Gwanwyn/ Spring 2021

Eryri | Snowdonia AM BYTH

FOREVER

Gwanwyn • Spring 2021

Gweithio dros Eryri ● Working for Snowdonia

Sefydlwyd Cymdeithas Eryri yn 1967 a'i nod yw gwarchod a gwella harddwch a rhinweddau arbennig Eryri a hyrwyddo eu mwynhad er budd pawb sy'n byw, yn gweithio neu'n ymweld â'r ardal, yn awr ac yn y dyfodol. ~~~~~ The Snowdonia Society, established in 1967, works to protect and enhance the beauty and special qualities of Snowdonia and to promote their enjoyment in the interests of all who live in, work in or visit the area both now and in the future.

Y��������� ������! ● ���� �����!

Ddim Ddimynynaelod? aelod?

Cefnogwch Cefnogwchein ein gwaith gwaith oo warchod warchod a a gwella gwella tirluniau �rluniauaabioamrywiaeth bioamrywiaeth arbennig Eryri trwy ymaelodi! arbennig Eryri trwy ymaelodi!

Aelodaeth unigol £30

a member?

Not aNot member?

Why not help conserve Snowdonia’s Why not help conserve Snowdonia’s magnificent landscape and magnifi cent landscape biodiversity by joining and the Society? biodiversity by joining the Society!

Individual membership costs £30

www.cymdeithas-eryri.org.uk www.cymdeithas-eryri.org.uk

www.snowdonia-society.org.uk www.snowdonia-society.org.uk

Aelodaeth unigol: £24

Individual membership costs £24

Gwirfoddoli Volunteer

Cylchgronau Magazines

Gostyngiadau Discounts

-20%

Digwyddiadau Events

Swyddogion ac Ymddiriedolwyr: Officers and Trustees:

Staff:

Llywydd ● President: Roger Thomas Is-lywyddion ● Vice-presidents: His Honour Huw Morgan Daniel CVO KStJ, David Firth, Sir Simon Jenkins FSA, Dr Morag McGrath Cadeirydd ● Chair: Julian Pitt Is-gadeirydd ● Vice-chair: Vacancy Aelodau'r pwyllgor ● Committee members: David Archer, Sue Beaumont, Dr Jacob Buis, Bob Lowe, Jane Parry-Evans, Richard Neale, Richard Brunstrom, Denis McAteer, Mathew Teasdale

Cyfarwyddwr ● Director: John Harold Cyfrifydd ● Accountant: Judith Bellis Swyddog Aelodaeth a Chyfathrebu ● Communications & Membership Officer: Debbie Pritchard Rheolwr Prosiect ● Project Manager: Mary-Kate Jones Swyddogion Cadwraeth ● Conservation Officers: Mary Williams & Daniel Goodwin Swyddog Ymgysylltu ● Engagement Officer: Claire Holmes

Cymdeithas Eryri ● Snowdonia Society Caban, Yr Hen Ysgol, Brynrefail, Caernarfon, Gwynedd LL55 3NR  01286 685498 Delwedd clawr/Cover image:  info@snowdonia-society.org.uk Mantell paun ger Llyn Eigiau ● Peacock www.cymdeithas-eryri.org.uk butterfly near Llyn Eigiau © Craig Lowe www.snowdonia-society.org.uk Cyfieithu/Translation: Haf Meredydd Rhif elusen/Charity no: 1155401

Dyluniad/Design: Debbie Pritchard

Ymwadiad golygydddol Cynhyrchwyd y cylchgrawn gan dîm golygyddol yn cynnwys Jane Parry-Evans, Debbie Pritchard a John Harold. Rydym yn hynod ddiolchgar i'r holl awduron a ffotograffwyr sydd wedi cyfrannu at y rhifyn hwn. Cofiwch mai safbwyntiau personol yr awduron sy'n cael eu mynegi ganddynt, ac nid ydynt o reidrwydd yn adlewyrchu polisi Cymdeithas Eryri.

Editorial disclaimer The magazine is produced by an editorial panel of Jane Parry-Evans, Debbie Pritchard and John Harold. We are very grateful to all the authors and photographers who have contributed to this issue. The views expressed by the authors are their own and do not necessarily reflect Snowdonia Society policy.

Casglu sbwriel ar yr Wyddfa yn haf 2020 ● Litter clearing day on Snowdon in summer 2020

Daw'r cylchgawn hwn atoch mewn deunydd i'w gompostio gartref

Cynnwys

This magazine comes to you in home compostable wrap

Contents

4

Golygyddol

4

Editorial

5

Golwg ar ymddiriedolwr

5

Trustee spotlight

6

Cân y bugail

8

The shepherd's song

10

Yn gryno - y diweddaraf a gwybodaeth leol

12

Shortcuts - updates and local knowledge

14

Cynllun Eryri

15

Snowdon - the living mountain

15

Eryri - y mynydd byw

16

A plan for Snowdonia

18

Bygythiad i fynyddoedd y Rhinogydd

19

Rhinog mountains under threat

20

Dychmygwch Eryri: ar y ffordd i drafnidiaeth gynaliadwy

21

Imagine Snowdonia: on the road to sustainable transport

22

Llysgennad Eryri

24

Eryri Ambassador

26

Mae eich barn yn bwysig

28

Your views matter

Rhybydd CCB

30

AGM notice

30

Golygyddol

Editorial

John Harold Flwyddyn yn ôl ysgrifennais rhai llinellau ar gyfer y llythyr i’w ddosbarthu gyda’ch cylchgrawn gwanwyn 2020. Yn eu mysg roedd y geiriau hyn ‘Bydd yr haf yn dilyn y gwanwyn. Rhedyn yn dilyn clychau’r gog. Bydd cysgodion cymylau’n hedfan dros lethrau Eryri. Pan fydd hyn drosodd byddwn i gyd am fynd allan i fwynhau ein rhyddid o’r newydd. Pan ddaw’r amser hwnnw, byddwn yno i drwsio’r llwybrau, clirio’r sbwriel a helpu i warchod y tir.’

Sut fydden ni wedi gallu dychmygu bryd hynny sut fyddai’r flwyddyn yn datblygu neu lle fydden ni rŵan?

Adref rydym yn glynu at yr hyn y gallwn ddibynnu arno. I mi mae hynny’n golygu tician cloc byd natur, yr oriau’n mynd heibio gyda sŵn caneuon adar a dail yn agor. Byddwn yn croesawu ein rhyddid eto a’i werthfawrogi. Rydym yn sylweddoli rŵan y bydd y rhyddid hwnnw’n fwy cyfyngedig na’r hyn a ddisgwylid ac yn ein cyrraedd yn araf deg, ynghyd â phetruster ac ansicrwydd.

Wrth fwrw trem yn ôl dylem fod yn falch o bob dim y mae pobl wedi llwyddo i’w gyflawni’n ystod y flwyddyn anodd ddiwethaf – o weithwyr mewn siop i wyddonwyr – a phob math o weithwyr eraill. Dylem fod yn falch hefyd o sut mae staff Cymdeithas Eryri a gwirfoddolwyr wedi gofalu am y Parc Cenedlaethol a helpu pobl i rannu’r llwyth gyda’n partneriaid, yn enwedig wardeniaid y Parc Cenedlaethol, a oedd o dan bwysau ar flaen y gad ym mannau mwyaf poblogaidd Eryri.

Eleni mae’n debyg y daw’r pwysau mwyaf dwys a welwyd erioed yn ein mannau arbennig – yn enwedig ein Parciau Cenedlaethol a’n harfordir. Rydym yn paratoi’n drylwyr rŵan er mwyn ymateb ar raddfa na brofwyd o’r blaen. Rydym yn cydweithio’n agos gyda phartneriaid ac mae gan bob un ohonom ran mewn lledaenu’r gair ynglŷn â sut i ofalu am y tirlun hwn sy’n cyfoethogi bywydau.

Diolch i’ch cefnogaeth chi, rydym yn gwneud mwy nag erioed i weithio dros ddyfodol sydd â’r Eryri yr ydym i gyd yn ei hadnabod a’i charu wrth wraidd pob dim a wnawn.

John Harold yw Cyfarwyddwr Cymdeithas Eryri.

4 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

A year ago I wrote some lines for the cover letter that accompanied your spring 2020 magazine. Among them were these words: ‘Summer will follow spring. Bracken will follow bluebells. Cloud shadows will chase across the hillsides of Snowdonia. When this is over we will all want to go out and enjoy our regained freedoms.

When that time comes, we will be there to fix the footpaths, clear the litter and help look after the land.’

How could we have imagined then how the year would unfold, or where we would be now?

At home we’ve clung to what we can rely on. For me that means the ticking of nature’s clock, the chiming of the passing hours in birdsong and unfurling fronds. Regained freedoms will be welcomed and we will savour them. As we now realise those freedoms will come in smaller portions, and slowly at first, seasoned with hesitation and uncertainty.

Looking back we should be proud of all that people have achieved in this past difficult year – from shop assistants to scientists and everyone in between. We should be proud, too, of how Snowdonia Society staff and volunteers stepped in to care for the National Park and help people enjoy it as safely and respectfully as possible. We acted early and decisively and shared the load with our partners, particularly the National Park wardens, who were under pressure on the frontline in Snowdonia’s most popular places.

This year will most probably bring the most intense visitor pressures ever seen in our special places – particularly our National Parks and our coasts. We’re ramping up our preparations now to respond on a scale we’ve never attempted before. We’re working closely with partners and there is a role for every one of us in spreading the word about how to care for this wonderful life-enriching landscape.

Thanks to your support we’re doing more than ever to work for a future that has at its heart the Snowdonia we all know and love, only better.

John Harold is the Director of the Snowdonia Society.

Golwg ar ymddiriedolwr Trustee spotlight Jacob Buis Roedd fy ngwraig a minnau yn briod ers llai na 48 awr ym mis Medi 1991 pan gyrhaeddon ni o’r Iseldiroedd i’r tŷ sydd bellach yn gartref i ni: Gwesty Park Hill ym Metwsy-coed. Fe wnaeth y tirlun o’n cwmpas argraff fawr arnom a dyna’r eiliad y daethom i’r penderfyniad y byddem yn byw yma. Roedd tirlun Eryri, y bobl gyfeillgar, y ffordd eithaf hamddenol o fyw, yr hanes, y diwylliant a’r iaith wedi ein cyffwrdd. Daethom yn ôl bron i ugain gwaith cyn i ni brynu ein lle ni yn y pen draw ym 1999.

Roedd yr ymweliadau hynny’n ddigon i roi cyfle i ni fynd o dan groen yr ardal. Gwelais bod bygythiadau i Eryri, fel y rhai a oedd yn bygwth cefn gwlad a chymunedau mewn mannau eraill yn Ewrop. O ran y Gymraeg yng Nghymru, mae ieithoedd hefyd o dan fygythiad mewn rhannau eraill o Ewrop, er enghraifft Ffrisiad a Sacsoneg Isaf yn yr Iseldiroedd, Sorbaidd yn yr Almaen a Provencal yn Ffrainc.

Deuthum ym ymwybodol o Gymdeithas Eryri yn 2012 ac, ar ôl cael fy nghyflwyno gan ymddiriedolwr, deuthum yn un fy hun. Fel ymddiriedolwr, rydw i’n arsylwi ac yn defnyddio fy mhrofiad o fannau eraill i awgrymu dulliau eraill i ateb amcanion y Gymdeithas. Mae’n ymddangos bod llywodraethu yma yn fwy cymhleth na gwleidyddiaeth rhanbarthol/cenedlaethol yr Iseldiroedd. Mewn dau dymor (8 mlynedd) yn Statenlid (AS) yn Provinciale Staten van Utrecht (un o 12 senedd taleithiol yr Iseldiroedd), roedd fy mhortffolio’n cynnwys cefn gwlad a chludiant a thrafnidiaeth a gweithredais am bum mlynedd fel Is-ysgrifennydd Cyffredinol Bosschap, cyn-fwrdd diwydiannol yr Iseldiroedd dros goedwigaeth, cadwraeth natur a chynhyrchu coed.

Wedi dros 20 mlynedd o fyw yn Eryri, rydym yn mwynhau’r harddwch yma bob dydd. Mae fy ngwraig a minnau’n cerdded llawer. Hoffem ddefnyddio beiciau fel y byddem yn arfer ei wneud yn yr Iseldiroedd, ond mae’r bryniau yma yn ormod o her! Eryri yw ein cartref.

My wife Ghislaine and I had been married for less than 48 hours in September 1991 when we arrived from Holland at what is now our home: Park Hill Guesthouse in Betws-y-coed.

Struck immediately by the landscape surrounding us, that was the moment we decided that we would live here. The Snowdonia landscape, the friendliness of the people, the relatively relaxed way of living, the history, culture and language impressed us beyond measure. We returned nearly 20 times before we eventually bought our place in 1999.

Those visits were enough to scratch under the surface. I saw that there were threats to Snowdonia, similar to those threatening countryside and communities elsewhere in Europe. As it is for Welsh in Wales, other parts of Europe also have languages under threat, for example Friesian and Lower Saxon in the Netherlands, Sorbian in Germany and Provencal in France.

It was 2012 when I became aware of the Snowdonia Society and after being introduced by a trustee, soon became a trustee myself. As a trustee I observe and use my experiences from elsewhere to suggest alternative ways to reach the Society’s goals. It turns out that governance here is more complicated than in Dutch regional/national politics. In two terms (8 years) as Statenlid (MP) in Provinciale Staten van Utrecht (one of the 12 provincial parliaments in the Netherlands), my portfolios were countryside and transport & traffic and I served five years as Deputy-Secretary General of Bosschap, the former Dutch industrial board for forestry, nature conservation and timber production.

After more than 20 years living in Snowdonia, we enjoy its glories every day. My wife and I walk a lot. We’d like to use pushbikes as we did in the Netherlands, but those hills are just too big a challenge! Snowdonia is our home.

