Жалпы, «Алпыс» кеніші, «Майқайың-алтын» АҚ кəсіпорындарының акционері Ресейдің «Екатеринбург мыс компаниясы». 2006 жылы кəсіпорын жұмыс көлемін 175 мың тонна кен өндірумен бастайды. Жыл өткен сайын 500 мың тонна кен шығару межесіне жақындап келеді. Кəсіпорынның 2011 жылы 406 мың тонна кен өндіргені, əрине, рекордтық көрсеткіш. 2012 жылы ғана қаржылық, инвестициялық сұрақтар шешілмей, аздаған қиыншылықтарға кездескен кəсіпорын қазір еңсесін қайта тіктепті. Жаңа инвестициялық бағдарлама қабылдапты. Қазір даму көрсеткіштері қалыпты, тек металл бағаларының құбылуы біраз кедергі болмаса, кəсіпорын тұрақты жұмыс жасап келеді. Кен қазуды бастағалы бері 18 миллион тонна кен өндірсе, оның 81 тоннасы алтын, 1268 тонна күміс, 214 тонна мыс жəне 312 тонна мырыш алынған. Ал, шығарылған 14 миллион тоннадан астам кен кəсіпорынның кен байыту комбинатында қайта өңделеді. Қалғаны Орал жəне еліміздің металлургиялық зауыттарына алтынқұрамды кенфлюс ретінде жөнелтіледі. Майқайыңның кенші жігіттерінің ерен еңбектерін осыдан-ақ көруге болар. Кенші жігіттермен бірге, кеніште жұмысшы қазақ қыздары да еңбек етуде.

– Екі кəсіпорында 800-ден

9

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

астам кенші-жұмысшылар еңбек етуде. Орташа еңбекақы мөлшері 100-105 мыңды құрайды. Кен орындарындағы өндіру жұмыстары жерасты əдісімен заманауи тау-кен көліктік қондырғыларын қолдану арқылы жүргізіледі. Кеніштің жылдық өнімділігі кен байыту фабрикасы жұмысын толығымен қамтамасыз ететін 400 мың тоннаны құрайды. Қазір уақытша «Алпыс» кеніші жабылды. Алдағы уақытта кеншілердің талаптары ескеріліп, бірқатар жұмыстар қолға алынады, өндіріс қайта іске қосылады деп ойлаймыз, – деді «Майқайың-алтын» АҚ-тың бас инженері Айдар Өтебаев. Бірақ біз, кеншілер талаптілектерін орындату үшін тəулік бойы отырған сыз, суы көлкіген жерастына баруға жүрексіндік, ал, аудан əкімі Ернұр Əйткенов сол күні 200 метр тереңдікке түсіп кеншілерге барыпты. Күзенбаев бастаған кеншілер аудан əкімінің өздерінің мүдделерін қорғап, азаматтық көрсеткенін айтады. Егер де бұған дейін де, басқа басшылар кəсіпорын жеке меншіктің қолында болғанның өзінде де, кент жұмысшыларының мүддесі, еңбек жағдайларын біліп тұру үшін жер астына түсіп көрсе-жағдай басқаша болар еді. Шахтаға түспек түгілі, инвесторлармен екі-үш жақты келісімдер де жасалмапты. Майқайыңдағы кəсіпорын не күйде деген сұрақ облыстық деңгейдегі басшыларды ойлантпаған секілді. Осы арада «Алпыс» кеніші жаңа технологияларға көшті дегенмен де, «Майқайың-алтын» кенішінің кеншілерді жер астына түсіретін қондырғы, құралжабдықтарын көрдік. Ескі, сонау Кеңес кезінен келе жатқаны байқалды. Кəсіпорынның ішінің өзі аңғал-саңғал, сұп-суық, əбден ескірген, жөндеу жұмыстары жүргізілмегендей. Айналасы да сондай. Жаңа заман кəсіпорнынан гөрі жабайы өндіріс тəсіліне – қазып ал да, кете берге ұқсайды. Кəсіпорынның жер бетінде еңсені басқан осындай көңілсіз еңбек жағдайын былай қойғанда, кеншілердің жер астында қалай жұмыс жасап жүргендері айтпаса да түсінікті. Кеншілердің айтуынша, өткен жылы «Майқайың-алтын» АҚ-ты басқаруға келген Коврыгиннің тобы кəсіпорын жұмысшыларын, кеншілерді адам құрлы көрмей өздерінің «қожайындық қарындарына» басып, жағдайларына көңіл бөлмеген. Тіпті, əрқайсысы миллионға жуық еңбекақы алған, күнде жиын, күнде той өткізген деген сөз бар. Əрине,

Коврыгин тобының үстемдік көзқарастары, жатыпішер тірліктері кеншілерді ашындырмай қойған жоқ. Тіпті, «Нұр Отанға» жазған хаттарың міне, қайтып келді» деп, кеншілердің көзінше жыртып тастаған екен. Асынған-тасынған Коврыгин тобын жауапкершілікке тартылу керек деп отыр кеншілер. Инвесторлар қайдан келсе де, бірінші кезекте жұмысшыларымен санасулары қажет. Тиімді еңбек жағдайын ұйымдастырулары талап етіледі. Кеншілердің, кент əкімдігінің талап- тілектеріне құлақ аспаған Коврыгин тобы сонда Майқайыңды отарлау үшін келген бе?! Игорь Геннадьевич Богачев Коврыгиннің алдында Майқайыңда 5 жылдай жұмыс жасаған-ды. Богачевті бүкіл Майқайың тұрғындары біледі десек те болады. Бұл жердің ауылдық, қазақтық менталитетін де жақсы біліп қалғаны тағы бар. Кент əкімі Орда Ермекбаев екеуі бірлесіп, пікірлесіп кенттің тыныс-тіршілігі үшін жұмыс жасағанын білеміз. Сондықтан, ресейлік қожайындары олқылықтар орын ала бастаған өндіріс тізгінін қайтадан Богачевқа бергені де сол. «Майқайың-алтын» АҚ-қа қарасты «Алпыс» кеншілерінің ауыр еңбек жағдайына қатысты наразылық шағымдары расталды. Кеніште жүргізілген тексерудің нəтижесінде еңбекақы төлеу, еңбекшартына сай жұмыс пен демалыс уақытын сақтау саласында жұмысшылар құқығын бұзу деректері анықталды, дейді облыстағы еңбек басқармасының еңбек қауіпсіздігін бақылау мен еңбекті қорғау бөлімінің жетекшісі Данияр Əкежанов. Сонымен қатар, тексеру барысында өндіріс жабдықтарының бір бөлігінің қауіпсіздік талаптарына

сай келмейтіні де анықталды. Қосымша жабдықтар болмай шықты. Жұмыс уақытына тамақтануға арналған үзіліс тізбесі жасалмаған, жуыну бөлмесі жабдықталмаған. Бір ауысымға 80 шақты шахтер шығады, ал жуыну себезгілерінің саны – 13, оның жартысы жұмыс істемейді. Арнайы киімдері тозған, дейді Əкежанов. Қазір тексеру қорытындысы бойынша тиісті құжаттар жасалды, кəсіпорын басшылығына анықталған заң бұзушылықтарды жою жөнінде нұсқаулар беріліп, мерзімі белгіленіпті. Жалпы, Майқайың кентінде 9 мыңнан аса халық тұрады, оның 2 мыңы елге оралған ағайындарымыз. Біз жоғарыда жазып отырған 800 кенші, жұмысшының дені түгел кенттің тұрғындары, оралман ағайындар, көрші ауылдардың жігіттері. Ал кəсіпорынның бұрынғы иелері басқа барар жерлері жоқ, кеніштер жабылса қалай күндерін көреді, сондықтан, қандай қиындық болса да төзіп жүре береді деп ойлаған секілді. Кеншілерді құл сияқты көріп, өздерін қожайындармыз деп кеудемсоқтық көрсетпесе, кеншілер бас көтермес еді. Орта жəне шағын бизнеске жарияланған мораторий талаптарын өздерінше қарадүрсін түсінген бұрынғы басшылық шектен шыққандай. Кеншілерге бір уақ тамақ тегін берілгенімен, сонымен қатар, кен қазу жұмыстарындағы зияндылық үшін сүт берілуі қажет. Кəсіпорын осы мəселені де қолға алмаған. Екіншіден, Майқайың кенті Баянауыл ауданына қарайды, өндірістері қаптаған алтынды өңір аталады. Айтпақшы, Баянауыл ауданына қарайды демекші, «Майқайың-алтын» АҚ кəсіпорны жылына ауданның бюджетіне 250 миллион теңге бөледі. Жылы су,

суық сумен кəсіпорын қамтамасыз етеді. Бірақ, кент жұпыны, жүдеу. Көшелері əбден тозған. Өндірісті кенттер деген жайнап тұруы керек қой. 2010 жылы басталған, «Екібастұз-Майқайың» су тартқыш құбыр құрылысы əлі жүргізілуде. Қашан су келетіні белгісіз. Үшіншіден, айнала толы өндіріс орындары, газ-электр мен дəнекерлеушілер, тау-кен ісінің шебері, кеншілер, электрик сияқты түрлі техникалық мамандық алған жастар кентке аса қажет. Кенттегі кəсіпорынның болашағы алда. Шикізат қоры жетеді. Басқан жерің алтын-күміс. Сондықтан, осы жерден 16 миллион тонна кен, яғни 40 тонна алтын, 680 тонна күміс, 210 тонна мыс, 300 тонна мырыш өндіру көзделген. Олай болса, ендігі мəселе – облыс əкімдігінің құлағына алтын сырға, Майқайыңнан кəсіптік оқу орнын ашу қажет, дейді тұрғындар. ТҮЙІН «Кісідегінің кілті аспанда». Əрине, Екатеринбургте отырған қожайынға кінə артудан аулақпыз, дегенмен де, мəселенің мəнісіне келсек, кəсіпорындағы істің тетігі, еңбек өнімділігі, кеншілердің еңбек жағдайы, кəсіпорынның жаңа технологияға көшуі, кеншілердің əлеуметтік мəселелері, олардың да адам сияқты еңбек демалыстарында демалыс орындарына баруы, түптеп келгенде, жергілікті жерде басқарып отырған басшылыққа, алдымен, кəсіпорынның кəсіподақ ұйымына байланысты. Бұл жерде осындай олқылықтар кеткені анық. Енді түйінді мəселені кенішке қайта оралған бұрынғы басшы И.Богачев қолға алар деп сенеміз. Облыс əкімдігі де кеншілердің талабын қолдап, қалыптасқан жағдайды реттеу үшін енді ғана ресейлік инвестормен бірге үшжақты, яғни кəсіпорынның өңірдің əлеуметтікэкономикалық дамуына қосатын үлесі жəне еліміздің еңбек заңдылықтарын орындаулары туралы өзара ынтамақтастық туралы келісімдерге қол қойды. Аудан əкімі Ернұр Əйткеновпен болған 40 минуттық келісімдер арқасында кеншілер жер астынан аман-есен шықты деуге болады. Баянауыл ауданының əкімі де, «Майқайыңалтын» компаниясының басшылығы жағдайды реттеу туралы келісімшартқа қол қойды. Яғни, енді кеншілер талаптарына сəйкес «Алпыс» кеніші қайта есік ашып, кеншілердің еңбек жағдайлары жақсарып, еңбекақылары көбейеді деген сөз. Павлодар облысы, Майқайың кенті.

● Спорт

Азиада: бесінші кїнніѕ еншісінде – 2 алтын, 3 кїміс, 3 ќола медаль (Соңы. Басы 1-бетте). Сосын Михаил Кукушкин қиын шайқаста бəсекелесі Цзе Чжанды 6:0, 3:6, 6:2 есебімен ұтты. Осыдан кейін Голубевке Недовесовпен жұптасып, Мао-Синь мен Чже Лиге қарсы ойнаудың қажеті де болмай қалды. Бұл күннің алғашқы күміс медалін командаға Светлана Германович пен Марина Васильева əйелдердің жұптасып ескек есуінде алып берді. Одан кейінгі күміс медаль ушу-саньда жекпежегінің 65 килоға дейінгі салмақ дəрежесінде күш сынасқан Ришат Ливеншоның еншісіне жазылды. Ол ақтық сында ирандық Мохсен Мохаммадсейфиге 0:2 есебімен жол беріп алды. Ал үшінші күміс медальды суда жүзгіш Екатерина Руденко салды. Естеріңізде болса, ол бұдан бір күн ғана бұрын 50 метрге шалқалап жүзуде де тап осылай екінші орынға табан тіреген еді. Енді Катя 100 метрге шалқалап жүзуде сол көрсеткішін қайталады. Бір қызығы, бұл жолы да алтын медальды қытайлық Фу Юаньхуэй алып кетті. Қола медальдардың қарасын

əйелдердің академиялық есу жарысында Екатерина Артемьева мен Виктория Чепикова бастап берді. Бұл, жалпы, осы күнгі біздің атлеттер алған жүлделердің басы болды. Содан кейін Виталий Васильев, Михаил Таскин, Евгений Васильев жəне Владислав Яковлев құрамындағы ерлер квартеті ескек есуде мəреге үшінші болып келді. Тағы бір қола медальды қоржынға əйелдердің ватерполшы командасы түсірді. Алтын медаль Қытайға кетсе, күміс медальға Жапония жармасты. Осымен бұл күннің де мəресі аяқталды. Қазір топ басында жеке-дара келе жатқан Қытай құрамасында 52 алтын, 28 күміс, 25 қола, барлығы 105 медаль бар. Екінші орындағы Оңтүстік Корея командасы 24 алтын, 23 күміс, 23 қола, барлығы 70 медаль жинап үлгерді. Үшінші орындағы Жапония жамағаты 18 алтын, 23 күміс, 23 қола, барлығы 64 медаль алды. Ал бесінші сатыдағы Моңғолия 4 алтын, 3 күміс, 6 қола медальмен біздің ізімізді басып келеді. Сол сияқты 3 алтын, 5 күміс, 7 қола медалі бар Солтүстік Корея алғашқы алтылықты тиянақтап тұр.

«Ќазаќстан барысы». «Еуразия барысы». Енді ќай барыс?

Елімізде 90 мыңнан астам балуан шұғылданатын қазақ күресінде жаңа турнир пайда болды. Қазақстанда тұңғыш рет «Əлем барысы» деген атаумен тұсауы кесілгелі тұрған бұл халықаралық додада 30-дан астам алыс-жақын шетелдердің түйе балуандары күш сынасады. Алмас МАНАП,

«Егемен Қазақстан».

Бұған дейін «Қазақстан барысы», «Еуразия барысы» сынды додалар төл күресіміздің мəртебесін арттырған болса, енді жаңадан қосылғалы отырған турнир қазақ күресін одан əрмен дамытары сөзсіз. Павлодар қаласында қазанның 25-сі күні болатын «Əлем барысында» бақ сынайтындардың салмағы кем дегенде 90 килодан жоғары болуы шарт. Бұл бəсекенің жүлдесі де қомақты болып отыр. 150 мың АҚШ долларын құрайтын жарысқа еліміздің атынан төрт балуан күш сынаспақ. Атап айтсақ, нағыз бабында болса, «Қазақстан барысы» турнирлерінің жеңімпаздары бақ сынауы мүмкін. Сондай-ақ, Қазақстанның құрама командасы қазақ күресінен II «Еуразия барысы» халықаралық турниріне де қатысады. Қарашаның 22-сі күні жалауы желбірейтін бұл аламан Тараз қаласында екінші мəрте өткізілгелі тұр. Естеріңізде болса, былтыр жаңадан ашылған «Тараз-Арена» спорт кешенінде өткен аталмыш жарысқа 8 мемлекеттен құрамында 5 балуаны бар команда өнер көрсеткен болатын. Жүлде қоры 100 мың АҚШ долларын құрайтын биылғы турнирге 12 мемлекеттен өтініш түсіпті. Осыған байланысты кеше Астанадағы «Rixos President Astana» қонақүйінде «Қазақстан барысы» қазақ күресін дамыту

● Оқиға

қорының ұйымдастыруымен баспасөз мəслихаты өткізілді. Оған Қазақстан Республикасының Мəдениет жəне спорт вице-министрі Тастанбек Есентаев, Қазақ күресі федерациясының президенті Арман Шораев, Павлодар облысының денешынықтыру жəне спорт басқармасының басшысы Марат Айдашев, Жамбыл облысының денешынықтыру жəне спорт басқармасының басшысы Гамлет Қайнарбеков сынды спорт жанашырлары қатысты. Мəдениет жəне спорт вицеминистрі Тастанбек Есентаевтың айтуынша, аталмыш турнирлерді ұйымдастырудағы басты мақсат – қазақ күресін əлемге паш ету жəне де алдағы уақытта Олимпиада бағдарламасына енгізу. Тағы бір жағымды жаңалық, Тастанбек Құтжанұлының мəлімдеуінше, келесі Азия ойындары бағдарламасына қазақ күресі еніп қалуы əбден мүмкін. Қазіргі таңда тыңғылықты жұмыс жасалып жатқанын хабарлады. Ал Қазақ күресі федерация сының президенті Арман Шораев болса, төл күресімізді дамы ту үшін демеушілік жасап отырған «Самұрық-Қазына» Ұлттық əл-ауқат қоры бастаған компанияларға алғысын жеткізді. Сонымен қатар, федерация басшысы бүгінгі күні əр облыста қазақ күресінен клубтар құрылып, болашақта 14 облыс жəне Астана мен Алматы қалалары арасында турнир өткізілетінін айтты.

Əскери ўшаќ апатќа ўшырады 23 қыркүйек сағат 20.42 минутта оқу-дайындық ұшулары барысында Су-27 (50) ұшағымен байланыс үзілді. Іздестіру жұмыстарымен армиялық авиацияның 4 тікұшағы жəне 10 іздестіру тобы айналысуда. Іздестіру жұмыстары нəтижесінде ұшақтың құлаған жері анықталды. Ұшқыштарды іздестіру жалғастырылуда. Авиациялық оқиға себептерін

анықтау үшін арнайы комиссия құрылды. Барлық қа жет ті жағдайлар жүзеге асырылуда. Су-27 ұшағы 2009 жылы Беларусь Республикасында күрделі жөндеуден өткен жəне əлі 3 жыл пайдалану мерзімі бар, деп хабарлады ҚР ҚМ-ның баспасөз қызметі.

Аќбґкен аулаушылар азаймай тўр Жолдыбай БАЗАР,

«Егемен Қазақстан».

Қызылорда облысы Сырдария аудандық ішкі істер бөлімі мен «Охотзоопром» мекемесінің қызметкерлері ақбөкен аулаған екі браконьерді қолға түсірді. Сырдария ауданының орталығынан 250 километр қашықтықтағы Шиқанбұлақ деп аталатын жерде ақ түсті «Джип» көлігі

полиция қызметкерлері тарапынан тоқтатылады. Тексеру кезінде аталған көліктің ішінен заңсыз атылған 10 бас ақбөкен жəне 6 дана кесілген мүйіз, тіркелмеген аңшы мылтығы жəне оқ-дəрілер табылады. Айғақ заттар сараптамаға жіберілді. Ал екі браконьердің үстінен Қызыл кітапқа енген аңдарды ату жəне заңсыз тасымалдау фактісі бойынша қылмыстық іс қозғалды.

10

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

 Туризм көкжиегі

 Басты байлық

Ќазіргі заманєы екпе: ќауіпсіздігі мен тиімділігі Алматыда «Қазіргі заманғы екпе: қауіпсіздігі жəне тиімділігі» деген тақырыпта дөңгелек үстел басындағы əңгіме өткізілді. Оған вакцинация, иммунология, жұқпалы аурулар саласындағы қазақстандық жəне халықаралық сарапшылар, сондай-ақ, түрлі діни конфессиялар өкілдері қатысты.

Маѕєыстауда туризмді дамытудыѕ болашаєы Каспий теңізі – өзінің жағалауындағы елдер үшін игілік көзі əрі су жолы. Ал оның маңайындағы туристік мүмкіндік зор ықыласқа ие. Бірақ, алдымен ол достық теңізі болуы да тиіс. Тұңғыш рет Ақтауда өткен Каспий маңы өңірінде туризмді дамыту бойынша I халықаралық форум осы жайттарды көтерді. Гүлайым ШЫНТЕМІРҚЫЗЫ, «Егемен Қазақстан».

Еліміздің Инвестициялар жəне даму министрлігінің өкілдері, Иран, Түрікменстан, Түркия мемлекеттерінің Ақтау қаласындағы бас консулдары, Əзер байжан Республикасы бас консулының кеңесшісі, Дағыстан Республикасы туризм комитетінің төрағасы, Ресей, Германия елдерінен туризм саласы бойынша халықаралық сарапшылар, ғылыми-зерттеу институттары мен өзге де оқу орындары жетекшілері, өңірдегі туристік фирмалардың басшылары мен кəсіпкерлер, үкіметтік емес ұйымдар өкілдері қатысқан форумда Каспий маңы елдерінде туристік əлеуетті арттыру жайы сөз болды. Туризм өзгелерді таңғалдыратын дүниелеріңе, басқаларда жоқ немесе өзіндік айрықша сипатқа ие ерекшелікке ғана бас иеді. Сондықтан ұйымдастырушы тарап форум қонақтары мен қатысушыларды алдымен Маңғыстаудың қолданбалы өнер түрімен таныстырудан бастады. Мұнда Қазақстан, Франция, Нидерланд шеберлерімен біріккен жұмыстар жұртшылық назарына ұсынылды.

– Маңғыстау облысы еліміздегі табиғи теңіз жағалауы бар бірденбір өңір. Мұнда тарихи-мəдени ескерткіштер шоғырланған. Табиғаттың сұлу көріністерін тамашалауға жыл сайын көптеген экотуристер келеді. Өңірде туристік əлеуетті дамытудың негізгі бағыттары еліміздің туристік аймағын дамыту тұжырымдамасы аясында жасақталған Маңғыстау облысының туризмді дамытудың 2020 жылға дейінгі іс-шаралар жоспарында көрсетілген. Олардың ішінде Ақтау қаласы теңіз жағалауында туристік нысандар үшін инженерлік инфрақұрылымды дамыту, туристік нысандарға дейін жолдар мен паркингтер салу, Кендірлі курорттық аймағын дамыту мəселелері бар. Мемлекет басшысы Н.Назарбаевтың тапсырмасы бойынша Кендірліні дамытуға айрықша назар аударылуда. Қазіргі таңда «Rixos» компаниясы инвестор ретінде таңдалды. Техникалық-экономикалық негіздеме жəне жобалау-смета құжаттары жасалып, инженерлік инфрақұрылым жұмыстары жүруде. Əуежай жəне жол салу мəселесі назарда тұр. Нақтырақ айтсақ, Кендірлідегі жұмыстар оны республикамыздың осы саладағы жетістігі ретінде көрсетеді деп сенеміз жəне Кендірлі болашақта алқалы жиындар өтетін тамаша орын болатындығы күмəнсіз. Біздің өңірде инвесторлар үшін туристік жобаларды жүзеге асыруға мүмкіндік мол. Бірлескен жобаларды жүзеге асыру өңірде жаңа жұмыс орындарын ашуға қол жеткізеді, – деді Маңғыстау облысы əкімінің бірінші орынбасары С.Алдашев. Екі күн бойы форумға қатысушылар ішкі туризмге, балалар туризміне жəне инвесторлар арқылы жасалатын жобаларға

мемлекеттік жəне қоғамдық қолдауды дамытудың өзекті мəселелерін талқылап, қоғамдық ұйымдар мен коммерциялық құрылымдардың жəне мемлекеттік мекемелердің көрсетілетін қызмет сапасын, сондай-ақ туристік саланы табысты дамытудың үрдістерін, Каспий маңы аймағында туристік қызметтің бəсекеге қабілеттілігін арттырудағы өзара қарым-қатынас мəселесін ортаға салды. Туристік бизнес келтіретін кіріс көлемі бойынша əлемде үшінші орында тұр. Ал, біздің елімізде əзірге əлсіз даму үстіндегі бұл сала экономиканың 0,3 пайызын ғана қамтиды екен. Осы туралы

«Дронт» экоорталығының жетекшісі М.Пестов өздерінің қазақстандық əріптестерімен бірге сараптамалық топ құрып, Үстірт аймағын ЮНЕСКО тізіміне енгізу бағытында техникалық жұмыстар жүргізіп жатқандығынан хабардар етті. Форумда яхталарда демалу, мерейтойларды атап өту сияқты теңіз туризмін дамыту, туристік салаға инновациялық менеджментті енгізу мəселелері айтылып, «Даму» кəсіпкерлікті қолдау орталығы туристерге қолдау көрсету бағытындағы жұмыстарын жұртшылық назарына ұсынды. Каспий маңындағы елдерде туризмді қайтсе дамытуға болады? Маңғыстауда мүмкіндігі орасан, бірақ қай бағытта жұмысты жүргізіп, нендей жаңа, соны бастамаларды қолға алу ұтымды? Осы тұрғыда айтылған ой, ортаға тасталған ұсыныс та көп болды. Форум соңында ұйымдастырушы

Вакцина қазіргі заманда шешек, дифтерия, полиомиелит секілді көптеген ауру үлгілерінде өздерінің емдік өте тиімді қасиеттері бар екенін дəлелдеп үлгерді. Сонымен бірге, екпе жасаушылық адамдардың өздерін өздері алдарқатуы мен тоқмейілсуінің де себебіне айналып бара жатқан тəрізді. Осылайша бүгінде бағынбалы жұқпалы аурулар деңгейінің төмендей түсуіне байланысты, тұрғындар санасына жұқпалы сырқаттардың ауыр түрімен ауру тəуекелінің азайғаны жөнінде алдамшы ұғымдар сіңе бастады. Ал шын мəнінде ауру жұқтырушылық пен одан болатын өлімнің деңгейі тап осы ұдайы екпе жасап тұрушылықтың арқасында ғана төмендеп отырғаны көп адам ның қаперлерінде жоқ. Егер Қазақстан статистикасына жүгінер болсақ, тап осы екпе жасаушылықтың біздегі көптеген жұқпалы сырқаттар деңгейін төмендетуге бірден-бір оң ықпал жасап келе жатқанын байқауға болады. Айталық, республикада қызылша жұқпалы ауруының бұрқ ете қалуы ең соңғы рет 2005 жылы орын алса, полиомиелиттің кейінгі көрінісі 1995 жылы көрінген. Бұдан бөлек, Тəжікстаннан кездейсоқ əкелінген полиомиелит 2010 жылы тіркелсе, дифтерия жарқылы 1995 жылы вакцина жетімсіздігі тұсында аңғарылды. Екпе егудің соңғы ұлттық күнтізбелерінің біріне пневмококк серотиптері қатарын барынша көптеп жаба алатын алдыңғы қатарлы 13-валентті конъюгиралы пневмококк вакцинасы енгізілді. Бұл вакцина елімізде 2010-2015 жылдар аралығында кезең-кезеңімен енгізіліп келеді. Оның екпесі ең алдымен пневмококқа қарсы егілді. Соның арқасында алғашқы үш жылда пневмония ауруы мен нəрестелер өлімінің төмендеу үрдісі байқалды.

– Пневмококк инфекциясы

 Жағымды жаңалық

Израильдіктер ЖЭО салуєа мїдделі Бақберген АМАЛБЕК, «Егемен Қазақстан».

айтқан Қазақстан Республикасы Парламенті Мəжілісінің депутаты С.Оспанов инфрақұрылымның нашарлығын, көрсетілетін қызмет бағасының жоғарылығы мен сапасын, жол, қарым-қатынас, билет құны мен тапшылығы мəселесін алға тартты. Қазақстан туристік ассоциациясының директоры Р.Шайкенова археологиялық қазбаларға, тарихи-мəдени мұраларға бай, теңіз жағасында орналасқан Маңғыстау өңірінің туризмді дамытуға мүмкіндігі мол екендігін айтып, аталмыш саланы дамыту үшін заңға өзгерістер енгізіп, əкімшілік кедергілерді алып тастау керек деген ұсынысын жеткізді. Маңғыстаудың тарихимəдени мұралары жайлы өңірдің бас археологы А.Астафьевтің баяндамасы қызғылықты тыңдалды. Жартыаралдың бойына бүккен құпиялары, Қапамсай, Шақпақтысай жергілікті каньондары, Торыш жəне Түпқарағанның табиғи-ландшафттық аймақтары, Көкаланың алуан түске боялатын топырағы, Шерқала тауы, Самал, Жылшы бұлақтары мен Қаратау табиғи-ландшафттық аймағындағы Айрақты-Шоманай тау сілемі, Үстірттегі Қарынжарық, Көгесем, Бозжыра қырлары туралы айтты. «Туристік бағытта сауатты, мұқият жасалған қадамдар өңірге жаңа экономикалық мəртебе сыйлауы мүмкін», деп қорытты ойын ол. «Еуразия аймағының биоалуантүрлілігі мен та биғатын қорғау одағы» жұмысшы тобының жетекшісі, германиялық Т.Дитерих пен ресейлік

тарап – Маңғыстау облыстық туризм басқармасы басшысы Г.Байжауынова форумға келіп тəжірибелерін бөліскен əріптестерге алғысын айтып, Маңғыстаудың туристік əлеуетінің зор екендігіне күмəн жоқтығын, сондықтан қызығушылық танытқандарды өркенді жобаларды бірлесіп қолға алуға шақырды. Басқосу соңында Маңғыстау облысының туризм басқармасы Байқоңыр қалалық əкімшілігі мəдениет, жастар саясаты, туризм жəне спорт басқармасымен балалар туризмін дамыту бойынша, Маңғыстау туризм колледжі Болгариядағы Варна туризм колледжімен студенттерді жазғы тəжірибеден өткізуді ұйымдастыру мəселесі бойынша, сондай-ақ Маңғыстау облысының «Турист» ЖШС Батыс Қазақстан облысының балалар-жасөспірімдер туристік орталығымен өзара ын тымақтастық меморандумына қол қойды. Қазақ даласы – қымсынбай көрсетіп, ұялмай жарнамалауға тұратын мұралар мекені, Маңғыстау – теңіз жағасындағы сары алтын құмы, жайлы жағалауы бар демалуға қолайлы өңір. Бұл елімізде туризмнің дамуына мүмкіндік бар екендігін аңғартады, бірақ бұл салада бізді үлкен жұмыстар, тың бастамалар күтіп тұр. АҚТАУ.

––––––––––––––––

Суреттерді түсірген Серік МАЙЕМЕРОВ.

Израильдік «ALL ENERGY LTD»\ Israel компаниясы Көкшетауда жылу электр орталығы (ЖЭО) құрылысын жүргізуге ниет танытып отыр. Бұл туралы облыс əкімі Сергей Кулагин мен «ALL ENERGY LTD»\ Israel компаниясының қаржы директоры Амиель Валерий арасында өткен кездесуде айтылды. Өңір үшін маңызды мəселе қаралған мəжілісте Көкшетау қаласында салынатын жаңа жылу-электр орталығының жобасы талқыланып, техни ка лық жəне экологиялық мүмкіндіктері сарапқа салынды. Кездесуге облыс орталығында ЖЭО құрылысын жүргізуге ниетті «ALL ENERGY LTD»\ Israel компаниясы басшылары мен бірқатар облыстық депар таменттер мен басқар малардың басшылары қаты сып, пікірлерін білдірді. Бұл орайда, «ALL ENERGY LTD»\ Israel компаниясының өкілдері облыс орталығында бүгінгі таңда экономикалық жағынан тиімді болатын ең арзан отын көзі қолданылатын бу қазандықтарын салу қажеттігін ұсынды. Компанияның қаржы директоры Амиель Валерийдің айтуынша, ЖЭО салынған кезде өңірдегі жылу энергиясына деген тапшылықты жоюға болады. Өйткені, жаңа ЖЭО 180 МВт электр жəне 450 Гкал жылу қуатын өндіруге мүмкіндік береді. Сонымен бірге, шетелдік бизнес өкілдері ЖЭО құрылысын жүргізуге ықылас танытып отырғанын жеткізіп, екіжақты меморандум жасауға шақырды. Ақмола облысы.

қазіргі күллі əлемнің басты проблемасы, – дейді Санитарлықэпидемиологиялық сараптама жəне мониторинг ғылымитəжірибе орталығының директоры Шалғынбай Жандосов.

– Аталмыш аурудың алдын алу шаралары ішіндегі ең тиімдісі, заманауи жəне экономикалық жағынан тиімдісі вакцина жасау болып табылады. ТМД елдері арасында Қазақстан пневмококк сырқатына қарсы екпе жүргізуді бірінші болып қолға алды. Дөңгелек үстелге шақырылған қонақтардың бірі Израиль дің Бен-Гурион университеті педиатрия жəне жұқ палы аурулар профессоры Рон Даган болды. Ол өзінің сөзінде Израильдегі пневмония сырқаты деңгейінің айтарлықтай төмендеуі бірденбір ПКВ-13 екпесінің арқасында мүмкін болғанын айтты. «Бүгінгі таңда бұл препарат ең қымбат вакцина болып тұр, бірақ ол өзі вакцинасы жасалған салаға ғана емес, сонымен қатар оның тұтастай алғандағы популяциясына өте жақсы əсер етеді», деп түсіндірді доктор Даган. Ал Алматы педиатрлар қоғамының төрайымы Раушан Ыдырысова мемлекеттің өз азаматтарына пневмококк инфекциясына қарсы тегін екпе жасап шығуға қаржы табуының үлкен жетістік екенін атап өтті. Аталмыш вакцинаны дəрігерлер іс жүзінде ұзақ күтті.

– Екпе жөніндегі халықаралық сарапшы жəне көптеген елдердегі кеңесші ретінде мен Қазақстанның ұлттық иммунизация бағдарламасына айрықша ризамын, – деді Рон Даган. – Сонымен бірге, қазіргі заманғы өндірістің арқасында вакциналардың қауіпсіз екенін де айта кеткім келеді. Себебі, олардың ағзаға тигізетін əсерлері əбден зерттелген. Айта кетуіміз керек, вакцинация адамзат баласының осы кезге дейін қол

жеткізген жетістіктерінің ең маңыздыларының бірі болып табылады. Енді осы бағыттағы барлық күш əрбір бөбектің екпеден өтуіне бағытталуы тиіс. Ал вакциналардың қауіпсіздігі мəселесіне келсек, қазіргі заманда оны пайдалануды бақы лап отырудың көпсатылы жəне əділ жүйесі бар. Мұндай жүйенің Қазақстанда жұмыс жасап жатқанына бүгінде жарты ғасырдан асты, соның ішінде соңғы 2 жылда медициналық қызметкерлер ғана емес, сонымен бірге, тұрғындардың да шығып тұрулары үшін арнайы «отты желі» жұмыс істеп келеді. Мамандар сондай-ақ екпе егудің ұлттық күнтізбесі шеңберінде сатып алынған вакциналық препараттардың барлығы өзінің дəлелдемелі медицина қағидаттарына түгел сай келетін клиникалық зерттеулерден өткенін айтып отыр. Олар міндетті тəртіппен Қазақстан Республикасында тіркелген, қажетті халықаралық сертификаттандырудан өткен жəне басым көпшілігі өздерінің тиімділіктерін дамыған елдерде, соның ішінде өзін шығарушы мемлекеттерде көп жылдық қолданыс барысында дəлелдеп шыққан. Бұдан басқа, Қазақстанда иммунизация жөнінде ұлттық кеңес беруші комитет құрылды. Оның құрамына вакцинация мен медицинаның аралас саласының жетекші тəуелсіз сарапшылары кірді. Комитеттің міндеттері қатарына басқа мəселелермен бірге, елде вакцинаны қолдану қауіпсіздігін бақылау да жатады. Тұтастай алғанда, вакцина саласындағы халықаралық сарапшылар Қазақстанда енгізілген екпе егудің ұлттық күнтізбесін қазір вакцина көмегімен ескертуге жататын жұқпалы аурулар тізбегін жасау жағынан да, қазіргі заманғы нақты, жоғары тиімді жəне қауіпсіз вакцинаны таңдау жағынан да жоғары бағалап отыр. Соған қарамастан, бүгінде елімізде жұртшылық арасында иммундау мəнін түсінбеушілік əлі кездесіп қалуда. Соның ішінде, бұл мəселеге байланысты қазақстандықтар алдарына

кеңес сұрап көп баратын дін өкілдері жиі араласатын болып жүр. «Біз мұны зерттеуге тұратын маңызды мəселе деп санаймыз, сондықтан бұл жұмысқа ислам дінінің 21 ғұламасын тарттық, – деді Қазақстан Бас мүфтиінің кеңесшісі Мұхаммад Хусейн Алсабеков. – Олардың көпшілігі егер аурудың алдын алатын, қоғамды індеттен қорғайтын болса, вакцинада ешқандай кəпірлік жоқ деп санайды. Біз вакцина егуге қолдау білдіретін фетва дайындаймыз, онда біздің екпеге қарсы көзқарасымыз жан-жақты көрсетілетін болады. Енді өз атымнан мынаны қоса кеткім келеді: мен өзім вакцинадан бас тартудың залалды екеніне 1990 жылдардың ортасында Чешенстан Жоғары мүфтиі болып жүрген кезімде, жаппай дифтериямен ауыру етек алғанда екпенің жетіспеушілігін көргенімде көз жеткіздім». Өз кезегінде протоиерей, Алматыдағы Христос құтқарушы храмының клиркі, Қазақстан православие дəрігерлері қоғамының төрағасы Анатолий əкей (Измеров): «Вакцинацияға қарсы шығушылар өздерін патриот деп санайды, бірақ екінші дүниежүзілік соғыстың кезінде фашистердің «Басып алынған территорияларда ешқандай екпе жасалмасын, тек арақ пен темекі берілсін» деген қағидатты басшылыққа алғанын бұлар білер ме екен? Егер біз де вакцинацияға қарсылар жағын ұстанар болсақ, шын мəнінде сол фашистік идеологияны іс жүзіне асырған болып шығар едік», дегенді айтып өтті. Діни конфессия өкілдерінің ұстанымы пікірталас қорытындысында қабылданған қарарда айқын көрініс тапты. Онда: «Адам өмірін сақтап қалудың маңыздылығы мен денсаулығына адамға тəн тəсілдермен жету керектігін мойындайтын діни көзқарас тұрғысынан қарағанда, вакцинация адамзаттың өмірді сақтап қалудағы жетістіктігіне жатады, ол негізгі діни қағидаттарға қарсы келмейді», деп атап көрсетілді. Руслан ИГІЛІК.

 Еркін елдің ертеңі

Жастар форумы – жаѕа идеялар бастауы Алдағы 29-30 қыркүйек күн дері Атырау қаласында «KAZENERGY – көшбасшылық пен инновациялар» тақырыбында жастар форумы болады. Аталған шара Қазақстан Республикасы жəне Ресей Федерациясы Президенттерінің қатысуымен өтетін XI өңіраралық ынтымақтастық форумы аясында жүзеге асады. Ол жастарды инновациялық жаңалықтарды ашуға ынталандыруды, заманауи өзекті мəселелердің шешімін табу мен тың бастамаларына қолдау көрсету мақсатын көздейді. Форум барысында, жалынды жастар өзара халықаралық үнқатысу орнатып, энергетика, мұнай-газ саласындағы тəжірибелерімен бөлісіп, шығармашылық əлеуеттерін арттыратыны сөзсіз. Дəстүрлі түрде жыл сайын ұйымдастырылатын жастар форумы барысында «Қазақстан Республикасы мен Ресей Федерациясы жас кəсіпкерлері: өзара қолдау жолы. Көшбасшылар үнқатысуы», «Жас мұнайшылар – ынтымақтастық көкжиегі» тақырыбында панельдік пікірталастар, «Инновациялық идеялар мен жобалардың жү зеге асуы» тақырыбын қаузай тын семинар-тренинг те ұйымдастырылмақ. Ж ы л с а й ы н ғ ы «KAZENERGY»: 5 жыл – қоры тындылары мен жоспарлары» стипендиаттар слеті жəне инновациялық жоба жасаушылардың көрмесі де келушілердің назарларына ұсынылмақ. Бұл форум – кеңінен танылған маңызды шара екендігін жыл сайын дəлелдеуде. Қатысушылар мұнай-газ жəне энергетика кешені салаларындағы инновацияны жан-жақты талқылайды. Энергетиканы дамытудың өзекті мəселелеріне қатысты өзара пікір алмасады. Сонымен қатар, форумға

келушілер «Теңізшевройл» компаниясының бас директоры Тим Миллердің «Инновация арқылы көшбасшылыққа», ал И.М.Губкин атындағы Ресей мемлекеттік мұнай жəне газ университетінің ректоры, профессор Виктор Мартыновтың «Кəсібилікке деген жол – ұрпақ сабақтастығы» тақырыптарын көздеген шеберлік-сыныптарына қатыса алады. Форумға дəстүрлі түрде жыл сайын мемлекеттік органдар, мұнай-газ жəне энергетика саласының өкілдері, қауымдастықтар мен басқа да тұлғалар, жас мамандар жиналады. Айта кету керек, шараға қатысушылар саны жылдан жылға артуда, демек, бұл форум беделінің артуы, оған деген жоғары қызығушылықтың белгісі. Басқосу соңында екі ел өкілдері өзара түсіністік пен ынтымақтастық туралы меморандум мен келісімшарттарға қол қоймақ. Президент Н.Ə.Назарбаевтың Қазақстан халқына арнаған «Қазақстан-2050» Стратегиясы» атты Жолдауында республикада жасыл экономиканы дамытып, қуатты тиімді пайдалану

мен энергетикалық кешеннің тиімділігін арттыру тапсырмасы жүктелген еді. Бұл мемлекеттің энергетикалық жүйесін тиімді етуге бағытталған ауқымды жұмыс. «Елдің экономикасын түбегейлі жаңарту үшін жаңа батыл идеялар, қуатты интеллектуалды инвестициялар қажет», – деп былтыр VI Халықаралық «KAZENERGY» жастар форумына қатысушылары мен қонақтарына «KAZENERGY» төрағасы Тимур Құлыбаев айтқан еді. Жастар – мемлекет дамуының көкжиегін кеңейтетін ел болашағы екені рас. «KAZENERGY» қауымдастығының ұйымдастыруымен өтетін жастар форумы мемлекет көлеміндегі маңызды шаралардың бірі екендігі сөзсіз.

«KAZENERGY» ҚҚ президентінің міндетін атқа рушы, «KAZENERGY» қауымдастығының атқарушы директоры Тоғжан Қожалиева өз сөзінде: «Биылғы форум да мазмұндық жағынан салмақты, сондықтан да жоғары дəрежеде əрі пайдалы өтетініне сенімдімін», – деген болатын. Айта кетейік, «KAZENERGY» қауымдастығы республиканың адами капиталының дамуына барынша септігін тигізіп келеді. Жылдар бойы «KAZENERGY» білім беру бағдарламасының шеңберінде жүздеген жас маман даярланды. Қауымдастық жастарға көрсетіп отырған қол даудың арқасында жақын болашақта еліміздің мұнайгаз жəне энергетика салалары қуатты əрі қарқынды ілгерілеп дамитыны айқын. Бүкіл ел мен мемлекеттің игілігі үшін жақсы дайындалған білікті отандық мамандар жаңа ірі мұнай-газ кешендерінде табысты еңбек ететініне сенім мол. Əлия БЕРДИЕВА.

 Бəрекелді!

 Айбын

Еліміздіѕ əуе ќорєанысында Боралдай авиабазасының ұшу құрамы «Қазақстан» полигонында кешенді қырып-жою құралдарын жерүсті нысандарына қолдану бойынша жаттығу өткізді. Шекара қызметі авиациясының жеке құрамы өздеріне сеніп тапсырылған жауынгерлік техника мен қаружарақты тиянақты зерделеп, өздерінің ұшу тəжірибесі мен жауынгерлік шеберлігін жетілдіріп келе жатқандықтарын атап өту керек. Өткізілген іс-шараның басты мақсаты –көпнысаналы Ми-8 жəне жаңа əскери модификациядағы Ми-171 тікұшақтары жарақталған авиациялық кешенді қырыпжою құралын қолдануға жас ұшу жеке құрамын даярлау,

сондай-ақ, Шекара қызметі авиациясының нұсқаушыларын методикалық даярлауды жетілдіру. Боралдай базасындағы тікұшақтың ұшқышшекарашылары Ми-8 жəне Ми-171 тікұшақтарынан пулеметпен атып, С-8 түріндегі басқарылмайтын авиациялық зымырандарды жəне П-50 түріндегі авиациялық бомбаларды жіберді. Жауынгерлік тікұшақтарда, сонымен қатар, орта, өте төменгі биіктікте ұшу мен əуе навигациялары жаттығуларын жүргізді. Жауынгерлік қолдану барысында экипаждың əуеде өзара іс-қимылы мен нысанаға тигізуі бағаланды. Жауынгерлік машиналар жалғыз, сондай-ақ, жұп-жұбымен əрекет етті. Күндізгі ұшулардан кейін қазақстандық шекара авиациясының ұшқыштары америкалық кешенді түнгі көру

Жас əртістер баспаналы болды Өмір ЕСҚАЛИ,

«Егемен Қазақстан».

құралдарын қолдана отырып, түнгі уақытта жауынгерлік атуларды өткізді, өте ұзақтағы нысанаға зымыранды ұшыруды, бомбалау мен атыстарды орындады. Айналмалы аппараттың авиациялық қару-жарақтарынан тұратын нысандарға оқ тура тиді. Тікұшақ экипаждары күндізгі, сондай-ақ, түнгі жағдайларда Мемлекеттік шекараны шартты бұзушыларды іздеу бойынша міндеттерді өте жақсы орындады. Шекара қызметінің басшылығы тікұшақ ұшқыштарының таулы аудандарда, теңіз деңгейінен жоғарыда ұшуларды жүзеге асырып, кез келген тапсырманы ойдағыдай орындай алатындығына сенім білдірді. Олар ұшқыштың да, штурманның да жəне оператор-көздеушінің де міндеттерін орындай алды, деп хабарлады ҚР ҰҚК ШҚ-ның баспасөз қызметі.

 Есімі елдің есінде

Арќаныѕ аќ еркесі Арқаның ақ еркесі атанған Рəбиға Есімжанованың туғанына 100 жыл толып отыр. Күміс көмей əншінің мерейтойы туған жері Қорғалжында кеңінен аталып өтті.

Əн дегенде ойымызға бірінші болып Роза, Бибігүл, Рəбиға сынды талантты апаларымыздың есімізге түсетіні анық. Бұл кісілердің əн тарихынан ойып тұрып орын алғаны бəрімізге мəлім. Олар туралы əңгіме айтсақ шек- қиыры болмас. Соған қарамай, халқымызға еңбегі сіңген дараларымызды қалайша мадақтамасқа. Осы орайда, кеше ғана жүз жылдық мерейтойы аталып өткен Рабиға апамыз жайлы кеңінен тоқталсақ. Рəбиға Есімжанқызы 1914 жылы қаңтардың 5 жұлдызында Қарағанды облысының сол

кезде Қорғалжын ауданына қара ған Талдысай кеңшарында туған. Қазақтың кəсіпқой əнші лік өнерінің өзіндік ешкімге ұқсамайтын дара мектебін қалаған, ерекше дауыс иесі кезінде еліміздің мақтанышы болған тұлға. Негізінен, Қорғалжын ауданы – ежелден тума таланттар мен өнерден кенде болмаған. Оған дəлел – Үлебай Əнетұлы, Құлтума сынды дүлдүлдер өнері. Рəбиға – осы қасиетті топырақта түлеп ұшқан өнер тарландарының бірі. Апамыз өнер жолын Семей облыстық музыка драма

театрынан бастаған. Кейін Алматы, Қарағанды қалаларындағы театр топтарында болып, Еңлік пен Жібектің рөлдерін шебер сомдаған. Рəбиға апамыздың репертуарында негізінен, «Əупілдек», «Əпитөк», «Гауһартас», «Жалғыз ар ша», «Жонып алды», «Лəйлім шырақ», «Құдаша», «Сəулем-ай», «Маңмаңгер», «Дудар-ай» сынды əндер болғаны мəлім. Əнші апамыздың орындаушылық шеберлігі жөнінде белгілі қаламгер Бексұлтан Нұржекеев: «Рəбиға Есімжанова – қазақ əншілерінің ішінде ұлттық бітімі айрықша айшықталып тұратын əнші. Оның үніндегі ұлттық əуез қайталана бермейтін сирек қасиет. Оның дауысында ақыл мен парасатты, сүйсіну мен таңдау сезімдерін түгел баурап алатын алапат құдірет бар. Оның қазақы үні сонау ерте кезден сақталып қалған, келе-келе сомдалып, бүгінгі күнмен сабақтасып жатқан тарихи əуез секілді», – деп қалам тербеген болатын. Ал 1960 жылдан өмірінің соңына дейін «Қазақконцерт» бірлестігінің əншісі ретінде елге қызмет еткен. Апамыздың артынан жоқтаушы халқы барда есімі ешқашан өшпек емес. Қорғалжын жұртшылығы, сондай-ақ, əншінің туған-туыстары көпшілік қауымға ас беріп, үлкен іс атқарды. Қорғалжын ауданының əкімі Қайыр Рыскелдінов салтанатты түрде жиыннын шымылдығын түріп, Р.Есім жанова атындағы

балалар музыка мектебіндегі мүсінінің тұсауын кесті. Аталмыш мүсінді орнатуға түрткі болған Қорғалжын жерінің тумасы, «Қорғалжын ауданының құрметті азаматы», ҚР еңбек сіңірген сəулетшісі Серік Рүстембеков. Шара барысында аудан əкімі жиналған жұртшылықты айтулы мерекемен құттықтап, Р.Есімжанованың аты берілген өнер шаңырағына табыс тіледі. Таңғы сағат 10-нан бастау алған мерекелік шара кешкі сағат 18:00ге дейін жалғасып, ел жұрт мəзмейрам болысты. Мүсіннің ашылу

салтанаты біткесін, ауыл қонақтары мен журналистер қауымы Бытығай жазығына жол тартты. Ауа райының суық тығына қарамастан тойтойлап жүрген халықтың жүзінде қуаныш, көңілінде шаттық. Ауыл ақсақалдары болса: «Рəбиғаның мінезі де дəл бүгінгі ауа райы сияқты еді. Тез ашуланып, тез сабасына түсетін», – деп қымызды ұрттап қойып, əңгімелерін жалғастырды. Бытығай жазығына əншінің өнердегі інілері, шəкірттері мен туған- туыстары келіп, естен кетпес естелік əңгімелер айтты. «Бұл кісі шашы желбіреп, ес білгенінен əнге құмар болды. Біздің Өре деген əжеміз жезтаңдай əнші болған кісі. Сол кісінің қасиеті дарып, өнерге ден бұрған болса керек», – деп еске алды сіңлісі Сəуле Досымжанова. Р.Есімжанованың шəкірті еліміздің еңбек сіңірген əртісі Бағдат Сəмединова арнайы атба сын бұрып, Бытығай жазығында ыстық лебіздерін халық пен бөлісті. Онымен қоса Ал тынбек Қоразбаев, Сембек Есенбек, Досымжан Таңатаров, Р.Есімжанова атындағы өнер мектебінің өнерлі қызметкерлері əннен шашу шашты. Əн мен биден бөлек, балуандар белдесіп, шабандоздар серке тартты. Айта кетерлік жайт, қатарынан тігілген киіз үйлер ауыл тұр ғындарына, шеттен келген қонақтарға ас беріп, қымыз ұсынды. Сонау Қарағанды жерінен келіп, киіз үй тіккен қоныс иесі арнайы келген БАҚ өкілдерін ыстық етімен, арнайы дайындап əкелген қымыздарымен қонақ етті. Рəбия КЕРІМБАЙ, ЕҰУ студенті.

Алматы мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаменті 2014 жылғы 16 қазанда сағат 10.00-ден сағат 17.00-ге дейін www.gosreestr.kz Мемлекеттік мүлік Тізілімінің веб-порталында республикалық меншіктегі нысандарды сату жөнінде аукцион өткізу туралы хабарлайды Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 9 тамыздағы №920 қаулысымен бекітілген Жекешелендіру нысандарын сату қағидасымен республикалық меншіктегі нысандарды сатудың орындалуын сəйкестеңдіреді. Аукцион сауда-саттықтың ағылшын əдісі бойынша 1-лот. Chevralet Niva-2123 автомашинасы, мем. нөмірі В 783 AC, 2007 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Жансүгіров к-сі, 113А. Бастапқы (алғашқы) баға – 312238 теңге. Кепілді жарна – 46835,70 теңге.

2-лот. Chevralet Niva-2123 автомашинасы, мем. нөмірі В 170 BV, 2007 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Жансүгіров к-сі, 113А. Бастапқы (алғашқы) баға – 312238 теңге. Кепілді жарна – 46835,70 теңге.

3-лот. Chevralet Niva-2123 автомашинасы, мем. нөмірі В 828 BV, 2007 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Жансүгіров к-сі, 113А. Бастапқы (алғашқы) баға – 177132 теңге. Кепілді жарна – 26569,80 теңге.

4-лот. ВАЗ-21213 автомашинасы, мем. нөмірі В 018 BV, 2006 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Жансүгіров к-сі, 113А. Бастапқы (алғашқы) баға – 258638 теңге. Кепілді жарна – 38795,70 теңге.

5-лот. ВАЗ-21213 автомашинасы, мем. нөмірі В 030 BV, 2006 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Жансүгіров к-сі, 113А. Бастапқы (алғашқы) баға – 256031 теңге. Кепілді жарна – 38404,65 теңге.

6-лот. Chevralet Niva-2123 автомашинасы, мем. нөмірі В 996 BV, 2007 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Жансүгіров к-сі, 113А. Бастапқы (алғашқы) баға – 195387 теңге. Кепілді жарна – 29308,05 теңге.

7-лот. ВАЗ-21213 автомашинасы, мем. нөмірі В 076 BV, 2006 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Жансүгіров к-сі, 113А. Бастапқы (алғашқы) баға – 235640 теңге. Кепілді жарна – 35346,00 теңге.

8-лот. Chevralet Niva-2123 автомашинасы, мем. нөмірі В 737 BV, 2007 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Жансүгіров к-сі, 113А. Бастапқы (алғашқы) баға

11

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

– 127834 теңге. Кепілді жарна – 19175,10 теңге.

9-лот. Chevralet Niva-2123 автомашинасы, мем. нөмірі В 949 BV, 2007 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Жансүгіров к-сі, 113А. Бастапқы (алғашқы) баға – 195387 теңге. Кепілді жарна – 29308,05 теңге.

10-лот.Chevralet Niva-2123 автомашинасы, мем. нөмірі В 600 BV, 2007 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Жансүгіров к-сі, 113А. Бастапқы (алғашқы) баға – 312238 теңге. Кепілді жарна – 46835,70 теңге.

11-лот. ВАЗ-21214 автомашинасы, мем. нөмірі В 991 BZ, 2007 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Лесная поляна к-сі, 1. Бастапқы (алғашқы) баға – 210138 теңге. Кепілді жарна – 31520,70 теңге.

12-лот. ВАЗ-21214 автомашинасы, мем. нөмірі В 010 СО, 2007 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Лесная поляна к-сі, 1. Бастапқы (алғашқы) баға – 281037 теңге. Кепілді жарна – 42155,55 теңге.

13-лот. ВАЗ-21214 автомашинасы, мем. нөмірі В 070 АА, 2007 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Лесная поляна к-сі, 1. Бастапқы (алғашқы) баға – 281037 теңге. Кепілді жарна – 42155,55 теңге.

14-лот. УАЗ-31519 автомашинасы, мем. нөмірі В 131 СО, 2007 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Лесная поляна к-сі, 1. Бастапқы (алғашқы) баға – 278768 теңге. Кепілді жарна – 41815,20 теңге.

15-лот. УАЗ-31519 автомашинасы, мем. нөмірі В 132 СО, 2007 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Лесная поляна к-сі, 1. Бастапқы (алғашқы) баға – 174218 теңге. Кепілді жарна – 26132,70 теңге.

16-лот. УАЗ-31519 автомашинасы, мем. нөмірі В 149 СО, 2007 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Лесная поляна к-сі, 1. Бастапқы (алғашқы) баға – 174218 теңге. Кепілді жарна – 26132,70 теңге.

17-лот. УАЗ-396259 автомашинасы, мем. нөмірі 277 АА05, 2003 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Қабанбай батыр к-сі, 36/42. Бастапқы (алғашқы) баға – 100515 теңге. Кепілді жарна – 15077,25 теңге.

18-лот. УАЗ-31512 автомашинасы, мем.

нөмірі 379 АА05, 1987 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Қабанбай батыр к-сі, 36/42. Бастапқы (алғашқы) баға – 84073 теңге. Кепілді жарна – 12610,95 теңге.

19-лот. ВАЗ-21213 автомашинасы, мем. нөмірі 273 АА05, 2003 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Қабанбай батыр к-сі, 36/42. Бастапқы (алғашқы) баға – 102102 теңге. Кепілді жарна – 15315,30 теңге.

20-лот. УАЗ-396259 автомашинасы, мем. нөмірі 249 АА05, 2003 жылы шығарылған, Талдықорған қаласы, Қабанбай батыр к-сі, 36/42. Бастапқы (алғашқы) баға – 25129 теңге. Кепілді жарна – 3769,35 теңге. Аукционға қатысушыларды тіркеу хабарлама жарияланған күннен бастап жүргізіледі жəне аукцион басталуға дейін жиырма төрт сағат бұрын аяқталады. Сауда-саттыққа қатысу үшін кепілді жарна Алматы мемлекеттік мүлік жəне жекешелендіру департаментінің мына депозиттік есеп-шотына төленеді: KZ790705012170167006, Астана қаласындағы ҚР Қаржы министрлігінің Қазынашылық комитетіне, БИН 120340000064, БИК KKMFKZ2A, бенефициар коды – 11, мекеме коды – 2170167 (кепілді жарна мөлшеріне банктік қызмет төлемі кірмейді). Назар аударыңыз! Қатысушының талаптарды сақтамауы, сондай-ақ сатушының шотына сауда-саттық өткізу туралы хабарламада көрсетілген кепілді жарнаның аукцион басталуға дейін жетпіс екі сағат бұрын түспеуі Тізілім вебпорталында өтінімді қабылдаудан бас тарту үшін негіз болып табылады. Аукционға қатысу үшін мыналарды көрсете отырып, Тізілім веб-порталында алдын ала тіркелу қажет: 1) жеке тұлғалар үшін: жеке сəйкестендіру нөмірін (бұдан əрі – ЖСН), тегін, атын, əкесінің атын (бар болған жағдайда); 2) заңды тұлғалар үшін: бизнес сəйкестендіру нөмірін (бұдан əрі – БСН), толық атауын, бірінші басшының тегін, атын, əкесінің атын (бар болған жағдайда); 3) кепілді жарнаны қайтару үшін екінші деңгейдегі банктегі есеп-айырысу шотының деректемелерін;

4) байланыс деректерін ( пошталық мекенжайы, телефоны, факс, е-mail); 5) ұлттық куəландырушы орталық берген ЭЦҚ-ның жарамдылығы мерзімін көрсете отырып, Тізілімнің вебпорталында алдын ала тіркеу қажет. Жоғарыда көрсетілген деректер өзгерген кезде қатысушы бір жұмыс күні ішінде Тізілімнің веб-порталына енгізілген деректерді өзгертеді. Аукционға қатысушы ретінде тіркеу үшін қатысушының ЭЦҚ қойылған аукционға қатысуға өтінімді нысан бойынша Тізілімнің веб-порталында тіркеу қажет. Аукционның жеңімпазы сатып алу-сату шартына қол қойған кезде сатушыға салыстыру үшін мынадай құжаттардың: 1) жеке тұлғалар үшін: паспорттың немесе жеке тұлғаның жеке басын куəландыратын құжаттың; заңды тұлғалар үшін: заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куəліктің не анықтаманың; 2) заңды тұлға өкілінің өкілеттіктерін куəландыратын құжаттың, сондай-ақ заңды тұлғаның өкілі паспортының немесе оның жеке басын куəландыратын құжаттың түпнұсқаларын міндетті түрде көрсете отырып, олардың көшірмелерін не нотариат куəландырған көшірмелерін ұсынады. Аукционға қатысушылар аукционға бір сағат қалғанда аукцион залына ЭЦҚ мен аукциондық нөмірін пайдаланып кіреді. Аукцион хабарламада көрсетілген уақытта басталады. Сауда-саттықтың ағылшын əдісі бойынша аукцион: 1) егер аукцион залында аукцион басталған сəттен бастап жиырма минут ішінде қатысушылардың бірде-біреуі белгіленген қадамға жекешелендіру нысанының бастапқы бағасын арттыру жолымен жекешелендіру нысанын сатып алу ниетін растамайтын болса, онда осы жекешелендіру нысаны бойынша аукцион өткізілмеген болып танылады; 2) егер аукцион залында аукцион басталған сəттен бастап жиырма

минут ішінде қатысушылардың біреуі белгіленген қадамға жекешелендіру нысанының бастапқы бағасын арттыру жолымен жекешелендіру нысанын сатып алу ниетін растайтын болса, онда бастапқы баға белгіленген қадамға артады.

3) егер ағымдағы баға артқаннан кейін жиырма минут ішінде қатысушылардың бірде-біреу жекешелендіру нысанының ағымдағы құнын арттыру жолымен жекешелендіру нысанын сатып алу ниетін растамайтын болса, онда жекешелендіру нысанын сатып алу ниетін соңғы растаған қатысушы жеңімпаз болып танылады, ал осы жекешелендіру нысаны бойынша аукцион өткізілген болып танылады. Жекешелендіру нысаны бойынша сауда-саттықтың ағылшын əдісімен аукцион қатысушылардың біреуі ұсынған ең жоғары бағаға дейін жүргізіледі. Жекешелендіру нысанының бастапқы бағасы бағаны арттырудың кемінде екі қадамына өскен жағдайда ғана жекешелендіру нысаны бойынша саудасаттықтың ағылшын əдісімен аукцион өткізілген болып танылады, бұл ретте бастапқы бағаның екі қадамға өсуін кемінде екі қатысушы жүзеге асырады. Əрбір сатылған жекешелендіру нысаны бойынша аукцион нəтижелері аукцион нəтижелері туралы электрондық хаттамамен ресімделеді, оған сатушы жəне жеңімпаз ЭЦҚ-ны пайдалана отырып, сауда-саттық өткізілген күні Тізілімнің веб-порталында қол қояды. Аукцион нəтижелері туралы хаттама аукцион нəтижелерін жəне жеңімпаз бен сатушының жекешелендіру нысанын сату бағасы бойынша сатып алу-сату шартына қол қою міндеттерін белгілейтін құжат болып табылады. Жеңімпазбен сатып алусату шартына аукцион өткізілген күннен бастап күнтізбелік он күннен аспайтын мерзімде қол қойылады. Аукцион өткізетін жер: Алматы облысы, Талдықорған қаласы, Тəуелсіздік көшесі, 75, 211-бөлме. Аукцион өткізу туралы қосымша ақпаратты 8(7282) 27-07-12, 24-24-91 телефондары жəне www. gosreestr. kz сайты арқылы білуге болады.

Н.Погодин атындағы орыс драма театрында облыстық филармонияның 50-ші мерейтойлық концерттік маусымы өз шымылдығын ашты. Концерт басталар алдында облыс əкімінің орынбасары Анархан Дүйсенова дəстүрлі əн өнерінің насихаттаушысы Жанат Айтбаев пен эстрадалықсимфониялық оркестрдің дирижері Сергей Имашбаевты аймақ басшысының Құрмет грамотасымен, камералық хор, «Қызылжар» халық музыка ансамблі, Сегіз сері атындағы қазақ ұлттық халық аспаптар жəне эстрадалық-симфониялық оркестрлерін алғыс хатпен марапаттады. Осы өнер ордасында 2011 жылдан еңбек етіп келе жатқан

Айдос Ақылбеков пен Жəмилə Мұстафинаға пəтер сертификаты тарту етілді. Екеуі де Астанадағы Ұлттық өнер университетінің дəстүрлі музыка өнері факультетін тəмамдаған. Бірі сазсырнай, шаңқобыз, жетіген аспаптарын жетік меңгерсе, екіншісі қылқобызда шебер ойнайды. Сол сияқты Асхат пен Виктория Галеевтерге де осындай құрмет көрсетілді. Бұл отбасылық жұп Астана қаласындағы өнер ордасын бітіргеннен соң жолдамамен келген. Қобызшы Əсем Бəйтенова, əнші Біржан Есжанов секілді жоғары білімді жас мамандар да алғашқы еңбек жолын бастап кетті. Осылайша 200-ге жуық адам еңбек ететін облыстық филармонияның қатары өнерпаз мамандармен толыға түсті. Солтүстік Қазақстан облысы.

«Атырау МӨЗ» ЖШС Атырау қаласының жұртшылығын «Зауыт тың 2015-2017 жылдарға арналған қор шаған ортаны қорғау жөніндегі ісшаралар жоспары» қоғамдық тыңдалуы Атырау облысы табиғи ресурстар жəне табиғатты пай далануды реттеу басқармасымен келісімі бойынша басқа мерзімге ауысқаны туралы хабардар етеді. Қоғамдық тыңдалу өткізу мерзімі қосымша жарияланатын болады. «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-тың сенім білдірілген тұлғасы мына мүлікке сауда-саттық жариялайды: Лот №1 – Жер телімі, жалпы алаңы 8,0 га кадастрлық нөмірі 03-047-062-207, орналасқан мекенжайы: Алматы облысы, Қарасай ауданы, Елтай ауылдық округі. Жер телімінің мақсатты тағайындалуы – тауарлы ауыл шаруашылығын жүргізу. Бастапқы баға – 73 728 000 (жетпіс үш миллион жеті жүз жиырма сегіз мың) теңге. Сауда-саттық əдісі – ағылшын. Кепілді жарна бастапқы бағаның 10%-ын құрайды. Бастапқы бағаның 10% мөлшеріндегі кепілді жарна «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-тың сенім білдірілген тұлғасының шотына енгізілуі тиіс, төменде көрсетілген деректемелер бойынша. Сауда-саттыққа қатысуға өтінімдер үшін қажетті құжаттардың тізімін алуға сенім білдірілген тұлғаға хабарласу керек. Сауда-саттыққа қатысуға өтінімдер Алматы қ., Абай д-лы, 109 «В», 1004-бөлмеде 2014 жылғы 6 қазанда сағат 18.00-ге дейін қабылданады. Сауда-саттық лот бойынша ағылшын əдісімен 2014 жылғы 7 қазанда сағат 12.00-де мына мекенжайда болады: Алматы облысы, Қарасай ауданы, Қаскелең қ., Абылай хан к-сі, 48А. Сауда-саттық аяқталғаннан кейін түпкілікті баға ұсынған сауда-саттық қатысушысы банктің чек түріндегі немесе Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген басқа қолма-қол ақшаның толық көлемінде сатып алу сомасын бес жұмыс күні ішінде есеп айырысу тəсілімен енгізуі қажет. Сенім білдірілген тұлғаның деректемелері: «Қазақстан Халық Банкі» АҚ-тың сенім білдірілген тұлғасы Төремұратов Азат Болатұлы, Алматы қ., Абай д-лы, 109В, шот KZ246010011286000043, БИН 940140000385, Кбе 14. Сауда-саттық өткізу мəселесі бойынша анықтама алу телефондары: 8 (727) 330 16 80, 330 17 57.

Ақтөбе қ., 312-атқышқар дивизиясы даңғылы, 42«ж» мекенжайында орналасқан «Ақтөбе мұнай жабдықтары зауыты» АҚ акционерлердің кезектен тыс жалпы жиналысына шақырады, күн тəртібі: 1. Директорлар кеңесі жөніндегі ережені жаңа редакцияда бекіту. Жиналыс 2014 жылғы 27 қазанда жергілікті уақыт бойынша сағат 10.00де мына мекенжайда өтеді: Ақтөбе қ., 312-атқыштар дивизиясы даң ғылы, 42 «ж». Кворум болмаған жағдайда жиналыс 2014 жылғы 28 қазанда сол уақытқа көшіріледі. АО «Актюбинский завод нефтяного оборудования», расположенное по адресу: г. Актобе, проспект 312-стрелковой дивизии, 42 «ж», объявляет о созыве внеочередного общего собрания акционеров с повесткой дня: 1. Об утверждении положения о Совете директоров общества в новой редакции. Собрание состоится 27 октября 2014 г. в 10 часов 00 минут местного времени по адресу: г. Актобе, проспект 312-стрелковой дивизии, 42 «ж». При отсутствии кворума собрание переносится на тоже время 28 октября 2014 г.

Егер сіз «Егемен Қазақстан» газетіне жарнама бергіңіз келсе, мына телефондарға хабарласыңыз: Астана тел/факс 37-64-48, 37-60-49. Электронды пошта: egemen_adv@mail.ru. Алматы 273-74-39, ф. 341-08-11. Электронды пошта: gulnurekkz@mail.ru.

Əл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің ұжымы Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры, география ғылымдарының докторы, профессор Қуат Маратұлы Баймырзаевқа əкесі Марат БАЙДЕШҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты орны толмас ауыр қайғысына ортақтасып көңіл айтады. Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының ұжымы институт ректоры, география ғылымдарының докторы, профессор Қуат Маратұлы Баймырзаевқа əкесі Марат БАЙДЕШҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. А.Байтұрсынов атындағы Қостанай мемлекеттік университетінің ұжымы Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры, география ғылымдарының докторы, профессор Қуат Маратұлы Баймырзаевқа əкесі Марат БАЙДЕШҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. С.Торайғыров атындағы Павлодар мемлекеттік университетінің əкімшілігі мен профессор-оқытушылар ұжымы Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры, география ғылымдарының докторы, профессор Қуат Маратұлы Баймырзаевқа əкесі Марат Байдешұлы БАЙМЫРЗАЕВТЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады. І.Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университетінің ұжымы Қостанай мемлекеттік педагогикалық институтының ректоры Қуат Маратұлы Баймырзаевқа əкесі Марат БАЙДЕШҰЛЫНЫҢ қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

12

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

ОТБАСЫ БІРЛІГІ – ОТАН БІРЛІГІ

Ауылдастары ардаќтап ќарсы алды Нəзира ЖƏРІМБЕТОВА, «Егемен Қазақстан».

«Мерейлі отбасы» ұлттық байқауына қатысқан Жаңбыр шиновтар отбасын аудан, ауыл жұртшылығы қуанышпен күтіп алды. Олар сыйға алған «Нива» жеңіл машинасын қызықтап көрушілер көп болды. Ауыл адамдарына машинаның маркасы таңсық емес, əрине. Əңгіме оның жақсылықтың куəсі, сүйіншісі екенінде болса керек. Машинаның маңдай терезесіне «Жаңбыршиновтар отбасына, Қостанай облысы» деп жазылған. Алғашқы ұлттық байқаудан мерейі тасып оралған Зейнолла ағаны өзі басқаратын «Москалев» шаруашылығы ұжымы, ауылдастары, аудан басшылары ауыл клубында құттықтады. Олар бір əулеттің жеңісі бүкіл ауылға абырой болғанын айтты.

– Үлкен отбасымның, өзімнің елдің алдына шығып, Елбасының қолын алып, абыройға бөленгеніме толқып тұрмын. Осының барлығы

да еңбектің жəне тамырын үзбеген халқымның салт-дəстүрін сақтай білуімнің арқасы екенін ұғындым. Майданнан жаралы болып келген əкем Абай көп ұзамай,

1948 жылы көз жұмд ы . Ү ш бала жетім қалдық, бізді əжем Сүйіншіайша мен анам Нұрқия тəрбиеледі. Еңбек, оның ішінде мал шаруашылығы – біздің

Жаңбыршиновтар əулетінің ата дəстүрі. Əжем Сүйіншіайша 30 жыл мал бақты. Мен мал бағуды ғылыммен байланыстырдым. Менің балаларым да ауылда, ата

Қостанай облысы, Əулиекөл ауданы, Москалев ауылы.

Егіздер несібесі Ержан БАЙТІЛЕС,

«Егемен Қазақстан».

Əлі қырыққа толмаса да шаңы рағында жеті баласы бар Əлібековтер биыл бірінші рет өткен республикалық «Мерейлі отбасы» байқауына Қызыл орда облысының атынан қатысты. Тұңғыштары Данияр оныншы сыныпта оқиды, спортпен шұғылданады. Одан кейінгі Рамазан осы бастан ғылымға ден қойған. Өнертапқыштығы жəне бар. Мейрамбек жəне Лаура Əлібековтерді аталған байқауда өзгелерден ерекшелеген бір тұс бар. Бұл отбасында 2007 жылы егіз бала дүние есігін ашқан еді. Ал былтыр отанасы Лаура үшем босанды. Бүгінде Інжу, Маржан, Бекжан атты үш нəресте бесікте жатыр. Жаратқанның жақсылығы ғой. Бір отбасында алдымен егіз, одан соң үшем тапқан жағдай некен-саяқ. Егіздер несібесі болар Əлібековтер Астанада өткен «Мерейлі отбасы» байқауына қатысып, Елбасының

кəсіпті еншіледі, – деді Зейнолла Абайұлы. «Ұлық болсаң – кішік бол» деген. Зейнолла аға осындай құрметке бөленіп тұрып, өзі үлгі тұтқан аудандағы, ауылдағы ағаларының есімін құрметпен атады. Елбасы Нұрсұлтан Назарбаевтың осындай ізгі саясатына рахметін айтты.

– Зейнолланың отбасы аудан жұртшылығына үлгі боларлық, дəстүрге берік, тəрбиелі əулет. Ұл мен қызың еңбекқор, келінің ибалы, ұлың саналы болсын десең Жаңбыршиновтар отбасын үлгі ет. Жақсының өнегесі тұтас елге жетеді, – деп тебірене сөйледі Əулиекөл аудандық ардагерлер кеңесінің төрағасы Əкімбек қажы Əбденов. Жаңбыршиновтар отбасын қарсы алған ауылдастары машина қасында олармен суретке түсіп жатты. Қазақ ырымшыл келеді, жұғысты болсын дегені ғой. Иə, өнеге өрістесін.

қолынан темір тұлпардың кілтін алды. Президент егіздердің басынан сипап, батасын берді. Бұрнағы күні олар Қызылордаға келді. Мейрамбек Əлібековтің қуанышында шек жоқ. Елбасымен жүзбе-жүз кездесіп, қолын алып, ең бастысы аймақтың намысын республикалық деңгейде абыроймен қорғап қайтқандарына дəн риза. Ал Лаура болса «Дауыс беру қорытындысы бойынша еліміздегі ең үлгілі отбасы болып Оңтүстік Қазақстан облысынан келген Бимаханбетовтер əулеті танылды. Олар бұл мəртебеге əбден лайық. Себебі, 80-нен асқан қариялар 8 ұл-қыз тəрбиелеп, олардан 33 немере мен 10нан аса шөбере сүйіп отырған берекелі шаңырақ. Бұйыртса, болашақта біз де осындай үлкен əулетке айналамыз деп ойлаймын»,– дейді. Қазір Мейрамбек 38 жаста. Лаура 37-ге толып отыр. Алла амандығын берсе, бұл шаңырақта əлі талай шілдехана тойы болады деген сенімдеміз. ҚЫЗЫЛОРДА.

Ғасырлар бойы жалғасып келе жатқан халықтық қалып, ұлттық үлгіні заманға қарай түрлендіріп отыру мақсатында елімізде «Мерейлі отбасы» ұлттық байқауы биыл ерекше өтті. Таяуда соның қорытындысы елордада жарияланып, Елбасы тағылымды отбасыларға құрмет көрсетті. Сол алқалы бас қосуда Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев елдің алтын діңгегі саналатын отбасы туралы айта келіп: «Отбасы – өте ұлы құндылық. Мыңжылдықтар мен ғасырлардан бері отбасы əрбір қоғамның ұрпақтан-ұрпаққа жалғасқан моральдық салттардың, ұлттық дəстүрлердің сақтаушысы болып табылады» деп əлем елдеріндегі ахуалға тоқталды.

Халыќтыќ ќалыптыѕ ќадірі Сонымен қатар, еліміздегі жетім балалардың тағдырына, олардың көбінің ата-аналарының бар екенін еске салып, жетімін жылатпаған, жесірін қаңғыртпаған ұлтымыздың озық үлгісін атап-атап берді. Əсіресе, «Бұл – біздің жанымызға жат құбылыс. Халқымыз – əкені асқар тауға балаған, алдын кесіп өтпеген. «Жұмақ – ананың табанының астында» деп анасын сыйлаған. «Бала – бауыр етің» деп, ұрпағына айрықша қамқорлықпен қараған» деген Президент сөзі əр қазақтың ойын оятып, жүрегін шымырлатқаны анық. Бұл сөздер бізді де ойландырды. Шынында, халқымыздың жақсы əдет-ғұрпын жалғастырсақ, өткен бабалар салтын жандандырсақ ұтылмайтынымыз анық. Ананы құрметтеуден, əкені ардақтаудан қазақ ешқашан да кенде болып көрген жоқ. Үлкенді сыйлау, оның алдын қиып өтпеу қазір де бар. Бірақ, осы өнеге сиреп бара жатқандай. Оған кейбір азаматтар заманды кінəлайды. Менің топшылауымша заман емес, өзіміз олқы соғып жатқандаймыз. Біз қазір бақытты кезеңде тұрмыз. Ол бақыт не дейсіз ғой – бабалар аңсаған тəуелсіздігіміз. Біз соны көріп отырмыз. Ендеше, бізге жүктелер жауапкершілікте ерекше деп ойлаймын. Мемлекеттің басты тірегі – отбасы екенін Елбасы осы жолы ерекше қадап айтты. Отан – сол отбасынан басталатынын жеткізді. Менің үлкен атам Шарғыннан он екі ұл-қыз

тараған екен. Олардан өсіп-өнген немерелер – 28 болса, шөберелер – 60-тан асып кетті. Өзім – 7 ағайындымын. Бізден тараған ұрпақтар да 10-нан асып барады. Бір атап айтарым, үлкен əкемнен қалған бір үлгі – ағайын-туыстың арасындағы береке-бірлік, бірбіріне көрсетер қамқорлық, шарапат шуағы. Үлкендер жағы осы дəстүрді ұл-қызына ес білген күннен бастап айтып, санасына сіңіріп келеді. Мұндай жақсы салт Елбасы айтқан үлгілі отбасын қалыптастырары қақ. Елбасының «Мерейлі отбасы» ұлттық байқау жеңімпаздарын марапаттау кезіндегі сөйлеген сөзін естіп, кейін басылымдардан оқыған соң, əр адам өз отбасына, ұрпағына ие болса, жат қылық жақын жүрмейтінін түсінгендей болдым. Мұғалім ретінде, Мемлекет басшысының сали қалы да салмақты сөзін əріптес теріме, оқушыларыма айтып «Əрбір отбасы – шағын мемле кет» екенін түсіндіріп жүрмін. Азат елдің əр азаматы ұлттық үлгіні, халықтық қалыпты сақтаса, «Мерейлі отбасы» байқауы аясында əлі де жұмыстар жүргізіп, осы арқылы жақсылықты орнықтырсақ ұтылмасымыз анық. Сəтжан ШАРҒЫНОВ, О.Жандосов атындағы орта мектептің денешынықтыру пəнінің мұғалімі, қазақ күресінен республикалық дəрежедегі спорт шебері.

Алматы облысы, Еңбекшіқазақ ауданы.

Шаттыќќа толы шаѕыраќ

Шағын шаңырақтың да ел бірлігіне қосары зор. Микаеляндар отбасы еліміздегі көптеген қарапайым отбасылардан еш айырмашылығы жоқ. Шаңырақты шаттыққа бөлеп, өзге əулеттерден ерекшелейтін бір ғана нəрсе болса, ол – ата-ананың отбасылық тəрбиесі мен тəлімі ғана.

Қанат ЕСКЕНДІР,

«Егемен Қазақстан».

Шаңырақтың үлкені Гамлет Хачатурович зейнет жасындағы кісі. Бір кезде қаладағы алдыңғы қатарлы автомектепті басқарған отағасы əрбір таңын сергек атырып, күнделікті газет-журнал мен теледидардағы жаңалықтарды бір пысықтап шығуды əдетке айналдырған. Ниеті – елдегі, əлемдегі жаңалықтар мен оқиғаларды назарда ұстау.

Меншік иесі:

“Егемен Қазақстан” республикалық газеті” акционерлік қоғамы Президент Сауытбек АБДРАХМАНОВ Вице-президент – бас редактор Жанболат АУПБАЕВ Вице-президент Еркін ҚЫДЫР

Пайғамбар жасына аяқ басқан əке саясат, экономика жəне спорт пен мəдениет саласындағы əрбір оқиғаларды қалт жібермей бақылағанды жаны сүйеді. Қолы қалт еткенде қалалық Армян этномəдени бірлестігінің кеңсесіне бас сұғып, өзі құралпылас ақсақалдармен кеңеседі, армян жастарына білгенін үйретіп, өмірлік тəжірибесімен бөліседі. Гамлет əкенің мақтан тұтар ұлы мен қызы да өте белсенді əрі іскер. Əсіресе, жанының гүліне балайтын Наринэсі өз ортасында сыйлы. Заңгер мамандығының иегері жəне құрылыс саласының белді маманы Наринэ бүгінгі таңда Алматы қалалық Армян этномəдени бірлестігін басқарып отыр. Бұған дейін өз қатарластарының арасынан суырылып шығып 5 жылға жуық Армян этномəдени бірлестігі жанындағы жастар қанатына басшылық жасады. 2011 жылдан бері Қазақстан халқы Ассамблеясының толық мүшесі. Мəдени шаралардың басы-қасында жүретін белсенді жас. Наринэ 2011 жылы Астанада өткен Қазақстан халқы Ассамблеясының кезектен тыс сессиясында Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевтың алдында баяндама жасады. «Мен Елбасының алдында өзімнің қарапайым азаматтық көзқарасым мен туған елім туралы түсінік-пайымымды, мені қатарға қосқан Қазақстаныма болашақта қосар үлесім турасында сөз қозғадым. Мемлекет басшысы менің перзенттік пейілімді риясыз көңілмен қабыл алды», дейді. Микаеляндар əулеті шағын ғана отбасы мүшелерінен құралса да, еліміздің тұрақтылығы мен мəдени байланысының артуына зор үлес қосып келеді. АЛМАТЫ.

МЕКЕНЖАЙЫМЫЗ: 010008 АСТАНА, “Егемен Қазақстан” газеті көшесі, 5/13. 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58 А. АНЫҚТАМА ҮШІН: Астанада: АТС 37-65-27, Алматыда: 341-08-12.

БАЙЛАНЫС: Астанада: факс (7172) – 37-19-87, электронды пошта: egemenkz@maіl.onlіne.kz egemenkz@maіl.ru, egemenkz@maіl.kz Алматыда: факс (727) – 341-08-12, электронды пошта – egemalm@mail.ru

МЕНШІКТІ ТІЛШІЛЕР: Астана – 8 (717-2) 37-61-21; Ақтау – 8 (701) 593-64-78; Ақтөбе – 8 (713-2) 56-01-75; Талдықорған – 8 (728-2) 27-05-70; Атырау – 8 (712-2) 31-74-13; ЖАРНАМА-АҚПАРАТ БӨЛІМІ:

Көкшетау – 8 (716-2) 25-76-91; Қарағанды – 8 (721-2) 43-94-72; Қостанай – 8 (714-2) 39-12-15; Қызылорда – 8 (701) 772-70-74; Орал – 8 (777) 496-21-38;

Өскемен – 8 (778) 454-86-11; Павлодар – 8 (718-2) 68-59-85; Тараз – 8 (726-2) 43-37-33; Шымкент – 8 (701) 747-63-01; Петропавл – 8 (715-2) 50-72-50.

Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, факс – 37-64-48, egemen_adv@mail.ru Алматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 341-08-11, gulnurekkz@mail.ru А Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мəтініне тапсырыс беруші жауапты.

Газет мына қалалардағы: 010000, Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС, 050000, Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС, 100008, Қарағанды қ., Ермеков к-сі, 33, «Қарағанды полиграфия» ЖШС, 110007, Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС, 120014, Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС, 130000, Ақтау қ., 22-м/а, «Caspiy Print» ЖШС, 030010, Ақтөбе қ., Смағұлов к-сі, 9 К, «Хабар-Сервис» ЖШС, 060005, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС, 160000, Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС, 140000, Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС, 150000, Петропавл қ., Қазақстан Конституциясы к-сі, 11, «Полиграфия» АҚ, 080000, Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС, 090000, Орал қ., Мұхит к-сі, 57/1, «Жайық Пресс» ЖШС, 040000, Талдықорған қ., Қабанбай батыр к-сі, 32, «Офсет» баспаханасы, 070002, Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШС баспаханаларында басылып шықты.

Газетті есепке қою туралы №01-Г куəлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республикасының Мəдениет жəне ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сəйкес сертификатталған.

Таралымы 201 715 дана. Нөмірдің кезекші редакторы

Жолдыбай БАЗАРОВ.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады. «Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 11 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Тапсырыс 8921 Газет Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «ERNUR» Медиа холдингі» ЖШС-те басылды, тел. 99-77-77. Тапсырыс №403 ek

13

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

РЕСМИ БӨЛІМ Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2014 жылғы 24 қыркүйек

№1010

Қазақстан Республикасының Өңірлік даму министрі

Астана, Үкімет Үйі

_______________Б. Жəмішев 2014 жылғы 17 ақпан

«Қазақстан Республикасының ішкі нарығына сұйытылған мұнай газын берудің жоспарын жасау қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 5 шілдедегі № 912 қаулысына өзгерістер мен толықтыру енгізу туралы Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді: 1. «Қазақстан Республикасының ішкі нарығына сұйытылған мұнай газын берудің жоспарын жасау қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 5 шілдедегі № 912 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2012 ж., № 62, 854-құжат) мынадай өзгерістер мен толықтыру енгізілсін: көрсетілген қаулымен бекітілген Қазақстан Республикасының ішкі нарығына сұйытылған мұнай газын берудің жоспарын жасау қағидаларында: 3-тармақтың 1) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын: «1) өздерінің сұйытылған мұнай газының жобалық өндіру қуаты жылына бес мың тоннадан аспайтын Қазақстан Республикасының өндірушілеріне;»; 4-тармақтың 2) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын: «2) беруші – Қазақстан Республикасының газ жəне газбен жабдықтау туралы заңнамасына жəне (немесе) газ жəне газбен жабдықтау саласындағы əріптестік туралы шартқа сəйкес ішкі нарыққа сұйытылған мұнай газының ең аз көлемін беру міндеті жүктелген сұйытылған мұнай газын өндіруші немесе оған меншік құқығында немесе өзге де заңды негіздерде тиесілі көмірсутегі шикізатын қайта өңдеу процесінде өндірілген сұйытылған мұнай газының меншік иесі;»; 18 жəне 19-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «18. Беру жоспары мыналарды қамтиды: «1) өздеріне меншік құқығында немесе өзге де заңды негіздерде тиесілі көмірсутегі шикізатын өңдеу процесінде өндірілген сұйытылған мұнай газын өндірушілердің, оның меншік иелерінің тізбесі; 2) Қазақстан Республикасының ішкі нарығында өткізілуге міндетті сұйытылған мұнай газының көлемі; 3) өздеріне меншік құқығында немесе өзге де заңды негіздерде тиесілі көмірсутегі шикізатын өңдеу процесінде өндірілген сұйытылған мұнай газын өндірушілер, оның меншік иелері сұйытылған мұнай газын өткізуге міндетті газ желісі ұйымдарының тізбесі.

19. Сұйытылған мұнай газын өңірлер арасында бөлуді беруші мен газ желісі ұйымдарының географиялық орналасуына байланысты уəкілетті орган жүзеге асырады.»; мынадай мазмұндағы 19-1-тармақпен толықтырылсын: «19-1. Сұйытылған мұнай газын газ желісі ұйымдарының арасында бөлуді беру жоспарының негізінде беруші жүзеге асырады.»; 22-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «22. Пропанды бөлу уəкілетті орган айқындайтын өңірлер арасында жүзеге асырылады.»; көрсетілген Қағидаларға 2-қосымша осы қаулыға қосымшаға сəйкес жаңа редакцияда жазылсын.

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі

К.МƏСІМОВ.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 қыркүйектегі №1010 қаулысына қосымша Қазақстан Республикасының ішкі нарығына сұйытылған мұнай газын берудің жоспарын жасау қағидаларына 2-қосымша Нысан

1

2

3

Өңірге беру- Газ желісі Əрбір өңірге маркалары ге арналған ұйыммен партиялары бойынсұйытылған дарының ша бөлу мұнай атаулагазының ры, орна- техни- техни- техникөлемі, ласқан калық калық калық тонна жері бутан пропан пропан бутан 4

5

6

7

8

Əр партияның жөнелтілген күні

Р/с Берушінің Өңір № атауы, орналасқан жері

Жөнелткен орны, жеткізу тəсілі

Қазақстан Республикасының ішкі нарығына сұйытылған мұнай газын берудің _________(жылғы)_______(айы) арналған жоспары

9

10

Қазақстан Республикасының Мұнай жəне газ министрлігінің бұйрығы 2014 жылғы 21 ақпан

№43

Астана қаласы

Көмірсутек шикізаты бөлімінде жер қойнауын пайдалану саласындағы мемлекеттік қызметтердің регламенттерін бекіту туралы «Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы» Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 15 сəуірдегі Заңының 10-бабының 2) - тармақшасына сəйкес бұйырамын: 1. Қоса беріліп отырған: 1) осы бұйрықтың 1 - қосымшасына сəйкес «Көмірсутек шикізаты бөлімінде жер қойнауын пайдалану құқығының кепiл шартын тiркеу» бойынша мемлекеттік қызметтерді көрсету регламенті; 2) осы бұйрықтың 2-қосымшасына сəйкес «Көмірсутек шикізаты бөлімінде жер қойнауын пайдалануға арналған келiсiм-шарттарды тiркеу» бойынша мемлекеттік қызметтерді көрсету регламенті бекітілсін.

2. 2012 жылғы 29 желтоқсандағы №202 «Көмірсутек шикізаты бөлімінде жер қойнауын пайдалану саласындағы мемлекеттік қызметтердің регламенттерін бекіту туралы» (Нормативті құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу реестрінде №8309 тіркелген, 2013 жылғы 6 наурыздағы №83-84 (27357-27358) «Казахстанская правда», 2013 жылғы 6 наурыздағы №81 (28020) «Егеменді Қазақстан» газеттерінде жарияланған) Қазақстан Республикасы Мұнай жəне газ министрі м.а. бұйрығының күші жойылды деп танылсын.

3. Қазақстан Республикасы Мұнай жəне газ министрлігі Жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттар жəне өнімді бөлу туралы келісімдер департаменті (Р.А. Алдашев): 1) Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде осы бұйрықтың мемлекеттік тіркеуден өтуін; 2) Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде оның мемлекеттік тіркелгенінен кейін күнтізбелік он күн ішінде осы бұйрықты ресми жариялауға БАҚ-қа жіберуді; 3) «Əділет» ақпараттық құқықтық жүйеге жариялау үшін қағаз жəне электронды тасығыш арқылы бұйрықтың көшірмесін осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден кейін он күнтізбелік күннен аспайтын мерзімде жолдануын; 4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Мұнай жəне газ министрлігінің ресми интернет-ресурсында жариялауды қамтамасыз етсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Мұнай жəне газ министрлігінің жетекшілік ететін вице-министріне жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Министр

Ұ. ҚАРАБАЛИН.

«КЕЛІСІЛДІ» Қазақстан Республикасының Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрі ____________ Е. Досаев 2014 жылғы 4 наурыз Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрінің 2014 жылғы 17 ақпандағы №41-НҚ жəне Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2014 жылғы 13 ақпандағы №32-НҚ бірлескен бұйрығымен бекітілген Нысан Табиғи монополиялар салаларындағы жеке кəсіпкерлік аясындағы тексеру парағы Тексеруді тағайындаған орган_____________________________________ Тексеруді тағайындау туралы акт__________________________________ (№, күні, құқықтық статистика органында тіркелгені туралы мəлімет) Тексеруді өткізу мерзімі__________________________________________ Тексеру кезеңі__________________________________________________ Тексерілетін субъектінің атауы____________________________________ БСН (ЖСН) ____________________________________________________ Орналасқан мекен жайы__________________________________________ Тексерілетін субъект табиғи монополия субъектісі болып табылады жəне оған осы тексеру парағының 1-49 жəне ___ жолдарында көзделген талаптар қолданылады.

Қазақстан Республикасы Мұнай жəне газ министрінің 2014 жылғы 21 ақпандағы №43 бұйрығына 2-қосымша «Көмірсутек шикізаты бөлімінде жер қойнауын пайдалануға арналған келiсiмшарттарды тiркеу» бойынша мемлекеттiк қызметтің регламенті 1. Жалпы ережелер 1. Мемлекеттiк қызметті Қазақстан Республикасы Мұнай жəне газ министрлігі (бұдан əрі - көрсетілетін қызметті беруші) 2014 жылғы 4 ақпандағы №50 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен бекітілген «Көмірсутек шикізаты бөлімінде жер қойнауын пайдалануға арналған келiсiмшарттарды тiркеу» мемлекеттік қызмет стандартына (бұдан əрі – мемлекеттік қызмет стандарты) сəйкес көрсетеді.

2. Мемлекеттік қызметті көрсету нысаны: қағаз жүзінде.

3. Көрсетiлетiн мемлекеттiк қызметтi аяқтау нысаны (нəтижесi) жер қойнауын пайдалану жөнiндегi операцияларды жүргiзуге арналған келiсiм-шарттың бет жағындағы тіркеу мөрі немесе мемлекеттік қызметті көрсетпеу туралы негізделген қағаз жүзіндегі жауап болып табылады.

2. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінде құрылымдық бөлімшелер (қызметкерлер) мен көрсетілетін қызметті берушінің іс-қимыл тəртібін сипаттау 4. Мемлекеттік қызмет көрсету бойынша рəсімді (іс-қимылды) бастауға қағаз жүзіндегі қызмет көрсетушіге қызмет алушының мемлекеттік қызметті көрсетуге өтініші негіздеме болып табылады.

5. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінің құрамына кіретін əрбір рəсімнің (іс-қимылдың) мазмұны, оны орындаудың ұзақтығы: 1) мемлекеттік қызмет көрсетуге өтініш түскен күні өтініш кеңсемен Бірыңғай электронды құжат айналымы жүйесінде тіркеледі; 2) өтінішті тіркеу күні қызмет көрсетушінің басқарушысымен жауапты орындаушыны таңдау; 3) қызмет алушының құжаттарын алған уақыттан бастап бір жұмыс күні ішінде жауапты орындаушымен өтінішке қоса берілген құжаттарды мемлекеттік қызмет стандартының 9 - тармағында көрсетілген тізімге сəйкестігін қарастыру; 4) бір жұмыс күні ішінде жауапты орындаушымен жіберілген құжаттар мемлекеттік қызметтер стандартының 9 - тармағында көрсетілген тізімге сəйкес болған жағдайда жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттың бет жағына тіркеу мөрі қойылады; 5) бір жұмыс күні ішінде жауапты орындаушымен жіберілген құжаттар мемлекеттік қызметтер стандартының 9 - тармағында көрсетілген тізімге сəйкес емес болған жағдайда қызмет көрсетпеу туралы негізделген жауапты дайындайды; 6) бір жұмыс күні ішінде қызмет көрсетушінің басшысы жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттың беткі жағындағы тіркеу мөріне немесе көрсетпеу туралы негізделген жауапқа қол қояды.

6. Келесі рəсімді (іс-қимылды) орындауды бастауға негіздеме болатын мемлекеттік қызмет көрсету рəсімінің (іс-қимылдың) нəтижесі: 1) кіріс нөмірі бар мемлекеттік қызметті көрсету туралы тіркелген өтініш; 2) жіберілген құжаттардың мемлекеттік қызметтер стандартының 9-тармағында көрсетілген тізімге сəйкес болуы; 3) жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттың бет жағындағы тіркеу мөрін басу.

3. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінде құрылымдық бөлімшелер (қызметкерлер) мен көрсетілетін қызметті берушінің өзара іс-қимыл тəртібін сипаттау 7. Мемлекеттік қызмет көрсету процесіне қатысатын құрылымдық бөлімшелердің (қызметкерлердің) тізбесі: 1) Министрлік кеңсесі; 2) қарастыратын жəне шешім жобасын дайындайтын жауапты орындаушы; 3) қызмет көрсетушінің басшысы.

8. Əрбір рəсімнің (іс-қимылдың) ұзақтығын көрсете отырып, құрылымдық бөлімшелер арасындағы өзара іс-қимылдың реттілігін сипаттау: 1) Мемлекеттік қызмет көрсетуге өтініш түскен күні өтінішті Министрлік кеңсесінде тіркеу; 2) өтінішті тіркеу күні қызмет көрсетушінің басқарушысымен жауапты орындаушыны тандау; 3) қызмет алушының құжаттарын алған уақыттан бастап бір жұмыс күні ішінде жауапты орындаушымен өтінішке қоса берілген құжаттарды мемлекеттік қызмет стандартының 9 - тармағында көрсетілген тізімге сəйкестігін қарастыру; 4) бір жұмыс күні ішінде жауапты орындаушымен жіберілген құжаттары мемлекеттік қызметтер стандартының 9 - тармағында көрсетілген тізімге сəйкес болған жағдайда қызмет жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттың бет жағына тіркеу мөрін қояды; 5) бір жұмыс күні ішінде жауапты орындаушы жіберілген құжаттар мемлекеттік қызметтер стандартының 9 - тармағында көрсетілген тізімге сəйкес емес болған жағдайда көрсетпеу туралы негізделген жауапты дайындайды; 6) бір жұмыс күні ішінде қызмет көрсетушінің басшысы жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттың бет жағындағы тіркеу мөріне немесе қызмет көрсетпеу туралы негізделген жауапқа қол қояды. «Көмірсутек шикізаты бөлімінде жер қойнауын пайдалануға арналған келiсiм-шарттарды тiркеу» бойынша мемлекеттік қызметті көрсету регламентіне 1-қосымша Құрылымдық қатынастар схемасы Кеңсе

Министрліктің басшылығы, Министрліктің жетекшілік ететін вице-министрі мен ЖҚБАКӨБТКД-нің директоры

ЖҚБАКӨБТКДнің жауапты орындаушысы

Қазақстан Республикасы Мұнай жəне газ министрінің 2014 жылғы 21 ақпандағы №43 бұйрығына 1-қосымша «Көмірсутек шикізаты бөлімінде жер қойнауын пайдалану құқығының кепiл шартын тiркеу» бойынша мемлекеттiк қызметтің регламенті 1. Жалпы ережелер 1. Мемлекеттiк қызметті Қазақстан Республикасы Мұнай жəне газ министрлігі (бұдан əрі - көрсетілетін қызметті беруші) 2014 жылғы 4 ақпандағы №50 Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен бекітілген «Көмірсутек шикізаты бөлімінде жер қойнауын пайдалану құқығының кепіл шартын тіркеу» мемлекеттік қызмет стандартына (бұдан əрі – мемлекеттік қызмет стандарты) сəйкес көрсетеді.

2. Мемлекеттік қызметті көрсету нысаны: қағаз жүзінде.

3. Көрсетiлетiн мемлекеттiк қызметтi аяқтау нысаны (нəтижесi) жер қойнауын пайдалану құқығының кепiл шартын тiркеу туралы куəлiк немесе мемлекеттік қызметті көрсетпеу туралы негізделген қағаз жүзіндегі жауап болып табылады.

2. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінде құрылымдық бөлімшелер (қызметкерлер) мен көрсетілетін қызметті берушінің іс-қимыл тəртібін сипаттау 4. Мемлекеттік қызмет көрсету бойынша рəсімді (іс-қимылды) бастауға қағаз жүзіндегі қызмет көрсетушіге қызмет алушының мемлекеттік қызметті көрсетуге өтініші негіздеме болып табылады.

5. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінің құрамына кіретін əрбір рəсімнің (іс-қимылдың) мазмұны, оны орындаудың ұзақтығы: 1) мемлекеттік қызмет көрсетуге өтініш түскен күні өтініш кеңсемен Бірыңғай электронды құжат айналымы жүйесінде тіркелді; 2) өтінішті тіркеу күні қызмет көрсетушінің басқарушысымен жауапты орындаушыны таңдау; 3) қызмет алушының құжаттарын алған уақыттан бастап бір жұмыс күні ішінде жауапты орындаушымен өтінішке қоса берілген құжаттарды мемлекеттік қызмет стандартының 9-тармағында көрсетілген тізімге сəйкестігін қарастыру; 4) бір жұмыс күні ішінде жауапты орындаушымен жіберілген құжаттары мемлекеттік қызметтер стандартының 9-тармағында көрсетілген тізімге сəйкес болған жағдайда жер қойнауын пайдалану құқығының кепiл шартын тiркеу туралы куəлiк дайындалады; 5) бір жұмыс күні ішінде жауапты орындаушымен жіберілген құжаттар мемлекеттік қызметтер стандартының 9-тармағында көрсетілген тізімге сəйкес емес болған жағдайда қызмет көрсетпеу туралы негізделген жауапты дайындайды; 6) бір жұмыс күні ішінде қызмет көрсетушінің басшысы жер қойнауын пайдалану құқығының кепiл шартын тiркеу туралы куəлiкке немесе көрсетпеу туралы негізделген жауапқа қол қояды.

6. Келесі рəсімді (іс-қимылды) орындауды бастауға негіздеме болатын мемлекеттік қызмет көрсету рəсімінің (іс-қимылдың) нəтижесі: 1) кіріс нөмірі бар мемлекеттік қызметті көрсету туралы тіркелген өтініш; 2) жіберілген құжаттардың мемлекеттік қызметтер стандартының 9-тармағында көрсетілген тізімге сəйкес болуы; 3) жер қойнауын пайдалану құқығының кепiл шартын тiркеу туралы куəлiкті дайындау.

3. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінде құрылымдық бөлімшелер (қызметкерлер) мен көрсетілетін қызметті берушінің өзара іс-қимыл тəртібін сипаттау 7. Мемлекеттік қызмет көрсету процесіне қатысатын құрылымдық бөлімшелердің (қызметкерлердің) тізбесі: 1) Министрлік кеңсесі; 2) қарастыратын жəне шешім жобасын дайындайтын жауапты орындаушы; 3) қызмет көрсетушінің басшысы.

8. Əрбір рəсімнің (іс-қимылдың) ұзақтығын көрсете отырып, құрылымдық бөлімшелер арасындағы өзара іс-қимылдың реттілігін сипаттау: 1) Мемлекеттік қызмет көрсетуге өтініш түскен күні өтінішті Министрлік кеңсесінде тіркеу; 2) өтінішті тіркеу күні қызмет көрсетушінің басқарушысымен жауапты орындаушыны тандау; 3) қызмет алушының құжаттарын алған уақыттан бастап бір жұмыс күні ішінде жауапты орындаушымен өтінішке қоса берілген құжаттарды мемлекеттік қызмет стандартының 9-тармағында көрсетілген тізімге сəйкестігін қарастыру; 4) бір жұмыс күні ішінде жауапты орындаушымен жіберілген құжаттары мемлекеттік қызметтер стандартының 9-тармағында көрсетілген тізімге сəйкес болған жағдайда жер қойнауын пайдалану құқығының кепiл шартын тiркеу туралы куəлiк дайындалады; 5) бір жұмыс күні ішінде жауапты орындаушымен жіберілген құжаттар мемлекеттік қызметтер стандартының 9-тармағында көрсетілген тізімге сəйкес емес болған жағдайда қызмет көрсетпеу туралы негізделген жауапты дайындайды; 6) бір жұмыс күні ішінде қызмет көрсетушінің басшысы жер қойнауын пайдалану құқығының кепiл шартын тiркеу туралы куəлiгіне немесе қызмет көрсетпеу туралы негізделген жауапқа қол қояды. «Көмірсутек шикізаты бөлімінде жер қойнауын пайдалану құқығының кепiл шартын тiркеу» бойынша мемлекеттік қызметті көрсету регламентіне 1-қосымша Құрылымдық қатынастар схемасы Кеңсе

Министрліктің басшылығы, Министрліктің жетекшілік ететін вице-министрі мен ЖҚБАКӨБТКД-нің директоры

ЖҚБАКӨБТКДнің жауапты орындаушысы

Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің төрағасы ______________М. Оспанов 2014 жылғы13 ақпан

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2014 жылғы 15 наурыздағы Нормативтік құқықтық келісімдерді мемлекеттік тіркеудің

Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігі 2014 жылғы 17 ақпан №41/НҚ Астана қаласы

Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі 2014 жылғы 13 ақпан №32-НҚ Астана қаласы

БІРЛЕСКЕН БҰЙРЫҚ Табиғи монополиялар салаларындағы жеке кəсіпкерлік аясындағы тексеру парағының нысанын бекіту туралы «Табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы» 1998 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабы 1-тармағының 3-1) тармақшасына, «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік бақылау жəне қадағалау туралы» 2011 жылғы 6 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабының 3-тармағына жəне 15-бабының 1-тармағына сəйкес бұйырамыз: 1. Қоса беріліп отырған Табиғи монополиялар саласындағы жеке кəсіпкерлік аясындағы тексеру парағының нысаны бекітілсін.

2. «Табиғи монополиялар салаларындағы жеке кəсіпкерлік аясындағы тексеру парағының нысанын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2012 жылғы 19 маусымдағы №138-НҚ жəне Қазақстан Республикасы Экономикалық даму жəне сауда министрінің 2012 жылғы 25 маусымдағы № 205 бірлескен бұйрығының (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 7776 тіркелген, «Егемен Қазақстан» газетінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 540-545 (27618) нөмірінде) күші жойылды деп танылсын.

3. Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің Бақылау жəне талап қою жұмысы департаменті (А.Т. Жапсарбай): 1) осы бірлескен бұйрықты Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді; 2) Заңнамада белгіленген тəртіппен ресми бұқаралық ақпарат құралдарында жариялануын қамтамасыз етсін, кейін жарияланғаны туралы мəліметтерді Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің Заң департаментіне ұсынсын; 3) осы бірлескен бұйрық бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланғаннан кейін, оның Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің ресми интернет-ресурсында жариялауды қамтамасыз етсін.

4. Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің Əкімшілік жұмысы департаменті (С.П. Базарбаев) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін: 1) күнтізбелік он күннен кешіктірмей көшірмені қағаз жəне электрондық жеткізгіште «Əділет» Ақпараттық – құқықтық жүйесінде ресми жариялау үшін жіберсін; 2) бұйрықты Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің құрылымдық бөлімшелері мен аумақтық органдарының назарына жеткізсін.

5. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің жауапты хатшысы Р.Н. Ахметовке жүктелсін.

6. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

р/с № Талаптар 1 «Табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы» Қазақстан Республикасы Заңында (бұдан əрі - Заң) рұқсат етілген, уəкілетті органнан алынған келісімнің негізінде өзге қызметтен басқа қызметтерді жүзеге асыруға салынған тыйымды сақтау. Осы бапта көзделген шектеулер қуаттылығы аз табиғи монополиялар субъектiлерiне жəне əуежайлар қызметтерін көрсететін табиғи монополиялар субъектілеріне қолданылмайды 2 Табиғи монополия субъектiсiнiң өндiрiспен жəне реттелiп көрсетiлетiн қызметтердi (тауарларды, жұмыстарды) ұсынумен, сондай-ақ Заңға сəйкес табиғи монополия субъектiсi үшiн рұқсат етiлген қызметтi жүзеге асырумен байланысы жоқ меншiк жəне (немесе) шаруашылық жүргiзу құқығына ие мүліктің болмауына салынған тыйымды сақтау. Осы бапта көзделген шектеулер қуаттылығы аз табиғи монополиялар субъектiлерiне қолданылмайды.

3 ерікті жинақтаушы зейнетақы қорларынан, арнайы қаржы компанияларынан, жаңартылатын энергия көздерін қолдау жөніндегі қаржы-есеп айырысу орталығынан, сондай-ақ табиғи монополия субъектiсi үшiн Заңда рұқсат етiлген қызметтi жүзеге асыратын өзге де ұйымдардан басқа, коммерциялық ұйымдардың акцияларының (қатысу үлестерінің) болмауына немесе олардың қызметiне өзге жолмен қатысуының болмауына салынған тыйымды сақтау. Осы бапта көзделген шектеулер қуаттылығы аз табиғи монополиялар субъектiлерiне қолданылмайды.

4 реттелiп көрсетiлетiн қызметтер (тауарлар, жұмыстар) үшiн уəкiлеттi орган белгiлеген мөлшерден астам ақы алуға салынған тыйымды сақтау 5 Заңда көзделмеген қосымша ақы алуға немесе өзінің мазмұны бойынша реттеліп көрсетілетін қызметтердің мəніне қатысы жоқ (қаржы қаражаттарын жəне өзге де мүлікті, мүліктік құқықтарды жəне басқаны беру) қосымша міндеттемелерді өзге түрде күштеп таңуға жол бермеу жөніндегі талапты сақтау 6 өңірлік электр желілік компанияны, пайдаланылатын стратегиялық тауарларға арналған шығыстарды ұлғайту, сондай-ақ табиғи жəне техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды қоспағанда, уəкілетті орган бекіткен тарифтік сметаның баптарында көзделген қаражатты бес пайыздан астам көтермеуге салынған тыйымды сақтау 7 табиғи монополиялар субъектiлерiнiң реттелiп көрсетiлетiн қызметтерiне (тауарларына, жұмыстарына) қол жеткiзу шарттарын күштеп таңуға немесе тұтынушыларды кемсiтуге алып келетін өзге де iс-əрекеттер жасауға жол бермеуге салынған тыйымды сақтау 8 реттелiп көрсетiлетiн қызметтердi (тауарларды, жұмыстарды) өндiрген жəне (немесе) ұсынған кезде технологиялық циклда пайдаланылатын жеке меншiк құқығымен немесе заңды негiзде өзгеше тиесiлi мүлiктi, лизингтi қоса алғанда, сенiмгерлiк басқаруға, мүлiктiк жалдауға (жалға беруге) беруге салынған тыйымды сақтау. Осы бапта көзделген шектеулер телекоммуникациялар желiлерiн ортақ пайдаланудағы телекоммуникациялар желiлерiне қосуға технологиялық жағынан байланысты кəбiлдiк кəрiздер мен өзге де негiзгi құралдарды мүлiктiк жалдауға (жалға) немесе пайдалануға беру жөнiндегi қызметтерін көрсететін табиғи монополиялар субъектілеріне қолданылмайды 9 арнайы қаржы компаниясының жобалық қаржыландыру жəне секьюритилендіру туралы мəмілелері бойынша талап ету құқықтарын беруді қоспағанда, ұсынылатын реттеліп көрсетілетін қызметтерге (тауарларға, жұмыстарға) байланысты талап ету құқығын беруге салынған тыйымды сақтау 10 реттелiп көрсетiлетiн қызметтердi (тауарларды, жұмыстарды) пайдаланылған көлемiне жосықсыз тұтынушылардың ақы төлемеуiне байланысты адал тұтынушыларға реттелiп көрсетiлетiн қызметтерді (тауарларды, жұмыстарды) ұсынудан бас тартуға жол бермеуге салынған тыйымды сақтау 11 реттелiп көрсетiлетiн қызметтерге (тауарларға, жұмыстарға) ұсынуға байланысты емес шығындарды олардың тарифтерiне (бағаларына, алымдар мөлшерлемелеріне) немесе олардың шектi деңгейiне енгiзбеу жөнінде салынған тыйымды сақтау 12 инвестициялық бағдарламаларда (жобаларда) көзделген қаражатты мақсатты пайдалану жөніндегі талапты сақтау 13 мемлекеттiк органдар өздерiнiң құзыретi шегiнде белгiлеген реттелiп көрсетiлетiн қызметтердiң (тауарлардың, жұмыстардың) сапасына қойылатын талаптарға сəйкес келмейтiн реттелiп көрсетiлетiн қызметтерге (тауарларға, жұмыстарға) ақы талап етуге салынған тыйымды сақтау 14 тарифтiк сметада қамтылатын; реттелiп көрсетiлетiн коммуналдық қызметтердiң есептеу аспаптарын сатып алу мен орнату шығындары жəне ақы алу тетiгi, реттелiп көрсетiлетiн коммуналдық қызметтердiң есептеу аспаптарын сатып алу жəне орнату туралы; ұсынылатын реттелiп көрсетiлетiн коммуналдық қызметтер (тауарлар, жұмыстар) туралы ақпаратты коммерциялық құпия деп тануға салынған тыйымды сақтау 15 Мемлекеттік органдар өздерінің құзыреті шегінде белгілеген, ұсынылатын реттеліп көрсетілетін қызметтердің сапасына қойылатын талаптарға сəйкес реттеліп көрсетілетін қызметтерді (тауарларды жұмыстарды) тұтынушыларға жалпыға бірдей қызмет көрсетуді қамтамасыз ету 16 реттеліп көрсетілетін қызметтерді (тауарларды, жұмыстарды) уəкілетті орган бекіткен тарифтер (бағалар, алымдар мөлшерлемелері) бойынша ұсыну 17 тұтынушылардан ұсынылғаны реттелiп көрсетiлетiн коммуналдық қызметтер (тауарлар, жұмыстар) үшiн өз кассалары, сондай-ақ банктер жəне банк операцияларының жекелеген түрлерiн жүзеге асыратын ұйымдар арқылы төлемдер қабылдауды қамтамасыз ету. Осы тармақтың талаптары қуаттылығы аз табиғи монополиялар субъектiлерiне қолданылмайды.

18 Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген жеңiлдiктер мен артықшылықтар ескерiле отырып, реттелiп көрсетiлетiн қызметтерді (тауарларды, жұмыстарды) ұсыну жағдайларынан басқа, реттелiп көрсетiлетiн қызметтердi (тауарларды, жұмыстарды) тұтынушыларға тең жағдайлармен ұсыну, оның iшiнде «Табиғи монополиялар саласындағы реттелiп көрсетiлетiн қызметтерге (тауарларға, жұмыстарға) қол жеткiзудiң тең жағдайларын ұсыну қағидаларын бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2012 жылғы 19 қаңтардағы № 107 қаулысымен бекітілген тəртіппен реттелiп көрсетiлетiн қызметтерге (тауарларға, жұмыстарға) қол жеткізудiң тең жағдайларын ұсыну 19 тарифтiң (бағаның, алым мөлшерлемесінің) шектi деңгейi бекітілген жағдайда, барлық тұтынушылар үшiн реттелiп көрсетiлетiн қызметтердi (тауарларды, жұмыстарды) тарифтiң (бағаның, алым мөлшерлемесінің) шектi деңгейiнен аспайтын тарифтердің (бағалардың, алым мөлшерлемелерінің) бірыңғай деңгейлерi бойынша ұсыну 20 салыстырмалы талдау əдісі қолдана отырып тариф қолданысқа енгізілген күнінен бастап өңірлік электр желілік компанияны қоспағанда, Заңда жəне Қазақстан Республикасының өзге де заңнамалық актілерінде белгiленген тəртiппен шығындары табиғи монополия субъектiсiнiң реттелiп көрсетiлетiн қызметтерiне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтi (бағаны, алым мөлшерлемесін) немесе оның шектi деңгейiн жəне тарифтiк сметаларды бекіту кезiнде ескерiлетiн қызметтердi (тaуapлapды, жұмыстарды) сатып алуды жүзеге асыру 21 үш жылда бір рет мiндеттi аудит жүргiзетiн қуаттылығы аз табиғи монополиялар субъектiлерiн қоспағанда, аудиторлық ұйымдардың жыл сайынғы мiндеттi аудит жүргiзу жəне аудиторлық есептің жəне жылдық қаржы есептiлiгiнің мерзімді баспасөз басылымдарында жариялануы 22 реттелiп көрсетiлетiн қызметтердiң (тауарлардың, жұмыстардың) əрбір түрi бойынша жəне тұтастай алғанда өзге де қызмет бойынша кiрiстердiң, шығындар мен қолданысқа енгiзiлген активтердiң бөлек есебiн уəкiлеттi орган бекiткен тəртiппен жүргiзу 23 тарифтiк сметаны орындау, тарифтiк сметаның орындалуы туралы есепті уақтылы ұсыну 24 «Тұтынушыларға жəне өзге де мүдделі тұлғаларға реттеліп көрсетілетін қызметтерді (тауарларды, жұмыстарды) ұсыну жөніндегі табиғи монополия субъектісінің қызметі туралы жыл сайынғы есепті өткізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 31 қазандағы № 1246 қаулысымен бекітілген тəртiппен реттелiп көрсетiлетiн қызметтердi (тауарларды, жұмыстарды) ұсыну жөнiндегi табиғи монополия субъектісінің қызметі туралы тұтынушыларға жəне өзге де мүдделi тұлғаларға есеп беруді жыл сайын өткізу 25 «Табиғи монополия саласына жататын, ұсынылатын қызметтерге (тауарларға, жұмыстарға) арналған үлгi шарттарды бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003 жылғы 28 қарашадағы № 1194 қаулысымен бекiтілген үлгi шарттарға сəйкес реттелiп көрсетiлетiн коммуналдық қызметтердiң (тауарлардың, жұмыстардың) əрбiр түрiне, сондай-ақ реттелiп көрсетiлетiн өзге де қызметтердiң (тауарлардың, жұмыстардың) əрбiр түрiне жəне (немесе) жиынтығына тұтынушылармен жеке шарттар жасасу 26 «Кондоминиум объектісін басқару органы мен түпкі тұтынушыларға коммуналдық қызметтерді жеткізуші нарық субъектілері арасындағы ынтымақтастықтың үлгі шарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 11 желтоқсандағы № 2081 қаулысымен бекітілген үлгі ынтымақтастық шарттарына сəйкес кондоминиум объектісін басқару органымен оған ұсынылатын реттеліп көрсетілетін коммуналдық қызметтердің (тауарлардың, жұмыстардың) əрбір түріне арналған ынтымақтастық шарттарын жасасу 27 тұтынушылармен жасалған шарттарға сəйкес реттелiп көрсетiлетiн коммуналдық қызметтердi (тауарларды, жұмыстарды) есептеу аспаптарын сатып алу жəне оларды тұтынушыларға орнату 28 есептеу аспабы iстен шыққан жағдайда реттелiп көрсетiлетiн коммуналдық қызметтер (тауарлар, жұмыстар) үшін есептеу аспаптарының орташа айлық көрсеткiштерi бойынша ақы алу 29 негiзгi құралдарға қайта бағалау жүргiзудi уəкiлеттi органмен келiсу 30 реттелiп көрсетiлетiн қызметтер (тауарлар, жұмыстар) ұсынуға шарттар жасасу кезiнде тұтынушылар құқықтарының бұзылуына жол бермеу талабын сақтау 31 тарифтердiң (бағалардың, алымдар мөлшерлемелерінің) төмендеуі туралы оларды қолданысқа енгiзгенге дейiн уəкiлеттi орган мен тұтынушыларды он күннен кешiктiрмей хабардар ету 32 Қазақстан Республикасының салық заңнамасы тиiсiнше өзгертiлген, соның нəтижесiнде табиғи монополия субъектiсi шығындарының құны азайған жағдайда, барлық тұтынушылар үшiн реттелiп көрсетiлетiн қызметтерге (тауарларға, жұмыстарға) тарифтердi (бағаларды, алым мөлшерлемелерін) немесе олардың шектi деңгейлерiн аталған өзгерiстер қолданысқа енгiзiлген күнінен бастап уəкiлеттi орган бекiткен тəртiппен төмендету 33 мүлiктi мемлекет меншiгiне беру жағдайларын қоспағанда, өндiрiске жəне реттелiп көрсетiлетiн қызметтердi (тауарларды, жұмыстарды) ұсынуға арналған мүлiктi тендер нысанындағы сауда-саттықта иелiктен айыру 34 табиғи монополиялар субъектiлерiнiң реттеліп көрсетілетін қызмет түрлерi бойынша кiрiстердiң, шығындар мен қолданысқа енгізілген активтердiң бөлек есебін жүргізу əдiстемесiн əзiрлеу жəне келісу 35 бекітілген инвестициялық бағдарламаларды (жобаларды) орындау 36 уəкілетті орган бекіткен реттеліп көрсетілетін қызметтерді (тауарларды, жұмыстарды) көрсету үшін тікелей пайдаланылатын шикізат, материалдар, отын, энергия шығысының техникалық жəне технологиялық нормаларын бес пайыздан астам көтермеу талабын сақтау 37 нормативтен тыс ысыраптар болған жағдайда оларды жою жөнінде іс-шаралар жоспарын əзірлеу жəне іске асыру 38 нормативтік техникалық ысыраптардың деңгейін уəкілетті орган белгілеген шамаға жəне мерзімде төмендету 39 нормативтен тыс ысыраптар болған кезде оларды жою жөніндегі іс-шаралар жоспарын іске асыру туралы есепті уақтылы уəкілетті органға уақтылы ұсыну 40 өңірлік электр желілік компанияның көрсетілетін қызметтердің нақты (өткен күнтізбелік жыл үшін) жəне жоспарланып отырған (алдағы күнтізбелік үш жылға арналған) шығындары мен көлемдері туралы, сондай-ақ негіздеуші материалдарды қоса бере отырып, қызметтің техникалық-экономикалық көрсеткіштері туралы ақпаратты уақтылы ұсынуы 41 салыстырмалы талдау əдісін қолдана отырып тариф бекітілген жағдайда тоқсан (жыл) қорытындылары бойынша қызмет туралы ақпаратты есепті тоқсаннан (жылдан) кейінгі айдың соңғы күнінен кешіктірмей уəкілетті орган бекіткен нысан бойынша ұсыну 42 жаңадан құрылған табиғи монополия субъектiсiнiң реттелiп көрсетiлетiн қызметтерiне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтердi (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) жəне тарифтiк сметаларды жалпы тəртiппен қайта қарау үшiн алты айдан кешiктiрмей өтiнiмді уəкілетті органға ұсыну 43 Заңның 18-1-бабында көзделген iс-əрекеттердi жүзеге асыруға келiсiм беру туралы өтiнiшті уəкiлеттi органға уақтылы ұсыну не алдын ала хабарлама жолдау 44 табиғи монополия субъектiсiнің тұтынушының назарына тарифтердiң (бағалардың, алымдар мөлшерлемелерінің) немесе олардың шектi деңгейлерiнiң өзгергендігі туралы ақпаратты олар күшiне енгiзiлгенге дейiн кемінде отыз күн бұрын, ал қуаттылығы аз табиғи монополия субъектісінің олар қолданысқа енгізілгенге дейін кемінде үш күн бұрын жеткізу мiндетін сақтауы 45 өңірлік электр желілік компанияның тұтынушының назарына тарифтің өзгеруі туралы ақпаратты оны қолданысқа енгізгенге дейін күнтізбелік отыз күннен кешіктірмей жеткізу міндетін сақтауы 46 Уəкiлеттi органның бастамасы бойынша тарифтер (бағалар, алымдар мөлшермелері) немесе олардың шектi деңгейлерi жəне тарифтiк сметалар қайта қаралған жағдайда, табиғи монополия субъектiсi тиісті талапты алған күнінен бастап экономикалық жағынан негiзделген есептердi жəне өзге де ақпаратты бір ай мерзiмде жаңа тарифтi (бағаны, алым мөлшермелерін) бекіту үшiн өтiнiм беру кезіндегі көлемде табыс ету мiндетiн сақтау 47 инвестициялық бағдарламаны (жобаны) іске асыру кезеңінде жыл сайын, есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 мамырынан кешіктірмей, «Табиғи монополия субъектісінің инвестициялық бағдарламаның (жобаның) орындалуы туралы ақпарат нысанын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 7 желтоқсандағы №1568 қаулысымен бекітілген нысан бойынша инвестициялық бағдарламаның (жобаның) орындалуы туралы ақпарат беру жəне осы ақпаратты табиғи монополия субъектісі өз қызметін жүзеге асыратын əкімшілікаумақтық бірліктің тиісті аумағында таратылатын бұқаралық ақпарат құралдарында орналастыру мiндетiн сақтау 48 өңірлік электр желілік компанияны қоспағанда, тарифтік сметаның орындалуы туралы есепті жыл сайын есепті кезеңнен кейінгі жылдың 1 мамырынан кешіктірмей табыс ету мiндетiн сақтау 49 келесi күнтiзбелiк жылға реттелiп көрсетiлетiн қызметтерге тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшермелерін) немесе олардың шектi деңгейлерiн жəне тарифтiк сметаларды бекiту кезiнде шығындары ескерiлетiн табиғи монополия субъектiсi сатып алатын тауарлардың, жұмыстар мен қызметтердiң тiзбесін жыл сайын 31 желтоқсанға дейін уəкiлеттi органға мəлiмет үшiн жiберу мiндетiн сақтау лицензиат үшін 50 кəсіпкерлік немесе өзге қызметпен айналысу, сондай-ақ лицензиялауға жататын ісəрекеттерді тиісті лицензия негізінде жүзеге асыру 51 Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген лицензиялау нормаларын, соның iшiнде лицензияланатын қызмет түрлерiне қойылатын бiлiктiлiк талаптарына сəйкестігін сақтау 52 лицензияның қолданысын тоқтата тұру мерзімі аяқталғаннан кейін əкімшілік жауапкершілікке алып келген лицензиялау нормаларын бұзуды жою

Тексеруді жүзеге асыратын лауазымды тұлға: _______________________________________ (лауазымы) (қолы, А.Ə.Т.) Тексерілетін субъектінің өкілі: _______________________________________ (лауазымы) (қолы, А.Ə.Т. )

_______________ _______________

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2014 жылғы 7 сəуірдегі Нормативтік құқықтық келісімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №9297 болып енгізілді. Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігі 2014 жылғы 17 ақпан №42/НҚ Астана қаласы

Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі 2014 жылғы 13 ақпан №31-НҚ Астана қаласы БІРЛЕСКЕН БҰЙРЫҚ

Реттелетін нарықтар салаларындағы жеке кəсіпкерлік аясындағы тексеру парағының нысанын бекіту туралы «Табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы» 1998 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабы 1-тармағының 3-1) тармақшасына, «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік бақылау жəне қадағалау туралы» 2011 жылғы 6 қаңтардағы Қазақстан Республикасы Заңының 13-бабының 3-тармағына жəне 15-бабының 1-тармағына сəйкес бұйырамыз: 1. Қоса беріліп отырған реттелетін нарық саласындағы жеке кəсіпкерлік аясындағы тексеру парағының нысаны бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің Бақылау жəне талап қою жұмысы департаменті (А.Т. Жапсарбай): 1) осы бірлескен бұйрықты Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді; 2) Заңнамада белгіленген тəртіппен ресми бұқаралық ақпарат құралдарында жариялануын қамтамасыз етсін, кейін жарияланғаны туралы мəліметтерді Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің Заң департаментіне ұсынсын; 3) осы бірлескен бұйрық бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланғаннан кейін, оның Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің ресми интернет-ресурсында жариялауды қамтамасыз етсін.

3. Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің Əкімшілік жұмысы департаменті (С.П. Базарбаев) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін: 1) күнтізбелік он күннен кешіктірмей көшірмені қағаз жəне электрондық жеткізгіште «Əділет» Ақпараттық – құқықтық жүйесінде ресми жариялау үшін жіберсін; 2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің құрылымдық бөлімшелері мен аумақтық органдарының назарына жеткізсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің жауапты хатшысы Р.Н. Ахметовке жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Қазақстан Республикасының Өңірлік даму министрі _______________ Б. Жəмішев 2014 жылғы 17 ақпан

Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің төрағасы ______________М. Оспанов 2014 жылғы 13 ақпан

«КЕЛІСІЛДІ» Қазақстан Республикасының Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрі ____________ Е. Досаев 2014 жылғы 4 наурыз Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрінің 2014 жылғы 17 ақпандағы №42-НҚ жəне Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2014 жылғы 13 ақпандағы №31-НҚ бірлескен бұйрығымен бекітілген Нысан Реттелетін нарықтар салаларындағы жеке кəсіпкерлік аясындағы тексеру парағы Тексеруді тағайындаған орган____________________________________ Тексеруді тағайындау туралы акт__________________________________ (№, күні, құқықтық статистика органында тіркелгені туралы мəлімет) Тексеруді өткізу мерзімі_________________________________________ Тексерілу кезеңі______________________________________________ Тексерілетін субъектінің атауы____________________________________ Орналасқан мекен жайы____________________________________ Тексерілетін субъект нарық субъектісі болып табылады жəне оған осы тексеру парағының 1-10 жəне ___ жолдарында көзделген талаптар қолданылады. р/с № 1 2

3

4

5

6

7

8 9

10 11 12 13

талаптар алдағы уақытта тауарлардың (жұмыстардың, көрсетілетін қызметтердің) бағалары шекті бағадан жоғары өсетіні жəне олардың өсу себебін растайтын негіздемелік материалдарды табыс ете отырып, өсу себептері туралы жазбаша түрде уəкілетті органға кемінде күнтізбелік отыз күн бұрын хабарлау талабын сақтау реттелетін нарықтарда баға белгілеу тəртібіне сəйкес шекті бағаларда ескерілген инвестициялық бағдарламаларды (жобаларды) орындау талабын сақтау шекті бағаларда ескерілген инвестициялық бағдарламаларды (жобаларды) іске асыруға алынған жəне пайдаланылмаған табысты тікелей тұтынушыларға не тұтынушылардың толық тізбесін белгілеу мүмкін болмаған жағдайда, реттелетін нарықтарда баға белгілеу тəртібіне сəйкес алдағы кезеңге шекті бағаның деңгейін төмендету арқылы қайтару талабын сақтау шекті бағаны негізсіз көтеру нəтижесінде алынған табысты тікелей тұтынушыларға не тұтынушылардың толық тізбесін белгілеу мүмкін болмаған жағдайда реттелетін нарықтарда баға белгілеу тəртібіне сəйкес алдағы кезеңге шекті бағаның деңгейін төмендету жолымен қайтару талабын сақтау уəкілетті органға бағаларға мемлекеттік реттеу енгізілген немесе өнімдердің, тауарлардың жəне көрсетілетін қызметтердің номенклатурасына енгізілген күнінен бастап баға деңгейін растайтын негіздемелік материалдарды қоса бере отырып, босату бағалары туралы ақпаратты күнтізбелік отыз күннен кешіктірмей ұсыну уəкілетті органға Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп пен қаржылық есептілік туралы заңнамасына сəйкес есепті тоқсаннан кейінгі айдың соңғы күнінен кешіктірмей тоқсан сайынғы қаржылық есептілікті ұсыну уəкілетті орган бекіткен нысан бойынша есепті айдан кейінгі айдың соңғы күнінен кешіктірмей өндіру (өткізу) көлемдері, табыстылық деңгейі жəне өндірілетін (өткізілетін) тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) босату бағалары туралы ай сайынғы ақпаратты уəкілетті органға ұсыну уəкілетті органға оның талап етуімен бағаға сараптама жүргізу үшін қажетті ақпаратты уəкілетті орган белгілеген мерзімде қағаз жəне (немесе) электрондық жеткізгіштерде ұсыну уəкілетті органға шекті бағада ескерілген, кейіннен бұқаралық ақпарат құралдарында орналастырылатын инвестициялық бағдарламаның (жобаның) орындалуы не орындалмауы туралы тоқсан сайынғы ақпаратты уəкілетті орган бекіткен нысан бойынша есепті тоқсаннан кейінгі айдың жиырма бесінші күнінен кешіктірмей ұсыну бағаның негізді болуына əсер ететін қажетті ақпаратты уəкілетті органға беру лицензиат үшін кəсіпкерлік немесе өзге қызметпен айналысу, сондай-ақ лицензиялауға жататын іс-əрекеттерді тиісті лицензия негізінде жүзеге асыру Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген лицензиялау нормаларын, соның iшiнде лицензияланатын қызмет түрлерiне қойылатын бiлiктiлiк талаптарына сəйкестігін сақтау лицензияның қолданысын тоқтата тұру мерзімі аяқталғаннан кейін əкімшілік жауапкершілікке əкеп соққан лицензиялау нормаларын бұзуды жою Тексеруді жүзеге асыратын лауазымды тұлға: ______________________________________ (лауазымы) (қолы, А.Ə.Т.) Тексерілетін субъектінің өкілі: ______________________________________ (лауазымы) (қолы, А.Ə.Т.)

________________ ________________

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2014 жылғы 7 сəуірдегі Нормативтік құқықтық келісімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №9300 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің бұйрығы 2014 жылғы 20 қаңтар

№13-НҚ

Астана қаласы

«Табиғи монополиялар салаларындағы жəне реттелетін нарықтардағы басшылықты жүзеге асыратын мемлекеттік органның бір қатар əдістемелерін бекіту туралы» «Табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы» 1998 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 12-1 бабы 2) тармақшасына жəне 13-бабы 1-тармағының 4) тармақшасына сəйкес бұйырамын: 1. Мыналар: 1) осы бұйрықтың 1-қосымшасына сəйкес Табиғи монополия субъектілерінің мұнайды магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi; 2) осы бұйрықтың 2-қосымшасына сəйкес Табиғи монополия субъектілерінің тауарлық газды Қазақстан Республикасының аумағы арқылы магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi; 3) осы бұйрықтың 3-қосымшасына сəйкес Табиғи монополиялар субъектілерінің мұнайды Қазақстан Республикасының аумағы арқылы магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi; 4) осы бұйрықтың 4-қосымшасына сəйкес Табиғи монополиялар субъектілерінің газды сақтау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi; 5) осы бұйрықтың 5-қосымшасына сəйкес Табиғи монополия субъектілерінің тауарлық газды магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi; 6) осы бұйрықтың 6-қосымшасына сəйкес Табиғи монополиялар субъектілерінің суды магистральдық құбыржолдары жəне (немесе) арналар арқылы беру жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi; 7) осы бұйрықтың 7-қосымшасына сəйкес Табиғи монополиялар субъектілерінің ауыл шаруашылығын суландыру үшін сумен жабдықтау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттiгiнiң Құбыржолдары жəне су кəрiзi жүйелерi саласындағы реттеу департаментi: осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Əдiлет министрлiгiнде заңнамада белгiленген тəртiппен мемлекеттiк тiркеудi; бұқаралық ақпарат кұралдарында ресми жарияланғаннан кейін осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің интернетресурсында жариялауды қамтамасыз етсін.

3. Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің Əкімшілік жұмысы департаменті осы бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін: 1) оны ресми бұқаралық ақпарат құралдарында заңнамада белгіленген тəртіппен жариялауды қамтамасыз етсін, кейін жарияланғаны туралы мəліметтерді Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің Заң департаментіне ұсынсын; 2) оны Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің құрылымдық бөлімшелері мен аумақтық органдарының сондай-ақ тауарлық газды сақтау, жалғастырушы магистральдық газ құбыржолдары жəне (немесе) газ тарату жүйелері арқылы тасымалдау қызметтерін көрсететін табиғи монополия субъектілерінің жəне мұнайды жəне (немесе) мұнай өнімдерін магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау қызметтерін көрсететін табиғи монополиялар субъектілерінің назарына жеткізсін.

3) бұйрықтың көшірмесін күнтізбелік он күннен аспайтын мерзімде «Əділет»

ақпараттық құқықтық жүйеде жариялау үшін қағаз жəне электронды тасығышта жолдасын.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының орынбасары А.Ə. Алпысбаевқа жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Төраға М.ОСПАНОВ. «КЕЛІСІЛГЕН» Қазақстан Республикасының Қоршаған орта жəне су ресурстары министрі ________________Н. Қаппаров 2014 жылғы 5 наурыз «КЕЛІСІЛГЕН» Қазақстан Республикасының Мұнай жəне газ министрі ________________Ұ. Қарабалин 2014 жылғы 22 қаңтар «КЕЛІСІЛГЕН» Қазақстан Республикасының Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрі ________________Е. Досаев 2014 жылғы 12 ақпан Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2014 жылғы 20 қаңтардағы №13-НҚ бұйрығына 1-қосымша Табиғи монополия субъектілерінің мұнайды магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларда, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi 1. Жалпы ережелер 1.Табиғи монополия субъектілерінің мұнайды магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларда, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi (бұдан əрі - Əдістеме) «Табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы» 1998 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңына (бұдан əрі - Заң), Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2013 жылғы 25 сəуірдегі № 130-НҚ бұйрығымен бекітілген Табиғи монополиялар субъектілерінің реттеліп көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтер (бағалар, алымдар мөлшерлемелерін) бекіту кезінде қолданылатын шығындарды қалыптастырудың ерекше тəртібіне (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8480 тiркелген) (бұдан əрі – Ерекше тəртіп) сəйкес əзірленген.

2.Осы Əдістеме мұнай өткізу ұйымының мұнайды магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтер (бағалар, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу тетігінің айқындау мақсатында əзірленген.

3. Осы Əдістеменің мақсаттары үшін мынадай ұғымдар қолданылады: есепті кезең – мұнай өткізу ұйымының реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді бекітуге арналған өтінімді беру күнінің алдындағы қаржылық жыл; магистральдық құбыржолының учаскесі – тармақтары жоқ жəне қосылмаған, қайта айдау станцияларымен шектелген жəне (немесе) мұнай өткізу бөлімшелерінің шекараларымен бар магистральдық құбыржолының учаскесі; мұнайды магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау жөніндегі қызметтер (бұдан əрі – Қызметтер) – магистральдық құбыржолдары арқылы мұнайды қайта айдау, темір жол цистерналарынан мұнайды құйып алу, темір жол цистерналарына мұнайды құю, танкерге мұнайды құю, автоцистерналардан мұнайды құйып алу, мұнайды автоцистерналарға құю, мұнайды сақтау, мұнайды ауыстырып тиеу, мұнайды араластыру, бірыңғай бағыттау бойынша операторлық қызмет жөніндегі қызметтер; мұнайды өткізу ұйымы – мұнайды магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау қызметтерін көрсететін табиғи монополия субъектісі. Осы Əдістемеде пайдаланылатын өзге де ұғымдар мен терминдер Қазақстан Республикасының Табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы заңнамаға жəне «Магистральдық құбыр туралы» 2012 жылғы 22 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес қолданылады.

2. Мұнайды магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау қызметтерін өткізуден алынған кірісті айқындау 4. Қызметтерге арналған тарифтерді қалыптастыру кезінде Ерекше тəртіпке сəйкес шығындар ескереледі.

5. Тарифтің құрамына кіретін пайда мұнай өткізу ұйымының қалыпты жұмыс істеуін, оның ішінде өндірістік активтерді қалпына келтіру, техникалық жағынан қайта жарақтандыру жəне жаңарту жұмыстарын орындауды қамтамасыз етуге тиіс.

6. Қызметтерді өткізуден алынған кіріс мынадай формула бойынша есептеледі: Д = 3 + ДУП + КПН, мұндағы: Д - кіріс; 3 – мəлімделген қызмет көлемі кезінде тариф есептеу кезінде ескерілетін шығындар жиынтығы; ДУП – пайданың ұйғарымды деңгейі; КПН – пайданың ұйғарынды деңігейіне жəне қолданыстағы Қазақстан Республикасының салық заңнамасына сəйкес корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесіне сүйене отырып, айқындалған корпоративтік табыс салығының шамасы.

7. Пайданың ұйғарынды деңігейі қолданысқа енгізілетін активтердің реттелетін базасының пайда мөлшерлемесіне реттеліп отырған қолданысқа енгізілетін актвитердің базасы құнының туындысы ретінде, мынадай формула бойынша есептеледі: ДУП = Б * СПЗА, мұндағы: ДУП – пайданың қол жетімді деңгейі; Б – реттеліп отырған қолданысқа енгізілетін активтер базасының мөлшерлемесі; СПЗА – реттеліп отырған қолданысқа енгізілетін активтер базасының пайда мөлшерлемесі.

8. Реттеліп отырған қолданысқа енгізілетін активтер базасының пайда мөлшерлемесі Қазақстан Республикасының Табиғи монополияларды реттеу жəне бəсекелестікті қорғау жөніндегі агенттігі төрағасының міндетін атқарушы 2004 жылғы 5 шілдедегі № 304-НҚ бұйрығымен бекітілген Магистральдық құбыржолдары арқылы мұнай тасымалдау жөнінде қызметтер көрсететін табиғи монополия субъектілерінің реттеліп отырған қолданысқа енгізілетін активтер базасына пайда мөлшерлемесін есептеу жөніндегі нұсқаулыққа (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 2997 тiркелген) сəйкес есептеледі.

9. Мұнай өткізу ұйымының қолданысқа енгізілген активтердің реттелетін базасын ұзақ мерзімді активтер (негізгі құралдар мен материалдық емес активтердің қалдық құны, ықтимал өнім берушілерге ұзақ мерзімді активтер үшін аванстар жəне басқа) жəне мұнай тасымалдау жөніндегі қызметтер көрсетуді қамтамасыз етуге қажетті жəне есепті кезеңнің соңында айқындалған таза айнылым капиталы құрайды. Таза айнылым капиталының мəні мынадай формула бойынша есептеледі: ЧОК = ТА - ТО, мұндағы: ЧОК – таза айнылым капиталы; ТА – ағымдағы активтер; ТО – ағымдағы міндеттемелер.

10. Қызметтердің жекелеген түрлеріне пайда есептеу үшін қолданысқа енгізілген активтердің реттелетін базасына осы қызметтерді ұсынуға қолданысқа енгізілген сол активтер ғана енгізіледі.

3. Мұнайды магистральдық құбыржолдары арқылы қайта айдауға тариф есептеу 11..Мұнайды магистральдық құбыржолдары арқылы қайта айдау жөніндегі қызметтерге үлестік тариф, яғни 1000 шақырымға 1 тонна мұнайды қайта айдау тарифі мынадай формула бойынша есептеледі: Д УТ = -------, Г мұндағы: УТ – үлестік тариф, теңге/мың тонна шақырым; Д - кіріс, теңге; Г – мұнайды тасымалдау кезіндегі жүк айналымы (тасымалдау бағытының қашықтығы, осы бағыт бойынша тасымалдау көлеміне көбейтілген), мың тн шақырым.

12. Бір тонна мұнайды жекелеген учаске арқылы қайта айдау тарифін есептеу мынадай формула бойынша жүргізіледі: Туч = ҮТ * L, мұндағы: Туч – бір тонна мұнайды белгілі бір учаске арқылы қайта айдау тарифі, теңге/тн; L – учаскенің қашықтығы, мың шақырым.

13. Тарифтің деңгейін есептеу кезінде ішкі нарықтарды бағыттарды экспорт бағыттары мен транзиттік мұнай тасымадау есебінен субсидиялауға жол беріледі.

4. Мұнайды құйып алуға, құюға, сақтауға, ауыстырып тиеуге, араластыруға тарифтер есептеу жəне бірыңғай бағыттау жөніндегі операторлық қызмет 14. Темір жол цистерналарынан мұнайды құйып алу, темір жол цистерналарына мұнайды құю, танкерге мұнайды құю, автоцистерналардан мұнайды құйып алу, автоцистерналарға мұнайды құю, мұнайды сақтау, мұнайды ауыстырып тиеу, мұнайды араластыру, бірынғай бағыттау бойынша операторлық қызмет жөніндегі мұнай өткізу ұйымы көрсететін қызметтерге тарифтер есептеу əрбір қызметке жеке жүргізіледі.

15. Осы қызметтерге арналған тариф мынадай формула бойынша есептеледі: ДДҚi t ДҚi = ----------, ОДҚi

мұндағы: t ДҚi - i-ші қызметінің 1 тоннасының тарифі, теңге/тонна; ДДҚi - i-ші қызмет көрсетуден алынған кіріс, теңге; ОДҚ i - i-ші қызметті көрсету көлемі, тонна.

16. Темір жол цистерналарынан мұнайды құйып алу, темір жол цистерналарына мұнайды құю, танкерге мұнайды құю, автоцистерналардан мұнайды құйып алу, автоцистерналарға мұнайды құю, мұнайды сақтау, мұнайды ауыстырып тиеу, мұнайды араластыру, бірыңғай бағыттау бойынша операторлық қызмет жөніндегі қызметтер үшін таза айнылым капиталы қолданысқа енгізілген активтердің реттелетін базасының есебіне қосылмайды. Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2014 жылғы 20 қаңтардағы №13-НҚ бұйрығына 2-қосымша Табиғи монополия субъектілерінің тауарлық газды Қазақстан Республикасының аумағы арқылы магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi 1. Жалпы ережелер 1. Осы Табиғи монополия субъектілерінің тауарлық газды Қазақстан Республикасының аумағы арқылы магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi (бұдан əрі - Əдістеме) «Табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы» 1998 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңына (бұдан əрі – Заң), Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2013 жылғы 25 сəуірдегі № 130-НҚ бұйрығымен бекітілген Табиғи монополиялар субъектілерінің реттеліп көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтер (бағалар, алымдар мөлшерлемелерін) бекіту кезінде қолданылатын шығындарды қалыптастырудың ерекше тəртібіне (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8480 тiркелген) (бұдан əрі – Ерекше тəртіп) сəйкес əзірленген.

2. Əдестеме Табиғи монополия субъектілерінің транзиттік газды Қазақстан Республикасының аумағы арқылы магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау (бұдан əрі – транзиттік газ тасымалдау) жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеудің тетігін айқындайды.

3. Осы Əдістеменің мақсаттары үшін мынадай ұғымдар қолданылады: ауыстыру құны - осы заманғы құрылыс материалдар мен технологияларды қолдана отырып, ауыстырылатын мүлікпен ұқсас функционалдық сипаттар бар (немесе пайдалы) газ тасымалдау ұйымының мүлкін жаңғырту жөніндегі ағымдағы шығындар; газды тасымалдау - газды магистральдық құбыржолдарының жүйесі арқылы қабылдау, ауыстыру жəне тарату; құзыретті орган - салалық министрлік (ведомствоаралық) жəне оның аумақтық органдары немесе табиғи монополия субъектісі коммуналдық меншікте болған жағдайда жергілікті атқарушы орган; магистральдық құбыржолының жүйесі - тармақтары мен лупингтері бар құбыржолдары, сығымдағыш станциялар, газ тарату станциялары, электр химиялық қорғау қондырғылары, бақылау-өлшеуіш аспаптары жəне газды бір немесе бірнеше пунктеріне бір немесе бірнеше шығу пунктеріне дейін тасымалдауға арналған бірыңғай жəне байланысқан жүйені білдіретін басқа да құрылыстар;

(Соңы 14-бетте).

14

www.egemen.kz

(Соңы. Басы 13-бетте). тауар-тасымалдау жұмысының көлемі - газды тасымалдау көлемінің оны тасымалдау қашықтығына көбейтіндісі ретінде айқындалатын транзиттік газды магистральдық құбыржол жүйесі арқылы тасымалдау жұмыстың көлемі; транзиттік газ - табиғи газ оның Қазақстан Республикасының аумағына жеткен орны мен оның осы аумақтан жөнелтілген орнының арасында магистральдық құбыржол жүйесі арқылы тасымалданады. Осы Əдістемеде пайдаланылатын өзге де ұғымдар мен терминдер Қазақстан Республикасының табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы заңнамаға жəне «Газ жəне газбен жабдықтау туралы» 2012 жылғы 9 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес қолданылады.

2. Транзиттік газды тасымалдау жөніндегі қызметке тарифті есептеу 4. Транзиттік газды магистральдық құбыр жолдарының жүйесі арқылы тасымалдау жөніндегі қызметтерге арналған тариф мөлшерлемелері газ тасымалдау ұйымы, жүк жөнелтушілер мен жүк алушылардың арасындағы шарттың мəні болып табылады.

5. Қызметтерді тұтынушы мен газ тасымалдау ұйымының арасында өзара келісім болған кезде транзиттік газды тасымалдауға ұзақ мерзімді шарт жасалады жəне шарт қолданыста болған кезеңде транзиттік газды тасымалдау жөніндегі қызметке тіркелген тариф белгіленеді. Осы тариф транизиттік бағыттың ағымдағы жəне перспективтік жүктемелігін, сондай-ақ жоспарланып отырған операциялық шығындарды, пайда мөлшерлемесін есептеу үшін пайдаланылатын инвестицияларды жəне көрсеткіштерді ескере отырып, есептеледі.

6. Магистральдық құбыржол жүйесі арқылы 100 шақырымға 1000 текше метр транзиттік газды тасымалдау тарифі мына формула бойынша есептеледі: ТДТГ ТТГ = ------------ТТРТГ мұндағы: Ттг - 100 километрге 1000 текше метр транзиттік газды тасымалдауға арналған тариф; ТДтг - газ тасымалдау ұйымының транзиттік газды магистральдық құбыржол жүйесі арқылы тасымалдау жөніндегі қызметтерді көрсетуден түскен жоспарлы тарифтік кіріс; ТТРтг - транзиттік газды магистральдық құбыржол жүйесі арқылы тауар тасымалдау жұмысының жоспарлы жылдық көлемі.

7. Транзиттік газды газ тасымалдау ұйымының магистральдық құбыржол жүйесі арқылы тасымалдау қызметтерінің жоспарлы тарифтік кірісі мына формула бойынша есептеледі: ТД ТГ = З ТГ + ДУПТГ / Н

мұндағы: Зтг - газ тасымалдау ұйымының транзиттік газды магистральдық құбыржол жүйесі арқылы тасымалдау қызметтерінің жоспарланып отырған көлеміне есептелген жоспарлы шығындары; ДУПтг - транзиттік газды магистральдық құбыржол жүйесі арқылы тасымалдау қызметтерінің жоспарланып отырған көлеміне арналған пайданың (таза кірістің) жол берілетін деңгейі; Н - корпоративтік табыс салығын жəне жоспарлы кезеңге арналған таза кірістің бюджетке басқа төлемдер төлеуді есекере отырып, пайданың (таза кірістің) жол берілетін деңгейін қайта есептеу коэффициенті.

8. Транзиттік газды магистральдық құбыржол жүйесі арқылы тасымалдау қызметтерін жоспарланып отырған көлеміне есептелген газ тасымалдау ұйымының жоспарлы шығындары Табиғи газды магистральдық құбыржол арқылы тасымалдау жөніндегі қызметтер көрсететін табиғи монополиялар субъектілерінің кірістерді, шығындар мен қолданысқа енгізілген активтерді бөлек есебін жүргізу əдістемесінде көзделген қағидаттарға сəйкес айқындалады.

9. Корпоративтік табыс салығын жəне жоспарлы кезеңге арналған таза табыстан бюджетке басқа төлемдер төлеуді ескере отырып, пайданың (таза кірістің) жол берілетін деңгейін қайта есептеу коэффициенті мына формула бойынша айқындалады: H = (1 - r) x (1 - k) (3) мұндағы: r - корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі; k - таза кірістен бюджетке төленетін төлемнің мөлшерлемесі.

10. Транзиттік газды магистральдық құбыржол жүйесі арқылы тасымалдау бойынша пайданың (таза табыстың) жол берілетін деңгейі мына формула бойынша айқындалады: ДУПТГ = БАТГ х СП (4) мұндағы: БАтг - транзиттік газды магистральдық құбыржол жүйесі арқылы тасымалдауға жатқызылған құндық көріністегі қолданысқа енгізілген активтердің базасы; СП - қолданысқа енгізілген активтердің базасына арналған пайданың мөлшерлемесі.

11. Қолданысқа енгізілген активтердің базасына арналған пайданың мөлшерлемесі Қазақстан Республикасының Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2005 жылғы 29 қыркүйектегі № 286-НҚ бұйрығымен бекітілген Газды магистральдық таратушы құбырлары арқылы тасымалдау жөнінде қызметтер көрсететін табиғи монополия субъектілерінің қолданысқа енгізілген активтерінің реттелетін базасына пайда ставкасын есептеу жөніндегі нұсқаулыққа (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 3922 тiркелген) сəйкес есептеледі.

12.Транзиттік газды тасымалдауға жатқызылған газ тасымалдау ұйымының қолданысқа енгізілген активтерінің базасы мына формула бойынша айқындалады: БАТГ = ЗАТГ + ОКТГ + НПТГ (5) мұндағы: ЗАгг - транзиттік газды магистральдық құбыржол жүйесі арқылы тасымалдауға жатқызылған қолданысқа енгізілген активтер; ОКіг - транзиттік газды магистральдық құбыржол жүйесі арқылы тасымалдау бойынша қызметтер көрсетуге қажетті айналымдағы капитал; НПтг - транзиттік газды магистральдық құбыржол жүйесі арқылы тасымалдауға жатқызылған газ тасымалдау ұйымының аяқталмаған өндірісі.

13. Транзиттік газды тасымалдау қызметтеріне жатқызылған қолданысқа енгізілген активтер Табиғи газды магистральдық құбыржол арқылы тасымалдау қызметтері көрсететін табиғи монополиялар субъектілерінің кірістердің, шығындар мен қолданысқа енгізілген активтердің бөлек есебін жүргізу əдістемесінде көзделген қағидаттарға сəйкес айқындалады.

14. Қолданысқа енгізілген активтер олардың теңгерімді құнының немесе тарифті алдағы кезеңде есептеудің есепті кезеңнің аяғына ауыстыру құнының негізінде қолданылады. Бұл ретте ауыстыру құны бухгалтерлік есепте негізгі құралдарға қайта бағалау жүргізу қажеттілігін білдірмейді. Ұзақ мерзімді шартты жасаған кезде қолданысқа енгізілген активтер магистральдық құбыржол жүйесін дамытуға жəне жаңғыртуға бағытталған болжамды күрделі қаржы салымдарын ескеруге тиіс.

15. Транзиттік газды тасымалдау қызметтерін көрсетуге қажетті айналымдағы капитал мына формула бойынша есептеледі: ОКТГ = ЗСМТГ + АПТГ + ДОКТГ (6) мұндағы: ЗСМТГ - магистральдық құбыржол жүйесі арқылы үзіліссіз сервисті ұсынуға қажетті шикізат пен материалдардың негізігі қоры; АПтг - магистральдық құбыржол жүйесі арқылы негізді аванстық төлемдер; ДОКтг- магистральдық құбыржол жүйесіне келетін ақша айналымы капиталының рұқсат берілген көлемі.

16. Шикізат жəне материалдар қоры, сондай-ақ айналым капиталына енгізілетін аванстық төлемдер осы баптар бойынша ай сайынғы теңгерімді көрсеткіштердің орташа арифметикалық мəні ретінде он үш айлық кезең ішінде айқындалады.

17. Ақша айналымы капиталының рұқсат берілген көлемі мынадай талаптарға сүйене отырып, компанияның ақша ағынының кезеңділігін жүйелендірілген бағалау негізінде айқындалады: 1) ақша айналымының капиталы операциялық қызметті жүзеге асыруға қажетті шикізат пен материалдарға арналған шығыстар сомасын шегере отырып, жалпы операциялық шығындардың бір де сегізінен аспайды; 2) операциялық шығындар амортизациялық аударымдарды қамтымайды.

18. Ақша ағындарының жүйелендірілген бағасы: қызметтер көрсету жəне газ тасымалдау ұйымының қызметтерін тұтынушылардан осы қызметтер үшін ақы алу; жеткізушілерден газ тасымалдау ұйымының тауары мен қызметтерін алу жəне оларды төлеу сəтінен бастап өткен нақты күннің санын бағалауға негізделеді.

19. Егер ақша ағындарын жүйелендірілген бағалау нəтижесінде ақша айналымының капиталы жағымсыз болса, онда алынған сома айналымдағы капиталдың реттелетін базасынан шегіріледі.

20. Газ тасымалдау ұйымының аяқталмаған өндірісі аяқталмаған өндірістің кезеңіндегі жобалар негізді болған жағдайда, қолданысқа енгізілген активтердің базасына енгізіледі. Жобалардың негізділігін құзыретті орган растайды. Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2014 жылғы 20 қаңтардағы №16 -НҚ бұйрығына 3-қосымша Табиғи монополиялар субъектілерінің мұнайды Қазақстан Республикасының аумағы арқылы магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi 1. Жалпы ережелер 1. Осы Табиғи монополиялар субъектілерінің мұнайды Қазақстан Республикасының аумағы арқылы магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi (бұдан əрі - Əдістеме) «Табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы» 1998 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңына (бұдан əрі – Заң), Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2013 жылғы 25 сəуірдегі № 130-НҚ бұйрығымен бекітілген Табиғи монополиялар субъектілерінің реттеліп көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтер (бағалар, алымдар ставкаларын) бекіту кезінде қолданылатын шығындарды қалыптастырудың ерекше тəртібіне (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8480 тiркелген) (бұдан əрі – Ерекше тəртіп) сəйкес əзірленген.

2. Əдестеме Табиғи монополиялар субъектілерінің мұнайды Қазақстан Республикасының аумағы арқылы магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау (бұдан əрі – транзиттік мұнайды тасымалдау) жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтер есептеудің тетігін айқындау мақсатында əзірленген.

3. Əдістеменің 2-бөліміне сəйкес есептелген тарифтер транзиттік мұнайды тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтерді ұсынған кезде қолданылады.

4. Осы Əдістеменің мақсаттары үшін мынадай ұғымдар қолданылады: магистральдық құбыржолының учаскесі – тармақтары мен қосылыстары жоқ, қайта айдау станцияларымен мұнай құбыры ұйымның қайта айдау станциясымен жəне (немесе) шекараларымен шектелген магистральдық құбыржолының учаскесі; мұнай құбыры ұйымы – мұнайды магистральдық құбыржол арқылы тасымалдау қызметтерін көрсететін кəсіпорын; мұнай құбыры ұйымының қызметтерін тұтынушы – мұнай құбыры ұйымының қызметтерін пайдаланатын жеке немесе заңды тұлға; транзиттік мұнай – магистральдық құбыржол жүйесі жəне көліктің басқа түрі бойынша Қазақстан Республикасының аумағы арқылы оның шектерінен тыс тасымалданатын мұнай. Осы Əдістемеде пайдаланылатын өзге де ұғымдар мен терминдер Қазақстан Республикасының табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы заңнамаға жəне «Магистральдық құбыр туралы» 2012 жылғы 22 маусымдағы Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес қолданылады.

2. Транзиттік мұнайды тасымалдау қызметіне тарифті есептеу 5. Транзиттік мұнайды тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтерге тарифті уəкелетті орган заңға сəйкес осы тарифтің ең жоғары жəне ең төменгі шамаларының шегінде бекітеді.

6. Тарифтің шекті ең жоғары шамасы мұнай құбыры ұйымының жоспарлы тарифтік түсімін мұнай тасымалдау бойынша жүк айналымының жоспарлы мəніне бөлу жолымен магистральдық құбыржолдын барлық жүйесі бойынша үлестік тариф ретінде есептіледі: Тmax = ТВ / V , мұндағы: ТВ – барлық жүйе бойынша мұнайды тасымалдау қызметтерін ұсынғаны үшін мұнай құбыры ұйымының жоспарлы тарифтік түсімі; V - барлық жүйе бойынша мұнайдың жоспарлы жүк айналымы.

7. Мұнайды тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтерді көрсетуге байланысты негізделген шығындарды жабу жəне пайданың қажетті мөлшерін қалыптастыру үшін тариф қолданысының есепті кезеңіне жоспарлы тарифтік түсім мына формула бойынша есептеледі: ТВ = Зтр + Нпр + ЧПтр ± С + ∆Зв, мұндағы: Зтр – барлық жүйе бойынша мұнайды тасымалдауға арналған мұнай құбыры ұйымының экономикалық жағынан негізделген шығындары; Нпр – мұнайды тасымалдау қызметтерін көрсету қызметіне жатқызылған мұнай құбыры ұйымына түсетін пайда салығының сомасы; ЧПтр – табиғи монополиялар салаларында қызметті бақылау мен реттеуді жүзеге асыратын орталық мемлекеттік орган бекіткен тəртіппен анықталатын мұнай құбыры ұйымы таза пайдасының экономикалық негізделген шамасы; С – жоспарлы тарифтік түсімнен шегеруге (мұнай құбыры ұйымының қандай да бір шығындарын көлденең субсидиялаған жағдайда) немесе өтеуге (мұнайды тасымалдаудың есебінен қандай да бір шығынды қызметтерді субсидиялаған жағдайда) жатқызылған субсидия; ∆Зв – өтеуге жатқызылған шығындар. Егер осы шығындар таза пайданың есебінен жабылған жағдайда, олар салық салуды ескере отырып, есептеу үшін қолданылады.

8. Тарифтің ең төменгі шамасы транзиттік мұнайды тасымалдау учаскесі бойынша үлестік тариф ретінде есептеледі: Тmin = [(Зуч + ∆Зуч) Х r)]/Гт, мұндағы: Зуч - транзиттік мұнайды тасымалдау учаскесіне келетін шығындар; З – транзиттік мұнайды қайта айдаудың қосымша көлеміне байланысты ∆ уч шығындар;

25 қыркүйек 2014 жыл

Гт – транзиттік мұнайдың мəлімделген жүк айналымы; r – инфляцияның болжамды деңгейімен айқындалатын пайдалалықтың ең төмен деңгейі. Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2014 жылғы 20 қаңтардағы №13-НҚ бұйрығына 4-қосымша Табиғи монополиялар субъектілерінің газды сақтау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi 1. Жалпы ережелер 1. Осы Табиғи монополиялар субъектілерінің газды сақтау тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi (бұдан əрі - Əдістеме) «Табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы» 1998 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына (бұдан əрі - Заң), Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2013 жылғы 25 сəуірдегі № 130-НҚ бұйрығымен бекітілген Табиғи монополиялар субъектілерінің реттеліп көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтер (бағалар, алымдар ставкаларын) бекіту кезінде қолданылатын шығындарды қалыптастырудың ерекше тəртібіне (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8480 тiркелген) (бұдан əрі – Ерекше тəртіп) сəйкес əзірленген.

2. Осы Əдістеме Табиғи монополиялар субъектілерінің жер асты газ сақтау қоймаларында (бұдан əрі – ЖГҚ) тауарлық газды сақтау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтерін жəне сұйытылған көмірсутекті газды (бұдан əрі – СКСГ) газгольдерге сақтау қызметтерін тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) айқындау мақсатында əзірленді.

3. Осы Əдістеменің мақсаттары үшін мынадай ұғымдар қолданылады: буферлік газ – ЖГҚ-ны пайдалану үшін жобалау режимінде оңтайлы жағдайларды ұстау мақсатында ЖГҚ-да тұрақты болуы қажетті газдың көлемі; газдың белсенді көлемі – ЖГҚ-ны пайдалану жобасында айқындалған газдың көлемі сақтау үшін ол буферлік газдың көлемінен артық айдалуы мүмкін; газгольдер – тұтынушыларға кейіннен беру үшін СКСГ-ны сақтау жəне оны газ түріндегі жай-күйге өзгертуге арналған металл сыйымдылығы; газ сақтаушы ұйым – жекеменшікте немесе өзге де заңды негізде газдың жер асты сақтау орындары мен басқа да құрылыстарды жəне (немесе) газгольдерді қызметің осы түріне қолда бар лицензияның негізінде газ сақтау қызметтерін көрсетуге арналған басқа құрылыстары бар ұйым; есепті кезең – газ сақтау ұйымының қызметтеріне тарифтерді бекітуге немесе өзгертуге арналған өтінімді беру күнінен алдынғы қаржылық жыл; ЖГҚ-да газды сақтаудың ең аз технологиялық кезеңі – газды үзіліссіз айдаудың технологиялық кезеңімен айқындалатын жəне пайдалану жобасынды ЖГҚ-ның əрқайсысына белгіленетін құзыретті органмен расталған ЖГҚ-да газды сақтаудың нормативтік кезеңі; ЖГҚ-ның қуаты – ЖГҚ-ны пайдалану жобасында айқындалатын ЖГҚ-да белсенді газдың ең жоғары рұқсат етілетін көлемі; жер асты газ сақтау қоймасы (ЖГҚ) – магистральдық газ құбырлары жүйесінің бөлігі болып табылатын, газдың қоры сақталатын жердегі жабдықпен кешеніндегі жер асты құрылыстары; капитал сыйымдылығы – негізгі капиталдың (негізгі өндірістік қорлардың) тиісті кезеңде өндірілген өнімге немесе оның бөлігіне – таза кірісіне, пайдасына, ұлттық кірісіне қатынасын айқындайды. Осы Əдістемеде пайдаланылатын өзге де ұғымдар мен терминдер Қазақстан Республикасының табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы заңнамаға жəне «Газ жəне газбен жабдықтау туралы» 2012 жылғы 9 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес қолданылады.

2. ЖГҚ-дағы тауарлық газ сақтау қызметтеріне тарифтерді есептеуді тəртібі 4. Қазақстан Республикасының аумағындағы қолданыстағы ЖГҚ-ның геологиялық жəне технологиялық айрмашылақтарына сүйене отырып, ЖГҚ-дағы газ сақтау бойынша қызметтердің кірісі əрбір ЖГҚ-ға айына 1000 текше метр үшін жеке есептеледі.

5. ЖГҚ-дағы газ сақтау қызметтеріне тарифі қалыптастыру кезінде Ерекше тəртіпке сəйкес шығындар ескереледі.

6. ЖГҚ-дағы газ сақтау қызметтеріне тариф жоспарлы тарифтік кірістің негізінде есептеледі. Жоспарлы тарифтік кіріс мынадай формула бойынша есептеледі: ТД = З+ДУП/Н, мұндағы: ТД – газ сақтауын ұйымының жоспарлы тарифтік кірісі; З – ЖГҚ-дағы газ сақтау қызметтерін көрсетуге байланысты, газ сақтау ұйымының шығынының газды айдау жəне сұрыптау шығындарын қоса, жоспарлы жиынтығы; ДУП – газ сақтауын ұйымының пайдасының (таза кірісініне) жол берілетін деңгейі; Н – корпоративтік табыс салығы мен бюджетке жоспарлы кезеңге арналған таза кірістен басқа да төлемдерді төлеуді ескере отырып, пайданың (таза кірістің) жол беретін деңгейін қайта есептеу коэффициенті.

7. Газ сақтау ұйымының ЖГҚ-дағы газ сақтау қызметтерін көрсетуге, газды сұрыптау мен айдауға байланысты өндірістік шығындары қызметтің осы түрлеріне тікелей тиесілілігі бойынша айқындалады.

8. Газ тасымалдау ұйымы пайдасының (таза кірісінің) жол берілетін деңгейі мынадай формула бойынша есептеледі: ДУП = PБA * СП, мұндағы: PБA – қолданысқа енгізілген активтердің реттелетін базасы; СП – пайда мөлшерлемесі.

9. Қолданысқа енгізілген активтердің реттелетін базасына ЖГҚ-да тауарлық газды сақтау қызметтерін көрсетуге қажетті үзақ мерзімді активтердің (негізгі құралдардың жəне материалдық емес активтердің) жəне есепті кезеңнің сонындағы таза айналым капиталының жиынтық құны қолданылады. Өндірістік сипаттағы негізгі құралдар мен материалдық емес аквтивтер олар консервацияда немесе ұзақ мерзім (бір жылдан астам) жөндеуде техникалық қайта жарақтандыруда (реконструкцияда), жалдауда болған жағдайда жəне өзге де ұзақ мерзім қолданбау жағдайларда қолданысқа енгізілген активтердің реттелетін базасының құрамына енгізілмейді. Газ сақтау ұйымы бірнеше қызмет түрін жүзеге асыруына байланысты таза айналым капиталының мəнін мүмкін болмаған жағдайда, таза айналым капиталының мəні газ сақтау ұйымы үшін негұрлым капитал сыйымды болып табылатын қызмет түрі бойынша қолданысқа енгізілген активтердің реттелетін базасына енгізіледі. Таза айналым капиталының мəні мына формула бойынша айқындалады: ЧОК = ТА - ТО, мұндағы: ЧОК – таза айналым капиталы; ТА – есепті кезең аяғындағы ағымдағы активтер; ТО – есепті кезең аяғындағы ағымдағы міндеттемелер.

10. Газ сақтау ұйымының қолданысқа енгізілетін активтердің реттелетін базасына пайда мөлшерлемесі Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2005 жылғы 29 қыркүйектегі № 286-НҚ бұйрығымен бекітілген Газды магистральдық таратушы құбырлары арқылы тасымалдау жөнінде қызметтер көрсететін табиғи монополия субъектілерінің қолданысқа енгізілген активтерінің реттелетін базасына пайда ставкасын есептеу жөніндегі нұсқаулыққа (бұдан əрі – Нұсқаулық) (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 3922 тiркелген) сəйкес есептеледі.

11. Пайданың (таза кірістің) жол берілетін деңгейін қайта есептеу коэффициенті бюджетке корпоративтік табыс салығы мен басқа да төлемдерді жоспарлы кезеңдегі таза кірістің төленгені ескеріле отырып, мынадай формула бойынша есептеледі: Н = (1-r) * (1 -k), мұндағы: r – корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі; k – бюджеттке таза кірістен төленген төлем мөлшерлемесі.

12. 1000 текше метр үшін ЖГҚ-да газ сақтау қызметтеріне тариф айына мына формула бойынша есептеледі: ТД Т = ---------------, мұндағы: V Т – ЖГҚ-да тауарлық газды сақтау қызметтерінің тарифі; ТД – газ сақтауын ұйымының тарифтік кірісі; V – ЖГҚ-да газдың айдау мен сұрыптау көлімдері ескерілген газды ай бойынша сақтаудың жиынтықты көлемі.

13. ЖГҚ-да газдың айдау мен сұрыптау көлемдері ескерілген газды ай бойынша сақтаудың жиынтықты көлемі мынадай формула бойынша есептеледі: V = ΣViхр =Σ(Viocm + Vi3/2 - Vi0/2), мұндағы: Viхр - i-айындағы газды айдау мен сұрыптау көлемдері ескерілген ЖГҚ-да газ сақтаудың айлық көлемі; Viocm - i-айының басындағы ЖГҚ-да белсенді газдың қалдығы; Vi3- i-айындағы айдалған газдың көлемі; Vi0 - i-айындағы сұрыпталған газдың көлемі.

3. Газгольдерлерде СКСГ сақтау қызметтерін тарифтерді есептеу тəртібі 14. Газгольдерде СКСГ сақтау қызметтеріне тариф бір тəуік газгольдерде СКСГ сақтау қызметтеріне бірыңғай тариф нысанында газгольдерлердің əрбір операторы бойынша жеке есептеледі.

15. Газгольдерлерде СКСГ сақтау қызметтеріне тарифтерді қалыптастыру кезінде Ерекше тəртіпке сəйкес шығындар ескереледі.

16. СКСГ сақтау қызметтеріне тариф жоспарлы тарифтік кіріс негізінде есептеледі. Жоспарлы тарифтік кіріс мынадай формула бойынша есептеледі: ТД = З + ДУП/Н, мұндағы: ТД - газ сақтау ұйымының жоспарлы тарифтік кірісі; З - газ сақтау ұйымының газгольдерлерге СКСГ сақтау қызметтерін көрсетуге байланысты шығындарының жоспарлы жиынтығы; ДУП - газ сақтау ұйымының пайдасының (таза кірістің) жол берілетін деңгейі; Н - корпоративтік табыс салығы мен бюджетке жоспарлы кезеңге арналған таза кірістен басқа да төлемдердің төленгені ескеріле отырып, пайданың (таза кірістің) жол берілетін деңгейін қайта есептеу коэффициенті.

17. Газ тасымадау ұйымы пайдасының (таза кірісінің) қол жетімді деңгейі мынадай формула бойынша айқындалады: ДУП = РБА * СП, мұндағы: РБА - қолданысқа енгізілген активтердің реттелетін базасы; СП - пайда мөлшерлемесі.

18. Қолданысқа енгізілген активтердің реттелетін базасына газгольдерге СКСГ-да сақтау қызметтерін көрсетуге қажетті ұзақ мерзімді активтердің (негізгі құралдар мен материалдық емес активтердің) жəне есепті кезеңнің соңындағы таза айналым капиталының жиынтық құны қолданылады. Өндірістік сипаттары негізгі құралдар мен материалдық емес активтер олар консервацияда немесе ұзақ мерзім (бір жылдан астам) жөндеуде техникалық қайта жарақтандыруда (реконструкцияда), жалдауда болған жағдайда жəне өзге де ұзақ мерзім қолданбау жағдайларда қолданысқа енгізілген активтердің реттелетін базасының құрамына енгізілмейді. Газ сақтау ұйымы бірнеше қызмет түрін жүзеге асыруына байланысты таза айналым капиталының мəнін мүмкін болмаған жағдайда таза айналым капиталының мəні газ сақтау ұйымы үшін негұрлым капитал сыйымды болып табылатын қызмет түрі бойынша қолданысқа енгізілген активтердін реттелетін базасына енгізіледі. Таза айналым капиталының мəні мына формула бойынша айқындалады: ЧОК = ТА - ТО, мұндағы: ЧОК - таза айналым капиталы; ТА - есепті кезең аяғындағы ағымдағы активтер; ТО - есепті кезең аяғындағы ағымдағы міндеттемелер.

19. Газ сақтау ұйымының қолдансысқа енгізілген активтерін реттелетін базасына пайда мөлшерлемесі Нұсқамаға сəйкес есептеледі.

20. Бюджетке корпортаивтік табыс салығы мен басқа да төлемдердің жоспарлы кезеңдегі таза кірістен төленгені ескере отырып, пайданың (таза кірістің) жол берілетін деңгейін қайта есептеу коэффициенті мынадай формула бойынша есептеледі: Н=(1-r) * (1-k), мұндағы: r – корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі; k – бюджеттке таза кірістен төленген төлем мөлшерлемесі.

21. 1 тəулік газгольдерлерде СКСГ сақтау қызметтеріне тариф мынадай формула бойынша есептеледі:

мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8480 тiркелген) (бұдан əрі – Ерекше тəртіп) сəйкес əзірленген.

2. Əдістеме табиғи монополиялар субъектілерінің тауарлық газды Қазақстан Республикасының магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтерін тарифтер есептеу тетігін айқындау мақсатында əзірленді.

3. Қазақстан Республикасының аумағы бойынша газ құбырларының қашықтығына қарамастан техникалық мүмкіндіктер шегінде əрбір 1000 текше метр үшін тұтынушыларға газ тасымалдау тарифтері белгіленеді.

4. Ішкі тасымалдау бойынша қызметтер көрсету тарифтерін қызметтің тиісті түрлері мен басқа да көрсеткіштер бойынша халықаралық тасымалдау, шығын деңгейіне, көлемдері мен таза кіріске тарифтерін сүйене отырып, уəкілетті орган теңдестіріп белгілеуі мүмкін.

5. Осы Əдістемеде мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады: газ тасымалдау ұйымының кірісі – газ ұйымының газды магистральдық құбыржолдары арқылы тасымадау жөніндегі қызметтерді өткізуден алған кірісі; есепті кезең - газ тасымалдау ұйымының қызметтеріне арналған тарифтерді бекітуге немесе өзгертуге өтінім беру күнінен алдынғы қаржылық жыл; ішкі тасымалдау - Қазақстан Республикасының аумағында тұтынуға арналған газды магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау жөніндегі қызмет; магистральдық газ құбыржолдары басқармасы (-лары) - газ тасымалдау ұйымының филиалдары (бұдан əрі - МГБ); тауар-тасымалдау жұмысының көлемі - газды тасымалдау көлемінің оны тасымалдау қашықтығына көбейтіндісі ретінде айқындалатын транзиттік газды магистральдық құбыржол жүйесі арқылы тасымалдау жұмыстың көлемі; халықаралық тасымалдау – тауарлық газды Қазақстан Республикасының аумағы арқылы бір елдің аумағынан басқа елге, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағынан басқа елдің аумағына магистральдық газ құбыржолдары арқылы тасымалдау қызметі. Осы Əдістемеде пайдаланылатын өзге де ұғымдар мен терминдер Қазақстан Республикасының табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы заңнамаға жəне «Газ жəне газбен жабдықтау туралы» 2012 жылғы 9 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес қолданылады.

2. Тауарлық газды магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау қызметтеріне тарифтерді есептеу тəртібі 6. Тауарлық газды магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау қызметтеріне тарифі қалыптастыру кезінде Ерекше тəртіпке сəйкес шығындар ескереледі.

7. Тауарлық газды магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау тарифтері жоспарлы тарифтік кіріс негізінде есептеледі. Газ тасымалдау ұйымының жоспарлы тарифтік кірісі мынадай формула бойынша айқындалады: ТДобщ = Зобщ+ДУПобщ /Н, мұндағы: ТДобщ – газ тасымалдау ұйымының жалпы жоспарлы тарифік кірісі; Зобщ – қызметтердің жоспарлы көлеміне есептелген газ тасымалдау ұйымның жиынтықты экономикалық негізделген жоспарлы шығындары; ДУПобщ – пайданың (таза кірістің) жол берілетін деңгейі; Н - корпоративтік кірістен салығы мен бюджетке жоспарлы кезеңге арналған таза кірістен басқа да төлемдерді төленгенін ескере отырып, пайданың (таза кірістің) жол берілетін деңгейін қайта есептеу коэффициенті.

8. Бюджетке корпоративтік табыс салығы мен басқа да төлемдерді жоспарлы кезеңдегі таза кірістен төленгенін ескере отырып, пайданың (таза кірістің) жол берілетін деңгейін қайта есептеу коэффициенті мынадай формула бойынша есептеледі: Н = (1-r)*(1-k), мұндағы: r – корпоративтік табыс салығының мөлшерлемесі; k – бюджеттке таза кірістен төленген төлем мөлшерлемесі.

9. Газ тасымалдау ұйымының құрамында өндірістік аумақтық филиалдар болған жағдайда, жиынтықты шығындар мынадай формула бойынша есептеледі: Зобщ = Зфил + Зцентр , мұндағы: З фил – қызметтердің жоспарлы көлеміне есептелген филиалардың (магистарльдық газ құбырларының басқармалары) жиынтықты экономикалық негізделген жоспарлы шығындары; З центр – газ тасымалдау ұйымының орталық аппаратының жоспарлы шығыстары.

10. Газ тасымалдау ұйымның халықаралық газ тасымалынан кірістері ескерместен ішкі тасымал қызметтерін өткізуден алынған жоспарлы тарифтік кірісі мынадай формула бойынша есептеледі: ТДвн = Звн + ДУПвн /Н, мұндағы: ТДвн – ішкі тасымалдан алынған жоспарлы тарифтік кіріс; Звн – газ тасымалдау ұйымының ішкі тасымалдауға жататын жиынтықты экономикалық негізделген жоспарлы шығындары; ДУПвн - газ тасымалдау ұйымы үшін есептелген жəне ішкі тасымалдауға жатқызылған пайданың (таза кірістің) жол берілетін деңгейі. Н - корпоративтік табыс салығы мен бюджетке жоспарлы кезеңге арналған таза кірістен басқа да төлемдерді төленгені ескеріле отырып, пайданың (таза кірістің) жол берілетін деңгейін қайта есептеу коэффициенті.

11. Газ тасымалдау ұйымының, ішкі тасымалға жататын жиынтықты экономикалық негізделген жоспарлы шығындары мынадай формула бойынша есептеледі: Звн = Звнфил + Звнцентр, мұндағы: Зенфил – барлық МГБ-ның газды ішкі тасымалдауға арналған шығындары; Зенцентр, - ішкі тасымалдауға келетін орталық аппарат шығындары.

12. Газды магистральдық құбыржолдары арқылы ішкі тасымалдауды жүзеге асыру жөніндегі қызмет үшін пайданың жол берілетін деңгейі мынадай формула бойынша айқындалады: ДУПвн = ДУПобщ × dвнттр, мұндағы: ДУПвн –газды магистральдық құбыржолдары арқылы ішкі тасымалдау жүзеге асыру қызметі үшін пайданың (таза кірістің) жол берілетін деңгейі; dвнттр – тауар тасымалдау жұмысының жалпы көлеміндегі ішкі тасымалдау жөніндегі тауар тасымалдау жұмысының үлес бағытты.

13. Газ тасымалдау ұыймы пайдасының (таза кірісінің) жол берілетін деңгейі мынадай формула бойынша айқындалады: ДУПобщ = РБА × СП, мұндағы: ДУПобщ – ұйым пайдасының (таза кірісінің) жол берілетін деңгейі; РБА – қолданысқа енгізілген активтердің реттелетін базасы; СП – пайда мөлшерлемесі.

14. Қолданысқа енгізілген активтердің реттелетін базасына газды магистральдық газ кұбыржолдары арқылы тасымалдау қызметтерін көрсетіге қажетті үзақ мерзімді активтердің (негізгі құралдардың жəне материалдық емес активтердің) жəне есепті кезеңнің сонындағы таза айналым капиталының жиынтық құны қолданылады. Өндірістік сипаттары негізгі құралдар мен материалдық емес аквтивтер олар консервацияда немесе ұзақ мерзім (бір жылдан астам) жөндеуде техникалық қайта жарақтандыруда (реконструкцияда), жалдауда болған жағдайда жəне өзге де ұзақ мерзім қолданбау жағдайларда қолданысқа енгізілген активтердің реттелетін базасының құрамына енгізілмейді. Таза айналым капиталының мəні мына формула бойынша айқындалады: ЧОК = ТА - ТО, мұндағы: ЧОК – таза айналым капиталы; ТА – есепті кезең аяғындағы ағымдағы активтер; ТО – есепті кезең аяғындағы ағымдағы міндеттемелер.

15. Газ сақтау ұйымының қолданысқа енгізілген активтердің реттелетін базасының пайда мөлшерлемесі Қазақстан Республикасының Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2005 жылғы 29 қыркүйектегі № 286-НҚ бұйрығымен бекітілген Газды магистральдық таратушы құбырлары арқылы тасымалдау жөнінде қызметтер көрсететін табиғи монополия субъектілерінің қолданысқа енгізілген активтерінің реттелетін базасына пайда ставкасын есептеу жөніндегі нұсқаулыққа (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 3922 тiркелген) сəйкес есептеледі.

16. 1000 текше метр газды магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдауға тариф мынадай формула бойынша есептеледі: ТДобщ Тобщ = ---------------, мұндағы: Vобщ ТД общ - газ тасымалдау ұйымының жалпы жоспарлы тарифтік кірісі; Vобщ - газ тасымалдаудың жылдық көлемі.

17. 1000 текше метр газды магистральдық құбыржолдары арқылы ішкі тасымалдауға тариф мынадай формула бойынша есептеледі: ТДвн Твн = ---------------, мұндағы: Vвн ТДвн - ішкі тасымалдаудан алынған жоспарлы тарифтік кіріс; Vвн - газды ішкі тасымалдаудың жылдық көлемі.

18. Шығындарды жоспарлау газ тасымалдау ұйымының əрбір басқармасы бойынша олардың есепті кезең ішіндегі қаржы-шаруашылық қызметін жəне жоспарлы кезеңге арналған жұмыс бағдарламасын талдау негізінде жүргізіледі.

19. МГБ i газ тасымалдауға жұмсалған шығын мынадай формула бойынша есептеледі: мұндағы: i - магистральдық газ құбырларының i-ші басқармасы; - жалпы өндірістік жəне пайдалану шығыстарының i-ші МГБ; - кезең шығыстарының i-ші МГБ.

20. i-ші МГБ газды ішкі тасымалдауға арнап жұмсалған шығындар мынадай формула бойынша есептеледі: мұндағы: - i –ші МГБ-ның ішкі тасымалдауға жұмсалған шығындары; жоспарлы кезеңдегі i МГБ бойынша тауар тасымалдау жұмысының жалпы көлеміндегі ішкі тасымалдау жөніндегі тауар тасымалдау жұмысының үлес салмағы.

21. Газ тасымалдау ұйымының ішкі тасымалдау бойынша жоспарлы шығындары əрбір МГБ бойынша газды ішкі тасымалдауға жоспарлы шығындардың жиынтығы ретінде айқындалады: мұндағы: - барлық МГБ-ның ішкі тасымалдауға жұмсалған жоспарлы шығындары; - i-ші МГБ-ның газды тасымалдауға жұмсалған жоспарлы шығындары; N - МГБ-ның саны.

22. жекелеген МГБ-ның жоспарлы шығындары əрбір МГБ-ның өндірістік шығындарына жекелегең есептелетін орталық бойынша газ тасымалдау ұйымының өндірістік шығындарының жалпы көлеміндегі шығындар үлесін ескере отырып, мынадай формула бойынша есептеледі: , мұндағы: Зiцентр - жекелеген МГБ бойынша орталық аппаратының шығындарын бөлуді ескере отырып i-ші МГБ-ны құрайтын жоспарлы шығындар.

23. Газ тасымалдау ұйымында қызметі өндірістік сипаттағы жұмыстарды жүзеге сыруға байланысты газ тасымалдауды тікелей жүзеге асырмайтын филиалдар, олардың болған жағдайда жоспарланған шығындары, осы Əдістеменің 22-тармағында айқындалған тəртіппен өндірістік филиалдар бойынша қайта бөлінеді.

24. Газ тасымалдау ұйымының газды ішкі тасымалдауға жататын жоспарлы шығындары əрбір МГБ бойынша ішкі тасымалдауға жəне орталық аппаратының осы МГБ тауар тасымалдау жұмысының үлесіне көбейтілген жоспарлы шығындарының жиынтығы ретінде мынадай формула бойынша есептеледі:

Т = ТД / 365 N, мұндағы: Т – газгольдердегі СКСГ сақтау қызметтеріне тариф; N – газгольдерлердің саны. Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2014 жылғы 20 қаңтардағы №13-НҚ бұйрығына 5-қосымша Табиғи монополия субъектілерінің тауарлық газды магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi 1. Жалпы ережелер 1. Табиғи монополия субъектілерінің тауарлық газды магистральдық құбыржолдары арқылы тасымалдау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi (бұдан əрі - Əдістеме) «Табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы» 1998 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңына (бұдан əрі - Заң), Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2013 жылғы 25 сəуірдегі № 130-НҚ бұйрығымен бекітілген Табиғи монополиялар субъектілерінің реттеліп көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтер (бағалар, алымдар ставкаларын) бекіту кезінде қолданылатын шығындарды қалыптастырудың ерекше тəртібіне (Нормативтік құқықтық актілерді

Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2014 жылғы 20 қаңтардағы №13-НҚ бұйрығына 6-қосымша Табиғи монополиялар субъектілерінің суды магистральдық құбыржолдары жəне (немесе) арналар арқылы беру жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi 1. Жалпы ережелер 1. Табиғи монополиялар субъектілерінің суды магистральдық құбыржолдары жəне (немесе) арналар арқылы беру жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi (бұдан əрі – Əдістеме) «Табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы» 1998 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңына (бұдан əрі - Заң), Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2013 жылғы 25 сəуірдегі № 130-НҚ бұйрығымен бекітілген Табиғи монополиялар субъектілерінің реттеліп көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтер (бағалар, алымдар ставкаларын) бекіту кезінде қолданылатын шығындарды қалыптастырудың ерекше тəртібіне (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8480 тiркелген) (бұдан əрі – Ерекше тəртіп) сəйкес əзірленген.

2. Осы Əдістеменің мақсаты үшін мынадай негізгі ұғымдар пайдаланылады:

қызмет беруші – суды магистральдық құбыржолдары жəне (немесе) арналар арқылы беру жөніндегі қызметтерді көрсететін табиғи монополия субъектісі; магистральдық құбыржолы жəне (немесе) арна – суды бас тоғаннан таратушыларға дейін тартуға (магистральдық құбыржолынан жəне (немесе) арнадан су пайдаланушылары топтарына суды тартуға) арналған гидротехникалық құрылыстар кешені; тарифтік учаскесі – шекарасында тұтынушылардың бір тобының шегінде суды беруге арналған бірыңғай тариф бекітілетін жəне қолданылатын магистральдық құбыржолының учаскесі. Осы Əдістемеде пайдаланылатын өзге де ұғымдар мен терминдер Қазақстан Республикасының табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы заңнамаға сəйкес қолданылады.

3. Егер суды магистральдық құбыржолдары арқылы беру қызметтерін көрсету кезінде магистральдық құбыржолдарының жүйесінде жекелеген тарифтік учаскелері белгіленбеген жəне қызметтер екі жəне одан да көп облыстардың аумағына көрсетілген жағдайда, бірыңғай тариф тұтастай барлық жүйеге есептеледі.

4. Егер магистральдық құбыржолдарының жүйесінде жекелеген тарифтік учаскелер белгіленген жағдайда, тариф əрбір тарифтік учаскеге есептеледі.

5. Егер суды арналар арқылы беру қызметтері бірнеше облыстардың аумағына көрсетілген жағдайда, тариф əрбір облысқа есептеледі.

6. Суды магистральдық құбыржолдары жəне (немесе) арналар арқылы беру қызметтерін сату көлемі нормативтік техникалық ысырыптардың жəне табиғи монополия субъектісінің өзінің мұқтаждарына суды жеткізу көлемінің (суды беру қызметтерін көрсету үшін қажетті) минусімен суды магистральдық құбыржолдары жəне (немесе) арналар арқылы беру көлеміне сүйене отырып айқындалады.

7. Суды беру қызметтерін ұсынуға кажетті экономикалық негізделген шығындар Ерекше тəртіптің талаптарына сəйкес есептеледі. Шығындардың баптарын қалыптастыру бухгалтерлік есептің стандарттарына сəйкес келуге тиіс. Шығындардың есептеу нормативтік техникалық ысырыптары жəне табиғи монополия субъектісінің өзінің мұқтаждарына суды жеткізу көлемін (суды беру жөніндегі қызметтерді көрсетуге қажетті) ескере отырып жүзеге асыралады.

2. Суды магистральдық құбыржолдары арқылы беру қызметтеріне тарифті (бағаны, алым мөлшерлемесін) есептеу 8. Суды магистральдық құбыржолдары арқылы беру қызметтеріне тариф мына формула бойынша есептеледі: Z + ДУП Т = ---------------, V мұндағы: Т – 1 текше метр үшін тариф, теңге; Z – экономикалық негізделген шығындар, теңге; ДУП – салық салынғанға дейін пайданың ұйғарынды деңгейі, теңге; V – суды беру жөнінде көрсетілген қызметтердің жиынтық көлемі, текше метр.

9. Егер магистарльдық құбыржолдары жүйесінің бірнеше тарифтік учаскелері болған жағдайда, суды əрбір тарифтік учаскеде беруге арналған тариф мына формула бойынша есептеледі: Zi + ДУПi Тi = -------------------, Vi мұндағы: i – тарифтік учаскенің нөмірі; Тi – суды i тарифтік учаске бойынша беруге арналған тариф, 1 текше метр үшін теңге; Z – i тарифтік учаске бойынша экономикалық негізделген шығындар, теңге; ДУПi – i тарифтік учаске бойынша салық салынғанға дейін пайданың ұйғарынды деңгейі, теңге; Vi – i тарифтік учаске бойынша суды беру қызметтерін сату көлемі, текше метр.

10. Тұтынушылардың топтары бойынша тарифтік учаске бойынша тарифтерді саралау қажет болған жағдайда, тарифтерді есептеу сəйкес жүргізіледі.

11. Жеке тұтынушы үшін суды магистральдық құбыржолдары арқылы беру құны мына формула бойынша есептеледі: C = V*∑Ti, мұндағы: С – жеке тұтынушы үшін суды магистральдық құбыржолдары арқылы беру құны; i –тарифтік учаскелердің нөмірлері олар арқылы осы тұтынушы үшін су бірізділікпен берілетінді; V – осы тұтынушы үшін суды беру қызметтерін сату көлемі.

3. Суды арналар арқылы беру қызметтеріне тарифті (бағаны, алым мөлшерлемесін) есептеу 12. Суды облыстар бойынша арналар арқылы беру жөніндегі қызметін тұтынушыларға арналған тариф мына формула бойынша есептеледі: Zi + ДУП i Ti = ------------------ , Vi

мұндағы: Ti –i облысының тұтынушылары үшін тариф, 1 текше метр үшін теңге; Zi – i облысының кезеңдегі пайдалану шығындары мен шығыстары, теңге; Vi –i облысының аумағында орналасқан тұтынушыларға суды беру қызметтерін сату көлемі, текше метр.

4. Суды магистральдық құбыржолдары арқылы беру кезінде жекелеген учаскелер бойынша тұтынушылардың топтары бойынша тарифтерді есептеу 13. Тұтынушылардың топтары бойынша тарифтерді саралау тұтынушылардың өндірістік – технологиялық процесінің үздіксіздігін қамтамасыз ету мақсатында табиғи монополия субъектісінің негізгі құралдарын жөндеуге жəне оларды жаңғыртуға, реконструкциялауға мен жаңартуға күрделі салымдарға қажеттілік дəрежесінің негізінде жүргізіледі.

14. Тұтынушылар мынадай топтарға жектеледі: 1) халық, бюджеттік жəне коммерциялық емес ұйымдарға коммуналдық қызметтер көрсететін басқа да кəсіпорындар; 2) ауыл шаруашылығының тауар өндірушілері ; 3) өнеркəсіптік кəсіпорындар мен басқа да коммерциялық ұйымдар; 4) мұнай-газ өндіруші кəсіпорындар.