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 5

Cân y bugail Richard Neale

Ned a Teleri yn edrych dros eu fferm tuag at Cnicht ● Ned and Teleri look out over their farm towards Cnicht © Teleri Fielden

Rhyfeddod Eryri yw ei bod yn dirlun gwaith. Mae llafur cenedlaethau di-rif wedi gadael eu hoel ar y tir ac ar ddiwylliant ei phobl. O gromlechi cyn-hanesyddol i domenni llechi’r chwyldro diwydiannol, o adfeilion hafoty unig i glawdd mynydd trawiadol o amgylch tir amgaeëdig y 19eg ganrif, mae’r gorffennol yn rhan ohonom. Mae’n sibrwd hanes cyfnodau hir o sefydlogrwydd gydag ambell i chwyldro. Efallai nad oedden nhw’n amlwg i ddechrau, ond digwyddodd newid ar ein bryniau a’n cymoedd gyda phob digwyddiad. Fel testun Beiblaidd, gosodwyd nodweddion yn raddol ar dirluniau dilynol, wrth i’r nodweddion blaenorol bylu’n raddol i’r cefndir.

Credaf efallai ein bod yn agosáu at un arall o’r newidiadau yma.

Ers y rhyfeloedd Napoleonig, mae bywoliaeth y sawl sydd wedi bod yn trin y tir wedi ei lywio gan newidiadau mewn polisi llywodraethol. Mae un newid o’r fath yn treiglo’n araf deg drwy goridorau grym yng Nghaerdydd. Pan gyflwynir Mesur Amaeth (Cymru), rhyw dro’n ystod y Senedd yma i ddod, byddwn o’r diwedd wedi gadael y system Ewropeaidd a luniodd y dull o amaethu’r bryniau am bron i hanner canrif. Bydd fframwaith rheoliadol a chefnogol – ynghyd â threfniadau masnach newydd – wedi ymddangos, bydd ffermwyr yn fwy agored i fympwyon marchnadoedd byd-eang a bydd gofyn iddyn nhw wneud mwy i ateb yr her ddeuol, sef colledion mewn bioamrywiaeth a newid hinsawdd.

Eryri dawel?

Felly, sut fydd y byd newydd sbon yma’n edrych? Beth fydd yr effaith ar gymeriad Eryri, lles ei chymunedau amaethu a’r economi wledig? I ddeall y newidiadau yma’n well, edrychais drwy rai o ddogfennau perthnasol y llywodraeth a rhai a gynhyrchwyd gan gyrff academaidd, amaethyddol a chadwraeth. Cefais fy hun yn llawenhau ac yn digalonni bob yn ail; yn galonogol wrth ddeall mai gwella’r amgylchedd naturiol fydd y prif flaenoriaeth, ac yna’n ddigalon oherwydd y posibilrwydd na fydd mentrau ariannol, cefnogaeth dechnegol, a pharodrwydd i newid yn ddigonol i alluogi ffermwyr i’w wireddu’n briodol.

Mae’r ecolegydd ynof wedi fy nghyffroi gyda’r posibilrwydd o Eryri mwy gwyllt a mwy naturiol lle bydd da byw ac amaethu’n creu yn hytrach na gorchfygu bywyd gwyllt. Eto, ar ôl byw fy holl fywyd mewn cymunedau amaethyddol ac wedi ymhyfrydu yng nghyfoeth eu hiaith a’u traddodiadau, rydw i’n dychryn wrth feddwl am Eryri ddistaw: tirlun gwag lle roedd y diwylliant brodorol a oedd ar un pryd yn fyw ac yn iach bellach yn dawel ac wedi dod yn rhan o hanes. I helpu i gael gwell cipolwg ar yr hyn a ddaw, penderfynais fynd i lygad y ffynnon. Mi es i draw i sgwrsio â chwpl ifanc a all, rwy’n credu, gynrychioli dyfodol ffermio yn Eryri.

Golwg ar y dyfodol “Croeso i Hafod y Llyn!” oedd y croeso a gefais gan Ned Feesey wrth i mi gyrraedd y fferm 44 hectar sy’n cynnal dolydd llawn blodau, porfa brwynog a choedlannau creigiog ar stad Hafod Garegog yr

6 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

Ymddiriedolaeth Genedlaethol, ddwy filltir i’r de o Feddgelert.

Roedd wrthi’n gweithio ar osod dau ddrws newydd ar adeiladau o fric a charreg oedd ar fin cael eu gwneud yn weithdy’r fferm.

“Rydym wedi bod yn parcio’r fan ar draws y fynedfa i gadw’n tŵls yn ddiogel dros nos,” gwenodd Ned. Wrth iddo sychu’r olew o’i ddwylo, amneidiodd tuag at y ffermdy bychan tlws a saif mewn llain agored rhwng coedlan dderw a brigiad creigiog. “Mae’r tecell ar y tân gan Teleri yn y tŷ,” meddai.

Funudau’n ddiweddarach roeddem yn eistedd yn ein hetiau a’n cotiau ar y llechi o flaen y tŷ gyda phaned boeth o de yn ein dwylo.

Wrth i ni sgwrsio, roeddem hefyd yn edrych draw dros rannau uchaf hen aber y Traeth Mawr ac amlinell cyfarwydd mynyddoedd y Rhinogydd y tu hwnt. Gofynnais iddyn nhw sut oedden nhw’n teimlo o glywed y newyddion eu bod wedi cael y denantiaeth yr hydref diwethaf. “I fod yn onest, roedd yn rhyddhad mawr.

Doedd gynno ni ddim ‘plan B’,” atebodd Teleri Fielden, a fagwyd mewn teulu nad oedden nhw’n amaethwyr ym Meifod, Powys.

“Cefais fy ysbrydoli gan fy nhaid i ddod yn ffermwr, a daeth fy llwyddiant cyntaf pan enillais ysgoloriaeth ffermwyr ifanc gyda’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol yn Llyndy Isaf.” Dyna lle cyfarfu â’i dyweddi Ned, sy’n gweithio fel Warden i’r Ymddiriedolaeth.

“Anaml iawn y daw ffermydd fel hyn ar gael, ac roeddem wedi hen feddwl na fasan ni byth yn dod o hyd i’r hyn yr oeddem yn chwilio amdano. Felly, rydym wedi bod yn hynod o lwcus,” meddai Teleri, sydd hefyd yn gweithio i Undeb Amaethwyr Cymru. “Ond mae’n dipyn o her. Mae yna beth wmbreth i’w neud, a gan nad oes gynnon ni lawer o arian wrth gefn, mae’n rhaid i’r ddau ohonon ni barhau gyda’n swyddi eraill.”

Ffermio dros fywyd gwyllt ac er elw Roedd eu brwdfrydedd yn wir godi fy nghalon wrth iddyn nhw ddisgrifio eu syniadau am sut i wella cynefinoedd bywyd gwyllt y fferm, ynghyd â 14 hectar o goedlan bori ar dir rhieni Ned ger Maentwrog. “Ein cynllun yw arbrofi gyda dulliau o bori cadwraeth cylchol i hybu bywyd gwyllt a chadw planhigion ymledol fel brwyn

o dan reolaeth. Ond rydym yn gorfod cychwyn o’r dechrau un,” eglurodd Teleri. “Rydym yn datblygu diadell o ddefaid Romney ac mae gynnon ni hanner dwsin o wartheg byrgorn a gwartheg Duon Cymreig yn barod.” Eglurodd Ned ymhellach bod eu hamrywiaeth ‘gwyn’ o fyrgorn wedi eu prynu oddi wrth rhywun sydd hefyd yn cynnal pori naturiol ar yr ucheldir a phori coedlan. “Pan aethon ni a’r gwartheg i lethrau o redyn a grug gerllaw sydd ar rent, roeddem yn gallu gweld eu bod yn eu helfen. Roedden nhw’n edrych mor fodlon a braf eu byd i fyny yna.” Aeth yn ei flaen i sôn am eu syniadau am ‘agro-goedwigaeth’, lle mae coed yn cael eu plannu er budd da byw a bywyd gwyllt ar borfa sydd ag ychydig o werth i fywyd gwyllt. “Mae’r Ymddiriedolaeth wedi plannu amrywiaeth o goed yn barod ar ddau o’n caeau ac rydym yn awyddus i ehangu’r arbrawf yna i fannau eraill, wrth ddefnyddio helyg; maen nhw’n wych i fywyd gwyllt ac mi fyddan nhw’n ffynnu ar y gorlifdir. Mae helyg hefyd yn dda ar gyfer eu pori’n achlysurol gan dda byw, gan eu bod yn darparu cysgod, ac rydym yn gwybod bod defaid, wrth bori dail helyg, yn bwyta’r dail fel meddyginiaeth am amrywiaeth o afiechydon.”

Wrth i mi orffen fy mhaned a pharatoi i fynd am dro efo nhw’u dau o amgylch y fferm, gofynnais am economi’r hyn yr oedden nhw newydd ei ddisgrifio. Chwerthodd Teleri, “O, ia, bu bron i mi ag anghofio dweud, mi ydan ni hefyd am wneud elw. Ond, o ddifrif, credwn bod marchnad yn datblygu ar gyfer y cig gorau a fagwyd gyda gofal ac sy’n gyfeillgar i fywyd gwyllt. Felly, rydym yn bwriadu gorffen a gwerthu cymaint â phosib yn uniongyrchol i gyfeillion a chwsmeriaid sydd hefyd yn ymwybodol o warchodaeth yr amgylchedd.”

Gan Alun Mabon* Aros mae’r mynyddau mawr Rhuo trostynt mae y gwynt Clywir eto gyda’r wawr Gân bugeiliaid megis cynt Eto tyf y llygad dydd O gylch traed y graig a’r bryn Ond bugeiliaid newydd sydd Ar yr hen fynyddoedd hyn Ar arferion Cymru gynt Newid daeth o rod i rod Mae cenhedlaeth wedi mynd A chenhedlaeth wedi dod Wedi oes dymhestlog hir Alun Mabon mwy nid yw Ond mae’r heniaith yn y tir A’r alawon hen yn fyw

John Ceiriog Hughes (1832 - 1887) *Alun Mabon yw arwr y gerdd, gan gynrychioli gwerinwr/bugail traddodiadol Cymreig.

Pori coedlan ar gyfer bywyd gwyllt gyda gwartheg byrgorn ar dir rhieni Ned ger Maentwrog ● Woodland browsing for wildlife with shorthorn cows at Ned's parents' land near Maentwrog © Teleri Fielden

Bugeiliaid newydd ar hen dir Yn ddiweddarach, wrth i mi yrru ar hyd y ffordd filltir o hyd o’r fferm, a cheisio osgoi’r pyllau, bum yn ystyried yr hyn yr oeddwn wedi ei glywed. Roedd dull Teleri a Ned yn fy llenwi â gobaith bod cenhedlaeth newydd o ffermwyr yn ymddangos sydd â’r weledigaeth, y medrau a’r uchelgais i ateb yr her. Ond, o gofio mai oddeutu chwedeg yw oedran ffermwyr Cymru ar gyfartaledd, sylweddolais y bydd llawer yn gyndyn neu’n analluog i gychwyn ar newid mor radical. Faint o ffermwyr ifanc fel Teleri a Ned sy’n bodoli i ddilyn y genhedlaeth hŷn sydd wedi arfer gyda chymhorthdal? Yna cofiais am y gerdd gan y bardd Ceiriog gyda’i neges o obaith: bydd newidiadau, fel bugeiliaid, yn mynd a dod yn eu tro, ond bydd yr hen iaith a’r caneuon yn parhau i fyw yn y tir.

Dilynwch anturiaethau Teleri ar Instagram: @snowdonia_shepherdess Mae Richard Neale yn ymddiriedolwr Cymdeithas Eryri.

Yn ystod ei yrfa 40 mlynedd gyda’r Ymddiriedolaeth Genedlaethol gweithiodd mewn cyfres o swyddi, yn cynnwys 14 mlynedd fel rheolwr yr elusen yn Eryri a Llŷn.

Fe’i magwyd yn Nyffryn Conwy ac mae’n byw bellach yn Rhyd, wrth droed y Moelwyn.

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 7

The shepherd's song Richard Neale The wonder of Eryri is that it is a working landscape. The labours of countless generations have left their mark, both on the land and the culture of its people. From the cromlechi of prehistory to the domen llechi of the industrial revolution; from the lonely ruins of a hafod to the impressive wal fynydd of the 19th century enclosures, the past speaks to us. It whispers a tale of long periods of stability jolted by occasional revolutions. They may not have been obvious to begin with, but each upheaval changed our hills and valleys forever. Like a biblical text, successive landscapes were gradually written onto the mountains’ manuscript, as the previous ones gently faded into the background.

I believe that we may be approaching another of these shifts.

Since the Napoleonic wars, the livelihoods of those who work the land have been steered by changes in government policy. One such change is slowly but surely working its way through the corridors of power in Cardiff. When the Agriculture (Wales) Bill is introduced, sometime in this coming Senedd, we will have finally left the European system that shaped the way our hills were farmed for nearly half a century. A new regulatory and support framework – coupled with new trade arrangements – will have emerged, and farmers will be more exposed to the vagaries of global markets and expected to do more to meet the doubleheaded challenge of biodiversity loss and climate change.

A silent Snowdonia?

So, what will this brave new world look like? How will it affect the character of Eryri, the wellbeing of its farming communities and the rural economy? To better understand these changes, I ploughed through some of the relevant government documents and those produced by academic, agricultural and conservation

bodies. I found myself fluctuating between optimism and despondency; optimism at the fact that improving the natural environment is to become the top priority, and despondency that the financial incentives, technical support, and openness to change may fall short of what is required to enable farmers to deliver it properly.

The ecologist in me is excited by the prospect of a wilder, scrubbier, more natural Eryri where livestock and husbandry are the creators rather than the suppressors of wildlife. Yet, having lived my whole life in farming communities and revelled in the richness of their language and traditions, I am haunted at the prospect of a silent Snowdonia: an abandoned landscape where a once-vibrant indigenous culture has been silenced and consigned to history. To help get a better idea of what lies ahead, I decided to take a reality-check. I went to speak to a young couple that I believe could represent the future of farming in Eryri.

Reality-check “Croeso i Hafod y Llyn!”, Ned Feesey welcomed me as I arrived at the farm, which covers 44 hectares of flower-rich meadows, rushy pasture and rocky woodland on the National Trust’s Hafod Garegog estate, two miles south of Beddgelert. He was hard at work fitting new doors onto a ramshackle building of brick and stone that was to become the farm workshop. “We’ve been parking the van across the opening to keep our tools secure at night,” Ned smiled. As he wiped oil from his hands, he nodded towards the attractive pocket-sized farmhouse, peeping out of a clearing between an oak wood and a rocky escarpment. “Teleri’s got the kettle on up at the house.”