15. і учаскесіндегі тұтынушылардың тобы «халық, бюджеттік жəне коммерциялық емес ұйымдарға коммуналдық қызметтер көрсететін басқа да кəсіпорындар» (1-топ) үшін тариф мына формула бойынша есептеледі: Zi – Mi - Рi Тi1 = -------------------, Vi

мұндағы: Zi – і учаскесіндегі экономикалық негізделген шығындар, теңге; Mi – і учаскесіндегі амортизациялық аударымдар, теңге; Рi – і учаскесіндегі жөндеуге арналған шығыстар, теңге; V i – і учаскесіндегі тұтынушылардың барлық топтары үшін суды магистральдық құбыржолдары арқылы беру қызметтерін сатудың жиынтық көлемі, текше метр.

16. і учаскесінде жөндеуге арналған шығыстар учаскелер бойынша негізгі құралдардың құнындағы əрбір учаскенің үлесіне барабар бөлінген магистральдық құбыржолдарының тұтастай барлық жүйесі бойынша жөндеудің жалпы жиынтығына сүйене отырып есептеледі.

17..і учаскесіндегі тұтынушылардың тобы «ауыл шаруашылығының тауар өндірушілері» (2-топ) үшін тариф мына формула бойынша есептеледі: Zi Тi2 = ------, Vi

мұндағы: Zi – і учаскесіндегі экономикалық негізделген шығындар, теңге; V i – і учаскесіндегі тұтынушылардың барлық топтары үшін суды магистральдық құбыржолдары арқылы беру қызметтерін сатудың жиынтық көлемі, текше метр.

18. і учаскесіндегі тұтынушылардың тобы «өнеркəсіптік кəсіпорындар мен басқа да коммерциялық ұйымдар» (3-топ) үшін тариф мына формула бойынша есептеледі: Zi + ДУПi Тi3 = ----------------, Vi мұндағы: Zi – і учаскесіндегі экономикалық негігделген шығындар, теңге; ДУП i – і учаскесіндегі салық салынғанға дейін пайданың ұйғарынды деңгейі, теңге; V i – і учаскесіндегі тұтынушылардың барлық топтары үшін суды магистральдық құбыржолдары арқылы беру қызметтерін сатудың жиынтық көлемі, текше метр.

19. і учаскесіндегі тұтынушылардың тобы «мұнай-газ өндіруші кəсіпорындар» (4-топ) үшін тариф мына формула бойынша есептеледі: (Mi +Рi )* Vi1 ДУПi * Vi1 ДУПi * Vi2 Zi + ДУПi Тi4 = --------------- + ------------------ + ---------------- + ----------------, Vi4 * Vi Vi4 * Vi Vi4 * Vi Vi мұндағы: Vi1 – і учаскесіндегі 1-топтың тұтынушыларына суды беру қызметтерін сату көлемі; Vi2 – і учаскесіндегі 2-топтың тұтынушыларына суды беру қызметтерін сату көлемі; Vi4 – і учаскесіндегі 4-топтың тұтынушыларына суды беру қызметтерін сату көлемі; Ескерту. І учаскесіндегі 1-топтың тұтынушыларына суды беру қызметтерін сатудың Vi1 көлеміне халық, бюджеттік жəне коммерциялық емес ұйымдар тікелей тұтынатын көлемдер ғана жатады. Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2014 жылғы 20 қаңтардағы №13-НҚ бұйрығына 7-қосымша Табиғи монополиялар субъектілерінің ауыл шаруашылығын суландыру үшін сумен жабдықтау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi 1. Жалпы ережелер 1. Осы Табиғи монополиялар субъектілерінің ауыл шаруашылығын суландыру үшін сумен жабдықтау жөніндегі реттеліп көрсетілетін қызметтеріне тарифтерді (бағаларды, алымдар мөлшерлемелерін) есептеу əдiстемесi (бұдан əрі - Əдістеме) «Табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы» 1998 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңына (бұдан əрі - Заң), Қазақстан Республикасы Табиғи монополияларды реттеу агенттігі төрағасының 2013 жылғы 25 сəуірдегі № 130-НҚ бұйрығымен бекітілген Табиғи монополиялар субъектілерінің реттеліп көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтер (бағалар, алымдар мөлшерлемесін) бекіту кезінде қолданылатын шығындарды қалыптастырудың ерекше тəртібіне (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8480 тiркелген) (бұдан əрі – Ерекше тəртіп) сəйкес əзірленген.

2. Осы Əдістеме ауыл шаруашылығын суландыру үшін табиғи монополиялар субъектілеріне сумен жабықтау жүйелерінің салаларындағы реттеліп көрсетілетін қызметтеріне (бұдан əрі - Сумен жабдықтаудың қызметтері) тарифтер есептеудің тетігін айқындау мақсатында əзірленді жəне осы қызметтерді көрсететін табиғи монополиялар субъектілерінің бəріне меншік нысанына қарамастан қолданылады.

3. Осы Əдістеменің мақсаты үшін мынадай негізгі ұғымы пайдаланылады: суландыру нормалары – вегетациялық кезең ішінде (гектарына/текше метр) суландырылатын алаңның гектарына берілетін судың көлемі. Осы Əдістемеде пайдаланылатын өзге де ұғымдар мен терминдер Қазақстан Республикасының табиғи монополиялар жəне реттелетін нарықтар туралы заңнамаға сəйкес қолданылады.

2. Сумен жабдықтау қызметтеріне тарифтерді есептеу 4. Сумен жабдықтау қызметтеріне тарифтер барлық тұтынушы топтары үшін бірыңғай болып табылады жəне суды тұтынушыларға бөлінген нүктесіндегі берілген су мөлшерінің бірлігіне белгіленеді.

5. Суды тұтынушылардың топтары бойынша тарифтер, егер олар экономикалық жағынан негізделген болса, яғни суды тұтынушылардың топтары үшін тарифті қызмет көрсетуге қажетті шығындардың деңгейі əртүрлі болған жағдайда саралану мүмкін.

6..Сумен жабдықтау қызметтеріне тарифтер мынадай формуламен есептеледі: Z+Р Т = ----------, V

мұндағы: Т – сумен жабдықтау қызметтеріне тарифтер бір текше метр үшін теңгемен; Z – Ерекше тəртіптің талаптарын ескере отырып қабылданған, экономикалық жағынан негізделген шығындар, теңгемен; Р – пайда, теңгемен; V – көрсетілетін сумен жабдықтау қызметтерінің көлемі, текше метр.

7. Қазақстан Республикасының Табиғи монополияларды реттеу жəне бəсекелестікті қорғау жөніндегі агенттігі төрағасының 2003 жылғы 27 қаңтардағы № 17-НҚ бұйрығымен бекітілген Сумен жабдықтауға жəне (немесе) суды жəне энергетика секторындағы табиғи монополия субъектілеріне қызмет көрсететін табиғи монополия субъектілері үшін іске қосылған активтердің реттелетін базасына арналған пайда (таза табыс) ставкаларын есептеу жөніндегі нұсқаулыққа (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 2154 тiркелген) сəйкес есептелген пайданың ұйғарынды деңгейі.

8. Сумен жабдықтау қызметтеріне тарифті есебіне қызмет көрсетуге суды тұтынушылармен жасалған шарттарда расталған жоспарлы көлемдер салынады.

9. Көрсетілетін қызметтердің көлемдерінің төмендеуін су беруші ұйымының төмендеуін негіздейтін материалдарымен расталады.

10. Ауыл шаруашылығын суландыру үшін пайдаланылған судың көлемі уəкілетті орган аумақтардың ылғылдарылығын, биоклиматтық жағдайлары, су шаруашылығы бассейндері бойынша топырақты-мелиоративтік жəне гидрогеологиялық жағдайлары, суарылатын ауыл шаруашылығы дақылдарының түрлерін, ауыл шаруашылығы дақылдарының суарылатын алаңын жəне басқа ескере отырып бекіткен суару нормаларына сүйене отырып анықталады. Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2014 жылғы 7 сəуірде Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №9302 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігінің бұйрығы 2014 жылғы 3 сəуір

№100/НҚ

Астана қаласы

Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігінің Құрылыс жəне тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті көрсететін мемлекеттік қызмет регламентін бекіту туралы «Мемлекеттік қызметтер туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 16-бабы 1-тармағына сəйкес бұйырамын: 1. «Сəулет, қала құрылысы жəне құрылыс қызметі саласында сараптамалық жұмыстар мен инжинирингтiк қызметтерді жүзеге асыратын сарапшыларды аттестаттау» мемлекеттік көрсетілетін қызмет Регламентін бекіту.

2. Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігінің Құрылыс жəне тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті: 1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді; 2) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін оны ресми жариялауды; 3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігінің ресми интернет-ресурсында орналастыруды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау министрдің орынбасары С.К.Нокинге жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғаш рет ресми жарияланған күнінен бастап он күнтізбелік күн ішінде қолданысқа енгізіледі. Министрдің міндетін атқарушы

Б. ЖƏМІШЕВ.

Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрінің 2014 жылғы 3 сəуірдегі №100/НҚ бұйрығымен бекітілген «Сəулет, қала құрылысы жəне құрылыс қызметі саласында сараптамалық жұмыстар мен инжинирингтiк қызметтерді жүзеге асыратын сарапшыларды аттестаттау» мемлекеттік көрсетілетін қызметтің регламенті 1. Жалпы ережелер 1. «Сəулет, қала құрылысы жəне құрылыс қызметі саласында сараптамалық жұмыстар мен инжинирингтiк көрсетілетін қызметтерді жүзеге асыратын сарапшыларды аттестаттау» мемлекеттік көрсетілетін қызмет (бұдан əрі – мемлекеттік көрсетілетін қызмет) мемлекеттік көрсетілетін қызметті Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрлігінің Құрылыс жəне тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитеті, Министрліктің Құрылыс жəне тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық істері комитетінің аумақтық бөлімшелері (бұдан əрі – көрсетілетін қызметті беруші), сондай-ақ «Электрондық үкімет»: www.e.gov.kz веб-порталы (бұдан əрі – портал) немесе «Е–лицензиялау» www.elicense.kz веб-порталы арқылы жүзеге асырылады.

2. Мемлекеттік көрсетілетін қызметтің нысаны: электронды (ішінара автоматтандырылған) жəне (немесе) қағаз түрінде.

3. Мемлекеттік көрсетілетін қызметтің нəтижесі сарапшының мəртебесін жəне оның қала құрылысы мен құрылыс қызметінде сараптамалық жұмыстарды жəне инжинирингтік қызметтер көрсетуді орындау құқығын куəландыратын аттестат (бұдан əрі – аттестат) не мемлекеттік қызметті беруден жазбаша түрде дəлелді бас тарту болып табылады.

2. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінде көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшелерінің (қызметкерлерінің) іс-қимыл тəртібінің сипаттамасы 4. Көрсетілетін қызметті алушының Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 5 наурыздығы № 186 қаулысымен бекітілген «Сəулет, қала құрылысы жəне құрылыс қызметі саласында сараптамалық жұмыстар мен инжинирингтiк көрсетілетін қызметтерді жүзеге асыратын сарапшыларды аттестаттау» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандарттың (бұдан əрі – Стандарт) 9-тармағында көзделген құжаттарды ұсынуы мемлекеттік қызмет көрсету жөніндегі рəсімді (іс-қимылды) бастау үшін негіз болып табылады.

5. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінің құрамына кіретін əрбір рəсімнің (іс-қимылдың) мазмұны, оларды орындау ұзақтығы: 1) көрсетілетін қызметті алушылардан мемлекеттік көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшенің кеңсесі арқылы тікелей түскен немесе «Е-лицензиялау» мемлекеттік деректер қоры» (ақпараттық жүйе) Ақпараттық жүйедегі портал арқылы түскен мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуға арналған сұрауды (бұдан əрі – сұрау) көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшесінің уəкілетті қызметкерінің сұрау түскені күні тіркеуі; Өтініш қағаз жеткізгіште түскен жағдайда көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшесінің уəкілетті қызметкері қағаз жеткізгіште ұсынылған материалдардың сканерден өткізілген көшірмелерімен бірге өтінішті ақпараттық жүйеде тіркейді; 2) құжаттарды жинау нəтижесінде əрбір көрсетілетін қызмет алушыға қатысты 3 (үш) жұмыс күнінің ішінде көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшесінің уəкілетті қызметкері (қызметкерлері) аттестаттаудан өтуге өтініш берушілердің тізімін дайындайды; 3) əрбір көрсетілетін қызмет алушыға қатысты 1 (бір) жұмыс күнінің ішінде көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшесінің уəкілетті қызметкері қызмет алушы ұсынған құжаттардың алдын ала талдау анықтамасын (бұдан əрі – анықтама) жəне ұсынылған құжаттарға сəйкес қызметтік тізімін əзірлеуі, көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшесінің басшысына қол қоюға жолдауы; 4) аумақтық бөлімшесінің басшысына көрсетілетін қызметті берушінің анықтамға сол күні қол қоюға жіберуі; 5) 1 (бір) жұмыс күнінің ішінде көрсетілетін қызметті алушыдан түскен сұрауды көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшесінің уəкілетті қызметкерімен əзірлеп, анықтыманың, сонымен бірге қызметтік тізімнің сканерден өткізілген көшірмесін қоса беріп, көрсетілетін қызметті алушыға əзірленген сұрауды одан əрі қарау үшін жолдауы; 6) көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшесімен жіберілген сұрауды көрсетілетін қызметті берушінің уəкілетті қызметкері түскен күні тіркеп, көрсетілетін қызметті берушінің жауапты орындаушыны таңдауы; 7) көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшесінің уəкілетті қызметкерінің 3 (үш) жұмыс күнінің ішінде көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшесінен түскен сұрауды аттестаттау комиссияның отырысына дайындауы; 8) аттестаттау комиссияның сұрауға 7 (жеті) жұмыс күнінің ішінде қоса берілген материалдардың Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылы 25 қаңтарда № 165 қаулысымен бекітіліген «Сəулет, қала құрылысы жəне құрылыс қызметі саласында сараптамалық жұмыстар мен инжинирингтiк қызметтерді жүзеге асыратын сарапшыларды аттестаттау қағидалардын» (бұдан əрі – Қағидалар) біліктілік талаптарына сəйкестігін жəне көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшесі жолдаған анықтамамен қызметтік тізімді қарастыру; 9) көрсетілетін қызметті берушінің Қағидалардың талаптарына сəйкес аттестаттау комиссиясы отырысы басталғанға дейін қараудың қорытындысы бойынша 2 (екі) жұмыс күнінің ішінде хаттаманы бекітуі; 10) көрсетілетін қызмет беруші тестілеуге жіберу немесе жібермеу хаттамасын, сондай-ақ тестілеу жүргізу кестесін бес (5) жұмыс күнінің ішінде көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшеге жолдау; 11) көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшесінде хаттаманы түскен күні тіркеу; 12) көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшесінің тестілеуге жіберу немесе жібермеу хабарламасын 5 (бес) жұмыс күнінің ішінде көрсетілетін қызмет алушыға жолдау; 13) көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшенің уəкілетті қызметкері көрсетілетін қызметті алушыларға тестiлеудi өткiзу ережесімен таныстырады жəне тестілеуді өткізу көрсетілетін қызметті берушінің бекітілген уакытымен өткізеді; 14) көрсетілетін қызмет берушінің уəкілетті қызметкері «Сарапшыларды аттестаттау АЖ» бағдарламасына автоматты түрде түскен нəтижелерді аттестаттау комиссиясына қарау үшін 2 (екі) жұмыс күні ішінде жолдауы; 15) 10 (он) жұмыс күнінің ішінде көрсетілетін қызмет берушінің уəкілетті қызметкері ұсынған құжаттарды аттестаттау комиссиясының Қағидаларға сəйкес қарауы; 16) көрсетілетін қызметті берушінің Қағидалардың талаптарына сəйкес аттестаттау комиссиясы отырысы басталғанға дейін қараудың қорытындысы бойынша 2 (екі) жұмыс күнінің ішінде хаттаманы бекітуі; 17) көрсетілетін қызмет берушінің аттестаттау комиссиясы отырысының хаттамасын көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшелеріне 1 (бір) жұмыс күнінің ішінде жолдауы; 18) көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшенің уəкілетті қызметкерінің аттестаттау комиссиясы отырысының хаттамасы түскен күні оны тіркеуі; 19) 4 (төрт) жұмыс күнінің ішінде көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшенің жауапты қызметкері көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшесі басшысының сұрауына қол қоюы; 20) сұрау түскен күні көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшесі басшысының қол қоюы; 21) аттестаттау комиссиясы отырысының қорытындысы бойынша көрсетілетін қызмет берушінің уəкілетті қызметкері 5 (бес) жұмыс күнінің көрсетілетін қызмет берушінің басшысы қол қоюы үшін ішінде ақпараттық жүйеде оң нəтижесі бар сұрау немесе дəлелді бас тарту туралы сұрау қалыптастыруы; 22) сұрау түскен күні көрсетілетін қызмет беруші басшысының оған қол қоюы.

6. Мынадай рəсімді (іс-қимылды) орындауды бастау үшін негіз болатын мемлекеттік қызмет көрсету жөніндегі рəсімнің (іс-қимылдың) нəтижелері: 1) кіріс нөмірі бар тіркелген сұрау; 2) аттестаттаудан өтуге өтініш берген тұлғалардың тізімі; 3) ұсынылған құжаттарға сəйкес анықтама жəне қызметтік тізім; 4) ұсынылған құжаттарды алдын ала қараудың қорытындысы бойынша барлық қажетті деректемелері көрсетілген сұрау жəне қызметтік тзімі бар анықтама; 5) шығыс хат; 6) кіріс нөмірі бар тіркелген сұрау; 7) аттестаттау комиссиясының отырысы; 8) аттестаттау комиссиясы отырысының хаттамасы; 9) аттестаттау комиссиясы отырысын бекіту туралы бұйрық; 10) шығыс хат; 11) аттестаттау комиссиясы отырысының кіріс нөмірі бар хаттамасын тіркеу; 12) көрсетілетін қызметті алушыны тестілеуге жіберу жəне жібермеу туралы хабарлама; 13) тестілеу; 14) көрсетілетін қызметті берушінің уəкілетті қызметкерінің аттестаттау комиссиясының отырысын өткізу; 15) уəкілетті органның басшысы бекіткен аттестаттау комиссиясы отырысының хаттамасы; 16) аттестаттау комиссиясын бекіту туралы бұйрық; 17) шығыс хат; 18) аттестаттау комиссиясы отырысының кіріс нөмірі бар хаттамасын тіркеу; 19) оң нəтижелері бар хат не дəледі бас тарту туралы сұрау; 20) шығыс хат; 21) оң нəтижелері бар сұрау не дəледі бас тарту туралы сұрау; 22) көрсетілетін қызметті алушы басшысының ЭЦҚ-ы қойылған электрондық құжат немесе электрондық түрде өтініш берген жағдайда электрондық құжат нысанында не өтінішті қағазда берген жағдайда қағаз жеткізгіште тестілеуге жіберуден бас тарту дəлелді жауап.

3. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінде көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшелерінің (қызметкерлерінің) өзара іс-қимыл тəртібінің сипаттамасы 7. Мемлекеттік қызмет көрсету процесіне қатысатын көрсетілетін қызметті алушының аумақтық бөлімшелерінің (қызметкерлерінің) тізбесі: 1) мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуға арналған өтінімді тіркеу үшін жауапты көрсетілетін қызметті алушының аумақтық бөлімшесінің уəкілетті қызметкері; 2) көрсетілетін қызметті алушы ұсынған құжаттарды қарау үшін жауапты көрсетілетін қызметті алушының аумақтық бөлімшесінің уəкілетті қызметкері; 3) көрсетілетін қызметті алушының аумақтық бөлімшесінің басшысы; 4) мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуға арналған өтінімді тіркеу үшін жауапты көрсетілетін қызметті берушінің уəкілетті қызметкері; 5) түскен өтінімді көрсетілетін қызметті алушының лицензиялық комиссиясының отырысында қарау жəне дайындау үшін жауапты көрсетілетін қызметті берушінің уəкілетті қызметкері; 6) көрсетілетін қызметті алушының аттестаттау комиссиясы; 7) көрсетілетін қызметті алушының басшысы.

8. Көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшелерінің (қызметкерлерінің) арасындағы рəсімдердің (іс-қимылдардың) тізбектілігін əрбір рəсімнің (іс-қимылдың) ұзақтығын көрсете отырып сипаттау. Рəсімдердің (іс-қимылдардың) реттілігін сипаттау əрбір іс-қимылды (рəсімді) өткізудің блоксхемасымен бірге жасалады əрбір іс-қимылдың (рəсімнің) ұзақтығы көрсетіледі: 1) көрсетілетін қызметті алушылардан тікелей портал арқылы немесе көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшелерінің кеңсесі арқылы түскен мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуға арналған сұрауды түскен күні тіркеу; 2) құжаттарды жинау нəтижесі бойынша əрбір көрсетілетін қызметті алушыға қатысты 3 (үш) жұмыс күнінің ішінде көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшесінің уəкілетті қызметкері (қызметкерлері) аттестаттаудан өтуге өтініш берушілердің тізімін жасайды; 3) əрбір көрсетілетін қызметті алушыға қатысты 1 (бір) жұмыс күнінің ішінде көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшесінің уəкілетті қызметкерінің ұсынылған құжаттарға сəйкес қызметтік тізімі бар анықтаманы дайындап, көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшесінің басшысына қол қоюға жолдауы; 4) 1 (бір) жұмыс күнінің ішінде көрсетілетін қызметті алушыдан түскен сұрауды көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшесінің уəкілетті қызметкері əзірлеген қызметтік тізімі бар анықтаманың сканерлік көшірмесін қоса бере отырып, көрсетілетін қызметті алушыға əзірленген сұрауды одан əрі қарау үшін жолдауы; 5) көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшесі жіберген сұрауды көрсетілетін қызметті берушінің уəкілетті қызметкері түскен күні тіркеуі, көрсетілетін қызметті берушінің жауапты орындаушысын таңдауы; 6) көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшесінің уəкілетті қызметкерінің 3 (үш) жұмыс күнінің ішінде көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшесінен түскен сұрауды аттестаттау комиссияның отырысына дайындауы;

(Соңы 15-бетте).

(Соңы. Басы 14-бетте).

7) аттестаттау комиссияның 7 (жеті) жұмыс күнінің ішінде сұрауға қоса берілген материалдардың Қағидалардың біліктілік талаптарына сəйкестігін жəне көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшесі жолдаған қызметтік тізімі бар анықтаманы қарауы; 8) көрсетілетін қызметті берушінің Қағидалардың талаптарына сəйкес аттестаттау комиссиясы отырысы басталғанға дейін қарастырудың қорытындысы бойынша 2 (екі) жұмыс күнінің ішінде хаттаманы бекітуі; 9) тестілеуге жіберу немесе жібермеу туралы хаттаманы, сондай-ақ тестілеу өткізу кестесін бес (5) жұмыс күн ішінде көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшеге жолдау; 10) көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшесінде хаттаманы түскен күні тіркеу; 11) бес (5) жұмыс күнінің ішінде тестілеуге жіберу немесе жібермеу туралы хабарламаны көрсететін қызмет берушінің аумақтық бөлімшелеріне жіберу; 12) көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшенің уəкілетті қызметкері көрсетілетін қызметті алушыларға тестiлеудi өткiзу ережесімен таныстырады жəне тестілеуді өткізу көрсетілетін қызметті берушінің бекітілген уакытымен өткізеді; 13) көрсетілетін қызмет берушінің уəкілетті қызметкері «Сарапшыларды аттестаттау АЖ» бағдарламасына автоматты түрде түскен нəтижелерді аттестаттау комиссиясына қарау үшін 2 (екі) жұмыс күнінің ішінде жолдауы; 14) аттестаттау комиссиясының Қағидаларға сəйкес көрсетілетін қызмет берушінің уəкілетті қызметкері ұсынған құжаттарды 10 (он) жұмыс күнінің ішінде қарауы; 15) көрсетілетін қызметті берушінің Қағидалардың талаптарына сəйкес аттестаттау комиссиясы отырысы басталғанға дейін қараудың қорытындысы бойынша 2 (екі) жұмыс күнінің ішінде хаттаманы бекітуі; 16) көрсетілетін қызмет берушінің аттестаттау комиссиясы отырысының хаттамасын көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшелеріне 1 (бір) жұмыс күнінің ішінде жолдауы; 17) көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшенің уəкілетті қызметкерінің аттестаттау комиссиясы отырысының хаттамасы түскен күні оны тіркеуі; 18) 4 (төрт) жұмыс күнінің ішінде көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшенің жауапты қызметкері көрсетілетін қызмет берушінің аумақтық бөлімшесі басшысының сұрауына қол қоюы; 19) аттестаттау комиссиясы отырысының қорытындысы бойынша 7 (жеті) жұмыс күнінің ішінде көрсетілетін қызмет берушінің уəкілетті қызметкері қызмет беруші басшысының қол қоюы үшін ақпараттық жүйеде оң нəтижесі бар сұрау немесе дəлелді бас тарту туралы сұрау қалыптастыруы; 20) сұрауға 3 (үш) жұмыс күнінің ішінде көрсетілетін қызмет беруші басшысының қол қоюы. «Рəсімдердің тізбектілігін сипаттау» блок-схемасы осы Регламенттің 1-қосымшасында көрсетілген.

4. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінде орталықпен жəне (немесе) өзге де көрсетілетін қызметті берушілермен өзара іс-қимыл тəртібінің, сондай-ақ ақпаратты жүйені пайдалану тəртібінің сипаттамасы 9. Көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшеге өтініш беру тəртібінің сипаттамасы, көрсетілетін қызметті алушының сұрауын өңдеу ұзақтығы: 1) көрсетілетін қызметті алу үшін көрсетілетін қызметті алушының көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшесінің кеңсесіне өтініш береді; Қабылдау кезек тəртібімен жеделтетілген қызмет көрсетусіз жүзеге асырылады. Өтініштің қабылдануының расталу құжаты талон болып табылады, ол көрсетілетін қызмет алушыға беріледі.

2) көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшеде көрсетілетін қызметті алушының сұрауын өңдеу ұзақтығы – 20 минуттан аспайды; 3) көрсетілетін қызметті алушы мемлекеттік көрсетілетін қызметті алу үшін Стандарттың 9-тармағында көзделген құжаттардың тізбесін ұсынады.

10. Мемлекеттік қызметті көрсетудің нəтижесін көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімше арқылы алу процесінің сипаттамасы, оның ұзақтығы: 1) мемлекеттік қызмет көрсетудің нəтижесін алу үшін көрсетілетін қызметті алушы өтініш берген кезде өзіне берілген талонмен көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшеге өтініш жасайды; 2) көрсетілетін қызметті берушінің аумақтық бөлімшеде көрсетілетін қызметті алушының мемлекеттік қызмет көрсетудің нəтижесін алудың ұзақтығы – 20 минуттан аспайды.

11. «Электрондық үкімет» веб-порталы арқылы мемлекеттік қызмет көрсеткен кезде көрсетілетін қызметті берушінің жəне көрсетілетін қызметті алушының өтініш жасау тəртібінің жəне рəсім (іс-қимыл) жүйелілігінің сипаттамасы.

1) көрсетілетін қызметті алушы компьютерінің интернет-браузерінде сақталған өзінің ЭЦҚ тіркеу куəлігі арқылы порталда тіркеуді жүзеге асырады; 2) 1-процес – көрсетілетін қызметті алушы компьютерінің интернетбраузерінде ЭЦҚ тіркеу куəлігін бекіту, мемлекеттік көрсетілетін қызметті алу үшін көрсетілетін қызметті алушының порталға құпия сөз енгізу процесі; 3) 1-шарт – порталда логин (ЖСН/БСН) жəне құпия сөз арқылы тіркелген көрсетілген қызметті алушы туралы деректердің нақтылығын тексеру; 4) 2-процесс – көрсетілетін қызметті алушы деректерінде бұзушылықтардың болуына байланысты авторландырудан бас тарту туралы порталда хабарлама қалыптастыру; 5) 3-процесс – көрсетілетін қызметті алушының порталда осы Регламентте көрсетілген қызметті таңдауы, қызметті көрсету үшін сұрау нысанын экранға шығару жəне оның құрылымы мен форматтық талаптарын ескере отырып, сұраудың нысанына электрондық түрдегі қажетті құжаттарды тіркей отырып, көрсетілетін қызметті алушының нысанды толтыруы (деректерді енгізуі); 6) 4-процессс – көрсетілетін қызметті алушының сұрауды растау (қол қою) үшін ЭЦҚ тіркеу куəлігін таңдауы; 7) 2-шарт – ЭҮП-да ЭЦҚ тіркеу куəлігінің қолданылу мерзімін жəне тізімде кері қайтарылған (күшін жойған) тіркеу куəліктерінің болмауын, сондай-ақ сұрауда көрсетілген ЖСН/БСН мен ЭЦҚ тіркеу куəлігінде көрсетілген ЖСН/БСН арасындағы сəйкестендіру деректерінің сəйкестігін тексеру; 8) 5-процесс – көрсетілетін қызметті алушының ЭЦҚ түпнұсқасы расталмағандықтан сұрау салынған көрсетілетін қызметтен бас тарту туралы хабарламаны қалыптастыру; 9) 6-процесс – көрсетілетін қызметті алушының ЭЦҚ арқылы көрсетілетін қызметті алуға арналған сұраудың (енгізілген деректердің) толтырылған нысанын растауы (қол қоюы); 10) 7-процесс – «Е-лицензиялау» МДҚ АЖ-да электрондық құжатты (көрсетілетін қызметті алушының құжатын) тіркеу жəне «Е-лицензиялау» МДҚ АЖ-да өңдеу; 11) 3-шарт – аумақтық бөлімшелердің көрсетілетін қызметті алушының талаптарға сəйкестігін тексеруі жəне қызметтік тізімі бар анықтама жасауы; 12) 8-процесс – көрсетілетін қызметті берушіге ұсынылған құжаттардың негізінде жасалған қызметтік тізімі бар анықтаманы қоса бере отырып, «Е-лицензиялау» МДҚ АЖ-да сұрау жіберуі; 13) 9-процесс – көрсетілетін кызметті берушінің «Е-лицензиялау» МДҚ АЖда қалыптастырылған аумақтық бөлімшелерден құжаттарды алуы; 14) 10-процесс – аттестаттау комиссиясы шешімінің негізінде тестілеу өткізудің уақытын, күнін көрсете отырып, тестілеуге жіберу немесе жібермеу туралы хабарлама жасау; 15) 11-процесс – көрсетілетін қызметті берушінің «Е-лицензиялау» МДҚ АЖ-да қалыптастырылған қызмет көрсету нəтижесін (электрондық аттестат) алуы. Электрондық құжат көрсетілетін қызметті берушінің уəкілетті тұлғасының ЭЦҚ-ын пайдалана отырып, аттестаттау комиссиясы шешімінің негізінде қалыптастырылады. Көрсетілетін қызметті берушінің мемлекеттік қызмет көрсету процесінде құрылымдық бөлімшелерінің (қызметкерлерінің) өзара іс-қимылдарының, рəсімдерінің (іс-қимылдарының) тізбектілігінің нақты сипаттамасы, сондай-ақ мемлекеттік қызмет көрсету процесінде ақпараттық жүйені пайдалану тəртібінің сипаттамасы осы Регламенттің 2-қосымшасында көрсетілген. «Сəулет, қала құрылысы жəне құрылыс қызметі саласында сараптамалық жұмыстар мен инжинирингтiк қызметтерді жүзеге асыратын сарапшыларды аттестаттау» регламентіне 1-қосымша «Рəсімдердің тізбектілігін сипаттау» блок-схемасы

Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің (қаржы полициясы) бұйрығы 2014 жылғы 22 сәуір

№146

Астана қаласы

Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа және сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің (қаржы полициясының) Қаржы полициясы академиясының курсанттарын (тыңдаушыларын) ауыстыру қағидаларын бекіту туралы «Құқық қорғау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 6 қаңтардағы Заңының 9-бабының 1-тармағына, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 қаңтардағы № 110 қаулысымен бекітілген Білім алушыларды білім беру ұйымдарының үлгілері бойынша ауыстыру жəне қайта қабылдау қағидаларына сəйкес, бұйырамын: 1. Қоса беріліп отырған Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің (қаржы полициясының) (бұдан əрі – Агенттік) Қаржы полициясы академиясының курсанттарын (тыңдаушыларын) ауыстыру қағидалары бекітілсін.

2. Агенттіктің Кадрлар басқармасы Қаржы полициясы академиямен бірлесе отырып, осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін жəне Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тəртіпте ресми жариялануын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Агенттік Төрағасының бірінші орынбасарына жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғаш ресми жарияланғаннан кейін 10 күнтізбелік күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Төраға Р.ТҮСІПБЕКОВ.

Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі (қаржы полициясы) Төрағасының 2014 жылғы 22 сəуірдегі №146 бұйрығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі (қаржы полициясы) Қаржы полициясы академиясының курсанттарын (тыңдаушыларын) ауыстыру қағидалары 1. Жалпы ережелер 1. Қаржы полициясы академиясының курсанттарын (тыңдаушыларын) ауыстыру туралы осы қағидалар (бұдан əрі – Қағидалар) «Құқық қорғау қызметі туралы» 2011 жылғы 6 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңына, Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 қаңтардағы №110 қаулысымен бекітілген Білім алушыларды білім беру ұйымдарының үлгілері бойынша ауыстыру жəне қайта қабылдау қағидаларына сəйкес əзірленген.

2. Қағидалар Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі (қаржы полициясы) Қаржы полициясы академиясының (бұдан əрі – Академия) курсанттарын (тыңдаушыларын) ауыстыру тəртібін анықтайды.

2. Қаржы полициясы академиясына тыңдаушыларды ауыстыру тəртібі 3. Қазақстан Республикасының жоғары оқу орындарынан Академияға ауысу мемлекеттік білім беру тапсырысы шеңберінде тиісті курста бос орын бар болған жағдайда, сондай-ақ оқу жоспарындағы айырмашылық бакалавриат үшін міндетті компоненттің бес оқу пəнін құраса, жазғы демалыс кезеңінде жүзеге асырылады.

4. Қазақстан Республикасының жоғары оқу орнынан Академияға ауысу рəсімі мынадай тəртіппен жүзеге асырылады: 1) Қазақстан Республикасының жоғары оқу орнынан Академияға ауысуға ниет білдірген үміткер Академия бастығының атына еркін түрде ауысу туралы өтініш береді. Ауысу туралы өтінішке келесі құжаттар қоса тіркеледі: өзі оқыған жоғары оқу орны басшысының атына ауысу туралы жазылған өтініштің көшірмесі (басшының қолы қойылған жəне мөрмен бекітілген); оқу ісі жөніндегі проректор қол қойған жəне мөрмен бекітілген, кеңсе тіркеушісі қол қойған транскрипттің көшірмесі; ұлттық бірыңғай тестілеуді немесе кешенді тестілеуді тапсырғандығы туралы сертификат; жеке куəліктің көшірмесі; білім беру гранты иегерінің куəлігі (егер грант иегері болса); 2) тиісті курста бос орын бар болған жағдайда өтініш берген кезден бастап Академия үш жұмыс күні ішінде: Академияға осы Қағидалардың 1-қосымшасына сəйкес нысан бойынша ауыстыру мүмкіндігі туралы қорытынды (бұдан əрі – қорытынды) дайындайды; қаржы полициясының аумақтық органына үміткердің тұрақты тұратын жері бойынша ауысу мүмкіндігі туралы қорытындының көшірмесін жолдайды; 3) аумақтық қаржы полициясы органы қорытынды берген кезден бастап он жұмыс күні ішінде: үміткерге қызметке жарамдылығын анықтау үшін Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі жүйесінің əскери-дəрігерлік комиссиясында (бұдан əрі – ІІМ ƏДК) медициналық куəландырудан өту үшін жолдама береді; үміткерге жəне оның жақын туыстарына қатысты арнайы тексеріс жүргізу үшін материалдарды жолдайды; үміткердің жеке ісін Академияға жолдайды жəне оған: 3х4 - 6 фотосуретін, 9х12 - 1 фотосуретін; ІІМ ƏДК қорытындысын; арнайы тексеріс материалдарын; осы Қағидалардың 2-қосымшасына сəйкес нысан бойынша сауалнаманы; өмірбаянды; тіркеу куəлігін немесе əскери билетті (түпнұсқа); 4) Академия жеке істі алғаннан кейін үш жұмыс күні ішінде үміткердің материалдарын (қорытындының, транскрипттің, жұмыс оқу жоспарының көшірмелерін, бірыңғай ұлттық тестілеуді тапсырғаны туралы сертификатты, ІІМ ƏДК қорытындысын, үміткердің арнаулы тексеріс нəтижесі бойынша қорытындысын) Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігіне (қаржы полициясына) (бұдан əрі - Агенттік) үміткерді Академияға ауыстыру кезінде қажетті құжаттардың сəйкестігі мен бос орынның бар болуы мəселесімен келісу үшін жібереді.

5) Агенттіктің Кадрлар басқармасы үміткердің материалдарын үш жұмыс күні ішінде қарап, ауысу мүмкіндігі туралы шешімді Академияға жібереді.

6) оқу жылы бойы жұмыс істейтін қабылдау комиссиясы Агенттік үміткерді Академияға қабылдау туралы оң шешім шығарған жағдайда үміткерге дене шынықтыру дайындығы бойынша емтиханның өткізілетін күні туралы хабардар етеді.

7) дене шынықтыру дайындығына қатысты емтиханның нəтижелері бойынша үміткер Агенттіктің келісімі, қабылдау комиссиясының қорытындысы мен хаттамасы негізінде Академия бастығының бұйрығымен Академия курсанттарының (тыңдаушыларының) қатарына қабылданады.

5. Үміткерді Академияның курсанттары (тыңдаушылары) қатарына енгізу туралы бұйрық шыққан күннен бастап Академия бастығы үш жұмыс күні ішінде бұрын үміткер оқыған жоғары оқу орнына оның оқу ісінің құжаттарын Академияға жіберу туралы жазбаша сұраныс жолдайды. Сұранысқа үміткерді курсанттардың (тыңдаушылардың) қатарына енгізу туралы бұйрықтың көшірмесі қоса тіркеледі.

6. Оқу жұмыс жоспары пəндеріндегі академиялық айырмашылықты транскриптте немесе оқуын аяқтамаған азаматтарға берілген анықтамасында көрсетілген оқыған пəндерінің тізбесі, олардың бағдарламалары мен академиялық сағаттары немесе кредиттің мөлшері негізінде Академия анықтайды.

7. Тыңдаушы оқу жұмыс жоспарының пəндеріндегі академиялық айырмашылықтарды жою үшін осы пəндерге жазылады, ағымдағы академиялық кезеңде барлық оқу сабақтарына қатысады, ағымдағы бақылаудың барлық түрлерін тапсырады, қорытынды бақылауға рұқсат алады.

8. Оқу жұмыс жоспары пəндеріндегі академиялық айырмашылықтарды жою мерзімі мен кестесі ағымдағы оқу жылына Академияның факультет бастығының өкімімен ресімделеді жəне курсанттың (тыңдаушының) жеке оқу жоспарына енгізіледі.

Нысан

Көрсетілетін қызметті берушінің мемлекеттік қызмет көрсету процесінде құрылымдық бөлімшелерінің (қызметкерлерінің) өзара іс-қимылдарының, рəсімдерінің (іс-қимылдарының) тізбектілігінің нақты сипаттамасы, сонымен қатар мемлекеттік қызмет көрсету процесінде ақпараттық жүйені пайдалану тəртібі Портал арқылы мемлекеттік қызметті көрсеткен кезде функционалдық өзара іс-қимылдың № 1 диаграммасы

Мемлекеттік көрсетілетін қызметті беруші арқылы мемлекеттік қызмет көрсеткен кезде функционалдық өзара іс-қимылдың № 2 диаграммасы

БЕКІТЕМІН Академия бастығының оқу-əдістемелік жұмыстарын ұйымдастыру жөніндегі орынбасары ______________________________ (арнайы атағы) ___________________ (ТАƏ) 20___ жылғы «_____» ___________ ҚОРЫТЫНДЫ

Азамат (ТАƏ) Қаржы полициясы академиясының «________________» мамандығы бойынша _____ курсына «________________» мамандығы (Қазақстан Республикасының жоғары оқу орынның атауы) ауысу мүмкіндігі туралы өтінішін қарастырып, АНЫҚТАДЫ: Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 19 қаңтардағы №110 қаулысымен бекітілген Білім алушыларды білім беру ұйымдарының үлгілері бойынша ауыстыру жəне қайта қабылдау қағидаларының 23-тармағына сəйкес Қазақстан Республикасының жоғары оқу орнынан Академияға ауысу мемлекеттік білім беру тапсырысы шеңберінде тиісті курста бос орын бар болған жағдайда, сондай-ақ оқу жоспарындағы айырмашылық бакалавриат үшін міндетті компоненттің бес оқу пəнін құраса, жазғы демалыс кезеңінде жүзеге асырылады.

1. Екі жоғары оқу орындарының оқу жоспарларларын салыстырмалы талдау кезінде (транскрипт көшірмесі) келесі міндетті компонентті оқу пəндері бойынша академиялық айырмашылық анықталды: 1) (пəннің атауы, кредит саны, аяқталу нысаны); 2) (пəннің атауы, кредит саны, аяқталу нысаны); 3) (пəннің атауы, кредит саны, аяқталу нысаны); 4) (пəннің атауы, кредит саны, аяқталу нысаны); 5) (пəннің атауы, кредит саны, аяқталу нысаны); сондай-ақ таңдау бойынша компонентті оқу пəндерінен: 1) (пəннің атауы, кредит саны, аяқталу нысаны); 2) (пəннің атауы, кредит саны, аяқталу нысаны); 3) (пəннің атауы, кредит саны, аяқталу нысаны); 4) (пəннің атауы, кредит саны, аяқталу нысаны). Екі жоғары оқу орынның оқу жоспарларларын салыстыру кезінде академиялық айырмашылық міндетті компоненттің 5 (бес) пəні бойынша анықталды: Айтылғандардың негізінде, «________________» мамандығы бойынша Қаржы полициясы академиясының ___ курсына азамат (ТАƏ) ауысуы мүмкін/ мүмкін емес 2. Бүгінгі күні «________________» мамандығы бойынша ___ курста бос орын ___________________________ (бар/ жоқ) Осыған байланысты, Сіздің Қаржы полициясы академиясына ауысу туралы өтінішінізді қанағаттандыру _________________________ (мүмкін/ мүмкін емес) ______________________ _______________ Кадрлар бөлімінің бастығы (арнайы атағы) (ТАƏ) «Келісілді» _____________________ Жоғары жəне жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру факультетінің бастығы (арнайы атағы), (ТАƏ) Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі (қаржы полициясы) Қаржы полициясы академиясының курсанттарын (тыңдаушыларын) ауыстыру қағидаларына 2-қосымша АНКЕТА 1. Тегі ___________________________________ Аты _____________________________________ Əкесінің аты ____________________________

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2014 жылғы 15 мамырдағы Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне № 9425 болып енгізілді.

2. Егер тегіңізді, атыңызды не əкеңіздің атын өзгерткен болсаңыз, онда қашан, қандай себептермен өзгерткеніңізді көрсетіңіз

3. Туған жылы, күні, айы жəне орны (село, ауыл, қала, аудан, облыс, өлке, республика) 4. Азаматтығы (егер өзгерткен болсаңыз, қандай себептермен өзгерткеніңізді көрсетіңіз) 5. Білімі (қашан, қандай оқу орындарын аяқтадыңыз, дипломдардың нөмірі). Диплом бойынша мамандығыңыз. Диплом бойынша біліктілігіңіз.

6. Ғылыми дəрежеңіз, ғылыми атағыңыз (қашан берілген, дипломдардың нөмірі) 7. Қандай шет тілдерді жəне Қазақстан халықтарының тілдерін білесіз жəне түсінісе аласыз (еркін сөйлейсіз) 8. Сіз жəне Сіздің туыстарыңыз сотты болған ба (қашан жəне не үшін) 9. Шетелде болдыңыз ба (қайда, қашан жəне қандай мақсатпен)

10. Еңбек жолының басынан бастап атқарған жұмысыңыз (жоғары жəне орта оқу орындарындағы оқуды, əскери қызметті, қосымша жұмысты, кəсіпкерлік қызметті, т.б. қоса алғанда)1 Түскен

Айы мен жылы Шыққан

Ұйымды көрсетумен лауазымы

Ұйымның орналасқан жері

1 Кəсіпорынды, мекемені жəне ұйымды сол кездегі атауларымен жазу қажет, əскери қызметті лауазымын жəне əскери бөлімшенің нөмірін көрсетумен жазу қажет.

11. Сіздің жақын туыстарыңыз (əке, шеше, ағалар, апалар жəне балалар), сондай-ақ жолдасыңыз (əйеліңіз), соның ішінде бұрынғылар Туысқандық деңгейі

Тегі, аты, əкесінің Туған күні, жері аты2

Жұмыс орны, лауазымы

Тұрғылықты жерінің мекенжайы

2 Егер туысқандарыңыз тегін, атын, əкесінің атын өзгерткен болса, олардың бұрынғы тегін, атын, əкесінің атын көрсету қажет.

«КЕЛІСІЛГЕН» Қазақстан Республикасының Білім жəне ғылым министрі ___________ А.СƏРІНЖІПОВ.

2014 жылғы « __ » _______

Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі (қаржы полициясы) Қаржы полициясы академиясының курсанттарын (тыңдаушыларын) ауыстыру қағидаларына 1-қосымша

«Сəулет, қала құрылысы жəне құрылыс қызметі саласында сараптамалық жұмыстар мен инжинирингтiк қызметтерді жүзеге асыратын сарапшыларды аттестаттау» регламентіне 2-қосымша

15

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

12. Сізде немесе жолдасыңызда (əйеліңізде) шетелде тұрақты тұратын туыстары бар ма (тегін, атын, əкесінің атын, туған жылын, туысқандық деңгейін, тұрғылықты жерін, тұратын елін, олар шетелде қай уақыттан бері тұратынын көрсетіңіз) 13. Сізде шетелдік төлқұжат бар ма?________________________________ ________________________________________________________________ _____________________________________________________________ (нөмірі, сериясы қашан жəне кім берген) 14. Əскери қызметке қатысыңыз жəне əскери шеніңіз __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ 15. Тұратын мекен-жайыңыз жəне телефон нөміріңіз __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ __________________________________________________________________ 16. Төлқұжат немесе оны ауыстыратын құжат___________________________ __________________________________________________________________ (номірі, сериясы, қашан жəне кім берген) 17. Қосымша мəліметтер (мемлекеттік) наградалар, сайланбалы өкілді органдарға қатысуы, сондай-ақ ресімделуші өзі туралы хабарлағысы келетін басқа ақпарат _________________________________________________________________ __________________________________________________________________ «_____» ___________ 20__ жыл

Қолы_____________

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2014 жылғы 27 мамырда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №9472 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі (Қаржы полициясы) бұйрығы 2014 жылғы 2 сəуір

№124

Астана қаласы

Жоғары білімнің кəсіби оқу бағдарламаларын қысқартылған мерзімде іске асыратын Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің (қаржы полициясының) Қаржы полициясы академиясына оқуға қабылдау қағидаларын бекіту туралы «Құқық қорғау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 6 қаңтардағы Заңының 9-бабы 1-тармағына сəйкес, сондай-ақ «Қазақстан Республикасының қаржы полициясы органдары туралы» Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 4 шілдедегі Заңының 7-бабы 3-тармағының 5) тармақшасын басшылыққа ала отырып, бұйырамын: 1. Қоса берiлiп отырған Жоғары білімнің кəсіби оқу бағдарламаларын қысқартылған мерзімде іске асыратын Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі (қаржы полициясы) (бұдан əрі - Агенттік) Қаржы полициясы академиясына (бұдан əрі - Академия) оқуға қабылдау қағидалары бекітілсін.

2. Академия Агенттіктің Құқықтық қамтамасыз ету жəне халықаралық ынтымақтастық департаментімен бірлесіп, осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін жəне Қазақстан Республикасы заңнамасында белгіленген тəртіпте ресми жариялануын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Агенттік Төрағасының бірінші орынбасарына жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғаш ресми жарияланған күннен бастап қолданысқа енгізіледі. Төраға

Р. ТҮСІПБЕКОВ.

«КЕЛІСІЛГЕН» Қазақстан Республикасының Білім жəне ғылым министрі _____________ А. Сəрінжіпов 2014 жылғы « ___ » _________

Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі (қаржы полициясы) Төрағасының 2014 жылғы 2 сəуірдегі №124 бұйрығымен бекітілген Жоғары білім берудің кəсіптік оқу бағдарламаларын қысқартылған мерзімде іске асыратын Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің (қаржы полициясының) Қаржы полициясы академиясына оқуға қабылдау қағидалары 1. Жалпы ережелер 1. Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің (қаржы полициясының) (бұдан əрі Агенттік) Қаржы полициясы академиясына (бұдан əрі - Академияға) қысқартылған мерзімде жоғары білім берудің кəсіптік оқу бағдарламаларын іске асыратын оқуға қабылдау қағидалары (бұдан əрі – Қағидалар) Академияға қысқартылған мерзімде жоғары білімнің кəсіптік оқу бағдарламалары бойынша азаматтарды оқуға қабылдау тəртібін белгілейді.

2. Академияға оқуға қабылдау тəртібі азаматтарды медициналық, дене жəне психофизиологиялық көрсеткіштері, сондай-ақ құқық негіздерін білуге əңгімелесу бойынша қабылдау жəне конкурстық іріктеуді ұйымдастырудан тұрады.

3. Академияға қысқартылған мерзімде білім алуға конкурстық негізде жасы жиырма бірден кем емес, жоғары білімі бар адамдар (бұдан əрі – оқуға үміткерлер), сондай-ақ: 1) жоғары оқу орның аяқтағаннан кейінгі мамандығы бойынша еңбек өтілі болғаны дұрыс; 2) қажетті жеке, моральдық жəне кəсіби қасиеттері бар, денсаулық жағдайы жəне физикалық жағынан дамыған азаматтар қабылданады.

4. Оқуға түсуге үміткерлерді қабылдау үш кезеңде жүзеге асырылады: бірінші кезеңде – оқуға үміткерлерді іріктеу медициналық жəне психофизиологиялық көрсеткіштері мен дене дайындығы бойынша жүргізіледі; екінші кезеңде – құқық негіздерін білуге əңгімелесу жүргізіледі; үшінші кезеңде – мандаттық комиссия конкурстық негізде оқуға кандидаттарды медициналық жəне психофизиологиялық көрсеткіштері мен дене даярлығы бойынша мəліметтерін ескере отырып қабылдайды.

5. Оқуға кандидаттарды медициналық жəне психофизиологиялық көрсеткіштері мен дене даярлығы бойынша іріктеу Академия бастығымен бекітілген тиісті жылдағы қабылдау комиссиясының жұмыс кестесіне сəйкес жүргізіледі.

6. Академияға оқытудың қысқартылған нысаны бойынша оқуға қабылдау тəртібі туралы ақпарат, медициналық жəне психофизиологиялық куəландыруды жүргізу, дене даярлығы бойынша емтихан мен əңгімелесу жүргізу кестесі, оқуға үміткерлердің дене шынықтыру даярлығы бойынша нəтижелері ақпараттық тақтаға оқу түсушілерге уақтылы жеткізу үшін орналастырылады.

7. Үміткердің оқуға түсу жасы, сондай-ақ, оның еңбек өтілі Академияға қабылданған күнінен бастап есептеледі. Академияда қысқартылған мерзімде жоғары білімнің кəсіптік оқу бағдарламалары бойынша білім алу кезеңі қызмет өтіліне есептеледі.

8. Конкурстық негізде Академияға түсуге тілек білдірген оқуға үміткерлер оқуға түсетін жылдың 1 наурызынан бастап аумақтық қаржы полициясы органдарына ерікті түрде, білім алу тілін көрсете отырып, өтініш жазады. Мыналар өтінішке қоса беріледі: 1) жоғары білімі туралы құжат қосымшасымен (көшірме); 2) жеке басын куəландыратын құжат (көшірме); 3) алты фотосурет (бас киімсіз, көлемі, 4,5x6 см); 4) еңбек кітапшасы немесе еңбек өтілін растайтын өзге құжат (көшірме); 5) өз қолымен толтырылған өмірбаян; 6) əскери билет немесе тіркеу куəлігі (көшірме); 7) соңғы жұмыс (оқу) орнынан мінездеме.

9. Академияға білім алушылардың контингентін қалыптастыру мемлекеттік білім беру тапсырысын орналастыру негізінде жүзеге асырылады.

10. Агенттіктің кадрлық бөлімшесі тиісті оқу жылына мемлекеттік білім беру тапсырысы жарияланған күннен бастап 5 жұмыс күнінен кешіктірмей Агенттіктің аумақтық бөлімшелері үшін Академияға оқуға үміткерлерді жолдау бойынша Агенттік Төрағасының бұйрығымен бекітілетін рұқсат қағаз əзірлейді.

11. Қаржы полициясы органдарының кадр бөлімшелері: 1) Академияға оқуға түсу үшін бұқаралық ақпарат құралдарында, Агенттіктің жəне аумақтық қаржы полициясы органдарының интернет-ресурстарында өтініштерді беру мерзімдері, сондай-ақ өтінішке қоса берілетін құжаттардың тізбесі туралы хабарландырулар орналастыруды ұйымдастырады; 2) оқуға үміткерлердің тұрғылықты жері бойынша іріктеу жəне тексеруді қамтамасыз етеді; 3) оқуға үміткерлердің жеке істерін жинақтайды жəне оны оқуға түсетін жылдың 15 маусымына дейін Академияға жолдайды.

12. Оқуға үміткерлердің қызметке жарамдылығын анықтау үшін өздерінің тұрғылықты жерінен əскери-дəрігерлік комиссиялардан медициналық куəландыру жəне психофизиологиялық куəландыру, соның ішінде полиграфологиялық зерттеуден өткізіледі.

13. Академия үміткерлердің оқуға орналасу орнына келу мерзімін белгілейді, ол туралы аумақтық қаржы полициясы органдары арқылы оқуға үміткерлер он бес күнтізбелік күннен кешіктірілмей ескертіледі.

14. Академияға оқуға түсуге келген үміткерлер түсу кезеңінде шығу құқығынсыз казармалық жағдайда болады.

2. Қаржы полициясы академиясына қабылдау тəртібі 15. Қабылдау жəне мандаттық комиссиялар Академияға оқуға түсуді жүзеге асырады. Қабылдау жəне мандаттық комиссиялардың құрамы Агенттік Төрағасының бұйрығымен бекітіледі. Қабылдау жəне мандаттық комиссиялардың құрамына басшы құрамның тұлғалары, сондай-ақ Агенттік пен Академияның өзге де қызметкерлері кіреді. Қабылдау жəне мандаттық комиссиялар осы Қағидаларды басшылыққа ала отырып, Академияны тыңдаушылармен сапалы жасақтауды қамтамасыз етуге міндеттеледі.

16. Қабылдау комиссиясының құрамы комиссия төрағасы, төрағаның орынбасары, хатшысы жəне комиссияның мүшесі 9 кем болмауы тиіс. Қабылдау комиссиясы: 1) оқуға үміткерлердің жеке істерін қарауды жүзеге асырады; 2) психофизиологиялық жəне медициналық куəландыруды өткізеді, дене даярлығы тексереді, үміткерлердің құқық қорғау органдарында қызмет етуге жарамдығын анықтайды; 3) оқуға үміткерлердің құқық негіздерін білу бойынша əңгімелесу; 4) оқуға қабылдау мəселелері жөнінде шағымдар мен өтініштерді қарайды; 5) конкурстық тізімдерді дайындайды; 6) оқуға үміткерлерді қабылдау қорытындыларына талдау жасайды жəне осы жұмысты одан əрі жетілдіру бойынша ұсыныстар жинақтайды; 17. Төраға қабылдау комиссиясының қызметіне басшылықты жүзеге асырады. Академия бастығы немесе оны алмастырушы тұлға қабылдау комиссиясының төрағасы болып тағайындалады. Қабылдау комиссиясының төрағасы қабылдау комиссиясы қызметіне басшылық етеді, оның мүшелерінің өкілеттіктерін белгілейді жəне осы комиссияның жұмыс жоспары бекітеді. Қабылдау комиссиясы төрағасының орынбасары болып Академия бастығының орынбасарларының арасынан тағайындалады, ол қабылдау комиссиясы мүшелері мен комиссия хатшысының жұмысын ұйымдастырады жəне қадағалайды, оқуға үміткерлердің құқық негіздерін білу бойынша əңгімелесу,

психофизиологиялық жəне медициналық куəландыруды, дене дайындығын тексеруді ұйымдастырады. Академияда 5 жылдан кем емес еңбек тəжірибесі бар Академия қызметкері қабылдау комиссиясының жауапты хатшысы болып тағайындалады, ол қабылдау комиссиясына жүктелген міндеттерді іске асыру бойынша құжаттарды, отырыс материалдарын əзірлейді, сондай-ақ оның жұмысы туралы есеп жобасын дайындайды.

18. Қабылдау комиссиясының қызметі жұмыс жоспарына сəйкес жүзеге асырылады. Қабылдау комиссиясының отырысы қабылдау комиссиясы төрағасының шешімі бойынша өткізіледі жəне хаттамамен ресімделеді. Қабылдау комиссиясының шешімдері, бекітілген құрамның кемінде үштен екісі бар болғанда қарапайым көпшілік дауыспен қабылданады. Дауыстар тең болған жағдайда комиссия төрағасының дауысы шешуші болып табылады.

19. Оқуға үміткер Академияның қабылдау комиссиясына келесі құжаттардың түпнұсқаларын салыстырып тексеру үшін ұсынады: жеке басын куəландыратын құжат, жоғары оқу орнын бітіргендігі туралы диплом қосымшасымен, еңбек кітапшасы (бар болуы), əскери билет немесе тіркелу туралы куəлік.

20. Мандаттық комиссия Академияда оқуға үміткерлерге қойылатын тиісті талаптарға сəйкес келетін адамдарды Академияға алу мақсатында құрылады.

21. Мандаттық комиссияның құрамы төраға, төрағаның орынбасары, хатшы жəне комиссияның жетіден кем емес мүшелерінен құрылады.

22. Мандаттық комиссия: 1) кəсіби іріктеуден одан əрі өту үшін Академияның қабылдау комиссиясы ұсынған оқуға үміткерлерді тексеруді жəне жеке істерін талдауды жүзеге асырады; 2) конкурстық тізімдерді қарайды; 3) оқуға үміткерлерді Академия тыңдаушыларының қатарына алу туралы шешім қабылдайды.

23. Академия қызметіне жетекшілік ететін Агенттік Төрағасының орынбасары мандаттық комиссияның төрағасы болып тағайындалады. Академия бастығы мандаттық комиссия төрағасының орынбасары болып тағайындалады. Академиядағы жұмыс тəжірибесі 5 жылдан кем емес Академияның қызметкері мандаттық комиссияның хатшысы болып тағайындалады.

24. Мандаттық комиссия отырысының барысы жəне шешімдері хаттама түрінде ресімделеді.

25. Соңғы кəсіби іріктеуді жүргізу үшін Академия бастығының бұйрығымен: 1) уақытша жұмыс істейтін əскери-дəрігерлік комиссия; 2) оқуға үміткерлердің дене дайындығын тексеру комиссиясы; 3) құқық негіздерін білуді қабылдауды жөніндегі комиссия; 4) апелляциялық комиссия құрылады.

26. Аталған комиссия төрағалары қабылдау комиссиясы мүшелерінің арасынан тағайындалады.

27. Уақытша жұмыс істейтін əскери-дəрігерлік комиссия оқуға түсу үшін денсаулық жағдайы бойынша жарамдылығын анықтау мақсатында оқуға үміткерлерді соңғы медициналық куəландыруды өткізу үшін Академияның медициналық бөлімі бастығының төрағалығымен дəрігер мамандардың қатысуымен Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2010 жылғы 27 шілдедегі № 325 бұйрығымен бекітілген (нормативтік-құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімдемесінде № 6407 болып тіркелген) Ішкі істер органдарында əскери-дəрігерлік сараптама өткізу туралы нұсқаулыққа сəйкес құрылады.

28. Медициналық куəландырудың нəтижелері бойынша уақытша жұмыс істейтін əскери-дəрігерлік комиссия əрбір оқуға үміткерге қызмет өткеруге жарамдылығы (жарамсыздығы) туралы қорытынды шығарады.

29. Академияның əскери, дене жəне арнайы дайындық кафедрасы бастығының төрағалығымен оқуға үміткерлерді дене көрсеткіштері бойынша іріктеуді ұйымдастыру мақсатындағы іс-шараларды жүзеге асыру үшін оқуға үміткерлердің дене дайындығы жөніндегі комиссия құрылады. Дене дайындығынан емтихан қабылдау жөніндегі комиссияның құрамына Академияның əскери, дене жəне арнайы дайындық кафедрасының қызметкерлері кіреді.

30. Емтихан қабылдаудың нəтижелері бойынша Дене дайындығы жөніндегі комиссия төрағасы жəне мүшелері қол қоятын емтихандық ведомость құрастырылады.

31. Оқуға үміткерлердің дене дайындығы бойынша емтихан нормативтері осы Қағиданың қосымшасында көрсетілген жаттығу түрлерін орындауды көздейді.

32. Дене дайындығы көрсеткіштері бойынша іректеу қорытындылары жəне құқық негіздерін білу қорытындылары бойынша оқуға түсуге үміткерлердің өтініштерін қарастыру үшін аппеляциялық комиссия құрылады. Апелляциялық комиссия құрамына төраға, комиссия мүшелері кіреді. Академия бастығы орынбасарының бірі Апелляциялық комиссия төрағасы болып, Академияның кафедра бастықтары комиссия мүшелері болып тағайындалады.

33. Аппеляциялық комиссия əрбір үміткермен жекеше түрде жұмыс жүргізеді. Ол аппеляциялық комиссияның отырысына келмеген жағдайда, оның аппеляцияға берген өтініші қаралмайды.

34. Оқуға үміткердің дене дайындығы емтиханы бойынша жаттығуды жасау кезінде уақытты, сондай-ақ орындалған жаттығулардың санын дұрыс есепке алмау немесе тестілеу тапсырмаларының дұрыс құрастырылмауына сəйкес тестілеу қортындысының нəтижелерін төмендетуге əкелген себептер көрсетіліп, дəлелденген жазбаша өтініш апелляция болып саналады.

35. Шағымдану себептері анық көрсетілген апелляциялық өтiнiш дене дайындығы бойынша емтихан, сондай-ақ құқық негіздерін білу бойынша əңгімелесу нəтижелерi жарияланғаннан кейiн келесi күнi сағат 13.00-ге дейiн қабылданады жəне апелляциялық комиссия өтiнiш берген күннен бастап бiр күн iшiнде қарастырады.

36. Жаттығуларды орындау кезінде уақытты, сондай-ақ орындалған жаттығулар санын дұрыс есептемеу себебі бойынша дене дайындығы көрсеткіштерінің нəтижелері төмендетілгені расталған жағдайда, аппеляциялық комиссия оқуға үміткерге дене дайындығы бойынша емтиханды қайта тапсыру құқығын берумен өтінішті қанағаттандырады.

37. Əңгімелесу, дене дайындығы бойынша емтихан нəтижелерімен келіспегені туралы апелляция бойынша шешім комиссия мүшелерінің жалпы санының көп дауысымен қабылданады. Егер дауыс тең болған жағдайда комиссия төрағасының даусы шешуші болып табылады. Апелляциялық комиссияның жұмысы комиссия төрағасы жəне барлық мүшелері қол қойған хаттамамен ресімделеді.

38. Үміткер апелляциялық комиссияның шешімімен келіспеген жағдайда Агенттікке немесе сотқа шағымдануға құқылы.

39. Үміткерлерді Академияға тыңдаушы ретінде қабылдау мандаттық комиссияның шешімі бойынша конкурстық негізде соңғы кəсіби іріктеу нəтижелері бойынша оқуға түсу жылының 31 шілдесіне дейін өткізіледі.

40. Академия тыңдаушылары қатарына қабылдау үшін конкурс жүргізу кезінде көрсеткiштер бiрдей болған жағдайда, құқықтарға келесі тұлғалар ие болады: 1) білім беру орнын үздік бітіргені туралы құжаты (дипломдары) бар; 2) диплом (транскрипт) қосымшасындағы орта ұпайдың жоғары болуы.

41. Тыңдаушылар қатарына қабылдау туралы мандаттық комиссияның шешімі хаттамамен ресімделеді, соның негізінде Академия бастығының қабылдау туралы бұйрығы шығады. Жоғары білім берудің кəсіптік оқу бағдарламаларын қысқартылған мерзімде іске асыратын Қаржы полициясы академиясына оқуға қабылдау қағидалары қосымша Дене дайындығы бойынша нормативтер ерлерге арналған нормативтер Жаттығулардың атауы 100 м. жүгіру (сек.)

Бағасы өте жақсы жақсы қанағаттанарлық өте жақсы жақсы қанағаттанарлық өте жақсы жақсы қанағаттанарлық

3000 м. жүгіру (мин., сек)

Биік белтемірге тартылу (саны)

Нормативтер 13.5 14.2 15.0 13.20 13.50 14.30 13 11 8

қыздарға арналған нормативтер Жаттығулардың атауы 100 м. жүгіру (сек.)

1000 м. жүгіру (мин., сек) Шалқалай жатып денені көтеру (саны)

Бағасы өте жақсы жақсы қанағаттанарлық өте жақсы жақсы қанағаттанарлық өте жақсы жақсы қанағаттанарлық

Нормативтер 16.5 17.2 18.0 5.00 5.30 6.10 30 28 25

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2014 жылғы 28 мамырдағы Нормативтік құқықтық келісімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №9473 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің (қаржы полициясы) бұйрығы 2014 жылғы 8 сəуір

№133

Астана қаласы

Жоғары білімнің кəсіби оқу бағдарламаларын қысқартылған мерзімде іске асыратын Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің қаржы полициясының) Қаржы полициясы академиясына оқуға түсетін адамдармен келісімшарт жасасу, өзгерту, бұзу жəне тоқтату қағидаларын бекіту туралы «Құқық қорғау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы 6 қаңтардағы Заңының 9-бабының 1-тармағына сəйкес, сондай-ақ «Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 4 шілдедегі Заңының 7-бабы 3-тармағының 5) тармақшасын басшылыққа ала отырып, бұйырамын: 1. Қоса беріліп отырған Жоғары білімнің кəсіби оқу бағдарламаларын қысқартылған мерзімде іске асыратын Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің қаржы полициясының) Қаржы полициясы академиясына оқуға түсетін адамдармен келісімшарт жасасу, өзгерту, бұзу жəне тоқтату қағидалары бекітілсін.

2. Қаржы полициясы академиясы Агенттіктің Құқықтық қамтамасыз ету жəне халықаралық ынтымақтастық департаментімен бірлесе отырып, осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекет тіркелуін жəне оның Қазақстан Республикасы заңнамасымен белгіленген тəртіпте ресми жариялануын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Агенттік Төрағасының бірінші орынбасарына жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғаш ресми жарияланған күннен бастап қолданысқа енгізіледі. Төраға

Р.ТҮСІПБЕКОВ.

Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі (қаржы полициясы) Төрағасының 2014 жылғы 8 сəуірдегі №133 бұйрығы бекітілген Жоғары білім берудің кəсіби оқу бағдарламаларын қысқартылған мерзімде іске асыратын Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі (қаржы полициясы) Қаржы полициясы академиясына оқуға түсуші адамдармен келісімшартқа отыру, өзгерту, бұзу жəне тоқтату қағидасы 1. Жалпы ережелер 1. Осы Жоғары білім берудің кəсіби оқу бағдарламаларын қысқартылған мерзімде іске асыратын Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің (қаржы полициясының) (бұдан əрі – Агенттік) Қаржы полициясы академиясына (бұдан əрі – Академия) оқуға түсуші адамдармен келісім-шартқа отыру, өзгерту, бұзу жəне тоқтату қағидасы (бұдан əрі – Қағида) «Құқық қорғау қызметі туралы» 2011 жылғы 6 қаңтардағы, «Қазақстан Республикасының қаржы полициясы органдары туралы» 2002 жылғы 4 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңдарына сəйкес əзірленді жəне жоғары білім берудің кəсіби оқу бағдарламаларын қысқартылған мерзімде іске асыратын Академияға түсуші адамдармен келісім-шартқа отыру, бұзу жəне тоқтату тəртібін белгілейді.

2. Академияға оқуға түсуші адамдар осы Қағиданың қосымшасына сəйкес нысан бойынша Академияда оқу мерзіміне жəне сонымен бірге Қазақстан Республикасы құқық қорғау органдарында Академияда оқуын бітірген соң орта жəне аға басшылық құрам лауазымдарында күнтізбелік есеппен бес жыл қызмет өткеру туралы келісім-шартқа отырады.

3. Келісім-шартта тараптардың (оқуға түсуші адамдар мен құқық қорғау органның лауазымды адам) өзара міндеттемелері мен жауапкершіліктері белгіленеді, сондай-ақ Академияда оқуды бітірген соң құқық қорғау органдарында одан əрі қызмет өткеру шарты мен мерзімін қарастырады.

4. Келісім-шартқа мандаттық комиссияның Академияға оқуға қабылдау туралы шешімі шығып, оқуға қабылдау туралы бұйрық шығарылған соң отырады. Келісім-шарт жазбаша түрде құрастырылады, курсант (тыңдаушы) жəне Академия бастығы қол қояды. Келісім-шарт екі данада мемлекеттік жəне орыс тілдерінде ресімделеді, олардың бірі жеке іске жинақталады, екіншісі курсантқа (тыңдаушыға) беріледі. Əрбір келісім-шарттың заңды күші бар.

5. Келісім-шарттың қолданысқа енгізілуінің күнтізбелік мерзімі оған Академия бастығы қол қойғаннан күн болып табылады, келісім-шарт қолданысы мерзімінің аяқталуы келісім-шарт мəтінінде көрсетілген мерзім болып табылады. Келісім-шарт тараптардың келісімі бойынша өзгертілуі мүмкін.

6. Академияда оқытудың қысқартылған түрін аяқтаған адамдар құқық қорғау органдарында бес жылдан кем емес мерзім қызмет өткереді.

7. Келісім-шарт: 1) əскери-дəрігерлік комиссиясының тыңдаушыны (курсантты), қызметкерді денсаулық жағдайы бойынша қызметке жарамсыз немесе шекті түрде жарамды деп танылған; 2) өз еркі бойынша; 3) оқу орнын аяқтаған соң 5 жыл ішінде қызметкердің құқық қорғау органдарында қызмет өткеруден бас тартқан; 4) өзге мемлекеттік орган жəне ұйымдарға белгіленген тəртіпте ауысқан; 5) оқу үлгерімі нашар болған жағдайда;

6) əскери тəртіпті өрескел бұзғаны үшін; 7) құқық қорғау органдарына кір келтіретін теріс қылықтар жасағаны үшін; 8) соттың айыптау үкімі заңды күшіне енгенде немесе ақталмау негіздері бойынша қылмыстық іс қысқартылған жағдайда мерзімінен бұрын бұзылады.

8. Келісім-шартты мерзімінен бұрын бұзған курсанттар (тыңдаушылар) арнайы есептен шығарылады жəне Академияның кадрлар бөлімшесі əскери есепке қою, белгіленген тəртіпте əскерге шақыру үшін тұрғылықты жері бойынша əскери органға жолдайды Осы қағиданың 7 тармағы 1 азат жолынан басқа келісім-шартты мерзімінен бұрын бұзған курсанттар (тыңдаушылар) олардың оқу кезеңінде стипендия төлеу, тамақтану, заттай үлесіне жұмсалған бюджеттік қаражаттарды мемлекетке қайтаруға міндетті. Ұстауға жататын сома Академияда болған əр толық айға тең есептеледі.

9. Оқудан шығарылған Академия курсанттарынан (тыңдаушыларынан) бюджеттік қаражаттарды мемлекет пайдасына қайтаруын Академия жүзеге асырады. Жұмыстан шығарылған қызметкерлерден бюджеттік қаражаттарды мемлекет пайдасына қайтаруын Академия қаржы полициясы органдарының аумақтық бөлімшелерімен бірлесіп жүзеге асырады.

10. Келісім-шарттың қолданысы оның мерзімі аяқталған күні, сондай-ақ келісім-шартта көрсетілген барлық міндеттемелерді орындау кезінде тоқтатылады. Жоғары білім берудің кəсіби оқу бағдарламаларын іске асыратын Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігінің (қаржы полициясының) Қаржы полициясы академиясына оқуға түсуші адамдармен келісім-шартқа отыру, өзгерту, бұзу жəне тоқтату қағидасына қосымша Нысан Жоғары білім берудің кəсіби, оқу бағдарламаларын қысқартылған мерзімде іске асыратын Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі (қаржы полициясы) Қаржы полициясы академиясында мамандарды даярлауға арналған келісім-шарт 1. Жалпы ережелер Осы Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмысқа жəне сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес агенттігі (қаржы полициясы) Қаржы полициясы академиясында мамандар даярлауға арналған келісім-шарт (бұдан əрі – келісім-шарт) Академия мен _______________________________________________________________ (оқу орын, заңды тұлға - толық атауы жəне оның орналасқан жері ) __________________________________________________________атынан (заңды тұлғаның мемлекеттік тіркеу нөмірі жəне мерзімі) _______________________________________________________________ (лауазымы, арнайы (əскери) атағы, аты-жөні) екінші жағынан ______________________________________мекенжайында тұратын оқуға түскен тыңдаушы (курсант) ____________________________________________ (тыңдаушының (курсанттың) Т.А.Ə.) №_____________________________ «____» __________________ (жеке куəліктің нөмірі) (берілген уақыты) ЖСН _____________________________ арасында жасалды.

1. Академия тыңдаушыға (курсантқа) ___________________________ __________________________ мерзім ішінде __________________________ (мамандықтың атауы мен шифрі, оқыту нысаны) ______________________________________ бойынша білім алуына қажетті жағдайлар жасайды. Оқыту мерзімі____________________________________________ басталады.

2. Академияның құқықтары жəне міндеттері.

2. Академияның құқығы бар: 1) заңнамада белгіленген тəртіпте осы келісім-шартты өзгертуге жəне бұзуға; 2) өз құзыреті шегінде актілер шығаруға; 3) Қазақстан Республикасының заңнамаларында белгіленген тəртіпте тыңдаушыны (курсантты) көтермелеуге, оны тəртіптік жəне материалдық жауапкершілікке тартуға; 4) тыңдаушының (курсанттың) оқу кезеңінде Академия мүлкіне келтірген залалды төлетуге; 5) осы қағиданың 6 тармағына сəйкес келісім-шартты мерзімінен бұрын бұзуға.

3. Академия міндетті: 1) тыңдаушыны (курсантты) «Білім туралы» Қазақстан Республикасының Заңына жəне Қазақстан Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарының талаптарына сəйкес білім алу жағдайларымен қамтамасыз етуге; 2) тыңдаушыға (курсантқа) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген ай сайын оған тиесілі ақшалай төлем (стипендия) төлеуге; 3) тыңдаушыны (курсантты) Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілеген тиесілік нормалары бойынша нысанды жəне арнайы киім-кешекпен тегін қамтамасыз етуге; 4) нормативтік актілермен белгіленген оқу жағдайларын жасауға жəне тыңдаушыны (курсантты) қажетті жеке қорғану құралдарымен қамтамасыз етуге; 5) тыңдаушыға (курсантқа) «Құқық қорғау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес каникулдық демалыс жəне басқа түрлі демалыс беруге; 6) тыңдаушыны (курсантты) заңнамада белгіленген тəртіппен медициналық қызмет көрсетумен қамтамасыз етуге; 7) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тəртіппен жəне жағдайларда тыңдаушыға (курсантқа) қызметтік міндеттерін орындаумен байланысты келтірілген зиянды өтеуге; 8) жеке ісінің, əскери билетінің (тіркеу куəлігінің), сондай-ақ еңбек кітапшасының сақталуын қамтамасыз етуге жəне оған қажетті жазбалар енгізуге; 9) тыңдаушының (курсанттың) жеке ісіне оның оқуына жұмсалған шығын туралы анықтаманы тіркеуге; 10) тыңдаушыны (курсантты) комиссияның шешімі бойынша одан əрі қызметін өтеуге үшін аумақтық қаржы полициясы органдарына жіберуге 3. Тыңдаушының (курсанттың) құқықтары мен міндеттері.

4. Тыңдаушының (курсант) құқығы бар: 1) осы келісім-шартты заңнамада белгіленген тəртіппен өзгертуге жəне бұзуға; 2) қолданыстағы заңнамаға сəйкес ақшалай қаражатты төлеуге; 3) қауіпсіздік жəне гигиена талаптарына жауап беретін оқыту, тұру жəне медициналық қамтамасыз ету жағдайларына; 4) қызметтік міндеттерін орындаумен байланысты денсаулығына келтірілген зиянның өтелуіне; 5) Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнамасында көзделген кепілдіктер мен өтемақыларды ұсынылуына; 6) ұзақтығы «Құқық қорғау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңында жəне өзге де нормативтік құқықтық актілерде белгіленген демалыс алуға; 7) белгіленген мемлекеттік білім беру стандарттарына сəйкес кəсіби білім алуға; 8) оқу процесі, тəрбие жəне мəдени-ағартушылық жұмыстарды жетілдіру, оқу үлгерімі, тəртібі жəне тұрмысын жақсарту мəселелерін шешуге қатысуға.

5. Тыңдаушы (курсант) міндетті: 1) осы келісім-шартта көрсетілген кəсіби қызметтің барлық түрлерін дұрыс меңгеруге; 2) қызметтік, əскери тəртіпті сақтауға; 3) оқу процесінде мүліктік залал келтіруге жол бермеуге; 4) еңбекті қорғау, өрт қауіпсіздігі ережелері мен санитарлық-гигиеналық нормалардың талаптарын орындауға; 5) оқу процесі барысында алған жəне заңмен қорғалатын қызметтік жəне өзге де құпияны құрайтын мəліметтерді жарияламауға; 6) адамдардың өмірі мен денсаулығына, Академия мен білім алушылар мүліктерінің сақталуына қауіп төндіретін жағдайлардың туындауы туралы хабарлауға; 7) отбасы жағдайы өзгергенде, өзі немесе жақын туысқандары қылмыстық жауапкершілікке тартылғанда, олардың біреуі шетелге кеткен жағдайларда бұл туралы үш күн мерзім ішінде баянат арқылы тікелей бастығына баяндауға; 8) Академияны бітірушілерін дербес бөлу хаттамасына сəйкес бөлінген жерге бес жұмыс күні ішінде келуге; 9) құқық қорғау органдарында бес жылдан кем емес қызмет өткеру.

10) Осы Қағиданың 7 тармағында көрсетілген жағдайларда оқыту кезеңінде стипендия төлеуді, оның оқу кезеңінде тамақтануы мен заттай үлесіне жұмсалған бюджет қаражатын мемлекетке қайтаруға 11) тыңдаушы (курсант) оқу орнын бітіргеннен кейін құқық қорғау органдарында бес жыл қызмет өткеруден бас тартқан немесе «Құқық қорғау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңында көзделген негіздер бойынша келісім-шартты бұзған жағдайда стипендия төлеуді, тамақтануы, заттай үлесін қоса алғанда, оқуға жұмсалған бюджет қаражатын мемлекетке қайтаруға міндетті.

12) Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілеріне сəйкес сеніп тапсырылған мүлікті (қару, арнайы техника) ұқыпсыз сақтау, қасақана зақым келтіру жəне жою жағдайында шығынды өтеуге; 13) ереуілдерді ұйымдастыру мен өткізуге қатыспауға; 4. Келісім-шартты бұзу жəне тоқтату негіздері.

6. Осы келісім-шарт тараптардың келісімі немесе тараптардың біреуінің бастамасы бойынша, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген өзге де негіздер бойынша бұзылуы мүмкін.

7. Келісім-шарт жазбаша түрде екі данада, мемлекеттік жəне орыс тілдерінде жасалады жəне Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы белгіленген мөрмен басылады. Келісім-шарттың бір данасы тыңдаушының (курсанттың) жеке ісінде сақталады, екіншісі қолына беріледі. Осы келісім-шартқа____________________________________________ (тыңдаушының (курсанттың) оқу орнына тапсырған жеке _____________________________________________________қоса беріледі. құжаттарының тізбесі) 8. Академия тыңдаушыға (курсантқа) қатысты келесі бұйрықтар шығарды: оқуға қабылдау туралы 20 __ жылғы «____»_________№______ МО келісім-шарттың мерзімін ұзарту туралы 20 __ жылғы «___»________№____ МО келісім-шартты бұзу немесе тоқтату туралы 20 _ жылғы «__»_________№___ МО Келісім-шартты бұзу негізі________________________________________ __________________________________________________________________ 9. Осы келісім-шартта көзделген міндеттемелерді орындамағаны жəне тиісті түрде орындамағаны үшін тараптар Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес жауап береді.

10. Осы келісім-шартта қарастырылмаған мəселелер «Құқық қорғау қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңымен жəне Қазақстан Республикасының өзге де заңнамалық актілерімен реттеледі.

11. Осы келісім-шарттың тараптары арасындағы оның талаптарының орындалмауы бойынша туындаған даулар Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген тəртіппен шешіледі. Академия бастығы __________________________ (тегі, аты, əкесінің аты) __________________________ (қолы) 20__ «___» _____________

Академия тыңдаушысы (курсант) ______________________________ (тыңдаушының (курсанттың) тегі, аты, əкесінің аты) ____________________________ (қолы) 20__ «___» _____________ МО

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2014 жылғы 22 мамырда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №9461 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасының Мұнай жəне газ министрлігінің бұйрығы 2014 жылғы 11 сəуір

№77

Астана қаласы

«Газбен жабдықтау жүйелеріне қосуға арналған техникалық шарттарды беру қағидасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Мұнай жəне газ министрінің 2013 жылғы 4 қазандағы №180 бұйрығының күші жойылған деп тану туралы «Нормативтік құқықтық актілер туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 24 наурыздағы Заңының 40-бабы 2-тармағының 2)-тармақшасына жəне 43-1-бабы 1-тармағына сəйкес бұйырамын: 1. «Газбен жабдықтау жүйелеріне қосуға арналған техникалық шарттарды беру қағидасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Мұнай жəне газ министрінің 2013 жылғы 4 қазандағы №180 бұйрығының күші жойылған деп танылсын (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде №8921 болып тіркелген, «Егемен Қазақстан» газетінде 2013 жылғы 26 желтоқсандағы №282 жарияланған).

2. Қазақстан Республикасы Мұнай жəне газ министрлігі Газ өнеркəсібін дамыту департаменті (С.А.Брекешев) бір апталық мерзім ішінде осы бұйрықтың көшірмесін Қазақстан Республикасының Əділет министрлігіне жəне ресми жариялау көздеріне жіберсін.

3. Осы бұйрық қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді. Министр КЕЛІСІЛДІ Қазақстан Республикасы Өңірлік даму министрі ___________Б.Жəмішев 14 сəуір2014 жыл

Ұ.ҚАРАБАЛИН.

КЕЛІСІЛДІ Табиғи монополияларды реттеу агенттігінің төрағасы _____________М.Оспанов 16 сəуір 2014 жыл

16

www.egemen.kz

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің бұйрығы 2014 жылғы 25 ақпан

№61

Астана қаласы

«Қазақстан Республикасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы бұйырамын: 1. «Қазақстан Республикасындағы бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспарларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8170 тіркелген, «Егемен Қазақстан» газетінің 2013 жылғы 23 ақпандағы № 78 (28017) санында жарияланған) мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін: 1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «1. Мыналар: 1) осы бұйрыққа 1-қосымшаға сəйкес оқыту қазақ тілінде жүргізілетін бастауыш білім берудің үлгілік оқу жоспары; 2) осы бұйрыққа 2-қосымшаға сəйкес оқыту орыс тілінде жүргізілетін бастауыш білім берудің үлгілік оқу жоспары; 3) осы бұйрыққа 3-қосымшаға сəйкес оқыту ұйғыр, өзбек, тəжік тілдерінде жүргізілетін бастауыш білім берудің үлгілік оқу жоспары; 3-1) осы бұйрыққа 3-1 қосымшаға сəйкес оқыту қазақ тілінде жүргізілетін мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған бастауыш білім берудің үлгілік оқу жоспары; 3-2) осы бұйрыққа 3-2 қосымшаға сəйкес оқыту орыс тілінде жүргізілетін мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған бастауыш білім берудің үлгілік оқу жоспары; 4) осы бұйрыққа 4-қосымшаға сəйкес оқыту қазақ тілінде жүргізілетін негізгі орта білім берудің үлгілік оқу жоспары; 5) осы бұйрыққа 5-қосымшаға сəйкес оқыту орыс тілінде жүргізілетін негізгі орта білім берудің үлгілік оқу жоспары; 6) осы бұйрыққа 6-қосымшаға сəйкес оқыту ұйғыр, өзбек, тəжік тілдерінде жүргізілетін негізгі орта білім берудің үлгілік оқу жоспары; 6-1) осы бұйрыққа 6-1 қосымшаға сəйкес оқыту қазақ тілінде жүргізілетін мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған негізгі орта білім берудің үлгілік оқу жоспары; 6-2) осы бұйрыққа 6-2 қосымшаға сəйкес оқыту орыс тілінде жүргізілетін мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған негізгі орта білім берудің үлгілік оқу жоспары; 7) осы бұйрыққа 7-қосымшаға сəйкес оқыту қазақ тілінде жүргізілетін қоғамдық-гуманитарлық бағыт бойынша жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспары; 8) осы бұйрыққа 8-қосымшаға сəйкес оқыту қазақ тілінде жүргізілетін жаратылыстану-математика бағыты бойынша жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспары; 9) осы бұйрыққа 9-қосымшаға сəйкес оқыту орыс тілінде жүргізілетін қоғамдық-гуманитарлық бағыт бойынша жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспары; 10) осы бұйрыққа 10-қосымшаға сəйкес оқыту орыс тілінде жүргізілетін жаратылыстану-математика бағыты бойынша жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспары; 11) осы бұйрыққа 11-қосымшаға сəйкес оқыту ұйғыр, өзбек, тəжік тілдерінде жүргізілетін қоғамдық-гуманитарлық бағыт бойынша жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспары; 12) осы бұйрыққа 12-қосымшаға сəйкес оқыту ұйғыр, өзбек, тəжік тілдерінде жүргізілетін жаратылыстану-математика бағыты бойынша жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспары; 13) осы бұйрыққа 13-қосымшаға сəйкес оқыту қазақ тілінде жүргізілетін мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған қоғамдық-гуманитарлық бағыт бойынша жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспары; 14) осы бұйрыққа 14-қосымшаға сəйкес оқыту қазақ тілінде жүргізілетін мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған жаратылыстану-математика бағыты бойынша жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспары; 15) осы бұйрыққа 15-қосымшаға сəйкес оқыту орыс тілінде жүргізілетін мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған қоғамдық-гуманитарлық бағыт бойынша жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспары; 16) осы бұйрыққа 16-қосымшаға сəйкес оқыту орыс тілінде жүргізілетін мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған жаратылыстану-математика бағыты бойынша жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспары.»; осы бұйрыққа 1 – 8 қосымшаларға сəйкес тиісінше 3-1, 3-2, 6-1, 6-2, 13, 14, 15, 16 қосымшалармен толықтырылсын.