Gwartheg byrgorn Teleri a Ned ar lethrau Moel y Dyniewyd uwchben eu fferm ● Teleri and Ned's shorthorn cows on the slopes of Moel y Dyniewyd above their farm © Teleri Fielden

8 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

A few minutes later we were sitting in our hats and coats cradling hefty mugs of steaming tea on the slate flagstones in front of the house. As we chatted, we looked out over the verdant upper reaches of the reclaimed Traeth Mawr estuary and the distinctive outline of the Rhinogydd hills beyond. I asked them how they felt when they heard that they had got the tenancy last autumn.

“To be honest, it was a huge relief. We had no Plan B,” answered Teleri Fielden, who grew up in a non-farming family in Meifod, Powys. “I was inspired by my taid to become a farmer, and my big break came when I won a young farmer’s scholarship with the National Trust at Llyndy Isaf.” It was there that she met fiancé Ned, who works as a Ranger for the Trust. “Farms like this hardly ever come up, and we doubted whether we’d ever find what we wanted. So, we’ve been incredibly lucky,” admitted Teleri,

who also works for the Farmers’ Union of Wales. “But it’s a bit daunting. There’s a huge amount to do, and with limited funds, we’re both having to carry on with our other jobs.”

Farming for wildlife and profit Their enthusiasm was truly heartening as they described their ideas to enhance the farm’s wildlife habitats, together with 14 hectares of pasture woodland at Ned’s parents’ land near Maentwrog. “Our plan is to experiment with methods of rotational conservation grazing to boost wildlife and keep invasive plants like rushes under control. But we are having to start from scratch,” explained Teleri. “We’re building up a flock of Romney sheep and have already got half a dozen shorthorn and Welsh black cattle.” Ned chipped in to explain that their ‘whitebred’ variety of shorthorn were purchased from someone also doing naturalistic upland grazing and woodland browsing. “When we took them to a nearby rented bracken and heather-covered mountainside, we could tell that they were in their element. They just seemed so contented and chilled up there.” He went on to mention their ideas about ‘agroforestry’, where pasture of limited wildlife value is planted with trees to benefit both livestock and wildlife. “The Trust has already planted a couple of our fields with a variety of trees and we’re keen to extend that experiment to other areas, using willows; they’re great for wildlife and will do well on the floodplain. Willows are also good for occasional grazing with livestock, they provide shelter and it’s known that sheep can selfmedicate for a variety of disorders by grazing willow leaves.”

As I finished my paned and we prepared to take a walk around the farm, I asked about the economics of what they had just described. Teleri laughed, “Oh, yes, I almost forgot to say, we also want to make a profit. But seriously, we believe there’s a growing market for premium welfare and wildlife-friendly meat.

So, we intend finishing and selling as much as possible direct to environmentally-minded friends and customers.”

New shepherds in an old land Later, as I drove along the mile-long farm track, weaving around potholes like a seriously drunken driver, I reflected on what I had heard. Teleri and Ned’s approach filled me with hope that a new generation of farmers is emerging that has the vision, skills and ambition to rise to the challenge. But remembering that the average age of Welsh farmers is around sixty, I realised that many will be reluctant or unable to embark on such a radical change of direction. How many young farmers like Teleri and Ned are there to follow the older subsidy-led generation? It was then I remembered a poem by the Welsh poet, Ceiriog with its message of hope: changes, like shepherds, will come and go in their turn, but the old language and songs will live on in the land.

Follow Teleri’s adventures on Instagram @snowdonia_shepherdess Richard Neale is a trustee of the Snowdonia Society. In his 40-year career with the National Trust he worked in a variety of roles, including 14 years as the charity’s manager in Snowdonia and Llŷn. He was brought up in Dyffryn Conwy and now lives at Rhyd, in the foothills of the Moelwynion.

Yr afon Nantmor yn llifo drwy goedlan gorlifdir yn Hafod Garegog ● Afon Nantmor running through floodplain woodland at Hafod Garegog © Ymddiriedolaeth Genedlaethol National Trust, Joe Cornish

Glossary: Cromlech – Prehistoric burial chamber Domen llechi – Slate tip Hafod - The mountain summer pastures of the transhumance tradition Wal fynydd – The mountain wall Paned – cuppa Taid - Grandfather From Alun Mabon* The great mountains remain The wind roars across them The shepherds’ song is heard again With the dawn, as before Still the daisies grow Around the feet of rock and hill But there are new shepherds On these old mountains Upon the customs of the former Wales Change came with the earth’s turn A generation has gone And a generation has come After a tempestuous age Alun Mabon is no more But the old language is in the land And the old tunes live John Ceiriog Hughes (1832 - 1887) From a translation on www.ffynnon.org *Alun Mabon is the poem’s hero, who represents the peasantshepherd of Welsh tradition.

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 9

Yn Gryno - y diweddaraf a gwybodaeth leol Paratoi ar gyfer yr hyn sydd i ddod (a sut allwch chi helpu) Adar yn canu neu rhu trafnidiaeth? Beth fydd tynged Eryri yn ystod y gwanwyn 2021?

Yn 2020 pwysleisiwyd pwysigrwydd mannau arbennig. Am gyfnod ni welwyd y pwysau arferol gan bobl ar rannau o gefn gwlad, llwybrau a ffyrdd gwledig. Mewn mannau eraill cafwyd cyfnod o grwydro o’r newydd, gyda llwybrau’n cael eu defnyddio gan bobl am y tro cyntaf yn eu hardal leol. Mae gan y rhan fwyaf ohonom ein ‘milltir sgwâr’ – y man sydd, yn llythrennol, agosaf at ein calon.

Pan agorodd giatiau y Parciau Cenedlaethol roedd yn anodd gweld mannau hyfryd yn cael eu amharchu gan ychydig o ymwelwyr ymysg y llu a ddaeth. Roedd yn amlwg nad oedd modd cymryd yn ganiataol bod pobl yn ymwybodol o rhywbeth mor sylfaenol â Chod Cefn Gwlad. Ond, drwy gydol yr haf diwethaf, cafwyd straeon o newyddion da hefyd. Straeon am y bobl sy’n gwneud rhywbeth i helpu yn rhinwedd eu swyddi, a phobl sy’n dymuno helpu o’u gwirfodd.

Mae hi’n ymddangos bod rhagweld a pharatoi ar gyfer y dyfodol yn fwy anodd. Wedi dweud hynny, pan fydd cyfnod clo’r Covid yn dod i ben eto, byddwn bron yn sicr o weld blwyddyn arall o nifer eithriadol o uchel o bobl yn treulio eu gwyliau yn y DU. Bydd y Parciau Cenedlaethol unwaith eto’n derbyn ton enfawr arall o bwysau ymwelwyr. Bydd llawer ohonom hefyd yn teimlo emosiynau amrywiol: yn falch o weld pobl yn mwynhau gwyliau haeddiannol ac angenrheidiol, ond yn poeni bod y gwasanaethau sy’n gwarchod ac yn cynnal Eryri o dan cymaint o bwysau.

Mae Cymdeithas Eryri wedi sicrhau nawdd gan Lywodraeth Cymru i baratoi ar gyfer y tymor a bod mor barod ag y gallwn i gefnogi wardeniaid y Parc Cenedlaethol lle mae ei wir angen. Byddwn yn hyfforddi, yn cyflenwi offer ac yn trefnu tîmau o wirfoddolwyr i helpu gyda gorchwylion â blaenoriaeth – cynnal llwybrau, clirio sbwriel a darparu cyngor a gwybodaeth i ymwelwyr fel bod eu hymweliadau’n fwy diogel a ddim yn peri effeithiau negyddol.

Rydym yn cydweithio gyda phartneriaid allweddol ar hyn – yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol, Partneriaeth Awyr Agored, Ymddiriedolaeth Fywyd Gwyllt, ac Awdurdod y Parc Cenedlaethol.

Rydym yn ddiolchgar i Lywodraeth Cymru am ddarparu’r ariannu ar gyfer y gwaith hwn. Bydd yn golygu bod staff a gwirfoddolwyr yn cael gwell offer, yn cael eu hyfforddi’n well ac yn fwy parod i wneud eu rhan.

Os nad ydych yn defnyddio’r cyfryngau cymdeithasol ond yn gallu cael mynediad i’n gwefan, byddwn yn postio eitemau o newyddion y gallwch eu dosbarthu drwy gyfrwng e-bost.

Ac, os nad ydych ar-lein o gwbl, beth am gysylltu gyda’ch papur newydd neu bapur bro lleol? Fe all llythyr neu erthygl amlygu pwysigrwydd gwarchod mannau hoff sy’n arbennig i chi i gynulleidfa newydd.

Llwybr Newydd – Strategaeth Drafnidiaeth Cymru drafft Mae’r Gymdeithas yn ymateb i ymgynghoriadau lu, yn fawr a bach, yn lleol, yn rhanbarthol neu’n genedlaethol. Enghraifft ddiweddar yw Strategaeth newydd Trafnidiaeth Cymru gan Lywodraeth Cymru. Roedd ein hymateb yn cefnogi’n gryf raddfa’r uchelgais am drafnidiaeth well a mwy cynaliadwy. Fodd bynnag, bu’n rhaid i ni hefyd amlygu rhai meysydd o bryder; mae’r strategaeth yn brin o gynlluniau pendant a modd o fesur ei heffeithiolrwydd ac yn methu manylu ar y materion yn ymwneud â darpariaeth trafnidiaeth ar gyfer ymwelwyr a phreswylwyr mewn mannau poblogaidd fel Parciau Cenedlaethol. Ar y mater pwysig o deithio byw, mae braidd yn wan ac rydym wedi gorfod amlygu bod adran y strategaeth ar deithio byw yn seiliedig ar gamddealltwriaeth o ddeddfwriaeth Llywodraeth Cymru ei hun.

O ystyried y gobeithion positif y tu ôl i’r cynllun hwn, byddwn yn parhau i bwyso ac annog Llywodraeth Cymru i wella’r drafft hwn a chynhyrchu cynllun sy’n cydweddu ag anghenion trafnidiaeth ardaloedd gwledig megis Eryri.

Eira, meysydd parcio a phenderfyniadau Yn ystod clo mawr cyfnod y Nadolig/y Flwyddyn Newydd cawsom adroddiadau am bobl yn torri rheolau’r clo ac yn teithio o bell i fannau megis Pen y Pass er mwyn cerdded y mynyddoedd o dan eira. Mewn ambell i achos, roedd unigolion a grwpiau’n amlygu ymddygiad peryglus, gyda grwpiau’n cyfuno diffyg gwybodaeth am ddiogelwch-Covid a diogelwch ar y mynydd gydag agweddau ymosodol tuag at wardeniaid ac eraill sy’n ceisio glynu at y rheolau.

Ar y cyfryngau cymdeithasol cafwyd sgyrsiau dwys ynglŷn â ddylem ni rwystro pobl leol gael mynediad i’r un mannau poblogaidd yma ai peidio – y cwestiwn cyfarwydd ydy ‘allwn ni, neu ddylem ni, yrru ychydig o filltiroedd i fynd am dro?’

Fe all pob un ohonom gymryd rhan gydag addysgu’r cyhoedd fel hyn.

Mae gennym brofiad o geisio dylanwadu ar ymddygiad y cyhoedd er mwyn gwireddu gwell canlyniadau dros Eryri. Y broblem wrth gwrs yw nad yw’r ‘cyhoedd’ yn golygu un math o unigolyn: mae’n cynnwys amrywiaeth eang. Mae tystiolaeth ar lwyddiant newid ymddygiad yn awgrymu’n gyffredinol bod cosbi ymddygiad annifyr yn gyhoeddus yn ei wneud yn waeth ac yn fwy normal yn y pen draw. Os bydd angen codi llais, bydd pobl sy’n gwrando o bell yn dod i gredu bod y broblem yn fwy nag ydy hi mewn gwirionedd.

Felly, os gwelwch yn dda, os ydych ar y cyfryngau cymdeithasol, sicrhewch eich bod yn ‘hoffi’ neu’n ‘dilyn’ cyfrifon Cymdeithas Eryri – rydym ar Trydar, Facebook, Instagram ac – yn ddiweddar iawn – TikTok. Pan fyddwn yn postio negeseuon yn annog ymweld mewn ffordd gyfrifol, cofiwch eu rhannu gyda chymaint â phosib o bobl a gofynnwch iddyn nhw wneud yr un fath.

Am y rheswm hwn, mae’r Gymdeithas wedi dal yn ôl o ran gwneud sylwadau cyhoeddus ac i raddau helaeth wedi peidio cyhoeddi straeon am bobl wirion pan mae hi’n dod i’r Covid.

Yn hytrach, rydym wedi canolbwyntio ar hyrwyddo negeseuon cyfrifoldeb ar y cyd ac ymatal gan ein cyrff sy’n bartneriaid. Yn fwy distaw, rydym wedi mynegi ein barn gadarn bod gennym un

Yn bwysig, bydd yr arian hefyd yn ein helpu i drosglwyddo negeseuon clir a chyson i’r cyhoedd i’w helpu i ddewis yn dda, i ddod yma wedi paratoi’n drwyadl ac ymddwyn yn gyfrifol wedi iddyn nhw gyrraedd yma.

10 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

ac oll gyfrifoldeb o dan amodau gaeafol i fod yn hynod o ofalus wrth wneud penderfyniadau. Os na wnawn y penderfyniad cywir ac yn gorfod galw’r tîm Achub Mynydd gwirfoddol, rydym yn eu rhoi mewn safle o risg ychwanegol yn ogystal â’r risg arferol iddyn nhw. Fydda’i hynny ddim yn deg: bydd y mynyddoedd yn dal yma yn y dyfodol.