2. Мектепке дейінгі жəне орта білім департаменті (Ж.А.Жонтаева): 1) осы бұйрықтың белгіленген тəртіппен Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін қамтамасыз етсін; 2) мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін осы бұйрықты бұқаралық ақпарат құралдарында жарияласын.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау вице-министр Е. Н. Иманғалиевқа жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі жəне 2013 жылғы 1 қыркүйектен бастап пайда болған қатынастарға қолданылады. Министр А.СƏРІНЖІПОВ. Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2014 жылғы 25 ақпандағы №61 бұйрығына 1-қосымша Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығына 1-3 қосымша Оқыту қазақ тілінде жүргізілетін мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған бастауыш білім берудің үлгілік оқу жоспары Есту қабілеті бұзылған (естімейтін) Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық Жүктеме, сағат сағат саны 0 1 2 3 4 Апталық Жылдық Инвариантты компонент I Тіл жəне əдебиет 9 9 9 10 10 47 1580 1 Сауат ашу (ана тілі, жазу, ауызекі 9 9 297 сөйлеу тілі, дактильді сөйлеу тілі) 2 Қазақ тілі жəне тіл дамыту 5 5 4 4 18 607 3 Ана тілі 4 4 4 4 16 540 4 Орыс тілі 2 2 4 136 II Математика 4 4 4 5 5 22 740 5 Математика 4 4 4 5 5 22 740 III Жаратылыстану 2 2 4 136 6 Дүние тану 2 2 4 136 IV Адам жəне қоғам 1 1 1 1 4 135 7 Өзін-өзі тану 1 1 1 1 4 135 V Өнер 1 1 1 1 1 5 168 8 Бейнелеу 1 1 1 1 1 5 168 VI Технология 4 3 4 3 3 17 571 9 Заттық-тəжірибелік оқыту 4 3 4 3 3 17 571 VIІ Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 10 Бейімделген дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 Инвариантты оқу жүктемесі 21 21 22 25 25 114 3834 Түзету компоненті Түзету оқу жүктемесі 22 22 21 19 21 105 3526 Түзету ырғағы 1 1 1 1 1 5 168 Қоршаған ортамен таныстыру 3 3 2 8 266 Дыбыстардың айтылуын қалыптастыру 18 18 18 18 18 90 3024 жəне есту қабілетін дамытуға ( жеке сабақтар)* Ым-ишараттық сөйлеу тілі 1 1 34 Ауызекі жəне тұрмыстық сөйлеу тілі 1 1 34 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 43 43 43 44 46 219 7360 Ескерту: *Дыбыстардың айтылуын қалыптастыру жəне есту қабілетін дамытуға арналған жеке сабақтарға бір оқушыға аптасына оқу уақытынан 2,25 сағат беріледі. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі. Екінші тілді оқытқанда оқушының тілдің дамуының деңгейі ескеріледі Есту қабілеті бұзылған (нашар еститін, кейіннен естімей қалғандар) № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық Жүктеме, сағат сағат саны 0 1 2 3 4 Апталық Жылдық Инвариантты компонент I Тіл жəне əдебиет 9 9 9 10 10 47 1580 1 Сауат ашу (оқу, жазу) 9 9 297 2 Қазақ тілі 5 5 4 4 18 607 3 Əдебиеттік оқу 4 4 4 4 16 540 4 Орыс тілі 2 2 4 136 II Математика 4 4 4 5 5 22 740 5 Математика 4 4 4 5 5 22 740 III Жаратылыстану 2 2 4 136 6 Дүние тану 2 2 4 136 IV Адам жəне қоғам 1 1 1 1 4 135 7 Өзін-өзі тану 1 1 1 1 4 135 V Өнер 3 2 2 2 2 11 369 8 Музыка-күй 1 1 1 1 1 5 168 9 Бейнелеу өнері 2 1 1 1 1 6 201 VI Технология 2 2 3 2 2 11 370 10 Еңбекке баулу 2 2 3 2 2 11 370 VII Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 11 Бейімделген дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 Инвариантты оқу жүктемесі 21 21 22 25 25 114 3834 Түзету компоненті Түзету оқу жүктемесі 22 22 21 19 19 103 3458 Дыбыстардың айтылуын қалыптастыру жəне есту қабілетін дамыту * 18 18 18 18 18 90 3024 Түзетуыр ырғағы 1 1 1 1 1 5 168 Қоршаған ортамен таныстыру 3 3 2 8 266 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 43 43 43 44 44 217 7292 Ескерту: * Дыбыстардың айтылуын қалыптастыру жəне есту қабілетін дамытуға арналған жеке сабақтарға бір оқушыға аптасына оқу уақытынан 1,5 сағат беріледі. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Екінші тілді оқытқанда оқушының тілдің дамуының деңгейі ескеріледі №

Көру қабілеті бұзылған (көрмейтіндер жəне нашар көретіндер) №

I 1 2 3 4 5 II 6 III 7 IV 8 V 9 10 VI 11 VIІ 12

Білім салалары жəне оқу пəндері

Сыныптар бойынша апталық сағат саны 0 1 2 3 4 Инвариантты компонент 6 8 9 11 11 6 7 4 4 4 4 4 4 2 2 1 1 1 1 4 4 4 5 5 4 4 4 5 5 2 1 1 1 1 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 3 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

Жүктеме, сағат Апталық Жылдық

Тіл жəне əдебиет 45 1516 Сауат ашу (оқу, жазу) 13 429 Қазақ тілі 12 408 Əдебиеттік оқу 12 408 Орыс тілі 4 136 Шет тілі * 4 135 Математика 22 740 Математика 22 740 Жаратылыстану 6 201 Дүние тану 6 201 Адам жəне қоғам 4 135 Өзін-өзі тану 4 135 Өнер 11 369 Музыка 6 201 Бейнелеу өнері 5 168 Технология 10 336 Еңбекке баулу 10 336 Дене шынықтыру 15 504 Бейімделген дене 15 504 шынықтыру Инвариантты оқу жүктемесі 20 21 22 25 25 113 3801 Түзету компоненті Түзету оқу жүктемесі 9 13 13 13 13 61 2052 Түзету ырғағы 1 1 1 1 1 5 168 Емдік дене шынықтыру 2 2 2 2 2 10 336 Қалдық көру қабілетін жəне көру 2 2 2 2 2 10 336 арқылы қабылдауын сақтау жəне дамыту** Əлеуметтік-тұрмыстық бағдарлау 1 1 1 1 1 5 168 Кеңістікте бағдарлау** 1 4 4 4 4 17 573 Мимика жəне пантомимиканы 1 1 1 1 4 135 дамыту Сөйлеу тіліндегі кемшіліктерді 2 2 2 2 2 10 336 түзету** Оқу жүктемесінің жоғары шекті 29 34 35 38 38 174 5853 көлемі Ескерту: *Шет тілі 1-сыныпта 2013-2014 оқу жылында, 2-сыныпта – 2014-2015 оқу жылында, 3- сыныпта – 2015-2016 оқу жылында, 4-сыныпта – 2016-2017 оқу жылында ендіріледі. «Шет тілі» пəнін ендіргенше бөлінген оқу жүктемесі «Дүние тану» пəнін оқытуға беріледі. ** Қалдық көру қабілетін дамытуға, сөйлеу тіліндегі кемшіліктерді түзетуге арналған жеке сабақтарға бір оқушыға апталық оқу уақытының 0,2 сағаты беріледі. Кеңістіктік бағдар бойынша бір оқушыға аптасына 0,3 сағат беріліді. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Тірек-қозғалыс аппараты бұзылған № Білім салалары жəне оқу Сыныптар бойынша апталық Жүктеме, сағат пəндері сағат саны 0 1 2 3 4 Апталық Жылдық Инвариантты компонент

I 1 2 3

Тіл жəне əдебиет Сауат ашу (оқу, жазу) Қазақ тілі Əдебиеттік оқу

25 қыркүйек 2014 жыл

7 7 -

8 7 -

9 4 4

11 4 4

11 4 4

46 14 12 12

1549 462 408 408

4 Орыс тілі 2 2 4 136 5 Шет тілі* 1 1 1 1 4 135 II Математика 4 4 4 5 5 22 740 6 Математика 4 4 4 5 5 22 740 III Жаратылыс тану 1 1 1 1 4 135 7 Дүние тану 1 1 1 1 4 135 IV Адам жəне қоғам 1 1 1 1 4 135 8 Өзін-өзі тану 1 1 1 1 4 135 V Өнер 2 2 2 2 2 10 336 9 Музыка 1 1 1 1 1 5 168 10 Бейнелеу өнері 1 1 1 1 1 5 168 VI Технология 2 2 2 2 2 10 336 11 Еңбек 2 2 2 2 2 10 336 VII Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 12 Бейімделген дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 Инвариантты оқу жүктемесі 18 21 22 25 25 111 3735 Түзету компоненті Түзету оқу жүктемесі 10 8 8 8 8 42 1410 Түзету ырғағы 1 1 1 1 1 5 168 Қоршаған əлеммен танысу жəне тіл 2 2 66 дамыту Емдік дене шынықтыру** 3 3 3 3 3 15 504 Тіл дамуының кемшіліктерін түзеу 3 3 3 3 3 15 504 Міндетті жеке жəне топтық түзету 1 1 1 1 1 5 168 сабақтары*** Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 28 29 30 33 33 153 5145 Ескерту: * Шет тілі 1-сыныпта 2013-2014 оқу жылында, 2-сыныпта – 2014-2015 оқу жылында, 3-сыныпта – 2015-2016 оқу жылында, 4-сыныпта – 2016-2017 оқу жылында ендіріледі. «Шет тілі» пəнін ендіргенше бөлінген оқу жүктемесі «Дүние тану» пəнін оқытуға беріледі. **ЕДШ нұсқаушысымен бір оқушыға жеке жəне топтық түзету сабағына аптасына 0,25 оқу сағаты бөлінеді. ***Міндетті жеке түзету сабағына бір оқушыға аптасына 0,08 сағат оқу сағаты бөлінеді. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі. Екінші жəне үшінші тілдерді оқытқанда оқушының тілдің дамуының деңгейі ескеріледі

№

Сөйлеу тілінің күрделі бұзылыстары бар Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 0 1 2 3 4

Жүктеме, сағат Апталық Жылдық

Инвариантты компонент I Ана тілі жəне əдебиет 7 8 9 11 11 46 1549 1 Сауат ашу (оқу, жазу) 7 8 15 495 2 Қазақ тілі 5 5 5 15 510 3 Əдебиеттік оқу 4 4 4 12 408 4 Орыс тілі 2 2 4 136 II Математика 4 4 4 5 5 22 740 5 Математика 4 4 4 5 5 22 740 III Жаратылыстану 1 1 1 1 4 135 6 Дүние тану 1 1 1 1 4 135 IV Адам жəне қоғам 1 1 1 1 4 135 7 Өзін-өзі тану 1 1 1 1 4 135 V Өнер 2 2 2 2 2 10 336 8 Бейнелеу өнері 1 1 1 1 1 5 168 9 Музыка 1 1 1 1 1 5 168 VI Технология 2 2 2 2 2 10 336 10 Еңбек 2 2 2 2 2 10 336 VIІ Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 11 Бейімделген дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 Инвариантты оқу жүктемесі 18 21 22 25 25 111 3735 Түзету компоненті Түзету оқу жүктемесі 21 19 17 15 13 85 2850 Түзету ырғағы 1 1 1 1 1 5 168 Айналадағы əлеммен танысу 2 2 66 Тіл дамуының кемшіліктерін түзеу* 18 18 16 14 12 78 2616 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 39 40 39 40 38 196 6585 Ескерту: * Тіл дамуының кемшіліктерін түзеутуге бір оқушыға аптасына 1,5 оқу сағаты беріледі. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі. Екінші тілді оқытқанда оқушының тілдің дамуының деңгейі ескеріледі Психикалық дамуы тежелген № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық Жүктеме, сағат сағат саны 0 1 2 3 4 Апталық Жылдық Инвариантты компонент I Ана тілі жəне əдебиет 7 9 9 11 11 47 1582 1 Сауат ашу (оқу, жазу) 7 8 15 495 2 Қазақ тілі 4 4 4 12 408 3 Əдебиеттік оқу 4 4 4 12 408 4 Орыс тілі 2 2 4 136 5 Шет тілі* 1 1 1 1 4 135 II Математика 4 4 4 5 5 22 740 6 Математика 4 4 4 5 5 22 740 III Жаратылыс тану 1 1 1 3 102 7 Дүние тану 1 1 1 3 102 IV Адам жəне қоғам 1 1 1 1 4 135 8 Өзін-өзі тану 1 1 1 1 4 135 V Өнер 2 2 2 2 2 10 336 9 Музыка 1 1 1 1 1 5 168 10 Бейнелеу өнері 1 1 1 1 1 5 168 VI Технология 2 2 2 2 2 10 336 11 Еңбек 2 2 2 2 2 10 336 VII Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 12 Бейімделген дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 Инвариантты оқу жүктемесі 18 21 22 25 25 111 3735 Түзету компоненті Түзету оқу жүктемесі 10 10 8 8 8 44 1476 Түзету ырғағы 1 1 1 1 1 5 168 Айналамен таныстыру жəне тіл дамыту 2 2 4 132 Тіл дамуының кемшіліктерін түзеу** 3 3 3 3 3 15 504 Міндетті жеке жəне топтық сабақтар*** 4 4 4 4 4 20 672 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 28 31 30 33 33 155 5211 Ескерту: * Шет тілі 1-сыныпта 2013-2014 оқу жылында, 2-сыныпта 2014-2015 оқу жылында, 3-сыныпта – 2015-2016 оқу жылында, 4-сыныпта – 2016-2017 оқу жылында ендіріледі. «Шет тілі» пəнін ендіргенше оқу жүктемесі «Дүние тану» пəніне беріледі. ** Тіл дамуының кемшіліктерін түзетуге бір оқушыға аптасына оқу уақытының 0,25 сағаты беріледі. ***Міндетті жеке түзеу сабақтарына бір оқушыға аптасына 0,3 сағат оқу уақыты беріледі. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшеліктері ескеріле отырып жүргізіледі. Екінші жəне үшінші тілдерді оқытқанда оқушының тілдің дамуының деңгейі ескеріледі Жеңіл ақыл-ой кемістігімен № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша Жүктеме, сағат апталық сағат саны 0 1 2 3 4 Апталық Жылдық Инвариантты компонент I Гуманитарлық цикл 5 6 8 8 8 35 1179 1 Қазақ тілі 3 3 3 3 3 15 504 2 Оқу жəне тіл дамыту 2 3 3 3 3 14 471 3 Орыс тілі 2 2 2 6 204 II Жаратылыстану-математикалық цикл 5 7 7 7 7 33 1110 3 Математика 3 5 5 5 5 23 774 4 Айналадағы əлем 2 2 2 2 2 10 336 III Мəдени бағыттағы цикл 6 6 6 6 6 30 1008 5 Бейнелеу өнері 1 1 1 1 1 5 168 6 Музыка жəне əн 1 1 1 1 1 5 168 7 Бейімделген дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 8 Тəртіп мəдениеті 1 1 1 1 1 5 168 1V Əлеуметтік бейімдеу жəне еңбекке 2 2 2 2 4 12 404 дайындау 9 Қол еңбегі 2 2 2 2 8 268 10 Жалпы еңбекке дайындық 4 4 136 Инвариантты оқу жүктемесі 18 21 23 23 25 110 3701 Түзету компоненті Түзету оқу жүктемесі 7 7 7 7 7 35 1176 Тіл дамуының кемшіліктерін түзеу * 4 4 4 4 4 20 672 Түзету ырғағы 1 1 1 1 1 5 168 Танымдық əрекеттерді түзету 1 1 1 1 1 5 168 Емдік дене шынықтыру 1 1 1 1 1 5 168 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 25 28 30 30 32 145 4877 Ескерту: Ақыл-ой кемістігі бар оқушылар ҚР МЖБС талаптарынан мазмұны бойынша ерекшеленетін білім алады. *Тіл дамуының кемшіліктерін түзеуге бір оқушыға аптасына 0,3 оқу сағаты беріледі. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Орташа ақыл-ой кемістігімен Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша Жүктеме, сағат апталық сағат саны 1 2 3 4 Апталық Жылдық Инвариантты компонент I Жалпы білім беретін цикл 17 18 19 19 73 2465 1 Қазақ тілі, оқу жəне тіл дамыту 4 5 5 5 19 642 2 Санау 3 3 3 3 12 405 3 Айналамен танысу 2 2 3 3 10 338 4 Бейнелеу 2 2 2 2 8 270 5 Музыка жəне ырғақ 2 2 2 2 8 270 6 Бейімделген дене шынықтыру 3 3 3 3 12 405 7 Тəртіп мəдениеті 1 1 1 1 4 135 II Əлеуметтік бейімдеу жəне еңбекке баулу 4 4 4 4 16 540 8 Заттық-тəжірибелік əрекет 2 2 2 2 8 270 9 Өзіне-өзі қызмет көрсету 2 2 2 2 8 270 Инвариантты оқу жүктемесі 21 22 23 23 89 3005 Түзету компоненті Түзету оқу жүктемесі 7 7 7 7 28 945 Тіл дамуының кемшіліктерін тузеу* 4 4 4 4 16 540 Психомоториканы жəне сенсорлы үдерістерді 2 2 2 2 8 270 дамыту Емдік дене шынықтыру 1 1 1 1 4 135 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 28 29 30 30 117 3950 Ескерту: Ақыл-ойы кемістігі бар оқушылар ҚР МЖБС талаптарынан мазмұны бойынша ерекшеленетін білім алады. * Тіл дамуының кемшіліктерін тузеуге бір оқушыға аптасына 0, 5 оқу сағаты беріледі. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жүргізіледі. Күрделі бұзылымдары бар (көру қабілетінің бұзылымдарымен ақыл-ой кемістігі, есту қабілетінің бұзылымдарымен ақыл-ой кемістігі, тірек-қозғалыс аппаратымен бұзылымдарымен ақыл-ой кемістігі) балаларды оқыту ақыл-ой кемістігі бар балаларға арналған типтік оқуөжоспарлары негізінде, оқушылар дамуынын екінші бұзылым түріне сəйкес келетін түзету компоненті енгізіліп, жүзеге асырылады Үй жағдайында қазақ тілінде тегін түрде жекелік бастауыш білім берудің типтік жоспары № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 1 2 3 4 Инварианттық компонент I Тіл жəне əдебиет 3 3 3 3 1 Сауат ашу (оқу, жазу) 2 2 Қазақ тілі 1 1 1 3 Əдебиеттік оқу 1 1 1 4 Орыс тілі 0,5 0,5 * 5 Шет тілі 1 1 0,5 0,5 II Математика 2 2 2 2 6 Математика 2 2 2 2 III Жаратылыстану 1 1 1 1 7 Дүниетану 1 1 1 1 Инварианттық оқу жұктемісі 6 6 6 6 Вариативтік компонент Түзету сабақтары (қажет жағдайда) 2 2 2 2 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 8 8 8 8 Ескерту: * Шет тілі 1-сыныпта 2013-2014 оқу жылында, 2-сыныпта – 2014-2015 оқу жылында, 3-сыныпта – 2015-2016 оқу жылында, 4-сыныпта – 2016-2017 оқу жылында ендіріледі. «Шет тілі» пəнін ендіргенше бөлінген оқу жүктемесі «Дүние тану» пəнін оқытуға беріледі. Сағаттардың орындарының ауыстыруға жəне бөлектенген сабақтарға қатысуға болады №

Жеңіл ақыл-ой кемістігімен № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 1 2 3 4 I Гуманитарлық цикл 3 3 3 3 1 Қазақ тілі 2 2 1 1 2 Оқу жəне тіл дамыту 1 1 1 1 3 Орыс тілі 1 1 II Жаратылыстану-математикалық цикл 2 2 2 2 4 Математика 1 1 1 1 5 Айналадағы əлем 1 1 1 1 1V Əлеуметтік бейімдеу жəне енбекке 1 1 1 1 дайындау

6 Қол енбегі 1 1 1 1 Инварианттік оқу жүктемесі 6 6 6 6 Түзету компоненті Танымдық əрекетін түзеу 2 2 2 2 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 8 8 8 8 Ескерту: Ақыл-ой кемістігі бар оқушылар мазмұны бойынша ҚР МЖБС талаптарынан бөлек білім алады Сағаттардың орындарының ауыстыруға жəне бөлектенген сабақтарға қатысуға болады Орташа ақыл-ой кемістігімен Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны Инварианттық компоненті 1 2 3 4 I Жалпы білім беру циклы 5 5 5 5 1 Жазу, оқу жəне тіл дамыту 1 1 1 1 2 Санау 1 1 1 1 3 Аналадағы əлем 2 2 2 2 4 Бейнелеу 1 1 1 1 11 Əлеуметтік бейімдеу жəне енбекке дайындау 1 1 1 1 5 Заттық-практикалық əрекет 1 1 1 1 Инварианттік оқу жүктемесі 6 6 6 6 Түзету компоненті Психомоторикасымен жəне сенсорлық үдерістерін да2 2 2 2 мыту Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 8 8 8 8 Ескерту: Ақыл-ой кемістігі бар оқушылар мазмұны бойынша ҚР МЖБС талаптарынан бөлек білім алады Сағаттардың орындарының ауыстыруға жəне бөлектенген сабақтарға қатысуға болады №

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2014 жылғы 25 ақпандағы №61 бұйрығына 2-қосымша Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығына 3-2 қосымша Оқыту орыс тілінде жүргізілетін мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған бастауыш білім берудің үлгілік оқу жоспары Есту қабілетінін бұзылымдарымен (естімеітіндер) № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 0 1 2 3 4 Инвариантық компонент I Тіл жəне əдебиет 9 10 10 11 11 1 Сауат ашу(оқу,жазу, сөйлеу тілі, 9 дактільдік тіл) 2 Орыс тілі жəне тіл дамыту 6 6 4 4 3 Оқу 4 4 4 4 4 Қазақ тілі 3 3 II Математика 4 4 5 5 5 5 Математика 4 4 5 5 5 III Жаратылыстану 2 2 6 Дүние тану 2 2 IV Адам жəне қоғам 1 1 1 1 7 Өзін-өзі тану 1 1 1 1 V Өнер 1 1 1 1 1 8 Бейнелеу өнері 1 1 1 1 1 VI Технология 4 4 4 4 4 9 Заттық-практикалық оқыту 4 4 4 4 4 VIІ Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 10 Бейімді дене шынықтыру 3 3 3 3 3 Инварианттық оқу жүктемесі 21 23 24 27 27 Түзету компоненті Түзету оқу жүктемесі 22 22 21 19 21 Тузеу ырғағы 1 1 1 1 1 Айналадағы əлеммен танысу 3 3 2 Сөйлеу тілін қалыптастыру жəне есту 18 18 18 18 18 түйсігін дамыту (жеке сабақтар) * Ым-ишараттық сөйлеу тілі 1 Ауызекі жəне тұрмыстық сөйлеу тілі 1 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 43 45 45 46 48

Жүктеме, сағат Апталық Жылдық 51 9

1715 297

20 16 6 23 23 4 4 4 4 5 5 20 20 15 15 122

674 540 204 774 774 136 136 135 135 168 168 672 672 504 504 4104

105 5 8 90

3526 168 266 3024

1 1 227

34 34 7630

Ескерту: * Сөйлеу тілін қалыптастыру мен есту қабілетін дамыту жеке сабақтарына бір оқушыға аптылық оқу уакытының 2,25 сағаты беріліді Дене шынықтыру сабактарының сағаттық жұктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшеліктері ескеріле отырып жүргізіледі. Екенші тілді оқытқанда оқушының тілдік даму денгейі ескеріледі Есту қабілетінін бұзылымдарымен (нашар естітіндер, кейін естімей қалғандар) № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық Жүктеме, сағат сағат саны 0 1 2 3 4 Апталық жылдық Инварианттық компонент I Тіл жəне əдебиет 9 10 10 11 11 51 1715 1 Сауат ашу(оқу,жазу) 2 Орыс тілі 3 Əдебиеттік оқу 4 Қазақ тілі II Математика 5 Математика III Жаратылыстану 6 Дүние тану IV Адам жəне қоғам 7 Өзін-өзі тану V Өнер 8 Музыка 9 Бейнелеу өнері VI Технология 10 Енбекке баулу VII Дене шынықтыру 11 Бейімді дене шынықтыру Инварианттық оқу жүктемесі

9 4 4 2 1 1 3 3 3 3 21

10 4 4 1 1 2 1 1 3 3 3 3 23

6 4 4 4 1 1 2 1 1 4 4 3 3 24

4 4 3 5 5 2 2 1 1 2 1 1 3 3 3 3 27

4 4 3 5 5 2 2 1 1 2 1 1 3 3 3 3 27

19 14 12 6 22 22 4 4 4 4 10 5 5 16 16 15 15 122

627 476 408 204 740 740 136 136 135 135 336 168 168 538 538 504 504 4104

Түзету компоненті Тузету оқу жұктемесі 22 22 21 19 19 103 Сөйлеу тілін қалыптастыру жəне есту түйсігін дамыту (жеке сабақтар) * 18 18 18 18 18 90 Түзету ырғағы 1 1 1 1 1 5 Айналадағы əлеммен танысу 3 3 2 8 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 43 45 45 46 46 225 Ескерту: * Сөйлеу тілін қалыптастыру мен есту қабілетін дамыту жеке сабақтарына бір оқушыға аптылық оқу уакытының 1,5 сағаты беріліді Дене шынықтыру сабактарының сағаттық жұктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшеліктері ескеріле отырып жүргізіледі. Екенші тілді оқытқанда оқушының тілдік даму денгейі ескеріледі

3458 3024 168 266 7562

Көру қабілетінің бұзылымдарымен (көрмейтіндер, нашар көретіндер) Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық Жүктеме, сағат сағат саны 0 1 2 3 4 Апталық Жылдық Инвариантық компоненті I Тіл жəне əдебиет 6 10 11 13 13 53 1786 1 Сауат ашу (оқу,жазу) 6 7 13 429 2 Орыс тілі 4 4 4 12 408 3 Əдебиеттік оқу 4 4 4 12 408 4 Қазақ тілі 2 2 4 4 12 406 5 *Шет тілі 1 1 1 1 4 135 II Математика 4 4 4 5 5 22 740 6 Математика 4 4 4 5 5 22 740 III Жаратылыстану 2 1 1 1 1 6 201 7 Дуниетану 2 1 1 1 1 6 201 IV Адам жəне қоғам 1 1 1 1 4 135 8 Өзін-өзі тану 1 1 1 1 4 135 V Өнер 3 2 2 2 2 11 369 9 Музыка 2 1 1 1 1 6 201 10 Бейнелеу онер 1 1 1 1 1 5 168 VI Технология 2 2 2 2 2 10 336 11 Енбекке баулу 2 2 2 2 2 10 336 VIІ Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 12 Бейімделген дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 Инварианттық оқу жүктемесі 20 23 24 27 27 121 4071 Түзету компоненті Тузету оқу жұктемесі 9 13 13 13 13 61 2052 Түзету ырғағы 1 1 1 1 1 5 168 Емдік дене шынықтыру 2 2 2 2 2 10 336 Қалдық көру қабілетімен көру 2 2 2 2 2 10 336 түйсігін дамыту жəне сақтау** Əлеуметтіқ-тұрмыстық бағдар 1 1 1 1 1 5 168 Кеністіктік бағдар** 1 4 4 4 4 17 573 Мимика жəне пантомимиканы дамыту 1 1 1 1 4 135 Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу** 2 2 2 2 2 10 336 Оқу жүктемесінің жоғары шекті 29 36 37 40 40 182 6123 көлемі Ескерту: Шет тілі 1-сыныпта 2013-2014 оқу жылында, 2-сыныпта 2014-2015 оқу жылында, 3-сыныпта – 2015-2016 оқу жылында, 4-сыныпта – 2016-2017 оқу жылында ендіріледі. «Шет тілі» пəнін ендіргенше оқу жүктемесі «Дүние тану» пəніне беріледі. ** Қалдық көруін дамыту, тіл дамуының кемшіліктерін түзетуге жекелік сабақтарына бір оқушыға аптасына оқу уақытының 0,2 сағаты беріледі. ***Міндетті жеке түзеу сабақтарына бір оқушыға аптасына 0,3 сағат оқу уақыты беріледі. Кеністіктік бағдар сабақтарына аптасына 0,3 сағат беріледі Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі №

Тірек-қозғалыс аппараты бұзылымдарымен № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 0 1 2 3 4 Инварианттық компонент I Тіл жəне əдебиет 7 10 11 13 13 1 Сауат ашу (оқу,жазу) 7 7 2 Орыс тілі 4 4 4 3 Əдебиеттік оқу 4 4 4 4 Қазақ тілі 2 2 4 4 5 Шет тілі 1 1 1 1 II Математика 4 4 4 5 5 6 Математика 4 4 4 5 5 III Жаратылыстану 1 1 1 1 7 Дуние тану 1 1 1 1 IV Адам жəне қоғам 1 1 1 1 8 Өзін-озі тану 1 1 1 1 V Өнер 2 2 2 2 2 9 Музыка 1 1 1 1 1 10 Бейнелеу өнері 1 1 1 1 1 VI Технология 2 2 2 2 2 11 Енбекке баулу 2 2 2 2 2 VIІ Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 12 Бейімделген дене шынықтыру 3 3 3 3 3 Инварианттық оқу жүктемесі 18 23 24 27 27

Жүктеме, сағат Апталық Жылдық 54 14 12 12 12 4 22 22 4 4 4 4 10 5 5 10 10 15 15 119

1819 462 408 408 406 135 740 740 135 135 135 135 336 168 168 336 336 504 504 4005

Тузету компоненті Тузету оқу жұктемесі 10 8 8 8 8 42 1410 Тузету ырғағы 1 1 1 1 1 5 169 Айналадағы əлеммен танысу жəне тіл дамыту 2 2 66 Емдік дене шынықтыру** 3 3 3 3 3 15 504 Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу** 3 3 3 3 3 15 504 Міндетті жеке жəне топтық түзеу сабақтары*** 1 1 1 1 1 5 168 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 28 31 32 35 35 161 5415 Ескерту: *Шет тілі 1-сыныпта 2013-2014 оқу жылында, 2-сыныпта 2014-2015 оқу жылында, 3-сыныпта – 2015-2016 оқу жылында, 4-сыныпта – 2016-2017 оқу жылында ендіріледі. «Шет тілі» пəнін ендіргенше оқу жүктемесі «Дүние тану» пəніне беріледі. ** ЕДШ нұскаушысымен сабақтар, тіл дамыту кемшіліктерін түзеу жекелік жəне топтық сабақтарына оқу уақытының бір оқушыға 0,25 сағаты беріледі. ***Міндетті жеке түзеу сабақтарына бір оқушыға аптасына 0,08 сағат оқу уақыты беріледі. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Екінші жəне үшінші тілдерді оқытқанда оқушының тілдің дамуының деңгейі ескеріледі

№

I 1 2 3 4 II 5 III 6 IV 7 V 8 9 VI

Ауыр тіл бұзылымдарымен Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 0 1 2 3 4 Тіл жəне əдебиет Сауат ашу (оқу,жазу) Орыс тілі Əдебиеттік оқу Қазақ тілі Математика Математика Жаратылыстану Дүние тану Адам жəне қоғам Өзін-озі тану Өнер Бейнелеу өнері Музыка Технология

Инварианттық компонент 7 10 11 7 10 5 4 2 4 4 4 4 4 4 1 1 1 1 1 1 1 1 2 2 2 1 1 1 1 1 1 2 2 2

13 5 4 4 5 5 1 1 1 1 2 1 1 2

13 5 4 4 5 5 1 1 1 1 2 1 1 2

Жүктеме, сағат Апталық Жылдық 54 17 15 12 10 22 22 4 4 4 4 10 5 5 10

1819 561 510 408 340 740 740 135 135 135 135 336 168 168 336

10 Енбекке баулу 2 2 2 2 2 10 336 VIІ Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 11 Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 Инварианттық оқу жүктемесі 18 23 24 27 27 119 4005 Түзету компоненті Тузету оқу жұктемесі 21 19 17 15 13 85 2850 Тузету ырғағы 1 1 1 1 1 5 168 Айналадағы əлеммен танысу 2 2 66 Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу * 18 18 16 14 12 78 2616 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 39 42 41 42 40 204 6855 Ескерту: Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу жеке сабақтарына бір оқушыға аптасына 1,5 сағат оқу уақыты беріледі. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі. Екінші тілді оқытқанда оқушының тілдің дамуының деңгейі ескеріледі психикалық даму тежелісімен №

Білім салалары жəне оқу пəндері

Сыныптар бойынша апталық Жүктеме, сағат сағат саны 0 1 2 3 4 Апталық Жылдық Инварианттық компонент I Тіл жəне əдебиет 7 11 11 13 13 55 1852 1 Сауат ашу (оқу,жазу) 7 8 15 495 2 Орыс тілі 4 4 4 12 408 3 Əдебиеттік оқу 4 4 4 12 408 4 Қазақ тілі 2 2 4 4 12 406 5 Шет тілі* 1 1 1 1 4 135 II Математика 4 4 4 5 5 22 740 6 Математика 4 4 4 5 5 22 740 III Жаратылыстану 1 1 1 3 102 7 Дуние тану 1 1 1 3 102 IV Адам жəне қоғам 1 1 1 1 4 135 8 Өзін-озі тану 1 1 1 1 4 135 V Өнер 2 2 2 2 2 10 336 9 Музыка 1 1 1 1 1 5 168 10 Бейнелеу өнері 1 1 1 1 1 5 168 VI Технология 2 2 2 2 2 10 336 11 Енбекке баулу 2 2 2 2 2 10 336 VIІ Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 12 Бейімделген дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 Инварианттық оқу жүктемесі 18 23 24 27 27 119 4005 Тузету компоненті Түзету оқу жұктемесі 10 10 8 8 8 44 1476 Тузету ырғағы 1 1 1 1 1 5 168 Айналадағы əлеммен танысу жəне 2 2 4 132 тіл дамыту Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу** 3 3 3 3 3 15 504 Білім ақауларын толықтыру бойынша 4 4 4 4 4 20 672 жекелік жəне топтық түзеу сабақтары Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 28 33 32 35 35 163 5481 Ескерту: *Шет тілі 1-сыныпта 2013-2014 оқу жылында, 2-сыныпта 2014-2015 оқу жылында, 3-сыныпта – 2015-2016 оқу жылында, 4-сыныпта – 2016-2017 оқу жылында ендіріледі. «Шет тілі» пəнін ендіргенше оқу жүктемесі «Дүние тану» пəніне беріледі. ** Тіл дамыту кемшіліктерін түзеу жекелік жəне топтық сабақтарына оқу уақытының бір оқушыға 0,25 сағаты беріледі. ***Міндетті жеке түзеу сабақтарына бір оқушыға аптасына 0,3 сағат оқу уақыты беріледі. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі. Екінші жəне үшінші тілдерді оқытқанда оқушының тілдің дамуының деңгейі ескеріледі Женіл ақыл-ой кемістігімен № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық Жүктеме, сағат сағат саны 0 1 2 3 4 Апталық Жылдық Инварианттық компонент I Гуманитарлық цикл 5 6 8 8 8 35 1179 1 Орыс тілі 3 3 3 3 3 15 504 2 Оқу жəне тіл дамыту 2 3 3 3 3 14 471 3 Қазақ тілі 2 2 2 6 204 II Жаратылыс-математикалық цикл 5 7 7 7 7 33 1110 3 Математика 3 5 5 5 5 23 774 4 Айналадағы əлем 2 2 2 2 2 10 336 III Мəдениеттану цикл 6 6 6 6 6 30 1008 5 Бейнелеу өнері 1 1 1 1 1 5 168 6 Музыка жəне əн 1 1 1 1 1 5 168 7 Беймделген дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 504 8 Тəртіп мəдениеті 1 1 1 1 1 5 168 1V Əлеуметтік бейімдеу жəне енбек2 2 2 2 4 12 404 ке баулу 9 Қол енбегі 2 2 2 2 8 268 10 Жалпы енбек дайындығы 4 4 136 Инварианттық оқу жүктемесі 18 21 23 23 25 110 3701 Тузету компоненті Тузету оқу жұктемесі 7 7 7 7 7 35 1176 Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу* 4 4 4 4 4 20 672 Тузету ырғағы 1 1 1 1 1 5 168 Танымдық əрекетін түзеу 1 1 1 1 1 5 168 Емдік дене шынықтыру 1 1 1 1 1 5 168 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 25 28 30 30 32 145 4877 Ескерту: Ақыл-ой кемістігі бар балалар ҚР МЖБС талаптары мазмұндарынан өзгеше білім алады *Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу жеке сабақтарына бір оқушыға аптасына 0,3 сағат оқу уақыты беріледі. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Орташа ақыл-ой кемістіктерімен Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық Жүктеме, сағат сағат саны 1 2 3 4 Апталық Жылдық Инварианттық компонент I Жалпы білім циклы 17 18 19 19 73 2465 1 Жазу, оқу жəне тіл дамыту 4 5 5 5 19 642 2 Санау 3 3 3 3 12 405 3 Айналадағы əлем 2 2 3 3 10 336 4 Бейнелеу 2 2 2 2 8 270 5 Музыка жəне ыргақ 2 2 2 2 8 270 6 Беймделген дене шынықтыру 3 3 3 3 12 405 7 Тəртіп мəдениеті 1 1 1 1 4 135 ІІ Əлеуметтік беймдеу и енбек4 4 4 4 16 540 ке баулу 8 Заттық-практикалық əрекет 2 2 2 2 8 270 9 Өзіне қызымет көрсету 2 2 2 2 8 270 Инварианттық оқу жүктемесі 21 22 23 23 89 3005 Тузету компоненті Тузету оқу жұктемесі 7 7 7 7 28 945 Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу* 4 4 4 4 16 540 Психомоторика жəне сенсорлық 2 2 2 2 8 270 ұдестерін дамыту Емдік дене шынықтыру 1 1 1 1 4 135 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 28 29 30 30 117 3950 Ескерту: Ақыл-ой кемістігі бар балалар ҚР МЖБС талаптары мазмұндарынан өзгеше білім алады *Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу жеке сабақтарына бір оқушыға аптасына 0,5 сағат оқу уақыты беріледі. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Күрделі бұзылымдары бар (көру қабілетінің бұзылымдарымен ақыл-ой кемістігі, есту қабілетінің бұзылымдарымен ақыл-ой кемістігі, тірек-қозғалыс аппаратымен бұзылымдарымен ақыл-ой кемістігі) балаларды оқыту ақыл-ой кемістігі бар балаларға арналған типтік оқуөжоспарлары негізінде, оқушылар дамуынын екінші бұзылым түріне сəйкес келетін түзету компоненті енгізіліп, жүзеге асырылады Ұй жағдайында орыс тілінде жекелік бастауыш білім берудің типтік оқу жоспары № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 1 2 3 4 Инварианттық компонент I Тіл жəне əдебиет 3 3 3 3 1 Сауат ашу (оқу,жазу) 2 2 Орыс тілі 1 1 1 3 Əдебиеттік оқу 1 1 1 4 Қазақ тілі 0,5 0,5 0,5 0,5 5 Шет тілі 0,5 0,5 0,5 0,5 II Математика 2 2 2 2 6 Математика 2 2 2 2 III Жаратылыстану 7 Дуние тану 1 1 1 1 Инварианттық оқу жүктемесі 6 6 6 6 Вариативтік компонент Қажет жағдайдағы түзеу сабақтары 2 2 2 2 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 8 8 8 8 Ескерту: *Шет тілі 1-сыныпта 2013-2014 оқу жылында, 2-сыныпта 2014-2015 оқу жылында, 3-сыныпта – 2015-2016 оқу жылында, 4-сыныпта – 2016-2017 оқу жылында ендіріледі. «Шет тілі» пəнін ендіргенше оқу жүктемесі «Дүние тану» пəніне беріледі. Сағаттарды ауыстыруға жəне бөлектенген сабақтарға қатысуға болады. Женіл ақыл-ой кемістігімен № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 1 2 3 4 I Гуманитарлық цикл 3 3 3 3 1 Орыс тілі 2 1 1 1 2 Оқу жəне тіл дамыту 1 1 1 1 3 Қазақ тілі 1 1 1 II Жаратылыс-математикалық цикл 2 2 2 2 3 Математика 1 1 1 1 4 Айналадағы əлем 1 1 1 1 1V Əлеуметтік бейімдеу жəне ен1 1 1 1 бекке баулу 9 Қол енбегі 1 1 1 1 10 Жалпы енбек дайындығы Инварианттық оқу жүктемесі 6 6 6 6 Вариативтік компонент Танымдық əрекетін түзеу 2 2 2 2 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 8 8 8 8 Ескерту: Ақыл-ой кемістігі бар балалар ҚР МЖБС талаптары мазмұндарынан өзгеше білім алады Сағаттарды ауыстыруға жəне бөлектенген сабақтарға қатысуға болады. Орташа ақыл-ой кемістігімен № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 1 2 3 4 Инварианттық компонент I Жалпы білім циклы 5 5 5 5 1 Жазу, оқу жəне тіл дамыту 1 1 1 1 2 Санау 1 1 1 1 3 Айналадағы əлем 2 2 2 2 4 Бейнелеу 1 1 1 1 ІІ Əлеуметтік беймдеу и енбек1 1 1 1 ке баулу 5 Заттық-практикалық əрекет 1 1 1 1 6 Өзіне қызымет көрсету Инварианттық оқу жүктемесі 6 6 6 6 Вариативтік компонент Психомоторика жəне сенсорлық 2 2 2 2 ұдерістерін дамыту Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 8 8 8 8 Ескерту: Ақыл-ой кемістігі бар балалар ҚР МЖБС талаптары мазмұндарынан өзгеше білім алады. Сағаттарды ауыстыруға жəне бөлектенген сабақтарға қатысуға болады. №

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2014 жылғы 25 ақпандағы №61 бұйрығына 3-қосымша Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығына 6-1 қосымша Қазақ тілінде оқитын мүмкіндіктері шектеулі оқушыларға арналған негізгі білім берудің типтік оқу жоспары Есту қабілеті бұзылымдарымен (естімейтіндер) №

I 1 2 3 4 II 5 6 7 8 III 9 10 11 12 13 IV 14 15 16 17

Білім салалары жəне оқу пəндері Тіл жəне əдебиет Қазақ тілі Қазақ əдебиеті Орыс тілі Орыс əдебиеті Математика жəне информатика Математика Алгебра Геометрия Информатика Жаратылыстану Жаратылыстану География Биология Физика Химия Адам жəне қоғам Қазақстан тарихы Дуниежүзілік тарихы Адам. Қоғам. Құқық Өзін-озі тану

Сыныптар бойынша апталық сағат саны 5 6 7 8 9 10 Инварианттық компонент 11 12 10 10 10 10 4 5 4 4 4 4 4 4 3 3 3 3 2 2 2 2 2 2 1 1 1 1 1 1 6 6 6 6 6 6 5 1 2 2

5 1 2

3 2 1 3

3 2 1 6

2 2 2 8

2 2 2 8

2

2 1 -

1 -

3 2 -

4 2 1

2 2 2 4 2 1

1

1

1

1

2 2 2 2 4 2 1 1

2 2 2 2 5 2 1 1 1

Жүктеме, сағат Апталық

Жылдық

63 25 20 12 6 36

2142 850 680 408 204 1224

10 10 8 8 29 2 8 9 6 4 21 10 4 1 6

340 340 272 272 986 68 272 306 204 136 714 340 136 34 136

V 18 VІ 19 VI 20

Өнер 1 1 1 3 102 Бейнелеу өнері 1 1 1 3 102 Технология 3 4 3 3 3 4 20 680 Енбекке баулу 3 4 3 3 3 4 20 680 Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 3 18 612 Бейімделген дене 3 3 3 3 3 3 18 612 шынықтыру Инварианттық оқу жүктемесі 27 31 30 32 34 36 190 6460 Тузету компоненті Түзету оқу жұктемесі 18 18 6 6 6 4 58 1972 Сөйлеу тілін қалыптастыру жəне 16 16 4 4 4 2 46 1564 есту түйсігін дамыту Ым-ишаралық тіл 1 1 1 1 1 1 6 204 Сөйлеу-тұрмыстық тіл 1 1 1 1 1 1 6 204 Вариативтік компонент Факультативтер 2 2 2 2 2 10 340 Оқу жүктемесінің жоғары шекті 45 51 38 40 42 42 258 8772 көлемі Ескерту: * Дыбыстардың айтылуын қалыптастыру жəне есту қабілетін дамыту бойынша жеке жəне топтық сабақтар бір оқушыға 5-ші сыныпта аптадағы оқу сағатынан 2 сағат, 6-9 сыныптарда – 0,5 сағат, 10-шы сыныпта -0, 25 сағат бөлінеді. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Екінші тілді оқытқанда окушының тілдік даму деңгейі ескеріліді Есту қабілеті бұзылымдарымен (нашар еститіндер, кейін естімей қалғандар) № Білім салалары жəне оқу Сыныптар бойынша апталық сағат Жүктеме, сағат пəндері саны 5 6 7 8 9 10 Апталық Жылдық I Тіл жəне əдебиет 12 13 11 11 11 10 68 2312 1 Қазақ тілі 4 4 3 3 3 3 20 680 2 Қазақ əдебиеті 3 4 3 3 3 2 18 612 3 Орыс тілі 2 2 2 2 2 2 12 408 4 Орыс əдебиеті 1 1 1 1 1 1 6 204 5 Шет тілі 2 2 2 2 2 2 12 408 II Математика жəне 6 6 6 6 6 6 36 1224 информатика 6 Математика 5 5 10 340 7 Алгебра 3 3 3 3 12 408 8 Геометрия 2 2 2 2 8 272 9 Информатика 1 1 1 1 1 1 6 204 III Жаратылыстану 1 2 4 6 8 8 29 986 10 Жаратылыстану 1 1 34 11 География 2 2 2 2 8 272 12 Биология 2 2 2 2 2 10 340 13 Физика 2 2 2 6 204 14 Химия 2 2 4 136 IV Адам жəне қоғам 1 3 4 4 4 5 21 714 15 Қазақстан тарихы 2 2 2 2 2 10 340 16 Дуниежүзілік тарихы 1 1 1 1 4 136 17 Адам. Қоғам. Құқық 1 1 34 18 Өзін-озі тану 1 1 1 1 1 1 6 204 V Өнер 1 1 2 68 19 Бейнелеу өнері 1 1 2 68 VІ Технология 3 3 2 2 2 4 16 544 20 Технология 3 3 2 2 2 4 16 544 VIІ Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 3 18 612 21 Бейімделген дене 3 3 3 3 3 3 18 612 шынықтыру Инварианттық оқу жүктемесі 27 31 30 32 34 36 199 6460 Тузету компоненті Тузету оқу жұктемесі 17 17 5 4 4 2 49 1666 Сөйлеу тілін қалыптастыру жəне 16 16 4 4 4 2 46 1564 есту түйсігін дамыту Тузету ырғағы 1 1 1 3 102 Вариативтік компонент Факультативтер 1 2 2 2 2 2 11 374 Оқу жүктемесінің жоғары шекті 45 50 37 38 40 40 250 8500 көлемі Ескерту: ** Дыбыстардың айтылуын қалыптастыру жəне есту қабілетін дамыту бойынша жеке жəне топтық сабақтар бір оқушыға 5-6ші сыныпта аптадағы оқу сағатынан 1,6 сағат, 7-9 сыныптарда – 0,4 сағат, 10-шы сыныпта -0, 2 сағат бөлінеді. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі. Екінші жəне үшінші тілді оқытқанда окушының тілдік даму деңгейі ескеріліді Көру қабілеті бұзылымдарымен (көрмейтіндер жəне нашар көретіндер) № Білім салалары жəне оқу Сыныптар бойынша апталық сағат саны Жүктеме, сағат пəндері 5 6 7 8 9 10 Апталық Жылдық Инварианттық компонент I Тіл жəне əдебиет 11 10 10 10 9 11 61 2074 1 Қазақ тілі 3 3 3 3 1 1 14 476 2 Қазақ əдебиеті 3 2 2 2 3 3 15 510 3 Орыс тілі 2 2 2 2 2 2 12 408 4 Орыс əдебиеті 1 1 1 1 1 1 6 204 5 Шет тілі 2 2 2 2 2 4 14 476 II Математика 7 7 6 6 6 6 38 1292 6 Математика 6 6 12 408 7 Алгебра 3 3 3 3 12 408 8 Геометрия 2 2 2 2 8 272 9. Информатика 1 1 1 1 1 1 6 204 III Жаратылыстану 1 4 6 8 8 5 32 1088 9 Жаратылыстану 1 1 34 10 География 2 2 2 2 1 9 306 11 Биология 2 2 2 2 1 9 306 12 Физика 2 2 2 2 8 272 13 Химия 2 2 1 5 170 IV Адам жəне қоғам 2 3 4 4 5 6 24 816 14 Қазақстан тарихы 1 2 2 2 2 2 11 374 15 Дуниежүзілік тарихы 1 1 1 1 2 6 204 16 Адам. Қоғам. Құқық 1 1 2 68 17 Өзін-озі тану 1 1 1 1 1 1 6 204 V Өнер 2 2 4 136 18 Музыка 1 1 2 68 19 Бейнелеу өнері 1 1 2 68 VІ Технология 1 2 1 1 3 3 11 374 20 Технология 1 2 1 1 3 3 11 374 VIІ Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 3 18 612 21 Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 3 18 612 Инварианттық оқу жүктемесі 27 31 30 32 34 34 188 6392 Тузету компоненті Түзету оқу жұктемесі 10 10 5 5 5 5 40 1360 Емдік дене шынықтыру 2 2 4 136 Қалдық көру қабілетімен көру 1 1 2 68 түйсігін дамыту жəне сақтау Əлеуметтік-тұрмыстық бағдар 1 1 1 1 1 1 6 204 Кеністіктік бағдар ** 3 3 3 3 3 3 18 612 Мимика жəне пантомимиканы 1 1 1 1 1 1 6 204 дамыту Тіл дамуы кемшіліктерін 2 2 4 136 түзеу*** Вариативтік компонент Факультативтер 3 3 3 3 12 408 Оқу жүктемесінің жоғары шекті 37 41 38 40 42 42 240 8160 көлемі Ескерту: ** Қалдық көру қабілеті мен көріп қабылдауын сақтау жəне дамыту бойынша жеке сабақтарға бір оқушыға оқу сағатынан аптасына 0,1 сағат бөлінеді. ** Кеністіктік бағдар бойынша жеке сабақтар бір оқушыға оқу уақытының аптасына 0,3 сағаты беріледі *** Сөйлеу тілінің кемшіліктерін түзету бойынша жеке сабқатарға бір оқушыға оқу уақытының аптасына 0,2 сағаты бөлінеді. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Тірек- қозғалыс аппараты бұзылымдарымен № Білім салалары жəне оқу Сыныптар бойынша апталық сағат саны Жүктеме, сағат пəндері 5 6 7 8 9 10 Апталық Жылдық Инварианттық компонент I Тіл жəне əдебиет 11 10 10 10 9 9 59 2006 1 Қазақ тілі 3 3 3 3 1 1 14 476 2 Қазақ əдебиеті 3 2 2 2 3 3 15 510 3 Орыс тілі 2 2 2 2 2 2 12 408 4 Орыс əдебиеті 1 1 1 1 1 1 6 204 5 Шет тілі 2 2 2 2 2 2 12 408 II Математика жəне 7 7 6 6 6 6 38 1292 информатика 6 Математика 6 6 12 408 7 Алгебра 3 3 3 3 12 408 8 Геометрия 2 2 2 2 8 272 9 Информатика 1 1 1 1 1 1 6 204 III Жаратылыстану 1 4 6 7 8 8 34 1156 10 Жаратылыстану 1 1 34 11 География 2 2 2 2 2 10 340 12 Биология 2 2 1 2 2 9 306 13 Физика 2 2 2 2 8 272 14 Химия 2 2 2 6 204 IV Адам жəне қоғам 2 4 4 4 5 5 24 816 15 Қазақстан тарихы 1 2 2 2 2 2 11 374 16 Дуниежүзілік тарихы 1 1 1 1 1 5 170 17 Адам. Қоғам. Құқық 1 1 2 68 18 Өзін-озі тану 1 1 1 1 1 1 6 204 V Өнер 1 1 2 68 19 Музыка 1 1 2 68 VІ Технология 2 2 2 2 3 5 16 544 20 Технология 2 2 2 2 2 4 14 476 12 Сызу 1 1 2 68 VIІ Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 3 18 612 22 Бейімделген дене 3 3 3 3 3 3 18 612 шынықтыру Инварианттық оқу жүктемесі 27 31 31 32 34 36 191 6494 Тузету компоненті Түзету оқу жұктемесі 8 8 8 8 8 8 48 1632 Əлеуметтік-тұрмыстық бағдар 2 2 2 2 2 2 12 408 Емдік дене шынықтыру* 3 3 3 3 3 3 18 612 Міндетті жеке жəне топтық түзеу 3 3 3 3 3 3 18 612 сабақтары** Вариативтік компонент Факультативтер, қалауы бойын1 1 1 1 4 136 ша курстар Оқу жүктемесінің жоғары шекті 35 39 40 41 43 45 243 8262 көлемі Ескерту: * Бір балаға ЕДШі оқу уақытының аптасына 0,25 сағаты бөлінеді ** Жеке түзеу сабақтары үшін бір оқушыға 0,25 сағат беріледі *** Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі.Екінші жəне үшінші тілді оқытқанда окушының тілдік даму деңгейі ескеріліді

№

Білім салалары жəне оқу пəндері

Ауыр тіл бұзылымдарымен Сыныптар бойынша апталық сағат саны Жүктеме, сағат 5 6 7 8 9 10 Апталық Жылдық Инварианттық компонент

I 1 2 3 4 5 II

11 3 3 2 1 2 7

10 3 2 2 1 2 7

10 3 2 2 1 2 7

10 3 2 2 1 2 6

9 1 3 2 1 2 6

9 1 3 2 1 2 6

59 14 15 12 6 12 39

2006 476 510 408 204 408 1326

6 7 8 9 III

Тіл жəне əдебиет Қазақ тілі Қазақ əдебиеті Орыс тілі Орыс əдебиеті Шет тілі Математика жəне информатика Математика Алгебра Геометрия Информатика Жаратылыстану

6 1 1

6 1 4

6 1 5

3 2 1 8

3 2 1 8

3 2 1 8

12 9 6 6 34

408 306 204 204 1156

10 11

Жаратылыстану География

1 -

2

2

2

2

2

1 10

34 340

12 13

Биология Физика

-

2 -

1 2

2 2

2 2

2 2

9 8

306 272

14 IV 15 16

Химия Адам жəне қоғам Қазақстан тарихы Дуниежүзілік тарихы

2 1 -

3 1 1

4 2 1

2 4 2 1

2 4 2 1

2 5 2 1

6 22 10 5

204 748 340 170

1 2 1 1 1 1 3 3

1 2 1 1 2 2 3 3

1 1 1 3 3

1 1 1 3 3

1 4 2 2 3 3

1 1 4 2 2 3 3

1 6 4 2 2 13 9 4 18 18

34 204 136 68 68 442 306 136 612 612

27

31

30

32

34

35

189

6426

17 18 V 19 20 VІ 21 22 V11 23

Адам. Қоғам. Құқық. Өзін-озі тану Өнер Музыка Бейнелеу өнері Технология Технология Сызу Дене шынықтыру Бейімделген дене шынықтыру Инварианттық оқу жүктемесі

(Жалғасы 17-бетте).

(Жалғасы. Басы 16-бетте). Тузету компоненті Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу * 8 8 6 6 4 4 36 1224 Вариативтік компонент Факультативтер 2 2 3 3 3 3 16 544 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 37 41 39 41 41 42 241 8194 Ескерту: *** Дыбыстардың айтылуын қалыптастыру жəне есту қабілетін дамыту бойынша жеке жəне топтық сабақтар бір оқушыға 5-6ші сыныпта аптадағы оқу сағатынан 0,6 сағат, 7-8 сыныптарда – 0,5 сағат, 9-10-шы сыныпта -0, 3 сағат бөлінеді. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі. Екінші жəне үшінші тілді оқытқанда окушының тілдік даму деңгейі ескеріліді Психикалық даму тежелісімен № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық Жүктеме, сағат сағат саны 5 6 7 8 9 10 Апталық Жылдық Инварианттық компонент I Тіл жəне əдебиет 11 10 10 10 9 9 59 2006 1 Қазақ тілі 3 3 3 3 1 1 14 476 2 Қазақ əдебиеті 3 2 2 2 3 3 15 510 3 Орыс тілі 2 2 2 2 2 2 12 408 4 Орыс əдебиеті 1 1 1 1 1 1 6 204 5 Шет тілі 2 2 2 2 2 2 12 408 II Математика жəне информатика 7 7 6 6 6 6 38 1292 6 Математика 6 6 12 408 7 Алгебра 3 3 3 3 12 408 8 Геометрия 2 2 2 2 8 272 9 Информатика 1 1 1 1 1 1 6 204 III Жаратылыстану 1 4 6 8 8 8 35 1190 10 Жаратылыстану 1 1 34 11 География 2 2 2 2 2 10 340 12 Биология 2 2 2 2 2 10 340 13 Физика 2 2 2 2 8 272 14 Химия 2 2 2 6 204 IV Адам жəне қоғам 2 4 4 4 5 5 24 816 15 Қазақстан тарихы 1 2 2 2 2 2 11 374 16 Дуниежүзілік тарихы 1 1 1 1 1 5 170 17 Адам. Қоғам. Құқық 1 1 2 68 18 Өзін-озі тану 1 1 1 1 1 1 6 204 V Өнер 2 2 4 136 19 Музыка 1 1 2 68 20 Бейнелеу өнері 1 1 2 68 VІ Технология 1 1 1 1 3 4 11 374 21 Технология 1 1 1 1 2 2 8 272 22 Сызу 1 2 3 102 VIІ Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 3 18 612 23 Бейімделген дене шынықтыру 3 3 3 3 3 3 18 612 Инварианттық оқу жүктемесі 27 31 30 32 34 35 189 6426 Тузету компоненті Түзету оқу жұктемесі 7 5 5 5 5 5 32 1088 Əлеуметтік-тұрмыстық бағдар 2 2 2 2 2 2 12 408 Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу* 2 2 68 Міндетті жекелік жəне топтық түзеу 3 3 3 3 3 3 18 612 сабақтары** Вариативтік компонент Факультативтер 2 2 3 2 2 2 13 442 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 36 38 38 39 41 42 234 7956 Ескерту: * Дыбыстардың айтылуын қалыптастыруға бір оқушыға аптасына 0,2 сағат бөлінеді. Түзеу сабақтарына бір оқушыға аптасына 0,25 сағат бөлінеді Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі. Екінші жəне үшінші тілді оқытқанда окушының тілдік даму деңгейі ескеріліді Жеңіл ақыл-ой кемістігімен № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық Жүктеме, сағат сағат саны 5 6 7 8 9 10 Апталық Жылдық Инварианттық компонент I Гуманитарлық цикл 9 8 10 11 10 7 55 1870 1 Қазақ тілі 4 3 3 3 3 2 18 612 2 Оқу жəне тіл дамыту 3 3 3 3 2 2 16 544 3 Орыс тілі 2 2 2 2 2 2 12 408 4 Қазақстан тарихы 2 2 2 6 204 5 Қоғам жəне құқық 1 1 1 3 102 II Жаратылыс-математикалық цикл 7 9 9 9 9 5 48 1632 5 Математика 5 5 4 4 4 4 26 884 6 Айналадағы əлем 2 2 68 7 Жаратылыстану 2 2 2 2 8 272 8 География 2 2 2 2 8 272 9 Информатика 1 1 1 1 4 136 III Мəдениеттану цикл 6 6 6 5 3 2 28 952 10 Бейнелеу өнері 1 1 1 1 4 136 11 Музыка 1 1 1 3 102 12 Беймделген дене шынықтыру 3 3 3 3 3 3 18 612 13 Тəртіп мəдениеті 1 1 1 1 1 5 170 1V Əлеуметтік бейімдеу жəне ен10 10 12 12 14 22 80 2720 бекке баулу 14 Əлеуметтік-тұрмыстық бағдар 2 2 2 2 2 10 340 15 Жалпы енбек дайындығы 8 8 16 544 16 Кəсіби-енбекке баулу 10 10 12 22 54 1836 Инварианттық оқу жүктемесі 32 33 37 37 37 37 213 7242 Тузету компоненті Тузету оқу жұктемесі 5 4 1 1 1 12 408 Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу * 2 2 4 136 Тузету ырғағы 1 1 2 68 Танымдық əрекетін түзеу 1 1 1 1 1 5 170 Емдік дене шынықтыру 1 1 34 Вариативтік компонент Факультативтер 1 1 1 2 5 170 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 37 37 39 39 39 39 230 7820 Енбек тəжірбиесі (күндер) 5 5 10 10 10 40 40 Ескерту: Ақыл-ой кемістігі бар балалар ҚР МБС талаптары мазмұндарынан өзгеше білім алады Дыбыстардың айтылуын қалыптастыруға бір оқушыға аптасына 0,25 сағат бөлінеді. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі. Жағдайлар болғанда тереңдетілген кəсіби дайындықтың 10 сыныбы ашылады Орташа ақыл-ой кемістігімен № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық Жүктеме, сағат сағат саны 5 6 7 8 9 Апталық Жылдық Инварианттық компонент I Жалпы білім циклы 18 19 19 19 19 94 3196 1 Оқу, жазу жəне тіл дамыту 6 6 6 6 6 30 1020 2 Санау 3 3 3 3 3 15 510 3 Айналадағы əлем 2 2 68 4 Адам жəне əлем 3 3 3 3 12 408 5 Бейнелеу 1 1 1 1 1 5 170 6 Музыка жəне ыргақ 2 2 2 2 2 10 340 7 Беймделген дене шынықтыру 3 3 3 3 3 15 510 8 Тəртіп мəдениеті 1 1 1 1 1 5 170 II Əлеуметтік беймдеу и енбекке 10 12 12 15 15 64 2176 баулу 9 Шаруашылық енбек 2 2 2 3 3 12 408 10 Əлеуметтік-тұрмыстық бағдар 2 2 2 2 2 10 340 11 Кəсіп 5 8 8 8 10 39 1326 Инварианттық оқу жүктемесі 28 31 31 34 34 158 5372 Тузету компоненті Түзету оқу жұктемесі 7 4 4 1 1 17 578 Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу * 4 2 2 8 272 Психомоторикасымен жəне 2 1 1 1 1 6 204 сенсорикалық ұдестерінін дамыту Емдік дене шынықтыру 1 1 1 3 102 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 35 35 35 35 35 175 5950 Енбекті практика (в днях) 5 5 10 10 10 40 40 Ескерту: Ақыл-ой кемістігі бар балалар ҚР МБС талаптары мазмұндарынан өзгеше білім алады. Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу үшін ғ сыныпта бір оқушыға 0,5 сағат беріледі, 6 сыныпта жəне 7 сыныпта -0,25 оқулық сағат аптасына бөлінеді, Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Жағдайлар болғанда тереңдетілген кəсіби дайындықтың 10 сыныбы ашылады Күрделі бұзылымдары бар (көру қабілетінің бұзылымдарымен ақыл-ой кемістігі, есту қабілетінің бұзылымдарымен ақыл-ой кемістігі, тірек-қозғалыс аппаратымен бұзылымдарымен ақыл-ой кемістігі) балаларды оқыту ақыл-ой кемістігі бар балаларға арналған типтік оқуөжоспарлары негізінде, оқушылар дамуынын екінші бұзылым түріне сəйкес келетін түзету компоненті енгізіліп, жүзеге асырылады Үйде ақысыз қазақ тілінде оқитын оқушыларға арналған негізгі орта білім берудің типтік оқу жоспары № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 5 6 7 8 9 10 I Тіл жəне əдебиет 4 4 4 4 4 4 1 Қазақ тілі 1 1 1 1 1 1 2 Қазақ əдебиеті 1 1 1 1 1 1 3 Орыс тілі 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 4 Орыс əдебиеті 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 5 Шет тілі 1 1 1 1 1 1 II Математика жəне информатика 4 3 3 3 3 3 6 Математика 4 3 7 Алгебра 2 2 2 2 8 Геометрия 1 1 1 1 III Жаратылыстану 1 2 2 2 2 2 10 Жаратылыстану 1 11 География 1 1 0,5 0,5 0,5 12 Биология 1 0,5 0,5 0,5 0,5 13 Физика 0,5 0,5 0,5 0,5 14 Химия 0,5 0,5 0,5 IV Адам жəне қоғам 1 1 1 1 1 1 15 Қазақстан тарихы 1 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 16 Дуниежүзілік тарихы 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 10 10 10 10 10 10 Ескерту: Сағаттардың орындарын ауыстыруға жəне бөлектенген сабақтарға қатысуға болады. Керек жағдайда түзеу көмегі психолого-педагогикалық кабинеттерінде ұстанымға сəйкес өткізіледі. Жеңіл ақыл-ой кемістігімен № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 5 6 7 8 9 I Гуманитарлық цикл 4 4 5 5 5 1 Қазақ тілі 2 2 2 2 2 2 Оқу жəне тіл дамыту 1 1 1 1 1 3 Орыс тілі 1 1 1 1 1 4 Қазақстан тарихы 1 1 1 II Жаратылыс-математикалық цикл 3 3 2 2 3 5 Математика 2 2 1 1 1 6 Айналадағы əлем 1 7 Жаратылыстану 0,5 0,5 0,5 1 8 География 0,5 0,5 0,5 1 III Əлеуметтік бейімдеу жəне ен1 1 1 1 1 бекке баулу 14 Əлеуметтік-тұрмыстық бағдар 1 1 1 1 1 ІV Танымдық əрекетін түзеу и речи 2 2 2 2 1 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 10 10 10 10 10 Ескерту: Ақыл-ой кемістігі бар балалар ҚР МБС талаптары мазмұндарынан өзгеше білім алады Сағаттардың орындарын ауыстыруға жəне бөлектенген сабақтарға қатысуға болады Орташа ақыл-ой кемістігімен № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 5 6 7 8 9 I Жалпы білім циклы 7 7 7 7 7 1 2 3 4 5 II 6 10 ІІІ

Оқу, жазу жəне тіл дамыту 3 3 3 3 Санау 1 1 1 1 Айналадағы əлем 2 Адам жəне əлем 2 2 2 Бейнелеу 1 1 1 1 Əлеуметтік беймдеу и енбекке баулу 2 2 2 2 Шаруашылық енбек 1 1 1 1 Əлеуметтік-тұрмыстық бағдар 1 1 1 1 Психомоторика жəне сенсорлық 1 1 1 1 ұдерістерін дамыту Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 10 10 10 10 Ескерту: Ақыл-ой кемістігі бар балалар ҚР МБС талаптары мазмұндарынан өзгеше білім алады. Сағаттардың орындарын ауыстыруға жəне бөлектенген сабақтарға қатысуға болады

3 1 2 1 2 1 1 1 10

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2014 жылғы 25 ақпандағы №61 бұйрығына 4-қосымша Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығына 6-2 қосымша Орыс тілінде оқитын мүмкіндіктері шектеулі оқушыларға арналған негізгі орта білім берудің типтік оқу жоспары №

I 1 2 3

Есту қабілеті бұзылған (естімеітін) Білім салалары жəне оқу Сыныптар бойынша апталық сағат пəндері саны 5 6 7 8 9 10 Инварианттық компонент Тіл жəне əдебиет 11 13 11 11 11 11 Орыс тілі 4 5 4 4 4 4 Орыс əдебиеті 2 3 2 2 2 2 Қазақ тілі 4 4 4 4 4 4

17

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

Жүктеме, сағат Апталық 68 25 13 24

Жылдық 2312 850 442 816

4 II

Қазақ əдебиеті 1 1 1 1 1 1 6 204 Математика жəне 6 7 6 6 6 6 37 1258 информатика 5 Математика 5 6 11 374 6 Алгебра 3 3 3 3 12 408 7 Геометрия 2 2 2 2 8 272 8 Информатика 1 1 1 1 1 1 6 204 III Жаратылыстану 2 2 4 6 8 8 30 1020 9 Жаратылыстану 2 2 68 10 География 2 2 2 2 8 272 11 Биология 2 2 2 2 2 10 340 12 Физика 2 2 2 6 204 13 Химия 2 2 4 136 IV Адам жəне қоғам 1 3 4 4 4 5 21 714 14 Қазақстан тарихы 2 2 2 2 2 10 340 15 Дуниежүзілік тарихы 1 1 1 1 4 136 16 Адам. Қоғам. Құқық 1 1 34 17 Өзін-озі тану 1 1 1 1 1 1 6 204 V Өнер 1 1 1 3 102 18 Бейнелеу өнері 1 1 1 3 102 VІ Технология 4 4 3 4 4 4 23 782 19 Енбекке баулу 4 4 3 4 4 4 23 782 VIІ Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 3 18 612 20 Бейімделген дене 3 3 3 3 3 3 18 612 шынықтыру Инварианттық оқу жүктемесі 28 33 32 34 36 37 200 6800 Тузету компоненті Түзету оқу жұктемесі 18 18 6 6 6 4 58 1972 Дыбыстардың айтылуынын 16 16 4 4 4 2 46 1564 қалыптастыру жəне есту қабілетін дамыту * Ым-ишаралық тіл 1 1 1 1 1 1 6 204 Сөйлеу-тұрмыстық тіл 1 1 1 1 1 1 6 204 Вариативтік компонент Факультативтік сабақтар 2 2 2 2 2 10 340 Оқу жүктемесінің жоғары шекті 46 53 40 42 44 43 268 9112 көлемі Ескерту: * Дыбыстардың айтылуын қалыптастыру жəне есту қабілетін дамытуға арналған жеке жəне топтық сабақтарға бір оқушыға аптасына 5-6 сынып оқушыларына 2 сағат, 7-9 сыныптарға 0,5 сағат, 10 сыныпқа 0,25 сағат беріледі. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жүргізіледі. Екінші тілді оқытқанда оқушының тілдің дамуының деңгейі ескеріледі Есту қабілеті бұзылымдарымен (нашар еститіндер, кейін естімей қалғандар) № Білім салалары жəне оқу Сыныптар бойынша апталық сағат Жүктеме, сағат пəндері саны 5 6 7 8 9 10 Апталық Жылдық Инвариативтік компонент I Тіл жəне əдебиет 12 14 12 12 12 12 74 2516 1 Орыс тілі 3 4 3 3 3 3 19 646 2 Орыс əдебиеті 2 3 2 2 2 2 13 442 3 Қазақ тілі 4 4 4 4 4 4 24 816 4 Қазақ əдебиеті 1 1 1 1 1 1 6 204 5 Шет тілі 2 2 2 2 2 2 12 408 II Математика жəне инфор- 6 6 6 6 6 36 1224 матика 6 6 Математика 5 5 10 340 7 Алгебра 3 3 3 3 12 408 8 Геометрия 2 2 2 2 8 272 9 Информатика 1 1 1 1 1 1 6 204 III Жаратылыстану 1 2 4 6 8 8 29 986 10 Жаратылыстану 1 1 34 11 География 2 2 2 2 8 272 12 Биология 2 2 2 2 2 10 340 13 Физика 2 2 2 6 204 14 Химия 2 2 4 136 IV Адам жəне қоғам 1 3 4 4 4 5 21 714 15 Қазақстан тарихы 2 2 2 2 2 10 340 16 Дуниежүзілік тарихы 1 1 1 1 4 136 17 Адам. Қоғам. Құқық 1 1 34 18 Өзін-озі тану 1 1 1 1 1 1 6 204 V Өнер 1 1 2 68 19 Бейнелеу өнері 1 1 2 68 VІ Технология 4 4 3 3 3 3 20 680 20 Технология 4 4 3 3 3 3 20 680 VIІ Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 3 18 612 21 Бейімделген дене 3 3 3 3 3 3 18 612 шынықтыру Инварианттық оқу жүктемесі 28 33 32 34 36 37 200 6800 Тузету компоненті Түзету оқу жұктемесі 17 17 5 4 2 2 47 1598 Сөйлеу тілін қалыптастыру 16 16 4 4 2 2 44 1496 жəне есту түйсігін дамыту Тузету ырғағы 1 1 1 3 102 Вариативтік компонент Факультативтер 1 2 2 2 3 3 13 442 Оқу жүктемесінің жоғары шекті 46 52 39 40 41 42 260 8840 көлемі Ескерту: * Дыбыстардың айтылуын қалыптастыру жəне есту қабілетін дамытуға арналған жеке жəне топтық сабақтарға бір оқушыға аптасына 5-6 сынып оқушыларына 2 сағат, 7-9 сыныптарға 0,5 сағат, 10 сыныпқа 0,25 сағат беріледі. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жүргізіледі. Екінші жəне үшінші тілді оқытқанда оқушының тілінің дамуының деңгейін ескереді. Көру қабілеті бұзылымдарымен (көрмейтіндер жəне нашар көретіндер) № Білім салалары жəне оқу Сыныптар бойынша апталық сағат Жүктеме, сағат пəндері саны 5 6 7 8 9 10 Апталық Жылдық Инварианттық компонент I Тіл жəне əдебиет 12 12 12 12 12 14 74 2516 1 Орыс тілі 3 3 3 3 3 3 18 612 2 Орыс əдебиеті 2 2 2 2 2 2 12 408 3 Қазақ тілі 4 4 4 4 4 4 24 816 4 Қазақ əдебиеті 1 1 1 1 1 1 6 204 5 Шет тілі 2 2 2 2 2 4 14 476 II Математика жəне 7 7 6 6 6 6 38 1292 информатика 6 Математика 6 6 12 408 7 Алгебра 3 3 3 3 12 408 8 Геометрия 2 2 2 2 8 272 9 Информатика 1 1 1 1 1 1 6 204 III Жаратылыстану 1 4 6 8 8 4 31 1054 9 Жаратылыстану 1 1 34 10 География 2 2 2 2 1 9 306 11 Биология 2 2 2 2 1 9 306 12 Физика 2 2 2 1 7 238 13 Химия 2 2 1 5 170 IV Адам жəне қоғам 2 4 4 4 5 6 25 850 14 Қазақстан тарихы 1 2 2 2 2 2 11 374 15 Дуниежүзілік тарихы 1 1 1 1 2 6 204 16 Адам. Қоғам. Құқық 1 1 2 68 17 Өзін-озі тану 1 1 1 1 1 1 6 204 V Өнер 2 2 4 136 18 Музыка 1 1 2 68 19 Бейнелеу өнері 1 1 2 68 VІ Технология 1 1 1 1 2 3 9 306 20 Технология 1 1 1 1 2 3 9 306 VIІ Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 3 18 612 21 Бейімделген дене 3 3 3 3 3 3 18 612 шынықтыру Инвариативті оқу жүктемесі 28 33 32 34 36 36 199 6766 Тузету компоненті Түзету оқу жүктемесі 10 10 5 5 5 5 40 1360 Емдік дене шынықтыру 2 2 4 136 Қалдық көру қабілетімен көру 1 1 2 68 түйсігін дамыту жəне сақтау Əлеуметтік-тұрмыстық бағдар 1 1 1 1 1 1 6 204 Кеністіктік бағдар** 3 3 3 3 3 3 18 612 Мимика жəне пантомимика1 1 1 1 1 1 6 204 ны дамыту Тіл дамуы кемшіліктерін 2 2 4 136 түзеу*** Вариативтік компонент Факультативтер 2 2 3 3 10 340 Оқу жүктемесінің жоғары шекті 38 43 39 41 44 44 249 8466 көлемі Ескерту: * Қалдық көру қабілетін дамытуға жеке сабақтарға бір оқушыға апталық оқу уақытының 0,1 сағаты беріледі. **Кеңістіктік бағдар бойынша жеке сабақтарға бір оқушыға аптасына 0,3 сағат беріліді *** Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу үшін жеке сабақтарға бір оқушыға апталық оқу уақытының 0,2 сағаты беріледі. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Тірек- қозғалыс аппараты бұзылымдарымен № Білім салалары жəне оқу Сыныптар бойынша апталық сағат Жүктеме, сағат пəндері саны 5 6 7 8 9 10 Апталық Жылдық Инварианттық компонент I Тіл жəне əдебиет 12 12 12 12 12 12 72 2448 1 Орыс тілі 3 3 3 3 3 3 18 612 2 Орыс əдебиеті 2 2 2 2 2 2 12 408 3 Қазақ тілі 4 4 4 4 4 4 24 816 4 Қазақ əдебиеті 1 1 1 1 1 1 6 204 5 Шет тілі 2 2 2 2 2 2 12 408 II Математика жəне инфор7 7 6 6 6 6 38 1292 матика 6 Математика 6 6 12 408 7 Алгебра - 3 3 3 3 12 408 8 Геометрия - 2 2 2 2 8 272 9 Информатика 1 1 1 1 1 1 6 204 III Жаратылыстану 1 4 6 8 8 8 35 1190 10 Жаратылыстану 1 1 34 11 География - 2 2 2 2 2 10 340 12 Биология - 2 2 2 2 2 10 340 13 Физика - 2 2 2 2 8 272 14 Химия - 2 2 2 6 204 IV Адам жəне қоғам 2 4 4 4 5 5 24 816 15 Қазақстан тарихы 1 2 2 2 2 2 11 374 16 Дуниежүзілік тарихы - 1 1 1 1 1 5 170 17 Адам. Қоғам. Құқық - 1 1 2 68 18 Өзін-озі тану 1 1 1 1 1 1 6 204 V Өнер 2 2 4 136 19 Музыка 1 1 2 68 20 Бейнелеу өнері 1 1 2 68 VІ Технология 1 1 1 1 2 2 8 270 21 Технология 1 1 1 1 1 1 6 202 22 Сызу - 1 1 2 68 VIІ Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 3 18 612 23 Бейімделген дене 3 3 3 3 3 3 18 612 шынықтыру Инварианттық оқу жұктемесі 28 33 32 34 36 36 199 6766 Тузету компоненті Түзету оқу жүтемесі 8 8 8 8 8 8 48 1632 Əлеуметтік-тұрмыстық бағдар 2 2 2 2 2 2 12 408 Емдік дене шынықтыру 3 3 3 3 3 3 18 612 Міндетті жеке жəне топтық түзеу 3 3 3 3 3 3 18 612 сабақтары** Вариативтік компонент Факультативтер 1 1 1 1 4 136 Оқу жүктемесінің жоғары шекті 36 41 41 43 45 45 251 8534 көлемі Ескерту: *ЕДШ нұсқаушысымен бір оқушыға жеке жəне топтық түзету сабағына аптасына 0,25 оқу сағаты бөлінеді. ** Жеке түзету сабағына бір оқушыға аптасына 0,25 оқу сағаты бөлінеді. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі. Екінші жəне үшінші тілдерді оқытқанда оқушының тілдің дамуының деңгейі ескеріледі

№

I 1 2 3 4 5 II

Білім салалары жəне оқу пəндері

6 7 8 9 III

Тіл жəне əдебиет Орыс тілі Орыс əдебиеті Қазақ тілі Қазақ əдебиеті Шет тілі Математика жəне информатика Математика Алгебра Геометрия Информатика Жаратылыстану

10 11

Жаратылыстану География

12 Биология 2 2 2 2 2 10 340 13 Физика 2 2 2 2 8 272 14 Химия 2 2 2 6 204 IV Адам жəне қоғам 2 4 4 4 4 5 23 782 15 Қазақстан тарихы 1 2 2 2 2 2 11 374 16 Дуниежүзілік тарихы 1 1 1 1 1 5 170 17 Адам. Қоғам. Құқық.

1 1 34 18 Өзін-озі тану 1 1 1 1 1 1 6 204 V Өнер 2 2 4 136 19 Музыка 1 1 2 68 20 Бейнелеу өнері 1 1 2 68 VІ Технология 1 1 1 1 3 3 10 340 21 Технология 1 1 1 1 1 1 6 204 22 Сызу 2 2 4 136 VI1 Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 3 18 612 23 Бейімделген дене шынықтыру 3 3 3 3 3 3 18 612 Инварианттық оқу жүктемесі 28 33 32 34 36 37 200 6800 Тузету компоненті Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу * 8 8 6 6 4 4 36 1224 Вариативтік компонент Факультативтер 2 2 2 3 3 3 15 510 Оқу жүктемесінің жоғары шекті 38 43 40 43 43 44 251 8534 көлемі Ескерту: *Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу үшін аптасына бір оқушыға 5-6 сыныпта 0,6 сағат, 7-8 сыныпқа 0,5сағат, 9-10 сыныпқа 0,3 сағат беріледі Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Екінші жəне үшінші тілдерді оқытқанда оқушының тілдің дамуының деңгейі ескеріледі

№

Білім салалары жəне оқу пəндері

I 1 2 3 4 5 II

Психикалық даму тежелісімен Сыныптар бойынша апталық сағат саны 5 6 7 8 9 Инварианттық компонент 12 12 12 12 12 3 3 3 3 3 2 2 2 2 2 4 4 4 4 4 1 1 1 1 1 2 2 2 2 2 7 7 6 6 6

Жүктеме, сағат 10

Апталық

Жылдық

Тіл жəне əдебиет 12 72 2448 Орыс тілі 3 18 612 Орыс əдебиеті 2 12 408 Қазақ тілі 4 24 816 Қазақ əдебиеті 1 6 204 Шет тілі 2 12 408 Математика жəне 6 38 1292 информатика 6 Математика 6 6 12 408 7 Алгебра 3 3 3 3 12 408 8 Геометрия 2 2 2 2 8 272 9 Информатика 1 1 1 1 1 1 6 204 III Жаратылыстану 1 4 6 8 8 8 35 1190 10 Жаратылыстану 1 1 34 11 География 2 2 2 2 2 10 340 12 Биология 2 2 2 2 2 10 340 13 Физика 2 2 2 2 8 272 14 Химия 2 2 2 6 204 IV Адам жəне қоғам 2 4 4 4 5 5 24 816 15 Қазақстан тарихы 1 2 2 2 2 2 11 374 16 Дуниежүзілік тарихы 1 1 1 1 1 5 170 17 Адам. Қоғам. Құқық 1 1 2 68 18 Өзін-озі тану 1 1 1 1 1 1 6 204 V Өнер 2 2 4 136 19 Музыка 1 1 2 68 20 Бейнелеу өнері 1 1 2 68 VІ Технология 1 1 1 1 2 2 8 272 21 Технология 1 1 1 1 1 1 6 204 22 Сызу 1 1 2 68 VIІ Дене шынықтыру 3 3 3 3 3 3 18 612 23 Бейімделген дене 3 3 3 3 3 3 18 612 шынықтыру Инварианттық оқу жүктемесі 28 33 32 34 36 36 199 6766 Тузету компоненті Түзету оқу жүктемесі 7 5 5 5 5 5 32 1088 Əлеуметтік-тұрмыстық бағдар 2 2 2 2 2 2 12 408 Тіл дамуы кемшіліктерін 2 2 68 түзеу* Міндетті жеке жəне топтық 3 3 3 3 3 3 18 612 түзеу сабақтары** Вариативтік компонент Факультативтер 1 1 1 1 1 1 6 204 Оқу жүктемесінің жоғары 36 39 38 40 42 42 237 8058 шекті көлемі Ескерту: * Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу үшін бір оқушыға апталық оқу уақытының 0,2 сағаты беріледі. ** Бір оқушыға аптасына түзету сабағына 0,25 сағат беріледі Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшеліктері ескеріле отырып жүргізіледі Екінші жəне үшінші тілдерді оқытқанда оқушының тілдің дамуының деңгейі ескеріледі Женіл ақыл-ой кемістігімен № Білім салалары жəне оқу Сыныптар бойынша апталық Жүктеме, сағат пəндері сағат саны 5 6 7 8 9 10 Апталық Жылдық Инварианттық компонент I Гуманитарлық цикл 9 8 10 11 10 7 55 1870 1 Орыс тілі 4 3 3 3 3 2 18 612 2 Оқу жəне тіл дамыту 3 3 3 3 2 2 16 544 3 Қазақ тілі 2 2 2 2 2 2 12 408 4 Қазақстан тарихы 2 2 2 6 204 5 Қоғам жəне құқық 1 1 1 3 102 II Жаратылыс7 9 9 9 9 5 48 1632 математикалық цикл 5 Математика 5 5 4 4 4 4 26 884 6 Айналадағы əлем 2 2 68 7 Жаратылыстану 2 2 2 2 8 272 8 География 2 2 2 2 8 272 9 Информатика 1 1 1 1 4 136 III Мəдениеттану цикл 5 5 5 4 3 2 24 816 10 Бейнелеу өнері 1 1 1 1 4 136 11 Музыка 1 1 1 3 102 12 Беймделген дене 3 3 3 3 3 3 18 612 шынықтыру 13 Тəртіп мəдениеті 1 1 1 1 1 5 170 1V Əлеуметтік бейімдеу жəне 10 10 12 12 14 22 80 2720 еңбекке баулу 14 Əлеуметтік-тұрмыстық 2 2 2 2 2 10 340 бағдар 15 Жалпы енбек дайындығы 8 8 16 544 16 Кəсіби-енбекке баулу 10 10 12 22 54 1836 Инварианттық оқу жүктемесі 32 33 37 37 37 37 213 7242 Тузету компоненті Тузету оқу жұктемесі 5 4 1 1 1 12 408 Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу * 2 2 4 136 Тузету ырғағы 1 1 2 68 Танымдық əрекетін түзеу 1 1 1 1 1 5 170 Емдік дене шынықтыру 1 1 34 Вариативтік компонент Факультативтік сабақтар 1 1 1 2 5 170 Оқу жүктемесінің жоғары шекті 37 37 39 39 39 39 230 7820 көлемі Енбек тəжірбиесі (күндер) 5 5 10 10 10 40 40 Ескерту: Ақыл-ойы кемістігі бар оқушылар ҚР МЖБС талаптарынан мазмұны бойынша ерекшеленетін білім алады. * Тіл дамуының кемшіліктерін тузеуге бір оқушыға аптасына 0, 25 оқу сағаты беріледі. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Егер шарттары болған жағдайда тереңдетілген кəсіптік дайындық үшін 10 сынып ашылады. Орташа ақыл-ой кемістігімен № Білім салалары жəне оқу Сыныптар бойынша апталық Жүктеме, сағат пəндері сағат саны 5 6 7 8 9 Апталық Жылдық Инварианттық компонент I Жалпы білім циклы 18 19 19 19 19 94 3196 1 Оқу,жазу жəне тіл дамыту 6 6 6 6 6 30 1020 2 Санау 3 3 3 3 3 15 510 3 Айналадағы əлем 2 2 68 4 Адам жəне əлем 3 3 3 3 12 408 5 Бейнелеу 1 1 1 1 1 5 170 6 Музыка жəне ыргақ 2 2 2 2 2 10 340 7 Беймделген дене 3 3 3 3 3 15 510 шынықтыру 8 Тəртіп мəдениеті 1 1 1 1 1 5 170 1V Əлеуметтік беймдеу и 10 12 12 15 15 64 2176 енбекке баулу 10 Шаруашылық енбек 2 2 2 3 3 12 408 ІІ Əлеуметтік-тұрмыстық 2 2 2 2 2 10 340 бағдар 12 Кəсіп 6 8 8 10 10 42 1428 Инварианттық оқу жүктемесі 28 31 31 34 34 158 5372 Тузету компоненті Тузету оқу жұктемесінің көлемі 7 4 4 1 1 17 578 Тіл дамуы кемшіліктерін 4 2 2 8 272 түзеу * Психомоторикамен сенсорлық 2 1 1 1 1 6 204 үдерістерін дамыту Емдік дене шынықтыру 1 1 1 3 102 Оқу жүктемесінің жоғары 35 35 35 35 35 175 5950 шекті көлемі Енбек тəжірбиесі (күндер) 5 5 10 10 10 40 40 Ескерту: Ақыл-ой кемістігі бар балалар ҚР МЖБС талаптары мазмұндарынан өзгеше білім алады *Тіл дамуы кемшіліктерін түзеу үшін 5 сыныпта бір оқушыға аптасына 0,5 сағат, 6-7 сыныпта 0,25 сағат беріледі. Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Күрделі бұзылымдары бар (көру қабілетінің бұзылымдарымен ақыл-ой кемістігі, есту қабілетінің бұзылымдарымен ақыл-ой кемістігі, тірек-қозғалыс аппаратымен бұзылымдарымен ақыл-ой кемістігі) балаларды оқыту ақыл-ой кемістігі бар балаларға арналған типтік оқуөжоспарлары негізінде, оқушылар дамуынын екінші бұзылым түріне сəйкес келетін түзету компоненті енгізіліп, жүзеге асырылады Үйде ақысыз орыс тілінде оқитын оқушыларға арналған негізгі орта білім берудің типтік оқу жоспары № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 5 6 7 8 9 10 Инварианттық компонент I Тіл жəне əдебиет 4 4 4 4 4 4 1 Орыс тілі 1 1 1 1 1 1 2 Орыс əдебиеті 1 1 1 1 1 1 3 Қазақ тілі 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 4 Қазақ əдебиеті 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 5 Шет тілі 1 1 1 1 1 1 II Математика жəне информатика 4 3 3 3 3 3 6 Математика 4 3 7 Алгебра 2 2 2 2 8 Геометрия 1 1 1 1 III Жаратылыстану 1 2 2 2 2 2 10 Жаратылыстану 1 11 География 1 1 0,5 0,5 0,5 12 Биология 1 0,5 0,5 0,5 0,5 13 Физика 0,5 0,5 0,5 0,5 14 Химия 0,5 0,5 0,5 IV Адам жəне қоғам 1 1 1 1 1 1 15 Қазақстан тарихы 1 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 16 Дуниежүзілік тарихы 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 10 10 10 10 10 10 Ескерту: Сағаттардың орындарын ауыстыруға жəне бөлектенген сабақтарға қатысуға болады. Керек жағдайда түзеу көмегі психолого-педагогикалық кабинеттерінде ұстанымға сəйкес өткізіледі.

6 1 1

6 1 4

3 2 1 6

3 2 1 8

3 2 1 8

3 2 1 8

12 12 8 6 35

408 408 272 204 1190

Жеңіл ақыл-ой кемістігімен Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағаттар саны 5 6 7 8 9 I Гуманитарлық цикл 4 4 5 5 5 1 Қазақ тілі 2 2 2 2 2 2 Оқу жəне тіл дамыту 1 1 1 1 1 3 Орыс тілі 1 1 1 1 1 4 Қазақстан тарихы 1 1 1 5 Қоғам жəне құқық II Жаратылыс-математикалық цикл 3 3 2 2 3 6 Математика 2 2 1 1 1 7 Айналадағы əлем 1 8 Жаратылыстану 0,5 0,5 0,5 1 9 География 0,5 0,5 0,5 1 III Əлеуметтік бейімдеу жəне енбекке баулу 1 1 1 1 1 10 Əлеуметтік-тұрмыстық бағдар 1 1 1 1 1 1V Танымдық əрекетін түзеу и речи 2 2 2 2 1 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 10 10 10 10 10 Ескерту: Ақыл-ой кемістігі бар балалар ҚР МБС талаптары мазмұндарынан өзгеше білім алады Сағаттардың орындарын ауыстыруға жəне бөлектенген сабақтарға қатысуға болады Орташа ақыл-ой кемістігімен № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 5 6 7 8 9

1 -

2

2

2

2

2

1 10

34 340

I 1

Ауыр тіл бұзылымдарымен Сыныптар бойынша апталық сағат саны 5 6 7 8 9 10 Инварианттық компонент 12 12 12 12 3 3 3 3 2 2 2 2 4 4 4 4 1 1 1 1 2 2 2 2 7 7 6 6

Жүктеме, сағат Апталық Жылдық

12 3 2 4 1 2 6

12 3 2 4 1 2 6

72 18 12 24 6 12 38

2448 612 408 816 204 408 1292

№

Жалпы білім циклы Оқу, жазу жəне тіл дамыту

7 3

7 3

7 3

7 3

7 3

2 3 4 5 II 9 10 III

Санау 1 1 1 1 Айналадағы əлем 2 Адам жəне əлем 2 2 2 Бейнелеу 1 1 1 1 Əлеуметтік беймдеу и енбекке баулу 2 2 2 2 Шаруашылық енбек 1 1 1 1 Əлеуметтік-тұрмыстық бағдар 1 1 1 1 Психомоторика жəне сенсорлық 1 1 1 1 ұдерістерін дамыту Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 10 10 10 10 Ескерту: Ақыл-ой кемістігі бар балалар ҚР МБС талаптары мазмұндарынан өзгеше білім алады Сағаттардың орындарын ауыстыруға жəне бөлектенген сабақтарға қатысуға болады

1 2 1 2 1 1 1 10

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2013 жылғы 25 ақпандағы №61 бұйрығына 5-қосымша Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығына 13-қосымша Қазақ тілінде жүргізілетін мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған қоғамдық-гуманитарлық бағытында жалпы орта білім берудің типтік оқу жоспары Көру қабілеті бұзылымдарымен (көрмейтіндер жəне нашар көретіндер) Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша Жүктеме, сағат апталық сағат саны 11 12 Апталық Жылдық Инварианттық компонент Профильді сабақтартар І Тіл жəне əдебиет 12 12 24 816 1 Қазақ тілі 2 2 4 136 2 Қазақ əдебиеті 3 3 6 204 3 Орыс тілі 2 2 4 136 4 Орыс əдебиеті 1 1 2 68 5 Шет тілі 4 4 8 272 ІІ Адам жəне қоғам 6 6 12 408 6 Қазақстан тарихы 2 2 4 136 7 Дуниежүзілік тарихы 2 2 4 136 8 Адам. Қоғам. Құқық 1 1 2 68 9 Өзін-озі тану 1 1 2 68 Профильсіз сабақтар ІІІ Математика жəне информатика 5 5 10 340 10 Алгебра жəне анализ бастамасы 2 2 4 136 11 Геометрия 2 2 4 136 12 Информатика 1 1 2 68 ІV Жаратылыстану 4 4 8 272 13 Биология 1 1 2 68 14 География 1 1 2 68 15 Физика 1 1 2 68 16 Химия 1 1 2 68 V Технология 1 1 2 68 17 Технология 1 1 2 68 VІ Дене шынықтыру 3 3 6 204 18 Дене шынықтыру 3 3 6 204 Инварианттық оқу жүктемесі 31 31 62 2108 Тузету компоненті Тузету оқу жұктемесі 5 5 10 340 Əлеуметтік-тұрмыстық бағдар 1 1 2 68 Кеністіктік бағдар 3 3 6 204 Мимика жəне пантомимиканы дамыту 1 1 2 68 Вариативтік компонент Қолданбалы курстар 3 3 6 204 Вариативті оқу жүктемесі 3 3 6 204 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 39 39 78 2652 Ескеру: Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Тірек-қозғалыс аппараты бұзылған № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша Жүктеме, сағат апталық сағат саны 11 12 Апталық Жылдық Инварианттық компонент Профильді сабақтар І Тіл жəне əдебиет 12 12 24 816 1 Қазақ тілі 2 2 4 136 2 Қазақ əдебиеті 3 3 6 204 3 Орыс тілі 2 2 4 136 4 Орыс əдебиеті 1 1 2 68 5 Шет тілі 4 4 8 272 ІІ Адам жəне қоғам 6 6 12 408 6 Қазақстан тарихы 2 2 4 136 7 Дуниежүзілік тарихы 2 2 4 136 8 Адам. Қоғам. Құқық 1 1 2 68 9 Өзін-озі тану 1 1 2 68 Профильсіз сабақтар ІІІ Математика жəне информатика 5 5 10 340 10 Алгебра жəне анализ бастамасы 2 2 4 136 11 Геометрия 2 2 4 136 12 Информатика 1 1 2 68 ІV Жаратылыстану 4 4 8 272 13 Биология 1 1 2 68 14 География 1 1 2 68 15 Физика 1 1 2 68 16 Химия 1 1 2 68 V Технология 1 1 2 68 17 Технология 1 1 2 68 VІ Дене шынықтыру 3 3 6 204 18 Бейімделген дене шынықтыру 3 3 6 204 Инварианттық оқу жүктемесі 31 31 62 2108 Тузету компоненті Тузету компоненті 2 2 4 136 Емдік дене шынықтыру 2 2 4 136 Вариативтік компонент Қолданбалы курстар.

6 6 12 408 Таңдау курстар Вариативтік оқу жүктемесі 6 6 12 408 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 39 39 78 2652 Ескеру: Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Үйде ақысыз қазақ тілінде жүргізілетін мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған қоғамдықгуманитарлық бағытында жалпы орта жеке білім берудің типтік оқу жоспары № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 11 12 Профильді сабақтартар 1 Қазақ тілі 2 2 2 Қазақ əдебиеті 2 2 3 Орыс тілі 1 1 4 Орыс əдебиеті 0,5 0,5 5 Шет тілі 1 1 6 Қазақстан тарихы 1 0,5 7 Дуниежүзілік тарихы 0,5 0,5 8 Адам. Қоғам. Құқық 0,5 Профильсіз сабақтар 9 Алгебра жəне анализ бастамасы 1 1 10 Геометрия 1 1 11 Биология 0,5 0,5 12 География 0,5 0,5 13 Физика 0,5 0,5 14 Химия 0,5 0,5 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 12 12 Ескерту: Сағаттардың орындарын ауыстыруға жəне бөлектенген сабақтарға қатысуға болады №

Қазақстан Республикасының Білім жəне ғылым министрінің 2013 жылғы 25 ақпандағы №61 бұйрығына 6-қосымша Қазақстан Республикасының Білім жəне ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығына 14- қосымша Қазақ тілінде жүргізілетін мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған жаратылыстану-математика бағытында жалпы орта білім берудің типтік оқу жоспары Көру қабілетінде бұзылыстар бар (көрмейтіндер, нашар көретіндер) № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша Жүктеме, сағат апталық сағат саны 11 12 Апталық Жылдық Инварианттық компонент Профильді сабақтартар І Математика жəне информатика 6 6 12 408 1 Алгебра жəне анализ бастамасы 3 3 6 204 2 Геометрия 2 2 4 136 3 Информатика 1 1 2 68 ІІ Жаратылыстану 9 9 18 612 4 Биология 2 2 4 136 5 География 2 2 4 136 6 Физика 3 3 6 204 7 Химия 2 2 4 136 Профильсіз сабақтар ІІІ Тіл жəне əдебиет 7 7 14 476 8 Қазақ тілі 1 1 2 68 9 Қазақ əдебиеті 2 2 4 136 10 Орыс тілі 1 1 2 68 11 Орыс əдебиеті 1 1 2 68 12 Шет тілі 2 2 4 136 ІV Адам жəне қоғам 5 5 10 340 13 Қазақстан тарихы 2 2 4 136 14 Дуниежүзілік тарихы 1 1 2 68 15 Адам. Қоғам. Құқық 1 1 2 68 16 Өзін-озі тану 1 1 2 68 V Технология 1 1 2 68 17 Технология 1 1 2 68 VІ Дене шынықтыру 3 3 6 204 18 Дене шынықтыру 3 3 6 204 Инварианттық оқу жүктемесі 31 31 62 2108 Тузету компоненті Түзету жүктемесі 5 5 10 340 Əлеуметтік-тұрмыстық бағдар 1 1 2 68 Кеністіктік бағдар 3 3 6 204 Мимика жəне пантомимиканы дамыту 1 1 2 68 Вариативтік компонент Қалауы бойынша курстар 3 3 6 204 Вариативті оқу жүктемесі 3 3 6 204 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 39 39 78 2652 Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Тірек-қозғалыс аппарат бұзылысы № Сыныптар бойынша Жұктемелер, Білім салалары жəне оқу пəндері апталық сағат саны сағаттар 11 Инварианттық компонент Профильді сабақтартар І Математика жəне информатика 6 1 Алгебра жəне анализ бастамасы 3 2 Геометрия 2 3 Информатика 1 ІІ Жаратылыстану 9 4 Биология 2 5 География 2 6 Физика 3 7 Химия 2 Профильсіз сабақтар ІІІ Тіл жəне əдебиет 7 8 Қазақ тілі 1 9 Қазақ əдебиеті 2 10 Орыс тілі 1 11 Орыс əдебиеті 1 12 Шет тілі 2 ІV Адам жəне қоғам 5 13 Қазақстан тарихы 2 14 Дуниежүзілік тарихы 1 15 Адам. Қоғам. Құқық 1 16 Өзін-озі тану 1 V Технология 1 17 Технология 1 VІ Дене шынықтыру 3 18 Дене шынықтыру 3 Инварианттық оқу жүтемесі 31 Тузету компоненті Тірек-қозғалыс аппарат бұзылысы 2 Емдік дене шынықтыру 2 Вариативтік компонент Қалауы бойынша курстар 6

12

Апталық Жылдық

6 3 2 1 9 2 2 3 2

12 6 4 2 18 4 4 6 4

408 204 136 68 612 136 136 204 136

7 1 2 1 1 2 5 2 1 1 1 1 1 3 3 31

14 2 4 2 2 4 10 4 2 2 2 2 2 6 6 62

476 68 136 68 68 136 340 136 68 68 68 68 68 204 204 2108

2 2

4 2

136 136

6

12

408

Вариативті оқу жүктемесі 6 6 12 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 39 39 78 Ескерту: Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі

408 2652

Үйде тегін қазақ тілінде жүргізілетін мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған жаратылыстану- математика бағытында жалпы орта жеке білім берудің типтік оқу жоспары Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 11 12 Профильді сабақтартар 1 Алгебра жəне анализ бастамасы 2 2 2 Геометрия 1 1 3 Биология 1 1 4 География 1 1 5 Физика 1 1 6 Химия 1 1 Профильсіз сабақтар 7 Қазақ тілі 1 1 8 Қазақ əдебиеті 1 0,5 9 Орыс тілі 1 0,5 10 Орыс əдебиеті 0,5 0,5 11 Шет тілі 0,5 1 12 Қазақстан тарихы 0,5 0,5 13 Дуниежүзілік тарихы 0,5 0,5 14 Адам. Қоғам. Құқық 0,5 Инварианттық оқу жүктемесі Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 12 12 Ескерту: Сағаттардың орындарын ауыстыруға жəне бөлектенген сабақтарға қатысуға болады №

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2013 жылғы 25 ақпандағы №61 бұйрығына 7-қосымша Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығына 15-қосымша Орыс тілінде оқитын мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған қоғамдық-гуманитарлық бағытында жалпы орта білім берудің типтік оқу жоспары Көру қабілеті бұзылымдарымен (көрмейтіндер жəне нашар көретіндер) Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша Жүктемелер, апталық сағат саны сағаттар 11 12 Апталық Жылдық Инварианттық компонент Профильді сабақтартар І Тіл жəне əдебиет 14 14 28 952 1 Орыс тілі 2 2 4 136 2 Орыс əдебиеті 3 3 6 204 3 Қазақ тілі 4 4 8 272 4 Қазақ əдебиеті 1 1 2 68 5 Шет тілі 4 4 8 272 ІІ Адам жəне қоғам 6 6 12 408 6 Қазақстан тарихы 2 2 4 136 7 Дуниежүзілік тарихы 2 2 4 136 8 Адам. Қоғам. Құқық 1 1 2 68 9 Өзін-озі тану 1 1 2 68 Профильсіз сабақтар ІІІ Математика жəне информатика 5 5 10 340 10 Алгебра жəне анализ бастамасы 2 2 4 136 11 Геометрия 2 2 4 136 12 Информатика 1 1 2 68 ІV Жаратылыстану 4 4 8 272 13 Биология 1 1 2 68 14 География 1 1 2 68 15 Физика 1 1 2 68 16 Химия 1 1 2 68 V Технология 1 1 2 68 17 Технология 1 1 2 68 VІ Дене шынықтыру 3 3 6 204 18 Дене шынықтыру 3 3 6 204 Инварианттық оқу жұктемесі 33 33 66 2244 Түзету компоненті Түзету жүктемесі 5 5 10 340 Əлеуметтік-тұрмыстық бағдар 1 1 2 68 Кеністіктік бағдар 3 3 6 204 Мимика жəне пантомимиканы дамыту 1 1 2 68 Вариативтік компонент Қолданбалы курстар 1 1 2 68 Вариативті оқу жүктемесі 1 1 2 68 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 39 39 78 2652 Ескерту: Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жүргізіледі Тірек-қозғалыс аппарат бұзылысы № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша Жұктемелер, апталық сағат саны сағаттар 11 12 Апталық Жылдық Инварианттық компонент Профильді сабақтартар І Тіл жəне əдебиет 14 14 28 952 1 Орыс тілі 2 2 4 136 2 Орыс əдебиеті 3 3 6 204 3 Қазақ тілі 4 4 8 272 4 Қазақ əдебиеті 1 1 2 68 5 Шет тілі 4 4 8 272 ІІ Адам жəне қоғам 6 6 12 408 6 Қазақстан тарихы 2 2 4 136 7 Дуниежүзілік тарихы 2 2 4 136 8 Адам. Қоғам. Құқық 1 1 2 68 9 Өзін-озі тану 1 1 2 68 Профильсіз сабақтар ІІІ Математика жəне информатика 5 5 10 340 10 Алгебра жəне анализ бастамасы 2 2 4 136 11 Геометрия 2 2 4 136 12 Информатика 1 1 2 68 ІV Жаратылыстану 4 4 8 272 13 Биология 1 1 2 68 14 География 1 1 2 68 15 Физика 1 1 2 68 16 Химия 1 1 2 68 V Технология 1 1 2 68 17 Технология 1 1 2 68 VІ Дене шынықтыру 3 3 6 204 18 Бейімделген дене шынықтыру 3 3 6 204 Инварианттық оқу жүктемесі 33 33 66 2244 Тузету компоненті Коррекционные технологии 2 2 4 136 Емдік дене шынықтыру 2 2 4 136 Вариативтік компонент Қолданбалы курстар 4 4 8 272 Вариативті оқу жүктемесі 4 4 8 272 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 39 39 78 2652 Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Үйден тегін орыс тілінде оқитын мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған қоғамдықгуманитарлық бағытында жалпы орта жеке білім берудің типтік оқу жоспары № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 11 12 Профильді сабақтартар 1 Орыс тілі 2 2 2 Орыс əдебиеті 1,5 1,5 3 Қазақ тілі 1 1 4 Қазақ əдебиеті 1 1 5 Шет тілі 1 1 6 Қазақстан тарихы 1 0,5 7 Дуниежүзілік тарихы 0,5 0,5 8 Адам. Қоғам. Құқық 0,5 Профильсіз сабақтар 9 Алгебра жəне анализ бастамасы 1 1 10 Геометрия 1 1 11 Биология 0,5 0,5 12 География 0,5 0,5 13 Физика 0,5 0,5 14 Химия 0,5 0,5 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 12 12 №

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2013 жылғы 25 ақпандағы №61 бұйрығына 8-қосымша Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрінің 2012 жылғы 8 қарашадағы № 500 бұйрығына 16 қосымша Оқыту орыс тілінде жүргізілетін мүмкіндігі шектеулі оқушыларға арналған жаратылыстану-математика бағыты бойынша жалпы орта білім берудін үлгілік оқу жоспары Көру қабілетінде бұзылыстар бар (көрмейтіндер, нашар көретіндер) Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша Жұктемелер, апталық сағат саны сағаттар 11 12 Апталық Жылдық Инварианттық компонент Профильді сабақтартар І Математика жəне информатика 6 6 12 408 1 Алгебра жəне анализ бастамасы 3 3 6 204 2 Геометрия 2 2 4 136 3 Информатика 1 1 2 68 ІІ Жаратылыстану 9 9 18 612 4 Биология 2 2 4 136 5 География 2 2 4 136 6 Физика 3 3 6 204 7 Химия 2 2 4 136 Профильсіз сабақтар ІІІ Тіл жəне əдебиет 10 10 20 680 8 Орыс тілі 1 1 2 68 9 Орыс əдебиеті 2 2 4 136 10 Қазақ тілі 4 4 8 272 11 Қазақ əдебиеті 1 1 2 68 12 Шет тілі 2 2 4 136 ІV Адам жəне қоғам 5 5 10 340 13 Қазақстан тарихы 2 2 4 136 14 Дуниежүзілік тарихы 1 1 2 68 15 Адам. Қоғам. Құқық 1 1 2 68 16 Өзін-озі тану 1 1 2 68 V Технология 1 1 2 68 17 Технология 1 1 2 68 VІ Дене шынықтыру 3 3 6 204 18 Дене шынықтыру 3 3 6 204 Инварианттық оқу жүктемесі 34 34 68 2312 Тузету компоненті Тірек-қозғалыс аппарат бұзылысы 5 5 10 340 Əлеуметтік-тұрмыстық бағдар 1 1 2 68 Кеністіктік бағдар 3 3 6 204 Мимика жəне пантомимиканы дамыту 1 1 2 68 Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 39 39 78 2652 Ескерту: Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшелектері ескеріле отырып жұргізіледі Тірек-қозғалыс аппарат бұзылысы № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша Жұктемелер, апталық сағат саны сағаттар 11 12 Апталық Жылдық Инварианттық компонент Профильді сабақтартар І Математика жəне информатика 6 6 12 408 1 Алгебра жəне анализ бастамасы 3 3 6 204 2 Геометрия 2 2 4 136 3 Информатика 1 1 2 68 ІІ Жаратылыстану 9 9 18 612 4 Биология 2 2 4 136 5 География 2 2 4 136 6 Физика 3 3 6 204 7 Химия 2 2 4 136 Профильсіз сабақтар ІІІ Тіл жəне əдебиет 10 10 20 680 8 Орыс тілі 1 1 2 68 9 Орыс əдебиеті 2 2 4 136 10 Қазақ тілі 4 4 8 272 11 Қазақ əдебиеті 1 1 2 68 12 Шет тілі 2 2 4 136 ІV Адам жəне қоғам 5 5 10 340 13 Қазақстан тарихы 2 2 4 136 14 Дуниежүзілік тарихы 1 1 2 68 15 Адам. Қоғам. Құқық 1 1 2 68 16 Өзін-озі тану 1 1 2 68 V Технология 1 1 2 68 17 Технология 1 1 2 68 VІ Дене шынықтыру 3 3 6 204 18 Дене шынықтыру 3 3 6 204 Инварианттық оқу жүктемесі 34 34 68 2312 Түзету компоненті Тірек-қозғалыс аппарат бұзылысы 2 2 4 136 Емдік дене шынықтыру 2 2 4 136 Вариативтік компонент Қолданбалы курстар 3 3 6 204 №

(Соңы 18-бетте).