Croeso i fuddsoddiad i gefnogi wardeniaid y Parc Cenedlaethol Byddwch wedi darllen eisoes am ein staff a fu’n gweithio pob penwythnos drwy’r tymor prysuraf a’r gwirfoddolwyr a’u helpodd. Rhoddodd yr arwyr yma help i Wardeniaid y Parc Cenedlaethol oroesi amser anodd. Rydym felly wrth ein bodd bod rhywfaint o ddealltwriaeth o’r angen wedi treiddio drwodd a bod Llywodraeth Cymru wedi darparu nawdd ar gyfer 5 warden tymhorol newydd i hybu ymdrechion ar y tir yn 2021. Gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru’n cymryd y cam nesaf ac yn darparu mwy o sicrwydd ariannol ar gyfer y tymor hir – mae angen y gwaith cyhoeddus blaenllaw hwn bob blwyddyn, nid yn 2021 yn unig. Beth bynnag fydd yn digwydd, byddwn yno i helpu.

Statws di-blastig i’r Wyddfa?

Mae cynlluniau cyffrous ar droed i ddynodi’r Wyddfa yn barth diblastig. Mae Partneriaeth yr Wyddfa’n paratoi ar gyfer yr her hon gyda’i phenderfyniad a’i natur bositif arferol. Bydd angen ymateb i sawl cwestiwn heriol os yw’r cysyniad i ddod yn wir realiti. Bydd rhaid cynnwys busnesau; i rai bydd hynny’n llawer mwy syml nag eraill. Credwn y bydd y cyhoedd yn cefnogi hyn ac yn ei yrru ymlaen yn y pen draw, ond bydd angen gwaith cyfathrebu ysbrydoledig a chyson i sicrhau hyn. Mae cyfarwyddwr Cymdeithas Eryri yn Gadeirydd Partneriaeth yr Wyddfa a gyda’i staff bydd yn gwneud pob dim posib i fwrw ymlaen â’r cynllun cyffrous hwn. Mae angen diolch enfawr yma i Catrin Glyn, swyddog Partneriaeth yr Wyddfa y Parc Cenedlaethol ac Angela Jones, rheolwr Partneriaeth y Parc Cenedlaethol, am eu gweledigaeth a’u gwaith ar hwn a phrojectau eraill. Gallwch ddarllen mwy gan Catrin ac Angela yn y cylchgrawn hwn.

Tymor gwahanol iawn Ers i gylchgrawn yr hydref eich cyrraedd, a rhwng y ddau glo mawr, mae Dan a Mary, ein Swyddogion Cadwraeth, wedi llwyddo i gwblhau cryn dipyn o waith ymarferol. Maen nhw wedi gweithio’n ddiflino i sicrhau bod y gwaith yn ddiogel rhag Covid ac weithiau mae hynny wedi golygu adolygu asesiadau risg bob wythnos. Mae’n anhygoel gweld faint ellir ei gwblhau gan grwpiau llai o wirfoddolwyr sy’n cadw pellter cymdeithasol ac rydym yn llawenhau wrth weld y nifer o bobl sy’n dymuno helpu. Ers rhai misoedd mae gennym restrau aros ar gyfer ein dyddiau gwirfoddoli ymarferol! Mae llwybrau wedi eu trwsio a’u cynnal, cynefinoedd wedi eu rheoli dros fyd natur, a gwrychoedd a choed wedi eu plannu. Rydym yn ddiolchgar i bawb – staff, gwirfoddolwyr a’r cyrff gwych yr ydym yn gweithio gyda nhw, am ddod o hyd i ddulliau o ofalu am Eryri sy’n ddiogel a chyfrifol.

Mae project Dwyryd yn un o lond llaw ledled Cymru a Lloegr a ariennir gan rownd gyntaf arloesol y rhaglen £500m Darpariaeth Effaith Weledol (DEW). Hybwyd y cynllun hwn gan Ofgem fel mecanwaith sy’n ei wneud yn ofynnol i’r Grid Cenedlaethol liniaru rhai o effeithiau llinellau uwchben mewn mannau megis Parciau Cenedlaethol ac Ardaloedd o Harddwch Naturiol Eithriadol (AHNE). Dros y ddwy flynedd ddiwethaf mae’r Gymdeithas wedi rhoi ymatebion manwl gerbron ymgynghoriadau Ofgem ar ddyfodol y rhaglen DEW hon. Rydym yn falch o adrodd y bydd yr un lefel o ddarpariaeth, mwy neu lai, yn cael ei darparu ar gyfer rownd nesaf y rhaglen. Ynghyd â’r Ymgyrch dros Barciau Cenedlaethol ac eraill, roeddem wedi dadlau dros mwy o ariannu fel bod modd cwblhau mwy o’r gwaith hwn, ond o dan yr amgylchiadau presennol rydym yn eithaf balch o’r canlyniad hwn.

Mae’r rhaglen DEW yn ymwneud yn benodol â llinellau trosglwyddo foltedd-uchel – isadeiledd cenedlaethol. Ond wrth gwrs, ar lefel leol, mae llawer mwy o linellau uwchben y ddaear – yn llai o faint ond mewn llawer achos yn dal yn hyll yn y tirlun.

Rydym yn cysylltu gyda’r Gweithredwr Rhwydwaith Ardal yn Eryri i drafod blaenoriaethau ar gyfer eu rhaglen o gladdu o dan wyneb y ddaear a gwaith lliniaru arall, a ariennir gan fecanwaith ar wahân sydd hefyd yn cael ei reoli gan Ofgem.

Llysgenhadon – cynllun newydd yn hedfan Mae project pwysig arall wedi datblygu o gefndir Partneriaeth yr Wyddfa. Ar dudalen arall yn y cylchgrawn hwn gallwch ddarllen am y cynllun Llysgenhadon Eryri a lansiwyd ar ddiwedd y llynedd.

Eisoes mae nifer o fusnesau lleol a gweithredwyr twristiaeth yn cwblhau’r modiwlau, yn pasio’r asesiad ac yn ennill llysgenhadaeth ar lefel efydd neu arian. Mae un neu ddau wedi cyrraedd y lefel aur. Mae’r sawl sy’n cymryd rhan yn cael tystysgrif a bathodyn tlws ac yn gallu defnyddio’r cyrhaeddiad hwn yn eu busnesau eu hunain wrth hysbysebu a brandio. Ond yr hyn sy’n wirioneddol bwysig wrth gwrs yw’r hyn a gynrychiolir gan y cynllun. Rydym yn gweld niferoedd sylweddol o fusnesau’n croesawu’r syniad bod angen deall Eryri a chyfathrebu ei hanghenion yn well. Wrth ymwneud â’r gwaith hwn maen nhw’n enghraifft bositif wych, a all yn y pen draw helpu gyda gwarchod pob dim sy’n werthfawr yma.

Cyfleoedd newydd ar gyfer pobl ifanc Eryri Rydym yn hynod o ddiolchgar i Gyfoeth Naturiol Cymru am ariannu newydd fel rhan o’u rhaglen ‘Canlyniadau a Rennir’ dros y tair blynedd nesaf. Gyda’r ariannu hwn byddwn yn gallu datblygu mwy o gyfleoedd – yn enwedig, er nad yn unig, ar gyfer pobl ifanc. Bydd hyn yn cynnwys mwy o fodiwlau hyfforddiant a gosodiadau gwaith – yn cynnwys hyfforddiant gyda thâl i’w lansio yn ddiweddarach eleni. Bydd llawer o’r cyfleoedd hyn yn cael eu gwireddu ar y cyd â chyrff sy’n bartneriaid – sy’n golygu y bydd y rhai sy’n cymryd rhan yn cael gweld mwy o’r gwaith sy’n digwydd wrth warchod Eryri, o’r môr i’r copaon, o lwybrau bob dydd i Warchodfeydd Natur Cenedlaethol. Gwyliwch y gofod hwn!

Ychydig linellau ar ddosbarthu pŵer Mae cyfnod gosod y llinellau trosglwyddo trydan foltedd-uchel, a welir ar hyn o bryd ar draws aber Dwyryd, bellach yn cyrraedd y cyfnod lle byddan nhw’n cael eu claddu o dan y ddaear.

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 11

Shortcuts - updates and local knowledge Preparing for what’s to come (and how you can help) Birdsong or roaring traffic? What will spring bring to Snowdonia in 2021?

2020 brought out the importance of special places. For a while parts of the countryside, footpaths and country roads were freed from some of their normal people pressures. Elsewhere a time of exploration saw footpaths being used by people for the first time on their local patch. Most of us have our own ‘milltir sgwâr’ – the place literally closest to us.

When the National Park ‘gates’ opened it was hard to see beautiful places being disrespected by a few visitors out of the many who came. It was clear that knowledge of something as basic as the Countryside Code cannot be taken for granted. But through last summer there were good news stories too. Stories of the people whose job it is, and the people who make it their job, to do something to help.

Predicting and preparing for the future seems to have got harder.

That said, when Covid restrictions are lifted again, we will almost certainly see another year of people holidaying in the UK in extraordinary numbers. National Parks will experience another immense wave of visitor pressures, and many of us will feel the same conflicting emotions; glad to see people enjoying a welldeserved and much-needed recharge, but worried that the services that protect and maintain Snowdonia are stretched to the limit.

The Snowdonia Society has secured funding from Welsh Government for pre-season preparation, to be as ready as we can be to support the National Park wardens where it is most needed.

We’ll be training, equipping and organising teams of volunteers to help with the priority tasks - to maintain footpaths, clear litter and provide advice and information for visitors so their visits can be safer and have reduced negative impacts. We’re working with key partners on this – the National Trust, Outdoor Partnership, Wildlife Trust, and the National Park Authority. We are grateful to Welsh Government for providing the funding for this work. It will mean that staff and volunteers will be better equipped, better trained and better prepared to do their bit.

Importantly the funding will also help us to get clear and consistent messaging out to the public to help them make good choices, come prepared and behave responsibly when they are here.

This public information work is where every single one of us can play our part.

So please, if you are on social media, make sure you ‘like’ or ‘follow’ the Snowdonia Society accounts – we’re on Twitter, Facebook, Instagram and – very recently – TikTok. When we post messages encouraging responsible visiting, please share them with everyone you can and ask them to do the same.

If you don’t use social media but can access our website, we’ll be posting news items which can be circulated by email.

12 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

And if you’re not online at all, how about contacting your local newspaper? A letter or article could highlight to a new audience the importance of looking after precious places that are special to you.

Llwybr newydd – draft Wales Transport Strategy The Society responds to many consultations, large and small, local, regional and national. A recent example is the new draft Wales Transport Strategy from Welsh Government. Our response strongly supported the scale of ambition for improved and more sustainable transport. However, we also had to highlight some areas of concern; the strategy is short on concrete plans and means of measuring its effectiveness and fails to draw out the issues around transport provision for visitors and residents in popular areas such as National Parks. On the important issue of active travel, it is rather weak and we’ve had to point out that the strategy’s section on active travel is based on a misunderstanding of Welsh Government’s own legislation. Given the positive aspirations behind this strategic plan, we will continue to both press and encourage Welsh Government to sharpen up this draft and produce a plan that matches the transport needs of rural areas such as Snowdonia.

Snow, car parks and decision-making During the Christmas/New Year lockdown period we had reports of people breaking travel rules and turning up from afar at places such as Pen y Pass to venture out on snowy mountains. In some cases, individuals or groups exhibited multiple risky behaviours, with groups combining a lack of Covid-safety and mountain safety with abusive attitudes to wardens and others trying to uphold the rules.

On social media there has been a robust conversation about whether in lockdown we should or should not prevent local people accessing these same popular areas – the familiar question can we, or should we, drive a few miles to go for a walk?’

We have experience of trying to influence the behaviour of the public to achieve better outcomes for Snowdonia. The problem of course is that ‘the public’ isn’t a singular noun: it covers a great diversity. Evidence on successful behaviour change generally suggests that decrying bad behaviour publicly risks amplifying it and ultimately normalising it. If the clamour is loud enough, people listening at distance will come to believe the problem is greater than it is in reality.

For this reason the Society has been restrained in its public comments and has largely refrained from broadcasting ‘covidiot’ stories. Instead, we have focused on promoting the messages of shared responsibility and restraint from our partner organisations. More quietly we have expressed our firm view that in winter conditions, whether in a pandemic or not, we all have a responsibility to err on the side of caution in our decisionmaking. If we get it wrong and have to call out the Mountain Rescue volunteer team, we subject them to an additional set of risks on top of the usual ones. That would be simply not fair: the mountains will still be here in times to come.

Welcome investment in National Park wardens You’ll have read elsewhere of our staff who worked every weekend through the high season and the volunteers who helped them. Those ‘have a go’ heroes helped the National Park Wardens get through a torrid time. We are therefore delighted that some understanding of what’s needed has filtered through and Welsh Government has provided the funding for 5 new seasonal wardens to bolster efforts on the ground in 2021. We hope that Welsh Government will take the next step and provide more funding certainty for the longer term – this frontline public work is needed every year, not just in 2021. Whatever happens, we’ll be there to give a helping hand.

Plastic-free status for Snowdon?

Exciting plans are underway to make Yr Wyddfa/Snowdon a plastic-free zone. The Snowdon Partnership is applying itself to this challenge with its usual determination and positivity. There are some knotty questions to be resolved if the concept is to become a meaningful reality. Businesses will have to be carried along; for some that will be much simpler than others. The public will, we believe, get behind this and ultimately drive it forward, but this will need inspiring and consistent communications work.

Snowdonia Society’s director is Chair of the Snowdon Partnership and with our staff will be doing everything possible to move this exciting plan forward. Huge thanks are due here to Catrin Glyn, the National Park’s Snowdon Partnership officer and Angela Jones, the National Park Partnerships manager, for their vision and hard work on this and other projects. You can read more from both Catrin and Angela elsewhere in this issue.

A stop-start season Since the autumn magazine reached you, and in between the lockdowns, Dan and Mary our Conservation Officers have managed to get lots of practical work done. They’ve worked hard to make sure that work is Covid-safe and sometimes that has meant revising risk assessments on a weekly basis. It’s amazing to see how much can be done by smaller groups of sociallydistanced volunteers and we’re encouraged by how many people want to get out and help. For some months we’ve had waiting lists for our practical volunteer days! Paths have been mended and maintained, habitats have been managed for nature, hedges and trees have been planted. We’re grateful to all – staff, volunteers and the wonderful organisations we work with, for finding ways to safely and responsibly care for Snowdonia.