18

www.egemen.kz

(Соңы. Басы 16-17-беттерде). Вариативті оқу жүктемесі 3 3 6 204 Оқу жүктемесінін жоғары шекті көлемі 39 39 78 2652 Ескерту: Дене шынықтыру сабақтарының сағаттық жүктемесін төмендету оқушылардың психофизикалық жағдайының ерекшеліктері ескеріле отырып жүргізіледі Оқыту орыс тілінде жүргізілетін үйде ақысыз дербес жаратылыстану-математика бағыты бойынша жалпы орта білім берудің үлгілік оқу жоспары № Білім салалары жəне оқу пəндері Сыныптар бойынша апталық сағат саны 11 12 Профильді сабақтартар 1 Алгебра жəне анализ бастамасы 2 2 2 Геометрия 1 1 3 Биология 1 1 4 География 1 1 5 Физика 1 1 6 Химия 1 1 Профильсіз сабақтар 7 Орыс тілі 1 1 8 Орыс əдебиеті 1 0,5 9 Қазақ тілі 1 0,5 10 Қазақ əдебиеті 0,5 0,5 11 Шет тілі 0,5 1 12 Қазақстан тарихы 0,5 0,5 13 Дуниежүзілік тарихы 0,5 0,5 14 Адам. Қоғам. Құқық 0,5 Инварианттық оқу жүктемесі Оқу жүктемесінің жоғары шекті көлемі 12 12 Ескерту: Сағаттардың орындарын ауыстыруға жəне бөлектенген сабақтарға қатысуға болады

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2014 жылғы 11 сəуірде Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №9319 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігінің бұйрығы 2014 жылғы 4 наурыз

№72

Астана қаласы

Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігі көрсететін мемлекеттік қызметтер регламенттерін бекіту туралы «Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы» 2013 жылғы 15 сəуірдегі Қазақстан Республикасының Заңы 10-бабының 2) тармақшасына сəйкес бұйырамын: 1. Қоса беріліп отырған: 1) «Спорт түрлері бойынша республикалық қоғамдық бiрлестiктерді аккредиттеу туралы куəлік беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламенті осы бұйрыққа 1-қосымшаға сəйкес; 2) «Еңбек сіңірген спортшылар мен жаттықтырушыларға өмiр бойы ай сайынғы материалдық қамсыздандыруды төлеу» мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламенті осы бұйрыққа 2-қосымшаға сəйкес; 3) «Қазақстан Республикасының еңбек сiңiрген жаттықтырушысы» құрметтi атағы, «Қазақстан Республикасының еңбек сiңiрген спорт шеберi» құрметтi атағы, Қазақстан Республикасының халықаралық дəрежедегi спорт шеберi, Қазақстан Республикасының спорт шеберi, біліктiлiгi жоғары жəне орта деңгейдегi жоғары санатты жаттықтырушы, біліктiлiгi жоғары деңгейдегi жоғары санатты нұсқаушыспортшы, біліктiлiгi жоғары жəне орта деңгейдегi жоғары санатты əдiскер, жоғары санатты ұлттық спорт төрешiсi, ұлттық спорт төрешiсі спорттық атақтары мен санаттарын беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламенті осы бұйрыққа 3-қосымшаға сəйкес бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігі төрағасының «Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігі көрсететін мемлекеттік қызметтер регламенттерін бекіту туралы» 2012 жылғы 27 қыркүйектегі № 285 бұйрығының (2012 жылғы 12 қазанда Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде № 7999 болып тіркелген, 2013ж. 14.08. № 251 (27525) «Казахстанская правда» газетінде; 2013ж. 14.08. № 189 (28128) «Егемен Қазақстан» газетінде жарияланған) күші жойылды деп танылсын.

3. Стратегиялық даму департаменті (Д. Қамзебаева): 1) заңнамада белгіленген тəртіппен Қазақстан Республикасы Əділет министрлігіне осы бұйрықты мемлекеттік тіркеуге ұсынуды; 2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін бұқаралық ақпарат құралдарында ресми жариялауды; 3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігінің ресми интернет-ресурсында жариялауды қамтамасыз етсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылауды өзіме қалдырамын.

5. Осы бұйрық алғаш ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігінің төрағасы

Т.ЕСЕНТАЕВ.

Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігі төрағасының 2014 жылғы 4 наурыздағы №72 бұйрығына 1-қосымша «Спорт түрлері бойынша республикалық қоғамдық бiрлестiктерді аккредиттеу туралы куəлік беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламенті 1. Жалпы ережелер 1. Мемлекеттік қызметті Қазақстан Республикасы Үкіметтінің 2014 жылғы 19 ақпандағы № 118 қаулысымен бекітілген «Спорт түрлері бойынша республикалық қоғамдық бiрлестiктерді аккредиттеу туралы куəлік беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына сəйкес (бұдан əрі – стандарт) Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігі (бұдан əрі – көрсетілетін қызметті беруші) көрсетеді. Құжаттарды қабылдау жəне мемлекеттік қызметті көрсету нəтижелерін беру Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігі Мемлекеттік қызметтерді автоматтандыруды бақылау жəне халыққа қызмет көрсету орталықтарының қызметін үйлестіру комитетінің «Халыққа қызмет көрсету орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорны (бұдан əрі – ХҚО) арқылы жүзеге асырылады.

2. Мемлекеттік қызмет көрсету нысаны: қағаз түрінде.

3. Мемлекеттік көрсетілетін қызмет нəтижесі – 4 жыл мерзiмге аккредиттеу туралы куəлік болып табылады. Мемлекеттік қызмет көрсету нəтижесін ұсыну нысаны: қағаз түрінде.

2. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінде көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшелерінің (қызметкерлерінің) іс-қимыл тəртібінің сипаттамасы 4. Стандарттың 9-тармағында көзделген мемлекеттік қызметті алу үшін қажетті құжаттарды ұсына отырып заңды тұлғаның (бұдан əрі – көрсетілетін қызметті алушы) не сенімхат бойынша оның өкілінің мемлекеттік көрсету қызметін ұсыну туралы өтініші мемлекеттік қызмет көрсету жөніндегі рəсімді (іс-қимылды) бастау үшін негіз болып табылады.

5. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінің құрамына кіретін əрбір рəсімнің (іс-қимылдың) мазмұны, орындау ұзақтығы: 1) көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшесінің уəкілетті қызметкерінің ХҚО ақпараттық жүйесінде (бұдан əрі – ХҚО АЖ) мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуға арналған сұрауды тіркеуі; 2) көрсетілетін қызметті берушінің кеңсе қызметкерінің көрсетілетін қызметті алушының өтінішін тіркеуі жəне қағаз түрінде көрсетілетін қызметті алушының құжаттар топтамасы келген күні дене шынықтыру департаментінің директорына қарау үшін жіберуі; 3) 30 минут ішінде дене шынықтыру департаменті директорының өтінішті жəне оған қоса берілген құжаттардың талаптарға сəйкестігіне қарауы жəне бұқаралық спортты дамыту басқармасының жауапты орындаушысына жіберуі; 4) күнтізбелік бір күн ішінде бұқаралық спортты дамыту басқармасының жауапты орындаушысының Аккредиттеу жөніндегі комиссияның (бұдан əрі – Комиссия) отырысына көрсетілетін қызметті алушының құжаттар топтамасын қалыптастыруы жəне дайындауы; 5) күнтізбелік бір күн ішінде көрсетілетін қызметті алушының өтінішіне қоса берілген құжаттарды Комиссияның қарауы жəне көрсетілетін қызметті алушының өтінішті қарау қорытындысы бойынша Комиссияның хаттамасын бекітуі; 6) Комиссия отырысының қорытындысы бойынша күнтізбелік екі күн ішінде аккредиттеу туралы бұйрықты дайындауы, қол қоюы жəне тіркеуі; 7) күнтізбелік бір күн ішінде көрсетілетін қызметті берушінің жауапты орындаушысының аккредиттеу туралы куəлікті толтыруы жəне мемлекеттік қызмет нəтижесін ХҚО-ға жіберуі үшін кеңсеге жолдауы.

6. Мынадай рəсімді (іс-қимылды) орындауды бастау үшін негіз болатын мемлекеттік қызмет көрсету жөніндегі рəсімнің (іс-қимылдың) нəтижелері: 1) кіріс нөмірі бар тіркелген сауал; 2) ұсынылған құжаттардың толықтығы; 3) Аккредиттеу бойынша комиссияның қарау нəтижелері бойынша шешімі; 4) көрсетілетін қызметті берушінің басшысының аккредиттеу бойынша шешімге қол қоюы; 5) мемлекеттік көрсетілетін қызмет нəтижесін қағаз тасығышта жіберу.

3. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінде көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшелерінің (қызметкерлерінің) өзара іс-қимыл тəртібінің сипаттамасы 7. Мемлекеттік қызмет көрсету процесіне қатысатын көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшелері жəне қызметкерлері: 1) көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесі; 2) дене шынықтыру департаментінің директоры; 3) бұқаралық спортты дамыту басқармасының жауапты орындаушысы; 4) Аккредиттеу жөніндегі комиссия; 5) көрсетілетін қызметті берушінің басшысы.

8. Əрбір іс-қимылдың орындау мерзімі көрсетілген іс-қимылдар реттілігінің сипаттамасы осы регламенттің 1-қосымшасында келтірілген.

4. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінде халыққа қызмет көрсету орталығымен өзара іс-қимыл тəртібінің, сондай-ақ ақпараттық жүйені пайдалану тəртібінің сипаттамасы 9. ХҚО-ға жəне (немесе) өзге де көрсетілетін қызметті берушілерге өтініш беру тəртібінің сипаттамасы, көрсетілетін қызметті алушының сұрауын өңдеу ұзақтығы, ХҚО-мен функционалдық өзара iс-қимылдың схемасы осы регламенттің 2-қосымшасында келтірілген: 1) көрсетілетін қызметті алу үшін көрсетілетін қызметті алушы тіркелген жері бойынша ХҚО-ға өтініш береді; ХҚО-да қабылдау «электрондық кезек» тəртібімен жеделдетілген қызмет көрсетусіз жүзеге асырылады. Мемлекеттік көрсетілетін қызметті алушының қалауы бойынша портал арқылы электрондық кезекті «броньдауға» болады. Өтініштің қабылданғанын растау тізілімдеме тіркеу болып табылады, оның көшірмесі аталған органның құжатты қабылдаған күні жəне нəтижені берудің жоспарланған күні туралы белгісін қоя отырып, көрсетілетін қызметті алушыға беріледі; 2) ХҚО-да көрсетілетін қызметті алушының сұрауын өңдеу ұзақтығы – 15 минут.

10. Мемлекеттік қызметті көрсетудің нəтижесін ХҚО арқылы алу процесінің сипаттамасы, оның ұзақтығы: 1) мемлекеттік қызмет көрсетудің нəтижесін алу үшін көрсетілетін қызметті алушы өтініш берген кезде өзіне берілген құжаттардың тізілімдемесімен ХҚО-ға өтініш жасайды; 2) мемлекеттік қызмет көрсетудің нəтижесін алудың ұзақтығы – 15 минут.

11. ХҚО арқылы қадамдық əрекет жəне шешiмi: 1) көрсетілетін қызметті алушы ХҚО-ға өтініш береді; 2) ХҚО қызметкері көрсетілетін қызметті алушының жеке басын немесе сенімхаты бойынша оның өкілінің жеке басын сəйкестендіреді жəне мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартында көзделген құжаттар тізіміне сəйкес құжаттар топтамасының толық болуын тексереді, өтінішті тіркеуді жүргізеді. Көрсетілетін қызметті алушы құжаттар топтамасын толық ұсынбаған жағдайда, ХҚО қызметкері өтінішті қабылдаудан бас тартады; 3) ХҚО-ның жинақтау бөлімінің инспекторы көрсетілетін қызметті берушіге құжаттарды пошта, не курьерлік қызмет арқылы жібереді; 4) көрсетілетін қызметті беруші қарау, рəсімдеу процедурасын жүргізеді жəне мемлекеттік көрсетілетін қызмет нəтижесін қағаз түрінде поштамен не курьерлік қызмет арқылы ХҚО АЖ-де тіркей отырып, ХҚО-ға жібереді.

5) ХҚО көрсетілетін қызметті алушыға аккредиттеу туралы куəлікті береді. «Спорт түрлері бойынша республикалық қоғамдық бiрлестiктерді аккредиттеу туралы куəлік беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламентіне 1-қосымша Əрбір іс-қимылды орындау мерзімі көрсетілген іс-қимылдардың реттілігін сипаттау

«Спорт түрлері бойынша республикалық қоғамдық бiрлестiктерді аккредиттеу туралы куəлік беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламентіне 2-қосымша ХҚО функционалдық өзара iс-қимылдың схемасы

Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігі төрағасының 2014 жылғы 4 наурыздағы № 72 бұйрығына 2-қосымша «Еңбек сіңірген спортшылар мен жаттықтырушыларға өмір бойы ай сайынғы материалдық қамсыздандыруды төлеу» мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламенті 1. Жалпы ережелер 1. Мемлекеттік қызметті Қазақстан Республикасы Үкіметтінің 2014 жылғы 19 ақпандағы № 118 қаулысымен бекітілген «Еңбек сіңірген спортшылар мен жаттықтырушыларға өмір бойы ай сайынғы материалдық қамсыздандыруды төлеу» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына сəйкес (бұдан əрі – стандарт) Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігі (бұдан əрі – көрсетілетін қызметті беруші) көрсетеді. Құжаттарды қабылдау жəне мемлекеттік қызметті көрсету нəтижелерін беру Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігі Мемлекеттік қызметтерді автоматтандыруды бақылау жəне халыққа қызмет көрсету орталықтырының қызметін үйлестіру комитетінің «Халыққа қызмет көрсету орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорны (бұдан əрі – ХҚО) арқылы жүзеге асырылады.

2. Мемлекеттік қызмет көрсету нысаны: қағаз түрінде.

3. Мемлекеттік көрсетілетін қызмет нəтижесі – еңбек сіңірген спортшылар мен жаттықтырушыларға өмір бойы ай сайынғы материалдық қамсыздандыруды төлеу болып табылады. Мемлекеттік көрсетілетін қызмет нəтижесін ұсыну нысаны: қағаз түрінде.

2. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінде көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшелерінің (қызметкерлерінің) іс-қимыл тəртібінің сипаттамасы 4. Стандарттың 9-тармағында көзделген мемлекеттік қызметті алу үшін қажетті құжаттарды ұсына отырып жеке тұлғаның (бұдан əрі – көрсетілетін қызметті алушы) не сенімхат бойынша оның өкілінің мемлекеттік көрсету қызметін ұсыну туралы өтініші мемлекеттік қызмет көрсету жөніндегі рəсімді (іс-қимылды) бастау үшін негіз болып табылады.

5. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінің құрамына кіретін əрбір рəсімнің (іс-қимылдың) мазмұны, орындау ұзақтығы: 1) көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшесінің уəкілетті қызметкерінің ХҚО ақпараттық жүйесінде (бұдан əрі – ХҚО АЖ) мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуға арналған сұрауды тіркеуі; 2) көрсетілетін қызметті берушінің кеңсе қызметкерінің көрсетілетін қызметті алушының өтінішін тіркеуі жəне қағаз түрінде келген күні көрсетілетін қызметті берушінің басшысына қарау үшін жіберуі; 3) 30 минут ішінде көрсетілетін қызметті беруші басшысының өтінішті қарауы жəне оны жоғары жетістіктер спорты жəне спорт резерві департаментінің директорына жіберуі; 4) 30 минут ішінде жоғары жетістіктер спорты жəне спорт резерві департаменті директорының өтінішті қарауы жəне оны спорт резерві жəне əдістемелік қамтамасыз ету басқармасының басшысына жіберуі; 5) 30 минут ішінде спорт резерві жəне əдістемелік қамтамасыз ету басқарма басшысының өтінішті жəне оған қоса берілген құжаттардың талаптарға сəйкестігіне қарауы жəне спорт резерві жəне əдістемелік қамтамасыз ету басқармасының жауапты орындаушысына жіберуі; 6) күнтізбелік алты күн ішінде спорт резерві жəне əдістемелік қамтамасыз ету басқармасының жауапты орындаушысының Еңбек сіңірген спортшылар мен жаттықтырушыларға өмір бойы ай сайынғы материалдық қамсыздандыруды төлеу бойынша комиссияның (бұдан əрі – Комиссия) отырысына көрсетілетін қызметті алушының құжаттар топтамасын қалыптастыруы жəне дайындауы; 7) күнтізбелік бір күн ішінде көрсетілетін қызметті алушының өтінішіне қоса берілген құжаттарды Комиссияның қарауы жəне көрсетілетін қызметті алушының өтінішті қарау қорытындысы бойынша Комиссияның хаттамасын бекітуі; 8) көрсетілетін қызметті берушінің жауапты орындаушысы күнтізбелік бір күн ішінде еңбек сіңірген спортшылар мен жаттықтырушыларға өмір бойы ай сайынғы материалдық қамсыздандыруды төлеу туралы бұйрыққа көрсетілетін қызметті беруші басшысымен қол қоюы жəне оны тіркеуі процедурасын жүргізуі жəне мемлекеттік қызмет нəтижесін ХҚО-ға жіберуі үшін кеңсеге жолдауы.

6. Мынадай рəсімді (іс-қимылды) орындауды бастау үшін негіз болатын мемлекеттік қызмет көрсету жөніндегі рəсімнің (іс-қимылдың) нəтижелері: 1) кіріс нөмірі бар тіркелген сауал; 2) ұсынылған құжаттардың толықтығы; 3) Комиссияның қарау нəтижелері бойынша шешімі; 4) көрсетілетін қызметті берушінің басшысы еңбек сіңірген спортшылар мен жаттықтырушыларға өмір бойы ай сайынғы материалдық қамсыздандыруды төлеу бойынша шешімге қол қоюы; 5) мемлекеттік көрсетілетін қызмет нəтижесін қағаз тасығышта жіберу.

3. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінде көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшелерінің (қызметкерлерінің) өзара іс-қимыл тəртібінің сипаттамасы 7. Мемлекеттік қызмет көрсету процесіне қатысатын көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшелері жəне қызметкерлері: 1) көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесі; 2) көрсетілетін қызметті берушінің басшысы; 3) жоғары жетістіктер спорты жəне спорт резерві департаментінің директоры; 4) спорт резерві жəне əдістемелік қамтамасыз ету басқармасының басшысы; 5) спорт резерві жəне əдістемелік қамтамасыз ету басқармасының жауапты орындаушысы; 6) Еңбек сіңірген спортшылар мен жаттықтырушыларға өмір бойы ай сайынғы материалдық қамсыздандыруды төлеу жөніндегі комиссиясы.

8. Əрбір іс-қимылдың орындау мерзімі көрсетілген іс-қимылдар реттілігінің сипаттамасы осы регламенттің 1-қосымшасында келтірілген.

4. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінде халыққа қызмет көрсету орталығымен өзара іс-қимыл тəртібінің, сондай-ақ ақпараттық жүйені пайдалану тəртібінің сипаттамасы 9. ХҚО-ға жəне (немесе) өзге де көрсетілетін қызметті берушілерге өтініш беру тəртібінің сипаттамасы, көрсетілетін қызметті алушының сұрауын өңдеу ұзақтығы, ХҚО-мен функционалдық өзара iс-қимылдың схемасы осы регламенттің 2-қосымшасында келтірілген: 1) көрсетілетін қызметті алу үшін көрсетілетін қызметті алушы тіркелген жері бойынша ХҚО-ға өтініш береді; ХҚО-да қабылдау «электрондық кезек» тəртібімен жеделдетілген қызмет көрсетусіз жүзеге асырылады. Мемлекеттік көрсетілетін қызметті алушының қалауы бойынша портал арқылы электрондық кезекті «броньдауға» болады. Өтініштің қабылданғанын растау тізілімдеме тіркеу болып табылады, оның көшірмесі аталған органның құжатты қабылдаған күні жəне нəтижені берудің жоспарланған күні туралы белгісін қоя отырып, көрсетілетін қызметті алушыға беріледі; 2) ХҚО-да көрсетілетін қызметті алушының сұрауын өңдеу ұзақтығы – 15 минут.

10. Мемлекеттік қызметті көрсетудің нəтижесін ХҚО арқылы алу процесінің сипаттамасы, оның ұзақтығы: 1) мемлекеттік қызмет көрсетудің нəтижесін алу үшін көрсетілетін қызметті алушы өтініш берген кезде өзіне берілген құжаттардың тізілімдемесімен ХҚО-ға өтініш жасайды; 2) мемлекеттік қызмет көрсетудің нəтижесін алудың ұзақтығы – 15 минут.

11. ХҚО арқылы қадамдық əрекет жəне шешiмi: 1) көрсетілетін қызметті алушы ХҚО-ға өтініш береді; 2) ХҚО қызметкері көрсетілетін қызметті алушының жеке басын немесе сенімхат бойынша оның өкілінің жеке басын сəйкестендіреді жəне мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартында көзделген құжаттар тізіміне сəйкес құжаттар топтамасының толық болуын тексереді, өтінішті тіркеуді жүргізеді. Көрсетілетін қызметті алушы құжаттар топтамасын толық ұсынбаған жағдайда, ХҚО қызметкері өтінішті қабылдаудан бас тартады; 3) ХҚО-ның жинақтау бөлімінің инспекторы көрсетілетін қызметті берушіге құжаттарды пошта, не курьерлік қызмет арқылы жібереді; 4) көрсетілетін қызметті беруші қарау, рəсімдеу процедурасын жүргізеді жəне мемлекеттік көрсетілетін қызмет нəтижесін қағаз түрінде поштамен не курьерлік қызмет арқылы ХҚО АЖ-де тіркей отырып, ХҚО-ға жібереді.

5) ХҚО көрсетілетін қызметті алушыға мемлекеттік қызмет нəтижесін береді. «Еңбек сіңірген спортшылар мен жаттықтырушыларға өмір бойы ай сайынғы материалдық қамсыздандыруды төлеу» мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламентіне 1-қосымша Əрбір іс-қимылды орындау мерзімі көрсетілген іс-қимылдардың реттілігін сипаттау

25 қыркүйек 2014 жыл

Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігі төрағасының 2014 жылғы 4 наурыздағы № 72 бұйрығына 3-қосымша «Қазақстан Республикасының еңбек сiңiрген жаттықтырушысы» құрметтi атағы, «Қазақстан Республикасының еңбек сiңiрген спорт шеберi» құрметтi атағы, Қазақстан Республикасының халықаралық дəрежедегi спорт шеберi, Қазақстан Республикасының спорт шеберi, біліктiлiгi жоғары жəне орта деңгейдегi жоғары санатты жаттықтырушы, біліктiлiгi жоғары деңгейдегi жоғары санатты нұсқаушы-спортшы, біліктiлiгi жоғары жəне орта деңгейдегi жоғары санатты əдiскер, жоғары санатты ұлттық спорт төрешiсi, ұлттық спорт төрешiсi спорттық атақтары мен санаттарын беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламенті 1. Жалпы ережелер 1. Мемлекеттік қызметті Қазақстан Республикасы Үкіметтінің 2014 жылғы 19 ақпандағы № 118 қаулысымен бекітілген «Қазақстан Республикасының еңбек сiңiрген жаттықтырушысы» құрметтi атағы, «Қазақстан Республикасының еңбек сiңiрген спорт шеберi» құрметтi атағы, Қазақстан Республикасының халықаралық дəрежедегi спорт шеберi, Қазақстан Республикасының спорт шеберi, біліктiлiгi жоғары жəне орта деңгейдегi жоғары санатты жаттықтырушы, біліктiлiгi жоғары деңгейдегi жоғары санатты нұсқаушы-спортшы, біліктiлiгi жоғары жəне орта деңгейдегi жоғары санатты əдiскер, жоғары санатты ұлттық спорт төрешiсi, ұлттық спорт төрешiсi спорттық атақтары мен санаттарын беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына сəйкес (бұдан əрі – стандарт) Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігі (бұдан əрі – көрсетілетін қызметті беруші) көрсетеді. Құжаттарды қабылдау жəне мемлекеттік қызметті көрсету нəтижелерін беру Қазақстан Республикасы Көлік жəне коммуникация министрлігі Мемлекеттік қызметтерді автоматтандыруды бақылау жəне халыққа қызмет көрсету орталықтарының қызметін үйлестіру комитетінің «Халыққа қызмет көрсету орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кəсіпорны (бұдан əрі – ХҚО) арқылы жүзеге асырылады.

2. Мемлекеттік қызмет көрсету нысаны: қағаз түрінде.

3. Мемлекеттік көрсетілетін қызмет нəтижесі – құрметті жəне (немесе) спорттық атақ беру туралы куəлік, жаттықтырушыларға, əдіскерлерге, нұсқаушыспортшыларға санаттар беру туралы куəлік, спорттан төреші санатын беру туралы куəлік немесе құрметті жəне (немесе) спорттық атақ, санаттар беру туралы бұйрықтың көшірмесі болып табылады. Мемлекеттік көрсетілетін қызмет нəтижесін ұсыну нысаны: қағаз түрінде.

2. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінде көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшелерінің (қызметкерлерінің) іс-қимыл тəртібінің сипаттамасы 4. Стандарттың 9-тармағында көзделген мемлекеттік қызметті алу үшін қажетті құжаттарды ұсына отырып жеке тұлғаның (бұдан əрі – көрсетілетін қызметті алушы) не сенімхат бойынша оның өкілінің мемлекеттік көрсету қызметін ұсыну туралы өтініші мемлекеттік қызмет көрсету жөніндегі рəсімді (іс-қимылды) бастау үшін негіз болып табылады.

5. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінің құрамына кіретін əрбір рəсімнің (іс-қимылдың) мазмұны, орындау ұзақтығы: 1) көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшесінің уəкілетті қызметкерінің ХҚО ақпараттық жүйесінде (бұдан əрі – ХҚО АЖ) мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуға арналған сұрауды тіркеуі; 2) көрсетілетін қызметті берушінің кеңсе қызметкерінің көрсетілетін қызметті алушының өтінішін тіркеуі жəне қағаз түрінде көрсетілетін қызметті алушының құжаттар топтамасы келген күні дене шынықтыру департаментінің директорына қарау үшін жіберуі; 3) 30 минут ішінде дене шынықтыру департаменті директорының өтінішті жəне оған қоса берілген құжаттардың талаптарға сəйкестігін қарауы жəне жауапты орындаушыға жіберуі; 4) күнтізбелік он күн ішінде жауапты орындаушының спорттық атақтарды жəне санаттарды беру жөніндегі комиссияның (бұдан əрі – Комиссия) отырысына көрсетілетін қызметті алушының құжаттар топтамасын қалыптастыруы жəне дайындауы; 5) күнтізбелік бір күн ішінде көрсетілетін қызметті алушының өтінішіне қоса берілген құжаттарды Комиссияның қарауы жəне көрсетілетін қызметті алушының өтінішті қарау қорытындысы бойынша Комиссияның хатаммасын бекітуі; 6) Комиссия отырысының қорытындысы бойынша күнтізбелік үш күн ішінде спорттық атақтарды жəне санаттарды беру туралы бұйрықты дайындау, қол қою жəне тіркеу; 7) көрсетілетін қызметті берушінің жауапты орындаушысымен күнтізбелік бес күн ішінде баспахана арқылы құрметті жəне (немесе) спорттық атақ беру туралы куəлікті, жаттықтырушыларға, əдіскерлерге, нұсқаушы-спортшыларға санаттар беру туралы куəлікті, спорттан төреші санатын беру туралы куəлікті дайындауы; 8) күнтізбелік бір күн ішінде көрсетілетін қызметті берушінің жауапты орындаушысының мемлекеттік қызмет нəтижесін ХҚО-ға жіберуі үшін кеңсеге жолдауы.

6. Мынадай рəсімді (іс-қимылды) орындауды бастау үшін негіз болатын мемлекеттік қызмет көрсету жөніндегі рəсімнің (іс-қимылдың) нəтижелері: 1) кіріс нөмірі бар тіркелген сауал; 2) ұсынылған құжаттардың толықтығы; 3) Комиссияның қарау нəтижелері бойынша шешімі; 4) көрсетілетін қызметті берушінің басшысының спорттық атақтарды жəне санаттарды беру бойынша шешімге қол қоюы; 5) мемлекеттік көрсетілетін қызмет нəтижесін қағаз тасығышта жіберу.

3. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінде көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшелерінің (қызметкерлерінің) өзара іс-қимыл тəртібінің сипаттамасы 7. Мемлекеттік қызмет көрсету процесіне қатысатын көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшелері жəне қызметкерлері: 1) көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесі; 2) дене шынықтыру департаментінің директоры; 3) бұқаралық спортты дамыту, ұлттық спорт түрлері басқармаларының жауапты орындаушысы; 4) спорттық атақтарды жəне санаттарды беру бойынша Комиссия; 5) көрсетілетін қызметті берушінің басшысы.

8. Əрбір іс-қимылдың орындау мерзімі көрсетілген іс-қимылдар реттілігінің сипаттамасы осы регламенттің 1-қосымшасында келтірілген.

4. Мемлекеттік қызмет көрсету процесінде халыққа қызмет көрсету орталығымен өзара іс-қимыл тəртібінің, сондай-ақ ақпараттық жүйені пайдалану тəртібінің сипаттамасы 9. ХҚО-ға жəне (немесе) өзге де көрсетілетін қызметті берушілерге өтініш беру тəртібінің сипаттамасы, көрсетілетін қызметті алушының сұрауын өңдеу ұзақтығы, ХҚО-мен функционалдық өзара iс-қимылдың схемасы осы регламенттің 2-қосымшасында келтірілген: 1) көрсетілетін қызметті алу үшін көрсетілетін қызметті алушы тіркелген жері бойынша ХҚО-ға өтініш береді; ХҚО-да қабылдау «электрондық кезек» тəртібімен жеделдетілген қызмет көрсетусіз жүзеге асырылады. Мемлекеттік көрсетілетін қызметті алушының қалауы бойынша портал арқылы электрондық кезекті «броньдауға» болады. Өтініштің қабылданғанын растау тізілімдеме тіркеу болып табылады, оның көшірмесі аталған органның құжатты қабылдаған күні жəне нəтижені берудің жоспарланған күні туралы белгісін қоя отырып, көрсетілетін қызметті алушыға беріледі; 2) ХҚО-да көрсетілетін қызметті алушының сұрауын өңдеу ұзақтығы – 15 минут.

10. Мемлекеттік қызметті көрсетудің нəтижесін ХҚО арқылы алу процесінің сипаттамасы, оның ұзақтығы: 1) мемлекеттік қызмет көрсетудің нəтижесін алу үшін көрсетілетін қызметті алушы өтініш берген кезде өзіне берілген құжаттардың тізілімдемесімен ХҚО-ға өтініш жасайды; 2) мемлекеттік қызмет көрсетудің нəтижесін алудың ұзақтығы – 15 минут.

11. ХҚО арқылы қадамдық əрекет жəне шешiмi: 1) көрсетілетін қызметті алушы ХҚО-ға өтінішін береді; 2) ХҚО қызметкері көрсетілетін қызметті алушының жеке басын не оның өкілінің сенімхаты бойынша жеке басын сəйкестендіреді жəне мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартында көзделген құжаттар тізіміне сəйкес құжаттар топтамасының толық болуын тексереді, өтінішті тіркеуді жүргізеді. Көрсетілетін қызметті алушы құжаттар топтамасын толық ұсынбаған жағдайда, ХҚО қызметкері өтініш қабылдаудан бас тартады; 3) ХҚО-ның жинақтау бөлімінің инспекторы көрсетілетін қызметті берушіге құжаттарды пошта, не курьерлік қызмет арқылы жібереді; 4) көрсетілетін қызметті беруші қарау, рəсімдеу процедурасын жүргізеді жəне мемлекеттік көрсетілетін қызмет нəтижесін қағаз түрінде поштамен не курьерлік қызмет арқылы ХҚО АЖ-де тіркей отырып, ХҚО-ға жібереді.

5) ХҚО көрсетілетін қызметті алушыға құрметті жəне (немесе) спорттық атақ беру туралы куəлік, жаттықтырушыларға, əдіскерлерге, нұсқаушы-спортшыларға санаттар беру туралы куəлік, спорттан төреші санатын беру туралы куəлік немесе құрметті жəне (немесе) спорттық атақ, санаттар беру туралы бұйрықтың көшірмесін береді. «Қазақстан Республикасының еңбек сiңiрген жаттықтырушысы» құрметтi атағы, «Қазақстан Республикасының еңбек сiңiрген спорт шеберi» құрметтi атағы, Қазақстан Республикасының халықаралық дəрежедегi спорт шеберi, Қазақстан Республикасының спорт шеберi, біліктiлiгi жоғары жəне орта деңгейдегi жоғары санатты жаттықтырушы, біліктiлiгi жоғары деңгейдегi жоғары санатты нұсқаушы-спортшы, біліктiлiгi жоғары жəне орта деңгейдегi жоғары санатты əдiскер, жоғары санатты ұлттық спорт төрешiсi, ұлттық спорт төрешiсi спорттық атақтары мен санаттарын беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламентіне 1-қосымша Əрбір іс-қимылды орындау мерзімі көрсетілген іс-қимылдардың реттілігін сипаттау

19. Төтенше жағдайлардың салдарын жою 20. Төтенше жағдайларда салалар мен шаруашылық жүргізу объектілерінің жұмыс істеу тұрақтылығын арттыру жолдары мен тəсілдері 21. Өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету 22. Өнеркəсіптік қауіпсіздікті қамтамасыз ету 23. Халықты радиациядан қорғау 24. Радиациялық ахуалды болжау

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2014 жылғы 15 наурыздағы Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне № 9230 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрлігінің бұйрығы 2014 жылғы 12 мамыр

№133

«Мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің стандарттары мен регламенттерін əзірлеу жөніндегі қағиданы бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрінің 2013 жылғы14 тамыздағы № 249 бұйрығына өзгерістер мен толықтыру енгізу туралы бұйырамын: 1. «Мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің стандарттары мен регламенттерін əзірлеу жөніндегі қағиданы бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрінің 2013 жылғы 14 тамыздағы № 249 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8622 болып тіркелген) мынадай өзгерiстер мен толықтыру енгізiлсiн: көрсетілген бұйрықпен бекітілген Мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің стандарттары мен регламенттерін əзірлеу жөніндегі қағидада: 11-тармақтың екінші, үшінші жəне төртінші бөліктері алынып тасталсын; 16-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «16. Мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің регламенттерін əзірлеу: 1) мемлекеттік көрсетілетін қызмет көрсету рəсімін (іс-қимылын) жəне мемлекеттік қызмет көрсету кезіндегі қызметкерлердің іс-қимылдарын ретке келтіруді; 2) егер бұл Қазақстан Республикасының заңдарына, Қазақстан Республикасы Президентінің жəне Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілеріне қайшы келмесе, мемлекеттік қызметтерді көрсететін қызметкерлердің артық рəсімдерін (ісқимылдарын) жоюды; 3) егер бұл Қазақстан Республикасының заңдарына, Қазақстан Республикасы Президентінің жəне Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілеріне қайшы келмесе, мемлекеттік қызметтерді көрсетудің мерзімдерін, қызмет алушылар ұсынатын құжаттар санын қысқартуды; 4) мемлекеттік қызмет көрсету процестерін оңтайландыру мүмкіндіктерін айқындауды; 5) мемлекеттік қызметтер көрсетудің бизнес-процестерін модельдеуді көздейді.»; 20-тармақтың алтыншы бөлігі мынадай редакцияда жазылсын: «Мемлекеттік қызмет көрсету процесінде рəсімдердің (іс-қимылдардың) ретін, көрсетілетін қызметті берушінің толық сипаттамасы құрылымдық бөлімшелерінің (қызметкерлерінің) өзара іс-қимылдарының, сонымен қатар өзге көрсетілген қызмет берушілермен халыққа қызмет көрсету орталықтарымен өзара іс-қимыл тəртібінің жəне мемлекеттік қызмет көрсету процесінде ақпараттық жүйелерді қолдану тəртібінің сипаттамасы осы Қағидаға 7-1-қосымшаға сəйкес мемлекеттік қызмет көрсетудің бизнеспроцестерінің анықтамалығында көрсетіледі. Мемлекеттік қызмет көрсетудің бизнеспроцестерінің анықтамалығы «электрондық үкімет» веб-порталында, көрсетілетін қызметті берушінің интернет-ресурсында орналастырылады.»; осы бұйрыққа қосымшаға сəйкес 7-1-қосымшамен толықтырылсын.

2. Қазақстан Республикасы Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрлігінің Мемлекеттік басқару жүйесін дамыту департаменті (А.С. Биахметов) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Əдiлет министрлiгiнде мемлекеттiк тiркелуiн жəне оның «Əділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде жəне ресми бұқаралық ақпарат құралдарында ресми жариялануын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрлігінің жауапты хатшысы Д.М. Шəженоваға жүктелсін.

4. Осы бұйрық оны Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеген күнінен бастап күшіне енеді жəне ресми жариялауға жатады. «КЕЛІСІЛДІ» Қазақстан Республикасы Байланыс жəне ақпарат агенттігі _____________ А. Жұмағалиев 2014 жылғы 11 мамыр

Е.ДОСАЕВ.

ХҚО функционалдық өзара іс-қимылдың схемасы

37.

«Табиғи жəне техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды жою жөніндегі іс-шараларды ұйымдастыру» командалықштабтық оқу-жаттығу 38. Азаматтық қорғауды бейбіт жағдайдан соғыс жағдайына ауыстыру кезіндегі басшы құрамның іс-қимылы» командалықштабтық оқу-жаттығулары

Қазақстан Республикасы Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрінің 2014 жылғы 12 мамырдағы №133 бұйрығына қосымша Мемлекеттік көрсетілетін қызметтердің стандарттары мен регламенттерін əзірлеу бойынша қағидаға 7-1-қосымша нысан Мемлекеттік қызмет көрсетудің бизнес-процестерінің анықтамалығы _____________________________________ (Мемлекеттік көрсетілетін қызмет атауы)

1

сыныптықтоптық сыныптықтоптық дəріс сыныптықтоптық сыныптықтоптық сыныптықтоптық сыныптықтоптық сыныптықтоптық сыныптықтоптық сыныптықтоптық сыныптықтоптық

1

1

1 1 1 1 1 1 1 2 1 2

сыныптықтоптық сыныптықтоптық сыныптықтоптық

2

сыныптықтоптық сыныптықтоптық сыныптықтоптық

3

сыныптықтоптық

2

1 1

1 4

Ескертпе: сабақтың тақырыптарын оқыту оқушылар санатын есепке ала отырып айқындалады.

2. Оқу сағаттарының көлемі 1. Оқу сағаттарының жалпы көлемі – 40 сағат, оның ішінде дəріс жəне сыныптық-топтық сабақ – 39 сағат, тестілеу – 1 сағат.

2-бөлім. Қаладағы аудандардың, аудандық маңызы бар қалалардың, ауылдардың, кенттердің, ауылдық округтердің əкімдері, сондай-ақ ұйымдардың, мектепке дейінгі тəрбие беру жəне оқыту ұйымдарының басшылары, азаматтық қорғау құралымдарының командирлері, ұйымдардағы азаматтық қорғау жөніндегі сабақ топтарының жетекшілері, барлық үлгідегі жалпы білім беретін мектептер мен орта кəсіптік оқу орындарының оқытушылары, қауіпті өндірістік объектілердің басшыларын даярлаудың оқу бағдарламасы 1. Сабақтар тақырыптарының атауы №

Тақырыптар атауы

Сабақтар түрі

1 1.

2 «Азаматтық қорғау туралы» Қазақстан Республикасы Заңы. Азаматтық қорғау саласында Қазақстан Республикасының негізгі нормативтік құқықтық актілері Азаматтық қорғаудың мемлекеттік жүйесі Қазақстан Республикасындағы Азаматтық қорғаныс Төтенше жағдайлар сыныптамасы. Ел, облыс (қала) аумағындағы ықтимал төтенше жағдайлар Азаматтық қорғау саласындағы білімді насихаттау, халыққа хабар беру жəне оқыту. Оқу-жаттығулар мен машықтанулар Азаматтық қорғаудың авариялық-құтқару қызметтері мен құралымдары. Азаматтық қорғау қызметтері Байланыс, құлақтандыру жəне ақпараттық қамтамасыз ету жүйелері. Бірыңғай кезекшілік-диспетчерлік «112» қызметі Төтенше жағдайларды жəне олардың салдарларын жою кезіндегі басшы құрамның іс-қимылы. Ахуалдық дағдарыс орталығы Террористік акті барысында төтенше жағдайлар туындаған кездегі халықтың жəне лауазымды тұлғалардың іс-қимылы Төтенше жағдай кезінде зардап шеккендерге дəрігерге дейінгі алғашқы көмек көрсету Төтенше жағдайлардың психологиялық аспектілері

3 дəріс

Өткізу уақыттары, сағатпен 4 1

дəріс дəріс дəріс

1 1 1

2.

3 4 5 6 7 8 9

11 12 13 14 15 16 17

Азаматтық қорғауды бейбіт жағдайдан соғыс жағдайына ауыстыру тəртібі Төтенше жағдайларда ұйымдар жұмыстарының тұрақтылығын арттыру жолдары мен тəсілдері Қазіргі заманғы зақымдау құралдары Төтенше жағдайларда халықты жəне шаруашылық жүргізу объектілерін қорғау. Инженерлік қорғау Төтенше жағдайларда халықты жəне шаруашылық жүргізу объектілерін қорғау. Радиациялық-химиялық, бактериологиялық қорғау Төтенше жағдайларда эвакуациялау іс-шараларын жүргізуді ұйымдастыру

дəріс

1

сыныптықтоптық сыныптықтоптық сыныптықтоптық

1

сыныптықтоптық сыныптықтоптық сыныптықтоптық сыныптықтоптық сыныптықтоптық дəріс сыныптықтоптық сыныптықтоптық

1

сыныптықтоптық

1

2 2

1 1 1 1 1 2 3

Ескертпе: сабақтың тақырыптарын оқыту оқушылар санатын есепке ала отырып айқындалады.

2. Оқу сағаттарының көлемі №

Оқытылатындар санаты

1.

1.

2. Қалалардағы аудандар, аудандық маңызы бар қалалардың, ауылдардың, кенттердің, ауылдық округтардың əкімдері жəне олардың орынбасарлары Қалалардың, аудандардың (қалалық, ауылдық) төтенше жағдайлардың алдын алу жəне оларды жою жөніндегі комиссия мүшелері Қалалық, аудандық эвакуациялық, эвакуациялық қабылдау комиссияларының мүшелері Қалалық жəне аудандық əкімдіктердің лауазымды адамдары Ұйымдар, кəсіпорындар, оқу орындарының азаматтық қорғаныс бастықтары жəне олардың орынбасарлары Ұйымдардың, мектепке дейінгі тəрбие беру жəне оқыту ұйымдарының басшылары Мектепке дейінгі мекемелер меңгерушілері Қауіпті өндірістік объектілер басшылары жəне олардың орынбасарлары Облыстардың, Астана жəне Алматы қалаларының эвакуациялық органдарының қызметкерлері Азаматтық қорғаныс мəселелерімен айналысатын ұйымдардың, кəсіпорындардың, оқу орындарының мамандары (қызметкерлері) Ұйымдардың азаматтық қорғау қызметтерінің мамандары Азаматтық қорғау құралымдарының (жасақтардың, командалардың, буындардың жəне бекеттердің) командирлері «Алғашқы əскери дайындық» жəне «Тыныс-тіршілік қауіпсіздігі негіздері» пəндері бойынша оқу орындарының оқытушылары Барлық үлгідегі жалпы білім беретін мектептердің бастауыш сыныптарының сынып жетекшілері Азаматтық қорғаныс құралымдарына кірмейтін жұмысшылармен жəне қызметшілермен сабақ өткізу топтарының жетекшілері Еңбек жəне демалыс сауықтыру лагерлерінің қызметкерлері Қауіпті өндірістік объектілердің мамандары

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

*ҚФБ - құрылымдық - функционалдық бірлік: көрсетілетін қызметті берушінің құрылымдық бөлімшелерінің (қызметкерлерінің), халыққа қызмет көрсету орталықтарының, «электрондық үкімет» веб-порталының өзара ісқымылдары; - мемлекеттік қызмет көрсетудің басталуы немесе аяқталуы;

14.

15.

16.

17.

- көрсетілетін қызметті алушы рəсімінің (іс-қимылының) жəне (немесе) ҚФБ атауы; - таңдау нұсқасы; - келесі рəсімге (іс-қимылға) өту. Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2014 жылғы 20 мамырда Нормативтік құқықтық келісімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №9432 болып енгізілді.

№235

Астана қаласы

Төтенше жағдайлар мен əскери қақтығыстар туындаған кезде немесе осы қақтығыстар салдарынан қорғану тəсілдері мен іс-қимылдарға азаматтық қорғаудың басқару органдары мен күштерінің басшыларын, мамандарын даярлаудың, халықты оқытудың оқу бағдарламасын бекіту туралы «Азаматтық қорғау туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабы 1-тармағы 42) тармақшасына сəйкес бұйырамын: 1. Қоса беріліп отырған төтенше жағдайлар мен əскери қақтығыстар туындаған кезде немесе осы қақтығыстар салдарынан қорғану тəсілдері мен ісқимылдарға азаматтық қорғаудың басқару органдары мен күштерінің басшыларын, мамандарын даярлаудың, халықты оқытудың оқу бағдарламасы бекітілсін.

2. Мыналардың күші жойылған деп танылсын: 1) «Төтенше жағдайлар саласындағы басшы құрам мен мамандарды даярлаудың үлгі бағдарламаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2013 жылғы 2 мамырдағы № 181 бұйрық (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8490 тіркелген; «Егемен Қазақстан» газетінің 2013 жылғы 23 қазандағы жарияланған); 2) «Төтенше жағдайлар саласындағы басшы құрам мен мамандарды даярлаудың үлгі бағдарламаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2013 жылғы 2 мамырдағы № 181 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2014 жылғы 5 ақпандағы № 39 бұйрық (нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 9191 тіркелген).

3. Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің Азаматтық қорғаныс департаменті: 1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді; 2) осы бұйрықты бұқаралық ақпарат құралдарында ресми жариялануын қамтамасыз етсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар вице-министрі В. В. Петровқа жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Қазақстан Республикасының Төтенше жағдайлар министрі В.БОЖКО.

№

Тақырыптар атауы

Сабақтар түрі

1 1.

2 «Азаматтық қорғау туралы» Қазақстан Республикасы Заңы. Азаматтық қорғау саласында Қазақстан Республикасының негізгі нормативтік құқықтық актілері Азаматтық қорғаудың негізгі міндеттері мен қағидаттары. Қазақстан Республикасында азаматтық қорғау мемлекеттiк жүйесiнің жұмыс iстеуiн ұйымдастыру мен тəртiбi Төтенше жағдайлардың алдын алу жəне оларды жою жөніндегі комиссиялар Азаматтық қорғаудың басқару органдарының басшы құрамының функционалдық міндеттері Байланыс, құлақтандыру жəне ақпараттық қамтамасыз ету жүйелері. Бірыңғай кезекшілік-диспетчерлік «112» қызметі Республикалық дағдарыс орталығы. Ахуалдық дағдарыс орталығы Азаматтық қорғау саласындағы оқыту, хабар беру жəне білісді насихаттау басшылығы жəне іс- шаралары Оқу-жаттығулар мен машықтырулар, оларды өткізуді ұйымдастыру Авариялық-құтқару қызметтері мен құралымдары Мемлекеттік резерв Басшылық жəне азаматтық қорғаныс іс-шаралары. Азаматтық қорғаныс мүлігі мен объектілері Азаматтық қорғау күштері. Азаматтық қорғау қызметтері мен эвакуациялық органдар Азаматтық қорғау қызметтері бейбіт уақытқа жəне соғыс уақытына іс-шараларды жоспарлауы Қазақстан Республикасының əскери доктринасы

3

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15. Төтенше жағдайларда халықты қорғаудың негізгі принциптері мен тəсілдері 16. Бейбіт уақыттағы жəне соғыс уақытындағы эвакуациялық ісшараларды өткізуді ұйымдастыру 17. Төтенше жағдайлардың сыныптамасы. Төтенше жағдайлар қауіптері, туындауы немесе оларды жою кезінде ақпарат беру жөніндегі нұсқаулық 18. Төтенше жағдайларды жою жөніндегі іс-шараларды ұйымдастыру

дəріс

25 25 25 25 16 16 21 25 25 25 21 20 7 20 7 21

1. Сабақтар тақырыптарының атауы №

Тақырыптар атауы

1 1

Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрлігінің бұйрығы 2014 жылғы 20 мамыр

Оқу сағаттарының көлемі 3.

25

3-бөлім. Ұйымдардың азаматтық қорғаныс бойынша санаттарға жатқызылған жұмыскерлерін даярлаудың оқу бағдарламасы

Төтенше жағдайлар мен əскери қақтығыстар туындаған кезде немесе осы қақтығыстар салдарынан қорғану тəсілдері мен іс-қимылдарға азаматтық қорғаудың басқару органдары мен күштерінің басшыларын, мамандарын даярлаудың, халықты оқытудың оқу бағдарламасы 1-бөлім. Азаматтық қорғаудың басқару органдарының басшы құрамы мен мамандары, білім беру ұйымдар мен бұқаралық ақпарат құралдарының басшыларын даярлаудың оқу бағдарламасы 1. Сабақтар тақырыптарының атауы

«Қазақстан Республикасының еңбек сiңiрген жаттықтырушысы» құрметтi атағы, «Қазақстан Республикасының еңбек сiңiрген спорт шеберi» құрметтi атағы, Қазақстан Республикасының халықаралық дəрежедегi спорт шеберi, Қазақстан Республикасының спорт шеберi, біліктiлiгi жоғары жəне орта деңгейдегi жоғары санатты жаттықтырушы, біліктiлiгi жоғары деңгейдегi жоғары санатты нұсқаушы-спортшы, біліктiлiгi жоғары жəне орта деңгейдегi жоғары санатты əдiскер, жоғары санатты ұлттық спорт төрешiсi, ұлттық спорт төрешiсi спорттық атақтары мен санаттарын беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламентіне 2-қосымша

30. Су басулар кезінде қорғау іс-шараларын ұйымдастыру жəне жүргізу 31. Жер сілкінісі, күшті əсер ететін улы заттармен қатты зақымдану, өрт жəне түтіндеу аймағында авариялық-құтқару жəне кезек күттірмейтін жұмыстарды ұйымдастыру мен жүргізу ерекшеліктері 32. Қауіпті өндірістік объектілердегі авариялар кезінде халықты қорғауды ұйымдастыру 33. Террористік акті барысында төтенше жағдайлар туындаған кездегі халықтың жəне лауазымды тұлғалардың іс-қимылы 34. Мұнай (газ) өндіру орындардағы жұмыстарды орындау кезіндегі қауіпсіздікті қамтамасыз ету бойынша заңнамалық негіздер 35. Төтенше жағдай кезінде зардап шеккендерге дəрігерге дейінгі алғашқы көмек көрсету 36 Төтенше жағдайлардың психологиялық аспектілері

10

Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар министрінің 2014 жылғы 20 мамырдағы №235 бұйрығымен бекітілген

«Еңбек сіңірген спортшылар мен жаттықтырушыларға өмір бойы ай сайынғы материалдық қамсыздандыруды төлеу» мемлекеттік көрсетілетін қызмет регламентіне 2-қосымша ХҚО функционалдық өзара iс-қимылдың схемасы

26. Халықты жəне ауыл шаруашылығы малдарын биологиялық қарудан қорғауды күшейту жөніндегі шаралар кешені 27. Химиялық қауіпті объектіде жəне көлікте авария болған кездегі химиялық ахуалды болжау жəне бағалау əдістемесі 28. Радиациялық-химиялық барлау аспаптары 29. Жер сілкінісі қаупі жəне туындауы кезінде халықты қорғау

Астана қаласы

Министр

25. Халықты күшті əсер ететін улы заттардан қорғау

сыныптықтоптық сыныптықтоптық

Өткізу уақыттары, сағатпен 4 2

дəріс

2

дəріс

1

дəріс

1

дəріс

2

дəріс

2

дəріс

1

дəріс дəріс дəріс

2 1 2

2 «Азаматтық қорғау туралы» Қазақстан Республикасы Заңы. Азаматтық қорғау саласында Қазақстан Республикасының негізгі нормативтік құқықтық актілері 2. Азаматтық қорғаудың негізгі міндеттері мен қағидаттары 3. Төтенше жағдайлар сыныптамасы. Ұйымдар аумағындағы ықтимал төтенше жағдайлар 4. Байланыс, құлақтандыру жəне ақпараттық қамтамасыз ету жүйелері. Бірыңғай кезекшілік-диспетчерлік «112» қызметі. Ұйымдардағы құлақтандыру жəне байланыс тəртібі 5. Азаматтық қорғау саласындағы шартты белгі таңбаларын, олардың мақсатын, ұғымын жəне олар бойынша əрекет ету 6. Азаматтық қорғаныс жоспары жəне объектілік сипаттағы төтенше жағдайларды жəне олардың салдарларын жою бойынша іс-қимыл жоспары 7. Азаматтық қорғауды бейбіт жағдайдан соғыс жағдайына ауыстыру 8. Соғыс қақтығыстарын жүргізу кезінде жұмыскерлер мен объектілерді қорғау жөніндегі азаматтық қорғаныс іс-шаралары 9. Дүлей зілзалалар, авариялар, апаттар кезіндегі ұйымдастырудағы ықтимал ахуалдарды бағалау 10. Жергілікті жерлердің радиоактивті зақымдануы. Сəулелену дозасы туралы негізгі түсінік. Əр түрлі сыртқы қабат пен объектілер зақымдануының жол берілетін деңгейі 11. Дозиметриялық жəне химиялық бақылау 12. Химиялық, радиациялық, жарылыс жəне өрт қауіпті кəсіпорындарда өндірістік персоналдар мен материалдықтехникалық құралдарды қорғауды ұйымдастыру 13. Радиоактивті заттармен, бактериалық құралдармен жəне күшті əсер ететін улы заттармен зақымдану кезінде азаматтық қорғау құралымдарының жеке құрамын арнайы тазартудан өткізуді ұйымдастыру 14. Дүлей зілзалалардың, авариялардың жəне апаттардың салдарларын жою бойынша авариялық-құтқару жəне кезек күттірмейтін жұмыстарды ұйымдастыру жəне жүргізу 15. Жұмысшыларды, қызметшілерді жəне олардың отбасыларын эвакуациялау. Шұғыл эвакуациялауды жүргізу тəртібі. Эвакуцияланған халықты қауіпсіз аймаққа қабылдау жəне орналастыру 16. Ұйымдардың қорғау құрылыстары 17. Жеке қорғау құралдарын жинау тəртібі, оларды сақтау жəне беру қағидасы 18. Азаматтық қорғау авариялық-құтқару қызметтері жəне құралымдары. Азаматтық қорғау қызметтері.

19. Төтенше жағдайлар туындау кезінде мақсаты бойынша ісқимылға авариялық-құтқару қызметтері құралымдарын даярлауды ұйымдастыру 20. Авариялық-құтқару қызметтері құралымдары іс-қимылдарын материалдық-техникалық қамтамасыз етуді ұйымдастыру 21. Азаматтық қорғау құралымдарын əзірлікке келтіру кезіндегі жеке құрамның іс-қимылдары 22. Төтенше жағдайлар кезіндегі азаматтық қорғау құралымдары жеке құрамының іс-қимылдары 23. Техногендік сипаттағы төтенше жағдайлар туындауы кезіндегі халықтың іс-қимылы 24. Террористік акті қаупі жəне туындауы кезіндегі басшы құрамның іс-қимылы 25. Террористік акті қаупі жəне туындауы кезіндегі халықтың іс-қимылы 26. Өрт туындауы кезіндегі халықтың іс-қимылы 27. Радиациялық қауіпті кəсіпорындарда авария болған кездегі халықтың іс-қимылы 28. Су басу кезіндегі қорғау іс-шараларын ұйымдастыру жəне өткізу 29. Жеке қорғану құралдарын беру пункттерінде халықтың ісқимыл тəртібі. Тыныс алу органдарын жəне теріні қорғау құралдарын пайдалануға дайындау 30. Төтенше жағдайларды жою кезінде авариялық-құтқару жəне кезек күттірмейтін жұмыстарды жүргізу кезіндегі қауіпсіздік қағидалары 31. Электр энергиясын, газды өндірісте жəне тұрмыста қолдану кезіндегі қауіпсіздік шаралары 32. Авариялық-құтқару жəне кезек күттірмейтін жұмыстарды жүргізу барысында жарақаттану, күю, ұзақ уақыт жаншылып, қысылу синдромы кезінде өзіне өзі жəне өзара көмек көрсету 33. Жеке қорғанудың медициналық құралдары. Оларды беру, сақтау жəне қолдану тəртібі

Сабақтар түрі 3 дəріс

Өткізу уақыттары, сағатпен 4 1

дəріс дəріс

1 1

сыныптықтоптық

1

сыныптықтоптық дəріс

1 2

дəріс

1

сыныптықтоптық сыныптықтоптық сыныптықтоптық

1

сыныптықтоптық сыныптықтоптық

1

сыныптықтоптық

2

сыныптықтоптық

1

сыныптықтоптық

1

сыныптықтоптық сыныптықтоптық

1

сыныптықтоптық сыныптықтоптық

1

сыныптықтоптық практикалық практикалық практикалық сыныптықтоптық практикалық практикалық практикалық сыныптықтоптық практикалық

1

сыныптықтоптық

2

сыныптықтоптық практикалық

1

сыныптықтоптық

1

1 1

1

1

1

2 2 1 1 1 1 1 1 1

2

Ескертпе: сабақтың тақырыптарын оқыту оқушылар санатын есепке ала отырып айқындалады.

2. Оқу сағаттарының көлемі

дəріс

1

сыныптықтоптық дəріс

1

дəріс

1

1.

1.

2.

2. Ұйымдардың басшы құрамы Азаматтық қорғау құралымының жеке құрамы

3.

15 15

сыныптықтоптық дəріс

1

3.

Азаматтық қорғау құралымдарына кірмейтін жұмысшылар мен қызметшілер

12

сыныптықтоптық

3

1

№

Оқытылатындар санаты

Оқу сағаттарының көлемі

1

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2014 жылғы 12 маусымдағы Нормативтік құқықтық келісімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №9509 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің бұйрығы №207

Астана қаласы

«Құрылымдық статистика бойынша жалпымемлекеттік статистикалық бай-қаулардың статистикалық нысандары мен оларды толтыру жөніндегі нұсқаулықтарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2012 жылғы 1 қарашадағы № 306 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы Мемлекеттік статистиканы жетілдіру мақсатында, сондай-ақ «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабының 2) жəне 7) тармақшаларына сəйкес, бұйырамын: 1. «Құрылымдық статистика бойынша жалпымемлекеттік статистикалық байқаулардың статистикалық нысандары мен оларды толтыру жөніндегі нұсқаулықтарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2012 жылғы 1 қарашадағы № 306 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 8189 болып тіркелген) мынадай өзгерістер енгізілсін: 9, 10, 11, 12, 13, 14-қосымшалар осы бұйрықтың 1, 2, 3, 4, 5, 6-қосымшаларына сəйкес редакцияда жазылсын.

2. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің Стратегиялық даму департаменті Заң департаментімен бірлесіп заңнамада белгіленген тəртіппен: 1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді қамтамасыз етсін; 2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Əдiлет министрлігінде мемлекеттiк тiркелгеннен кейiн күнтiзбелiк он күн iшiнде бұқаралық ақпарат құралдарына ресми жариялауға жіберсін; 3) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің интернет-ресурсында міндетті түрде жариялануын қамтамасыз етсін.

3. Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің Стратегиялық даму департаменті осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі құрылымдық бөлімшелеріне жəне аумақтық органдарына жұмыста басшылыққа алу үшін жеткізсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылауды өзіме қалдырамын.

5. Осы бұйрық ресми жариялауға жатады жəне 2014 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі. Төраға Ə.СМАЙЫЛОВ. «КЕЛІСІЛГЕН» Қазақстан Республикасының Қаржы министрі Б. Жəмішев ___________________ 2013 жылғы 13 қыркүйек

Жалпымемлекеттік статистикалық байқау бойынша статистикалық нысан Статистическая форма по общегосударственному статистическому наблюдению

Статистикалық нысанды www.stat.gov.kz сайтынан алуға болады Статистическую форму можно получить на сайте www.stat.gov.kz

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі Төрағасының 2013 жылғы 29 тамыздағы № 207 бұйрығына 1-қосымша Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі Төрағасының 2012 жылғы 1 қарашадағы № 306 бұйрығына 9-қосымша Приложение 9 к приказу Председателя Агентства Республики Казахстан по статистике от 1 ноября 2012 года № 306

Мемлекеттік статистиканың тиісті органдарына алғашқы статистикалық деректерді уақтылы тапсырмау, дəйексіз деректерді беру «Əкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 381-бабында көзделген əкімшілік құқық бұзушылық болып табылады. Несвоевременное представление, представление недостоверных первичных статистических данных в соответствующие органы государственной статистики являются административными правонарушениями, предусмотренным статьей 381 Кодекса Республики Казахстан «Об административных правонарушениях». Статистикалық нысан коды 0041104 Код статистической формы 0041104

Кəсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметі туралы есеп Отчет о финансово-хозяйственной деятельности предприятия

1-ӨҚ 1-ПФ Жылдық Годовая

Есепті кезең Отчетный период

жыл год

Кəсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын заңды тұлғалар жəне жұмыс істейтіндердің тізімдік саны 50 адамнан асатын шетелдік заңды тұлғалардың филиалдары тапсырады. Статистикалық нысанды білім беру, денсаулық сақтау ұйымдары, банктер, сақтандыру ұйымы, бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры, қоғамдық қорлар, қоғамдық бірлестіктер мен холдингтер тапсырмайды. Представляют юридические лица, осуществляющие предпринимательскую деятельность и филиалы иностранных юридических лиц, со списочной численностью работающих более 50 человек. Не представляют статистическую форму организации образования, здравоохранения, банки, страховые организации, единый накопительный пенсионный фонд, общественные фонды, общественные объединения и холдинги. Тапсыру мерзімі – 5-сəуір есептік кезеңнен кейін Срок представления – 5-апреля после отчетного периода БСН коды код БИН 1. Қызметтің негізгі жəне қайталама түрлері бөлінісіндегі өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер көлемі жөніндегі ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию об объеме произведенной продукции и оказанных услуг в разрезе основного и вторичных видов деятельности, тысяч тенге Барлығы Всего

Қызметтің Қызметтің Қызметтің Қызметтің Қызметтің Қызметтің негізгі қосалқы қосалқы қосалқы қосалқы қосалқы түрі түрі түрі түрі түрі түрі Основной Вторичный Вторичный Вторичный Вторичный Вторичный вид дея- вид деятель- вид деятель- вид деятель- вид деятель- вид деятельтельности ности ности ности ности ности

1

2

3

4

5

6

7

2. Қызметтің негізгі жəне қайталама түрлері бөлінісіндегі кəсіпорын шығыстары туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию о расходах предприятия в разрезе основного и вторичных видов деятельности, тысяч тенге

Б Материалдық шығындар Материальные затраты олардан: из них: шикізаттар мен 1.1 материалдар сырье и материалы сатып алынатын 1.2 жартылай фабрикаттар мен жиынтықтаушы бұйымдар покупные полуфабрикаты и комплектующие изделия отын 1.3 топливо энергия 1.4 энергия тараптық 1.5 ұйымдар орындаған өндірістік сипаттағы жұмыстар мен қызметтер работы и услуги производственного характера, выполненные сторонними организациями соның ішінде: в том числе: 1.5.1 жүк тасымалдау перевозка грузов 1.5.2 тараптық ұйымдар орындаған өндірістік сипаттағы жұмыстар мен қызметтер другие работы и услуги производственного характера, выполненные сторонними организациями өзге материалдар 1.6 прочие материалы Негізгі құрал1.7 жабдықтар өтелімі Амортизация основных средств Материалдық 1.8 емес активтер өтелімі Амортизация нематериальных активов Қызметкерлердің 1.9 жалақы қоры Фонд заработной платы работников 1.10 Кəсіпорын қаражаты есебінен қызметкерлерге ақшалай жəрдемақы Денежные пособия работникам за счет средств предприятия 1

А

1.11 1.1 1.1

Өзге де шығындар Прочие затраты шығыстарға жатқызылатын салықтар мен басқа да міндетті

Өндірістік емес қызметтің қызметтің қызметтің қызметтің қызметтің қызметтің шығыснегізгі қосалқы қосалқы қосалқы қосалқы қосалқы тар түрі түрі түрі түрі түрі түрі Непроизосновной вторичный вторичный вторичный вторичный вторичный водствид деявид деявид деявид деявид деявид деявенные тельности тельности тельности тельности тельности тельности расходы Өндірістік шығыстар Производственные расходы

Барлығы Всего

Көрсеткіштердің атауы Наименование показателей

1

2

1.1 1.5 1.12

3

1.14

Статистикалық нысанды толтыруға жұмсалған уақыт, сағат (қажеттiсiн қоршаңыз) Время, затраченное на заполнение статистической формы, час (нужное обвести) 1 сағатқа 1-2 2-4 4-8 8-40 40 сағаттан дейiн артық до 1 часа более 40 часов

Аумақтық органға тапсырылады Представляется территориальному органу

А Б 1 Өндірілген өнім, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтер көлемі Объем произведенной продукции, выполненных работ и оказанных услуг одан: из него: 1.1 өткізілген өнім, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтер көлемі объем реализованной продукции, выполненных работ и оказанных услуг 1.2 кəсіпорын ішінде пайдаланылған өнімдер мен көрсетілген қызметтер продукция и оказанные услуги, использованные внутри предприятия 1.3 қоймаларда тұрған жəне сатуға арналған дайын өнімдер қорларының өзгеруі, өсуі, кемуі изменение запасов готовой продукции, находящихся на складах и предназначенных для продажи, прирост, уменьшение 1.4 аяқталмаған өндіріс қалдығының өсуі немесе кемуі прирост или уменьшение остатка незавершенного производства

1.1 1.3 1.1 1.4

1.13

Мемлекеттік статистика органдары құпиялылығына кепілдік береді Конфиденциальность гарантируется органами государственной статистики

Көрсеткіштер атауы Наименование показателей

1.1 1.2

4

5

6

7

8

төлемдер (корпоративтік табыс салығынсыз, акцизсіз жəне ҚҚС1-сыз) барлығы налоги и другие обязательные платежи, относимые на расходы (без корпоративного подоходного налога, акцизов и НДС) – всего қызметтік іссапарлар кезіндегі тəулікақы суточные во время служебных командировок жалгерлік ақы арендная плата тараптық ұйымдар орындаған өндірістік емес сипаттағы қызметтер услуги непроизводственного характера, выполненные сторонними организациями басқа да шығындар другие затраты Шығыстар жиынтығы Итого расходов Барлық шығыстар сомасынан – негізгі құралжабдықтарды ағымдағы жөндеуге жұмсалған шығыстар Из общей суммы расходов - расходы на текущий ремонт основных средств Барлық шығыстар сомасынан – өз күшімен орындалған негізгі құралжабдықтарды күрделі жөндеуге жұмсалған шығыстар Из общей суммы расходов – расходы на капитальный ремонт основных средств, выполненный собственными силами

2.4.1 2.4.2 2.5 2.6

2.6.1 2.6.2

2.1 Басқа кəсіпорындарға өңдеуге тапсырылған шикізаттың құны Стоимость сырья, переданного на переработку другим предприятиям

мың теңге тысяч тенге

2.2 Келесі есепті жылда ғылыми-зерттеу жəне тəжірибелік-конструкторлық жұмыстармен айналысуды жоспарлайсыз ба? Планируете ли Вы заниматься научно-исследовательскими и опытно-конструкторскими работами в следующем отчетном году?

1) Иə, Да 2) Жоқ, Нет 3. Қызметтің негізгі жəне қайталама түрлері бөлінісіндегі кəсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметінің нəтижесін көрсетіңіз, мың теңге Укажите результат финансово-хозяйственной деятельности предприятия в разрезе основного и вторичных видов деятельности, тысяч тенге Көрсеткіштердің атауы Наименование показателей

А 1

Б Өнімдерді өткізу мен қызметтерді көрсетуден түскен кіріс Доход от реализации продукции и оказания услуг одан: из него: 1.1 қайта сату үшін сатылып алынған тауарларды өткізуден түскен кіріс доход от реализации товаров, приобретенных для перепродажи Өткізілген өнім 2 мен көрсетілген қызметтердің өзіндік құны Себестоимость реализованной продукции и оказанных услуг Жалпы пайда 3 Валовая прибыль Қаржыландырудан 4 түскен кірістер Доходы от финансирования олардан из них: 4.1 акциялар бойынша дивидендтер жəне сыйақылар түріндегі кірістер дивиденды по акциям и доходы в виде вознаграждений Өзге де кірістер 5 Прочие доходы Өнімдерді өткізу мен 6 қызметтерді көрсету бойынша шығыстар Расходы по реализации продукции и оказанию услуг Əкімшілік шығыстар 7 Административные расходы Қаржыландыруға 8 жұмсалған шығыстар Расходы на финансирование Өзге де шығыстар 9 Прочие расходы 10 Салық салынғанға дейінгі пайда (залал) Прибыль (убыток) до налогообложения 11 Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстар Расходы по корпоративному подоходному налогу

1

Қызметтің Қызметтің Қызметтің Қызметтің Қызметтің Қызметтің негізгі түрі қосалқы қосалқы қосалқы қосалқы қосалқы Основной түрі түрі түрі түрі түрі вид деятель- Вторичный Вторичный Вторичный Вторичный Вторичный ности вид деятель- вид деятель- вид деятель- вид деятель- вид деятельности ности ности ности ности 2

3

4

5

6

7

Көрсеткіштердің атауы Наименование показателей

2 3 4 5 6 7 8 9 9.1 10 10.1 11 11.1 11.2 12 13 13.1

13.1.1 13.1.2 14

Б Барлығы Всего Корпоративтік табыс салығы Корпоративный подоходный налог Жеке табыс салығы Индивидуальный подоходный налог Əлеуметтік салық Социальный налог Əлеуметтік сақтандыру бойынша аударымдар Отчисления по социальному страхованию Жер салығы Земельный налог Мүлікке салынатын салық Налог на имущество Көлік құралдарына салынатын салық Налог на транспортные средства Қосылған құн салығы Налог на добавленную стоимость одан əкелінетін тауарларға из него на ввозимые товары Акциздер Акцизы олардан əкелінетін тауарларға из них на ввозимые товары Жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салықтар жəне арнаулы төлемдер Налоги и специальные платежи недропользователей үстеме пайдаға салынатын салық налог на сверхприбыль жер қойнауын пайдаланушылардың өзге де арнаулы төлемдері прочие специальные платежи недропользователей Басқа да міндетті төлемдер мен алымдар Другие обязательные платежи и сборы Кедендік төлемдер Таможенные платежи олардан кедендік баж из них таможенная пошлина олардан: из них: əкелінетін тауарларға на ввозимые товары əкетілетін тауарларға на вывозимые товары Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнетақы жарналарының аударымдары Отчисления обязательных пенсионных взносов в единый накопительный пенсионный фонд

1.1 1.1.1 1.1.2 1.2 2 2.1

2.1.1 2.1.2 2.2 2.3

2.4

Көрсеткіштердің атауы Наименование показателей А Б Ақшалай қаражат 1 Денежные средства олардан кассадағы ақшалай қаражат 1.1 из них денежные средства в кассе олардан ағымдағы банк шоттарындағы ақшалай қаражаттар 1.2 из них денежные средства на текущих банковских счетах олардан өзге де ақшалай қаражаттар 1.3 из них прочие денежные средства Қысқа мерзімді қаржы инвестициялары 2 Краткосрочные финансовые инвестиции Қысқа мерзімді дебиторлық берешек 3 Краткосрочная дебиторская задолженность Қорлар 4 Запасы соның ішінде: в том числе: шикізат пен материалдар 4.1 сырье и материалы дайын өнім 4.2 готовая продукция тауарлар 4.3 товары 4.3.1 олардан қайта сатуға арналған тауарлар из них товары для перепродажи аяқталмаған өндіріс 4.4 незавершенное производство 4.4.1 одан егілетін биологиялық ресурстардың аяқталмаған өндірісі из него незавершенное производство культивируемых биологических ресурсов өзге де қорлар 4.5 прочие запасы Өзге де қысқа мерзімді активтер 5 Прочие краткосрочные активы Қысқа мерзімді активтер жиынтығы 6 Итого краткосрочных активов Ұзақ мерзімді қаржы инвестициялары 7 Долгосрочные финансовые инвестиции Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек 8 Долгосрочная дебиторская задолженность Негізгі құрал-жабдықтар 9 Основные средства Биологиялық активтер 10 Биологические активы Материалдық емес активтер 11 Нематериальные активы Өзге де ұзақ мерзімді активтер 12 Прочие долгосрочные активы 12.1 олардан аяқталмаған құрылыс из них незавершенное строительство Ұзақ мерзімді активтер жиынтығы 13 Итого долгосрочных активов Теңгерім 14 Баланс Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер 15 Краткосрочные финансовые обязательства 15.1 олардан қысқа мерзімді банк қарыздары из них краткосрочные банковские займы Салықтар бойынша міндеттемелер 16 Обязательства по налогам Қысқа мерзімді кредиторлық берешек 17 Краткосрочная кредиторская задолженность Өзге де қысқа мерзімді міндеттемелер 18 Прочие краткосрочные обязательства 19 Қысқа мерзімді міндеттемелер жиынтығы Итого краткосрочных обязательств Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер 20 Долгосрочные финансовые обязательства 20.1 олардан ұзақ мерзімді банк қарыздары из них долгосрочные банковские займы Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек 21 Долгосрочная кредиторская задолженность 22 Өзге де ұзақ мерзімді міндеттемелер Прочие долгосрочные обязательства Ұзақ мерзімді міндеттемелер жиынтығы 23 Итого долгосрочных обязательств Жарғылық (акционерлік) капитал 24 Уставный (акционерный) капитал 24.1 одан төленбеген капитал из него неоплаченный капитал Сатып алынған меншікті үлестік құралдар 25 Выкупленные собственные долевые инструменты Эмиссиялық табыс 26 Эмиссионный доход Резервтер 27 Резервы Бөлінбеген табыс (орны толтырылмаған залал) 28 Нераспределенная прибыль (непокрытый убыток) Азшылық үлесі 29 Доля меньшинства Капитал жиынтығы 30 Итого капитал Теңгерім 31 Баланс

1

1.1 1.2 1.3 1.4

1.5

1.6 2

Есепті кезеңде есептелгені Начислено за отчетный период 1

Есепті кезеңде нақты аударылғаны Фактически перечислено за отчетный период 2

2.2

2.2.1 2.2.2

2.4

2.5 3

4 4.1 4.1.1 4.1.2 4.2 4.3

4.4 5 5.1 5.1.1 5.1.2 5.2 5.2.1 5.2.2 5.3

Көрсеткіштердің атауы Наименование показателей

Барлығы Всего

Б Дебиторлық берешек, барлығы Дебиторская задолженность, всего соның ішінде: в том числе: сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің берешегі задолженность покупателей и заказчиков резиденттердің резидентов резидент еместердің нерезидентов өзге де дебиторлық берешек прочая дебиторская задолженность Міндеттемелер бойынша берешек, барлығы Задолженность по обязательствам, всего одан жеткізушілермен жəне мердігерлермен есеп айырысу бойынша из нее по расчетам с поставщиками и подрядчиками соның ішінде: в том числе: резиденттерге резидентам резидент еместерге нерезидентам салықтар мен бюджетке басқа да міндетті төлемдер бойынша по налогам и другим обязательным платежам в бюджет

1

міндетті зейнетақы жарналарын бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына аудару бойынша по перечислению обязательных пенсионных взносов в единый накопительный пенсионный фонд банк қарыздары бойынша по займам банков соның ішінде: в том числе:

2.1

2.3

5. Берешек туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию о задолженности, тысяч тенге

А 1

8.1.2 өзге де прочие меншік акцияларын сатып алу 8.2 приобретение собственных акций дивидендтер төлеу 8.3 выплата дивидендов 8.4 өзге де шығу түрлері прочее выбытие Қаржылық қызметтен түскен ақшалай қаражаттың таза 9 сомасы Чистая сумма денежных средств от финансовой деятельности Ақшалай қаражаттың көбеюі (азаюы) жиынтығы 10 Итого увеличение (уменьшение) денежных средств

Оның ішінде мерзімі өткендер Из нее просроченная 2

5.4 6

7 7.1 7.1.1

Шетелдік валюТеңгемен тамен жүргізілген жүргізілген операциялардан Көрсеткіштердің атауы Барлығы операциялардан түскені Наименование показателей Всего түскені От операций в От операций в иностранной тенге валюте 1 2 3 Операциялық қызметтен түскен ақшалай қаражаттың қозғалысы Движение денежных средств от операционной деятельности Ақшалай қаражаттың түсімі Поступление денежных средств соның ішінде: в том числе: тауарларды өткізуден реализация товаров қызмет түрлерін көрсетуден предоставление услуг дивидендтер дивиденды жалға беруден, гонорардан сыйақы түріндегі түсімдер, комиссиялық жəне өзге де түсімдер поступления в виде вознаграждений от аренды, гонорары, комиссионные и прочая выручка сақтандыру сыйлықақылары жəне талаптар, жылдық жарналар мен өзге де сақтандыру сыйақылары түріндегі түсімдер поступления в виде страховых премий и исков, годовых взносов и прочих страховых вознаграждений өзге де түсімдер прочее поступление Ақшалай қаражаттың істен шығуы Выбытие денежных средств соның ішінде: в том числе: тауарлар мен қызметтер үшін жеткізушілерге төленетін төлемдер платежи поставщикам за товары и услуги қарыздар бойынша түскен сыйақыларды төлеу выплата вознаграждений по займам одан: из него: банк қарыздары бойынша займам банков өзге қарыздар бойынша прочим займам жалға беруден, гонорардан сыйақы түріндегі төлемдер, комиссиялық жəне өзге де төлемақылар платежи в виде вознаграждений за аренду, гонорары, комиссионные и прочие выплаты сақтандыру сыйақылары жəне талаптар, жылдық жарналар мен өзге де сақтандыру сыйақылары түріндегі төлемдер платежи в виде страховых премий и исков, годовых взносов и прочих страховых вознаграждений өзге де шығыстар прочее выбытие Операциялық қызметтен түскен ақшалай қаражаттың таза сомасы Чистая сумма денежных средств от операционной деятельности Инвестициялық қызметтен түскен ақшалай қаражаттың қозғалысы Движение денежных средств от инвестиционной деятельности Ақшалай қаражаттың түсуі Поступление денежных средств қаржы активтерін сату реализация финансовых активов акцияларды жəне басқа кəсіпорындардағы қатысу үлестерін сату реализация акций и долей участия в других предприятиях басқа кəсіпорындардың қарыздық құралдарын сату реализация долговых инструментов других предприятий басқа ұйымдарға берілген қарыздарды өтеу погашение займов, предоставленных другим организациям фьючерстік, форвардтық, опциондық шарттар мен айырбастар бойынша түскен түсімдер поступления по фьючерсным, форвардным, опционным договорам и свопам өзге де түсімдер прочее поступление Ақшалай қаражаттың істен шығуы Выбытие денежных средств қаржы активтерін сатып алу приобретение финансовых активов акциялар мен басқа кəсіпорындардағы қатысу үлесін сатып алу приобретение акций и долей участия в других предприятиях басқа кəсіпорындардың қарыздық құралдарын сатып алу приобретение долговых инструментов других предприятий басқа ұйымдарға қарыздар беру предоставление займов другим организациям қысқа мерзімді краткосрочные ұзақ мерзімді долгосрочные фьючерстік жəне форвардтық, опциондық шарттар мен айырбастар бойынша төлемдер платежи по фьючерсным, форвардным, опционным договорам и свопам өзге де шығу түрлері прочее выбытие Инвестициялық қызметтен түскен ақшалай қаражаттың таза сомасы Чистая сумма денежных средств от инвестиционной деятельности Қаржы қызметінен түскен ақшалай қаражаттың қозғалысы Движение денежных средств от финансовой деятельности Ақшалай қаражаттың түсімі Поступление денежных средств акциялардың жəне басқа да бағалы қағаздардың эмиссиясы эмиссия акций и других ценных бумаг акциялардың жəне басқа үлестік құралдардың эмиссиясы эмиссия акций и других долевых инструментов

7.1.2 облигациялардың, қарыздардың, векселдердің, кепілдіктердің жəне басқа да қысқа жəне ұзақ мерзімді қарыздық құралдардың эмиссиясы эмиссия облигаций, займов, векселей, закладных и других краткосрочных и долгосрочных долговых инструментов 7.2

қарыз алу получение займов 7.2.1 банк қарыздары займы банков 7.2.2 өзге де қарыздар прочие займы өзге де түсімдер 7.3 прочее поступление Ақшалай қаражаттың істен шығуы 8 Выбытие денежных средств қарыздар бойынша берешекті өтеу 8.1 погашение задолженности по займам 8.1.1 банк қарыздары бойынша по займам банков

8. Валюталық айқындама бойынша ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию по валютной позиции, тысяч тенге Көрсеткіштердің атауы Наименование показателей

Кезең соңындағы Кезең басындағы На конец периода На начало периода 1 2

7. Ақша қозғалысы туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию о движении денег, тысяч тенге

4. Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер жəне зейнетақы қорларына аударымдар туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию по налогам, другим обязательным платежам в бюджет и отчислениям в пенсионные фонды, тысяч тенге

А 1

резиденттерге резидентам резидент еместерге нерезидентам өзге де қарыздар бойынша по прочим займам өзге де кредиторлық берешектер мен есептеулер бойынша по прочей кредиторской задолженности и начислениям одан: из нее: еңбекке ақы төлеу бойынша берешек задолженность по оплате труда алынған аванстар авансы полученные

6. Бухгалтерлік теңгерім көрсеткіштері бойынша ақпарат, мың теңге Информация по показателям бухгалтерского баланса, тысяч тенге

Барлығы Всего

2013 жылғы 29 тамыз

19

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

1

1.1 1.2 1.3 1.4 2 2.1 2.2 2.3 3 4

4.1 4.1.1 4.1.2 4.2 4.3 5 5.1

5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.1.4 6 7

Шетел валютасындағы қысқа мерзімді активтер Краткосрочные активы в иностранной валюте соның ішінде: в том числе: ақшалай қаражаттар жəне олардың эквиваленттері денежные средства и их эквиваленты қысқа мерзімді қаржы инвестициялары краткосрочные финансовые инвестиции қысқа мерзімді дебиторлық берешек краткосрочная дебиторская задолженность өзге де қысқа мерзімді активтер прочие краткосрочные активы Шетел валютасындағы ұзақ мерзімді активтер Долгосрочные активы в иностранной валюте ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар долгосрочные финансовые инвестиции ұзақ мерзімді дебиторлық берешек долгосрочная дебиторская задолженность өзге де ұзақ мерзімді активтер прочие долгосрочные активы Шетел валютасындағы активтер, барлығы Активы в иностранной валюте, всего Шетел валютасындағы қысқа мерзімді міндеттемелер Краткосрочные обязательства в иностранной валюте соның ішінде: в том числе: қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер краткосрочные финансовые обязательства қысқа мерзімді банк қарыздары краткосрочные банковские займы өзге де қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер прочие краткосрочные финансовые обязательства қысқа мерзімді кредиторлық берешек краткосрочная кредиторская задолженность өзге де қысқа мерзімді міндеттемелер прочие краткосрочные обязательства Шетел валютасындағы ұзақ мерзімді міндеттемелер Долгосрочные обязательства в иностранной валюте олардан ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер из них долгосрочные финансовые обязательства соның ішінде: в том числе: ұзақ мерзімді банк қарыздары долгосрочные банковские займы өзге де ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер прочие долгосрочные финансовые обязательства ұзақ мерзімді кредиторлық берешек долгосрочная кредиторская задолженность өзге де ұзақ мерзімді міндеттемелер прочие долгосрочные обязательства Шетел валютасындағы міндеттемелер – барлығы Обязательства в иностранной валюте, всего Шетел валютасындағы таза айқындама Чистая позиция в иностранной валюте

Валюталық айқындама – барлығы Валютная позиция – всего

Соның ішінде валюта бойынша айқындама: В том числе позиции по валюте: АҚШ еуро ресей рублі өзге де доллары евро российский валюта доллар рубль прочая США валюта

1

2

3

4

5

9. Кəсіпорындардың өндіріс үдерісінде тұтынылған тауарлар мен қызметтерге жұмсаған шығыстары мен қорлары туралы ақпарат, мың теңге Информация о расходах предприятия на товары и услуги, потребленные в процессе производства и запасах, тысяч тенге Қорлар Тауарлар мен қызметтердің атауы ЭҚТӨЖ2 коды Пайдаланылған тауарлар мен Код КПВЭД қызметтер Запасы Наименование товаров и услуг Использовано товаров и услуг жыл басындағы жыл соңындағы на начало года на конец года 1

Барлығы Всего негізгі қызмет түрі бойынша3 по основному виду деятельности

Атауы Наименование _______________________ _______________________

2

3

Мекенжайы Адрес __________________________ Телефоны __________________________ Телефон

Электрондық пошта мекенжайы Адрес электронной почты ___________________________

Орындаушының тегі жəне телефоны Фамилия и телефон исполнителя _____________________________________________________ Басшы Руководитель _____________________________ (Т.Ə.А., қолы) __________________________________ (Ф.И.О., подпись) Бас бухгалтер Главный бухгалтер ________________________ (Т.Ə.А., қолы) ____________________________________ (Ф.И.О., подпись) М.О М.П Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2013 жылғы 29 тамыздағы №207 бұйрығына 2-қосымша Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2012 жылғы 1 қарашадағы № 306 бұйрығына 10–қосымша «Кəсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есеп» (коды 0041104, индексі 1-ӨҚ, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқауының статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұскаулық 1. Осы «Кəсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметі туралы есеп» (коды 0041104, индексі 1-ӨҚ, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқауының статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық (бұдан əрі – Нұсқаулық) «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабы 7) тармақшасына сəйкес əзірленді жəне «Кəсіпорынның қаржылықшаруашылық қызметі туралы есеп» (коды 0041104, индексі 1-ӨҚ, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқауының статистикалық нысанын толтыруды нақтылайды.

2. Осы статистикалық нысанды толтыру мақсатында келесі анықтамалар қолданылады: 1) азшылық үлесі – басты компаниясы еншілес компаниялар арқылы тікелей немесе жанама иеленбеген үлесі келетін еншілес компания қызметінің таза нəтижелерінің жəне таза активтерінің бөлігі, 2) ақша қозғалысы – операциялық, инвестициялық жəне қаржы қызметтері бойынша жіктелетін кезеңдегі ақшаның түсуі (істен шығуы); 3) аяқталмаған өндіріс (жартылай фабрикаттар, құралдар, өзі жасап шығарған көмекші құрылғылар) – технологиялық үдерісте қарастырылған барлық өңдеуден өтпеген жəне өндірістік үдерістегі өнім (өңдірістік үдерістің барлық деңгейінде жасалған, бірақ толық жинақталмаған бөлшектер мен жартылай фабрикаттар); 4) əкімшілік шығыстар – өндірістік үдерістерге байланысты емес басқару жəне шаруашылық шығыстары; 5) валюта айқындамасы – есепті күніне валюта айырбастаудың түпкілікті бағамын қолданып теңгеде қайта саналған, шетелдік валютада көрсетілген, активтер мен міндеттемелер бойынша жалпы айқындама; 6) дебиторлық берешек – жеке жəне заңды тұлғалардан, кəсіпорынға олармен шаруашылықтық өзара қатынасының қорытындысы бойынша тиесілі борыштар сомасы; 7) қызметкерлердің жалақы қоры (еңбекке ақы төлеу) – қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін ұйымдардың олардың қаржыландыру көзі мен оларды нақты төлеу мерзіміне қарамастан есептеген жиынтық ақшалай қаражатының, сондай-ақ ақшалай бірлікке айналдырылған заттай түрдегі қаражаттар, салық жəне басқа да ұстап қалулар ескерілген (табыс салығы, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарнасы) (лауазымдық айлықақылар (тарифтік мөлшерлемелер), қосымша төлемдер, үстемеақылар, сыйлықақылар жəне өзге де ынталандыру мен өтемдік сипаттағы төлемдер); 8) еңбекақыға жұмсалған шығыстар – заң нормасымен, еңбек шарттарымен (келісімшарттарымен) жəне (немесе) ұжымдық шарттармен көзделген жұмыс режимі немесе еңбек жағдайларына байланысты жұмыскерлерге ақшалай жəне (немесе) заттай нысандардағы кез келген есептеулер, ынталандырушы есептеулер мен үстемеақылар, өтемақылық есептеулер, бұл жұмыскерлерді ұстаумен байланысты сыйлықақылар жəне біржолғы ынталандыратын есептеулерді қосатын шығындар; 9) инвестициялық қызметтен түскен ақшалар қозғалысы – ақша эквиваленттеріне жатпайтын, айналымдық емес активтер мен басқа инвестицияларды алу жəне сатудан ақша ағымдары; 10) кəсіпорын ішінде пайдаланылған өнім мен қызмет түрлері – субъектінің бір құрылымдық бөлімшесінің осы субъектінің екінші құрылымдық бөлімшесіне пайдалану үшін ұсынылған өнімнің (жұмыстың, қызмет түрлерінің) құны; 11) кəсіпорын қаражаты есебінен қызметкерлерге берілетін ақшалай жəрдемақылар – ұйымды тарату, қызметкерлер санын немесе штатын қысқарту нəтижесінде төленетін өтемақылар, қызметкерге көрсетілетін біржолғы материалдық жəрдем (үйлену, бала туу), уақытша еңбекке жарамсыздығы бойынша əлеуметтік жəрдемақылар (жалпы аурулар, жүктілік жəне бала туу, бала асырап алу), жұмыскерге жұмыс берушінің кінəсі бойынша денсаулыққа зиян немесе зақым келтірілген нұқсанды өтеуге (сақтандыру өтеуі жоқ болған жағдайда) төленетін төлемдер; 12) корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстар – қолданыстағы салық туралы заңнамаға сəйкес анықталатын корпоративтік табыс салығына жұмсалатын шығыстар; 13) қаржы қызметінен түскен ақшалар қозғалысы – инвесторлар мен кредиторлардан ақша тарту бойынша операциялардан түскен ақшалай қаражаттарын алу жəне жұмсау, яғни қарыз қаражаттары мен меншіктік капиталмен байланысты операциялардан; 14) қаржыландыруға арналған шығыстар – сыйақылар, қаржылық жалдау бойынша пайыздарды төлеуге арналған, қаржылық құралдардың əділ құнын өзгертуден алынатын шығыстар мен қаржыландыруға арналған өзге де шығыстар; 15) қаржыландырудан түсетін табыстар – сыйақылар, дивидендтер бойынша, қаржылық жалдаудан, инвестициялық жылжымайтын мүлік операцияларынан, қаржылық құралдардың əділ құнын өзгертуден түсетін кірістер жəне қаржыландырудан түсетін өзге де кірістер; 16) қорлар – қызмет көрсету немесе сату кезінде өндірістік үдерісте қолдануға арналған кəсіпорынның қысқа мерзімді активтері; 17) қызметтің негізгі түрі – қосылған құн салығы субъекті жүзеге асыратын қызметтің кез келген басқа түріне қосылған құн салығынан асатын қандай да болмасын қызмет түрі; 18) қызметтің қайталама түрі – бұл үшінші тұлғалар үшін өнімдерді өндіру мақсатында жүзеге асырылатын негізгіден басқа қызмет түрі; 19) материалдық шығындар – жабдықтау, делдалдық, сыртқы экономикалық ұйымдарға төленген үстеме баға (үстемеақы), комиссиялық сыйақылар, тауар биржасы қызметінің құны, кеден бажы, бөгде ұйымдардың жəне кəсіпорынның қызметкерлері болып табылмайтын жеке тұлғалардың күштерімен жүзеге асырылатын тасымалдауға, сақтауға жəне жеткізуге жұмсалатын шығыстарды қосқанда материалдық ресурстарды сатып алу (ҚҚС, акциз есебінсіз) бағасына сүйене отырып қалыптасқан құны; 20) міндеттемелер бойынша берешек – кəсіпорынмен уақытша тартылған жəне тиісті жеке жəне заңды тұлғаларға қайтаруға жататын ақшалай қаражаттар; 21) қызметкерлердің тізімдік саны – шартты жасасу мерзіміне қарамастан еңбек шарты бойынша қабылданған адамдар саны.

22) операциялық қызметтен түскен ақша қозғалысы – операциялық қызмет есебінен таза пайданы қалыптастырған мынадай операциялардан ақшалай қаражаттар: тауар сатудан жəне қызметтер көрсетуден; лицензиямен қолдану құқығын көрсетуден, қаламақы, комиссиялық сыйақылар мен өзге кірістерден; тауар мен қызметтер жеткізушілеріне ақшалай төлемдер; жұмыскерлерге ақшалай төлемдер; 23) отын – технологиялық мақсаттарға, энергияның барлық түрлерін өндіруге, ғимараттарды жылытуға, көлік кəсіпорындары орындаған өндіріске қызмет көрсету бойынша көлік жұмыстарына жұмсалатын, шеттен сатып алынған жəне де кəсіпорынның өзі өндірген отынның барлық түрлерінің құны; 24) өндірушінің бағасы – өнімнің өндірушіден тұтынушыға дейінгі қозғалысына байланысты қосымша құн салығы жəне акциздерді, сауда жəне өткізу үстеме бағаларды, тасымал жəне басқа да шығыстарды есепке алусыз «кəсіпорын қақпасынан» шыққан сəттен бастап өткізілетін өнім бірлігінің бағасы; 25) өткізілген өнімнің, орындалған жұмыстардың жəне көрсетілген қызметтің көлемі – өндірушінің бағасымен жіберілген өнім, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің құны; 26) өндірістік шығыстар – қызметтің негізгі жəне қайталама түрлерінің өндірілген өнімі мен қызмет көрсетудің өзіндік құнын қалыптастыратын шығындар; 27) өндірістік емес шығыстар – өнімдер өткізу мен қызмет көрсету бойынша шығыстар, əкімшілік шығыстар, қаржыландыру шығыстары жəне басқа шығыстар кіретін шығыстар; 28) өтелім – активтің пайдалы қолдану мерзімі ішінде активті сатып алу құнының өнімнің өзіндік құнына немесе шығысқа бірте-бірте ауысуы; 29) өнімдерді өткізуден, орындалған жұмыстар мен қызмет көрсетулерден түскен кіріс – қосылған құн салығы, акциздерді, сондай-ақ қайтарылып берілген тауарлар құны, сатып алушыларға ұсынылған сауда жеңілдіктері мен баға жеңілдіктерін алып тастағанда алуға жататын (алынған) сомасы; 30) өзге де кірістер – активтердің істен шығуынан, өтеусіз алынған активтерден, мемлекеттік субсидиялардан, құнсызданудан пайда болған залалды қалпына келтіруден, операциялық жалға беруден, биологиялық активтердің əділ бағасының өзгеруінен түскен кірістер;

(Жалғасы 20-бетте).

20

www.egemen.kz

(Жалғасы. Басы 19-бетте).

31) өткізілген өнімнің жəне көрсетілген қызметтің өзіндік құны – босатылған дайын өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) нақты өзіндік құны; 32) өзге де шығыстар – кəдімгі қызмет үдерісінен тəуелсіз туындайтын өзге де өндірістік емес шығыстар, олар активтің істен шығуы мен құнсыздануы, курстық айырма, резервтің жасалуы мен үмітсіз талаптардың жойылуы, операциялық жалға беру шығыстары, биологиялық активтер əділ бағасының өзгеруінің шығыстары жəне тағы басқалар.

33) шикізат жəне материалдар; сатып алынған жартылай фабрикаттар, жиынтықтаушы бұйымдар – көлік жəне дайындаушы шығыстар есебімен өнім өндіру жəне қызмет көрсету үдерісінде пайдаланылатын барлық материалдардың құны; 34) шетел валютасындағы операциялардан түскен ақшалар қозғалысы –операция жүзеге асырылған күні валюта айырбастаудың нарықтық бағамын қолданумен, теңгеге аударылған шетел валютасындағы операциялардан түскен ақшалай қаражаттардың қозғалысы; 35) салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер, əлеуметтік сақтандыру бойынша аударымдар, бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына аударымдар – Қазақстан Республикасының қолданыстағы салық заңнамасына сəйкес анықталатын бюджетке міндетті төлемдер жəне зейнетақымен қамсыздандыру жəне міндетті əлеуметтік сақтандыру туралы Қазақстан Республикасының заңнамасымен анықталған аударымдар; 36) энергия – субъектінің технологиялық, энергетикалық, қозғалтқыштық жəне басқа да өндірістік мұқтаждықтарына жұмсалатын сатып алынған энергияның барлық түрлерінің құны.

3. Басқа кəсiпорындарға өңдеуге тапсырған шикiзаттың құнын басқа кəсiпорындарға одан өнім шығару үшін өнеркəсiптік өңдеуге өзінің өнімін (өңделме шикiзат ретiнде) берген кəсiпорындар толтырады; 4. Ақша эквиваленттеріне келесілер жатады: мүлік, машиналар мен жабдықтар, материалдық емес жəне айналымдық емес өзге де активтерді, сондай-ақ əзірлеме мен жеке құрылысқа капиталдандырылған шығыстармен байланысты төлемдерді сатып алу; негізгі құрал-жабдықтарды, материалдық емес активтерді жəне басқа айналымдық емес активтерді сату; акционерлік капитал мен қарыздық құралдарға, кəсіпорынның бірлескен қызметіне қатысу үлестеріне қатысты ақшалай қаражаттардың төлемдері мен түсімдері; басқа кəсіпорындарға көрсетілген ақшалай несиелер жəне осы несиелерді өтеумен байланысты ақшалай қаражаттардың түсімі.

5. Акция немесе өзге де акционерлік құралдарды шығарудан ақшалай қаражаттардың түсімі; қарыздық міндеттемелерді шығарудан, кредиттер жəне басқа қысқа не ұзақ мерзімді қарыз алудан ақшалай қаражаттардың түсімі; қарыз ақшалай қаражаттарды қайтарумен байланысты ақшалай төлемдер; жалгердің қаржылық лизингіне қатысты қаржылық міндеттемелердің азаю есебінен ақшалай төлемдері; 6. Жұмысшылардың орташа жылдық тізімдік саны есепті жылдың барлық айларындағы орташа алғанда жұмысшылардың орташа санын қосу жəне алынған қосындыны 12-ге бөлу жолымен анықталады.

7. Өнімдер өткізу мен қызмет көрсету бойынша шығыстар – өнімдерді өткізу жəне қызмет көрсетулерге байланысты шығыстар. Оларға: жалақы, өткізім бөлімі жұмыскерлерінің жалақысынан аударымдар, меншікті сақтандыру шығыстары, іссапар шығыстары, өтелімдік аударымдар мен жылжымайтын мүлік объектілерін ұстау, жүкті жіберу пунктілеріне дейін тасымалдау, жүк тиеу-түсіру бойынша шығыстары, маркетингілік қызмет көрсету бойынша шығыстар жəне ұқсас басқа да шығыстар; 8. Шетел валютасындағы операциялар - шетел валютасындағы төлемдер, сондай-ақ шетел валютасында жасалатын мəмілелер деп түсіндіріледі: құны шетел валютасында көрсетілген активтерді алу немесе сату; төлем немесе алу сомасы шетел валютасында белгіленген қарыздарды алу немесе ұсыну; шетел валютасында көрсетілген активтерді сатып алу немесе өткізу, міндеттемелерді өз басына алу немесе өтеу; Одан басқа шетел валютасындағы операцияларға шетел валютасын байлаулы операциялар бойынша ұлттық валютадағы төлемдерді жүзеге асыру жатқызылады; 9. Қызметтің негізгі жəне қайталама түрлері бөлінісіндегі көрсеткіштерді толтыру кезінде ұяшықтарда экономикалық қызмет түрінің экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуішіне сəйкес (бұдан əрі – ЭҚЖЖ) бес таңбалық кодын көрсету керек.

10. Түзетпе жазба нақты шоттардың дебеттік немесе кредиттік айналымдарын арттыру (азайту) ретінде көрсетіледі.

11. 2-бөлімді «Шығыстар» толтырған кезде шығындарға (өйткені қайта сату үшін сатып алынған тауарлар құнын қоспау керек) оларды тауар өндірушілері есепке алған.

12. 1-бөлімнің 1-жолы бойынша көрсеткіш «Өндірілген өнім, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызмет көлемі» өткізілген өнімнің жəне көрсетілген қызмет көлемінің (қайта сату үшін сатылып алынған тауарлардың құнын, қосылған құн салығын, акциздерін есептемей), кəсіпорын ішінде пайдаланылған өнім мен көрсетілген қызметтің, сату үшін қоймаларда сақтаулы тұрған дайын өнім қорының өзгерісін, аяқталмаған өндіріс пен құрылыс қалдықтарының көбеюін (кемуін) жиынтықтаумен анықталады: сауда қызметімен айналысатын кəсіпорындар үшін өндірілген өнім, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызмет көлемі тауарды өткізуден түскен табыс пен тауарды сатып алу шығысының арасындағы айырмашылық ретінде белгіленеді. Тауарларды сатып алған тауар бағасына тең немесе төмен баға бойынша сату жағдайында, сауда қызметі бойынша өндірілген өнім, орындалған жұмыстар жəне көрсетілген қызмет көлемі айналым шығындарының шамасына тең болады; өндірістік кəсіпорындар үшін өндірілген өнім, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызмет көлемдері өнделме шикізаттан өндірілген өнім құны жəне зауыт ішіндегі айналымдық құны ескеріліп, келтіріледі; айырбастау пункттері үшін өндірілген өнім, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызмет көлемі валюта сату мен сатып алу құнының арасындағы айырмашылық болып табылады; алаңдар мен жабдықтарды жалға берумен айналысатын кəсіпорындар үшін жалдау жəне жалға берілетін құралдарды ұстауға жұмсалатын шығындар арасындағы айырмашылық өндірілген өнім жəне көрсетілген қызмет көлемі болып табылады; қоғамдық тамақтану кəсіпорындары, мейрамханалар үшін өндірілген өнім, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызмет көлемі дайын тағамды жеткізуді қосқанда, оның тауар айналымына теңестіріледі. Мұның өзінде сатылған сусындар мен өнімдер материалдық шығындар болып табылады жəне өндірілген өнім көлеміне кіреді; қонақүйлер үшін өндірілген өнімдер, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтердің көлемі мейрамханалар қызметтерін қоса, қонақүйлер қызметтерін ұсыну болып табылады; микрокредиттеумен айналысатын кəсіпорындар (микрокредиттік ұйымдар, кредиттік серіктестік) үшін өндірілген өнім, орындалған жұмыстар мен қаржылық делдалдықтың көрсеткен қызметінің көлемі қаржы делдалдары меншіктен түскен табыстарының жəне (өзінің меншікті құрал-жабдықтарын инвестициялау арқылы алған таза кірістен басқа) кредиторларға төленген пайыздардың айырмасы ретінде жанама жолмен анықталатын қызметтер құны болып табылады.

13. 2-бөлімнің 1.11.5-тармағы бойынша басқа топтамаларға енгізілмеген барлық шығыстар көрсетіледі (7300, 7400 ішкі бөлімдердің шоттары жəне басқалар).

14. 3-бөлімнің 1-тармағы бойынша сауда қызметімен айналысатын кəсіпорындар үшін «Өткізілген өнім мен көрсетілген қызмет түрлерінен түскен кіріс» көрсеткіші сатылған тауарлардың сатып алу құнын ескере отырып, сипатталады. Салық салғанға дейінгі пайда (залал) қаржыландырудан түскен жалпы пайда, кіріс, өзге де табыстардың сомасы мен өнімді өткізу мен қызмет көрсету бойынша шығыстардың, қаржыландыруға арналған шығыстардың, əкімшілік жəне өзге де шығыстардың сомасының айырмасы ретінде анықталады.

3 жəне 2-жолдар бойынша өнімді өткізу жəне қызметтерді көрсету табысынан сатылған өнім мен көрсетілген қызметтің өзіндік құнының айырмашылығы ретінде анықталады.

10-жол бойынша қаржыландырудан түскен жалпы пайда, кіріс, өзге де табыстардың сомасы мен өнімді өткізу мен қызмет көрсету бойынша шығыстардың, қаржыландыруға арналған шығыстардың, əкімшілік жəне өзге де шығыстардың сомасының айырмасы ретінде анықталады.

15. 7-бөлім бойынша операциялық, инвестициялық, қаржылық қызметтен түскен ақшалай қаражаттардың таза сомасы операциялық, инвестициялық, қаржылық қызметтерден түскен ақшалай қаражаттардың түсімі жəне істен шығуының айырмасы ретінде анықталады.

16. 8-бөлімнің 7-тармағы бойынша шетел валютасындағы таза айқындама шетел валютасындағы активтер мен шетел валютасындағы міндеттемелер арасындағы айырмашылық ретінде анықталады.

17. 9-бөлім бойынша. Бөлім есепті жылдың қорытындысы бойынша алғашқы (қойма есебінің карточкалары, актілер, тізілімдер, жүк-құжаттар, шот-фактуралар, талаптар, лимиттік жинақтама карталар, азықтүліктер мен материалдардың есеп кітаптары, түгендеу тіркелімі жəне тағы басқалары) жəне бухгалтерлік есептің (айналым ведомосы, материалдар қозғалысы туралы есептер, анықтама-калькуляциялар, журнал-ордерлер) деректеріне қатаң сəйкестікте толтырылады. Құндық көріністегі барлық көрсеткіштер ондық таңбасыз мың теңгемен сауда жəне көлік үстеме бағаларын есепке алумен, бірақ қосымша құн салығы жəне акцизсіз толтырылады. «Пайдаланылған тауарлар мен қызметтер» бағанындағы «Барлығы» қорытынды жолында шаруашылық қызметі үрдісінде тұтынылған барлық тауарлар мен қызметтердің жиынтық құны көрсетіледі. Бұл жол бойынша деректер қызметтің негізгі түрі бойынша жəне қайталама (негізгі емес) қызмет түрлері бойынша деректерді қоса, жалпы алғанда кəсіпорын бойынша жүргізіледі. Қайта сату үшін сатып алынған тауарлардың құны енгізілмейді. Негізгі қорларға жататын тауарлар бойынша ағымдағы жөндеу шығыстары ғана көрсетіледі. Құрылыс жұмыстары бойынша ғимараттар мен имараттарды ағымдағы жөндеу ғана енгізіледі. Тауар немесе қызметтің өндіруші сатып алған кезінде емес, өндіріс үрдісіне олардың кіруі кезінде ескеріледі, бөлімде кəсіпорынның өз өндірістік қызметінде қандай жəне қанша тауар мен қызметті пайдаланғандығы көрсетіледі. Өнімдер (тауарлар, қызметтер), (шикізаттар, материалдар, отын, энергия, сатып алынатын жартылай фабрикаттар мен құрастырушы бұйымдар жəне т.б.) шығындар туралы деректер «Шығыстар» 2-бөлімінде көрсетілген шығыстарға логикалық жағынан сəйкес келуі тиіс. «Қорлар» бағаны (2, 3-бағандар) бойынша «Барлығы» қорытынды жолында шикізат пен материалды, дайын өнімді қоса алғанда меншік құқығына тиесілі тауарлық-материалдық қорлардың жиынтық құны көрсетіледі. Қорлар туралы деректер аяқталмаған өндірістің құнын ескерусіз тауарлардың түрлері бойынша талданып келтіріледі. Өнімдердің (тауарлар мен қызметтердің) түрлері бойынша шығындар мен қорларды дұрыс бөлу үшін Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің ресми сайтында орналасқан, 6 белгіге дейінгі Экономикалық қызмет түрлері бойынша өнім жіктеуіші (ЭҚТӨЖ) пайдаланылады. Тауарлар мен қызметтерді өндіру үрдісінде пайдаланылған 20-30 атау (ЭҚТӨЖ бойынша) жəне пайдаланылатын тауарлар мен қызметтердің жалпы сомасынан 50%-дан кем емес сəйкес тауарлықматериалдық қорлар көрсетілуі тиіс.

18. Арифметикалық-логикалық бақылау: 1) əр жолдар мен бағандар бойынша барлық көрсеткіштер – оң сандар (1-бөлімнің 4, 5-жолдарынан, 3-бөлімнің 4, 12-жолдарынан, 6-бөлімнің 37-жолынан, 7-бөлімнің 16, 31, 47, 48-жолдарынан, 8-бөлімнің 24-жолынан – басқа).

2) 2-бөлім. «Қызметтің негізгі жəне қосалқы түрлері бөлінісіндегі кəсіпорын шығыстары туралы ақпарат»: 1.12-жол = əрбір баған үшін 1, 17, 18, 19, 1.10, 1.11-жолдар қосындысына.

3) 3-бөлім. «Қызметтің негізгі жəне қайталама түрлері бөлінісіндегі кəсіпорынның қаржылықшаруашылық қызметінің нəтижелері»: 3-жол = əрбір баған үшін 1-жол - 2-жол; 9-жол = 4 + 5 + 7-жолдар-8-9-10-11-жолдар əрбір баған үшін; Егер кəсіпорын саудамен айналысатын болса, онда 3-бөлімнің 1.1-жолы ≠ 0.

4) 6-бөлім. «Бухгалтерлік теңгерім көрсеткіштері бойынша ақпарат»: 1-жол > 1, 2-бағандар бойынша 1.1-жолдан; 6-жол = 1-ден - 4-ке дейінгі жолдар, 5-жол қосындысына əрбір баған үшін; 13-жол = 7-ден 12-ге дейінгі жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 14-жол = 6, 13-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 19-жол = 15, 16, 17, 18-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 23-жол = 20, 21, 22-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 30-жол = 24-ден 29-ге дейінгі жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 31-жол = 19, 23, 30-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 14-жол = 31-жол əрбір баған үшін.

5) 7-бөлім. «Ақша қозғалысы туралы ақпарат»: 3-жол = 1-жол - 2-жол əрбір баған үшін; 6-жол = 4-жол - 5-жол əрбір баған үшін; 9-жол = 7-жол - 8-жол əрбір баған үшін; 10-жол = 3, 6, 9-жолдар қосындысына əрбір баған үшін.

6) 8-бөлім. «Валюта айқындамасы бойынша ақпарат»: 3-жол = 1, 2-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 6-жол = 4, 5-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 7-жол = 3-жол - 6-жол əрбір баған үшін.

7) Бөлімдер арасындағы бақылау: 1-бөлім 1-бағанының 1.3-жолы = 6-бөлімнің 4.2-жолы (1-баған - 2-баған); 1-бөлім 1-бағанының 1.4-жолы = 6-бөлімнің 4.4-жолы (1-баған - 2-баған); 2-бөлім 1-бағанының 1.11.1-жолы = 4-бөлімнің 1-бағаны (1-жол – 2-жол – 3-жол – 9-жол – 10-жол – 13-жол – 14-жол); 2-бөлім 8-бағанының 1.12-жолы = 3-бөлім 1-бағанының 6, 7, 8, 9-жолдары қосындысына; 3-бөлім 1-бағанының 11-жолы = 4-бөлім 1-бағанының 2-жолы рұқсат етілетін бақылау; егер 4-бөлімнің 14-жолы (1-баған – 2-баған) > 0 болса, онда 5-бөлім 1-бағанының 2.3-жолы ≠ 0 рұқсат етілетін бақылау; 6-бөлім 2-бағанының 1-жолы +/- 7-бөлім 1-бағанының 10-жолы = 6-бөлім 1-бағанының 1-жолы; 6-бөлім 1-бағанының 14-жолы ≥ 8-бөлім 1-бағанының 3-жолы; 6-бөлім 1-бағанының 19, 23-жолдары қосындысы ≥ 8-бөлім 1-бағанының 6-жолы; 6-бөлім 1-бағанының 1-жолы ≥ 8-бөлім 1-бағанының 1.1-жолы; 6-бөлім 1-бағанының 2-жолы ≥ 8-бөлім 1-бағанының 1.2-жолы; 6-бөлім 1-бағанының 3-жолы ≥ 8-бөлім 1-бағанының 1.3-жолы ; 6-бөлім 1-бағанының 7-жолы ≥ 8-бөлім 1-бағанының 2.1-жолы; 6-бөлім 1-бағанының 8-жолы ≥ 8-бөлім 1-бағанының 2.2-жолы; 6-бөлім 1-бағанының 13-жолы ≥ 8-бөлім 1-бағанының 2-жолы; 6-бөлім 1-бағанының 15-жолы ≥ 8-бөлім 1-бағанының 4.1-жолы; 6-бөлім 1-бағанының 15.1-жолы ≥ 8-бөлім 1-бағанының 4.1.1-жолы; 6-бөлім 1-бағанының 18-жолы ≥ 8-бөлім 1-бағанының 4.3-жолы; 6-бөлім 1-бағанының 20-жолы ≥ 8-бөлім 1-бағанының 5.1-жолы; 6-бөлім 1-бағанының 23-жолы ≥ 8-бөлім 1-бағанының 5-жолы.

9-бөлім 1-бағанының «Барлығы» жолы ≤ 2-бөлім 1-бағанының 1, 1.11.3, 1.11.4-жолдары қосындысына - рұқсат етілетін бақылау; 9-бөлім 2-бағанының «Барлығы» жолы ≤ 6-бөлім 2-бағанының 4-жолы; 9-бөлім 3-бағанының «Барлығы» жолы ≤ 6-бөлім 1-бағанының 4-жолы.

8) 9-бөлім. «Қорлар жəне өндіріс барысында пайдаланылған тауарлар мен қызметтерге кəсіпорындардың шығыстары туралы ақпарат» «Барлығы» жолы ≥ ∑ «Негізгі қызмет түрі бойынша» жолынан төмен орналасқан барлық жолдардың қосындысы; «Негізгі қызмет түрі бойынша» жолы ≥ ∑ төмен орналасқан жолдардың қосындысына; 1, 2, 3 бағандар ≥ 0 барлық жолдар бойынша. Мемлекеттік статистика органдары құпиялылығына кепілдік береді Конфиденциальность гарантируется органами государственной статистики

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі Төрағасының 2013 жылғы 29 тамыздағы № 207 бұйрығына 3-қосымша

Жалпымемлекеттік статистикалық байқау бойынша статистикалық нысан Статистическая форма по общегосударственному статистическому наблюдению

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі Төрағасының 2012 жылғы 1 қарашадағы № 306 бұйрығына 11 - қосымша

Статистиканың аумақтық органға тапсырылады Представляется территориальному органу статистики Статистикалық нысанды www.stat.gov.kz сайтынан алуға болады Статистическую форму можно получить на сайте www.stat.gov.kz

Приложение 11 к приказу Председателя Агентства Республики Казахстан по статистике от 1 ноября 2013 года № 306 Статистикалық нысанды толтыруға жұмсалған уақыт, сағат (қажеттiсiн қоршаңыз) Время, затраченное на заполнение статистической формы, час (нужное обвести) 1 сағатқа 1-2 2-4 4-8 8-40 40 сағаттан дейiн артық до 1 часа более 40 часов

Мемлекеттік статистиканың тиісті органдарына алғашқы статистикалық деректерді тапсырмау,

25 қыркүйек 2014 жыл

уақытылы тапсырмау жəне дəйексіз деректерді беру «Əкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 381-бабында көзделген əкімшілік құқық бұзушылықтар болып табылады. Непредставление, несвоевременное представление и представление недостоверных первичных статистических данных в соответствующие органы государственной статистики является административными правонарушениями, предусмотренными статьей 381 Кодекса Республики Казахстан «Об административных правонарушениях». Статистикалық нысан коды 0031102 Код статистической формы 0031102

Шағын кəсіпорын қызметі туралы есеп Отчет о деятельности малого предприятия

2-ШК 2-МП Тоқсандық Квартальная

Есепті кезең тоқсан Отчетный период квартал

Тапсыру мерзімі есепті кезеңнен кейінгі 25 күн. Срок представления - 25 числа после отчетного периода. БСН коды код БИН 1. Қызметкерлер санын көрсетіңіз, адам Укажите численность работников, человек Жол Көрсеткіштер атауы коды Наименование показателей Код строки А Б Орташа есепті жылдағы қызметкерлердің тізімдік саны 1 Списочная численность работников в среднем за отчетный период Қызметті қоса атқару бойынша (басқа ұйымдардан) қабылданған қызметкерлер саны 2 Численность работников, принятых по совместительству (из других организаций) Жұмыстарды азаматтық құқықтық сипаттағы шарт негізінде атқаратын қызметкерлер 3 саны Численность работников, выполняющих работы по договорам гражданско-правового характера Қызметкерлердің барлығы 4 Итого работников Қызметкерлердің нақты саны (орташа жалақыны есептеу үшін қабылданатын) 5 Фактическая численность работников (принимаемая для исчисления средней заработной платы) Барлық қызметкерлердің нақты атқарған адам-сағатының саны, мың сағат 6 Число фактически отработанных человеко-часов всеми работниками, тысяч часов

Есепті жылдағы За отчетный период 1

1.1. Жұмыс күшінің қозғалысын көрсетіңіз, адам Укажите движение рабочей силы, человек

1 2 3

3.1 3.2 3.3

3.4 3.5 3.6 3.7 4 5

Көрсеткіштер атауы Наименование показателей Б Жыл басындағы қызметкерлердің тізімдік саны Списочная численность работников на начало периода Қабылданған қызметкерлер Принято работников Кеткен қызметкерлер Выбыло работников одан персонал санының қысқартылуына байланысты из них в связи с сокращением численности персонала одан кəсіпорынның таратылуына байланысты из них в связи с ликвидацией предприятия одан біліктілігінің жетіспеуі салдарынан қызметкер атқарып жүрген лауазымына немесе орындайтын жұмысына сəйкес келмегеніне байланысты из них в связи с несоответствием занимаемой должности или выполняемой работе, вследствие недостаточной квалификации одан еңбек тəртібін бұзғанына байланысты из них в связи с нарушением трудовой дисциплины одан тараптардың еркінен тыс мəн-жайларға байланысты из них в связи с обстоятельствами не зависящими от воли сторон одан өз еркі бойынша из них по собственному желанию одан басқа да себептер бойынша из них по другим причинам Жыл соңындағы қызметкерлердің тізімдік саны Списочная численность работников на конец периода Жыл соңындағы кəсіпорындағы бос орындардың саны Число вакантных мест на предприятии на конец периода

Есепті кезеңдегі За отчетный период 1

2. Өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтердің көлемі, өнімдерді өткізу мен қызметтер көрсетуден түскен кіріс туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию об объеме произведенной продукции и оказанных услуг, доходе от реализации и оказания услуг, тысяч тенге Жол коды Код строки

Көрсеткіштер атауы Наименование показателей

А

Б

1

Барлығы Всего негізгі қызмет түрі бойынша по основному виду деятельности қызметтің қосалқы түрлері бойынша по вторичным видам деятельности

1.1 1.2

Өндірілген өнім мен көрсетілген Өнімдерді өткізу мен қызметтердің көлемі (ҚҚС2-сыз жəне қызметтер көрсетуден акцизсіз) түскен кіріс Объем произведенной продукции и ока- Доход от реализации прозанных услуг (без НДС и акцизов) дукции и оказания услуг 1 2

2.1. Қызметтің қосалқы түрлері бөлінісіндегі өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтердің көлемі, өнімдерді өткізу мен қызметтер көрсетуден түскен кіріс туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию об объеме произведенной продукции и оказанных услуг, доходе от реализации и оказания услуг в разрезе вторичных видов деятельности, тысяч тенге Жол ЭҚЖЖ4 бойынша коды қызмет түрінің атауы Код Наименование вида дестроки ятельности по ОКЭД А 1 2 3 4 5

ЭҚЖЖ1 коды Код ОКЭД

Б

В

Өнімдерді өткізу мен Өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтердің көлемі (ҚҚС5-сыз жəне қызметтер көрсетуден түскен кіріс акцизсіз) Объем произведенной продукции и Доход от реализации прооказанных услуг (без НДС и акцизов) дукции и оказания услуг 1 2

3. Кəсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің нəтижесін көрсетіңіз, мың теңге Укажите результат финансово-хозяйственной деятельности предприятия, тысяч тенге Жол коды Көрсеткіштер атауы Код строки Наименование показателей А Б Өнімдерді өткізу мен қызметтер көрсетуден түскен кіріс 1 Доход от реализации продукции и оказания услуг одан қайта сату үшін сатып алынған тауарларды өткізуден түскен кіріс 1.1 из них доход от реализации товаров, приобретенных для перепродажи Өткізілген өнім мен көрсетілген қызметтердің өзіндік құны 2 Себестоимость реализованной продукции и оказанных услуг Жалпы пайда 3 Валовая прибыль Қаржыландырудан түскен кірістер 4 Доходы от финансирования Өзге де кірістер 5 Прочие доходы Өнімдерді өткізу мен қызметтерді көрсету бойынша шығыстар 6 Расходы по реализации продукции и оказанию услуг Əкімшілік шығыстар 7 Административные расходы Қаржыландыруға жұмсалған шығыстар 8 Расходы на финансирование Өзге де шығыстар 9 Прочие расходы Салық салынғанға дейінгі пайда (залал) 10 Прибыль (убыток) до налогообложения Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстар 11 Расходы по корпоративному подоходному налогу Жиынтық пайда (залал) 12 Итоговая прибыль (убыток)

Есепті кезеңде За отчетный период 1

4. Кəсіпорынның шығыстары туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию о расходах предприятия, тысяч тенге Жол коды Код строки

Көрсеткіштер атауы Наименование показателей

А

Б Материалдық шығындар, барлығы Материальные затраты, всего одан шикізаттар мен материалдар из них сырье и материалы одан cатып алынған жартылай фабрикаттар мен жиынтықтаушы бұйымдар из них покупные полуфабрикаты и комплектующие изделия одан отын из них топливо одан энергия из них энергия одан өзге де материалдық шығындар из них прочие материальные затраты Өтелім – барлығы Амортизация - всего Қызметкерлердің жалақы қоры – барлығы Фонд заработной платы работников – всего Кəсіпорын қаражаты есебінен қызметкерлерге ақшалай жəрдемақы Денежные пособия работникам за счет средств предприятия Міндетті зейнетақы жарналарын бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына аударымдар Отчисления обязательных пенсионных взносов в единый накопительный пенсионный фонд Өзге де шығындар Прочие затраты одан (корпоративтік табыс салығынсыз, акцизсіз жəне ҚҚС2-сыз) шығысқа жатқызылатын салықтар мен басқа да төленетін міндетті төлемдер – барлығы из них налоги и другие обязательные платежи, относимые на расходы (без корпоративного подоходного налога, акцизов и НДС) – всего одан əлеуметтік салық из них социальный налог одан əлеуметтік сақтандыру бойынша аударымдар из них отчисления по социальному страхованию одан қызметтік іссапар кезіндегі тəулікақы из них суточные во время служебных командировок одан банк қарызы бойынша сыйақылар из них вознаграждения по банковскому займу одан басқа да шығындар из них другие затраты Шығыстар жиынтығы Итого расходов

1 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 2 3 4 5

6 6.1

6.1.1 6.1.2 6.2 6.3 6.4 7

Барлығы Всего

1

Соның ішінде: В том числе: өндірістік өндірістік емес шығыстар шығыстар производствен- непроизводственные расходы ные расходы 2 3

5. Қорлар туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию о запасах, тысяч тенге Жол коды Код строки А 1 2 2.1 2.2

2.3 2.4

Көрсеткіштер атауы Наименование показателей Б Барлық активтер Всего активов Қорлар Запасы одан тауарлар из них товары одан қайта сатуға арналған мүлік (жер, ғимарат, автомобильдер жəне басқалар) из них имущество, предназначенное для перепродажи (земля, здания, автомобили и другие) одан дайын өнімдер из них готовая продукция одан шикізат пен материалдар из них сырье и материалы

2.5

одан аяқталмаған өндіріс из них незавершенное производство

2.6

одан өзге де қорлар из них прочие запасы

Атауы Наименование__________________________ __________________________ Телефон ______________________

Есепті кезең соңына На конец отчетного периода 1

____________________________ қолы подпись

Бас бухгалтер Главный бухгалтер _____________________________ ____________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты қолы фамилия, имя и отчество подпись Мөрдің орны (бар болған жағдайда) Место для печати (при наличии) Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2013 жылғы 29 тамыздағы № 207 бұйрығына 4-қосымша

жыл год

Кəсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын жəне (немесе) қызметкерлердің тізімдік саны 50 адамнан аспайтын заңды тұлғалар, сондай-ақ шетелдік заңды тұлғалардың филиалдары тапсырады. Білім беру, денсаулық сақтау ұйымдары, банктер, сақтандыру ұйымдары, бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры, қоғамдық бірлестіктер, қоғамдық қорлар жəне холдингтер статистикалық нысанды тапсырмайды. Представляют юридические лица и (или) филиалы иностранных юридических лиц, осуществляющие предпринимательскую деятельность, со списочной численностью работников не более 50 человек. Не представляют статистическую форму организации образования, здравоохранения, банки, страховые организации, единый накопительный пенсионный фонд, общественные объединения, общественные фонды и холдинги.

Жол коды Код строки А

Басшы Руководитель _____________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты фамилия, имя и отчество

Есепті кезең басына На начало отчетного периода 2

Мекенжайы Адрес ___________________________________ ___________________________________

Электрондық пошта мекенжайы Адрес электронной почты _____________________ Орындаушы Исполнитель ________________________________ ___________________________________ аты-жөні телефон фамилия

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2012 жылғы 1 қарашадағы № 306 бұйрығына 12-қосымша «Шағын кəсіпорын қызметі туралы есеп» (коды 0031102, индексі 2-ШК, кезеңділігі тоқсандық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұскаулық.

1. Осы «Шағын кəсіпорын қызметі туралы есеп» (коды 0031102, индексі 2-ШК, кезеңділігі тоқсандық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 12 бабы 7) тармақшасына сəйкес əзірленген жəне «Шағын кəсіпорын қызметі туралы есеп» (коды 0031102, индексі 2-ШК, кезеңділігі тоқсандық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанының толтырылуын нақтылайды.

2. Осы статистикалық нысанды толтыру мақсатында келесі анықтамалар қолданылады: 1) аяқталмаған өндіріс (құрылыс, жартылай дайын өнімдер, құралдар, өзі жасап шығарған көмекші құрылғылар) – технологиялық процестермен алдын-ала қарастырылған барлық өңдеу сатыларынан өтпеген жəне өндірістік өңдеудегі (өндіру процестерінің барлық сатыларындағы; жасалған бірақ егер жинақталмаған бөлшектер мен жартылай дайын фабрикаттар); 2) активтер - ұйымдардың өткен оқиғалар нəтижесiнде бақылап отырған, болашақта экономикалық пайда алуы күтiлетiн ресурстары; 3) əкімшілік шығыстар - өндірістік процестерге байланысты емес басқару жəне шаруашылық шығыстары; 4) жұмысты азаматтық-құқықтық шарттар бойынша орындайтын тұлғаларға ұйымның ішкі тəртібіне бағынбай жүзеге асырылатын, белгіленген нақты жұмыс көлемін (бір жолғы, арнаулы шаруашылық) орындау уақытына ғана шарт бойынша қабылданғандар; 5) қызметкерлердің жалақы қоры (еңбекке ақы төлеу) - қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін ұйымдардың олардың қаржыландыру көзі мен оларды нақты төлеу мерзіміне қарамастан есептеген жиынтық ақшалай қаражатының, сондай-ақ ақшалай бірлікке айналдырылған заттай түрдегі қаражаттар (салық жəне басқа да ұстап қалулар ескерілген (табыс салығы, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарнасы) (лауазымдық айлықақылар (тарифтік мөлшерлемелер)), қосымша төлемдер, үстеме ақылар, сыйлықақылар жəне өзге де ынталандыру мен өтемдік сипаттағы төлемдер); 6) кəсіпорын қызметінің негізгі түрі - қосылған құны субъект жүзеге асыратын қызметтің кез келген басқа түрінің қосылған құнынан асатын қызмет түрі; 7) кəсіпорын қаражаты есебінен қызметкерлерге ақшалай жəрдемақы – ұйымның жойылуымен, қызметкерлер санының немесе штатының қысқаруы нəтижесінде толенетін өтемақылар, қызметкерге біржолғы материалдық тəртіппен көрсетілетін жəрдем (үйлену, бала туу), уақытша еңбекке қабілетсіздік бойынша əлеуметтік өтемақылар (жалпы аурулар, жүктілік жəне бала туу, бала асырап алу), жарақаттануы немесе жұмыс берушінің кінəсінен денсаулығының өзге де бұзылуына байланысты келтірілген залалды өтеуге төленетін төлемдер (сақтандыру өтемі жоқ болған жағдайда); 8) қайта сату үшін сатып алынған тауарларды өткізуден түскен кіріс - өткізу үшін сатып алынған тауарлардың сатып алу құны көрсетіледі жəне сауда қызметін жүзеге асыратын кəсіпорындар толтырады; 9) қаржыландырудан түскен кірістер – сыйақы боынша, қаржылық жалгерліктен, жылжымайтын мүлікке инвестиция салу операцияларынан, қаржы құралдарының əділ құнының өзгеруінен түсетін кірістер жəне қаржыландырудан түскен өзгеде табыстар; 10) қаржыландыруға жұмсалған шығыстар – қаржылық жалға беру пайыздарын төлеуге сыйақы шығыстар, қаржы құралдарының əділ құнының өзгеруінен болған шығыстар жəне қаржыландыруға өзгеде жұмсалған шығыстар; 11) қорлар – қызмет көрсетілгенде немесе сату үшін өндіріс үдерісінде қолдануға кəсіпорындардың қысқа мерзімді активтері; қызметкерлердің тізімдік саны – шартты жасасу мерзіміне қарамастан еңбек шарты бойынша қабылданған адамдар саны; 12) қызметкерлердің тізімдік саны – азаматтық-құқықтық шарт бойынша жұмыс істейтін адамдардан басқа, жасасу мерзіміне байланыссыз еңбек шарты бойынша қабылданған адамдар, сондай-ақ қоса атқарушылық бойынша жұмысқа қабылданғандар саны; 13) қызметкерлердің нақты саны (орташа жалақыны есептеу үшін алынатын) – жұмысқа ресми тіркелген қызметкерлердің жекелеген санаттары шегерілген тізімдік құрамдағы қызметкерлердің саны (жүктiлiкке жəне босануға, бала күтіміне байланысты жəне басқа да демалыстарда жүрген адамдар); 14) қоса атқарушылық – қызметкердің негізгі жұмысынан бос уақытында еңбек шарты жағдайында басқа тұрақты төленетін жұмысты орындауы; 15) қосалқы қызмет – бұл үшінші жаққа арнап азық-түлік өндіру мақсатында іске асырылатын көрсететін негізгі қызметтен өзге қызмет түрі; 16) материалдық шығындар – жабдықтау, делдалдық, сыртқы экономикалық ұйымдарға төленген үстеме баға (үстемеақы), комиссиялық сыйақылар, тауар биржасы қызметінің құны, кеден бажы, бөгде ұйымдардың жəне кəсіпорынның қызметкерлері болып табылмайтын жеке тұлғалардың күштерімен жүзеге асырылатын тасымалдауға, сақтауға жəне жеткізуге жұмсалатын шығыстарды қосқанда материалдық ресурстарды сатып алу (ҚҚС, акциз есебінсіз) бағасына сүйене отырып қалыптасқан құны; 17) отын - технологиялық мақсаттарға, энергияның барлық түрлерін өндіруге, ғимараттарды жылытуға, кəсіпорын көлігі орындаған өндіріске қызмет көрсету бойынша көлік жұмыстарына жұмсалатын, шеттен сатып алынған жəне де кəсіпорын өзі өндірген отынның барлық түрлерінің құны; 18) өтелім - активтің пайдалы қолдану мерзімі ішінде активті сатып алу құнының өнімнің өзіндік құнына немесе шығысқа бірте-бірте көшу үрдісі; 19) өткізілген өнім мен көрсетілген қызметтердің өзіндік құны - жіберілген (тиелген) дайын өнімнің (тауарлардың, қызметтердің) есепке алынған нақты құны; 20) өзге де кірістер – активтердің істен шығуынан, өтеусіз алынған активтерден, мемлекеттік субсидиялардан, құнсызданудан пайда болған залалды қалпына келтіруден, операциялық жалға беруден, биологиялық активтердің əділ бағасының өзгеруінен түскен кірістер; 21) өнімдер өткізу мен қызмет көрсету бойынша шығыстар – өнімдерді өткізу жəне қызмет көрсетулерге байланысты шығыстар (жалақы өткізім бөлімі жұмыскерлерінің, жалақысынан аударымдар, меншік сақтандыру шығыстары, іссапар шығыстары, өтелімдік аударымдар мен жылжымайтын мүлік объектілерін ұстау, жүкті жіберу пунктілеріне дейін тасымалдау, жүк тиеу-түсіру бойынша шығыстар, маркетингілік қызмет көрсету бойынша шығыстар жəне ұқсас басқа да шығыстар); 22) өзге де шығыстар – кəдімгі қызмет үдерісінен тəуелсіз туындайтын өзге де өндірістік емес шығыстар, олар активтің істен шығуы мен құнсыздануы, курстық айырма, резервтің жасалуы мен үмітсіз міндеттердің жоюлуы, операциялық жалға беру шығыстары, биологиялық активтер əділ бағасының өзгеруінің шығыстары жəне тағы басқалар; 23) өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтердің көлемі - барлық шығарылған өнім мен көрсетілген қызметтердің өндірушінің бағаларындағы құны; 24) өндірушінің бағасы – өнімнің өндірушіден тұтынушыға дейінгі қозғалысына байланысты ҚҚС жəне акциздерді, өзге жанама салықтарды, сауда жəне өткізу үстеме бағаларды, көлік шығыстарын есепке алусыз «кəсіпорын қақпасынан» шыққан сəттен бастап өткізілетін өнім бірлігінің бағасы; 25) өнімдерді өткізу, орындалған жұмыстар мен қызмет көрсетулерден түскен кіріс – қосылған құн салығы, акциздерді, сондай-ақ қайтарылып берілген тауарлар құны, сатып алушыларға ұсынылған сауда жеңілдіктері мен баға жеңілдіктерін алып тастағанда алынған жəне алуға жататын сомасы; 26) өндірістік шығыстар – қызметтің негізгі жəне қайталама түрлерінің өндірілген өнімі мен қызмет көрсетудің өзіндік құнын қалыптастыратын шығындар; 27) өндірістік емес шығыстар – өнімдер өткізу мен қызмет көрсету бойынша шығыстар, əкімшілік шығыстар, қаржыландыру шығыстары жəне басқа шығыстар кіретін шығыстар; 28) шикізат жəне материалдар - сатып алынған жартылай фабрикаттар, жиынтықтаушы бұйымдар – көлік жəне дайындаушы шығыстар есебімен өнім өндіру жəне қызмет көрсету үдерісінде пайдаланылатын барлық материалдардың құны; 29) энергия – субъектінің технологиялық, энергетикалық, қозғалтқыштық жəне басқа да өндірістік мұқтаждықтарына жұмсалатын сатып алынған энергияның барлық түрлерінің құны.

3. 2 жəне 2.1 бөлімдерінде өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер көлемі өткізілген өнімнің жəне көрсетілген қызмет көлемінің (қайта сату үшін сатылып алынған тауарлардың құнын, қосылған құн салығын, акциздерін есептемей), кəсіпорын ішінде пайдаланылған өнім мен көрсетілген қызметтің, сату үшін қоймаларда сақтаулы тұрған дайын өнім қорының өзгерісін, аяқталмаған өндіріс пен құрылыс қалдықтарының көбеюін (кемуін) жиынтықтаумен анықталады. Өндірістік кəсіпорындар үшін өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер көлемі өнделме шикізаттан өндірілген өнім құны жəне зауыт ішіндегі айналымдық құны ескеріліп, келтіріледі. Сауда қызметімен айналысатын кəсіпорындар үшін өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер көлемі тауарды өткізуден түскен табыс пен тауарды сатып алу шығысының арасындағы айырмашылық ретінде белгіленеді. Тауарларды сатып алған тауар бағасына тең немесе төмен баға бойынша сату жағдайында, сауда қызметі бойынша өндірілген өнім, орындалған жұмыстар жəне көрсетілген қызмет көлемі айналым шығындарының шамасына тең болады. Айырбастау пункттері үшін өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер көлемі валюта сату мен сатып алу құнының арасындағы айырмашылық болып табылады. Алаңдар мен жабдықтарды жалға берумен айналысатын кəсіпорындар үшін жалға беруден түскен табыс пен жалға берілетін жабдықтарды ұстауға жұмсалатын шығындар арасындағы айырмашылық өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер көлемі болып табылады. Қоғамдық тамақтандыру кəсіпорындары, мейрамханалар үшін өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер көлемі дайын тағамды жеткізуді қоса алғанда, оның тауар айналымына теңестіріледі. Мұның өзінде сатылған сусындар мен өнімдер материалдық шығындар болып табылады жəне өндірілген өнім көлеміне кіреді. Қонақ үйлер үшін өндірілген өнімдер мен көрсетілген қызметтер көлемі мейрамхана қызметтерін қоса алғанда, қонақүй қызметтерін көрсетуден түскен табыс болып табылады. Қаржы делдалдығы (микрокредиттік ұйымдар, кредиттік серіктестіктер, ломбардтар жəне басқалар) үшін өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер көлемі қаржы делдалдары меншігінің табысы (өзінің меншікті құралдарын инвестициялау арқылы алған таза табыстан басқа) мен кредиторларға төленген пайыздардың айырмашылығы ретінде жанама жолмен анықталатын қызметтердің өзіндік құны болып табылады.

2.1 бөлімінің көрсеткіштерін толтыру кезінде ұяшықтарда қызмет түрінің (Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуіші) 5 таңбалық кодын көрсету керек. Статистикалық есептерде «түзетпе» ұғымы қолданылмайды, сондықтан осындай жағдайлар туындаған кезде түзетпе жазба нақты шоттардың дебеттік немесе кредиттік айналымдарын арттыру (азайту) ретінде көрсетіледі 4. бөлімнің 3 жолында жалпы пайда, өнімдерді өткізу мен қызметтер көрсетуден түскен табысынан өткізілген өнім мен көрсетілген қызметтердің өзіндік құны арасындағы айырмашылық ретінде анықталады.

10 - жол салық салынғанға дейінгі пайда (залал) – қаржыландырудан түскен жалпы пайда, кіріс, өзге де табыстардың сомасы мен өнімді өткізу мен қызмет көрсету бойынша шығыстардың, қаржыландыруға арналған шығыстардың жəне өзге де шығыстардың сомасының арасындағы айырмашылық ретінде анықталады.

12 – жол жиынтық пайда (залал) – бұл салық салынғанға дейінгі пайда (залал) мен корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстардың айырмасы. Осы статистикалық нысанды тапсыру қағаз тасығышта жəне электронды форматта жүзеге асырылады. Статистикалық нысанды электронды форматта толтыру Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі Интернет-ресурсының (www.stat.gov.kz) «On-line есептер» бөлімінде орналастырылған бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдалану арқылы іске асырылады.

5. Арифметикалық-логикалық бақылау: 1) 1-бөлім. «Қызметкерлер саны»: 4-жол = 1-3-жолдар қосындысына 5-жол ≤ 4-жол 2) 1.1-бөлім. «Жұмыс күшінің қозғалысы» 11-жол = 1-жол + 2-жол – 3-жол 3) 2-бөлім. «Өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтердің көлемі, өнімдерді өткізу мен қызметтер көрсетуден түскен кіріс туралы ақпарат»: 1-жол = 1.1-1.2-жолдар қосындысына əрбір бағандар үшін.

4) 3-бөлім. «Кəсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің нəтижелері»: 3-жол = 1-жол – 2-жол 10-жол = (3+4+5) жолдар – 6-жол–7-жол – 8-жол– 9-жол 12-жол = 10-жол – 11-жол; 5) 4-бөлім. «Кəсіпорынның шығыстары туралы ақпарат»: 1-баған = 2-3-бағандар қосындысына əрбір жол үшін ; 1-жол =1.1-1.5-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 3-жол > 5-жол əрбір баған үшін; 6-жол = 6.1-6.4-жолдар қосындысына əрбір жол үшін; 6.1-жол = 6.1.1, 6.1.2-жолдар қосындысына əрбір жол үшін; 7-жол = 1, 2, 3, 4, 5, 6- жолдар қосындысына əрбір баған үшін.

6) 5-бөлім. «Қорлар туралы ақпарат»: 1-жол ≥ 2-жол əрбір баған үшін; 2-жол = 2.1-2.6-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 7) Бөлімдер аралығында бақылау: 1-жол 2-баған 2-бөлімінде = 1-жол 3-бөлім; 7-жол 3-баған 4-бөлімінде = 3-бөлімнің 6-9-жолдар қосындысына.

1-5 жолдар қосындысы 2.1 бөлімінде = 2 бөлімнің 3 жолының сəйкес бағандарына. Мемлекеттік статистика органдары құпиялылығына кепілдік береді Конфиденциальность гарантируется органами государственной статистики Жалпымемлекеттік статистикалық байқау бойынша статистикалық нысан Статистическая форма по общегосударственному статистическому наблюдению

Статистиканың аумақтық органға тапсырылады Представляется территориальному органу статистики

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2013 жылғы 29 тамыздағы №207 бұйрығына 5 қосымша Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2012 жылғы 1 қарашадағы № 306 бұйрығына 13-қосымша Приложение 13 к приказу Председателя Агентства Республики Казахстан по статистике от 1 ноября 2013 года № 306 Статистикалық нысанды толтыруға

жұмсалған уақыт, сағат (қажеттiсiн қоршаңыз) Статистикалық нысанды толтыруға жұмсалған Время, затраченное на заполнение статистической уақыт, сағат (қажеттiсiн қоршаңыз) формы, час (нужное обвести) Время, затраченное на заполнение статистической формы, в часах (нужное обвести) 1 сағатқа 1-2 2-4 4-8 8-40 40 сағаттан артық дейiн 1 сағатқа дейiн 1-2 2-4 4-8 8-40 40 сағаттан артық до 1 часа более 40 часов до 1 часа более 40 часов

Статистикалық нысанды www.stat.gov.kz сайтынан алуға болады Статистическую форму можно получить на сайте www.stat.gov.kz Мемлекеттік статистиканың тиісті органдарына алғашқы статистикалық деректерді тапсырмау, уақытылы тапсырмау жəне дəйексіз деректерді беру «Əкімшілік құқық бұзушылық туралы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 381-бабында көзделген əкімшілік құқық бұзушылықтар болып табылады. Непредставление, несвоевременное представление и представление недостоверных первичных статистических данных в соответствующие органы государственной статистики является административными правонарушениями, предусмотренными статьей 381 Кодекса Республики Казахстан «Об административных правонарушениях».

Статистикалық нысан коды 0021104 Код статистической формы 0021104

Шағын кəсіпорын қызметі туралы есеп Отчет о деятельности малого предприятия

2-ШК 2-МП Жылдық Годовая

Есепті кезең жыл Отчетный период год

жыл год

Кəсіпкерлік қызметті жүзеге асыратын жəне қызметкерлердің тізімдік саны 50 адамнан аспайтын заңды тұлғалар, сондай-ақ шетелдік заңды тұлғалардың филиалдары тапсырады. Білім беру, денсаулық сақтау ұйымдары, банктер, сақтандыру ұйымдары, бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры, қоғамдық бірлестіктер, қоғамдық қорлар жəне (немесе) холдингтер статистикалық нысанды тапсырмайды. Представляют юридические лица и (или) филиалы иностранных юридических лиц, осуществляющие предпринимательскую деятельность, со списочной численностью работников не более 50 человек. Не представляют статистическую форму организации образования, здравоохранения, банки, страховые организации, единый накопительный пенсионный фонд, общественные объединения, общественные фонды и холдинги. Тапсыру мерзімі - есепті жылдан кейін 31 наурыз. Срок представления – 31 марта после отчетного года. БСН коды код БИН 1. Қызметкерлер санын көрсетіңіз, адам Укажите численность работников, человек Жол коды Көрсеткіштер атауы Код строки Наименование показателей А Б Орташа есепті жылдағы қызметкерлердің тізімдік саны 1 Списочная численность работников в среднем за отчетный год одан орташа есепті жылдағы əйелдердің тізімдік саны 1.1 из них списочная численность женщин в среднем за отчетный год Қызметті қоса атқару бойынша (басқа ұйымдардан) қабылданған қызметкерлер 2 саны Численность работников, принятых по совместительству (из других организаций) Жұмыстарды азаматтық құқықтық сипаттағы шарт негізінде атқаратын 3 қызметкерлер саны Численность работников, выполняющих работы по договорам гражданско-правового характера Қызметкерлердің барлығы 4 Итого работников Қызметкерлердің нақты саны (орташа жалақыны есептеу үшін қабылданатын) 5 Фактическая численность работников (принимаемая для исчисления средней заработной платы) одан əйелдердің нақты саны 5.1 из них фактическая численность женщин Барлық қызметкерлердің нақты атқарған адам-сағатының саны, мың сағат 6 Число фактически отработанных человеко-часов всеми работниками, тысяч часов одан əйелдердің атқарғаны 6.1 из них отработано женщинами

Есепті жылдағы За отчетный год 1

1.1. Жұмыс күшінің қозғалысын көрсетіңіз, адам Укажите движение рабочей силы, человек Жол коды Көрсеткіштер атауы Код строки Наименование показателей А Б Жыл басындағы қызметкерлердің тізімдік саны 1 Списочная численность работников на начало года Қабылданған қызметкерлер 2 Принято работников Кеткен қызметкерлер 3 Выбыло работников одан персонал санының қысқартылуына байланысты 3.1 из них в связи с сокращением численности персонала одан кəсіпорынның таратылуына байланысты 3.2 из них в связи с ликвидацией предприятия одан біліктілігінің жетіспеуі салдарынан қызметкер атқарып 3.3 жүрген лауазымына немесе орындайтын жұмысына сəйкес келмегеніне байланысты из них в связи с несоответствием занимаемой должности или выполняемой работе вследствие недостаточной квалификации одан еңбек тəртібін бұзғанына байланысты 3.4 из них в связи с нарушением трудовой дисциплины одан тараптардың еркінен тыс мəн-жайларға байланысты 3.5 из них в связи с обстоятельствами не зависящими от воли сторон одан өз еркі бойынша 3.6 из них по собственному желанию одан басқа да себептер бойынша 3.7 из них по другим причинам Жыл соңындағы қызметкерлердің тізімдік саны 4 Списочная численность работников на конец года Қайта құрылған жұмыс орнына қабылданғаны 5 Приняты на вновь созданные рабочие места Жыл соңындағы кəсіпорындағы бос орындардың саны 6 Число вакантных мест на предприятии на конец года

Есепті кезеңдегі 1-бағаннан əйелдер За отчетный год Из графы 1 женщин 1 2

2. Өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтердің көлемі, өнімдерді өткізу мен қызметтер көрсетуден түскен кіріс туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию об объеме произведенной продукции и оказанных услуг, доходе от реализации и оказания услуг, тысяч тенге Жол коды Код строки А

1 1.1 1.2

Көрсеткіштер атауы Наименование показателей

Б Барлығы Всего негізгі қызмет түрі бойынша по основному виду деятельности қызметтің қосалқы түрлері бойынша по вторичным видам деятельности

Өнімдерді өткізу мен Өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер көрсетуден қызметтердің көлемі (ҚҚС6-сыз жəне акцизсіз) түскен кіріс Объем произведенной продукции и Доход от реализации прооказанных услуг (без НДС и акцизов) дукции и оказания услуг 1 2

2.1. Қызметтің қосалқы түрлері бөлінісіндегі өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтердің көлемі, өнімдерді өткізу мен қызметтер көрсетуден түскен кіріс туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию об объеме произведенной продукции и оказанных услуг, доходе от реализации и оказания услуг в разрезе вторичных видов деятельности, тысяч тенге Жол коды Код строки А 1 2 3 4 5

ЭҚЖЖ7 бойынша Өндірілген өнім мен көрсетілген ЭҚЖЖ2 коды қызмет түрінің атауы қызметтердің көлемі (ҚҚС1-сыз жəне Код ОКЭД акцизсіз) Наименование вида Объем произведенной продукции и окадеятельности по коду занных услуг (без НДС и акцизов) ОКЭД Б В 1

Өнімдерді өткізу мен қызметтер көрсетуден түскен кіріс Доход от реализации продукции и оказания услуг 2

3. Кəсіпорынның шығыстары туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию о расходах предприятия, тысяч тенге Жол коды Код строки 1

А

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 2 3 3.1 4 5

6 6.1

6.1.1 6.1.2 6.2 6.3 6.4 7

Көрсеткіштер атауы Наименование показателей

Барлығы Всего

Б Материалдық шығындар, барлығы Материальные затраты, всего одан шикізаттар мен материалдар из них сырье и материалы одан cатып алынған жартылай фабрикаттар мен жиынтықтаушы бұйымдар из них покупные полуфабрикаты и комплектующие изделия одан отын из них топливо одан энергия из них энергия одан өзге де материалдық шығындар из них прочие материальные затраты Өтелім – барлығы Амортизация – всего Қызметкерлердің жалақы қоры – барлығы Фонд заработной платы работников – всего одан əйелдерге есептелгені из него начислено женщинам Кəсіпорын қаражаты есебінен қызметкерлерге ақшалай жəрдемақы Денежные пособия работникам за счет средств предприятия Міндетті зейнетақы жарналарын бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына аударымдар Отчисления обязательных пенсионных взносов в единый накопительный пенсионный фонд Өзге де шығындар Прочие затраты одан (корпоративтік табыс салығынсыз, акцизсіз жəне ҚҚС1-сыз) шығысқа жатқызылатын салықтар мен басқа да төленетін міндетті төлемдер – барлығы из них налоги и другие обязательные платежи, относимые на расходы (без корпоративного подоходного налога, акцизов и НДС) – всего одан əлеуметтік салық из них социальный налог одан əлеуметтік сақтандыру бойынша аударымдар из них отчисления по социальному страхованию одан қызметтік іссапар кезіндегі тəулікақы из них суточные во время служебных командировок одан банк қарызы бойынша сыйақылар из них вознаграждения по банковскому займу одан басқа да шығындар из них другие затраты Шығыстар жиынтығы Итого расходов

1

Соның ішінде: В том числе: өндірістік өндірістік емес шығыстар шығыстар производствен- непроизводственные расходы ные расходы 2 3

3.1 Келесі есепті жылда ғылыми-зерттеу жəне тəжірибелік-конструкторлық жұмыстармен айналысуды жоспарлайсыз ба? Планируете ли Вы заниматься научно-исследовательскими и опытно-конструкторскими работами в следующем отчетном году?

1) Иə 2) Жоқ Да Нет 4. Кəсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің нəтижесін көрсетіңіз, мың теңге Укажите результат финансово-хозяйственной деятельности предприятия, тысяч тенге Жол коды Көрсеткіштер атауы Код строки Наименование показателей А Б 1 Өнімдерді өткізу мен қызметтер көрсетуден түскен кіріс Доход от реализации продукции и оказания услуг одан қайта сату үшін сатып алынған тауарларды өткізуден түскен кіріс 1.1 из них доход от реализации товаров, приобретенных для перепродажи Өткізілген өнім мен көрсетілген қызметтердің өзіндік құны 2 Себестоимость реализованной продукции и оказанных услуг Жалпы пайда 3 Валовая прибыль Қаржыландырудан түскен кірістер 4 Доходы от финансирования Өзге де кірістер 5 Прочие доходы Өнімдерді өткізу мен қызметтерді көрсету бойынша шығыстар 6 Расходы по реализации продукции и оказанию услуг Əкімшілік шығыстар 7 Административные расходы Қаржыландыруға жұмсалған шығыстар 8 Расходы на финансирование Өзге де шығыстар 9 Прочие расходы Салық салынғанға дейінгі пайда (залал) 10 Прибыль (убыток) до налогообложения Корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстар 11 Расходы по корпоративному подоходному налогу 12 Жиынтық пайда (залал) Итоговая прибыль (убыток)

Есепті жылдағы За отчетный год 1

5. Салық бойынша ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию по налогам, тысяч. тенге Жол коды Көрсеткіштер атауы Код строки Наименование показателей А Б Бюджетке нақты аударылған ҚҚС1 1 НДС, фактически перечисленный в бюджет Бюджетке нақты аударылған акциздер 2 Акцизы, фактически перечисленные в бюджет

Есепті жылдағы За отчетный год 1

6. Бухгалтерлік теңгерім көрсеткіштері бойынша ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию по показателям бухгалтерского баланса, тысяч тенге Жол коды Көрсеткіштер атауы Код строки Наименование показателей А Б Ақшалай қаражат 1 Денежные средства одан кассадағы ақшалай қаражат 1.1 из них денежные средства в кассе одан ағымдағы банк шоттарындағы ақшалай қаражаттар 1.2 из них денежные средства на текущих банковских счетах

(Соңы 21-бетте).

Жыл соңындағы Жыл басындағы На начало года На конец года 1 2

(Соңы. Басы 19-20-беттерде).

6 7 8 9 10 11 12 12.1 13 14 15 15.1 16 17 18 19 20 20.1 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31

4.2 4.3 5 5.1 5.1.1 5.1.2 5.1.3 5.2 5.3 6 7

9. Негізгі қорлардың қолда бары жəне қозғалысы, мың теңге Наличие и движение основных фондов, тысяч тенге

Көрсеткіштер атауы Наименование показателей

7. Ақша қозғалысы туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию о движении денег, тысяч тенге Жол коды Код строки А

1 1.1 1.2 1.3 1.4

1.5 1.6 2 2.1 2.2 2.2.1 2.3

2.4

2.5 3

4 4.1 4.1.1 4.1.2 4.2 4.3 4.4 5 5.1 5.1.1 5.1.2 5.2 5.2.1 5.2.2 5.3 5.4 6

7 7.1 7.1.1

7.1.2

7.2 7.2.1 7.2.2 7.3 8 8.1 8.1.1 8.1.2 8.2 8.3 8.4 9 10

Теңгемен Бар- жасалған опелығы рациялардан Всего От операций в тенге 1 2

Көрсеткіштер атауы Наименование показателей

Б Ақша қаражаттарының операциялық қызметтегі қозғалысы Движение денежных средств от операционной деятельности Ақша қаражатының түсуі Поступление денежных средств тауар сатудан реализация товаров қызмет түрлерін көрсетуден предоставление услуг Дивидендтер дивиденды жалға беруден, қаламақыдан, комиссиялық жəне басқа да сыйақы түріндегі түскен түсімдер поступления в виде вознаграждений от аренды, гонорары, комиссионные и прочая выручка сақтандыру сыйлықақылары жəне талап қою, жылдық жарналар мен өзге де сақтандыру сыйақылары түріндегі түсімдер поступления в виде страховых премий и исков, годовых взносов и прочих страховых вознаграждений өзге де түсімдер прочее поступление Ақша қаражатының істен шығуы Выбытие денежных средств тауар мен қызмет түрлері үшін жеткізушілерге төленетін төлемдер платежи поставщикам за товары и услуги қарыздар бойынша түскен сыйақыларды төлеу выплата вознаграждений по займам одан банк қарыздары бойынша из них займам банков жалға беруден, гонорардан, комиссиялық жəне басқа да сыйақы түрінде түскен түсімдер платежи в виде вознаграждений за аренду, гонорары, комиссионные и прочие выплаты сақтандыру сыйлықақылары жəне талап қою, жылдық жарналар мен өзге де сақтандыру сыйақылары түріндегі төлемдер платежи в виде страховых премий и исков, годовых взносов и прочих страховых вознаграждений өзге де істен шығулар прочее выбытие Операциялық қызметтен түскен ақша қаражатының таза сомасы Чистая сумма денежных средств от операционной деятельности Инвестициялық қызметтен түскен ақша қаражатының қозғалысы Движение денежных средств от инвестиционной деятельности Ақша қаражатының түсуі Поступление денежных средств қаржы активтерін сатудан реализация финансовых активов акцияларды жəне басқа кəсіпорындардағы қатысым үлестерін сатудан реализация акций и долей участия в других предприятиях басқа кəсіпорындардың қарыздық құралдарын сатудан реализация долговых инструментов других предприятий басқа ұйымдарға берілген қарыздарды өтеу погашение займов, предоставленных другим организациям фьючерстік, форвардтық, опциондық келісім-шарттар мен своптар бойынша түсімдер поступления по фьючерсным, форвардным, опционным договорам и свопам өзге де түсімдер прочее поступление Ақша қаражатының істен шығуы Выбытие денежных средств қаржы активтерін сатып алудан приобретение финансовых активов акциялар мен басқа кəсіпорындарға қатысу үлесін сатып алу приобретение акций и долей участия в других предприятиях басқа кəсіпорындардың қарыздық құралдарын сатып алу приобретение долговых инструментов других предприятий басқа ұйымдарға қарыздар беру предоставление займов другим организациям қысқа мерзімді краткосрочные ұзақ мерзімді долгосрочные фьючерстік жəне форвардтық опциондық келісімшарттар, мен своптар бойынша төлемдер платежи по фьючерсным, форвардным, опционным договорам и свопам өзге де істен шығулар прочее выбытие Инвестициялық қызметтен түскен ақша қаражатының таза сомасы Чистая сумма денежных средств от инвестиционной деятельности Қаржы қызметінен түскен ақша қаражатының қозғалысы Движение денежных средств от финансовой деятельности Ақша қаражатының түсуі Поступление денежных средств акциялардың жəне басқа да бағалы қағаздар эмиссиясы эмиссия акций и других ценных бумаг акциялардың жəне басқа да үлестік құралдар эмиссиясы эмиссия акций и других долевых инструментов облигациялардың, қарыздардың, вексельдердің, кепілдіктердің жəне басқа да қысқа жəне ұзақ мерзімді қарыздық құралдар эмиссиясы эмиссия облигаций, займов, векселей, закладных и других краткосрочных и долгосрочных долговых инструментов қарыз алу получение займов одан банк қарыздары из них займы банков өзге де қарыздар прочие займы өзге де түсімдер прочее поступление Ақша қаражаттарының істен шығуы Выбытие денежных средств қарыздар бойынша берешекті өтеу погашение задолженности по займам одан банк қарыздары бойынша из них по займам банков өзге де прочие меншікті акцияларды сатып алу приобретение собственных акций дивидендтер төлеу выплата дивидендов

Шетел валютасымен жасалған операциялардан От операций в иностранной валюте 3

Жол Көрсеткіштер атауы коды Наименование показателей Код стро ки

1

2 2.1 2.2 3

А 1 1.1 1.2 1.3 1.4 2

Б Шетел валютасындағы қысқа мерзімді активтер Краткосрочные активы в иностранной валюте ақша қаражаттары жəне олардың баламалары денежные средства и их эквиваленты қысқа мерзімді қаржы инвестициялары краткосрочные финансовые инвестиции қысқа мерзімді дебиторлық берешек краткосрочная дебиторская задолженность өзге де қысқа мерзімді активтер прочие краткосрочные активы Шетел валютасындағы ұзақ мерзімді активтер Долгосрочные активы в иностранной валюте

2.1

ұзақ мерзімді қаржы инвестициялары долгосрочные финансовые инвестиции

2.2

ұзақ мерзімді дебиторлық берешек долгосрочная дебиторская задолженность

беріліс құрылғылары передаточные устройства

3.2

азаматтық құрылыстың басқа да объектілері другие объекты гражданского строительства Машиналар мен жабдықтар Машины и оборудование көлік құралдары мен жабдықтар транспортные средства и оборудование өзге де машиналар мен жабдықтар прочие машины и оборудование одан компьютерлер из них компьютеры Өзге де негізгі құралдар Прочие основные средства Биологиялық активтер Биологические активы Материалдық емес негізгі қорлар (материалдық емес активтер) Нематериальные основные фонды (нематериальные активы)

4.1

4.2 4.2.1 5 6 7

4

5

6

7

8

9

10

11

Жыл ішіндегі негізгі қорлар өтелімінің сомасы Сумма амортизации основных фондов за год

Толық өтелінген негізгі қорлар Полностью амортизированные основные фонды

Есептен шығарылған негізгі қорлар бойынша өтелім Амортизация по списанным основным фондам

2

3

Негізгі құралдарды жөндеуге жұмсалған шығындар Затраты на ремонт основных фондов ағымдағы күрделі жөндеуге жөндеуге текущий капитальный ремонт ремонт 4 5

х

х

10.1 Жыл соңына кəсіпорындардағы компьютерлер санын көрсетіңіз Укажите количество компьютеров, находящихся на предприятии на конец года 10.2 Жер учаскесінің қолда барын көрсетіңіз Укажите наличие земельных участков

жыл басына на начало года тенге

10.3 Жер учаскесінің қолда барын көрсетіңіз Укажите наличие земельных участков

жыл басына на начало года

10.4 Аяқталмаған құрылыстың қолда барын көрсетіңіз Укажите наличие незавершенного строительства на

жыл басына начало года

Атауы Наименование__________________________ __________________________

мың теңге тысяч года

жыл соңына на конец тенге

дана штук мың теңге тысяч

га

жыл соңына на конец года

га

мың теңге тысяч тенге

жыл соңына на конец года

мың теңге тысяч тенге

га

га

Мекенжайы Адрес __________________________ __________________________

Телефон __________________________ Электрондық пошта мекенжайы Адрес электронной почты ___________________________ Орындаушы Исполнитель _____________________________ аты-жөні фамилия Басшы Руководитель _____________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты фамилия, имя и отчество Бас бухгалтер Главный бухгалтер _____________________________ тегі, аты жəне əкесінің аты фамилия, имя и отчество Мөрдің орны (бар болған жағдайда)

____________________________ телефон

____________________________ қолы подпись ____________________________ қолы подпись Место для печати (при наличии)

Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2013 жылғы 29 тамыздағы №207 бұйрығына 6-қосымша Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі төрағасының 2012 жылғы 1 қарашадағы № 306 бұйрығына 14-қосымша

Соның ішінде валюта бойынша айқындама Айқындама В том числе позиции по валюте – барлығы АҚШ долөзге де Позиция ресей рублі лары евро валюта всего россий-ский доллар евро прочая рубль США валюта 1

3

А 1 Материалдық негізгі қорлар (негізгі құралдар) Материальные основные фонды (основные средства) Ғимараттар Здания тұрғын ғимараттар жилые здания тұрғын емес ғимараттар нежилые здания Имараттар Сооружения

3.1

4

өзге де істен шығу прочее выбытие Қаржы қызметінен түскен ақша қаражатының таза сомасы Чистая сумма денежных средств от финансовой деятельности Жиынтығы: Ақша қаражатының көбеюі/азаюы Итого: Увеличение/уменьшение денежных средств

Көрсеткіштер атауы Наименование показателей

2

1

Есепті жылы істен шыққаны Выбыло в отчетном году

10. Негізгі қорлардың өтеліміне жəне жөндеуіне жұмсалған шығындар туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию о затратах на амортизацию и ремонт основных фондов, тысяч тенге

8. Валюталық айқындама туралы ақпаратты көрсетіңіз, мың теңге Укажите информацию по валютной позиции, тысяч тенге Жол коды Код строки

А Материалдық негізгі қорлар (негізгі құралдар) Материальные основные фонды (основные средства) Ғимараттар 2 Здания 2.1 тұрғын ғимараттар жилые здания 2.2 тұрғын емес ғимараттар нежилые здания Имараттар 3 Сооружения 3.1 беріліс құрылғылары передаточные устройства азаматтық құрылыстың 3.2 басқа да объектілері другие объекты гражданского строительства Машиналар мен 4 жабдықтар Машины и оборудование 4.1 көлік құралдары мен жабдықтар транспортные средства и оборудование 4.2 өзге де машиналар мен жабдықтар прочие машины и оборудование 4.2.1 одан компьютерлер из них компьютеры Өзге де негізгі құрал5 жабдықтар Прочие основные средства Биологиялық активтер 6 Биологические активы Материалдық емес негізгі 7 қорлар (материалдық емес активтер) Нематериальные основные фонды (нематериальные активы) 1

Есепті жылы түскені Поступило в отчетном году

Жыл соңына теңгерімдік құн бойынша негізгі қорлардың қолда бары Наличие основных фондов по балансовой стоимости на конец года

5

4.1.4

Жыл соңына бастапқы құн бойынша негізгі қорлардың қолда бары Наличие основных фондов по первоначальной стоимости на конец года

4.6

4.1.3

одан тəркілеу бойынша из них по конфиска-ции

4.5 4.5.1

4.1.2

қайта бағалау есебінен за счет переоценки

4.4

4.1.1

өзге де жағдайлар бойын-ша по прочим причи-нам

4.3

4.1

одан төтенше жағдайлар нəтиже-сінде из них в результате чрезвычай-ных ситуаций

4.2

4

негізгі қорлардың есептен шығарылғаны списано основных фондов

4.1

3

қайта бағалау есебінен за счет переоцен-ки

4

2.4

өзге де жағдайлар бойынша по прочим причинам

3

одан өзге де ақшалай қаражаттар из них прочие денежные средства Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар Краткосрочные финансовые инвестиции Қысқа мерзімді дебиторлық берешек Краткосрочная дебиторская задолженность Қорлар Запасы тауарлар товары қайта сатуға арналған мүлік (жер, ғимарат, автомобильдер жəне басқалар) имущество, предназначенное для перепродажи (земля, здания, автомобили и другие) дайын өнімдер готовая продукция шикізат пен материалдар сырье и материалы аяқталмаған өндіріс незавершенное производство одан егілетін биологиялық ресурстардың аяқталмаған өндірісі из него незавершенное производство культивируемых биологических ресурсов өзге де қорлар прочие запасы Өзге де қысқа мерзімді активтер Прочие краткосрочные активы Қысқа мерзімді активтер жиынтығы Итого краткосрочных активов Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар Долгосрочные финансовые инвестиции Ұзақ мерзімді дебиторлық берешек Долгосрочная дебиторская задолженность Негізгі құралдар Основные средства Биологиялық активтер Биологические активы Материалдық емес активтер Нематериальные активы Ұзақ мерзімді өзге активтер Прочие долгосрочные активы соның ішінде аяқталмаған құрылыс из них незавершенное строительство Ұзақ мерзімді активтер жиынтығы Итого долгосрочных активов Теңгерім Баланс Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер Краткосрочные финансовые обязательства одан қысқа мерзімді банк қарыздары из них краткосрочные банковские займы Салықтар бойынша міндеттемелер Обязательства по налогам Қысқа мерзімді кредиторлық берешек Краткосрочная кредиторская задолженность Қысқа мерзімді өзге міндеттемелер Прочие краткосрочные обязательства Қысқа мерзімді міндеттемелер жиынтығы Итого краткосрочных обязательств Ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер Долгосрочные финансовые обязательства одан ұзақ мерзімді банк қарыздары из них долгосрочные банковские займы Ұзақ мерзімді кредиторлық берешек Долгосрочная кредиторская задолженность Ұзақ мерзімді өзге де міндеттемелер Прочие долгосрочные обязательства Ұзақ мерзімді міндеттемелер жиынтығы Итого долгосрочных обязательств Жарғылық (акционерлік) капитал Уставный (акционерный) капитал Сатып алынған меншікті үлестік құралдар Выкупленные собственные долевые инструменты Эмиссиялық табыс Эмиссионный доход Резервтер Резервы Бөлінбеген табыс (орны толтырылмаған залал) Нераспределенная прибыль (непокрытый убыток) Азшылық үлесі Доля меньшинства Капитал жиынтығы Итого капитал Теңгерім Баланс

үлескерлік қатысу əдісімен ескерілетін инвестициялар инвестиции, учитываемые методом долевого участия өзге де ұзақ мерзімді активтер прочие долгосрочные активы Шетел валютасындағы активтер, барлығы Активы в иностранной валюте, всего Шетел валютасындағы қысқа мерзімді міндеттемелер Краткосрочные обязательства в иностранной валюте қысқа мерзімді қаржы міндеттемелері краткосрочные финансовые обязательства қысқа мерзімді банк қарыздары краткосрочные банковские займы алынған қысқа мерзімді қарыздар краткосрочные займы полученные дивидендтер мен қатысушылардың табыстары бойынша қысқа мерзімді кредиторлық берешек краткосрочная кредиторская задолженность по дивидендам и доходам участников өзге де қысқа мерзімді қаржы міндеттемелері прочие краткосрочные финансовые обязательства қысқа мерзімді кредиторлық берешек краткосрочная кредиторская задолженность өзге де қысқа мерзімді міндеттемелер прочие краткосрочные обязательства Шетел валютасындағы ұзақ мерзімді міндеттемелер Долгосрочные обязательства в иностранной валюте ұзақ мерзімді қаржы міндеттемелері долгосрочные финансовые обязательства ұзақ мерзімді банк қарыздары долгосрочные банковские займы алынған ұзақ мерзімді қарыздар долгосрочные займы полученные өзге де ұзақ мерзімді қаржы міндеттемелері прочие долгосрочные финансовые обязательства ұзақ мерзімді кредиторлық берешек долгосрочная кредиторская задолженность өзге де ұзақ мерзімді міндеттемелер прочие долгосрочные обязательства Шетел валютасындағы міндеттемелер – барлығы Обязательства в иностранной валюте, всего Шетел валютасындағы таза айқындама Чистая позиция в иностранной валюте

жаңа негізгі қорлар-дың іске қосылғаны введено в действие новых основных фондов

2

2.3

Жыл басына бастапқы құн бойынша негізгі қорлардың қолда бары Наличие основных фондов по первоначаль-ной стоимости на начало года

1.3

21

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

2

3

4

5

«Шағын кəсіпорын қызметі туралы есеп» (коды 0021104, индексі 2-ШК, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық 1. Осы «Шағын кəсіпорын қызметі туралы есеп» (коды 0021104, индексі 2-ШК, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанын толтыру жөніндегі нұсқаулық «Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабы 7) тармақшасына сəйкес əзірленген жəне «Шағын кəсіпорын қызметі туралы есеп» (коды 0021104, индексі 2-ШК, кезеңділігі жылдық) жалпымемлекеттік статистикалық байқаудың статистикалық нысанының толтырылуын нақтылайды.

2. Осы статистикалық нысанды толтыру мақсатында келесі анықтамалар қолданылады: 1) азшылық үлесі – басты компаниясы еншілес компаниялар арқылы тікелей немесе жанама иеленбеген үлесі келетін еншілес компания қызметінің таза нəтижелерінің жəне таза активтерінің бөлігі; 2) позиция – есепті күнге валюта айырбастаудың соңғы бағамын қолданып теңгеге қайта саналған, шетелдік валютада көрсетілген, активтер мен міндеттемелер бойынша жалпы позиция; 3) активтер - ұйымдардың өткен оқиғалар нəтижесiнде бақылап отырған, болашақта экономикалық пайда алуы күтiлетiн ресурстары; 4) ақшалай қаражаттың қозғалысы - операциялық, инвестициялық жəне қаржылық қызметтері бойынша жіктелетін, бір кезеңдегі ақшаның түсімі; 5) аяқталмаған өндіріс (құрылыс, жартылай дайын өнімдер, құралдар, өзі жасап шығарған көмекші құрылғылар) - технологиялық процестер мен алдын ала қарастырылған барлық өңдеу сатыларынан өтпеген жəне өндірістік өңдеудегі (өндіру процестерінің барлық сатыларындағы; жасалған бірақ толық егер жинақталмаған бөлшектер мен жартылай дайын фабрикаттар). Егер тапсырыс берушімен келісімшартсыз жүргізілген жəне олар үшін төлем түспеген болса, аяқталмаған құрылыс жəне бітпеген күрделі жөндеу аяқталмаған өндіріске жатады;

6) əкімшілік шығыстар - өндірістік процестерге байланысты емес басқару жəне шаруашылық шығыстары; 7) бастапқы құн – бұл төленген өтелмеген салықтар мен алымдарды, сондай-ақ жеткізу, монтаждау, қондыру, пайдалануға қосуға кететін шығындарды жəне басқа да активтерді мақсатты пайдалану үшін тікелей жұмыс жағдайына келтіруге жұмсалатын шығындарды қоса алғанда, негізгі құралдарды тұрғызу немесе сатып алу жөнінде нақты жұмсалған шығындардың құны, сондай-ақ белгілі бір күнге қолданыстағы нарықтық бағалар бойынша негізгі құралдардың құны; 8) баланстық құн – бұл активтің барлық жинақталған амортизациясының сомасын есептен шығарғаннан кейін осы актив баланста деп танылатын сома; 9) ғимараттар – инженерлік-құрылыс объектісі (ғимараттар басқа), оның тағайындалуы еңбек мəнінің өзгеруіне байланысты емес, қандай да бір техникалық функцияларды орындау арқылы өндіріс үдерісін жүзеге асыру, сондай-ақ əртүрлі өндірістік емес функцияларды жүзеге асыру үшін қажетті жағдайларды жасау; 10) дебиторлық берешек – жеке жəне заңды тұлғалардан, кəсіпорынға олармен шаруашылықтық өзара қатынасының қорытындысында тиіс борыштар сомасы. Оның ішіне жөнелтілген өнім, орындалған жұмыстар мен көрсетілген қызметтер үшін борыштар кіреді; 11) қызметкерлердің жалақы қоры (еңбекке ақы төлеу) - қызметкерлерге еңбекақы төлеу үшін ұйымдардың олардың қаржыландыру көзі мен оларды нақты төлеу мерзіміне қарамастан есептеген жиынтық ақшалай қаражатының, сондай-ақ ақшалай бірлікке айналдырылған заттай түрдегі қаражаттар (салық жəне басқа да ұстап қалулар ескерілген (табыс салығы, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарнасы) (лауазымдық айлықақылар (тарифтік мөлшерлемелер)), қосымша төлемдер, үстеме ақылар, сыйлықақылар жəне өзге де ынталандыру мен өтемдік сипаттағы төлемдер); 12) жұмысты азаматтық-құқықтық шарттар бойынша орындайтын тұлғаларға ұйымның ішкі тəртібіне бағынбай жүзеге асырылатын, белгіленген нақты жұмыс көлемін (бір жолғы, арнаулы шаруашылық) орындау уақытына ғана шарт бойынша қабылданғандар жатады; 13) инвестициялық қызметтен ақшалай қаражаттардың қозғалысы - ақша эквиваленттеріне жатпайтын айналымдық емес активтер мен басқа инвестицияларды сатып алудан жəне сатудан түскен ақша ағымдары; 14) кəсіпорын қаражаты есебінен қызметкерлерге ақшалай жəрдемақы - ұйымның жойылуымен, қызметкерлер санының немесе штатының қысқаруы нəтижесінде төленетін өтемақылар, қызметкерге біржолғы материалдық тəртіппен көрсетілетін жəрдем (үйлену, бала туу), уақытша еңбекке қабілетсіздік бойынша əлеуметтік өтемақылар (жалпы аурулар, жүктілік жəне бала туу, бала асырап алу), жарақаттануы немесе жұмыс берушінің кінəсінен денсаулығының өзге де бұзылуына байланысты келтірілген залалды өтеуге төленетін төлемдер (сақтандыру өтемі жоқ болған жағдайда); 15) кəсіпорын қызметінің негізгі түрі - қосылған құны субъект жүзеге асыратын қызметтің кез келген басқа түрінің қосылған құнынан асатын қызмет түрі; 16) қаржы қызметінен ақшалай қаражаттардың қозғалысы - инвесторлар мен кредиторлардан ақша тарту операцияларынан түскен ақшалай қаражаттарды алу жəне жұмсау, яғни қарыз қаражаттары мен меншікті капиталмен байланысты операциялар; 17) қорлар - қызмет көрсетілгенде немесе сату үшін өндіріс үдерісінде қолдануға кəсіпорындардың қысқа мерзімді активтері; 18) қаржыландыруға жұмсалған шығыстар - қаржылық жалға беру пайыздарын төлеуге сыйақы шығыстар, қаржы құралдарының əділ құнының өзгеруінен болған шығыстар жəне қаржыландыруға жұмсалған өзге де шығыстар; 19) қаржыландырудан түскен кірістер - сыйақы боынша, қаржылық жалгерліктен, жылжымайтын мүлікке инвестиция салу операцияларынан, қаржы құралдарының əділ құнының өзгеруінен түсетін кірістер жəне қаржыландырудан түскен өзге де табыстар; 20) қайта сату үшін сатып алынған тауарларды өткізуден түскен кіріс - өткізу үшін сатып алынған тауарлардың сатып алу құны көрсетіледі жəне сауда қызметін жүзеге асыратын кəсіпорындар толтырады; 21) қосалқы қызмет - бұл үшінші жаққа арнап азық-түлік өндіру мақсатында іске асырылатын көрсететін негізгі қызметтен өзге қызмет түрі; 22) қоса атқарушылық - қызметкердің негізгі жұмысынан бос уақытында еңбек шарты жағдайында басқа тұрақты төленетін жұмысты орындауы; 23) қызметкерлердің нақты саны (орташа жалақыны есептеу үшін алынатын) - жұмысқа ресми тіркелген қызметкерлердің жекелеген санаттары шегерілген тізімдік құрамдағы қызметкерлердің саны (жүктiлiкке жəне босануға, бала күтіміне байланысты жəне басқа да демалыстарда жүрген адамдар); 24) қызметкерлердің тізімдік саны - шартты жасасу мерзіміне қарамастан еңбек шарты бойынша қабылданған адамдар саны; 25) материалдық шығындар - жабдықтау, делдалдық, сыртқы экономикалық ұйымдарға төленген үстеме баға (үстемеақы), комиссиялық сыйақылар, тауар биржасы қызметінің құны, кеден бажы, бөгде ұйымдардың жəне кəсіпорынның қызметкерлері болып табылмайтын жеке тұлғалардың күштерімен жүзеге асырылатын тасымалдауға, сақтауға жəне жеткізуге жұмсалатын шығыстарды қосқанда материалдық ресурстарды сатып алу (ҚҚС, акциз есебінсіз) бағасына сүйене отырып қалыптасқан құны; 26) материалдық емес актив - бұл ақшасыз сəйкестендірілетін, физикалық нысаны жоқ, тауарларды шығаруда немесе қызметтерді көрсетуде немесе беруде пайдалануға, басқа адамдарға жалға беруге немесе əкімшілік мақсаттарға ұстап қалатын актив; 27) машиналар мен жабдықтар - энергияны, материалдар мен ақпаратты жаңғыртатын құралдар; 28) міндеттеме - реттелуі экономикалық пайдалар қамтитын ресурстардың есептен шығуына əкеп соқтыратын өткен оқиғалардан туындайтын жеке кəсіпкердің немесе ұйымның қазіргі міндеттері; 29) негізгі құралдар - бұл: тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) өндіруде немесе жеткізуде пайдалану үшін, басқа адамдарға жалға беру, құнын өсіру немесе əкімшілік мақсаттар үшін субъект ұстап қалатын; бір кезеңнен астам уақыт ішінде пайдалану ұйғарылған материалдық активтер.

30) операциялық қызметтен ақшалай қаражаттардың қозғалысы - операциялық қызмет есебінен таза пайданы қалыптастырған келесі операциялардан түскен ақшалай қаражаттар көрсетіледі; 31) отын - технологиялық мақсаттарға, энергияның барлық түрлерін өндіруге, ғимараттарды жылытуға, кəсіпорын көлігі орындаған өндіріске қызмет көрсету бойынша көлік жұмыстарына жұмсалатын, шеттен сатып алынған жəне де кəсіпорынның өзі өндірген отынның барлық түрлерінің құны; 32) өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтердің көлемі - барлық шығарылған өнім мен көрсетілген қызметтердің өндірушінің бағаларындағы құны; 33) өндірушінің бағасы - өнімнің өндірушіден тұтынушыға дейінгі қозғалысына байланысты ҚҚС жəне акциздерді, өзге жанама салықтарды, сауда жəне өткізу үстеме бағаларды, көлік шығыстарын есепке алусыз «кəсіпорын қақпасынан» шыққан сəттен бастап өткізілетін өнім бірлігінің бағасы; 34) өнімдерді өткізу, орындалған жұмыстар мен қызмет көрсетулерден түскен кіріс - қосылған құн салығы, акциздерді, сондай-ақ қайтарылып берілген тауарлар құны, сатып алушыларға ұсынылған сауда жеңілдіктері мен баға жеңілдіктерін алып тастағанда алынған жəне алуға жататын сомасы; 35) өтелім - активтің пайдалы қолдану мерзімі ішінде активті сатып алу құнының өнімнің өзіндік құнына немесе шығысқа бірте-бірте көшу үрдісі; 36) өткізілген өнім мен көрсетілген қызметтердің өзіндік құны - жіберілген (тиелген) дайын өнімнің (тауарлардың, қызметтердің) есепке алынған нақты құны; 37) өзге де кірістер - активтердің істен шығуынан, өтеусіз алынған активтерден, мемлекеттік субсидиялардан, құнсызданудан пайда болған залалды қалпына келтіруден, операциялық жалға беруден, биологиялық активтердің əділ бағасының өзгеруінен түскен кірістер; 38) өнімдер өткізу мен қызмет көрсету бойынша шығыстар - өнімдерді өткізу жəне қызмет көрсетулерге байланысты шығыстар (жалақы өткізім бөлімі жұмыскерлерінің, жалақысынан аударымдар, меншік сақтандыру шығыстары, іссапар шығыстары, өтелімдік аударымдар мен жылжымайтын мүлік объектілерін ұстау, жүкті жіберу пунктілеріне дейін тасымалдау, жүк тиеу-түсіру бойынша шығыстар, маркетингілік қызмет көрсету бойынша шығыстар жəне ұқсас басқа да шығыстар); 39) өзге де шығыстар - кəдімгі қызмет үдерісінен тəуелсіз туындайтын өзге де өндірістік емес шығыстар; 40) өндірістік шығыстар - қызметтің негізгі жəне қайталама түрлерінің өндірілген өнімі мен қызмет көрсетудің өзіндік құнын қалыптастыратын шығындар; 41) өндірістік емес шығыстар - өнімдер өткізу мен қызмет көрсету бойынша шығыстар, əкімшілік шығыстар, қаржыландыру шығыстары жəне басқа шығыстар кіретін шығыстар; 42) тұрғын ғимарат - тек қана немесе негізінен адамдардың тұруына арналған ғимарат; 43) тұрғын емес ғимарат - тек қана немесе адамдардың тұруына арналмаған ғимарат; 44) ғимарат - объектінің функционалдық мақсатына тəуелсіз адамдардың немесе жануарлардың тұруы, болуына; бұйымдарды сақтауға арналған көтергіш жəне қалқалағыш немесе аралас (көтергіш жəне қалқалағыш) конструкциялардан тұратын, тұрақты негізде салынған объект; 45) салықтар мен шығысқа жатқызылатын басқа да міндетті төлемдер - өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құнына қосылатынына немесе қосылмайтынына қарамастан, есепке алуларды шегергендегі бюджетке аударуға есептелінген салық төлемдерінің сомасы жəне нақты аударымдардың сомасы көрсетіледі; 46) шығыстар - активтердің ығысып кетуі немесе азаюы немесе міндеттемелердің туындауы нысанында есепті кезеңнің ішінде экономикалық пайданы азайту, олар капиталда қатысатын тұлғаларға бөлуге байланысты азайтудан ерекшеленетін капиталдың азаюына əкеп соқтырады; 47) шикізат жəне материалдар; сатып алынған жартылай фабрикаттар, жиынтықтаушы бұйымдар - көлік жəне дайындаушы шығыстар есебімен өнім өндіру жəне қызмет көрсету үдерісінде пайдаланылатын барлық материалдардың құны; 48) шетел валютасындағы операциялардан түскен ақшалар қозғалысы - операция жүзеге асырылған күні валюта айырбастаудың нарықтық бағамын қолданумен, теңгеге аударылған шетел валютасындағы операциялардан түскен ақшалай қаражаттардың қозғалысы; 49) энергия - субъектінің технологиялық, энергетикалық, қозғалтқыштық жəне басқа да өндірістік мұқтаждықтарына жұмсалатын сатып алынған энергияның барлық түрлерінің құны.

3. 2 жəне 2.1 бөлімдерінде өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер көлемі өткізілген өнімнің жəне көрсетілген қызмет көлемінің (қайта сату үшін сатылып алынған тауарлардың құнын, қосылған құн салығын, акциздерін есептемей), кəсіпорын ішінде пайдаланылған өнім мен көрсетілген қызметтің, сату үшін қоймаларда сақтаулы тұрған дайын өнім қорының өзгерісін, аяқталмаған өндіріс пен құрылыс қалдықтарының көбеюін (кемуін) жиынтықтаумен анықталады. Өндірістік кəсіпорындар үшін өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер көлемі өнделме шикізаттан өндірілген өнім құны жəне зауыт ішіндегі айналымдық құны ескеріліп, келтіріледі. Сауда қызметімен айналысатын кəсіпорындар үшін өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер көлемі тауарды өткізуден түскен табыс пен тауарды сатып алу шығысының арасындағы айырмашылық ретінде белгіленеді. Тауарларды сатып алған тауар бағасына тең немесе төмен баға бойынша сату жағдайында, сауда қызметі бойынша өндірілген өнім, орындалған жұмыстар жəне көрсетілген қызмет көлемі айналым шығындарының шамасына тең болады. Айырбастау пункттері үшін өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер көлемі валюта сату мен сатып алу құнының арасындағы айырмашылық болып табылады. Алаңдар мен жабдықтарды жалға берумен айналысатын кəсіпорындар үшін жалға беруден түскен табыс пен жалға берілетін жабдықтарды ұстауға жұмсалатын шығындар арасындағы айырмашылық өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер көлемі болып табылады. Қоғамдық тамақтандыру кəсіпорындары, мейрамханалар үшін өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер көлемі дайын тағамды жеткізуді қоса алғанда, оның тауар айналымына теңестіріледі. Мұның өзінде сатылған сусындар мен өнімдер материалдық шығындар болып табылады жəне өндірілген өнім көлеміне кіреді. Қонақ үйлер үшін өндірілген өнімдер мен көрсетілген қызметтер көлемі мейрамхана қызметтерін қоса алғанда, қонақүй қызметтерін көрсетуден түскен табыс болып табылады. Қаржы делдалдығы (микрокредиттік ұйымдар, кредиттік серіктестіктер, ломбардтар жəне басқалар) үшін өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтер көлемі қаржы делдалдары меншігінің табысы (өзінің меншікті құралдарын инвестициялау арқылы алған таза табыстан басқа) мен кредиторларға төленген пайыздардың айырмашылығы ретінде жанама жолмен анықталатын қызметтердің өзіндік құны болып табылады.

2.1 бөліміндегі көрсеткіштерді толтыру кезінде ұяшықтарда қызмет түрінің (Экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуіші) 5 таңбалық кодын көрсету керек. Статистикалық есептерде «түзетпе» ұғымы қолданылмайды, сондықтан осындай жағдайлар туындаған кезде түзетпе жазба нақты шоттардың дебеттік немесе кредиттік айналымдарын арттыру (азайту) ретінде көрсетіледі.

4. 4 бөлімнің 3 жолында жалпы пайда, өнімдерді өткізу мен қызметтер көрсетуден түскен табысынан өткізілген өнім мен көрсетілген қызметтердің өзіндік құны арасындағы айырмашылық ретінде анықталады.

10 - жол салық салынғанға дейінгі пайда (залал) – қаржыландырудан түскен жалпы пайда, кіріс, өзге де табыстардың сомасы мен өнімді өткізу мен қызмет көрсету бойынша шығыстардың, қаржыландыруға арналған шығыстардың жəне өзге де шығыстардың сомасының арасындағы айырмашылық ретінде анықталады.

12 – жол жиынтық пайда (залал) – бұл салық салынғанға дейінгі пайда (залал) мен корпоративтік табыс салығы бойынша шығыстардың айырмасы.

5. 7 бөлімнің 3, 6 жəне 9 жолдарында операциялық, инвестициялық, қаржылық қызметінен ақшалай қаражаттардың таза сомасы операциялық, инвестициялық, қаржылық қызметтерінен ақшалай қаражаттарының түсімімен шығуының айырмасы ретінде анықталады.

6. 8 бөлімнің 7 жолында шетел валютасындағы таза айқындама - шетел валютасындағы активтер мен шетел валютасындағы міндеттемелер арасындағы айырмашылық ретінде анықталады. Осы статистикалық нысанды тапсыру қағаз тасығышта жəне электронды форматта жүзеге асырылады. Статистикалық нысанды электронды форматта толтыру Қазақстан Республикасы Статистика агенттігі Интернет-ресурсының (www.stat.gov.kz) «On-line есептер» бөлімінде орналастырылған бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдалану арқылы іске асырылады.