A few lines on the distribution of power

has submitted detailed responses to Ofgem consultations on the future of this VIP programme. We are pleased to report that, roughly speaking, the same level of provision will be provided for the next round of the programme. Along with Campaign for National Parks and others, we had argued for more funding so more of this work could be done, but in current circumstances we are reasonably pleased with this outcome.

The VIP programme deals exclusively with high-voltage transmission lines – national infrastructure. But at a local level of course there are many more overhead lines – of lesser stature but in many cases still a visual blight. We are engaging with the District Network Operator in Snowdonia to discuss priorities for their programme of undergrounding and other mitigation work, which is funded by a separate mechanism, also regulated by Ofgem.

Ambassadors - off the ground, taking flight Another important project has developed out of the melting pot of the Snowdon Partnership. You can read elsewhere in this magazine about the Snowdonia Ambassadors scheme which was launched late last year. Already some numbers of local businesses and tourism operators are completing the modules, passing the assessment and coming away with bronze and silver level ambassadorships. One or two have even attained gold. Those concerned get a certificate and a rather nice badge and can use this attainment in their own business advertising and branding.

But what really matters of course is what this represents. We are seeing significant numbers of businesses embracing the idea that Snowdonia needs to be understood and its needs better communicated. By engaging with this work they are setting a great positive example, that can only serve in the long run to help with the protection of all that is precious here.

New opportunities for young people in Snowdonia We are very grateful to Natural Resources Wales for new funding under their ‘Shared Outcomes’ programme over the next three years. With this funding we will be able to develop more joined up opportunities – particularly though not exclusively for young people. This will include more training modules and work placements – including paid traineeships to be launched later this year. Many of these opportunities will be delivered in tandem with partner organisations – meaning that those participating will get to see more of the work that goes into looking after Snowdonia, from the sea to the summits, from everyday footpaths to National Nature Reserves. Watch this space!

The undergrounding of high-voltage electricity transmission lines which currently dominate the Dwyryd estuary is approaching the start of its construction phase proper.

The Dwyryd project is one of a handful across Wales and England funded from the ground-breaking first round of the £500m Visual Impact Provision (VIP) programme. This scheme was initiated

by Ofgem as a mechanism by which National Grid is required to mitigate some of the impacts of overhead lines in places such as National parks and AONBs. Over the last two years the Society

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 13

Cynllun Eryri Angela Jones gwahanol a gwahanol ddulliau o weithredu. Gyda theimlad mor gryf o arweiniad a synnwyr o ddyletswydd, bu’n hanfodol cadw’r nod hwnnw wrth wraidd pob dim yr ydym yn ei wneud. Roedd rhoi ymgynghoriad cyhoeddus cychwynnol a therfynol ar waith yn ffordd hanfodol o sicrhau barn pawb. Yr adborth gorau a gafwyd yw bod Cynllun Eryri yn sicrhau bod y sawl sy’n byw a gweithio yn y Parc, ac yn ymweld â’r ardal, yn teimlo eu bod yn cael eu cynrychioli’n dda a bod rhywun yn gwrando ar arnyn nhw. Dyma oedd ein blaenoriaeth ers i ni roi’r broses newydd hon ar waith.

Ar 26 Tachwedd 2020, lansiwyd cynllun tymor hir newydd ac arloesol o’r enw Cynllun Eryri yn swyddogol gan Lesley Griffiths, y Gweinidog dros yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, ar ran Parc Cenedlaethol Eryri. Er ei bod yn statudol i’r Awdurdod gynhyrchu Cynllun Rheolaeth yn nodi sut y byddwn yn gwarchod Parc Cenedlaethol Eryri, rydym wedi defnyddio hwn fel cyfle i edrych o’r newydd ar ein dull o wneud pethau. Am y tro cyntaf yn ei hanes mae Awdurdod y Parc Cenedlaethol wedi cyd-gynhyrchu Cynllun Eryri yng ngwir ysbryd partneriaeth gyda chyrff o’r sector gwirfoddol a phreifat, cynghorau a chyrff amgylchedd yn ogystal â rheolwyr tir, cymunedau a busnesau. Mae’r Bartneriaeth, Fforwm Eryri, wedi gwrando ar syniadau a phryderon pobl er mwyn cynhyrchu’r hyn yr ydym yn gobeithio fydd yn llwybr uchelgeisiol ond realistig i Eryri dros y pum mlynedd nesaf. Drwy gydweithio, credwn y gallwn wireddu pethau arbennig.

Mae’r ffordd yma o weithredu’n adlewyrchu Deddf unigryw Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru), ac mae wedi mabwysiadu ei amcanion yn nodi sut yr ydym am weld ein dyfodol. Wrth ystyried cyhoeddiadau mwy diweddar yn Neddf Amgylchedd (Cymru) a Gwerthfawr a Gwydn: Blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer Ardaloedd o Harddwch Naturiol Eithriadol a Pharciau Cenedlaethol, rydym wedi sicrhau bod dyfodol yn seiliedig ar gyfres o ganlyniadau’n cael ei sefydlu yn ein dull o weithredu.

Yma, fel grŵp o gyrff, rydym wedi cydweithio ac wedi ymrwymo i’r hyn a ystyriwn yw’r dull gorau er mwyn sicrhau bod Eryri yn parhau’n eithriadol.

Mae Fforwm Eryri wedi dod ynghyd mewn gweithdai, trafodaethau, digwyddiadau ymgynghori, e-byst a chyfarfodydd i gytuno ar gynllun gweithredu cynaliadwy. Mae ein trafodaethau manwl wedi cynhyrchu cyfres o ‘ganlyniadau’ sy’n nodi sut yr ydym yn dymuno gweld pethau ymhen pum mlynedd. Rydym wedi adnabod beth sy’n gweithio ai peidio rŵan a sut all pethau newid. Mae hyn wedi ein helpu i ddeall beth yw llwyddiant.

Cychwynnodd y broses bron i dair blynedd yn ôl gan ymddangos o gynhyrchiad hynod o lwyddiannus Cynllun yr Wyddfa, Cynllun Rheolaeth sy’n ymdrin yn benodol gyda’r mynydd ei hun. Drwy gyfrwng y broses honno, gwelwyd mai’r hyn sy’n ein cysylltu un ac oll yw ein bod yn dymuno’r gorau i’r ardal eithriadol hon a’r bobl sy’n byw ac yn gweithio yma, hyd yn oed os oes gennym farn

14 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

Yn y Cynllun hwn ein nod oedd mynd i’r afael â’r pryderon craidd a chyfleoedd sy’n wynebu ein cymunedau. Mae Cynllun Eryri yn dangos sut y byddwn yn ailgysylltu ardaloedd darniog o goedlan drwy gyfrwng y project Coedwigoedd Glaw Celtaidd; symud i gynlluniau addasu ar gyfer effaith newid hinsawdd ar ein hasedau gwerthfawr; rhoi trafnidiaeth cynaliadwy mentrus ac opsiynau parcio ar waith; sefydlu egwyddorion twristiaeth gynaliadwy ledled yr ardal, lansio cynllun llysgennad gyda busnesau lleol; dathlu ymhellach ein hamgylchedd hanesyddol a’n treftadaeth diwylliannol cyfoethog drwy gyfrwng prif brojectau fel Partneriaeth Tirlun y Carneddau; cynyddu ymwybyddiaeth o rinweddau arbennig Eryri; gwarchod enwau lleoedd lleol; a dathlu’r iaith Gymraeg; yn ogystal â chysylltu cymunedau lleol ymhellach.

Mae’r ddogfen hon hefyd yn groes i draddodiad drwy amlygu’n fanwl ein naw Rhinwedd Arbennig, sef y rhesymau pam ein dynodwyd yn Barc Cenedlaethol. Byddwn yn dathlu 70 mlynedd yn 2021. Rydym wedi sicrhau bod y Cynllun hwn yn edrych ac yn teimlo fel dogfen fyw, y bydd pobl yn dymuno ei darllen a’i defnyddio, yn hytrach na rhywbeth a fydd yn eistedd ar silff.

Wrth gydnabod y realiti gwleidyddol yr ydym yn byw ynddo a’r cyfnodau heriol o’n blaenau, ffurfiwyd partneriaeth gref drwy gyfrwng Fforwm Eryri sydd wedi rhoi cyfle i bawb sydd â diddordeb mewn gwarchod y Parc Cenedlaethol greu’r cynllun gorau posibl ar gyfer yr hyn y byddwn yn ei wireddu yn y pum mlynedd nesaf a thu hwnt. Rydym yn sicr y bydd Eryri a phawb sy’n cael ei hysbrydoli ganddi yn parhau i addasu ac esblygu fel enghraifft arweiniol o gadwraeth, addysg a chynnydd.

Mae Cynllun Eryri yn amlinellu sut y byddwn yn cydweithio i warchod y Parc a’r pethau sy’n ei wneud yn unigryw ar gyfer cenedlaethau’r dyfodol. Mae wedi ei wirio yn ofalus ar sail digwyddiadau 2020 ac fe’i mabwysiadwyd gan Awdurdod y Parc Cenedlaethol yn eu CBC ym mis Medi.

I ddysgu mwy, ewch i’n gwefan yma: www.eryri.llyw.cymru/cynlluneruri Gallwch weld ffilm o’r lansiad yma: www.youtube.com/watch?v=7FPARnSZ60U&t=12s Mynychodd 196 o bobl lansiad Cynllun Eryri ar lein ar 26 Tachwedd 2020 Mae Angela Jones, Rheolwr Partneriaethau APCE, yn cydlynu Fforwm Eryri, partneriaeth o gyrff sydd wedi cyd-gynhyrchu Cynllun Eryri.

Yr Wyddfa – y mynydd byw Snowdon - the living mountain Mae’r Wyddfa wedi denu ymwelwyr ers blynyddoedd lawer. Yn fwy diweddar, mae wedi dod hyd yn oed yn fwy poblogaidd fel magnet i bobl sy’n chwilio am her gorfforol. Ambell dro, mae’n teimlo fel pe bai’r gweithgareddau yma’n digwydd heb fawr o gyfeiriad at rinwedd arbennig y mynydd ei hun. Ers tro, rydym wedi teimlo bod angen mwy o barch ar y mynydd hwn. Gyda hynny mewn golwg, rydym wedi casglu gwybodaeth ar fyd natur y lleoliad arbennig hwn.

Rydym yn falch iawn o gyhoeddi bod ein harweinlyfr newydd: ‘Yr Wyddfa: Y Mynydd Byw’ bellach ar gael ar bapur a bydd ar ein gwefan yn fuan! I arbed costau postio a gweinyddu, byddwn yn anfon eich copi gyda’ch cerdyn aelodaeth pan fyddwch chi’n adnewyddu nesaf.

Gobeithio y bydd yn helpu rhai o’r cannoedd o filoedd o bobl sy’n ymweld pob blwyddyn i wneud yn fawr o’u hymweliad.

Yr Wyddfa – Snowdon - has for a long time been famous as a tourist destination. More recently it has become even more popular as a magnet for people seeking a physical challenge. Sometimes it feels as though these activities come and go with little reference to the mountain itself. We have long felt that Yr Wyddfa deserves more respect as a mountain. With that in mind we put together some information on the natural history of this remarkable place.

We’re delighted to announce that our new guide ‘Snowdon: The Living Mountain’ is now available in hard copy and will also be on our website soon! To save on postage and admin, your copy will be sent out with your membership card at your next renewal. We hope it will help some of the hundreds of thousands of people who visit each year to get more out of their visit.

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 15

A plan for Snowdonia Angela Jones yet realistic pathway for Eryri over the next five years. We believe that by working together we can achieve great things.

This way of working reflects the Welsh Government’s unique Well Being of Future Generations (Wales) Act, and has adopted its goals of how we want our future to look. Considering more recent priority announcements in the Environment (Wales) Act and Valued and Resilient: The Welsh Government’s Priorities for the Areas of Outstanding Natural Beauty and National Parks, we have ensured that a future focussed set of outcomes are embedded into our mind-sets. Here as a group of organisations, we have co-operated and committed to what we see as the best approach to ensure that Eryri remains exceptional.

On the 26th November 2020, the Minister for the Environment, Energy and Rural Affairs, Lesley Griffiths, officially launched a new and ground-breaking long term plan for Snowdonia National Park called Cynllun Eryri. Although it is statutory for the Authority to produce a Management Plan for how we will look after Snowdonia National Park, we have used this as an opportunity to take a brand new approach to the way we do things. For the first time in its history the National Park Authority has co-produced Cynllun Eryri in the true spirit of partnership with organisations from the voluntary and private sector, councils and environmental bodies as well as land-managers, communities and businesses. The Partnership, called Fforwm Eryri, has listened to people’s ideas and concerns to generate what we all believe is an aspirational

16 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

Fforwm Eryri has come together in workshops, discussions, consultation events, emails and meetings to agree on a sustainable action plan. Our in-depth discussions have produced a series of ‘outcomes’, which set out how we would like things to be in five years’ time. We have identified what is and isn’t working now and how things could change. This has helped us to understand what success looks like. The process began almost three years ago and emerged from the highly successful production of Cynllun Yr Wyddfa, a Management Plan dealing specifically with the mountain itself. Through that process, we realised that even though we may have different opinions and different approaches, what connects us all is that we want the best for this outstanding area and the people who live and work here. With such a strong guiding passion and sense of duty, it has been vital to keep that goal at the heart of everything we do. Carrying out an initial and final public consultation was a crucial way of getting everyone’s

Rhinweddau arbennig Eryri● The special qualities of Snowdonia

views. The best feedback we’ve had is that Cynllun Eryri ensures that those who live, work and visit the Park feel well represented and that they have been listened to. That has been our priority since we began this new process.

In this Plan we have aimed to tackle the core concerns and opportunities facing our communities. Cynllun Eryri shows how we will reconnect fragmented areas of woodland through the Celtic Rainforests project; move into adaptation plans for the impact of climate change on our treasured assets; initiate innovative sustainable transport and parking options; establish sustainable tourism principles throughout the area; launch an Ambassador scheme with local businesses; further celebrate our historic environment and our rich cultural heritage through major projects such as the Carneddau Landscape Partnership; raise awareness of the special qualities of Snowdonia; protect local place-names; and celebrate the Welsh language, as well as further connecting local communities.