4. Арифметикалық-логикалық бақылау: 1) 1-бөлім. «Қызметкерлер саны».

5-жол = 1, 3-4-жолдар қосындысына; 2) 1.1-бөлім. «Жұмыс күшінің қозғалысы».

4-жол = 1-жол + 2-жол – 3-жол; 3) 2-бөлім. «Өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтердің көлемі, өнімдерді өткізу мен қызметтер көрсетуден түскен кіріс туралы ақпарат».

1-жол = 1.1, 1.2-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 4) 3-бөлім. «Кəсіпорынның шығыстары туралы ақпарат».

1-баған = 2-3-бағандар қосындысына əрбір жол үшін; 1-жол = 1.1-1.5-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 3-жол > 5-жолдан əрбір баған үшін; 3.1-жол ≤ 3-жолдан əрбір баған үшін; 6-жол = 6.1, 6.2, 6.3, 6.4-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 6.1.1-жол ≤ 6.1-жолдан əрбір баған үшін; 6.1.2-жол ≤ 6.1-жолдан əрбір баған үшін; 7-жол = 1, 2, 3, 4, 5, 6-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 5) 4-бөлім. «Кəсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің нəтижелері».

3-жол = 1-жол – 2-жол; 10-жол = 3-5 жолдар – 6-жол – 7-жол – 8-жол – 9-жол; 12-жол = 10-жол – 11-жол; 6) 6-бөлім. «Бухгалтерлік теңгерім көрсеткіштері бойынша ақпарат».

1-жол = 1.1, 1.2, 1.3-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 4-жол = 4.1, 4.2, 4.3, 4.4, 4.5, 4.6-жолдар қосындысына əрбір баған үшін, 6-жол = 1, 2, 3, 4, 5-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 13-жол = 7-12-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 14-жол = 6, 13-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 14-жол = 31-жол əрбір баған үшін; 15.1-жол ≤ 15-жолдан əрбір баған үшін;

19-жол = 15, 16-18-жолдардан қосындысына əрбір баған үшін; 20.1-жол ≤ 20-жол əрбір баған үшін; 23-жол = 20, 21-22-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 30-жол = 24-29-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 31-жол = 19, 23, 30-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 7) 7-бөлім. «Ақша қозғалысы туралы ақпарат».

1-баған = 2-3-бағандар қосындысына əрбір жол үшін; 1-жол = 1.1-1.6-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 2-жол = 2.1, 2.2, 2.3, 2.4, 2.5-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 2.2.1-жол ≤ 2.2-жолдан əрбір баған үшін; 3-жол = 1-жол – 2-жол əрбір баған үшін; 4-жол = 4.1, 4.2, 4.3, 4.4-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 4.1-жол = 4.1.1-4.1.2-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 5-жол = 5.1, 5.2, 5.3, 5.4-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 5.1-жол = 5.1.1-5.1.2-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 6-жол = 4-жол – 5-жол əрбір баған үшін; 7-жол = 7.1, 7.2, 7.3-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 7.1-жол = 7.1.1-7.1.2-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 7.2-жол = 7.2.1-7.2.2-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 8-жол = 8.1, 8.2, 8.3, 8.4-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 8.1-жол = 8.1.1-8.1.2-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 9-жол = 7-жол – 8-жол əрбір баған үшін, 10-жол = 3, 6, 9-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 8) 8-бөлім. «Валюталық айқындама бойынша ақпарат».

1-баған = 2-5-бағандар қосындысына əрбір жол үшін; 1-жол = 1.1-1.4-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 2-жол = 2.1-2.4-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 3-жол = 1, 2-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 4-жол = 4.1, 4.2, 4.3-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 4.1-жол = 4.1.1-4.1.4-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 5-жол = 5.1, 5.2, 5.3 жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 5.1-жол = 5.1.1-5.1.3-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 6-жол = 4-5-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 7-жол =3-жол – 6-жол əрбір баған үшін; 9) 9-бөлім. «Негізгі қорлардың бары жəне қозғалысы».

10-баған = 1-баған + 2-баған + 3-баған + 4-баған – 5-баған – 7-баған – 8-баған əрбір жол үшін; 1-жол = 2, 3, 4, 5, 6-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 2-жол = 2.1-2.2-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 3-жол = 3.1-3.2-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 4-жол = 4.1-4.2-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 4.2.1-жол ≤ 4.2-жол қосындысына əрбір баған үшін; 10) 10-бөлім. «Негізгі қорлардың өтеліміне жəне жөндеуіне жұмсалған шығындар туралы ақпарат».

1-жол = 2, 3, 4, 5, 6-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 2-жол = 2.1-2.2-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 3-жол = 3.1-3.2-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 4-жол = 4.1-4.2-жолдар қосындысына əрбір баған үшін; 4.2.1-жол ≤ 4.2-жол қосындысына əрбір баған үшін; 11) Бөлімдер аралығындағы бақылау: 2-бөлім 2-бағанының 1-жолы = 4-бөлімнің 1-жолына; 3-бөлім 3-бағанының 7-жолы = 4-бөлімнің 6-9-жолдар қосындысына; 2.1 бөлімінің 4-8 жолдарының қосындысы = 2 бөлімнің 3 жолының сəйкес бағандарына; 4 бөлімнің 1 жолы = 2 бөлімнің 2 бағанының 1 жолына; _______________________________________________ 1 мұнда жəне бұдан əрі ҚҚС- қосылған құн салығы здесь и далее НДС - налог на добавленную стоимость 2 ЭҚТӨЖ - Экономикалық қызмет түрлері бойынша өнімдер жіктеуіші Қазақстан Республикасы Статистика агенттігінің интернет-ресурсында «Классификаторлар» бөлімінде орналасқан. КПВЭД - Классификатор продукции по видам экономической деятельности, расположен на интернетресурсе Агентства Республики Казахстан по статистике, раздел «Классификаторы», 3 Қажет болған жағдайда қосымша парақтарда жалғастырыңыз. При необходимости продолжите на дополнительных листах.

1

2

1

2

ЭҚЖЖ - Экономикалық қызмет түрлерінің номенклатурасы ОКЭД - Номенклатура видов экономической деятельности ҚҚС - Қосымша құн салығы НДС - Налог на добавленную стоимость ҚҚС - Қосымша құн салығы НДС - Налог на добавленную стоимость ЭҚЖЖ - Экономикалық қызмет түрлерінің номенклатурасы ОКЭД – Номенклатура видов экономической деятельности

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2013 жылғы 12 қазанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне № 8817 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігінің бұйрығы 2014 жылғы 28 шілде №297 Астана қаласы

Спортшыларға, жаттықтырушыларға, дене шынықтыру және спорт саласындағы мамандарға және дене шынықтыру-спорттық ұйымдарға «Үздік» номинациясындағы атақтарды беру қағидасын бекіту туралы «Дене шынықтыру жəне спорт туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 7-бабы 45-тармақшасына сəйкес, бұйырамын: 1. Қоса берлі отырған Спортшыларға, жаттықтырушыларға, дене шынықтыру жəне спорт саласындағы мамандарға жəне дене шынықтыру-спорттық ұйымдарға «Үздік» номинациясындағы атақтарды беру қағидасы бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Туризм жəне спорт бойынша агенттігі төрағасының ««Жыл спортшысы» Республикалық конкурсы туралы» 2000 жылғы 7 сəуірдегі № 1-1-2/111 бұйрығының (Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін мемлекеттік тіркеу тізілімінде 2000 жылғы 2 мамырда № 1125 тіркелген) күші жойылды деп танылсын.

3. Жоғары жетістіктер спорты жəне спорт резерві департаменті (С.М. Жарасбаев) заңнамада белгіленген тəртіпте: 1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Əділет министрлігіне мемлекеттік тіркеуге ұсынуды; 2) Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін осы бұйрықтың бұқаралық ақпарат құралдарында жəне «Əділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде, сонымен қатар Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігінің интернет-ресурсында ресми жарияланудын қамтамасыз етсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігі төрағасының орынбасары Е.Б. Қанағатовқа жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғаш ресми жарияланған күннен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігінің төрағасы Т.ЕСЕНТАЕВ. Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігі төрағасының 2014 жылғы 28 маусымдағы № 297 бұйрығымен бекітілген Спортшыларға, жаттықтырушыларға, дене шынықтыру жəне спорт саласындағы мамандарға жəне дене шынықтыру-спорттық ұйымдарға «Үздік» номинациясындағы атақтарды беру қағидасы 1. Жалпы ережелер 1. Осы Қағида Спортшыларға, жаттықтырушыларға, дене шынықтыру жəне спорт саласындағы мамандарға жəне дене шынықтыру-спорттық ұйымдарға «Үздік» номинациясындағы атақтарды берудің тəртібі мен шарттарын айқындайды.

2. Атақтарды беру дене шынықтыру жəне спорт саласындағы уəкілетті орган өткізетін республикалық конкурстың (бұдан əрі - Конкурс) негізінде жүзеге асырылады.

3. Конкурс жыл сайын қазақстандық спортты дамытуға үлес қосқан спортшылар, жаттықтырушылар жəне дене шынықтыру жəне спорт саласындағы мамандар мен дене шынықтыру-спорттық ұйымдары арасында жыл қорытындысы бойынша өткізіледі.

4. Конкурстың міндеті халық арасында дене шынықтыру мен спортты насихаттау, жастарды спортпен жүйелі шұғылдануға тарту, жоғары спорттық нəтижелерге жету үшін спортшыларды, жаттықтырушыларды жəне спорт саласындағы басқа да қызметкерлерді ынталандыру болып табылады. Конкурстың мақсаты əлемдік спорт аренасында қазақстандық спорттың бəсекелестігін арттыру болып табылады.

2. Конкурсты өткізудің тəртібі 5. Конкурсты өткізу мен ұйымдастыруды Конкурстың өткізу кезеңінде Қазақстан Республикасы Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігі құратын ұйымдастыру комитеті жүзеге асырады. Конкурстың жеңімпаздары конкурстық комиссияның шешімімен (бұдан əрі – Комиссия) анықталады. Комиссия «Үздік» атағына үміткер емес мемлекеттiк қызметкерлер, жетекші спортшылар, жаттықтырушылар, бұқаралық ақпарат құралдарының өкiлдерi қатарынан қалыптасады. Комиссия құрамы 11 адамнан аспауы керек. Қазақстан Республикасының Спорт жəне дене шынықтыру істері агенттігі төрағасының бұйрығымен (Комиссияның жəне ұйымдастыру комитетінің құрамы) бекітіледі.

6. Ұйымдастыру комитеті: 1) Конкурсты ұйымдастыруды жəне өткізуді қамтамасыз етеді; 2) номинацияларға сəйкес үміткерлерді іріктеу бойынша Комиссияның жұмысын ұйымдастырады; 3) қорытынды шығаруды жəне конкурс жеңімпаздарын салтанатты марапаттауды ұйымдастырады.

7. «Үздік» атағын беруге Конкурс үміткерлерін қарау, сондай-ақ олар бойынша шешім қабылдау Комиссияның отырыстарында жүргізіледі.

8. Шешім қатысып отырған Комиссия мүшелерінің көпшілік дауысымен қабылданады. Дауыстар бөлінген жағдайда, Комиссия төрағасының дауысы шешуші болып табылады.

9. Комиссия шешімі барлық комиссия мүшелері қол қойған хаттамамен ресімделеді. Хаттама комиссия отырысы аяқталған күннен бастап, үш күндін мерзімде ресімделеді.

3. Бағалау өлшемі 10. Қазақстандық спорттың дамуына зор үлес қосқан тұлғалар конкурс жеңімпазы болып танылады.

11. Конкурс мынадай номинациялар бойынша өткізіледі: 1) «Жылдың үздік спортшысы»; 2) «Жылдың үздік жаттықтырушысы»; 3) «Жылдың үздік спорт федерациясы»; 4) «Жылдың үздік спорт ұйымы»; 5) «Жылдың үздік демеушісі»; 6) «Үздік спорттық өңір» (облыстардың, Астана, Алматы қалаларының спорт жəне дене шынықтыру басқармалары); 7) «Ауылдық жердегі үздік спорттан нұсқаушы-əдіскер»; 8) «Аудандық үздік дене шынықтыру жəне спорт бөлімі»; 9) «Жылдың үздік ауыл жаттықтырушысы»; 10) «Дене шынықтыру жəне спорт саласындағы үздік маман».

12. «Жылдың үздік спортшысы» атағы олимпиадалық, олимпиадалық емес жəне паралимпиядалық спорт түрлерінен ресми халықаралық жəне республикалық жарыстарда жоғары нəтиже көрсеткен үздік спортшыларға беріледі.

13. «Жылдың үздік жаттықтырушысы» номинациясында «Жылдың үздік спортшысын» дайындаған жаттықтырушы жеңімпаз болып табылады.

14. «Жылдың үздік спорт федерациясы» номинациясында осы спорт түрінен кешенді жəне ресми халықаралық жарыстардағы нəтижелерінің қорытындылары, сондай-ақ аталған спорт түрін дамытуға қосқан үлесі бойынша үздік спорттық федерация іріктеледі.

15. «Жылдың үздік спорт ұйымы» номинациясы бойынша дене шынықтыру жəне спорт саласындағы уəкілетті орган бекіткен ведомстволық бағыныстағы ұйымдар қызметінің тиімділігін бағалау қортындысы бойынша іріктеледі.

16. «Жылдың үздік демеушісі» номинациясы бойынша Казақстанда спортты дамытуға айтулы үлес қосқан жеке жəне заңды тұлғаларға беріледі.

17. «Үздік спорттық өңір» жəне «Аудандық Үздік дене шынықтыру жəне спорт бөлімі» номинациялары мынадай жылдың спорттық көрсеткіштері бойынша беріледі: 1) спорт ұйымдары мен ғимараттары желісін көбейту (соның ішінде ауылдық жерлерде); 2) дене шынықтырумен жəне спортпен шұғылданушы тұрғындар санын арттыру; 3) ресми жəне кешенді республикалық жəне халықаралық жарыстардағы спорттық нəтижелері; 18. Комиссия «Ауылдық жердегі үздік спорттан нұсқаушы-əдіскер» номинациясы бойынша облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының дене шынықтыру жəне спорт жөніндегі жергілікті атқару органы ұсынған конкурстық материалдарды іріктейді.

19. «Жылдың үздік ауыл жаттықтырушысы» номинациясы бойынша облыстардың, Астана мен Алматы қалаларының дене шынықтыру жəне спорт жөніндегі жергілікті атқару органы ұсынған мəліметтерге сəйкес ауылда бұқаралық-спорттық жұмыстарды ұйымдастыру мен республикалық жəне халықаралық жарыстарда жоғары жетістіктерге қол жеткізген жылдың үздік ауыл жаттықтырушысы іріктеледі.

20. Комиссия «Дене шынықтыру жəне спорт саласындағы үздік маман» номинациясына спорт саласындағы қызметкерлер (дəрігер, фармаколог, массажшы, менеджер, кеңесші, хореграф, техникалық қызметкерлер жəне т.б.) арасынан жылдың спорттық жетістіктерінің қорытындысы бойынша спорт саласының үздік маманын іріктейді.

4. Марапаттау рəсімі 21. Конкурстың жеңімпаздарын марапаттау салтанатты жағдайда өткізіледі.

22. Конкурстың жеңімпаздарына атаулы дипломдар жəне құнды сыйлықтар тапсырылады.

23. Конкурстың нəтижелері мүдделі мемлекеттік органдар мен ұйымдардың интернет-ресурстарында орналастырылады жəне Конкурс өткеннен кейін 10 күн ішінде бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.

5. Республикалық конкурсты қаржыландыру 24. Конкурсты қаржыландыру Қазақстан Республикасының заңнамасымен тыйым салынбаған қаржы көздерінің есебінен жүзеге асырылады. Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2014 жылғы 5 тамызда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №9680 болып енгізілді.

22

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

Қазақстан Республикасы Индустрия жəне жаңа технологиялар министрлігінің бұйрығы 2013 жылғы 30 желтоқсан

№455

1

Практикалық тəжірибе не/немесе жұмыс орнында қысқа мерзімді оқыту (нұсқау) не/немесе бастауыштан кем емес орта білімі болған кезде қысқа мерзімді курстар. Практикалық тəжірибе немесе негізгі орта білімнен кем емес жалпы орта білімі болған кезде кəсіби даярлау (білім беру мекемесі негізінде қысқа мерзімді курстар немесе корпоративті білім беру) не/немесе ересектерді қайта даярлау Практикалық тəжірибе немесе жалпы орта білім немесе негізгі орта білімнің негізінде техникалық жəне кəсіби білім немесе практикалық тəжірибесіз жалпы орта білім болған кезде кəсіби даярлау (білім беру мекемелерінің негізінде бір жылға дейін кəсіби даярлау бағдарламалары бойынша курстар немесе корпоративті оқыту). Жоғары дəрежелі техникалық жəне кəсіби білім (қосымша кəсіби дайындық) жəне практикалық тəжірибе.

2

Астана қаласы

«Аяқ киім өндірісі» кәсіби стандартын бекіту туралы

3

Қазақстан Республикасының Еңбек Кодексiнiң 138-5-бабының 3-тармағына сəйкес бұйырамын: 1. Қоса берілген «Аяқ киім өндірісі» кəсіби стандарты бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Индустрия жəне жаңа технологиялар министрлігінің Өнеркəсіп комитеті (Б.А. Қасымбеков) заңнамада белгіленген тəртіпте: 1) Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде осы бұйрықтың мемлекеттік тіркелуін; 2) Қазақстан Республикасы Əділет министрлігінде осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде бұқаралық ақпарат құралдарында жəне «Əділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға жіберуді; 3) Қазақстан Республикасы Индустрия жəне жаңа технологиялар министрлігінің интернет-ресурсында осы бұйрықтың орналасуын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылауды өзіме қалдырамын.

4. Осы бұйрық оның алғаш рет ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі. Қазақстан Республикасы Индустрия жəне жаңа технологиялар министрінің міндетін атқарушы А.РАУ.

4

1 2 3

Еңбек функциясының № 1

Еңбек мəні

Аяқ киімнің бас-табан жəне өкшелік бөліктерін дайындау Аяқ киімнің қалыптары, дайындамалары Аяқ киімнің қалыптары, дайындамалары

2

Аяқ киімнің қалыптары, дайындамалары Аяқ киімнің қалыптары, дайындамалары Аяқ киімнің қалыптары, дайындамалары Аяқ киімнің қалыптары, дайындамалары Аяқ киімнің қалыптары, дайындамалары Аяқ киімнің қалыптары, дайындамалары Аяқ киімнің қалыптары, дайындамалары

3-параграф. Материалдарды пішуші 25. СБШ бойынша біліктілік деңгейі: 2-4.

26. Мүмкін болатын лауазым атауы: бөлшектерді кесуші; пішу жабдығының операторы; бөлшектер мен материалды белгілеуші; материалдарды пішуші.

27. Орындалатын еңбек функциясының жалпыланған сипаттамасы – аяқ киім бөлшектеріне материалдарды пішу.

28. Қолданыстағы нормативтік құжаттармен байланысы осы КС 4-қосымшасының 1-кестесінде көрсетілген.

29. Материалдарды пішушінің еңбек жағдайына, біліміне жəне жұмыс тəжірибесіне қойылатын талаптар осы КС 4-қосымшасының 2- кестесінде көрсетілген.

30. Материалдарды пішуші орындайтын еңбек функцияларын анықтайтын КС бірліктерінің тізбесі осы КС 4-қосымшасының 3- кестесінде көрсетілген.

31. Материалдарды пішуші орындайтын КС бірліктерінің сипаттамасы осы КС 4-қосымшасының 4-кестесінде көрсетілген.

32. Материалдарды пішушінің құзыреттеріне қойылатын талаптар осы КС 4-қосымшасының 5-7-кестелерінде көрсетілген.

4-параграф. Техник-технолог 33. СБШ бойынша біліктілік деңгейі: 4.

34. Мүмкін болатын лауазым атауы: техник-технолог 35. Орындалатын еңбек функциясының жалпыланған сипаттамасы – аяқ киім өндірісінің технологиялық үдерісін ұйымдастыру.

36. Қолданыстағы нормативтік құжаттармен байланысы осы КС 5-қосымшасының 1-кестесінде көрсетілген.

37. Техник-технологтың еңбек жағдайына, біліміне жəне жұмыс тəжірибесіне қойылатын талаптар осы КС 5-қосымшасының 2-кестесінде көрсетілген.

38. Техник-технолог орындайтын еңбек функцияларын анықтайтын КС бірліктерінің тізбесі осы КС 5-қосымшасының 3- кестесінде көрсетілген.

39. Техник-технолог орындайтын КС бірліктерінің сипаттамасы осы КС 5-қосымшасының 4-кестесінде көрсетілген.

40. Техник-технологтың құзыреттеріне қойылатын талаптар осы КС 5-қосымшасының 5-кестесінде көрсетілген.

4. КС əзірлеушілері 41. Қазақстан Республикасы Индустрия жəне жаңа технологиялар министрлігі КС əзірлеушісі болып табылады.

42. Келісу парағы, КС сараптамасы мен тіркелуі осы КС 6-қосымшасында келтірілген.

3

Міндет № 1-1)

1.

2.

3.

4.

Аяқ киімді керу Аяқ киімді керуші (бөлшектер мен операцияларын орындау дайындамаларды өңдеуші, бөлшектер мен дайындамаларды қалыптаушы, бөлшектер мен дайындамаларды ылғалдаушы) Аяқ киімді құрастыру Аяқ киімді құрастырушы (аяқ киімнің операцияларын орындау үстін, аяқ киімнің астын құрастырушы) Аяқ киім бөлшектеріне Бөлшекетрді кесуші (бөлшектерді кесуші, материалды пішу пішу жабдығының операторы, бөлшектер мен материалды белгілеуші) Аяқ киім өндірісінің Техник - технолог технологиялық процесін ұйымдастыру

1-2)

1-4 2-4

Техник - технолог

4

«Ақ киім өндірісі» кəсіби стандартына 2-қосымша 1-кесте. Қолданыстағы нормативтік құжаттармен байланысы Қазақстан Республикасы Кəсіптердің мемлекеттік жіктеуіші (КМЖ) Базалық топ 7442- Аяқ киімді тартушы Жұмысшылардың жұмыстары мен кəсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығы (БТБА) БТБА шығарылымы, 45-шығарылым, «Былғары аяқ киім өндірісі» (Қазақстан Республикасы Еңбек жəне халықты бөлімі əлеуметтік қорғау министрінің2013 жылғы «9» қаңтардағы № 13-ө-м бұйрығымен бекітілген) БТБА бойынша кəсіп Аяқ киімді тартушы (1-6) СБШ біліктілік деңгейі БТБА бойынша разрядтары 1 1 2 2 3 3-4 4 5-6

1-3)

1-3) Дайындамаларды ылғалдау

Тарту қысқаштары

2-1) Дайындаманы қалыптарға алдын ала бекіту 2-2) Төсетекті немесе табанды жəне сандал үлгісіндегі бұйымның ұшы мен өкшелік бөлігінің бт жағының шетін жалғау 2-3) Астарын керу

Тарту қысқаштары

2-4) Ұлтарақ салу

ЗНК, ЗПК үлгісіндегі тартқышкеріп тартқыш машиналар ЗНК, ЗПК үлгісіндегі тартқышкеріп тартқыш машиналар ЗНК, ЗПК үлгісіндегі тартқышкеріп тартқыш машиналар ЗНК, ЗПК үлгісіндегі тартқышкеріп тартқыш машиналар ЗНК, ЗПК үлгісіндегі тартқышкеріп тартқыш машиналар

Міндет Жеке жəне кəсіби құзыреттері № 2-1) Дайындаманы алдын ала қалыпқа бекіту барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет 2-2) Сандал типті аяқ киім бөлшектерін керу барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет 2-3) Исполнительская деятельность по реализации нормы под руководством, предполагающая ограниченную ответственность и определенную степень самостоятельности при затяжке подклада 2-4)

Ұлтарағын керу барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет Бөлшектердің симметриялығын тексеру барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет Дайындаманың қалыпқа сəйкестігін тексеру барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

3-1)

Білімі Операцияларды орындау қағидалары, аяқ киім, бөліктер жəне қалыптардың түрлері, фасоны жəне өлшемі, қолданылатын материалдардың түрлері мен қызметтері Қолданылатын жабдықтың жұмыс істеу принципі, құрылысы, пайдалануқағидасы

Дағдылары мен біліктері

Білімі

Қалыптағы дайындаманың дұрыс қалпын реттеу, тартылатын бөліктерді симметриялық біріктіру Қалыптағы дайындаманың дұрыс қалпын реттеу, тартылатын бөлшектерді симметриялық біріктіру. Обеспечивать необходимую вытяжку деталей без порывов материала, регулировать и налаживать инструменты, оборудование Бөлшектерді материалды жыртпай, қажетті керуды қамтамасыз ету, құралсайманды, жабдықты реттеу жəне бапқа келтіру Бақылау-өлшеу аспаптарын пайдалана білу

Операцияларды орындау қағидалары , аяқ киім, бөліктер жəне қалыптардың түрлері, фасоны жəне өлшемі

Бақылау-өлшеу аспаптарын пайдалана білу

Техникалық талаптар и дайындалатын модельдің ерекшелігі

Операцияларды орындау қағидалары, аяқ киім, бөлшектер жəне қалыптардың түрлері, фасоны жəне өлшемі, қолданылатын материалдардың түрлері мен қызметтері Правила выполнения операций, виды и свойства применяемых материалов

Міндет Жеке жəне кəсіби құзыреттері № 1-3) Жабдықты таңдау үшін жауапкершілікті, өз бетінше жоспарлауды көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет 2-5) Керу операцияларын орындау үшін жауапкершілікті, өз бетінше жоспарлауды көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет 2-6) Керу операцияларын орындау үшін жауапкершілікті, өз бетінше жоспарлауды көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет 2-7) Керу операцияларын орындау үшін жауапкершілікті, өз бетінше жоспарлауды көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет 3-3) Қалыпталған бұйымды кептіру үшін жауапкершілікті, өз бетінше жоспарлауды көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

Операцияларды орындау қағидалары, қолданылатын материалдардың түрлері мен қасиеттері Техникалық талаптар мен дайындалатын модельдің ерекшелігі

Біліктерімен дағдылары

Білімі

Пайдаланылатын жабдықтың тиңмдң Қолданылатын жұмыс істеу режимін таңдау жəне жабдықтың жұмыс істеу қолдану принципі, құрылысы, пайдалануқағидасы Бөлшектерді материалды жыртпай, Операцияларды қажетті керуді қамтамасыз ету, орындау қағидалары, аспаптарды, жабдықты реттеу жəне материалдарды қолдану бапқа келтіру түрлері мен қасиеттері Бөлшектерді материалды жыртпай, Операцияларды қажетті керуді қамтамасыз ету, орындау қағидалары, аспаптарды, жабдықты реттеу жəне материалдарды қолдану бапқа келтіру түрлері мен қасиеттері Пайдаланылатын жабдықтың тиңмдң Операцияларды жұмыс істеу режимін таңдау жəне орындау қағидалары, қолдану материалдарды қолдану түрлері мен қасиеттері Қолданылатын жабдық жұмысының Техникалық талаптар и тиімді режимдерін таңдау жəне дайындалатын модельдің қолдану ерекшелігі

8-кесте. СБШ бойынша 4-біліктілік деңгейіндегі аяқ киімді керушінің құзыреттеріне қойылатын талаптар Міндет Жеке жəне кəсіби құзыреттері № 2-8) Міндеттерді өз еркімен белгілеуді, нормаларды ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауды, аяқ киім бөлшектерін керу бойынша жауапкершілікті көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық-басқарушылық қызмет 2-9) Міндеттерді өз еркімен белгілеуді, нормаларды ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауды, аяқ киім бөлшектері мен дайындамаларын керу бойынша жауапкершілікті көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылықбасқарушылық қызмет 2-10) Міндеттерді өз еркімен белгілеуді, нормаларды ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауды, аяқ киімді керу нəтижелері үшін жауапкершілікті көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық-басқарушылық қызмет 2-11) Міндеттерді өз еркімен белгілеуді, нормаларды ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауды, аяқ киім бөлшектерін керу нəтижелері үшін жауапкершілікті көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық-басқарушылық қызмет 2-12)

Міндеттерді өз еркімен белгілеуді, нормаларды ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауды, аяқ киім бөлшектерін керу нəтижелері үшін жауапкершілікті көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық-басқарушылық қызмет

Біліктері мен дағдылары Бөлшектерді материалды жыртпай, қажетті керуді қамтамасыз ету, аспаптарды, жабдықты реттеу жəне бапқа келтіру Бөлшектерді материалды жыртпай, қажетті керуді қамтамасыз ету, аспаптарды, жабдықты реттеу жəне бапқа келтіру Бөлшектерді материалды жыртпай, қажетті керуді қамтамасыз ету, аспаптарды, жабдықты реттеу жəне бапқа келтіру Бөлшектерді материалды жыртпай, қажетті керуді қамтамасыз ету, аспаптарды, жабдықты реттеу жəне бапқа келтіру

Білімі Операцияларды орындау қағидалары , материалдарды қолдану түрлері мен қасиеттері Операцияларды орындау қағидалары, жабдықты пайдалану нұсқаулықтары, желімнің еруінің температуралық режимі Операцияларды орындау қағидалары, материалдарды қолдану түрлері мен қасиеттері

Операцияларды орындау қағидалары, бөлшектердің атауы мен қызметі, қолданылатын материалдардың түрлері мен қызметтері Қолданылатын жабдық Операцияларды жұмысының тиімді режимдерін орындау қағидалары, таңдау жəне қолдану бөлшектердің атауы мен қызметі, қолданылатын материалдардың түрлері мен қызметтері

«Аяқ киім өндірісі» кəсіби стандартына 3-қосымша 1-кесте. Қолданыстағы нормативтік құжаттармен байланысы Қазақстан Республикасы Кəсіптердің мемлекеттік жіктеуіші (КМЖ) Базалық топ 7442 – Аяқ киімді құрастырушы Жұмысшылардың жұмыстары мен кəсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығы (БТБА) БТБА шығарылымы, 45-шығарылым, «Былғары аяқ киім өндірісі» (Қазақстан Республикасы Еңбек жəне халықты бөлімі əлеуметтік қорғау министрінің2013 жылғы «9» қаңтардағы № 13-ө-м бұйрығымен бекітілген) БТБА бойынша кəсіп Аяқ киімнің үстін құрастырушы, аяқ киімнің астын құрастырушы, аяқ киімді құрастырушы (1-6) ҰБШ біліктілік деңгейі БТБА бойынша разрядтары 1 1 2 2 3 3-4 4 5-7

2

3

Еңбек функциясының № Еңбек функциясының атауы (кəсіби стандарттың бірліктері) 1 Материалдар мен жабдықты дайындау 2 Аяқ киімді құрастыру 3 Өндірісті бақылау, қаптау, таңбалау

4-кесте. Аяқ киімді құрастырушы орындайтын КС бірліктерінің сипаттамасы

1

2

Еңбек мəні

Еңбек құралдары

Тігін машиналары Нұсқаулықтар, технологиялық өндіріс регламенті, əдістемелік əдебиет Қаптау материалдары

Дайын аяқ киім

2-9) Жеке тапсырыстар бойынша ағаш өкшелерді дайындау, өкшелерге қажетті қалып пен өлшемдерді беру 2-10) Табандарды, жəне олардың бірінші қабатын тартылған аяқ киімге ранталық, диппельді, тігу жəне сандал əдістерімен тігіп жабыстыру 2-11) Рантты ұлтанға машинамен тігу

3-2)Қаптау, таңбалау

Жеке жəне кəсіби құзыреттері

Біліктері мен дағдылары Білімі

Дайындамаларды алу барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет Дайындамаларды алу барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет Жабдықты таңдау барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

Жинаудың тиімді схемаларын, таңдау, орнату жəне пайдалану

Еңбек мəні, оны қайта жасау процесі мен тиісті орындаушылық іс-əрекеттері циклы туралы базалық білімдер Қолданылатын жабдық Операцияларды орындау жұмысының тиімді қағидалары жəне қолданылатын режимдерін таңдау жəне материалдардың қасиеттері қолдану Арнайы құралдарды, Қолданылатын жабдықтың аспаптарды, жабдықты жұмыс істеу принципі, реттеу жəне бапқа пайдалануқағидалары келтіру.

Біліктері мен дағдылары

Білімі

Қолданылатын жабдық жұмысының тиімді режимдерін таңдау жəне қолдану.

Аяқ киім бөлшектерін қосу жəне құрастыруға арналған материалдарға МЕМСТ, ТУ, аяқ киім бөлшектері мен түйіндерін біріктіруге арналған материалды қолдану нормалары Қолданылатын жабдық Аяқ киім бөлшектерін қосу жұмысының тиімді жəне құрастыруға арналған режимдерін таңдау жəне материалдарға МЕМСТ, ТУ, аяқ қолдану. киім бөлшектері мен түйіндерін біріктіруге арналған материалды қолдану нормалары Бөлшектерді салу жəне Аяқ киім бөлшектерін қосу алдын ала бекіту, бөлшектер жəне құрастыруға арналған арасындағы белгіленген материалдарға МЕМСТ, ТУ, аяқ арақашықтықты сақтау, киім бөлшектері мен түйіндерін арнайы құрылғыларды, біріктіруге арналған материалды құрал-сайманды, жабдықты қолдану нормалары реттеу жəне бапқа келтіру Бөлшектерді салу жəне Аяқ киім бөлшектерін қосу алдын ала бекіту, бөлшектер жəне құрастыруға арналған арасындағы белгіленген материалдарға МЕМСТ, ТУ, аяқ арақашықтықты сақтау, киім бөлшектері мен түйіндерін арнайы құралдарды, біріктіруге арналған материалды аспаптарды, жабдықты қолдану нормалары реттеу жəне бапқа келтіру. Бақылау-өлшеу аспаптарын Техникалық талаптар и дайындалатын модельдің қолдана білу жəне жақсы дамыған көзбен өлшеу ерекшелігі

3-1)

Дайын бұйым сапасын тексеру барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет Дайын аяқ киімді жиынтықтау жəне таңбалау Бақылау-өлшеу аспаптарын барысында шектеулі жауапкершілікті жəне қолдана білу жəне жақсы белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін дамыған көзбен өлшеу басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

3-2)

Техникалық талаптар и дайындалатын модельдің ерекшелігі

7-кесте. СБШ бойынша 3-біліктілік деңгейіндегі аяқ киімді құрастырушының құзыреттеріне қойылатын талаптар Міндет Жеке жəне кəсіби құзыреттері № 2-5) Жабдықты таңдау үшін жауапкершілікті, өз бетінше жоспарлауды көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет 2-6) Аяқ киім үшін жауапкершілікті, өз бетінше жоспарлауды көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет 2-7) Аяқ киімді жинау операцияларын орындау үшін жауапкершілікті, өз бетінше жоспарлауды көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет 2-8)

Аяқ киімді жинау операцияларын орындау үшін жауапкершілікті, өз бетінше жоспарлауды көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

6-кесте. СБШ бойынша 3-біліктілік деңгейіндегі материалдарды пішушінің құзыреттеріне қойылатын талаптар Міндет Жеке жəне кəсіби құзыреттері № 2-3) Материалдарды пішу үшін жауапкершілікті, өз бетінше жоспарлауды көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

Біліктері мен дағдылары Бөлшектерді салу жəне алдын ала бекіту, бөлшектер арасындағы белгіленген арақашықтықты сақтау Ысытып құю жəне вулканизация жабдығында жұмыс істей білу Ысытып құю жəне вулканизация жабдығында жұмыс істей білу.

Ысытып құю жəне вулканизация жабдығында жұмыс істей білу.

Білімі Операцияларды орындау қағидалары, аяқ киім, бөлшектер жəне қалыптардың түрлері, фасоны жəне өлшемі Операцияларды орындау қағидалары , аяқ киім, бөлшектер жəне қалыптардың түрлері, фасоны жəне өлшемі Аяқ киімді құрастыру қағидалары , аяқ киімнің төменгі бөлігін бекіту əдістері, операцияларды орындаудың технологиялық нормативтері, машиналар жұмысының міндеті мен принципі Аяқ киімді құрастыру қағидалары , аяқ киімнің төменгі бөлігін бекіту əдістері, операцияларды орындаудың технологиялық нормативтері, машиналар жұмысының міндеті мен принципі

Міндет Жеке жəне Кəсіби құзыреттері № 2-9) Міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормаларды ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауын, аяқ киім құрастыру нəтижесі үшін жауапкершілікті көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық-басқарушылық қызмет, 2-10) Міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормаларды ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауын, аяқ киім құрастыру нəтижесі үшін жауапкершілікті көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық-басқарушылық қызмет, 2-11) Міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормаларды ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауын, аяқ киім құрастыру нəтижесі үшін жауапкершілікті көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық-басқарушылық қызмет,

2-4)

2-7)

Пішуді таңбалау үшін Қалыптарды пайдалана білу жауапкершілікті, өз бетінше жоспарлауды көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызметя

3-3)

Пішу сапасын тексеруде қойылған Бұйымды сыртынан қарап тексеру, міндеттерді орындау үшін дайын бұйымның сапалық белгілері, жауапкершілікті, өз бетінше нормаларды сақтау жоспарлауды көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

2-6)

2

3

4

4.1 4.2

3-кесте. Техник-технолог орындайтын еңбек функцияларын анықтайтын КС бірліктерінің тізбесі Еңбек функциясының № 1 2 3

Ойғыш, тігін машиналары, ысытып құю жəне вулканизацияға арналған жабдық

1-1) Дайындамаларды алу

Ойғыш, тігін машиналары, ысытып құю жəне вулканизацияға арналған жабдық

1-2) Жабдықты таңдау

Ойғыш, тігін машиналары, ысытып құю жəне вулканизацияға арналған жабдық

1-3) Жабдық жұмысының режимін таңдау

Ойғыш немесе арнайы құрал

Пластмасса өкшелер, желімделмеген рəзең-кеден дайындалған өкше Ағаш өкшелер Дайындамалар, бөлшектер Өкшелер, тері жəне басқа материалдар

Құралдар

2-1) Аяқ киім ішіне төлкені салу, шегелеу, бекіту, төлке ұшын ұлтанға тығыз жабыстыру 2-2) Пластмасса өкшелерді, желімделмеген рəзеңкеден ұлтарақ жəне қоршауынан өкше құрастыру

Бұрғы 2-3) Ағаш өкшелерде ойық жасау Шаблондар, сызғыш, ине, тігін жабдығы 2-4) Ұлтандарды қолмен жапсырып тігу, модельді аяқ киімнің бас жағын тігу Өкшелерді керуға арналған жабдық 2-5)Қатардағы аяқ киімдердің ағаш жəне капрон өкшелерін терімен, тері ауыстыратын жəне басқа материалмен қаптау Ысытып құю жəне вулканизацияға 2-6)Аяқ киімді пресс-қалыптарға жүктеу арналған пресс-қалыптар жəне жабдық

Еңбек функциясының атауы (кəсіби стандарттың бірліктері) Технологиялық жабдықты жəне материалдарды дайындау Аяқ киім бөлшектерін пішу Дайын өнімнің сапасын бақылау

Еңбек Еңбек мəні функциясының № 1 Аяқ киімнің астына, үстіне жəне ұлтарағына арналған материалдар, шаблондар, үлгілер Дайындамалар, бөлшектер жəне бұйымдар

3

Еңбек құралдары

1

2

Технологиялық жабдық, қол механизмдері мен аспаптары Дайын өнім мен технологиялық жабдық 3

2-2)

3-1)

3-2)

Еңбек құралдары Нұсқаулықтар, технологиялық карта, жабдық жұмысының режимдері Нұсқаулықтар, технологиялық карта, жабдық жұмысының режимдері Нұсқаулықтар, технологиялық карта, жабдық жұмысының режимдері Нұсқаулықтар, технологиялық карта, жабдық жұмысының режимдері Нұсқаулықтар, технологиялық карта, жабдық жұмысының режимдері Нұсқаулықтар, технологиялық карта, жабдық жұмысының режимдері Нұсқаулықтар, технологиялық карта, жабдық жұмысының режимдері Нұсқаулықтар, технологиялық карта, жабдық жұмысының режимдері

Нұсқаулықтар, технологиялық карта, жабдық жұмысының режимдері Дайын өнім, жарамсызын шығару, жабдықты ретке келтіру шінің есебі, жүкқұжаттар, ведеомостар Дайын өнім, жарамсызын шығару, жабдықты ретке келтіру шінің есебі, жүкқұжаттар, ведеомостар Дайын өнім, жарамсызын шығару, жабдықты ретке келтіру шінің есебі, жүкқұжаттар, ведеомостар

1-2)

1-3)

2-1)

1-1) Материалдарды алу 1-2) Пішу сұлбасын таңдау 3-1)

1-3) Жабдықты таңдау 2-1)Алдын ала жасағлан белгі бойынша материалдарды қарапайым бөлшектерге пішу 2-2) Алдын ала белгілеу арқылы күрделілігі орташа бөлшектерге материалды пішу 2-3) Алдын ала белгілемей арқылы күрделілігі орташа бөлшектерге материалды пішу 2-4)Күрделі аяқ киім бұйымдарына арналған материалдарды пішу 2-5)Модельді емес аяқ киімнен басқа-сының бəрінің үстіңгі материалын пішу 2-6)Жұпқа арналған жиынтықтарда модельді аяқ киімнің үстіне арналған материалдарды пішу 2-7)Қолданылатын жабдықты ретке келтіру 2-8)Пішілген бөлшектерге деректеме, артикул, фасон, өлшем жəне т.б. қою

Кескіштер, 3-1) Бөлшектердің кескіш ауданы мен шаблондар, үлгілер контуры, пішудің жиынтықтығы мен жұптығы бойынша сəйкестігін бақылау

Пішу бөлшектері

Кескіштер, 3-2) Пішу элементтерін қалыңдығы, сапасы шаблондар, үлгілер жəне топографиялық учаскелері бойынша сұрыптау Кескіштер, 3-3) Пішу элементтерін бөлшектердегі шаблондар, үлгілер бояудың біркелкілігі бойынша сұрыптау

Пішу сұлбаларын таңдау барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет Жабдықтың ұсақ-түйек ақауларын жою барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет Материалдарды пішу барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет Материалдарды пішу барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет Пішу сапасын тексеру барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет Пішу сапасын тексеруде қойылған міндеттерді орындау үшін жауапкершілікті, өз бетінше жоспарлауды көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

Біліктері мен дағдылары

Білімі

Пішудің оңтайлы сұлбаларын таңдау, орнату жəне пайдалану

Еңбек мəні, оны қайта жасау процесі мен тиісті орындаушылық ісəрекеттері циклы туралы базалық білімдер

Пішудің оңтайлы сұлбаларын таңдау, орнату жəне пайдалану

Қолданылатын жабдықтың жұмыс істеу принципі, құрылысы, пайдалануқағидасы

Қолданылатын жабдық жұмысының тиімді режимдерін таңдау жəне қолдану

Қолданылатын жабдықтың жұмыс істеу принципі, құрылысы, пайдалануқағидасы

Терінің қалыңдығын, топографиялық жерлерін, созылғыштығы, бояудың біркелкілігін, ақаулардың болуын есбөлшектер мен материалдағы пішу бөлшектерінің тиімді орналасуын таңдау Терінің қалыңдығын, топографиялық жерлерін, созылғыштығы, бояудың біркелкілігін, ақаулардың болуын есбөлшектер мен материалдағы пішу бөлшектерінің тиімді орналасуын таңдау Бақылау-өлшеу аспаптарын қолдана білу жəне жақсы дамыған көзбен өлшеу

Операцияларды орындау қағидалары жəне қолданылатын материалдардың қасиеттері Қолданылатын жабдықтың жұмыс істеу принципі, құрылысы, пайдалануқағидасы Аяқ киімнің астына, үстіне жəне ұлтарағына арналған материалдар МЕМСТ, ТТ

Бұйымды сыртынан қарап тексеру, дайын Аяқ киімнің астына, бұйымның сапалық белгілері, нормаларды үстіне жəне ұлтарағына сақтау арналған материалдар МЕМСТ, ТТ

Міндеттер (еңбек іс-əрекеттері) 1-1) Өндірістік тапсырманы алу 1-2)Технологиялық өнідіріс картасын таңдау 1-3)Материалдарды алу 2-1)Өндірістің технологиялық процестері жəне тиімді режимдері 2-2) Бөлшектерді өңдеу жəне бұйымдарды құрастырудың операциялық маршрутын белгілейді 2-3) Технологиялық маршрут пен материалдық карталарды жасайды 2-4) Технологиялық процеске түзетулер енгізумен байланысты техникалық құжаттамаға өзгерістерді ресімдейді 2-5) Техникалық негізделген уақыт нормаларын, материалдық нормативтерді, негізгші жəне қосалқы материалдар, электр энергиясы, отын жəне т.б. шығыны нормаларын əзірлейді 2-6) Жаңа технологиялық жабдықты сынауға, жаңа өндіріс режимдері мен үдерістерін игеру бойынша эксперименттік жұмыстарға қатысады 2-7) Патенттік зерттеулерге қатысады 3-1)Жоспарлы тапсырманы орындау 3-2)Технологиялық регламенттік сақтаулын жəне жабдықтың дұрыс қолданылуын бақылау 3-3)Шығарылатын өнімнің сапасын тексеру

5-кесте. СБШ бойынша 4-біліктілік деңгейіндегі техник-технологтың құзыреттеріне қойылатын талаптар Міндет Жеке жəне кəсіби құзыреттері № 1-1) Міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормаларды ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауын, технологиялық процесс нəтижесі үшін жауапкершілікті көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық-басқарушылық қызмет

Міндеттер (еңбек іс-əрекеттері)

Пішу бөлшектері

Міндет Жеке жəне кəсіби құзыреттері № 1-1) Материалды таңдау жəне дайындау барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

2-1)

Дайын өнім мен технологиялық жабдық Дайын өнім мен технологиялық жабдық

2-2)

5-кесте. СБШ бойынша 2-біліктілік деңгейіндегі материалдарды пішушінің құзыреттеріне қойылатын талаптар

1-3)

Еңбек мəні Технологиялық жабдық, қол механизмдері мен аспаптары Технологиялық жабдық, қол механизмдері мен аспаптары Технологиялық жабдық, қол механизмдері мен аспаптары Технологиялық жабдық, қол механизмдері мен аспаптары Технологиялық жабдық, қол механизмдері мен аспаптары Технологиялық жабдық, қол механизмдері мен аспаптары Технологиялық жабдық, қол механизмдері мен аспаптары Технологиялық жабдық, қол механизмдері мен аспаптары

Технологиялық жабдық, Нұсқаулықтар, технологиялық қол механизмдері мен карта, жабдық жұмысының аспаптары режимдері

2-3)

Кескіштер, пресс, электр-пішу пышақтары, аралар Сұлбалар, нұсқаулықтар Дайындамалар, бөлшектер жəне бұйымдар Кескіштер, пресс, электр-пішу пышақтары, аралар Аяқ киімнің үстіне, астына жəне ішіне, Престер, пішу аралық бөлшектеріне арналған материал кескіштері, пышақтар Аяқ киімнің үстіне, астына жəне ішіне, Престер, пішу аралық бөлшектеріне арналған материал кескіштері, пышақтар Аяқ киімнің үстіне, астына жəне ішіне, Престер, пішу аралық бөлшектеріне арналған материал кескіштері, пышақтар Аяқ киімнің үстіне, астына жəне ішіне, Престер, пішу аралық бөлшектеріне арналған материал кескіштері, пышақтар Аяқ киімнің үстіне, астына жəне ішіне, Престер, пішу кесаралық бөлшектеріне арналған материал кіштері, пышақтар Аяқ киімнің үстіне, астына жəне ішіне, Престер, пішу аралық бөлшектеріне арналған материал кескіштері, пышақтар Аяқ киімнің үстіне, астына жəне ішіне, Пайдалану аралық бөлшектеріне арналған материал нұсқаулықтары Аяқ киімнің үстіне, астына жəне ішіне, Мөртаңба, аралық бөлшектеріне арналған материал штемпельді бояу

Пішу бөлшектері

1-2)

Еңбек функциясының атауы (кəсіби стандарттың бірліктері) Технологиялық процесті дайындау Технологиялық процесті жүргізу Технологиялық процестің жүргізілуін бақылау

4-кесте. Техник-технолог орындайтын КС бірліктерінің сипаттамасы Еңбек функциясының №

4-кесте. Материалдарды пішуші орындайтын КС бірліктерінің сипаттамасы

2

Былғары-аяқ киім кəсіпорындары, цехтар, эксперименттік зертханалар, жеке аяқ киім тігу цехтары

жоқ Медициналық қарсы көрсетілімдердің жоқ болуы (086 нысан бойынша анықтама), ТҚ бойынша нұсқамадан өту Кəсіби білім алу мен оқыту деңгейі Талап етілетін жұмыс тəжірибесі Жоғары дəрежелі техникалық жəне кəсіби білім (қосымша Жұмыс өтiлiне кəсіби дайындық) жəне практикалық тəжірибе. талаптардың көрсетіліуіз Жоғары дəрежелі техникалық жəне кəсіби білім (қосымша Санатсыз техник кəсіби дайындық) жəне практикалық тəжірибе. лауазымында жұмыс өтілі кем дегенде 2 жыл

3-кесте. Материалдарды пішуші орындайтын еңбек функцияларын анықтайтын КС бірліктерінің тізбесі Еңбек функциясының № 1 2 3

Пішу қағидалары , пішілетін материалдардың қасиеттері мен міндеті, түрлер, фасондар, өлшемдер, бөлшектердің саны, былғарыда кескіштердің ұтымды орналастыру жүйесі Пішу қағидалары, пішілетін материалдардың қасиеттері мен міндеті, түрлер, фасондар, өлшемдер, бөлшектердің саны, былғарыда кескіштердің ұтымды орналастыру жүйесі

2-кесте. Техник-технологтың еңбек жағдайына, біліміне жəне жұмыс тəжірибесіне қойылатын талаптар Кəсібі бойынша болуы мүмкін жұмыс орындары (кəсіпорындар, ұйымдар) Зиянды жəне қауіпті еңбек жағдайы Жұмысқа рұқсат берудің ерекше жағдайлары СБШ біліктілік деңгейі

Біліктері мен дағдылары

Білімі

Қазіргі заман өндірісі, технологиялардың жиі ауысуы талаптарына бейімделу

Еңбек мəні, оны қайта жасау процесі мен тиісті орындаушылық іс-əрекеттері циклы туралы базалық білімдер. Қолданылатын жабдықтың жұмыс істеу принципі, құрылысы, пайдалануқағидасы Аяқ киім асты, үсті жəне астары материалдарына МЕМСТ, ТТ, материалдарды пайдалану ноималары, бөлшектердің атау ымен қызметі

жоқ Медициналық қарсы көрсетілімдердің жоқ болуы (086 нысан бойынша анықтама), ТҚ бойынша нұсқамадан өту Кəсіби білім алу мен оқыту деңгейі Талап етілетін жұмыс тəжірибесі Практикалық тəжірибе немесе негізгі орта білімнен кем емес жалпы оқыту кезінде орта білімі болған кезде кəсіби даярлау (білім беру мекемесі негізінде қысқа мерзімді курстар немесе корпоративті білім беру) не/немесе ересектерді қайта даярлау Практикалық тəжірибе немесе жалпы орта білім немесе негізгі орта СБШ 2-деңгейінде білімнің негізінде техникалық жəне кəсіби білім немесе практикалық кем дегенде 1 жыл тəжірибесіз жалпы орта білім болған кезде кəсіби даярлау (білім беру мекемелерінің негізінде бір жылға дейін кəсіби даярлау бағдарламалары бойынша курстар немесе корпоративті оқыту). Жоғары дəрежелі техникалық жəне кəсіби білім (қосымша кəсіби СБШ 3-деңгейінде дайындық) жəне практикалық тəжірибе. кем дегенде 3 жыл

Білімі

Қазақстан Республикасы Кəсіптердің мемлекеттік жіктеуіші (КМЖ) Базалық топ 311- техник-технолог Жұмысшылардың жұмыстары мен кəсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығы (БТБА) БТБА шығарылымы, бөлімі БТБА бойынша кəсіп СБШ біліктілік деңгейі БТБА бойынша разрядтары Басшылар, мамандар жəне басқа қызметшілер лауазымдарының біліктілік анықтамалығы КС бойынша лауазымы Техник-технолог СБШ біліктілік деңгейі Санаттар 4 4

Базалық топ

Былғары-аяқ киім кəсіпорындары, цехтар, эксперименттік зертханалар, жеке аяқ киім тігу цехтары

Біліктері мен дағдылары

«Аяқ киім өндірісі» кəсіби стандартына 5-қосымша 1-кесте. Қолданыстағы нормативтік құжаттармен байланысы

1-кесте. Қолданыстағы нормативтік құжаттармен байланысы

Кəсібі бойынша болуы мүмкін жұмыс орындары (кəсіпорындар, ұйымдар) Зиянды жəне қауіпті еңбек жағдайы Жұмысқа рұқсат берудің ерекше жағдайлары СБШ біліктілік деңгейі

Пішу қағидалары, пішілетін материалдардың қасиеттері мен міндеті, түрлер, фасондар, өлшемдер, бөлшектердің саны, былғарыда кескіштердің ұтымды орналастыру жүйесі Пішу қағидалары , пішілетін материалдардың қасиеттері мен міндеті, түрлер, фасондар, өлшемдер, бөлшектердің саны, былғарыда кескіштердің ұтымды орналастыру жүйесі Пішу қағидалары, пішілетін материалдардың қасиеттері мен міндеті, түрлер, фасондар, өлшемдер, бөлшектердің саны, былғарыда кескіштердің ұтымды орналастыру жүйесі Аяқ киімнің астына, үстіне жəне ұлтарағына арналған материалдар МЕМСТ, ТТ

Терінің қалыңдығын, топографиялық жерлерін, созылғыштығы, бояудың біркелкілігін, ақаулардың болуын есбөлшектер мен материалдағы пішу бөлшектерінің тиімді орналасуын таңдау Міндеттерді өз еркімен белгілеуін, Кесетін құралды, пішу нормаларды ұйымдастыру жəне іске асыруды машиналарындағы шектегішті бақылауын,материалдарды пішу нəтижелері ауыстыру жəне қайрау, арнайы үшін жауапкершілікті көздейтін басшылық асаптар мен жабдықты реттеу етумен нормаларды іске асыру бойынша жəне баптау орындаушылық-басқарушылық қызмет,

«Аяқ киім өндірісі» кəсіби стандартына 4-қосымша

2-кесте. Материалдарды пішушінің еңбек жағдайына, біліміне жəне жұмыс тəжірибесіне қойылатын талаптар

Қолданылатын жабдықтың жұмыс істеу принципі, құрылысы жəне пайдалану қағидасы

7-кесте. СБШ бойынша 4-біліктілік деңгейіндегі материалдарды пішушінің құзыреттеріне қойылатын талаптар Міндет Жеке жəне кəсіби құзыреттері № 2-5) Міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормаларды ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауын,материалдарды пішу нəтижелері үшін жауапкершілікті көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық-басқарушылық қызмет

Аяқ киімді құрастыру қағидалары, аяқ киімнің төменгі бөлігін бекіту əдістері, операцияларды орындаудың технологиялық нормативтері, машиналар жұмысының міндеті мен принципі Аяқ киімді құрастыру қағидалары мен режимдері, жартылай фабрикаттар мен қосалқы материалдардың сапачына қойылатын талаптар, ақаулар жіне оларды жою тəсілдері, массаның еру температурасы

Қазақстан Республикасы Кəсіптердің мемлекеттік жіктеуіші (КМЖ) 8269 –Материалды пішуші, 8265 – Бөлшектерді кесуші Жұмысшылардың жұмыстары мен кəсіптерінің бірыңғай тарифтік-біліктілік анықтамалығы (БТБА) БТБА шығарылымы, 45-шығарылым, «Былғары аяқ киім өндірісі» (Қазақстан Республикасы Еңбек жəне халықты бөлімі əлеуметтік қорғау министрінің2013 жылғы «9» қаңтардағы № 13-ө-м бұйрығымен бекітілген) БТБА бойынша кəсіп Бөлшектерді кесуші, пішу жабдығының операторы, бөлшектер мен материалды белгілеуші, материалды пішуші (2-7) СБШ біліктілік деңгейі БТБА бойынша разрядтары 2 2 3 3 4 4-7

Білімі

2-8)

Біліктері мен Білімі дағдылары Ағаш дайындамалардан Операцияларды орындау жасалған өкшелерге қағидалары жəне қолданылатын қажетті қалыптар мен материалдардың қасиеттері өлшемдерді жасау жəне беру Аяқ киімді машинада жəне қолмен құрастыру бойынша күрделі операцияларды орындау, жабдыққа қызмет көрсету жəне реттеу Аяқ киімді машинада жəне қолмен құрастыру бойынша күрделі операцияларды орындау, жабдыққа қызмет көрсету жəне реттеу

Біліктері мен дағдылары

Терінің қалыңдығын, топографиялық жерлерін, созылғыштығы, бояудың біркелкілігін, ақаулардың болуын есбөлшектер мен материалдағы пішу бөлшектерінің тиімді орналасуын таңдау Материалдарды пішуді орындау Терінің қалыңдығын, топографиялық үшін жауапкершілікті, өз бетінше жерлерін, созылғыштығы, бояудың жоспарлауды көздейтін басшылық біркелкілігін, ақаулардың болуын, етумен нормаларды іске асыру бөлшектер мен материалдағы пішу бойынша орындаушылық қызмет бөлшектерінің тиімді орналасуын таңдау Жабдықты ретке келтіру үшін Кесетін құралды, пішу жауапкершілікті, өз бетінше машиналарындағы шектегішті жоспарлауды көздейтін басшылық ауыстыру жəне қайрау, арнайы етумен нормаларды іске асыру асаптар мен жабдықты реттеу жəне бойынша орындаушылық қызмет баптау

3-1) Дайын өнімнің сапасын бақылау

Аяқ киімді құрастыру бойынша операцияларды жүргізу барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет проведении

Міндеттер (еңбек іс-əрекеттері)

Дайындамалар, бөлшектер жəне бұйымдар Дайындамалар, бөлшектер жəне бұйымдар Дайындамалар, бөлшектер жəне бұйымдар Төлке, ұлтан

Аяқ киім дайындамасы

Аяқ киім дайындамасы Дайын аяқ киім

2-8) Бөлшектерді пресс-қалыптан алу

2-4)

жоқ

3-кесте. Аяқ киімді құрастырушы орындайтын еңбек функцияларын анықтайтын КС бірліктерінің тізбесі

Еңбек функциясының №

Тігін машиналары

Міндет Жеке жəне кəсіби құзыреттері № 2-1) Аяқ киімді құрастыру бойынша операцияларды жүргізу барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет 2-2) Аяқ киімді құрастыру бойынша операцияларды жүргізу барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет 2-3) Аяқ киімді құрастыру бойынша операцияларды жүргізу барысында шектеулі жауапкершілікті жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық қызмет

Былғары-аяқ киім кəсіпорындары, цехтар, эксперименттік зертханалар, жеке аяқ киім тігу цехтары

Медициналық қарсы көрсетілімдердің жоқ болуы (086 нысан бойынша анықтама), ТҚ бойынша нұсқамадан өту Кəсіби білім алу мен оқыту деңгейі Талап етілетін жұмыс тəжірибесі Практикалық тəжірибе не/немесе жұмыс орнында қысқа мерзімді оқыту Талап етілмейді (нұсқау) не/немесе бастауыштан кем емес орта білімі болған кезде қысқа мерзімді курстар. Практикалық тəжірибе немесе негізгі орта білімнен кем емес жалпы орта Талап етілмейді білімі болған кезде кəсіби даярлау (білім беру мекемесі негізінде қысқа мерзімді курстар немесе корпоративті білім беру) не/немесе ересектерді қайта даярлау Практикалық тəжірибе немесе жалпы орта білім немесе негізгі орта СБШ білімнің негізінде техникалық жəне кəсіби білім немесе практикалық 2-деңгейінде кем тəжірибесіз жалпы орта білім болған кезде кəсіби даярлау (білім беру дегенде 1 жыл мекемелерінің негізінде бір жылға дейін кəсіби даярлау бағдарламалары бойынша курстар немесе корпоративті оқыту). Жоғары дəрежелі техникалық жəне кəсіби білім (қосымша кəсіби СБШ дайындық) жəне практикалық тəжірибе.

3-деңгейінде кем дегенде 3 жыл

1

Аяқ киім дайындамасы

2-7) Сынама құюды дайындау

6-кесте. СБШ бойынша 2-біліктілік деңгейіндегі аяқ киімді құрастырушының құзыреттеріне қойылатын талаптар

2-кесте. Аяқ киімді құрастырушының еңбек жағдайына, біліміне жəне жұмыс тəжірибесіне қойылатын талаптар Кəсібі бойынша болуы мүмкін жұмыс орындары (кəсіпорындар, ұйымдар) Зиянды жəне қауіпті еңбек жағдайы Жұмысқа рұқсат берудің ерекше жағдайлары СБШ біліктілік деңгейі

Ысытып құю жəне вулканизацияға арналған пресс-қалыптар жəне жабдық Ысытып құю жəне вулканизацияға арналған пресс-қалыптар жəне жабдық Өкше жасауға арналған қол аспаптары

8-кесте. СБШ бойынша 4-біліктілік деңгейіндегі аяқ киімді құрастырушының құзыреттеріне қойылатын талаптар

7-кесте. СБШ бойынша 3-біліктілік деңгейіндегі аяқ киімді керушінің құзыреттеріне қойылатын талаптар

2-кесте. Аяқ киімді керушінің еңбек жағдайына, біліміне жəне жұмыс тəжірибесіне қойылатын талаптар Кəсібі бойынша болуы Былғары-аяқ киім кəсіпорындары, цехтар, эксперименттік зертханалар, жеке аяқ киім тігу мүмкін жұмыс орындары цехтары (кəсіпорындар, ұйымдар) Зиянды жəне қауіпті жоқ еңбек жағдайы Жұмысқа рұқсат берудің Медициналық қарсы көрсетілімдердің жоқ болуы (086 нысан бойынша анықтама), ТҚ бойерекше жағдайлары ынша нұсқамадан өту СБШ біліктілік Кəсіби білім алу мен оқыту деңгейі Талап етілетін деңгейі жұмыс тəжірибесі

1-2) Жабдықты таңдау

6-кесте. СБШ бойынша 2-біліктілік деңгейіндегі аяқ киімді керушінің құзыреттеріне қойылатын талаптар

4

Материалды пішуші

1-2)

1-1) Дайындамаларды алу

Дағдылары мен біліктері Модельдердің дайындамалары мен қалыптарын Қолданылатын жабдық алу барысында шектеулі жауапкершілікті жұмысының тиімді жəне белгілі бір дербестік деңгейін көздейтін режимдерін таңдау басшылық етумен нормаларды іске асыру жəне қолдану бойынша орындаушылық қызмет Жабдықты таңдау барысында шектеулі Қолданылатын жабдық жауапкершілікті жəне белгілі бір жұмысының тиімді дербестік деңгейін көздейтін басшылық режимдерін таңдау етумен нормаларды іске асыру бойынша жəне қолдану орындаушылық қызмет

01-2005 Қазақстан СБШ сəйкес Республикасы Кəсіптердің біліктілік мемлекеттік жіктеуішінене деңгейі сəйкес кəсіп атауы Аяқ киімді тартушы 1-4

Аяқ киімді жинаушы

Міндеттер (еңбек іс-əрекеттері)

Жеке жəне кəсіби құзыреттері

Еңбек қызметінің түрлері, кəсіптер, біліктілік деңгейлері Еңбек нарығының бағыттары ескерілген кəсіп атауы

Міндет № 1-1)

5-кесте. СБШ бойынша 1-біліктілік деңгейіндегі аяқ киімді керушінің құзыреттеріне қойылатын талаптар

«Аяқ киім өндірісі» кəсіби стандартына 1-қосымша Қызмет түрінің атауы

Қол қысқаштары, ЗНК, ЗПК үлгісіндегі тартқыш-керіп тартқыш машиналар Қол қысқаштары, ЗНК, ЗПК үлгісіндегі тартқыш-керіп тартқыш машиналар Ылғалдаушы камера, бүріккіштер жəне т.б. Шаблон, қапсырма, текс, бор, үлгілер Шаблон, қапсырма, текс, бор, үлгілер

3

Аяқ киім дайындамасы Аяқ киім дайындамасы Ағаш дайындамалар, шаблондар

5-кесте. СБШ бойынша 1-біліктілік деңгейіндегі аяқ киімді құрастырушының құзыреттеріне қойылатын талаптар

2-5) Барлық аяқ киім түрлерінің дайындамаларын алдын ала керу 2-6) Гимнастикалық,үй туфлиді жəне шəркейлер дайындамаларын тарту 2-7) Аяқ киім дайындамаларын бүйірден бекітіп тарту 2-8) Барлық үлгідегі аяқ киім дайындамаларын тігу-желімдеу əдісімен керу 2-9) Модельді жəне ортопедиялық аяқ киімді термопластикалық желімді автоматты беретін машиналарда керу Аяқ киімнің қалыптары, ЗНК, ЗПК үлгісіндегі тартқыш- 2-10) Модельді жəне ортопедиялық аяқ дайындамалары керіп тартқыш машиналар киімді айналдыра керу Аяқ киімнің қалыптары, ЗНК, ЗПК үлгісіндегі тартқыш- 2-11) Керу жиегін бас-табан бөлігінде жəне дайындамалары керіп тартқыш машиналар артқы тігіате ұлтанға бекіту ЗНК, ЗПК үлгісіндегі тартқыш- Жабдықты реттеу жəне ретке 2-12) Жабдықты реттеу жəне ретке келтіру керіп тартқыш машиналар келтіруге арналған құралдар Қалыпқа келтірілген жəне Бақылау-өлшеу аспаптары, 3-1) Қосылыстардың симметриялығын бекітілген бұйымдар шаблондар, соңғы үлгілер тексеру Қалыпқа келтірілген жəне Бақылау-өлшеу аспаптары, 3-2) Дайынаманың қалыпқа сəйкестігін бекітілген бұйымдар шаблондар, соңғы үлгілер тексеру Қалыпқа келтірілген жəне Кептіру камералары 3-3) Бұйымды кептіру бекітілген бұйымдар

3-2)

2-параграф. Аяқ киімді құрастырушы 17. СБШ бойынша біліктілік деңгейі: 1-4.

18. Мүмкін болатын лауазым атауы: аяқ киімнің үстін құрастырушы; аяқ киімнің астын құрастырушы; аяқ киімді құрастырушы.

19. Орындалатын еңбек функциясының жалпыланған сипаттамасы – аяқ киімді құрастыру бойынша операциялард орындау.

20. Қолданыстағы нормативтік құжаттармен байланысы осы КС 3-қосымшасының 1-кестесінде көрсетілген.

21. Аяқ киімді құрастырушының еңбек жағдайына, біліміне жəне жұмыс тəжірибесіне қойылатын талаптар осы КС 3-қосымшасының 2- кестесінде көрсетілген.

22. Аяқ киімді құрастырушы орындайтын еңбек функцияларын анықтайтын КС бірліктерінің тізбесі осы КС 3-қосымшасының 3- кестесінде көрсетілген.

23. Аяқ киімді құрастырушы орындайтын КС бірліктерінің сипаттамасы осы КС 3-қосымшасының 4-кестесінде көрсетілген.

24. Аяқ киімді құрастырушының құзыреттеріне қойылатын талаптар осы КС 3-қосымшасының 5-8-кестелерінде көрсетілген.

Реттік саны

Еңбек құралдары

Аяқ киімнің бас-табан жəне өкшелік бөліктерін дайындау

«Аяқ киім өндірісі» кəсіби стандарты

1-параграф. Аяқ киімді керуші 9. СБШ бойынша біліктілік деңгейі: 1-4.

10. Мүмкін болатын лауазым атауы: бөлшектер мен дайындамаларды өңдеуші; бөлшектер мен дайындамаларды қалыптаушы; бөлшектерді, дайындамаларды ылғалдаушы; аяқ киімді керуші.

11. Орындалатын еңбек функциясының жалпыланған сипаттамасы – аяқ киімді керу бойынша операцияларды орындау.

12. Қолданыстағы нормативтік құжаттармен байланысы осы КС 2-қосымшасының 1-кестесінде көрсетілген.

13. Аяқ киімді керушінің еңбек жағдайына, біліміне жəне жұмыс тəжірибесіне қойылатын талаптар осы КС 2-қосымшасының 2- кестесінде көрсетілген.

14. Аяқ киімді керуші орындайтын еңбек функцияларын анықтайтын КС бірліктерінің тізбесі осы КС 2-қосымшасының 3- кестесінде көрсетілген.

15. Аяқ киімді керуші орындайтын КС бірліктерінің сипаттамасы осы КС 2-қосымшасының 4-кестесінде көрсетілген.

16. Аяқ киімді керушінің құзыреттеріне қойылатын талаптар осы КС 2-қосымшасының 5-8-кестелерінде көрсетілген.

СБШ 3-деңгейінде кем дегенде 3 жыл

4-кесте. Аяқ киімді керуші орындайтын КС бірліктерінің сипаттамасы

Қазақстан Республикасы Индустрия жəне жаңа технологиялар министрінің міндетін атқарушының 2013 жылғы 30 желтоқсандағы №455 бұйрығымен бекітілген

2. Еңбек қызметі түрлерінің (кəсіптерінің) карточкалары

СБШ 2-деңгейінде кем дегенде 1 жыл

Еңбек функциясының атауы (кəсіби стандарттың бірліктері) Дайындамаларды жəне дайындама жабдығын дайындау Қалыпта дайындамаларды керу жəне керіп тарту Орындалған операциялардың сапасын бағалау

Аяқ киімнің бас-табан жəне өкшелік бөліктерін дайындау

2. КС паспорты 5. Экономикалық қызметтің түрі: Аяқ киім өндірісі 6. Кəсіби қызмет саласы: Аяқ киім өндірісі.

7. Кəсіби қызмет саласының негізгі мақсаты: аяқ киім өндірісі.

8. Кəсіби қызмет түрлері, кəсіптер, біліктілік деңгейлері осы КС 1-қосымшасында көрсетілген.

СБШ 1-деңгейінде кем дегенде 1 жыл

3-кесте. Аяқ киімді керуші орындайтын еңбек функцияларын анықтайтын КС бірліктерінің тізбесі Еңбек функциясының №

«КЕЛІСІЛГЕН» Қазақстан Республикасы Еңбек жəне халықты əлеуметтік қорғау министрі ______________Т.ДҮЙСЕНОВА.

2014 жылғы 26 наурыз

1. Жалпы ережелер 1. «Аяқ киім өндірісі» кəсіби стандарты (бұдан əрі – КС) кəсіби қызмет саласындағы қызметкерлердің еңбек мазмұнына, сапасына, жағдайына, біліктілігіне жəне құзыреттеріне қойылатын талаптарды айқындайды жəне: 1) еңбек нарығының қазіргі заман қажеттілігіне жауап беретін біліктілік талаптарын жаңартуға, кəсіби қызметтің мазмұнына бірыңғай талаптарды белгілеуге; 2) қызметкерлерді басқару саласында кең шеңбердегі міндеттерді шешуге; 3) білім беру стандарттарын, оқу жоспарларын, модульдік оқу бағдарламаларын əзірлеуге, сонымен қатар тиісті оқу-əдістемелік материалдарды əзірлеуге; 4) кəсіби даярлықтарын бағалауды жүргізуге жəне мамандардың біліктілік сəйкестігін растауға арналған.

2. КС негізгі пайдаланушылары: 1) білім беру ұйымдарының түлектері, қызметкерлер; 2) ұйымдардың басшылары мен қызметкерлері, ұйымдардың қызметкерлерді басқару бөлімшелерінің басшылары мен мамандары; 3) білім беру бағдарламаларын əзірлейтін мамандар; 4) кəсіби даярлықтарын бағалау жəне біліктілік сəйкестігін растау саласындағы мамандар.

3. КС негізінде қызметтің, лауазымның, біліктілікті арттырудың, қызметкерлерді аттестаттаудың, еңбекті ынталандыру жүйесінің жəне т.б. функционалдық модельдеріне қатысты ішкі, корпоративтік стандарттары əзірленеді.

4. Осы КС-да келесі терминдер мен анықтамалар қолданылады: 1) біліктілік – қызметкердің белгілі бір қызмет түрі шеңберінде еңбек міндеттерін сапалы орындауға дайын болу дəрежесі; 2) біліктілік деңгейі – орындалатын жұмыстардың күрделілігін, дербестігі мен жауапкершілігін сипаттайтын қызметкердің біліктілігіне (құзыреттеріне) қойылатын талаптар деңгейі; 3) еңбек мəні – белгілі бір еңбек құралдарының көмегімен өнім жасау мақсатында қызметкердің іс-қимылы бағытталатын зат; 4) еңбек құралдары – қызметкердің еңбек мəнін бастапқы күйден өнімге айналдыру үшін пайдаланатын құралдары; 5) еңбек қызметінің түрі – кəсіби қызмет саласының еңбек функцияларының тұтастай жиынтығынан жəне оларды орындауға қажетті құзыреттерден қалыптасқан құрамдас бөлігі; 6) еңбек функциясы – бизнес-үдеріс арқылы анықталатын жəне оларды еңбек қызметінің белгілі бір түрі шеңберінде орындау үшін қажетті құзыреттердің болуын көздейтін еңбек іс-қимылдарының біріктірілген жəне салыстырмалы түрде дербес жиынтығы; 7) кəсіби қызмет саласы – жалпы ықпалдасқан негізі (ұқсас жəне мақсаттылығы жақын объектілер, технологиялар, оның ішінде еңбек құралдары) бар жəне оларды орындау үшін ұқсас құзыреттер мен еңбек функцияларының жинағын көздейтін саланың еңбек қызметі түрлерінің жиынтығы; 8) КС – кəсіби қызметтің нақты саласындағы қызметкердің еңбек мазмұнына, сапасына, жағдайына жəне біліктілік деңгейіне, құзыреттеріне қойылатын талаптарды айқындайтын стандарт; 9) КС бірлігі – осы қызмет түрі үшін тұтас, аяқталған, салыстырмалы түрде дербес жəне маңызды болып табылатын нақты еңбек функциясының ашық сипаттамасынан тұратын КС құрылымдық элементі; 10) кəсіп – арнайы дайындықтың, жұмыс тəжірибесінің нəтижесінде пайда болған арнайы теориялық білім мен практикалық дағдылар кешенін білуді талап ететін еңбек қызметінің түрі; 11) құзырет – қызметкердің еңбек қызметінде білімін, білігі мен тəжірибесін қолдану қабілеті; 12) лауазым – жұмыс берушінің лауазымдық өкілеттіліктер мен лауазымдық міндеттер шеңбері жүктелген құрылымдық бірлігі; 13) міндет – нақты бір еңбек мəндері мен құралдарын пайдалана отырып, еңбек функциясын іске асырумен жəне нəтижеге қол жеткізумен байланысты іс-қимылдар жиынтығы; 14) сала – өнім шығаруда, өндіріс технологиясы, жұмыс істейтіндердің негізгі қорлары мен кəсіптік дағдыларында ортақ мақсаты бар кəсіпорындар мен ұйымдар жиынтығы; 15) салалық біліктілік шеңбері (бұдан əрі – СБШ) – салада танылатын біліктілік деңгейлерінің құрылымдалған сипаттамасы; 16) ұлттық біліктілік шеңбері (бұдан əрі – ҰБШ) – еңбек нарығында танылатын біліктілік деңгейлерінің құрылымдалған сипаттамасы; 17) функционалдық карта – еңбек қызметінің белгілі түрі қызметкерінің кəсіби қызметтің сол немесе өзге саласы шеңберінде орындайтын еңбек функциялары мен кəсіби міндеттерінің құрылымдалған сипаттамасы.

Талап етілмейді

3-2)

Міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормаларды ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауын, технологиялық процесс нəтижесі үшін жауапкершілікті көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша орындаушылық-басқарушылық қызмет

Міндеттерді тиімді орынаду үшін қажетті ақпаратты іздеу жəне пайдалану, жабдықты өндіріс процесін іске қосуға дайындау, технологиялық процестің техникалық-экономикалық көрсеткштерін есептеу Міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормаларды Нормативтік құжаттар талаптарын Кəсіби міндеттерді қою ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауын, шикізат пен материалдың негізгі жəне шешу тəсілдері технологиялық процесс нəтижесі үшін түрлеріне қолдану мен принциптері, қарымжауапкершілікті көздейтін басшылық қатынас этикасы мен етумен нормаларды іске асыру бойынша технологиясы, ойлау орындаушылық-басқарушылық қызмет мен қызмет рефлесиясы, еңбекті ынталандыру жəне көтермелеу туралы Міндеттерді өз еркімен белгілеуін, Озық əдістер мен жұмыс Нормативтік-техникалық, нормаларды ұйымдастыру жəне іске асыруды тəсілдерін қолдану, жабдықты цех құжаттарының бақылауын, технологиялық процесс нəтижесі пайдаланудың оңтайлы режимтүрлері, технологиялық үшін жауапкершілікті көздейтін басшылық дерін есептеу, нормативтік базаға процестің негізгі етумен нормаларды іске асыру бойынша сəйкес технологиялық жəне техникалық-экономикалық орындаушылық-басқарушылық қызмет техникалық құжаттаманы ресімдеу көрсеткіштері Міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормаларды Жабдықты өндіріс процесін іске Құрылғы түрлері жəне ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауын, қосуға дайындау, технологиялық қолданылатын жабдықтың технологиялық процесс нəтижесі үшін процестің техникалықөнімділік нормасы жауапкершілікті көздейтін басшылық экономикалық көрсеткіштерін етумен нормаларды іске асыру бойынша есептеу орындаушылық-басқарушылық қызмет Қолданылатын техноМіндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормаларды Операциялық материалдық нормативтерді, процестің логиялық карта, техноұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауын, экономикалық тиімділігін есептеу логиялық процесті реттеу технологиялық процесс нəтижесі үшін қағидалары, қолданылатын жауапкершілікті көздейтін басшылық етумен нормаларды іске асыру бойынша жабдықтың түрі орындаушылық-басқарушылық қызмет Міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормаларды Цех жəне өндірістік журналдарды, Экономика жəне өндірісте құжаттаманы ресімдеу жəне еңбекті ұйымдастыру ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауын, технологиялық процесс нəтижесі үшін толтыру қағидалары н бақылау негіздері, ауысымды жауапкершілікті көздейтін басшылық қабылдау, тапсыру тəртібі етумен нормаларды іске асыру бойынша туралы нұсқаулық орындаушылық-басқарушылық қызмет Үлгілік технологиялық Міндеттерді өз еркімен белгілеуін, нормаларды Технологиялық процестің процестер мен өнідіріс ұйымдастыру жəне іске асыруды бақылауын, тиімді талаптармен жүргізу режимдері,өндірістік технологиялық процесс нəтижесі үшін жəне ретттеу, технологиялық технологиялық параметрлер жауапкершілікті көздейтін басшылық процестің нормадан аутықу етумен нормаларды іске асыру бойынша себептерін анықтау жəне жою, пайдаланылатын жабдықты іске орындаушылық-басқарушылық қызмет қосу мен тоқтатуды бақылау, өндірістік тəртіпті бақылау

«Аяқ киім өндірісі» кəсіби стандартына 6-қосымша Келісу парағы Ұйымның атауы Қазақстан Республикасы Еңбек жəне халықты əлеуметтік қорғау министрлігі.

Осы КС зарегистрирован ____________________________________ тіркелді. Кəсіби стандарттар тізбесіне _____________тіркеу нөмірімен енгізілді. Хат (хаттама) № ___________ Күні ____________________ Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2014 жылғы 5 мамырда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №9390 болып енгізілді.

Қазақстан Республикасы Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрлігінің бұйрығы 2014 жылғы 15 сәуір

№102

Астана қаласы

Тәуекелдерді басқару жүйесінің негізінде есептік ақпараты қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау әдістемесін бекіту туралы Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы №954 Жарлығымен бекітілген Орталық мемлекеттiк органдар мен облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергiлiктi атқарушы органдары қызметiнiң тиiмдiлiгiн жыл сайынғы бағалау жүйесiнің 51-тармағына сəйкес бұйырамын: 1. Қоса беріліп отырған Тəуекелдерді басқару жүйесінің негізінде есептік ақпараты қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау əдістемесі бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрлігінің Стратегиялық жоспарлау жəне талдау департаменті (Ж.Н. Шаймарданов): 1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін; 2) мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік 10 күн ішінде оның «Əділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде жəне ресми бұқаралық ақпарат құралдарында ресми жариялануын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Экономика жəне бюджеттік жоспарлау вице-министрі М.Е. Əбілқасымоваға жүктелсін.

4. Осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күннен бастап қолданысқа енгізіледі жəне ресми жариялануы тиіс. Министр Е. ДОСАЕВ. Қазақстан Республикасы Экономика жəне бюджеттік жоспарлау министрінің 2014 жылғы 15 сəуірдегі №102 бұйрығымен бекітілген Тəуекелдерді басқару жүйесінің негізінде есептік ақпараты қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау əдістемесі 1. Негізгі ережелер мен ұғымдар 1. Осы Тəуекелдерді басқару жүйесінің негізінде есептік ақпараты қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау əдістемесі (бұдан əрі - Əдістеме) мемлекеттік органдарға жүктемені азайту жəне «Орталық мемлекеттік органдар мен облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың,

(Соңы 23-бетте).

Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің бұйрығы №268

АП 03

Астана қаласы

Техникалық және кәсіптік білім беру мамандықтары бойынша үлгілік оқу жоспарлары мен үлгілік білім беретін оқу бағдаламаларын бекіту туралы (Жалғасы. Басы 181-нөмірде)

КМ 00 АП 00 АП 01

АП 02

Кəсіптік модуль Арнайы пəндер Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - тілдің негізгі бірліктерін жəне қарапайым коммуникативтік тапсырмаларды шешуде қолдануды; - əліпби əріптерін графикалық дұрыс жазылуын, дыбыстық, əріптік сəйкестікті жəне айналасындағылар мен қызығушылықтарына қатысты лексикалық бірліктерді сəйкесінше пайдалануды; - тілдік іс-əрекетте түрлерін (тыңдаптүсіну, оқу, сөйлеу, жазу); - тұрмыстық, қоғамдық-саяси, əдеби, ғылыми-педагогикалық тақырыптарға ауызша диалог жəне монологтық сөйлеуді қолдануды; - диалогтық əңгімені жазбаша беруді немесе əңгімені диалог түрінде беруді; - шығарма мазмұнын өте қысқа күйінде (6-8 сөйлеммен) беру жолдарын; - өздігінен шығарма жазуды, əңгіме құрастыруды, суреттерді сипаттап беруді; істей білуі тиіс: - қарым-қатынас жасау мақсатында дұрыс дауыс ырғағын пайдалануды; - сəлемдесу, рахмет айту, қоштасу, кешірім сұрау кезінде қысқа сөз тіркестерін пайдалануды; - сөзді түсініп, қабылдауды, түсінуге берілген тапсырманы орындауды; - жай жəне құрмалас, лепті жəне сұраулы сөйлемдерді грамматикалық тұрғыдан дұрыс құруды; - орта мектеп деңгейіндегі сөздік қорында 800-1000 сөзді қолдануы қажет, 1 курс–750850; 2 курс –700-800; 3 курс –450-500; - əңгімелесудегі этикет нормаларын сақтай отырып, диалог жүргізуді; - шетел тілі өкілімен əңгімеге өздігінен араласуды, ойын қорытындылауды, əңгімені аяқтауды; - сөздіктің көмегімен ағылшын тілінен түрлі құжаттарды жазбаша аударуды; - өзі туралы хабарлама жасауды, суреттерді сипаттауды; - таныс тілдік материал аясында құрылған мəтіндерді оқылу ережелерін, дауыс ырғағын сақтай отырып мəнерлеп оқуды; - мəтіннің жалпы мазмұнын екі тілдік сөздікті пайдалана отырып баяндауды; - қысқа мəтіндерді кеңейтуді, аталған нəрселерді сəйкестендіруді немесе ұқсастықтарды көрсете отырып дəлелдеуді; - өзі, отбасы, достары туралы мағлұматтар жазуды; - пəн бойынша бағдарламада көрсетілген тақырыпта хат жазуды; практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - тілдік іс-əрекеттің жəне сөйлесудің диалогтық формалары түрлерінен (тыңдаптүсіну, оқу, сөйлеу, жазу); - тұрмыстық, қоғамдық-саяси, əдеби жəне ғылыми-педагогикалық тақырыптар көлемінде ауызша диалогтық жəне монологтық сөйлеуден; - диалогтық əңгімені жазбаша беруді немесе əңгімені диалог түрінде беруден. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - грамматиканың ғылым ретіндегі анықтамасын, оның басқа ғылымдармен байланысын; - шетел тілі грамматикасының негізгі бірліктерін; - шетел тілі грамматикасының негізгі категорияларын; - грамматикалық талдау əдістерін; істей білуі тиіс: - сөйлемнің құрылымын, сөйлемдегі сөздердің орын тəртібін анықтады; - негізгі сөйлем мүшелері мен көмекші сөйлем мүшелері айыруды жəне анықтауды; практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - атаулы жəне қызметтік сөйлем мүшелерін анықтаудан; - жай жəне құрама сөйлемдерді сөйлем мүшелеріне жіктеуден.

Кəсіпорын менеджері жəне басқару тиімділігі. Менеджер басқарушы ретінде. Қызметкерлерге жеке қарым-қатынас. Менеджер қызметінің кең ауқымдылығы. Жоспар құру. Жұмыстың жоғарғы нəтижелілігі. Жоспарлау -кəсіпорынды басқару жүйесі ретінде. Бизнес – жоспар. Бизнес – жоспар құрылымы. Кəсіпорынды басқару жүйесіндегі бизнес – жоспардың орны. Шетел (ағылшын) тілі КҚ 1,3 практикумы: АҚ Жазбаша жəне ауыз- 2-7 ша сөйлеу машығы. Берілген мəтін бойынша сөйлеу жəне тыңдап-тыңдап түсіну, диалогтық жəне монологтық сөйлеу. Оқу: ішінен жəне дауыстап оқу. Жазу.

АП 04

АП 05

КҚ 1,3 Теориялық грамАҚ матика: Теориялық 2-7 грамматика пəні. Морфология. Негізгі сөйлем мүшелері. Сөйлемнің көмекші мүшелері. Синтаксис. Жəй сөйлем. Құрмалас сөйлем.

АП 06

1 2 3 4 5 6 7 8

13

ОМО атауы

Тəуекелдерді басқару жүйесінің негізінде есептік ақпараты қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау əдістемесіне 3-қосымша 8 орталық мемлекеттік органнан «айыппұл балдары» критерийі бойынша тəуекел аймағын айқындау №

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Орталық мемлекеттік органдардың атауы «айыппұл балдары»

К1 8-ден 1-ге дейінгі балдар (1 қадам)

3

4

2

Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - сөз таптарының классификациясын, шетел тілі сөз таптарының ана тілі сөз таптарынан айырмашылығын; - тəуелді септеудің ережесін жəне оны пайдалануын; - ағылшын тілі есімдіктер жүйесін; - үстеу мен сын есімнің шырайларының жасалу жолдарын; - сандық жəне реттік сан есімдерді айыруды жəне олардың қызметін; - артиклдердің түрлерін; - Indefinite, Continuous, Perfect, Perfect Continuous шақтарын; - етістіктің түрлерін, ырықты жəне ырықсыз етіс түрлерінің жасалу жолдарын; - шақтардың байланысу ережесін, төл сөзді төлеу сөзге айналдыруын; - бұйрық райдың жасалуын, оның аспектілерін; - ағылшын тіліндегі модальды етістіктерді жəне оның баламаларын; істей білуі тиіс: - зат есімнің көпше түрін дұрыс пайдалануды; - үстеудің сөйлемдегі орны мен оның қызметін айыруды; - сандық жəне реттік сан есімдерді жасауды; - артиклдің негізгі қызметін анықтауды; - сөйлемнің төрт түрін құруды; - ағылшын тіліндегі модальды етістіктерді жəне оның баламаларын əр түрлі шақтарда қолдануды; практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - сөз таптарын құру мен өзгертуден; - шақтарды сəйкестендіру ережелерін қолданудан; - жақсыз етістіктерді анықтау жəне қолданудан. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - фонетиканың басқада лингвистикалық жəне лингвистикалық емес ғылымдармен байланысын; - фонетиканың түрлерін; - интонациялық жəне акцент компоненті туралы ұғымды; - Британ əдеби тілінің негізгі түрлерін; - АҚШ-ғы үш негізгі диалектіні жүйелеуді; істей білуі тиіс: - Британ аралының өзіндік дыбыстау ерекшеліктері мен Америка Құрама Штатының өзіндік дыбыстау ерекшеліктерін айыруды; - шетел тілінде екпіннің үш түрін анықтауды; - шетел тілі сөйлемдерін дұрыс интонациямен айтуды. практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - фонетикалық жəне орфографиялық буынға бөлудің негізі ережелерін меңгеруден.

Балдар қойылмайды Жергілікті атқарушы органдардың атауы

КҚ 1,3 АҚ 2-7

АП 08

КҚ 1,3 АҚ 2-7

АП 09

АП 10 КҚ 4,7 АҚ 1,3,4, 5,7

4

Балдар қойылмайды

Ең жоғары балл алған 4 ОМО айқындау жəне бағалаудың барлық бағыттарын ескере отырып жиынтық есептеу №

К1

1 2 3 4 5 6 7 8

2

3

№

4

К2

№

1 2 3 4 5 6 7 8

6

7

8

К3

1 2 3 4 5 6 7 8

9

№

10

11

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Жергілікті атқарушы органдардың атауы 2

Х1n

2

6 жергілікті атқарушы органнан бағыт бойынша тəуекел аймағын айқындау №

ОМО атауы*

Ағылшын диалектері. Фразеология. Лексикография. Сөздіктің дамуы. Сөздің семантикалық, грамматикалық, фонетикалық тұрғыдан сипаттамасы. Сөз құрау жолдары. Сөздіктер.

Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - қоғамдық-саяси лексиканың шетел тілін оқытуда маңызын; - баспа тілінің спецификалық терминдерін; - ақпаратты жинақтауды, қайта құруды жəне сақтауды - газетпен жұмыс жүргізу жоспарын құруды; - басылымның мазмұнын, жəне көркем əдеби стилін айыруды; істей білуі тиіс: - жоспар бойынша оқылған мақаланы айтып жеткізуді; - сөздік қолдану арқылы газет мақаласымен жұмыс жүргізуді; практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - мақалада қолданылған үлгілер мен грамматикалық талдау тəсілдерін меңгеруден; - мақаланың мазмұнын үшінші жақтан айтып беру тəсілінен. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - стилистика пəнінің анықтамасын; - «стиль» деген ұғымды түсінуді - стилистикалық əдіс-тəсілдердің анықтамасы мен айырмашылығын; - ағылшын тілінің сөздік құрамының стилистикалық сипаттамасын; - жеке жəне стилистикалық маркерлі лексиканың анықтамасын; - арнайы əдеби сөздіктің жəне тіл сөздігінің құрамы мен ерекшелігін; - сленг, жаргон туралы түсінік, кəсіби сөздер,диалект, вульгаризмдер, жаңа сөздер мен сөз тізбектерінің тілдік құрылымын; - фонетикалық тіл құралдары мен стилистикалық тəсілдерді; - дыбыстауға еліктеу, рифм, аллитерация жəне ритмді; - лексикалық тіл құралдары, стилистикалық əдістер мен тəсілдерді - нақты сөз тізбектерінің ерекшеліктерін - синтаксистік тіл құралдары мен стилистикалық тəсілдерді; - инверсия, параллельді құрылым, хиазм, полисиндетон, псиндетон, риторикалық сұрақты, істей білуі тиіс: - мəтіннің функциональдық стильдің түріне жататынын анықтауды; практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - газетті оқуға əзірлеуден; - газет материалымен кезең бойынша жұмыстанудан; - əртүрлі негізгі газеттік жанр түрлерімен жұмыстанудан. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - ағылшын тілінің тарихын; - ағылшын тілі тарихының өз елінің тарихымен байланысын; істей білуі тиіс: - ағылшын тілі тарихының кезеңдерін айыруды; - кезеңдерін салыстыруды; - тарихи оқиғаларды талдауды; - əрбір кезеңнің негізгі ерекшеліктерін салыстыруды; - əр кезеңнің диалектін анықтауды; - герман тілдері мен халықтарын айыра білуді; - сөздің құрамын жіктеуді. практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - шетел тілі тарихының маңызды оқиғаларын баяндаудан; - қазіргі заманғы негізгі тарихи оқиғаларды анықтаудан; - ағылшын тілінің дүниежүзіне таралуын əңгімелеуден.

Қоғамдық-саяси КҚ 4,7 лексика: АҚ 1,3,4, Газет оқуға əзірлік.

5,7 Газет жанрымен жұмыстың ерекшелігі. Газет мақалаларымен жұмыс. Ақпараттық жұмыс. Қоғамдықсаяси лексиканың негізгі ерекшелігі. Газет материалымен жұмыстың кезеңдері. Тақырыптарды талдау. Газет жанрымен жұмыстың ерекшелігі.

1 2 3 4 5 6 7 8

12

КҚ 4,7 Стилистика: АҚ 1,3,4, Стилистика пəнінің 5,7 мақсаты мен міндеттері. Ағылшын тілі сөздігінің стилистикалық сипаттамасы. Фонетикалық тіл құралдары мен стилистикалық тəсілдер. Лексикалық тіл құралдары мен стилистикалық тəсілдер. Синтаксистік тіл құралдары. Лексикалықсинтаксистік тəсілдер. Тілдің функционалдық стилі. Стилистика пəнінің маңызы. Тілдердің түрлері. Фонетикалық, лексикалық, синтаксистік, лексикалық – синтаксистік тіл құралдары мен стилистикалық тəсілдер. Шетел тілінің функционалдық стилі.