Cyfrannwch

ar-lein yn www.cymdeithas-eryri.org.uk gyda siec, yn daladwy i 'Cymdeithas Eryri'

Donate

on-line at www.snowdonia-society.org.uk by cheque, payable to 'Snowdonia Society'

This document also breaks with tradition by showcasing in depth our nine Special Qualities, the reasons why Snowdonia has been designated as a National Park – for which we will be celebrating 70 years in 2021. We’ve made sure that this Plan looks and feels like a living document, that people will want to read and use, rather than something which will sit on a shelf.

Recognising the political reality we live in and the challenging times ahead, a strong partnership has been formed through Fforwm Eryri which has given all those who have an interest in looking after the National Park the chance to create the best plan possible for what we’ll achieve in the next five years, and beyond. We are certain that Eryri and all who are inspired by it, will continue to adapt and evolve as a leading example of conservation, education and progression.

Cynllun Eryri outlines how we will work together to look after the Park and the things that make it unique for future generations. It has been carefully proofed on the basis of the events of 2020 and was adopted by the National Park Authority at their AGM in September.

To find out more visit our website here: www.snowdonia.gov. wales/authority/working-in-partnership/cynlluneryri You can see a recording of the launch here: www.youtube.com/watch?v=uM9PlPOJJJs 196 people attended the online launch of Cynllun Eryri on 26th November 2020.

Angela Jones, Partnerships Manager SNPA, co-ordinates Fforwm Eryri, the partnership of organisations who have coproduced Cynllun Eryri.

Llun o'r lansiad ● Photo of the launch

gadewch Gymynrodd i eryri Mae rhoddion o ewyllysiau yn rhan hanfodol o'n hincwm, ac mae cymynrodd mawr neu bychan yn gwneud gwahaniaeth go iawn i'r hyn allwn ei gyflawni. Os byddwch yn ysgrifennu eich ewyllys, wedi i chi gofio eich teulu a'ch ffrindiau, ystyriwch adael cymynrodd i Gymdeithas Eryri os gwelwch yn dda.

Leave a Legacy to snowdonia Gifts in wills form a crucial part of our income, and legacies large or small make a real difference to what we can achieve. If you are writing your will, once you have remembered family and friends, please consider leaving a bequest to the Snowdonia Society.

www.snowdonia-society.org.uk/cy/gadael-cymynrodd www.snowdonia-society.org.uk/leave-legacy  Cymdeithas Eryri ● Snowdonia Society, Caban, Yr Hen Ysgol, Brynrefail, Caernarfon, Gwynedd LL55 3NR  01286 685498  info@snowdonia-society.org.uk Elusen gofrestredig rhif • Registered charity no: 1155401

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 17

Bygythiad i fynyddoedd y Rhinogydd Julian Pitt Mae cyn-faes awyr yr RAF yn Llanbedr bellach yn rhan o ‘Barth Menter Eryri’, sy’n cael ei hyrwyddo i ddenu busnes technoleg uchel a thwf swyddi er budd cymunedau lleol. Mae’r pwyslais ar ofod awyr er mwyn gwneud yn fawr o redfeydd hir y safle. Rai blynyddoedd yn ôl, roedd y pwyslais ar ‘ofod awyr’ ar gyfer projectau lansio fertigol.

Yn fwy diweddar trafodwyd lloerenni lansio llorweddol dros Môr Iwerddon, ond mae’r cwmni a sefydlwyd gan Lywodraeth Cymru i ddatblygu’r Maes Awyr – ‘Canolfan Gofod Awyr Eryri’ (CGAE) – yn ceisio arallgyfeirio a denu busnesau sy’n datblygu ‘systemau gofod awyr newydd a thechnoleg hedfan yn y dyfodol’. Ar hyn o bryd mae hyn yn cynnwys dronau di-beilot a all fod ag ystod eang o ddefnydd sifil a militaraidd.

Mae CGAE wedi gwneud cais i’r Awdurdod Hedfan Sifil (AHS) i ddynodi ‘Man Perygl’ (MP). Darn cylchol o ofod awyr yw hwn y mae modd, er mwyn osgoi risg o ddamweiniau yn yr awyr, ei gau i awyrennau arferol yn lle bynnag y bydd dronau’n cael eu hedfan. Ar ddyddiau eraill gellir gwneud yr MP yn ‘anweithredol’, ac fe all traffig awyr arferol ddefnyddio’r gofod awyr. Mae’r diagram o ddogfen ymgynghorol y CGAE yn dangos y MP a gynigir, yn cynnwys parthau A, B, C, E ac F. Islaw’r MP mae pedwar safle bywyd gwyllt dynodedig sy’n bwysig yn genedlaethol a rhyngwladol, ond hyd yma dydy’r CGAE ddim wedi comisiynu Asesiad Effeithiau Amgylcheddol. Heb asesiad digonol fe all y cynnig arwain at ddifrod anadferadwy i’r amgylchedd naturiol yn cynnwys aflonyddu ar adar prin ar eu mannau nythu. Yn ymateb ymgynghori’r Gymdeithas roeddem yn gofyn i’r CGAE gydweithio gyda Chyfoeth Naturiol Cymru ynglŷn â rhoi’r asesiadau y mae eu hangen yn gyfreithiol ar waith.

Ein prif bryder yw parth E, sy’n cael ei alw gan ACA ‘yn ardal estynedig ar gyfer profi gweithredol ar ucheldir/mynydd’. Mae hwn yn cynnwys rhan eang o fynyddoedd y Rhinogydd a’r tir i’r gorllewin ohonyn nhw, yn cynnwys yr adnabyddus Gwm Nantcol a Dyffryn Ardudwy.

Bydd aelodau’r Gymdeithas yn gwybod bod ardal y Rhinog yn un o’r mannau mwyaf gwyllt a thawel yn y Parc Cenedlaethol ac yn un o drysorau cudd holl barciau cenedlaethol y DU. Mae’r CGAE yn amcanu y bydd y rhan fwyaf o hedfan dronau’n digwydd yn agos i’r maes awyr neu dros y môr ac y defnyddir parth E am oddeutu chwe diwrnod y flwyddyn yn unig. Maen nhw’n dweud bod awyrennau arbrofol yn ddistaw ac y byddan nhw’n uchel i fyny – dros 2,000 troedfedd – ac felly’n anodd eu clywed na’u gweld.

Mae’r ddogfen ymgynghori’n dod i’r canlyniad y ‘rhagwelir y bydd y Newid Gofod Awyr yn golygu effaith isel neu fach iawn ar dawelwch’.

Efallai y bydd hyn yn wir am yr ychydig flynyddoedd nesaf, os yw rhagweliadau CGAE yn fanwl gywir.

Ond yn y tymor hir fe all y dynodiad MP fod yn ddeniadol i fusnesau nad ydym ar hyn o bryd yn gwybod amdanyn nhw. Mae’n bosibl y bydd cwmni mawr yn dymuno sefydlu canolfan ymchwil, profi ac arddangos/hyfforddi i gwsmeriaid, gyda’r angen am fwy o hedfan dros y tir – ymysg ac uwchben mynyddoedd y Rhinog. Os felly, mae’n bosibl y bydd parth E yn cael ei ddefnyddio am lawer o’r flwyddyn pan fydd y tywydd yn briodol – yn union pan fydd cerddwyr yn y bryniau.

18 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

Mae cynlluniau gofod awyr yn newid ac efallai y bydd prototeipiau mwy swnllyd yn dod yn bwysig. Mae CGAE wedi defnyddio mesurau sŵn safonol ac efallai y bydd y rhain yn tan-amcanu mor ymwthiol y byddai hyd yn oed lefelau isel o sŵn yn gallu bod, yn enwedig ar lethrau uwch y mynyddoedd uwch lle bydd awyrennau’n hedfan yn nes at lefel y ddaear.

Mae’r Gymdeithas wedi gwrthwynebu’r cynigion os nad oes amod sy’n gyfreithiol glymol na ellir defnyddio parth E am fwy na 10 diwrnod y flwyddyn. Mae hynny’n ddigon i ateb anghenion busnes y gellir eu rhagweld ond dydy o ddim yn rhoi golau gwyrdd di-amod i hedfan heb gyfyngiadau dros y Rhinogydd yn y tymor hir – canlyniad a all beri niwed sylweddol i fwynhad y cyhoedd ac i fywyd gwyllt.

Rydym yn gobeithio y bydd CGAE yn addasu ei gynigion. Os na fydd, efallai y gofynnir i aelodau gymryd rhan mewn ymgyrch i sicrhau bod y cynnig yn cael ei archwilio a’i benderfynu gan weinidogion llywodraethol yn hytrach na gan yr Awdurdod Hedfan Sifil.

Julian Pitt yw Cadeirydd y Gymdeithas Eryri.

Rhinog mountains under threat Julian Pitt The former RAF airfield at Llanbedr is now part of the ‘Snowdonia Enterprise Zone’, being promoted to attract high tech business and job growth to benefit local communities. The emphasis is on aerospace, to capitalise on the site’s long runways. A few years ago, the focus was on a ‘spaceport’ for vertical launch projects. More recently there has been talk of horizontal satellite launches over the Irish Sea, but the company set up by Welsh Government to develop the Airfield - the ‘Snowdonia Aerospace Centre’ (SAC) - is trying to diversify and attract businesses developing ‘novel aerospace systems and emerging future flight technology’. At present this involves pilotless drones that can have a wide range of civilian and military applications.

SAC has applied to the Civil Aviation Authority (CAA) to designate a ‘Danger Area’ (DA). This is a circular area of airspace which, to avoid risk of mid-air collisions, can be closed to normal aircraft whenever drones are being flown. On other days the DA can be ‘deactivated’ and the airspace used by normal air traffic. The diagram from SAC’s consultation document shows the proposed DA, comprising zones A, B, C, E and F. Under the DA are four nationally and internationally important designated wildlife sites, but as yet SAC has not commissioned an Environmental Impact Assessment. Without adequate assessment the proposal could lead to irreparable harm to the natural environment including disturbance to rare birds on their nesting areas. In the Society’s consultation response we urged SAC to liaise with Natural Resources Wales about doing the assessments required by law.

Our main concern is zone E, which SAC call ‘an extended area for upland/mountain operational testing’. This covers a swathe of the Rhinog mountains and their western approaches, including famous Cwm Nantcol and Dyffryn Ardudwy. Society members will know that the Rhinog area is one of the wildest and most tranquil areas in the National Park, one of the ‘jewels in the crown’ in all the UK’s national parks.

SAC estimates that most drone flying will be close to the airfield or out to sea and that zone E will only be used about 6 days a year.

They say that experimental aircraft are quiet and will be high up over 2,000 feet – and so barely audible or visible. The consultation document concludes that 'the Airspace Change is anticipated to have a very low / negligible impact on tranquillity'. This may be true for the next few years, if SAC’s forecasts are accurate.

But longer term the DA designation could be attractive to as yet unknown businesses. It’s plausible that a major company will want to set up a drone research, testing and customer demonstration/ training centre, with a need for more overland flying – amongst and above the Rhinog mountains. In that scenario it’s possible that zone E will be in use for much of the year when weather is suitable, precisely when walkers will be in the hills. Aerospace designs change and noisier prototypes may become important. SAC has used standard noise measures that may under-estimate just how intrusive even low levels of noise could be, especially on the higher mountain slopes where flights will be closest to ground level.

The Society has objected to the proposals unless there is a legally binding condition that zone E cannot be activated for more than 10 days a year. That’s sufficient to meet foreseeable business needs but doesn’t give an unconditional green light to unlimited flying over the Rhinog area in the longer term – an outcome that could cause significant harm to public enjoyment and wildlife.

We hope that SAC will modify its proposals. If not, members may be asked to take part in a campaign to get the proposal examined and decided by government ministers rather than the CAA. Julian Pitt is the Chair of the Snowdonia Society.

Llyn Hywel & Rhinog Fach © Nick Livesey |

19

Dychmygwch Eryri:

Ar y ffordd i drafnidiaeth gynaliadwy John Harold Mae Dychmygwch Eryri yn dod â chyfraniadau am well dyfodol i chi: Eryri, ond yn well.

a rheolaidd, a fydd yn ddigon deniadol i annog pobl i beidio defnyddio eu ceir.

Bydd aelodau hŷn yn cofio’r dyddiau hynny flynyddoedd yn ôl pan roedd gogledd Eryri yn llawn i’r ymylon. Y dyddiau pan roedd yr haul yn tywynnu ar bob Penwythnos Gŵyl y Banc. Pobl ym mhob twll a chornel, yn llenwi’r mannau parcio i’r ymylon. Felly beth sy’n wahanol rŵan? Y dyddiau hyn mae’r un peth yn digwydd bob tro y cawn ragolygon o dywydd da, ar unrhyw ddiwrnod a dyddiad o’r Pasg i Ŵyl Fihangel a thu hwnt.

Parcio

Mae’r problemau’n amlwg i bawb.

O ganlyniad i’r ceir sydd wedi eu parcio ar ddwy ochr y ffordd, gyda pherygl amlwg i fywyd, mae’n rhaid bellach yrru’n araf iawn ar ffordd yr A5 yn Ogwen. Ym Mhenygwryd mae’n amlwg nad ydy pobl yn ymwybodol o statws glirffordd y ffordd. Maen nhw’n dychwelyd i’w ceir, weithiau yn eu cannoedd, i ganfod tocyn ar y ffenestr flaen. Yn rhyfeddach fyth, mae hyn fel be bai wedi dod yn rhan o ddiwrnod ‘arferol’ ar y mynydd, a thocyn parcio bellach yn rhan o’r gyllideb am ddiwrnod yn yr ardal. Yn y cyfamser ychydig iawn o fynediad i Ogwen neu Nant Ffrancon sydd ar gael i bobl o Fangor a Bethesda ar drafnidiaeth gyhoeddus; enghraifft o annhegwch o ran mynediad i’r Parc Cenedlaethol.