Шетел (ағылшын) тілі тарихы: Герман тілдері. Герман тілдерінің бірі- ағылшын тілі. Ерте кезеңнің негізгі тарихи оқиғалары. Ағылшын тілінің құрылуы. Ағылшын тілі тарихының кезеңдері. Ұлттық ағылшын тілінің құрылуы. Жаңа кезеңнің негізгі тарихи оқиғалары. Ағылшын тілінің əлемге таралуы. Ағылшын тілі тарихы пəнінің мақсатміндеті. Үйреніп жатқан тілдің халық тарихымен байланысының кезеңі мен дамуы. Дыбыстық жүйе, грамматикалық құрылым жəне сөздердің құрамының даму шарттары. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім Шетел балалар алушы əдебиеті: білуі тиіс: Көне балалар əдебиетінің - көне шығармалардың тарихи- əдеби маңызын; ескерткіштері. Ағылшын ба- миф, мифология, оракул, қаһарлы эпос, сага, фольклор, библия символикасы, милалар əдебиеті. стика жəне готика туралы; Американдық бала- көне грек мифы, библия ертегілері, лар əдебиеті. Өзге скандинавиялық əндер, əйгілі ағылшын елдердің балалар эпосы «Беовульф» мазмұнын; əдебиеті. Көне жəне - балалар əндерін, ғажайып оқиғалар жəне орта ғасырдағы дүние ертегілерді; жүзі халықтарының - ағылшын тіліндегі балалар фольклорының əдебиеті. Ағылшын ерекшеліктерін, жаңылтпаштарды, жанр балалар əдебиетінің мен сөздерден құралған ойындарды; ерекшелігі. Ағылшын

6-дан 1-ге дейінгі балдар (1 қадам)

3

4

КҚ 4,7 АҚ 1,3,4, 5,7

АП 13

КҚ 4,7 АҚ 1,3,4, 5,7

Х5n

Rn

- көне шотланд балладасын, Робин Гуд туралы балладаны; - балалар жазушыларының биографиясы мен шығармаларын; - таңғажайып роман жанрының ерекшелігін; - фольклор, баллада, новелла, памфлет туралы; - С. Я. Маршак аударған өлеңдерді жатқа айтуды; - американдық əдеби даму үрдісін; - романтизм, гуманизм, реализм жəне сатира туралы; - американдық балалар фольклорын жəне Д.Харристі; - балалар əдебиетінің Дания, Франция, Германияда жалпы даму бағытын; - Ж.Верн романының ғылыми гипотезы жəне оны ғылымдардың қолдауын, істей білуі тиіс: - 17-18 ғасырдағы ағылшын балалар əдебиетімен жұмыс; - балалар əдебиетінің даму тарихына анықтама беруді; практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - ағылшын, америка, дат, француз əдебиеттері шығармаларының тарихи кезеңдерін анықтаудан; - шығарманың негізгі кейіпкері арқылы авторды атау жəне керісінше айырудан. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - ағылшын тілінің грамматикалық құрылымының негізгі қағидаларын; - тілдің стилистикалық құралдарын; - əртүрлі сөздіктермен жұмыс істеуді жəне оларды пайдалануды; - ағылшын əдебиетінің көркемдік ерекшеліктерін; істей білуі тиіс: - өткен тақырып бойынша хабарлама жасауды; - суреттерді бейнелеуді; - оқылған мəтінді қайта айтып беруді; - таныс емес көркем мəтінді аудармасыз оқып, түсінуді; - əдеби мəтінді түсінуді; - шығарма кейіпкерлеріне мінездеме беруді; - шығармадағы бір эпизодты суреттеуді; - əңгімені автордың, кейіпкердің атынан баяндауды; - əңгімені талқылауды; - кейіпкерлер арасындағы диалогты құрастыруды; - мəтінді интерпретациялауды; - шығарманы өздігінен талдауды; - кітаппен, сөздікпен жəне анықтамалармен жұмыстануды; практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - шығармаларды оқу, талдаудан; - жоспар жасау, айтып беруден; - көркем шығарманың сөздік қорымен жұмыстанудан. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - Ұлыбритания дамуының тарихи кезеңдерін; - мемлекеттік құрылысын; - халқының орналасуын; - қалаларын; - заңдық, атқарушы билікті; - сайлау жүйесін; - білім беру жүйесін; - бұқаралық ақпарат құралдарын; - көркем өнерді; - архитектурасын; - мерекелері мен салт-дəстүрлерін; - ұлттық спорт түрлерін; істей білуі тиіс: - парламент палаталарын айыруды; - Қазақстан мен Ұлыбританияның білім беру жүйесін салыстыруды; - Қазақстан мен Ұлыбританияның мерекелері мен салт-дəстүрлерін салыстыруды; - Лингво, елтану сөздіктерін, атлас, карталарды пайдалануды, практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - Ұлыбритания дамуының тарихи кезеңдерінен; - халық санын атаудан; - географиясын əңгімелеп беруден; - мемлекеттік құрылымын, білім беру жүйесінен; - көркем туындыларды, сурешілерді, мерекелері мен салт-дəстүрлерінен; - ұлттық спорт түрлерінен. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - шетел тілін оқыту əдістемесінің тарихын; - оқыту мақсаттарын; - оқытудың мазмұны мен құралдарын; - оқытудың принциптерін; - тыңдауға үйретуді; - сөйлеуге үйретуді; - оқуға үйретуді; - жазуға үйретуді - айтуға үйретудегі қиындықтарды; - лексиканы оқытуды; - грамматиканы оқытуды жəне əдістері мен тəсілдерін; - сабақты талдауды; - білім алушылардың білім, білік, дағдыларын бағалауды; - факультатив сабақтарын ұйымдастыруды; - сыныптан тыс жұмыстардың негізгі түрлерін; - мектепке дейінгі шетел тілін оқытудың əдістері мен тəсілдерін; - мектепке дейінгі шетел тілін оқытудың мақсаттарын;

4

5

6

7

8

Ең жоғары балл алған 4 жергілікті атқарушы органды айқындау жəне бағалаудың барлық бағыттарын ескере отырып жиынтық есептеу № Жергілікті атқарушы органдың атауы

Х1n

Х2n

Х3n

Х4n

Қадағаланатын саладағы/ Бюджет Мемле- Персоаядағы/өңірдегі стратеқаракеттік налды гиялық мақсаттар мен жатын қызмет- басқару міндеттерге қол жеткізу басқару тер жəне іске асыру; көрсету 3

4

5

6

Х5n

Rn

Ақпараттық технологияларды қолдану

Жергілікті атқарушы органдар бойынша барлық бағыттары бойынша балдар жиыны

7

8

Тəуекелдерді басқару жүйесінің негізінде есептік ақпараты қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау əдістемесіне 12-қосымша

К1

АП 12

Х4n

Тəуекелдерді басқару жүйесінің негізінде есептік ақпараты қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау əдістемесіне 11-қосымша

2

«айыппұл балдары»

АП 11

Х3n

*Жарлықтың қосымшасына сəйкес (орталық мемлекеттік органдарға қатысты олардың қызметінің тиімділігіне бағалау жүргізілетін орталық мемлекеттік органдардың тізбесі)

Х-бағыт бойынша тəуекел аймағы К1+К2+К3 13

3

Қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдардың тізбесі №

Мемлекеттік органның атауы Орталық мемлекеттік орган

1 2 3 4

- сөздің құрылымын; - синоним,антоним жəне омонимдерді; - кірме сөздерді; - ағылшын диалектілерін; істей білуі тиіс: - сөздерді моделдеуді; - фразеологиялық бірліктердің пайда болу жолдарын; - фразеологиялық сөздікпен жұмыс; практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - сөздің морфологиялық құрылымын анықтаудан; - сөздіктің дамытудағы негізгі жолдар мен əдістерді анықтаудан; - фразеологиялық бірліктерді қолданудан жəне ана тіліне аударудан; - сөздерді семантикалық, фонетикалық, грамматикалық мінездеме бере отырып анықтаудан.

Х2n

Қадағаланатын саладағы/аядағы/өңірдегі Бюджет МемлеПерсо- Ақпараттық ОМО барлық стратегиялық қаражакеттік налды технолобағыттары мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу тын қызметтер басқару гияларды бойынша балжəне іске асыру басқару көрсету қолдану дар жиыны

Тəуекелдерді басқару жүйесінің негізінде есептік ақпараты қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау əдістемесіне 6-қосымша

№

Теориялық фонетика: Теориялық фонетика пəні. Ағылшын тілінің фонетикалық құрылымы. Британ аралының өзіндік дыбыстау ерекшеліктері. Америка Құрама Штатының өзіндік дыбыстау ерекшеліктері. Сөйлеу механизмі. Ағылшын тілінің артикуляциялық базасы. Дыбыстардың фонологиялық аспектісі. Ағылшын сөздеріндегі буынның құрылымы. Сөз құрылымы. Ағылшын тілі сөйлемдерінің интонациялық құрылымы. Теориялық фонетика пəнінің мəні. Шетел тілінің фонетикалық құрылымы. Артикуляциялық база. Буын. Практикалық фоПəндер циклін оқу нəтижесінде білім нетика: алушы Ағылшын білуі керек: дыбыстарының - тілдің дыбыстық компоненті туралы артикуляциясы. теорияны; Интонация. Негізгі - сөздің дыбыстық жəне əріптік интонациялық құрылымын; құрылымдар.

- шетел тілінде қолданбалы фонетикалық Дыбысты айытранскрипцияны; - дауысты, дауыссыз дыбыстардың класси- ру. Екпін туралы түсінік. Дыбыс фикациясын; пен интонацияның - интонациялық жүйе жəне оның жаңа графикалық элементтерін; белгіленуі.

- екпіннің қойылуын; Аспирация ту- шетел тілінде буынға бөлудің ралы түсінік. ерекшеліктерін; Палатализация.

- сөйлемде дауыссыз дыбыстардың Дауысты өзгеруін, сандық жəне сапалық редукдыбыстардың ұзақ циясын; - шетел тілінде дауысты дыбыстардың ай- айтылуы. Сөйлемнің мағыналы топтарға тылуы мен аспирациясының ережелерін; бөлінуі жəне олардың - палатализация жəне ассимиляцияны; - интонацияның басты түсініктерін, интона- интонациясының белгіленуі. ция структураларын, элементтерін; - басты екпінді қою бағыттарын; синтагматикалық, фразалық жəне логикалық міндетті болып есептелмейтін интонацияның басты құрылымдарын; істей білуі тиіс: - интонацияның ең баста компоненттерін анықтауды; - интонацияның коммуникативтік орталығын бөліп алуды, сөйлемнің 4 коммуникациясын қалыптастыруды; практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - ағылшын əріптерін айту ережелерін меңгеруден; - негізгі интонациялық құрылымды қолданудан. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім Шетел тілі лексикологиясы: алушы Пəннің мақсаты мен білуі тиіс: - лексикология пəнінің мақсат-міндеттерін; міндеті. Сөз туралы ұғым.

- оқыту объектісін; - лексикология пəнінің фонетика, грамма- Сөздің тика, стилистика жəне басқа ғылымдармен морфологиялық байланысын; құрылымы. Ағылшын - сөздің қажеттілігін; тілінің сөздігі. Антоним, сино- сөздің семантикалық құрылымын, ним жəне омоним. лексикалық мағынасын; - дара жəне байланысты морфемаларды; Ағылшын сөздерінің пайда болуы.

- суффикстер мен префикстерді;

3

Балдар қойылмайды

4

6 жергілікті атқарушы органнан «айыппұл балдары» критерийі бойынша тəуекел аймағын айқындау

АП 07

6-дан 1-ге дейінгі балдар (1 қадам)

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

Тəуекелдерді басқару жүйесінің негізінде есептік ақпараты қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау əдістемесіне 7-қосымша

Практикалық грамКҚ 1,3 матика: АҚ 1,3,4, Сөз таптары.

5,6,7 Етістіктің шақтық формалары. Ырықты жəне ырықсыз етіс түрлері. Модальды етістік жəне оның баламалары. Шақтардың байланысуы. Ағылшын тілі сөйлемінің құрылымы. Сұрақтардың түрлері. Зат есім (көпше түрі жəне тəуелді септеу). Есімдік: тəуелді, сілтеу белгісіз т. б. Сын есім. Үстеу. Шырайлары. Сан есім: сандық жəне реттік. Артикль.

К3 «басым көрсеткіш»

Тəуекелдерді басқару жүйесінің негізінде есептік ақпараты қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау əдістемесіне 10-қосымша

К1+К2+К3

12

3

Жергілікті атқарушы органдардың атауы

11

К3 8-ден 1-ге дейінгі балдар (1 қадам)

2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Х - бағыт бойынша тəуекел аймағы

4

6 жергілікті атқарушы органнан «басым көрсеткіш» критерийі бойынша тəуекел аймағын айқындау

«басым көрсеткіш»

Жергілікті атқарушы органдардың атауы «басым көрсеткіш» 6 -дан 1-ге дейінгі балдар (1 қадам)

10

Орталық мемлекеттік органдардың атауы

3-тен 0,5ге дейінгі балдар (0,5 қадам)

9

Балдар қойылмайды

№

Жергілікті атқарушы органдардың атауы «мемлекеттік органның серпіні»

1 2 3 4 5 6 7 8

8-ден 1-ге дейінгі балдар (1 қадам)

8

«басым көрсеткіш»

7

ОМО атауы

6

№

3-тен 0,5-ге дейінгі балдар (0,5 қадам)

3

2

6-дан 1-ге дейінгі балдар (1 қадам)

1 2 3 4 5 6 7 8

К3

К2 «мемлекеттік органның серпіні»

Тəуекелдерді басқару жүйесінің негізінде есептік ақпараты қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау əдістемесіне 9-қосымша №

Жергілікті атқарушы органдардың атауы «айыппұл балдары»

4

4-тен 1-ге дейінгі балдар (0,5 қадам)

3

№

ОМО атауы

2

К2

2

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16

8 орталық мемлекеттік органнан «басым көрсеткіш» критерийі бойынша тəуекел аймағын айқындау

Бюджеттік бағдарламалардың тікелей нəтижелеріне қол жеткізу Мемлекеттік қызметтер көрсету мерзімдерін сақтау Адами ресурстарды пайдалану тиімділігі Мемлекеттік органның функцияларын (процестерін) автоматтандыру

«мемлекеттік органның серпіні»

1 2 3 4 5 6 7 8

№

4

Тəуекелдерді басқару жүйесінің негізінде есептік ақпараты қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау əдістемесіне 5-қосымша

8 ОМО-дан бағыт бойынша тəуекел аймағын айқындау К1

3

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

Басым көрсеткіш Мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу

6 жергілікті атқарушы органнан «мемлекеттік органның серпіні» критерийі бойынша тəуекел аймағын айқындау № Жергілікті атқарушы органдардың атауы

4-тен 0,5-ге дейінгі балдар (0,5 қадам)

2

Тəуекелдерді басқару жүйесінің негізінде есептік ақпараты қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау əдістемесіне 2-қосымша №

К2 «мемлекеттік органның серпіні»

Балдар қойылмайды

5. «Басым көрсеткіш» – К3 критерийі бойынша рейтинг жүргізу 23. «Басым көрсеткіш» критерийі бойынша 8 орталық мемлекеттік органнан «мемлекеттік органның серпіні» критерийі бойынша тəуекел аймағын айқындау осы Əдістеменің 4-қосымшасына сəйкес жəне 6 жергілікті атқарушы органнан «басым көрсеткіш» критерийі бойынша тəуекел аймағын айқындау 9-қосымшасына сəйкес барлық ОМО мен ЖАО-ға неғұрлым нашар балдан неғұрлым жақсы балға қарай рейтинг жүргізіледі. Бұл ретте осы Əдістемеге 1-қосымшада көрсетілген бағыттар бойынша басым көрсеткіштер қолданылады.

№ Орталық мемлекеттік органдардың атауы

Бағалаудың бағыттары бойынша басым көрсеткіштер № Бағыт 1 Қадағаланатын саладағы/аядағы/өңірдегі стратегиялық мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу жəне іске асыру; 2 Бюджет қаражатын басқару 3 Мемлекеттік қызметтер көрсету 4 Персоналды басқару 5 Ақпараттық технологияларды қолдану

Тəуекелдерді басқару жүйесінің негізінде есептік ақпараты қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау əдістемесіне 8-қосымша

8 орталық мемлекеттік органнан «мемлекеттік органның серпіні» критерийі бойынша тəуекел аймағын айқындау

Тəуекелдерді басқару жүйесінің негізінде есептік ақпараты қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау əдістемесіне 1-қосымша

Балдар қойылмайды

4. «Мемлекеттік органның серпіні» – К2 критерийі бойынша рейтинг жүргізу 17. «Мемлекеттік органның серпіні» критерийі бойынша 8 орталық мемлекеттік органнан «мемлекеттік органның серпіні» критерийі бойынша тəуекел аймағын айқындау осы Əдістеменің 4-қосымшасына сəйкес жəне 6 жергілікті атқарушы органнан «мемлекеттік органның серпіні» критерийі бойынша тəуекел аймағын айқындау 8-қосымшасына сəйкес барлық ОМО мен ЖАО-ға балдар өсімінің неғұрлым үлкен қарқынынан неғұрлым азына қарай рейтинг жүргізіледі. Бұл ретте серпін бағыт бойынша алдыңғы екі жылдағы бағалау нəтижелері бойынша балдар айырмашылығын білдіреді.

18. Осы критерий бойынша тəуекел аймағына жатқызылған ОМО-ға 0,5 балл қадаммен 4-тен 0,5ке дейін балл беріледі.

19. Осы критерий бойынша тəуекел аймағына жатқызылған ЖАО-ға 0,5 балл қадаммен 3-тен 0,5ке дейін балл беріледі.

20. Осы критерий бойынша көрсеткіштер бірдей болған жағдайда осы Əдістеменің 14-тармағында көрсетілген берілген балдар қолданылады.

21. Осы критерий бойынша бірдей көрсеткіштер болған жағдайда тəуекел аймағына бағыт бойынша бағалау нəтижелері нашар мемлекеттік орган енгізіледі.

22. Осы Əдістемеге 2 жəне 6-қосымшалар кестелерінің тиісті бағандарына балдар берілген мемлекеттік органдардың атаулары енгізіледі.

Тəуекелдерді басқару жүйесінің негізінде есептік ақпараты қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау əдістемесіне 4-қосымша

7. Қорытынды ережелер 33. Тəуекелдерді басқару жүйесін қолдану нəтижелері бойынша осы Əдістемеге 12-қосымшаға сəйкес ресімделетін, қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдардың қорытынды тізімі қалыптастырылады.

34. Қайта тексеруге жататын Осы Əдістемені қолдану нəтижесінде айқындалған мемлекеттік орган қайта ұйымдастырылған немесе таратылған жағдайда, қайта тексеру құқықтық мирасқор мемлекеттік органмен ұсынылған есептік деректер бойынша жүзеге асырылады.

35. Тəуекелдерді басқару жүйесінің негізінде қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау нəтижелері туралы қорытындыны мемлекеттік жоспарлау жөніндегі уəкілетті орган 20 ақпанға дейінгі мерзімде жыл сайын бағалауға уəкілетті мемлекеттік органдарға жолдайды.

8-ден 1-ге дейінгі балдар (1 қадам)

3. «Айыппұл балдары» – К1 критерийі бойынша рейтинг жүргізу 11. «Айыппұл балдары» критерийі бойынша 8 орталық мемлекеттік органнан «айыппұл балдары» критерийі бойынша тəуекел аймағын айқындау осы Əдістеменің 3 қосымшасына сəйкес жəне 6 жергілікті атқарушы органнан «айыппұл балдары» критерийі бойынша тəуекел аймағын айқындау 7-қосымшасына сəйкес тəуекел аймағын айқындау мақсатында неғұрлым жоғары айыппұл балынан неғұрлым төменгісіне қарай рейтинг барлық ОМО мен ЖАО-ға жүргізіледі.

12. Осы критерий бойынша тəуекел аймағына жатқызылған ОМО-ға 1 балл қадамымен 8-ден 1-ге дейін балл беріледі.

13. Осы критерий бойынша тəуекел аймағына жатқызылған ЖАО-ға 1 балл қадамымен 6-дан 1-ге дейін балл беріледі.

14. Осы критерий бойынша бірдей көрсеткіш болған жағдайда мемлекеттік органдарға тең балл беріледі. Тізімдегі келесі мемлекеттік орган бағалау көрсеткішін 1 балға аз алады. Мысалы егер осы критерий бойынша бірінші үш мемлекеттік органда айыппұл балдары бірдей болса, олардың барлығына 8 балдан беріледі жəне олардан кейінгі осы критерий бойынша неғұрлым төмен көрсеткіші бар мемлекеттік орган (төртінші) 7 балл алады.

15. Осы критерий бойынша көрсеткіштер бірдей болған жағдайда тəуекел аймағына бағыт бойынша бағалау нəтижелері нашар мемлекеттік орган енгізіледі.

16. 8 ОМО-дан бағыт бойынша тəуекел аймағын айқындау осы Əдістеменің 2-қосымшасына сəйкес жəне 6 жергілікті атқарушы органнан бағыт бойынша тəуекел аймағын айқындау 6-қосымшасына сəйкес кестелерінің тиісті бағандарына балдар берілген мемлекеттік органдардың атаулары енгізіледі.

6. Қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындаумен жиынтық есептеу 29. Бағалаудың барлық бағыттарын ескере отырып, мемлекеттік органның балдар қосындысын қорытынды есептеу мына формула бойынша жүзеге асырылады: Rn = X1n+X2n+X3n+X4n+X5n, мұнда: Rn – бағалаудың барлық бағыттарын ескере отырып, мемлекеттік орган бойынша балдардың жиынтық сомасы; Х1n – «қадағаланатын салада/аяда/өңірде стратегиялық мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу жəне іске асыру» бағыты бойынша тəуекел аймағына жатқызылған мемлекеттік органның балы; Х2n – «бюджет қаражатын басқару» бағыты бойынша тəуекел аймағына жатқызылған мемлекеттік органның балы; Х3n – «мемлекеттiк қызметтер көрсету» бағыты бойынша тəуекел аймағына жатқызылған мемлекеттік органның балы; Х4n – «персоналды басқару» бағыты бойынша тəуекел аймағына жатқызылған мемлекеттік органның балы; Х5n – «ақпараттық технологияларды қолдану» бағыты бойынша тəуекел аймағына жатқызылған мемлекеттік органның балы.

30. Əрбір бағыт бойынша осы Əдістемеге 2 жəне 6-қосымшаларға сəйкес тəуекел аймағына жатқызылған сегіз ОМО мен алты ЖАО балдары ең жоғары балл алған 4 ОМО айқындау жəне бағалаудың барлық бағыттарын ескере отырып жиынтық есептеу осы Əдістеменің 10-қосымшасына сəйкес жəне ең жоғары балл алған 4 жергілікті атқарушы органды айқындау жəне бағалаудың барлық бағыттарын ескере отырып жиынтық есептеу 11-қосымшасына сəйкес енгізіледі.

31. Алынған балдарды қосу нəтижесінде барынша жоғары мəн жинаған төрт ОМО мен төрт ЖАО айқындалады.

32. Мемлекеттік органдар балдарының жиынтық сомасы бірдей болған жағдайда қорытынды тізімге барлық бағыттар бойынша жалпы бағалау нəтижелері нашар мемлекеттік орган қосылады.

ОМО атауы

2. Тəуекел аймағына жататын мемлекеттік органдарды айқындау 8. Тəуекел аймағына жататын мемлекеттік органдарды айқындау мақсатында мынадай есептеу формуласы қолданылады: Хn = К1n+К2n+К3n, мұнда: Xn –критерийлер бөлінісінде тəуекел аймағына жатқызылған бағыт бойынша мемлекеттік органның жиынтық көрсеткіші; K1n – «айыппұл балдары» критерийі бойынша мемлекеттік органның көрсеткіші; K2n – «мемлекеттік органдар серпіні» критерийі бойынша мемлекеттік органның көрсеткіші; K3n – «басым көрсеткіш» критерийі бойынша мемлекеттік органның көрсеткіші.

9. Жүргізілген есептеулердің нəтижелері 8 ОМО-дан бағыт бойынша тəуекел аймағын айқындау осы Əдістеменің 2-қосымшасына сəйкес жəне 6 жергілікті атқарушы органнан бағыт бойынша тəуекел аймағын айқындау 6-қосымшасына сəйкес тиісті бағандарына енгізіледі.

10. Егер бағыт бойынша балдар сомалары бірдей болған жағдайда тəуекел аймағына бағыт бойынша бағалау нəтижелері жаман мемлекеттік орган енгізіледі.

24. Осы критерий бойынша тəуекел аймағына жатқызылған ОМО-ға 1 балл қадаммен 8-ден 1-ге дейін балл беріледі.

25. Осы критерий бойынша тəуекел аймағына жатқызылған ЖАО-ға 1 балл қадаммен 6-дан 1-ге дейін балл беріледі.

26. Осы критерий бойынша көрсеткіштер бірдей болған жағдайда осы Əдістеменің 14-тармағында көрсетілген тəсіл қолданылады.

27. Осы критерий бойынша бірдей көрсеткіштер болған жағдайда тəуекел аймағына бағыт бойынша бағалау нəтижелері нашар мемлекеттік орган енгізіледі.

28. 8 ОМО-дан бағыт бойынша тəуекел аймағын айқындау осы Əдістеменің 2-қосымшасына сəйкес жəне 6 жергілікті атқарушы органнан бағыт бойынша тəуекел аймағын айқындау 6-қосымшасына сəйкес кестелерінің тиісті бағандарына балдар берілген мемлекеттік органдардың атаулары енгізіледі.

«айыппұл балдары»

(Соңы. Басы 22-бетте). астананың жергілікті атқарушы органдары қызметінің тиімділігін жыл сайынғы бағалау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 954 Жарлығына (бұдан əрі – Жарлық) сəйкес жүргізілетін бағаланатын мемлекеттік органдардың есептік ақпаратындағы (бұдан əрі – Есептік ақпарат) деректерді қайта тексеру рəсімін оңтайландыру мақсатында əзірленген.

2. Əдістеме тəуекелдерді басқару жүйесіне сəйкес Есептік ақпаратты қайта тексеру қажет Жарлық тізімінде көзделген орталық мемлекеттік органдар (бұдан əрі – ОМО) мен облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергiлiктi атқарушы органдарды (бұдан əрі – ЖАО) айқындауға арналған.

3. Тəуекелдерді басқару жүйесі қайта тексерілетін мемлекеттік органдардың үлесін 20%-ға дейін қысқартуға мүмкіндік береді. Осылайша Əдістемеге сəйкес қайта тексерілуге жататын төрт ОМО мен төрт ЖАО айқындалады.

4. Осы Əдістемеде мынадай ұғымдар пайдаланылды: 1) бағалаудағы тəуекелдерді басқару жүйесі – бағалау қызметінің неғұрлым басым бағыттары бойынша таңдау мен қаржыны оңтайлы бөлу қағидаттары бойынша бағалау іс-шараларын жүргізуді қамтамасыз ететін əкімшілендіру жүйесі; 2) тəуекел – орталық мемлекеттік органдар мен облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдары қызметінің тиімділігіне сапасыз бағалау жүргізу ықтималдығы; 3) тəуекел аймағы – осы Əдістеме бойынша есептеулерге сəйкес жиынтығында ең жоғары көрсеткіштерді (балл) иеленген сегіз ОМО мен алты ЖАО-дан тұратын топтың сипаттамасы; 4) тəуекел деңгейін айқындау критерийі (К1, К2, К3) – алдыңғы кезеңдегі орталық мемлекеттік органдар мен облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдары қызметінің тиімділігін бағалау нəтижелерімен байланысты сапалық көрсеткіштер; 5) айыппұл балдары (К1) –алдыңғы жылғы орталық мемлекеттік органдар мен облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдары қызметінің тиімділігін бағалау шеңберінде дұрыс емес, толық жəне уақтылы емес ақпаратты беру фактілері бойынша шегерілген балдар; 6) мемлекеттік органның серпіні (К2) – алдыңғы екі бағалау кезеңі ішінде мемлекеттік органды бағалаудағы балдардың елеулі өсуі; 7) басым көрсеткіш (К3) – қайта тексеру үшін елеулі қызығушылық тудыратын орталық мемлекеттік органдар мен облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдары қызметінің тиімділігін бағалау критерийінің нəтижелері.

4. Əдістеме үшін ақпарат көзі алдыңғы бағалау кезеңіндегі тиісті бағыт бойынша орталық мемлекеттік органдар мен облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергілікті атқарушы органдары қызметінің тиімділігін бағалау (бұдан əрі – бағалау) нəтижелері туралы қорытындылар болып табылады.

5. Қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау кезінде бағалаудың бес бағыты бойынша нəтижелер қолданылады: 1) қадағаланатын салада/аяда/өңірде стратегиялық мақсаттар мен міндеттерге қол жеткізу жəне іске асыру; 2) бюджет қаражатын басқару; 3) мемлекеттiк қызметтер көрсету; 4) персоналды басқару; 5) ақпараттық технологияларды қолдану.

6. Көрсетілген бағалау бағыттарының басым көрсеткіштерін (К3) осы Əдістеменің 1-қосымшаға сəйкес бағалауға уəкілетті мемлекеттік органдармен келісім бойынша жыл сайын мемлекеттік жоспарлау жөніндегі уəкілетті орган бекітеді.

7. Тəуекелдерді басқару жүйесінің негізінде қайта тексеруге жататын мемлекеттік органдарды айқындау алдыңғы бағалау кезеңінің қорытындылары бойынша жыл сайын жүргізіледі.

2013 жылғы 10 шілдеде

23

www.egemen.kz

25 қыркүйек 2014 жыл

Жергілікті атқарушы орган

1 2 3 4

Мемлекеттік органның басшысы ____________ (қолы)

___________________ (қолының түсінігі)

Бұйрық Қазақстан Республикасының Əділет министрлігінде 2014 жылғы 15 мамырдағы Нормативтік құқықтық келісімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №9426 болып енгізілді.

фольклоры. Ағылшын əдебиетінің жанрлық жүйесі. Американдық балалар əдебиетінің анықтамасы. Дат жəне француз балалар əдебиетінің қысқаша сипаттамасы.

КҚ 4,7 Үйден оқу: АҚ 1,3,4, Көркем 5,7 шығармаларды оқу жəне талдау. Қайтадан айтып беру. Жоспар жасау. Көркем шығарманың лексикасымен жұмыс.

- мектепте шетел тілін оқытудың мазмұны мен ерекшеліктерін; - мектептегі шетел тілі сабағының ойын əрекетін ұйымдастыру əдістерін; істей білуі тиіс: - əдіс, тəсілдерді түсіндіруді; - ағылшын тілінде сөйлеуге, тыңдауға, оқуға, жазуға үйрету технологиясын; - фонетикалық, лексикалық материалды іріктеуді; - грамматиканы оқытудың негізгі принциптерін түсіндіруді; - факультатив сабақтарын жəне сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыруды; - мектепте жəне мектепке дейінгі мекемелерде шетел тілі сабағын өткізуді; - оқытудың негізгі принциптерін анықтауды; - сабақты ұйымдастыруды; - ойын əрекетін ұйымдастыруды, практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - шетел тілін оқытудың теориялық негіздерін қолданудан; - білім алушыларды ағылшын тілінде сөйлеуге үйретуден; - ағылшын тілін мектепте, мектепке дейінгі мекемелерде оқытуды ұйымдастырудан; - ойын əрекетін ұйымдастырудан. АП 14

Білім алушының таңдау пəні

АП 14.1

Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - тіл заңдылықтарын, ерекшеліктерін; - сөз мағыналарын; - қазақ тілінің лексикалық, фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік құрылымы, сөзжасамдық жүйесі, сөйлем құрылысы жəне олардың өзге тілдермен ұқсастығы мен айырмашылығын салғастыруды; - лингвистикалық талдауды; - бағдарламаға талдау жасауды; - оқытудың əдіс-тəсілдерін; - оқу құралы түрлерін жəне қолдану əдістерін; - оқытудың жаңа технологияларын; - жазуға үйрету əдістерін; - балаларға арналған басылымдар жайлы, əр кезеңдегі балалар əдебиетінің өкілдерін, олардың шығармаларын; - жүргізілген талдауға сəйкес шығарманы орындау əдісінің мəнерін; - əңгімелесу, серігімен сөздік қарымқатынас жасау, өз сөйлеуін қадағалауды, тексті мəнерлеп оқу техникасын жəне оны оқыту үрдісінде жүзеге асыруды; - балалар əдебиеті – шығармашылықтың ерекше бір түрі екендігі туралы; - балалар кітаптарын көркемдеуші суретшілердің шығармашылығы туралы; - кітаптардың негізгі түрлері жəне жазушылар мен олардың шығармашылыктары туралы; істей білуі тиіс: - тілдің лексикалық, сөз тудырушылық, грамматикалық, стилистикалық нормаларын қолдана білуді; байланыстырып сөйлеу, тіл мəдениеті талаптарын орындауды; - ереже, анықтамаларды қолдануды; - тілді оқытудағы пəнаралық байланысын жүзеге асыруды; - ақпарат құралдарын қолдануды; - əріптерді топтастыруды; - жазу үлгісін пайдалануды; - əріп, буын, сөз, сөйлем, мəтін жазуды; - балаларға арналған шығармаларға қойылатын негізгі талаптарды ажыратуды; - бағдарламада көрсетілген жазушылар өмірбаяны туралы мəліметтер мен əдеби шығарманың мазмұнын ашуды; - қазіргі таңдағы балаларға арналған мерзімді басылымдарға шолу жасауды; - əртүрлі жанрдағы шығармаларды мəнерлеп айтып беру жəне оқуды; - мəнерлеп оқу талаптарын орындауды; - көркем шығарманың тəрбиелік-білімділік маңызын, эстетикалық кұндылығын жас ерекшелігіне сай анықтай отырып, талдау жасауды; - əртүрлі жанрдағы балалар əдебиеті шығармаларына талдауды; - жазушы туралы хабарлама дайындап, кітап көрмесін безендіруді; практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - қазақ тіліне арналған бағдарламалардың мазмұны мен талаптарын пайдалана білуден; - оқу құралдарының əдістемелік ақпараты мен мазмұнын талдаудан; - білім алушыларды сауаттылыққа, жазуға, оқуға, грамматикаға, сөйлеуге үйретудің негізгі əдістері мен тəсілдерін ажырата білуден; - көрнекі құралдар мен оқытудың техникалық құралдарын пайдаланудан; - балаларға арналған шығармалардың оқу интонациясын ажырата білуден; - шығарма жанрына талдау жасаудан; - мəнерлеп жəне жатқа оқудан; - оқу техникасын сақтаудан; - мəнерлеп оқуға шығарма таңдаудан; - білім алушылардың сөйлеу мəнерлілігін жетілдіру жұмыстарының тəсілдерінен; - сөйлеу шеберлігі мен орфоэпия талаптарын, дауыс ырғағы мен оқу логикасы күшін, дауыс тембрі мен жоғарылығын, сөйлеу шапшандығын, ишарат жəне мимиканы қолданудан. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - тіл заңдылықтарын, ерекшеліктерін; - тілдің лексикалық, фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік құрылымын; - тіл тарихын;

Елтану: КҚ 4,7 АҚ 1,3,4, Ұлыбритания 5,7 дамуының тарихи кезеңдері. Халық саны. Географиясы. Мемлекеттік құрылысы. Білім беру. Баспасөз, радио, теледидар. Бейнелеу өнері. Архитектура. Экономикалық географиясы. Халқы. Қоғамдық- саяси құрылымы: билік, партиялық жүйесі. Мəдениет. Спорт. Мерекелері мен салтдəстүрлері.

Шетел тілін оқыту КҚ 4,7 əдістемесі: АҚ 1,3,4, Əдістеменің 5,7 теориялық негіздері. Фонетикалық, лексикалық, грамматикалық дағдыларды үйрету. Ағылшын тілінде сөйлеуге, тыңдауға, оқуға, жазуға үйрету. Шетел тілін оқытуды ұйымдастыру. Мектепке дейінгі, бастауыш кластағы шетел тілі сабақтарының ерекшелігі. Ойын əрекетін ұйымдастыру. Негізгі мектептегі шетел тілін оқыту əдістемесі. Білімді бағалау мен бақылау. Факультативтік сабақтар. Сыныптан тыс жұмыстар.

АП 14.2

КҚ 2,7 Ана тілі: АҚ 3,4,6,7 Қазіргі қазақ тілі (орыс) жəне оқыту əдістемесі, каллиграфия: Қазіргі қазақ тіл ғылымының қалыптасу жəне даму жолдары. Фонетика. Графика. Орфоэпия. Лексика жəне фразеология. Сөзжасам. Сөз таптары. Морфология. Синтаксис. Жай сөйлем. Құрмалас сөйлем. Сөйлеу мəдениеті. Қазақ тілін оқыту əдістемесі. Сауат ашу əдістемесі. Əліппеге дейінгі кезең. Əліппе кезеңі . Əліппеден кейінгі кезең. Жазуға үйретудің мақсаты, əріптердің топтасуы. Жазуға үйрету əдістері. Жазу үлгісі. Грамматиканы оқыту əдістемесі. Тіл дамыту əдістемесі. Кластан тыс жұмыстарды жүргізудің əдістемесі. Балалар əдебиеті жəне мəнерлеп оқу практикумы: Халық ауыз əдебиетібалалар əдебиеті негізі. Қазақ балалар əдебиетінің даму тарихы. Қазақ балалар əдебиеті кезеңдері. Қазақ балалар əдебиеті өкілдері. Балаларға арналған шығармалар. Мəнерлеп оқу талаптары. Дауыс. Қарқын. Кідіріс. Тембр. Екпін. Интонация. Сахналау. Кейіптендіру. Қойылымдар. Мəнерлеп оқуға шығармалар таңдау жолдары.

Екінші шетел тілі: Тіл лексикологиясы мен стилистикасы. Тілдік сөйлеу ерекшеліктері.

(Жалғасы 24-бетте).

КҚ 1,2, 3,5,7 АҚ 1,2,3,4 5,6,7

24

www.egemen.kz

(Жалғасы. Басы 23-бетте).

ҚП 00 ӨО КП 00 ӨО КП 01 ӨО КП 01. 1

ӨО КП 01. 2

ӨО КП 01. 3

ӨО КП 01. 4

ӨО КП 01. 5

ӨО КП 01. 6

ӨО КП 02 ӨО КП 02. 1

- əр кезең əдебиетінің өкілдерін, олардың шығармаларын; - шығарманы талдау; орындауды; - əңгімелесу, серігімен сөздік қарым-қатынас жасауды; істей білуі тиіс: - тілдің лексикалық, сөз тудырушылық, грамматикалық, стилистикалық нормаларын қолдана білуді; - байланыстырып сөйлеу, тіл мəдениеті талаптарын орындауды; - ереже, анықтамаларды қолдануды; - ақпарат құралдарын қолдануды; - əдеби шығарманың мазмұнын ашуды; - мерзімді басылымдарға шолу жасауды; - əртүрлі жанрдағы шығармаларды мəнерлеп айтып беру жəне оқуды; - мəнерлеп оқу талаптарын орындауды; практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - оқу құралдарының ақпараты мен мазмұнын талдаудан; - білім алушыларды сауаттылыққа, жазуға, оқуға, грамматикаға, сөйлеуге үйретудің негізгі əдістері мен тəсілдерін ажырата білуден; - көрнекі құралдар мен оқытудың техникалық құралдарын пайдаланудан; - балаларға арналған шығармалардың оқу интонациясын ажырата білуден; - шығарма жанрына талдау жасаудан; - мəнерлеп жəне жатқа оқудан; - оқу техникасын сақтаудан; - сөйлеу шеберлігі мен орфоэпия талаптарын, дауыс ырғағы мен оқу логикасы күшін, дауыс тембрі мен жоғарылығын, сөйлеу шапшандығын, ишарат жəне мимиканы қолданудан. Қосымша пəндер Жобалау іс-əрекет негіздері Өндірістік оқыту жəне кəсіптік практика Оқу практикасы Білім алушы оқу практикасы бойынша келесі іскерліктерді меңгеруі тиіс: - педагогикалық еңбектің ролін жəне біртіндеп мұғалім мамандығының əлеміне ену қажеттігін түсіну; - кəсіптік қызмет саласында болашақ мамандық таңдаудың маңыздылығын түсіну; - кəсіптік қызмет саласының мəнін түсіну; - мектеп жасындағыларды жан-жақты қалыптастырудағы мұғалімнің оқу- тəрбие жұмысын бақылау; - білім алушылардың жеке құжаттарының, сынып жəне ұзартылған күн тобы журналдарының мазмұны жəне құрылысымен танысу; - мұғалімнің педагогикалық қызметі құрылымымен танысу; - мұғалімнің мектеп жасындағылармен қарым- қатынас стилін үйрену; - «мұғалімнің» əлеуметтік рөлін игеру; - педагогикалық ұжым мүшелерімен қарым-қатынас мəдениетін, жаңа əлеуметтік рөлдерді білу; - əлемдік көзқарастағы проблемаларға, ұжымдағы өзіндік əлеуметтік мəртебесіне саналы қызығушылық таныту; - əлеуметтендіру мен өмір сүру нормаларына бағынудың түрлі факторларымен өзара ықпалдасу арқылы мектептен тыс жағдайда əлеуметтік қатынас орнату; - ұлттық жəне əлемдік мəдениет құндылықтарын игеру; - болашақ педагогикалық қызметке дайындық құралы ретінде педагогикалық практиканың мəнін түсіну; - өзінің даралығын сезінуі жəне өзінөзі дамытуға, өзін-өзі анықтауға, өзінөзі іске асыруға, өмірлік жоспарларды қалыптастыруға дайын болу; - өзін əлем азаматы ретінде сезіну, көпмəдениетті тұлғаның сапаларын меңгеру; - салауатты өмір салтына дайын болуы жəне беделді қажеттіліктерді игеру; - мектептегі педагогикалық практикадан өту кезінде өз қызметін дұрыс жоспарлау; - бақылау күнделігін жүргізуі жəне педагогикалық практика кезіндегі жұмысын талдау; - мұғалімнің оқу-тəрбие қызметін, мектеп жасындағылардың тəртібі мен қызметін бақылау. Білім алушы оқу практикасы бойынша келесі іскерліктерді меңгеруі тиіс: - практика ұйымдастыратын пəндердің теориялық негіздері туралы білімдерін пайдалану; - жинақталған материалдарды жүйелеу; - дидактикалық зерттеу жүргізу; - бақылау жəне өзін - өзі қадағалау тəсілдерін; - пəндер бойынша зерттеу жұмыстарының əдістерін пайдалану; - диагностика нəтижелерін пайдалану.

ӨО КП 02.3

Педагогикалық қызметке кіріспе: Мектептің оқутəрбие үрдісімен танысуға дайындау. Мектептің жоспарын, мұғалімнің, сынып жетекшісінің оқутəрбие жұмыстары жоспарын зерттеу. Мұғалімдердің, сынып жетекшілердің жұмысын бақылау. Құзыреттілікті қалыптастыратын күнтізбелік – тақырыптық жəне сабақ жоспарларын жасақтау технологиясын зерттеу. Мұғалімнің, сынып жетекшісінің жұмысын, мұғалімнің мектеп жасындағы білім алушылармен қарым-қатынасын бақылау. Ұжымдағы білім алушылардың қарымқатынасын, жүрістұрысын, іс-əрекетін зерттеу. Білім алушылардың жеке құжаттарын зерттеуге дайындау.

Білім алушының таңдау пəні бойынша практика: Пəндер бойынша алған білімдерін қолдануға үйрету, қосымша біліктілік алуға бағытталу. Жобаны презентациялау. Жобалық жұмысты презентациялау. Портфолио жасақтау. Білім алушы оқу практикасы бойынша Байқау практикасына келесі іскерліктерді меңгеруі тиіс: дайындық: - пəндерді оқыту əдістемесінен алған Мектептегі білімдерін пайдалану; сабақтарға қатынасу - мұғалімдер, оқытушылар мен жəне талдау. Пəн əдіскерлердің сабақтарына қатынасуы жəне бойынша жоспар-консхема бойынша талдау; спект даярлау.

- байқау сабақтарының конспектісін құру Электрондық жəне кесте бойынша өткізу; оқулықтарды пай- пəндер бойынша оқу ақпаратын іздеу даланып «сабақ тəсілдерін меңгеру; ішіндегі сабақты» - Интернет желісі қызметтері мен компью- ұйымдастыру, АКТ тер, интерактивтік тақта мүмкіндіктерін пайдаланып сабақ пайдалану; кезеңдерін көрсету.

- инновациялық технологияларды Байқау сабақтарына пайдалану; таратпа матери- болашақ мұғалімнің портфолиосын алдарды, көрнекі безендіру. құралдарды, дидактикалық ойындарды даярлау жəне жүйелеу. Болашақ мұғалім портфолиосын жинақтау. Əдістемелер бойынша жобаларды презентациялау.

Білім алушы оқу практикасы бойынша келесі іскерліктерді меңгеруі тиіс: - семинарға қатысу; - жазғы сауықтыру лагерлеріндегі тəрбие жұмысы жоспарымен таныстыру, талдау; - ұжымдық шығармашылық жұмыстарының байқау сценарийлерін құру; - лагерде қызығушылықтарына қарай балалардың бос уақытын тиімді ұйымдастыру; - оқу ақпаратын іздеу тəсілдерін меңгеру; - компьютер жəне Интернет желісі қызметтерін пайдалану; - вожатый портфолиосын безендіру.

Жазғы практикаға дайындық: Семинар өткізу. Жазғы сауықтыру лагері тəрбиешілерінің жұмыс жоспарымен жəне талдау əдістерімен таныстыруды ұйымдастыру. Іс-шаралар жəне ұжымдық шығармашылық жұмыстар жоспарын құрастыру. Лагерде қызығушылықтары бойынша балалардың бос уақытын ұйымдастыруға даярлау. Жазғы демалыс бойынша оқу ақпаратын іздеу тəсілдерін меңгеруге үйрету. Вожатый портфолиосын жинақтау. Жазғы практика бойынша жобаны презентациялау. Білім алушы оқу практикасы бойынша Интернетпен келесі іскерліктерді меңгеруі тиіс: жұмысқа дайындық: - компьютер, оргтехника мүмкіндіктерін Интернетпен жұмыс пайдалануда білімдерін қолдану; жасау алгоритмімен - өзбетімен Интернетке шығу, браузермен танысу. Іздеу сервержұмыс жасау; лерімен, ақпарат іздеу - антивирустық жəне архивтеу жəне өңдеу əдістерін программаларын қолдану; үйрену. Интернет - іздеу серверлерінің ерекшеліктерін айыру; бүкілəлемдік желі- компьютермен жұмыста қауіпсіздік сінен ғылыми-петехникасы ережелерін сақтау; дагогикалық ақпарат - оқу ақпаратын іздеу жəне өңдеу тəсілдерін іздеу əдістемесі. меңгеру; Негізгі ақпараттық- компьютер мен Интернет желісі іздеу машиналары: қызметтерін қолдану.

Rambler, Апорт т.б. Сайттарға шолу. Электрондық поч-тамен жұмыс. Қашықтан оқытуға, оқу теледидары материалдарын пайдалануға дайындық. Оргтехникамен практикалық жұмысқа дайындық. Жобалар презентациясы. Өндірістік диБілім алушы оқу практикасы бойынша плом алдындағы келесі іскерліктерді меңгеруі тиіс: практикаға дайын- пəн əдістемелерін қолдану; дық:Пəндер бойынша - сабақтың конспект-жоспарлары мен машықкер папкасын сыныптан тыс шаралар жоспарын құру; даярлау. Білім тек- оқу ақпаратын іздеу тəсілдерін меңгеру; - компьютер, интерактивтік тақта, Интернет серуге дайындық. Мектепте өзбетімен желісі қызметтерін қолдану тəсілдерін жұмыстануға меңгеру; дайындық. Болашақ - сабақта инновациялық технологияларды мұғалім портфолиопайдалану; сын қорғау. Жобалар - болашақ мұғалімнің портфолиосын презентациясы. безендіру. Педагогикалық практика «Педагогикалық қызметке кіріспе» практи- Педагогикалық касын ұйымдастыруда білім алушы келесі қызметке кіріспе: іскерліктерді меңгеруі тиіс: Мектептің оқу-тəрбие - педагогикалық еңбектің ролін жəне үрдісімен танысу. біртіндеп мұғалім мамандығының əлеміне Мектептің жоспарын, ену қажеттігін түсіну; мұғалімнің, сынып - кəсіптік қызмет саласында болашақ жетекшісінің оқумамандық таңдаудың маңыздылығын тəрбие жұмыстары түсіну; жоспарын зерттеу.

- кəсіптік қызмет саласының мəнін түсіну; Құзыреттілікті - мектеп жасындағыларды қалыптастыратын жан-жақты қалыптастырудағы мұғалімнің күнтізбелік – оқу- тəрбие жұмысын бақылау; тақырыптық жəне - білім алушылардың жеке құжаттарының, сабақ жоспарларын сынып жəне ұзартылған күн тобы жасақтау технологияжурналдарының мазмұны жəне сын зерттеу. құрылысымен танысу; Мұғалімнің, сы- мұғалімнің педагогикалық қызметі нып жетекшісінің құрылымымен танысу; жұмысын, мұғалімнің - мұғалімнің мектеп жасындағылармен мектеп жасындағы қарым- қатынас стилін үйрену; білім алушылармен - «мұғалімнің» əлеуметтік рөлін игеру; қарым-қатынасын - педагогикалық ұжым мүшелерімен бақылау. қарым-қатынас мəдениетін, жаңа Ұжымдағы білім əлеуметтік рөлдерді білу; алушылардың қарым- əлемдік көзқарастағы проблемаларға, қатынасын, жүрісұжымдағы өзіндік əлеуметтік мəртебесіне тұрысын, іс-əрекетін саналы қызығушылық таныту; зерттеу.

- əлеуметтендіру мен өмір сүру нормаларыБілім алушылардың на бағынудың түрлі факторларымен өзара ықпалдасу арқылы мектептен тыс жағдайда жеке құжаттарын зерттеу. Жобалар преəлеуметтік қатынас орнату; зентациясы.

- ұлттық жəне əлемдік мəдениет құндылықтарын игеру; - болашақ педагогикалық қызметке дайындық құралы ретінде педагогикалық практиканың мəнін түсіну; - өзінің даралығын сезінуі жəне өзінөзі дамытуға, өзін-өзі анықтауға, өзінөзі іске асыруға, өмірлік жоспарларды қалыптастыруға дайын болу; - өзін əлем азаматы ретінде сезіну, көпмəдениетті тұлғаның сапаларын меңгеру; - салауатты өмір салтына дайын болуы жəне беделді қажеттіліктерді игеру; - мектептегі педагогикалық практикадан өту кезінде өз қызметін дұрыс жоспарлау; - бақылау күнделігін жүргізуі жəне педагогикалық практика кезіндегі жұмысын талдау; - мұғалімнің оқу-тəрбие қызметін, мектеп жасындағылардың тəртібі мен қызметін бақылау.

ӨО КП 02. 2

Тіл тарихы. Тілді дамуының негізгі кезеңдері. Фонетика. Грамматика, лексика. Сөзқұрам. Коммуникация. Мəтінмен жұмыс.

БҚ 1-7 КҚ 2,4,5 АҚ 2,5,6,7

ӨО КП 02. 4 БҚ 1-7 АҚ 2,5,6,7

БҚ 1-10 КҚ 2,4,5 АҚ 1-7

ӨО КП 02. 5

БҚ 1-7 КҚ 2,3, 4,5,6 АҚ 1,2,4

ӨО КП 03

БҚ 1,3, 5,6,10 АҚ 2,4,5,6

БҚ 1,3,5, 6,10 КҚ 2,3,5,7 АҚ 1-7

Сыныптан тыс жұмыс технологиясы практикасын ұйымдастыруда білім алушы келесі іскерліктерді меңгеруі тиіс: - тəрбие жұмысының жоспарын құрылымдау, мазмұнын анықтауды; - мұғалімнің оқытудың дамытушылық жəне тəрбиелік қызметін жүзеге асыруды; - білім алушыларды тəрбиелеу əдістерін, құралдарын жəне формаларын, тəрбиелік іс- шараларды дайындау жəне өткізуді; - білім алушылар ұжымының даму деңгейін жəне оны қалыптастыру үшін жүргізілетін тəрбие жұмысын зерттеуді; - Мұғалімнің білім алушылардың ақылойын, адамгершілігін, эстетикалық талғамын жəне дене мəдениетін қалыптастыратын тəрбие жұмысының жүйесін анықтауды; - мұғалімдердің ата-аналармен біріккен жұмысының мазмұны мен формаларымен танысуды; - мұғалімнің тəрбиелік қызметін бақылау жəне талдауды; - білім алушылардың мінез- құлқы мен жүріс- тұрысын, іс- əрекетін бақылау, бақылау хаттамасын жүргізу, талдауды; - білім алушыларды жан- жақты қалыптастыру үшін түрлі тəрбиелік іс- шараларды дайындау, жоспар- сценарий құру жəне өткізуд; - білім алушылармен ұжымдық шығармашылық жұмыс ұйымдастыру жəне өткізуді; - сынып жетекшісі мен тəрбиешісінің портфолиосын толықтыруды. Білім алушы келесі іскерліктерді меңгеруі тиіс: - пəндік жəне сыныптан тыс сабақтардың мақсаты мен міндеттерін, түрлері мен əдістері; - оқу-көрнекі құралдарын жасақтауы жəне қолдануы, білім алушылардың зерттеу жəне жобалау жұмыстарын ұйымдастыру; - тақырыптық – күнтізбелік жоспар жəне сабақ жоспарларын құрастыру; - сабақта оқу – көрнекі құралдар мен инновациялық технологияларды пайдалану; - сабақтар мен сыныптан тыс жұмыстарды өткізу; - балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, сабақты өткізудің тиімді формаларын, əдістері мен тəсілдерін таңдау; - практика кезінде өз қызметін бақылау тəсілдерін меңгеру; - өз қызметін бағалау мен талдау тəсілдерін меңгеру; - болашақ мұғалімнің портфолиосы мазмұнын жинақтау жəне жаңарту.

25 қыркүйек 2014 жыл

Сыныптан тыс жұмыс технологиясы: Тəрбие жұмысы жоспарын жасақтау технологиясын пайдалану. Мұғалімнің білім алушылардың атааналарымен бірлескен жұмысы мазмұнын, құрылымын, формасын зерттеу. Мұғалімнің тəрбие жұмысын зерттеуін ұйымдастыру, талдау схемасын зерттеу. Білім алушылардың тəртібі мен ісəрекетін зерттеуді ұйымдастыру жəне зерттеу хаттамасын жүргізуге үйрету. Сыныптан тыс сағаттарды ұйымдастыру. Білім алушылармен ұжымдық шығармашылық жұмыстар ұйымдастыру жəне өткізу. Портфолионы толықтыру. Жобалар презентациясы.

Білім алушының таңдау пəні бойынша практика: Сыныптағы оқутəрбие үрдісін ұйымдастырумен, жекелеген мұғалімдердің жұмыстарымен таныстыру. Оқу-тəрбие үрдісін бақылау жəне оның нəтижелерін талдау іскерліктері мен дағдыларын жетілдіру. Білім алушыларды сабақты өткізу əдіс-тəсілдері жəне білім алушылардың жас жəне жеке мүмкіндіктеріне сай танымдық ісəрекетіне басшылық ету дағдыларымен қаруландыру. Білім алушыларды пəн бойынша сыныптан тыс жұмыстарды, тəрбиелік шараларды өткізу əдіс-тəсілдерімен қаруландыру. Байқау сабақтарын жəне пəн бойынша сыныптан тыс шаралар өткізу. Машықкердің байқау сабағына жəне сыныптан тыс шараларына қатынасу жəне талдау. Əдістемелік əдебиет, оқулықтар, дидактикалық материалдар, көрнекі құралдар, компьютерлік технологиялармен жұмыс істеу, сабақ жəне сыныптан тыс шаралардың конспектілерін дайындау жəне безендіру іскерліктері мен дағдыларын жетілдіру. Болашақ мұғалім портфолиосын жаңарту. Байқау практикасы: Білім алушы практика бойынша келесі Сыныптағы оқуіскерліктерді меңгеруі тиіс: тəрбие үрдісін - пəндік жəне сыныптан тыс сабақтардың ұйымдастырумен, мақсаты мен міндеттерін, түрлері мен жекелеген əдістері анықтау; мұғалімдердің - оқу-көрнекі құралдарын жасақтау жұмыстарымен тажəне қолдану, мектеп жасындағы білім ныстыру. алушылардың зерттеу жəне жобалау Электрондық жұмыстарын ұйымдастыру; оқулықтар, АКТ - тақырыптық – күнтізбелік жоспар жəне пайдаланып пəндер сабақ жоспарларын құрастыру; бойынша сабақтың - сабақта инновациялық технологияларды жоспар-конспектісін, пайдалану; - пəн бойынша сабақтар мен сыныптан тыс сыныптан тыс сағаттарын құруда жұмыстарды өткізу; əдіс-тəсілдерді пай- балалардың жас ерекшеліктерін ескере отырып, сабақты өткізудің тиімді формала- далану, Балалардың рын, əдістері мен тəсілдерін таңдау; танымдық іс- практика кезінде өз қызметін бақылау əрекетіне басшылық жəне талдау; ету. Машықкердің - болашақ мұғалімнің портфолиосы байқау сабақтарына мазмұнын жаңарту. қатынасу жəне талдау. Байқау сабақтарына таратпа материалдарды, көрнекі құралдарды, дидактикалық ойындарды пайдалану. Болашақ мұғалім портфолиосын жаңарту. Жеке əдістемелер бойынша жобалар презентациясы. Сауықтыру Білім алушы практика бойынша келесі лагеріндегі жазғы іскерліктерді меңгеруі тиіс: практика: - жазғы сауықтыру лагерлеріндегі тəрбие Жазғы жұмысы жоспарымен таныстыру, талдау; - ұжымдық шығармашылық жұмыстарын, сауықтыру лагері тəрбиешілерінің іс-шаралар өткізу; жұмыс жоспары- лагерде қызығушылықтарына қарай мен жəне талдау балалардың бос уақытын тиімді əдістерімен танысу. ұйымдастыру; - балалардың уақытша ұйымдарында өзін- Іс-шаралар жəне ұжымдық өзі басқаруды ұйымдастыру; шығармашылық - оқу ақпаратын іздеу тəсілдерін меңгеру; жұмыстар өткізу.

- компьютер жəне Интернет желісі Лагерде қызметтерін пайдалану; қызығушылықтары - күнделік жүргізу; бойынша балалардың - вожатый портфолиосын безендіру. бос уақытын ұйымдастыру. Спорт-сауықтыру жұмыстары. Жазғы демалыс бойынша оқу ақпаратын іздеу тəсілдерін меңгеру. Педагогикалық күнделікті жүргізу. Вожатый портфолиосын мазмұнын жаңарту. Жазғы практика бойынша жобалар презентациясы. Білім алушы практика бойынша келесі іскерліктерді меңгеруі тиіс: - мұғалімнің оқу – тəрбие жұмыстарын жоспарлау жүйесін білу; - педагогикалық кеңестің, əдістемелік бірлестіктің, сыныптың оқу – тəрбие жұмыстарын жоспарлауға қатысу; - пəндер бойынша сабақтың жəне сыныптан тыс шаралардың конспект-жоспарларын құрастыру: - пəндер бойынша əдістемелік ақпаратты іздеу тəсілдерін меңгеру; - компьютер, интерактивтік тақта, Интернет желісі қызметтерін пайдалану тəсілдерін меңгеру; - сабақта инновациялық технологияларды пайдалану; - курстық жəне диплом жұмыстарын дайындауда педагогикалық эксперимент немесе шығармашылық жұмыс жүргізу; - ата – аналар жиналысын өткізу, білім алушылардың ата – аналармен байланыс орнату; - кəсіптік бағдарлау жұмыстарын жүргізу; - мектеп құжаттарын, елді мекеннің тұрғылықты халқымен, жасөспірімдерімен, балалармен көпшілік – мəдени шаралар жүргізуі, - мұғалімдердің тəжірибесін зерттеу жəне жинақтау; - күнделік жүргізу; - мұғалім портфолиосының мазмұнын жаңарту.

Өндірістік диплом алдындағы практика: Кластағы оқутəрбие жұмысын ұйымдастыру.

240 сабақ жəне сыныптан тыс шаралар өткізу. Ата-аналар жиналысын өткізу. Балалармен жеке жұмыс жүргізу. Озық педагогикалық тəжірибелермен; мектептің əдістемелік жұмысымен танысу. Педагогикалық кеңес жұмысымен танысу жəне пəн мұғалімдерінің əдістемелік бірлестігі жұмысына қатынасу. Мұғалім портфолиосы мазмұнын жаңарту. Жобалар презентациясы.

БҚ 1,2,3,5,6,8,10 КҚ 3,4,5,6 АҚ 1,2,4, 5,6,7

ЖГП 04

БҚ 1-7 АҚ 2,5,6,7

ЖГП 04

ƏЭП 00 ƏЭП 01

БҚ 1-10 КҚ 2,4,5 АҚ 1-7

ƏЭП 02

БК 1-7 ПК 2,3, 4,5,6 СК 1,2,4

ƏЭП 03

БК 1,3,5, 6,10 ПК 2,3,5,7 СК 1-7

ƏЭП 04

Таблица 2 - 0111000 – «Негізгі орта білім» мамандығы 011108 3 – «Негізгі мектептің шетел тілі мұғалімі» біліктілігі бойынша техникалық жəне кəсіптік білімнің орта буын маманына білім берудегі оқу бағдарламасының құрылымы Жалпы орта білім беру базасында Оқыту нормативтік мерзімі 2 жыл 10ай Қысқартылған пəндер циклының атауы (коды) ЖГП 00 ЖГП 01

БҚ 1-7 КҚ 2,4,5 АҚ 2,5,6,7

ЖГП 02

ЖГП 03

Кəсіптік модульдер жəне оқу пəндері циклы Жалпы гуманитарлық пəндер Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - орыс тілін, қажетті лексикалық жəне грамматикалық минимумды (2300 лексикалық бірлік); - тілдік нормаларды; - фонетикалық, сөзжасамдық жүйесі, морфологиялық, синтаксистік құрылымды; - іскерлік құжаттарды; - кəсіби терминдерді; меңгеруі тиіс: - іскерлік қарым-қатынас (іскерлік əңгіме, кеңес т.б.) дағдыларын; - түрлі жанрда жазбаша мəтін құрастыруды; - өзін-өзі бақылау, грамматикалық жəне сөйлеу қателіктерін түзетуді; - кəсіби бағыттағы іскерлік қағаздарын, мəтіндерді өңдеу, жетілдіруді. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - үйретілетін тілді; - мамандығы бойынша лексикалық сөз топтарын, грамматикалық материалды, сөйлем құрылымын, тақырыптық сөз топтарын; меңгеруі тиіс: - іскерлік əңгімелесуді; - диалог мазмұнын əңгіме түрінде жазбаша беру жəне керісінше əңгімені диалог түрінде беруді; - берілу ретін сақтай отырып, іскерлік құжаттарды өңдеуді; - Интернет жүйесін, факс жіберуді жəне электронды поштаны қолдануды. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - «Өзін-өзі тану» пəнінің теориялық негіздерін; - студенттің азаматтық мəртебесін; - рухани-адамгершілік құндылықтарды білуі: - өзін-өзі бақылай, бағалай; - өз жетістіктері мен кемшіліктерін; - өмірлік ұстанымын қалыптастыра; меңгеруі тиіс: - адамның қарым-қатынастарын үйлесімді құруды; - табиғи, əлеуметтік, əрекеттесу жүйесіндегі тепе-теңдік күйді сақтауды;

Кəсіптік модульдің бөлімдері жəне пəндер атауы

Қалыптастыратын құзыреттілік коды

Кəсіби орыс тілі: БҚ 1,2,5, 6,8 ЛексикаКҚ 3,6,7 грамматикалық АҚ 2 материал (2300 лексикалық бірлік) Синтаксис. Тіл дамыту. Терминология. Кəсіби-бағытталған мəтіндерді аудару техникасы (сөздікпен). Іскерлік құжаттар. Кəсіби құжаттар. Кəсіби терминдер. Кəсіби қарым – қатынас. Іс жүргізу.

Кəсіби шетел тілі: Лексикалықграмматикалық материал (2300 лексикалық бірліктер) Мамандық бойынша кəсіптік тілдің негізі, кəсіптік лексика, фразеологиялық құрылымдар жəне терминдер. Кəсіптік қарымқатынас.

ƏЭП 05

БҚ 1,2,5, 6,8 КҚ 3,6,7 АҚ 2

БҚ 1,2,3,5,6 Өзін-өзі тану: Жаңа қауымдастық. КҚ 3,6 Ересектер ойын ой- АҚ 2 най ма? Пікірлесе білу - баға жетпес байлық. Көкжиектің ар жағында не бар. Құндылық. Ғұмыр ұзақтығындай жол.

ЖКП 00 ЖКП 01

- өмірлік көзқарасын анықтауды; - өмір мамандығын таңдауды; - кез келген жағдаятта өз бетінше шешім қабылдауды. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - қазақ мемлекеттілігінің тууы, дамуы қалыптасу ерекшеліктерін; - Қазақстанның Ресейге қосылуы туралы, отаршылдық саясаттың мəнін; - Патшалық үкіметтің құлауы мен Қазақстанда Уақытша үкіметтің пайда болуын; - «Алаш» партиясының құрылуы жəне оның қайраткерлері туралы; - Азамат соғысы мен соғыс жылдарындағы экономикалық саясаттың халыққа тигізген ауыртпалығын; - Қазақстан халқының Ұлы Отан соғысының шайқастары мен тылында көрсеткен ерліктерін; - авторитаризм кезеңіндегі əлеуметтік – экономикалық даму ерекшеліктерін; - Тəуелсіз Қазақстан Республикасының қалыптасу үрдісін; - ТМД елдерінің интеграцияландыру үрдісінің ерекшеліктерін; - Қазақстандық Жастар Конгрессінің мақсат-міндеттерін; меңгеруі тиіс: - XV – XXI ғ. басындағы саясатқа сипаттама жəне тарихи баға беруді; - Қазақстанның Ресейге қосылу себептерін ашуды; - Қайта құру кезіндегі экономика мен саясаттағы қарама-қайшылықтар мен проблемаларды сараптауды; - Тəуелсіз Қазақстанның қалыптасу үрдісін сипаттауды; - Евразиялық Қоғамдастықты, оның Қазақстандағы Евразиялық Қоғамдастықты қалыптастырудағы ролін ашуды; - жастарға қазақстандық патриотизм рухында тəрбие берудегі Қазақстанның жастар ұйымдарының рөлін ашуды.

Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - қауіпсіздік техникасы ережелерін; - спорт түрлері бойынша ережелерді; - гимнастикалық жаттығуларды орындау, жүгіру, граната лақтыру, шаңғымен жүру, спорттық ойындар, қозғалмалы ойындар, туристің жеке жабдықтарын пайдалану техникасын; меңгеруі тиіс: - дене жаттығуларын дұрыс орындауды; - волейбол, баскетбол ойнау, снарядта гимнастикалық жаттығулар орындау, шаңғымен жүру, туристік жорықтарға қатысу, компасты пайдалану, азимут пен жорық жолбағытын анықтауды. Əлеуметтік –экономикалық пəндер Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - алғашқы қауымдық мəдениет кезеңдерін; - Ежелгі Үндістан, Қытай, Месопотамия, Грекия, Рим мəдениетінің негізгі кезеңдерін; - Ортағасырлық Шығыс елдерінің ұлы ғалымдарының, ақындарының, Қайта өрлеу дəуірі ғұламаларының əлем мəдениетіне қосқан үлесін; - реализм, символизм, натурализм жəне импрессионизм бағыттарының ерекшеліктерін; - ХХ ғ. мəдениетін; меңгеруі тиіс: - мəдениеттану пəнінің ғылым ретіндегі мəнін ашуды; - Беғазы- Дəндібай мəдениеті ерекшеліктерін көрсетуді; - Ежелгі Үндістан, Вавилон, Ассирия, Иран, Ежелгі Грекия, Рим елдерінің ең ірі мəдени ошақтарының тарихи құндылығын талдауды; - Ортағасырлық Батыс Европа жəне Қазақстанның сəулет өнерін, Қайта өрлеу дəуірі өкілдерінің еңбектерін сипаттауды; - Ортағасырлық Шығыс поэзиясын сараптауды; - ХҮІІ, ХҮІІІ-ХІХ ғ. ғ. өнер стильдерін салыстыруды; - ХХ ғ. мəдениетіне сипаттауды; - мəдениет пен діннің арақатынасын ашуды. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - ғылыми-философиялық үрдістің қалыптасуын; - материя ұғымын жəне оның негізгі формаларын; - диалектиканың негізгі заңдары мен категорияларын; - қоғамның экономикалық саяси, əлеуметтік сфераларын; меңгеруі тиіс: - философияның басқа ғылымдар жүйесіндегі алатын орнын айыруды; - философияның басты мəселесінің мəнін ашуды; - философиялық ойдың даму тарихын сипаттауды; - дүниенің болмысын жəне оның түрлерін сипаттауды; - диалектиканы əрі жеке ғылым, əрі философияның таным үрдісінде қолданатын əдісі ретінде сипаттауды; - философиядағы гносеологияның даму заңдылықтарын ашуды; - қоғамның экономикалық базисі мен идеологиялық қондырмасы туралы жəне олардың қарым-қатынасын сараптауды; - ғылыми-техникалық революцияның адамзатқа əкелген табыстары мен зиянды жақтарын сараптауды; - ғаламдық проблемаларды талдауды. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - саясаттану ғылымның дербес пəні ретінде пайда болуы мен дамуын; - саясат объектісі мен субъектісін жəне атқаратын қызметтерін; - саяси жүйе ұғымы, құрылымы, қызметін; - саяси партиялардың қалыптасуы мен дамуын; - қоғам ұғымы, құрылымы, қызметін; - қоғамдық ойдың даму тарихын; меңгеруі тиіс: - ежелгі дəуірден бүгінгі күнге дейінгі саяси ой тарихы кезеңдерін сипаттауды; - Қазақстандағы саяси ахуалға өз көзқарасын білдіруді; - саяси режимдердің (тотаритарлық, авторитарлық, демократиялық) мəнін ашуды; - мемлекеттің пайда болуы, белгілері мен қызметтерін, себептерін ашуды; - Қазақстандағы қоғамдық қозғалыстары мен саяси партияларының қоғам өміріндегі атқарып жатқан іс - əрекеттерін бағалауды; - саяси процестердің мəні мен құрылымын сипаттауды; - социология ғылымының қалыптасу үрдісіне үлес қосқан ойшылдардың өмірі мен көзқарастарын сипаттауды. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - экономикалық теория пəнін, қоғамдағы экономиканың рөлін; - экономикалық ойдың даму тарихын жəне қазіргі бағыттарын, мектептерін; - тауар жəне қызметке сұраныс жəне ұсыныс түсінігінің айырмашылығын жəне бағаның тепе-теңдігін; - дүниежүзілік экономика дамуының бағыттарын; - өтпелі кезеңде макроэкономикалық тұрақтылықтың қажеттілігін; меңгеруі тиіс: - экономикаға ғылым ретінде толық анықтама беруді; - экономикалық жүйенің типтері мен модельдерін талдауды; - нарықтың мəнін, негізгі факторларын, қызметін жəне түрлерін түсіндіруді; - биржаның қалыптасу себебін жəне қазіргі экономикадағы мəнін ашуды; - экономикалық өсудің негізгі факторларын, деңгейлері мен түрлерін сипаттауды; - қазіргі ғалам проблемаларының экономикалық аспектілерін түсіндіруді; - нарықтың əлеуметтік- экономикалық теорияның мəнін талдауды. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - мемлекет пен құқықтың қалыптасуына əсер еткен қоғамдық тарихи жағдайларды; - ҚР Конституциясын, ҚР заңдарын; - Қазақстандағы сайлау жүйесі, азаматтардың сайлауға қатысуын; - əкімшілік құқық бұзушылықтар мен əкімшілік жазаларды; - еңбек келісім шарты, ұжымдық шарт, еңбек ақы, еңбек тəртібін; - қоғамды демократияландыру, құқықтық мемлекет құру ісін; меңгеруі тиіс: - мемлекеттің негізгі заңын, мемлекеттік рəміздерді құрметтеу сезімін қалыптастыруды; - азаматтардың құқықтары мен бостандықтарын пайдалануды; - құқық бұзушылық фактілерін талдауды; - қылмыс заңына, қылмыс құрамына анықтама беруді; - нормативтік-құқықтық актілерді қолдануды; - құқықтық тəрбиелеу əдістерін таңдау мен дұрыс қолдануды; - құқықтық құжаттар мазмұнын талдауды. Жалпы кəсіптік пəндер Пəндік циклды оқып үйрену нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - психологияның мазмұнын, міндеттерін, əдістерін, ми жəне психиканы, жеке тұлғаның психикалық қасиеттерін; - жеке адамның таным процестерінің, эмоциональдық – еріктік процестердің ерекшеліктерін; - жас ерекшелік психологиясының негіздері, жеткіншек жəне жасөспірім балалардың дамуындағы психологиялық ерекшеліктерін - мұғалім тұлғасының сапалары мен педагогикалық қабілеттері, оқу – тəрбие процесінің педагогикалық негіздерін; меңгеруі тиіс:

Қазақстан тарихы: Қазақстан тарихы (XV – XXI ғ. басы). ХҮ-ХҮІІ ғ. ғ. Қазақ хандығы. Қазақ хандығының құрылуы. Қазақстан Ресей империясының құрамында. ХҮІІІ-ХХ ғ. ғ. қазақ халқының патшалық Ресейдің езгісіне қарсы ұлтазаттық күресі. Қазақстан 1917 ж. Қазан төнкерісі жəне азаматтық қарсыластық кезеңінде. “Алаш” партиясының тарихы. Қазақстан тоталитарлық кезеңде (ХХ ғ.

20-50 ж. ж. ). Қазақстан Ұлы Отан соғысы кезеңінде (1941-1945 ж. ж. ). Қазақстан авторитарлық кезеңде. Қазақстан қайта құру кезеңінде. Тəуелсіз Қазақстан Республикасы. “Қазақс-тан-2030”стратегиялық бағдарламасы. Қазақстан жəне Тəуелсіз Мемлекеттер Достастығы. Қазақстан Республикасы-ның тұңғыш Президенті жəне оның ғылыми еңбектері. Қазақстан жəне Еуразиялық қауымдастықтық құру үрдісі. Қазақстан Республикасының жастар саясаты. Дене тəрбиесі: Теориялық мəліметтер. Жеңіл атлетика. Гимнастика. Туризм. Шаңғы дайындығы. Жүзу. Спорттық ойындар. Қимылды ойындар.

БҚ 6, 7, 8, 9 КҚ 2, 6, 7 АҚ 2, 6, 7

Мəдениеттану: Мəдениет теориясы Ежелгі дəуір мəдениеті (Үндістан, Қытай, Месопотамия, Грекия, Рим). Ортағасыр мəдениеті (Ортағасырлық Шығыс. Ортағасырлық Батыс). Жаңа дəуір мəдениеті (ХҮІІ–Х ІХ ғ.ғ.) ХХ ғ. мəдениеті. Мəдениет жəне дін.

БҚ 2,3, 4,6,7 КҚ 2,3, 6.

ЖКП 02

БҚ 9 КҚ 2, 3,5,6. АҚ 2

ЖКП 03

Философия негіздері: Философия пəні, оның қалыптасуы жəне даму тарихы. Философия – теория мен методологияның бірлігі. Əлеуметтік философия мəселелері.

БҚ 1,2. КҚ 1,3 АҚ 2.

Саясаттану жəне əлеуметтану негіздері: Саяси ой тарихы жəне қазіргі саяси мектептер. Қазақстандағы қоғамдық ой. Саясат түсінігі. Саяси билік. Саяси жүйе. Мемлекет. Саяси партиялар. Қоғамдық ұйымдар жəне қозғалыстар. Саяси процестер жəне саяси өзгерістер. Əлеуметтану пəні, оның қоғамдағы орны мен рөлі.

БҚ 1,3,6 КҚ 3. АҚ 2.

Экономика негіздері: Экономикалық теорияға кіріспе. Микроэконо-мика. Макро-экономика. Дүниежүзілік экономика. Өтпелі экономиканың теориялық негіздері.

БҚ 2,3 КҚ 1,2,3 АҚ 2

Құқық негіздері: Мемлекет жəне құқық негiздерi. Конституциялық құқық негіздері. Азаматтық құқық, меншік құқығы, отбасы құқығы, əкімшілік құқық, қылмыс құқығы, еңбек құқығы негіздері. Экологиялық құқық негіздері. Еңбекті қорғау туралы жалпы түсінік

БҚ 4,7 КҚ 3,6 АҚ 2

Психология: Психология пəніне кіріспе. Таным, эмоциональдық – еріктік процестер. Жас ерекшелік психология-сының негіздері. Педагогикалық психологияның негіздері.

БҚ 1,2,3,5,6 КҚ 1,2,3,4 АҚ 1,2

- жеке тұлғаның психологиялық қасиеттерін тануды жəне зерттеуді, мидың релекторлық іс-əрекетін талдауды; - балалардың таным процестерінің ерекшеліктерін жəне дамуын анықтау жəне сипаттауды; - балалардың психикалық жəне анатомиялық, физиологиялық ерекшеліктерін ажырата білуді; - оқу үрдісінде білім алушылардың жеке ерекшеліктерін диагностикалау жəне ескеруді. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі керек: - педагогика пəнін, негізгі ұғымдарын, əдістерін; - білім беру жүйесінің даму тарихын, кезеңдерін; - тəрбиенің міндеттерін, мазмұнын, бағыттарын; - сынып жетекшінің міндеттерін, функциясын; - дидактикалық ұғымдарды, оқыту түрлерін, принциптерін, əдістерін, формаларын; - педагогикалық кеңес, əдістемелік бірлестік жұмысы туралы; - мектепішілік бақылау əдістерін, басшылық стилдерін; - озат педагогикалық тəжірибе жəне инновацияны; - этнопедагогиканың пəні, мақсаты, міндеттері, зерттеу əдістерін; - этнопедагогикалық идеялардың тарихын жəне қалыптасуын; - ақыл-ой, еңбек, эстетикалық, елжандылық, экологиялық тəрбиенің мазмұны, құралдарын; - қазақ отбасындағы бала тəрбиелеу дəстүрлерін.

- педагогикалық шеберлік элементтерін: ізгілендіру бағыты, кəсіптік білім, педагогикалық қабілет, педагогикалық техника; - педагогикалық техника компоненттерін; - мұғалімнің дидактикалық, ұйымдастыру, коммуникативтік біліктерін; - педагогикалық қарым-қатынас ұғымын, қызметін, құрылымын, стильдерін; - сендіру мен əсер ету тəсілдерін; - ынтымақтастық педагогикасын; меңгеруі тиіс: - педагогикалық зерттеу əдістерін қолдануды; - Қазақстан Республикасының білім туралы мемлекеттік құжаттарын өз жұмысында қолдануды; - білім беру жүйесі туралы ақпараттарды жүйелеуді; - білім алушыға, сыныпқа сипаттама беруді; - тəрбие əдістерін, құралдарын, формаларын қолдануды; - оқыту мазмұнын, əдістерін, формаларын оқыту принциптеріне сүйене отырып жоспарлауды; - білім алушылардың білім, іскерлік, дағдыларын бақылау жəне бағалау формаларын қолдануды; - қазақ халқының тəрбиесі туралы ақпараттар жинауды; - отандық педагогтардың этнопедагогикалық зерттеулерін оқутəрбие жұмысында қолдануды; - ұлттық тəрбиені жоспарлауды, ұйымдастыруды, өткізуді; - педагогикалық шеберлікті жетілдіру, өзін-өзі тануға қажеттілікті қалыптастыруды; - білім алушыларды танымдық жұмысқа жұмылдыру, ұжыммен жəне жеке тұлғамен қарым-қатынас орнату, бақылау жүргізу, ұжымды ұйымдастыруды; - білім алушылармен өзара əрекет орнатуды; - ынтымақтастық педагогикасы негізінде білім алушылардың танымдық қызметін белсендіруді. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі керек: - мектептегі тəрбие жұмысының мақсатын, міндеттерін, бағыттарын; - тəрбие əдістерін, тəсілдерін, құралдарын; - тəрбие жұмысын жоспарлау ерекшеліктерін; - сынып жетекшісінің міндеттерін жəне функцияларын; меңгеруі тиіс: - тəрбие жұмысын жоспарлауды жəне өткізуді; - тəрбиенің алуан түрлі əдістерін, тəсілдерін, құралдарын қолдануды; - сыныптық, сыныптан тыс, мектептен тыс шаралардың алуан түрін қолдануды; - сынып жетекші жұмысын жүзеге асыруды; - тəрбие жұмысын жоспарлауды; - отбасымен жұмысты ұйымдастыруды.

ЖКП 04

Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - студенттердің ғылыми – зерттеу жұмыстарын; - педагогикалық зерттеу əдістерін: бақылау, сұрау əдістері, эксперимент; - зерттеудің логикасын жəне құрылымын; - педагогикалық тəжірибені зерттеу жəне енгізу процесін; меңгеруі тиіс: - зерттеу мақсатын, міндеттерін қоюды; - бақылау жүргізуді, сауалнама, шағын эксперимент өткізуді; - педагогикалық тəжірибені зерттеудің əдіс-тəсілдерін; - ғылыми жұмыс нəтижелерін безендіруді.

ЖКП 05

Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - ағзаның біртұтастығын қамтамасыз ететін, негізгі механизмдерді; - ағза мен қоршаған орта, құрылсы жəне қызметі арасындағы байланыстарды; - жасуша мен ұлпалардың құрылысы, олардың қызмет ерекшеліктерін; - жүйке жүйсінің негізгі қсаиетін, құрылысын, маңызын; - жоғары дəрежелі жүйке əректінің типтерін, тежелу түрлерін; - сезім мүшелерінің клссификациясын, анықтамасын, олардың құрылысын, жалпы қасиетін; - тірек –қимиыл аппаратының құрылысы, қызметін, оның əрбір жас ерекекшелік дамуындағы, физиологиялық өзгерістерін; - ішкі секреция бездерінің құрылысы мен маңызын; - зат алмасудың ағзадағы маңызын, түрлерін; - қан айналым жүйесін, жүректің құрылысын, қызметін, маңызын; - тыныс алу жүйесінің маңызын, құрылысын; - ас қорыту жүйесінің құрылысын, маңызын; - терінің маңызын, құрылысын; меңгеруі тиіс: - антопометиралық өлшемді өткізіп, оны орта статистикалық көрсеткіштермен салыстыруды; - ОЖЖ, жəне вегетативті жүйке жүйесі, сезім мүшерлері, зəр шығару жүйесі құрылысы туралы мылқау таблицамен жұмыс істеуді; - жоғары дəрежелі жүйке əрекетінің түрлерін, жас ерекшеліктерін; - жас ерекшеліктеріне байланысты, жұмыс қабілеттерін ескере отырып, сабақ кестесін құрып, талдауды; - сабақ бөлмесіндегі жылу мен жарыққа қойылатын гигиеналық талаптарды талдауды; - мектеп жасындағы балалардың негізгі зат алмасу көрсеткіштерін анықтауды; - балалар мен жасөспірімдерде туындайтын аурулар, олардың алын алу жолдарымен жұмыс; - жүрек жұмысының ретін анықтауды; - бауырдың асқорытудағы маңызын анықтауды; - балалар мен жасөспірімдердің тамақтану тəртібін, гигиенасын сақтауды; - ауа, күн сумен шынығудың ережесін құруды; - күю, үсу кезінде алғашқы жəрдем көрсетуді. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - оқыту технологиясының мəні мен құрылымын; - педагогикалық технология түрлерін: ынтымақтастық педагогикасы, жеке ізгілік, проблемалық оқыту, ойын дидактикалық бірліктерді ірілендіру (П.М.Эрдниев) модульдік, компьютерлік, дамыту, деңгейлепсаралап, оқытудың ұжымдық жəне топтық тəсілі, Лысенкованың (перспективтік) түсіндіре басқарып оза оқыту т.б. технологиялардың ерекшеліктері мен мазмұнын; - компьютерлік технология негіздерін; - мультимедиа технологиясының принциптері туралы түсінігі; - локальды жəне глобальді желілер түрлері; - қашықтықтан оқыту жəне оны ұйымдастыру жолдарын; - интерактивті оқыту технологияларын; - мəліметтер қорын басқару жүйесінің түрлерін; меңгеруі тиіс: - педагогикалық технологияларды жіктеу, талдау, жүйелеуді; - оқу ақпаратын модульдеуді; - сабақтарды жаңа педагогикалық технологиялар бойынша жоспарлауды; - практикада педагогикалық технологияларды қолдануды; - компьютер, интерактивті тақта, планшет, графикалық шланшет, электронды қарындаш, «кері байланыс» тұрақты аппаратын пайдалануды; - оқу мақсатында бақылаушы жəне тестілеу бағдарламаларын, Интернет, электрондық почта, чат қолдануды.

ЖКП 06

ЖКП 07 Педагогика: Педагогиканың жалпы негіздері: педагогика пəні жəне міндеттері, зерттеу əдістері, Қазақстан Республикасындағы білім беру жүйесі, жеке тұлғаның даму факторлары, қалыптасуы. Тəрбие теориясы: тəрбиенің мақсаты, міндеттері, мазмұны, əдістері, тəрбие бағыттары. Дидактика. Мектептану негіздері. Қазақ этнопедагогикасы: теориясы жəне ғылыми-əдістемелік негізі. Этнопедагогикалық идеялардың қысқаша тарихы. Халық педагогикасындағы тəрбиенің түрлері: дене, еңбек, эстетикалық, ақылой, елжандылық, экологиялық. Халық педагогикасындағы отбасы тəрбиесі. Білім беру жүйесіндегі қазақ этнопедагогикасы.

БҚ 1,3,5 КҚ 1-7 АҚ 1-7

Тəрбие жұмысының əдістемесі: Тəрбие жұмысының негізгі бағыттары, əдістері, тəрбие формалары, сынып жетекшісінің іс - əрекеті, сыныптан тыс тəрбие жұмысын жоспарлау. Сынып сағаттарын жоспарлау жəне өткізу.

БҚ 1,2,3, 8,9 КҚ 1,2,3,4 АҚ 2,3,4

ЖКП 08

КМ 00 АП 00 АП 01

Ғылыми педагогикалық зерттеу əдістемесі: Педагогикалық зерттеудің əдіснамасы, зерттелетін мəселенің жағдайына талдау, зерттеу əдістері: бақылау, педагогикалық тəжірибе, педагогикалық эксперимент. Сұрау əдістері. Білім беру саласындағы алғашқы құжаттар: кітаптар, мақалалар, тезис-баяндамалар, энциклопедиялар, анықтамалық кітаптар, есептер мен диссертациялар, нормативтітехникалық құжаттар. Ақпараттардың құжаттық көздерін аналитикалықсинтетикалық өңдеу. Екіншілей құжаттар: аннотация, реферат жəне шолулар. Библиог-рафиялық жəне реферативті басылымдар (реферативті журналдар). Зерттеу жұмыстарының логикасы жəне құрылымы, ғылыми жұмыстың нəтижелерін безендіру. Анатомия, физиология жəне мектеп гигиенасы: Кіріспе. Адам ағзасының морфофункциясы. Жүйке жүйесі жəне тірек қимыл жүйесінің құрылысы, қызметі, гигиенасы. Жоғары дəрежелі жүйке əрекеті. Жүрек –қан тамырлар жүйесі. Тыныс алу жүйесі. Ас қорыту жүйесі. Зат алмасу. Зəр шығару жүйесі. Тері. Ағзаны шынықтыру. Білім алушылардың қоршаған ортасына қойылатын ггиеналық талаптар.

БҚ 3,5,10 КҚ 1,2,3,7 АҚ 1,2,5, 6,7

БҚ 6, 9 КҚ 1,3,4 АҚ 1,2,3

АП 02

АП 03

Жаңа педагогикалық технологиялар: Педагогикалық технология түсінігі, түрлері: педагогикалық қарым-қатынаста жеке тұлғаны ізгілендіру жəне демократияландыру ға негізделген, Білім алушылардың іс-əрекетін белсендіру жəне күшейту негізіндегі, əдістемелік білім жетілдіру жəне дидактикалық қайта құрастыру негізіндегі, оқыту үрдісін басқару жəне ұйымдастыру негізіндегі, дамыта оқыту, Қазақстандағы авторлық мектептердегі педагогикалық технологиялар. Компьютерлік технология. Мультимедиа технологиясы. Желілік технология, Интернеттехнология. Қашықтықтан оқыту технологиясы. Интерактивтік тех-

БҚ 3,5,10 КҚ 3,5,7 АҚ 1-7

нология Ақпараттықкоммуникациялық технология. Электрондықəдістемелік жүйе жағдайында мұғалімнің əдістемелік жұмысқа дайындығы. Пəндер циклін оқу нəтижесінде Педагогикалық БҚ 3, білім алушы шеберлік негіздері 5,10 білуі тиіс: Педагогикалық КҚ 3,5,7 - педагогикалық шеберлік техника, мұғалімнің элементтерін: ізгілендіру бағыты, сөйлеуі. Білім кəсіптік білім, педагогикалық қабілет, алушылар мен педагогикалық техника; мұғалімнің қарым- педагогикалық техника қатынас мəдениеті. компоненттерін; Мұғалімнің оқу- мұғалімнің дидактикалық, тəрбие үрдісін ұйымдастыру, коммуникативтік басқарудағы біліктерін; мұғалім шеберлігі.

- педагогикалық қарым-қатынас ұғымын, қызметін, құрылымын, стильдерін; - сендіру мен əсер ету тəсілдерін; - ынтымақтастық педагогикасын; меңгеруі тиіс: - педагогикалық шеберлікті жетілдіру, өзін-өзі тануға қажеттілікті қалыптастыруды; - білім алушыларды танымдық жұмысқа жұмылдыру, ұжыммен жəне жеке тұлғамен қарым-қатынас орнату, бақылау жүргізу, ұжымды ұйымдастыруды; - білім алушылармен өзара əрекет орнатуды; - ынтымақтастық педагогикасы негізінде білім алушылардың танымдық қызметін белсендіруді. БҚ 3,5,10 Менеджмент Пəндер циклін оқу нəтижесінде КҚ 3,5,7 негіздері білім алушы Менеджмент білуі тиіс: ғылым ретінде.

- менеджмент дамуының бағыттары Басқару ойламен мектептерін; ры теориясының - менеджмент жүйесін, мəнін, функдамуы. цияларын, деңгейлерін; Менеджменттің - басқару жəне өзін-өзі басқару ғылым ретінде əдістерін; дамуының - микроəлеуметтік басқару бағыттары мен принциптерін; мектептері.

- менеджер қызметінің спектрін; Адамдардың - бизнес-жоспар құрылымын; жүріс -тұрысы мен меңгеруі тиіс: қарым-қатынасы.

- адами қарым-қатынастарды Басқару ғылымы. реттеуді; Басқару мəдениетін - басқару əдістерін қолдану; қалыптастыру.

- бəсекеге қабілеттілікті қамтамасыз Басқару əдістері. етуді; Менеджмент - микроəлеуметтік басқару жүйесі. Өзін-өзі принциптерін қолдануды; - қызметкерлерге жеке қарым-қатынас басқару əдістері. Кəсіпорынды табуды; бəсекеге - бизнес-жоспар жасақтауды. қабілеттікпен қамтамасыз ету. Менеджмент мазмұны, əдістері мен қызметі. Ішкі жəне сыртқы ортаны басқарудың кешенді жүйесі. Басқару қызметі. Дəстүрден тыс ғылыми басқару. Менеджмент деңгейлері. Басқару аппаратының қызметтік мақсаттары. Микроəлеуметтік басқару принциптері. Кəсіпорын менеджері жəне басқару тиімділігі. Менеджер басқарушы ретінде. Қызметкерлерге жеке қарымқатынас. Менеджер қызметінің кең ауқымдылығы. Жоспар құру. Жұмыстың жоғарғы нəтижелілігі. Жоспарлау -кəсіпорынды басқару жүйесі ретінде. Бизнес – жоспар. Бизнес – жоспар құрылымы. Кəсіпорынды басқару жүйесіндегі бизнес – жоспардың орны. Кəсіптік модуль Арнайы пəндер Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - тілдің негізгі бірліктерін жəне қарапайым коммуникативтік тапсырамаларды шешуде қолдануды; - əліпби əріптерін графикалық дұрыс жазылуын, дыбыстық, əріптік сəйкестікті жəне айналасындағылар мен қызығушылықтарына қатысты лексикалық бірліктерді сəйкесінше пайдалануды; - тілдік іс-əрекетте түрлерін (тыңдаптүсіну, оқу, сөйлеу, жазу); - тұрмыстық, қоғамдық-саяси, əдеби, ғылыми-педагогикалық тақырыптарға ауызша диалог жəне монологтық сөйлеуді қолдануды; - диалогтық əңгімені жазбаша беруді немесе əңгімені диалог түрінде беруді; - шығарма мазмұнын өте қысқа күйінде (6-8 сөйлеммен) беру жолдарын; - өздігінен шығарма жазуды, əңгіме құрастыруды, суреттерді сипаттап беруді; істей білуі тиіс: - қарым-қатынас жасау мақсатында дұрыс дауыс ырғағын пайдалануды; - сəлемдесу, рахмет айту, қоштасу, кешірім сұрау кезінде қысқа сөз тіркестерін пайдалануды; - сөзді түсініп, қабылдауды, түсінуге берілген тапсырманы орындауды; - жай жəне құрмалас, лепті жəне сұраулы сөйлемдерді грамматикалық тұрғыдан дұрыс құруды; - орта мектеп деңгейіндегі сөздік қорында 800-1000 сөзді қолдануы қажет, 1 курс–750-850; 2 курс –700800; 3 курс –450-500; - əңгімелесудегі этикет нормаларын сақтай отырып, диалог жүргізуді; - шетел тілі өкілімен əңгімеге өздігінен араласуды, ойын қорытындылауды, əңгімені аяқтауды; - сөздіктің көмегімен ағылшын тілінен түрлі құжаттарды жазбаша аударуды; - өзі туралы хабарлама жасауды, суреттерді сипаттауды; - таныс тілдік материал аясында құрылған мəтіндерді оқылу ережелерін, дауыс ырғағын сақтай отырып мəнерлеп оқуды; - мəтіннің жалпы мазмұнын екі тілдік сөздікті пайдалана отырып баяндауды; - қысқа мəтіндерді кеңейтуді, аталған нəрселерді сəйкестендіруді немесе ұқсастықтарды көрсете отырып дəлелдеуді; - өзі, отбасы, достары туралы мағлұматтар жазуды; - пəн бойынша бағдарламада көрсетілген тақырыпта хат жазуды; практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - тілдік іс-əрекеттің жəне сөйлесудің диалогтық формалары түрлерінен (тыңдап-түсіну, оқу, сөйлеу, жазу); - тұрмыстық, қоғамдық-саяси, əдеби жəне ғылыми-педагогикалық тақырыптар көлемінде ауызша диалогтық жəне монологтық сөйлеуден; - диалогтық əңгімені жазбаша беруді немесе əңгімені диалог түрінде беруден. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - грамматиканың ғылым ретіндегі анықтамасын, оның басқа ғылымдармен байланысын; - шетел тілі грамматикасының негізгі бірліктерін; - шетел тілі грамматикасының негізгі категорияларын; - грамматикалық талдау əдістерін; істей білуі тиіс: - сөйлемнің құрылымын, сөйлемдегі сөздердің орын тəртібін анықтадыу; - негізгі сөйлем мүшелері мен көмекші сөйлем мүшелері айыруды жəне анықтауды; практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - атаулы жəне қызметтік сөйлем мүшелерін анықтаудан; - жай жəне құрама сөйлемдерді сөйлем мүшелеріне жіктеуден. Пəндер циклін оқу нəтижесінде білім алушы білуі тиіс: - сөз таптарының классификациясын, шетел тілі сөз таптарының ана тілі сөз таптарынан айырмашылығын; - тəуелді септеудің ережесін жəне оны пайдалануын; - ағылшын тілі есімдіктер жүйесін; - үстеу мен сын есімнің шырайларының жасалу жолдарын; - сандық жəне реттік сан есімдерді айыруды жəне олардың қызметін; - артиклдердің түрлерін; - Indefinite, Continuous, Perfect, Perfect Continuous шақтарын; - етістіктің түрлерін, ырықты жəне ырықсыз етіс түрлерінің жасалу жолдарын; - шақтардың байланысу ережесін, төл сөзді төлеу сөзге айналдыруын; - бұйрық райдың жасалуын, оның аспектілерін; - ағылшын тіліндегі модальды етістіктерді жəне оның баламаларын; істей білуі тиіс: - зат есімнің көпше түрін дұрыс пайдалануды; - үстеудің сөйлемдегі орны мен оның қызметін айыруды; - сандық жəне реттік сан есімдерді жасауды; - артиклдің негізгі қызметін анықтауды; - сөйлемнің төрт түрін құруды; - ағылшын тіліндегі модальды етістіктерді жəне оның баламаларын əр түрлі шақтарда қолдануды; практикалық тəжірибесі болуы тиіс: - сөз таптарын құру мен өзгертуден; - шақтарды сəйкестендіру ережелерін қолдану; - жақсыз етістіктерді анықтау жəне қолданудан; - өткен тақырыптар бойынша тест жұмыстарын орындаудан.

Шетел (ағылшын) КҚ 1,3 тілі практикумы: АҚ 2-7 Жазбаша жəне ауызша сөйлеу машығы. Берілген мəтін бойынша сөйлеу жəне тыңдап-тыңдап түсіну, диалогтық жəне монологтық сөйлеу. Оқу: ішінен жəне дауыстап оқу. Жазу.

Теориялық грамКҚ 1 матика: Теориялық КҚ 3 грамматика пəні. АҚ 2-7 Морфология. Негізгі сөйлем мүшелері. Сөйлемнің көмекші мүшелері. Синтаксис. Жəй сөйлем. Құрмалас сөйлем.

Практикалық грамматика: Сөз таптары. Етістіктің шақтық формалары. Ырықты жəне ырықсыз етістік түрлері. Модальды етістік жəне оның баламалары. Шақтардың байланысуы. Ағылшын тілі сөйлемінің құрылымы. Сұрақтардың түрлері. Зат есім (көпше түрі жəне тəуелді септеу). Есімдік: тəуелді, сілтеу белгісіз, т. б. Сын есім. Үстеу. Шырайлары. Сан есім: сандық жəне реттік. Артикль.

(Жалғасы бар).

КҚ 1,3 АҚ 1, 3,4,5,6,7