Rydym yn gwybod am y problemau yma ers tro, ac wedi byw efo nhw. Yn 2020, wrth i Barc Cenedlaethol Eryri ailagor yn dilyn y clo cyntaf cododd y problemau yma eto ac ar raddfa. Ond roeddem yn eu gweld heb wneud yr esgusodion arferol, heb dderbyn mai ‘dyma fel mae pethau’. Bellach, er ein bod wedi blino ar y pandemig dychrynllyd hwn, rydym hefyd yn gweld pethau’n fwy eglur.

Ym mis Chwefror 2021 dechreuodd Partneriaeth Eryri ymgynghori gyda chymunedau lleol ar gynlluniau radical. O gael eu datblygu a’u cefnogi’n eang, a derbyn adnoddau digonol, credwn y bydd y cynlluniau yma’n cynnig dyfodol mwy cynaliadwy i drafnidiaeth yng ngogledd Eryri ac efallai y tu hwnt. Rydym yn gwybod bod llawer ohonoch wedi cymryd rhan yn yr ymgynghoriadau. Os nad ydych chi, peidiwch â phoeni – bydd digon o gyfle eto i chi rannu eich syniadau a’ch barn ar y mater craidd hwn.

Mynd i’r afael â thwristiaeth gynaliadwy Y nod yw gweld Eryri ac Ogwen yn dod yn enghraifft o dwristiaeth gynaliadwy sy’n cychwyn gyda mynd i’r afael â gorddibyniaeth ar geir a phroblemau parcio. Yn ei dro bydd hyn yn galluogi ymwelwyr i fwynhau’r ardal mewn ffyrdd sy’n gwarchod y tirlun ac yn cyfrannu’n bositif i gymunedau a’r economi leol. Ar gyfer ardaloedd yr Wyddfa ac Ogwen mae’r ffocws ar leihau effaith amgylcheddol ymwelwyr wrth deithio, a darparu gwell dewisiadau o ran trafnidiaeth carbon isel. Nod y dull yma hefyd yw creu dealltwriaeth o ddiwylliant, traddodiadau, iaith a bywyd yr ardal, gan adael ymwelwyr gyda gwell gwerthfawrogiad a pharch at y lle.

Wrth wraidd y dull yma o wynebu’r her mae rhwydwaith cynhwysfawr o drafnidiaeth gyhoeddus. Wrth wasanaethu lleoliadau poblogaidd yn y Parc Cenedlaethol, a chysylltu gorsafoedd rheilffordd a chanol pentrefi, bydd y dull yma’n sicrhau bod buddion yn cael eu rhannu rhwng preswylwyr ac ymwelwyr. Y nod tymor hir yw darparu gwasanaeth bws gwennol o ansawdd uchel, cost isel, carbon niwtral

20 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

I fynd i’r afael â pharcio, bydd ‘ardal fewnol’ yn cael ei dynodi i leihau effaith parcio anaddas ar y tirlun ac ar ddiogelwch trafnidiaeth a chefnogi pa mor hyfyw yw atebion trafnidiaeth gynaliadwy yn ogystal â datblygu ffyrdd arferol newydd o gael mynediad i’r ardal. Yn ystod y cyfnod hwn, gofynnir i gymunedau lleol a rhanddalwyr helpu i adnabod lleoliadau potensial ar gyfer parcio mewn pedair cymuned sy’n cynnig mynediad, neu’n agos atyn nhw: Beddgelert, Bethesda, Betws-y-coed a Llanberis.

Cludo teithwyr a chyfnewid Mae cyfleoedd ar gyfer newid y ffordd arferol o wneud pethau fel nad yw pobl bellach yn disgwyl gyrru’n uniongyrchol i’r ‘ardal fewnol’, a pharcio yno. Bydd marchnata fel lleoliad twristiaeth gynaliadwy yn lledaenu’r gair bod modd cyrraedd y lleoliad heb gar a’i bod yn bosibl teithio’n ddi-gar wedi cyrraedd. Fe all cymunedau pyrth mynediad weithredu fel lleoliadau cyfnewid sylfaenol gyda hybiau trafnidiaeth yn agos at ganol pentrefi a gyda chysylltiadau da gyda’r rhwydwaith cerdded a beicio.

Lleoliad lle all teithwyr symud rhwng cerbydau ac/neu dulliau o drafnidiaeth yw cyfnewidfa trafnidiaeth. Mae’n debygol hefyd y bydd yn ganolbwynt ar gyfer gwasanaethau newydd sy’n dod â buddion ychwanegol i gymunedau ac ymwelwyr, megis arwain teithiau, cludo bagiau a mannau codi/danfon. Bydd ymgynghoriadau yn helpu i adnabod y mannau gorau ar gyfer cyfnewidfeydd trafnidiaeth o’r fath a pha fath o adnoddau fyddai eu hangen.

Cerdded a beicio Mae Partneriaeth Eryri’n dymuno gwella cyfleoedd ar gyfer cerdded a beicio i breswylwyr ac ymwelwyr fel ei gilydd, darparu llwybrau hygyrch o amgylch cymunedau i bobl nad ydyn nhw’n gallu symud yn dda, a darparu syniadau ac amserlenni deniadol fel bod ymwelwyr yn gallu crwydro rhannau eraill o’r ardal.

Ar hyn o bryd mae’r cynigion ar gyfer cymunedau pyrth mynediad yn cynnwys: • Gwella gwybodaeth a gosod arwyddion ar lwybrau • Darparu llogi beic/e-feic mewn lleoliadau defnyddiol • Gwella cysylltiadau cerdded a beicio gyda hybiau trafnidiaeth gyhoeddus Cymryd rhan Yn olaf, credwn fod gan y fentr hon gyfle gwirioneddol i ddarparu gwell dyfodol i drafnidiaeth yn Eryri. Drwy gyfrwng Partneriaeth Eryri rydym wrth wraidd y gwaith hwn. Edrychwn ymlaen at y cyfle hwn i ni i gyd i allu gwneud dewisiadau trafnidiaeth gwell a mwy cynaliadwy.

I gymryd rhan ac i gael dweud eich dweud, cofiwch gysylltu er mwyn cael cylchlythyr rheolaidd Partneriaeth Eryri ar www.snowdonpartnership.co.uk a byddwch yn gallu cadw mewn cysylltiad wrth i’r gwaith hwn ddatblygu.

John Harold yw Cyfarwyddwr Cymdeithas Eryri.

Imagine Snowdonia:

On the road to sustainable transport John Harold Imagine Snowdonia brings you contributions about a different future: Snowdonia, only better.

Older readers will remember those days in years gone by when northern Snowdonia was full to bursting. Those days when the stars aligned and the sun shone on a Bank Holiday weekend. People out in force, filling the lay-bys to overflowing. So what is different now?

These days the same thing happens every time that Derek Brockway gives us a good weather forecast, on any day and date from Easter to Michaelmas and beyond.

Parking Parking will be addressed in a defined ‘inner area’ to reduce the impact of inappropriate parking on the landscape and on traffic safety, to support the viability of sustainable transport solutions, and to develop new norms of accessing the area. At this stage, local communities and stakeholders are being asked to help to identify potential locations for parking in or near four gateway communities: Beddgelert, Bethesda, Betws-y-coed and Llanberis.

The problems are plain to see.

We see the A5 trunk road at Ogwen reduced to walking speed as drivers weave between cars parked at all angles and on both sides of the road, with clear and present danger to life. At Pen-y-gwryd we see first-time visitors unaware of the clearway status of the road.

They return to their cars, sometimes in hundreds, to find tickets on the windscreen. Stranger still, we have seen this become part of a ‘normal’ day out; a parking ticket now part of the budget for a day out. Meanwhile we see people in Bangor and Bethesda have precious little public transport access to Ogwen or Nant Ffrancon; a travesty of access to the National Park.

We’ve known and lived with these problems for some time. In 2020 as Snowdonia National Park reopened following the first lockdown we saw these problems again and at scale. But we saw them without making the usual excuses for them, without accepting that this is ‘just the way things are’. Now, though weary of this terrible pandemic, we are also blessed with clearer sight.

In February 2021 the Snowdon Partnership started to consult local communities on radical plans. If developed, widely supported and properly resourced, these plans will, we believe, offer a more sustainable future for transport in northern Snowdonia and perhaps beyond. We know that many of you will have been involved in the consultations. For those who haven’t, don’t worry - there will be plenty more opportunities to share your ideas and views on this fundamental issue.

A sustainable tourism approach The aim is for Snowdon and Ogwen to become a sustainable tourism exemplar that begins by addressing over-reliance on cars and parking problems. In turn it will allow visitors to enjoy the area in ways that protect the landscape and contribute positively to communities and the local economy. For the Snowdon and Ogwen areas the focus is on reducing the environmental impact of visitor travel and providing enhanced low carbon transport options. The approach also aims to build understanding of the culture, traditions, language and life of the area, leaving visitors with a greater appreciation of and respect for the place.

At the heart of this approach is a comprehensive public transport network. By serving popular National Park destinations, and linking railheads and village ‘hubs’, the new approach will ensure that benefits are shared between residents and visitors. The long-term goal is to provide a high-quality, low cost, carbon neutral, frequent, shuttle bus service which will be attractive enough to tempt people away from their cars.

Passenger transport and interchange

©APCE_SNPA

There are opportunities to change social norms so that people no longer expect to drive directly to, and park in the ‘inner area’.

Marketing as a sustainable tourism destination will spread the word that the area is accessible without a car and that, once you are here, car-free travel is possible. Gateway communities could act as primary interchange locations with transport hubs close to village centres and good links to the walking and cycling network.

A transport interchange is a place where passengers move between vehicles and/or modes of transport. It is also likely to be the focus for new services bringing added benefits to communities and visitors, such as tour guiding, baggage transfer and pick-up/drop-off.

Consultations will help identify where such transport interchanges would be best located and what facilities would be needed.

Walking and cycling The Snowdon Partnership wants to improve opportunities for walking and cycling for residents and visitors alike, providing accessible routes around communities for people with reduced mobility and providing attractive ideas and itineraries for visitors to explore other parts of the area.

Currently proposals for gateway communities include: • Enhancing information and waymarking of routes • Providing bike/e-bike hire at useful locations • Improving walking and cycling links to public transport hubs Get involved We believe that, finally, this initiative stands a real chance of delivering a better future for transport in Snowdonia. Through the Snowdon Partnership we’re at the heart of this work. We look forward to us all being able to make better and more sustainable transport choices.

To get involved and have your say, sign up for the regular Snowdon Partnership newsletter at www.snowdonpartnership.co.uk and you’ll be able to keep in touch as this work develops.

John Harold is the Director of the Snowdonia Society.

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 21

Llysgennad Eryri Catrin Glyn Lansio cynllun hyfforddiant ar-lein ar gyfer cymhwyso llysgenhadon dros Eryri gan Catrin Glyn.

Ar ôl torchi llewys ers dros flwyddyn, roeddem ni fel tîm yn hynod gyffrous i lansio rhaglen Llysgennad Eryri ym mis Tachwedd.

Hyfforddiant ar gyfer busnesau yn y sector dwristiaeth ydyw cynlluniau llysgenhadon fel rheol, er mwyn arfogi perchnogion a staff gyda’r gallu i addysgu ymwelwyr am nodweddion unigryw ardal. Mae hynny, yn ei dro, yn ennyn parch ac yn rhoi profiad cyflawn i’r ymwelydd.

Roeddem eisiau mynd gam ymhellach yn Eryri a chynnig yr hyfforddiant i unrhyw un â diddordeb. Felly, aethom ati i ddatblygu rhaglen gynhwysfawr fyddai at ddant, ac yn addas, i unrhyw un sy’n dymuno cenhadu dros yr ardal.

Mae darpariaeth Llysgennad Eryri yn cynnwys 12 modiwl hyfforddiant ar-lein sydd yn adlewyrchiad o Rinweddau Arbennig y Parc Cenedlaethol.

Os ydych eisoes wedi cael cyfle i fwynhau’r modiwlau, fe fyddwch yn ymwybodol fod enwogion rif y gwlith wedi ein cynorthwyo i sicrhau darpariaeth o’r radd flaenaf i’n darpar Lysgenhadon.

Rhai o’r mawrion a gyfrannodd yw’r Archdderwydd Myrddin ap Dafydd, Dr Angharad Price, Mike Raine, Rhys Mwyn, Gwilyn Bowen Rhys ac Iestyn Tyne.

Nant Peris ©APCE_SNPA

22 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

Roedd hi’n fraint fod cynifer o enwogion nid yn unig yn hannu o Eryri, ond wedi bod mor awyddus i gydweithio â ni. Mae eu brwdfrydedd a’u cariad tuag at yr ardal yn heintus. Dwy o’r rheiny yw Casi Wyn a Lleucu Non. Mae Casi yn gantores a chyfansoddwraig sydd yn cael ei chyfri’ fel un o leisiau mwyaf eithriadol Cymru. Mae ei threfniannau cyfoes a’i chyfansoddiadau gwreiddiol yn taflu golau newydd ar hen draddodiadau ac yn dwyn hen chwedlau a cherddi Celtaidd cynnar i gof. Animeiddwraig ydi Lleucu Non sydd wedi dysgu ei hun sut i animeiddio’n ddigidol gan ddefnyddio’r dull traddodiadol o ddarlunio. Y ddwy o’r ardal, maen nhw’n ddwy o artistiaid cyfoes mwyaf blaenllaw Cymru a thu hwnt.

Roedd cynnal y lansiad ar-lein yn gyfle i ddod a’n Rhinweddau Arbennig yn fyw - a dyna yn union a gawsom gan ddangosiad cyntaf o fidio Eryri gan Casi a Lleucu. Roedd y ddwy yn ddewis perffaith ar gyfer creu rhywbeth fyddai’n deffro’r synhwyrau ac yn dathlu’r Rhinwedd Arbennig - Ysbrydoliaeth i’r Celfyddydau.

Roeddem yn awyddus i ddathlu’r Rhinwedd Arbennig yma drwy nid yn unig gynnwys y traddodiadol a’r clasuron megis diarhebion, chwedlau a cherddi sy’n ein clymu ni â’n gorffennol (sydd wrth gwrs yn deilwng iawn o’u lle), ond i wir ddangos sut mae Eryri yn ysbrydoliaeth i’r celfyddydau heddiw, ac felly’n parhau i gyfrannu at ein hiaith, ein diwylliant, a’r celfyddydau. Chawsom ni ddim mo’n siomi.

Arlunydd Roeddem yn meddwl y byddai ein darllenwyr yn hoffi clywed am artistiaid cyfoes sy’n cael eu hysbrydoli i baentio tirluniau Eryri. Yn y rhifyn hwn rydym yn cyflwyno hanes Malcolm Edwards. Yn ei eiriau ei hun: Rwyf yn hynod falch o’n gwaith fel tîm a chredaf fod Llysgennad Eryri yn llenwi bwlch. Mae gan y cynllun etifeddiaeth arwyddocaol ac mae’n bleser gweithio ar brosiect o’r fath. Mae’r ardal yn rhan ohonom gyda churiad Eryri yn curo ym mhob un sy’n byw a gweithio yma. Rwy’n gweld y cynllun yn gyfle i rannu cyfrinachau Eryri gan annog parch, cariad a’r awch i’w gwarchod.

"Mae’r mŵd a’r drama yn hollbwysig ac fy nymuniad yw bod yr un sy’n edrych ar y llun yn cael y syniad yn syth na all y llun fod wedi ei beintio yn unlle ond yng Nghymru … Mae yna obsesiwn gyda gwead a ffurf yr adeiladau a’r tirlun sydd wedi eu llunio gan rym gwynt a glaw sy’n eu herydu, a gyda newidiadau mympwyol golau a chysgod ar wynebau rhychiog.”

Dyma gynllun sydd wedi dechrau ennill ei blwyf yn sydyn iawn ac rwyf yn argyhoeddedig y bydd y cynllun yn tyfu ac yn esblygu wrth i fwy a mwy o Lysgenhadon gymhwyso, nes fydd effaith raeadrol yn ennill tir. Gobeithiaf y daw’r cynllun â phobl yn agosach nid yn unig at ei gilydd, ond at enaid Eryri, gan atgyfnerthu’r cysylltiad sydd efallai wedi mynd yn angof gyda threigl amser.

Os oes gennych hoff arlunydd sy’n darlunio Eryri ymysg ei waith, cofiwch gysylltu, oherwydd hoffem gefnogi’r bobl dalentog yma’n fawr.

Nid oes modd egluro grym a phoblogrwydd gwaith Malcolm gan ei allu i gyfleu’r tirluniau enfawr i ni’n Tes yr hydref ● Hazy autumn © Malcolm Edwards

Rydym yn agored i glywed syniadau gan ein Llysgenhadon am gynnwys newydd neu fodiwlau newydd wrth i'r cynllun ehangu, ac yn awyddus i gynnal gweithdai a digwyddiadau cyffrous pan fydd amser yn caniatáu. Felly os nad ydych wedi gwneud yn barod, cofiwch gofrestru drwy fynd i wefan www.llysgennaderyri.cymru.

Mae Catrin Glyn yn gweithio fel Swyddog Partneriaeth Yr Wyddfa ac yn rhan o dîm Ymgysylltu Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri.

I

unig, sy’n cyfuno manylrwydd fforensig ac eglurder dogfennol gyda synnwyr cryf o ddrama. Mae mwy yma: deialog rhwng gweledigaethau o barhad a dirywiad, synnwyr o dderbyn treigl amser, a hiraeth ysol. Yn aml rŵan mae’r awyr yn ei waith yn llawn adar, yn chwyrlïo neu’n hedfan ar yr awel.

Ganwyd Malcolm yn 1934 a mynychodd Brifysgol Lerpwl. Mae wedi bod yn arddangos ei waith yn rheolaidd am drideg mlynedd a chynrychiolir ei waith mewn llawer o gasgliadau cyhoeddus a phreifat ledled Ewrop a Gogledd America. Bu’n aelod o’r RCA ers 1994.

Mike Raine: "Dwi wrth fy modd i fod yn rhan o’r cynllun gwych hwn i godi ymwybyddiaeth am rinweddau arbennig Eryri.”

Mike Raine: "Just so chuffed to be involved in this brilliant scheme to raise awareness of the special qualities of Snowdonia."

Mae Malcolm wedi cael arddangosfeydd yn Oriel Ffin y Parc ers 2010 lle gwerthwyd ei holl waith ac mae’n dychwelyd gyda chasgliad newydd o 100 o ddarluniau o’i waith. Gelllir gweld ei holl waith yma ar www.welshart.net Mwy o luniau ar tudalen 30

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 23

Eryri Ambassador Catrin Glyn Launch of online training scheme to appoint ambassadors for Eryri.

After over a year of preparation, we as a team were very excited to launch the Eryri Ambassador scheme last November.

Usually, ambassador schemes provide training for businesses in the tourism sector, to give owners and staff the knowledge to educate visitors about the area’s Special Qualities. Therefore encouraging respect and enhancing the visitor experience.

We wanted to go a step further here in Eryri by offering the programme to anyone interested. We decided to develop a comprehensive training course that would be suitable for anyone interested in becoming an ambassador for the area.

The provision for Eryri Ambassador includes 12 online training modules that reflect the Special Qualities of the National Park.

If you’ve already had an opportunity to enjoy the modules, you will be aware that several well-known figures have helped us to ensure that provision for our prospective Ambassadors is of the highest quality. Some of the contributors are: the Archdruid Myrddin ap Dafydd, Dr Angharad Price, Mike Raine, Rhys Mwyn, Gwilym Bowen Rhys and Iestyn Tyne.

We as a team felt privileged that so many high profile individuals from Eryri were eager to collaborate with us. Their enthusiasm and love towards the area are inspiring. Two of those were Casi Wyn and Lleucu Non. Casi is a singer and one of Wales’ most exceptional voices. Her modern arrangements and original compositions shine a new light on old traditions, fused in contemporary electronic production but evoking old tales and the pristine simplicity of early Celtic nature poetry. Lleucu Non is an animator who has taught herself how to animate using the traditional method of drawing. Both from this area, they are two of Wales’ most prominent modern artists.

Launching the scheme online offered an opportunity to bring our Special Qualities to life – and that is exactly what we had with the first showing of the Eryri video by Casi and Lleucu. They were

25 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

the perfect choice for creating something to awaken the senses and to celebrate the Special Quality - Inspiration for the Arts. We wanted to celebrate this Special Quality by not only including the traditional and the classics, such as proverbs, legends and poems that connect us to our past (which are of course very deserving of their place within the programme), but also to show how Eryri inspires the arts today, and therefore continues to contribute to our language and heritage. They didn't disappoint.

I’m extremely proud of the work we have completed as a team on this project and believe that this programme will fill a huge gap in terms of promoting our Special Qualities. It's truly been a pleasure to work on a project with such a significant legacy. We are one with this area and the heart of Eryri beats in each one of us that lives and works here. The scheme offers an opportunity to share Eryri’s secrets, which will hopefully encourage respect, love and the desire to protect them.

This is a scheme that has already started to demonstrate value. I am convinced that Eryri Ambassador will develop and evolve as more and more Ambassadors gain qualifications and start their journey. I hope the scheme will bring people closer not only to each other, but also to the spirit of Eryri, whilst strengthening the connection that has perhaps been forgotten with the passage of time.

We welcome new ideas from our Ambassadors about new content and modules as the scheme develops, and we’re keen to arrange workshops and exciting events when time permits.

Therefore, if you have not done so already, please register by visiting the website www.ambassador.wales.

Catrin Glyn works as the Partneriaeth Yr Wyddfa Officer and is a member of the Snowdonia National Park Authority Engagement team.

Stephen Jones: "Mae Anelu yn darparu cyrsiau awyr agored ar gyfer amrywiaeth eang o ysgolion, oedolion a grwpiau. Rhan fawr o'n busnes yw addysgu pobl am fynyddoedd, ardaloedd a chymunedau gogledd Cymru a'u helpu i fwynhau, parchu a chyfrannu at y lleoedd y maen nhw'n ymweld â nhw. Rydym yn falch o fod yn un o'r llysgenhadon cyntaf i gyrraedd statws Aur. Mae'r cynllun llysgennad yn ffordd wych i ni ddangos i gleientiaid ein bod wedi buddsoddi amser ac ymdrech i gynyddu ein gwybodaeth fel eu bod nhw yn eu tro yn cael gwell profiad fel cwsmeriaid."

Stephen Jones: "At Aim Higher we provide outdoor courses for a wide range of schools, adults and groups. A big part of our business is educating people about the mountains, places and communities of North Wales and helping them to enjoy, respect and contribute to the places they visit. We are proud to be one of the first ambassadors to reach Gold status.The ambassador scheme is an excellent way for us to demonstrate to clients that we have invested time and effort in increasing our knowledge so that they in turn have a better customer experience."

Artist Clawr Eryri gan Casi Wyn a Lleucu Non. Dyluniad ©Lleucu Non Cover of Eryri by Casi and Lleucu Non. Illustration © Lleucu Non

We thought our readers might like to hear about contemporary artists who are inspired to paint the landscapes of Snowdonia. In this issue we shine the spotlight on Malcolm Edwards. In his own words: "The mood and drama is paramount and I want the viewer to be compulsively struck by the thought that it could only be Wales… There is obsession with the textures and forms of the buildings and landscape riven by the corrosive forces of wind and rain, and with the fickle changes of light and shadow on faceted surfaces”.

If you have a favourite artist whose work features Snowdonia, please get in touch as we'd love to support these talented people.

The power and popularity of Malcolm's work is not explained merely by his ability to capture these massive

Lisa Wells: “Mae Eryri wedi bod yn rhan enfawr o fy mywyd ers blynyddoedd lawer. Mae bod yn Llysgennad i’r Parc Cenedlaethol ac yn rhan o’i ddyfodol yn fraint ac yn hynod o gyffrous.”

Lisa Wells: “Snowdonia has been a huge part of my life for many years. Being an Ambassador for the National Park and part of its future is a privilege and very exciting.”

Gwrthglawr © Malcolm Edwards

landscapes for us, combining forensic accuracy and documentary clarity with a strong sense of drama.

There is more here: a dialogue between visions of permanence and decay, a sense of the stoic acceptance of the passing of time, and a yearning melancholy. His skies now often seem studded with birds, swooping or riding the currents.

Malcolm was born in 1934 and educated at Liverpool University. He has been exhibiting his work regularly for thirty years and his work is represented in many public and private collections across Europe and North America. He has been a member of the RCA since 1994.

Malcolm has had sell-out exhibitions at Ffin y Parc Gallery since 2010 and returns with a new body of work of 100 paintings. All work can be seen at www.welshart.net More images on page 30

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 25

Cymdeithas Eryri: Mae eich barn yn bwysig Canlyniadau arolwg 2020 Y llynedd gofynnwyd i chi, yr aelodau, ein helpu i lunio ein gwaith drwy lenwi holiadur. Byddwn yn defnyddio’r atebion i’n helpu i lywio ein gweithgareddau drwy’r cyfnod hwn o newid.

AROLYGON A DDERBYNIWYD

124

Mae pedwar maes blaenoriaeth i’n gwaith, yn seiliedig ar amcanion strategol ein cynllun gweithredu.

102

Cyfanswm arolygon wedi eu cwblhau gan ein haelodau

1) Gwaith ymarferol 2) Ymwneud â’r cyhoedd 3) Eiriolaeth 4) Gwneud ein corff yn gryfach

22

Cwblhau ar-lein @

Trwy’r post

MAE’R SIARTIAU ISOD YN ADLEWYRCHU EICH BARN AR BOB UN O’R PEDWAR MAES YN SEILIEDIG AR YR AROLYGON A DDERBYNIWYD

1) Gwaith ymarferol

O’r naw maes canolbwynt ar gyfer ein gwaith ymarferol, cawsom wybod gennych chi mai cynnal llwybrau ac adfer cynefin bywyd gwyllt sydd bwysicaf.

EIN GWAITH YMARFEROL

Rheoli cynefin bywyd gwyllt Adfer mawnogydd Rheoli coedlan a gardd Tŷ Hyll Clirio sbwriel Rheoli rhywogaethau ymledol Help farmers / landowners to manage land Help partner organisations manage sites Plannu gwrychoedd / coed Cynnal llwybrau 0

10

20

30

40

50

60

70

80

YMATEBION

2) Ymwneud â’r cyhoedd

Gosodwyd pobl ifainc ac addysg fel blaenoriaethau ar gyfer ein hymdrechion cyfathrebu â’r gymuned.

Mae eich barn yn bwysig Ehangu’r rhaglen wirfoddolwyr, a datblygu hyn i ddarparu cyfleoedd newydd ar gyfer hyfforddiant a phrofiad gwaith a fydd yn helpu pobl ifainc i ennill cyflogaeth – yn enwedig mewn swyddi rheolaeth cefn gwlad. Mae’n ymddangos y bydd y blynyddoedd i ddod yn gyfnod anodd i lawer ohonyn nhw a bydd gwneud rhywbeth ar eu rhan yn cyfrannu at y genhedlaeth nesaf o recriwtiaid i’r Gymdeithas.

“

26 |

Sylw o holiadur 2020 gan aelod

Rhaglen wirfoddoli YMGYSYLLTU

“

Pobl ifainc – profiad gwaith Pobl ifainc – prentisiaethau gyda chyflog/ swyddi preswyl

Hyfforddiant staff ac ymddiriedolwyr Rhaglen addysg ysgolion a gwirfoddoli Medrau ymarferol – hyfforddiant achrededig Sgwrsio gyda grwpiau cymunedol Digwyddiadau ar gyfer y cyhoedd Digwyddiadau i aelodau – teithiau, sgyrsiau, gweithgareddau

0

10

20

30

40

50

YMATEBION

60

70

80

3) Eiriolaeth Cawsom wybod gennych chi bod: Gwaith ar faterion yn ymwneud â mynediad

• Polisïau, cynlluniau a deddfwriaeth sy’n effeithio ar Barciau Cenedlaethol ac;

Trafnidiaeth gynaliadwy, parcio ac atebion eraill parthed isadeiledd

EIRIOLAETH

Ymateb i bolisïau, cynlluniau a deddfwriaeth sy’n effeithio ar Barciau Cenedlaethol Ymateb i fygythiadau datblygu yn Eryri a’r ardal o gwmpas

• Ymateb i fygythiadau datblygu yn Eryri ac o’i chwmpas

Codi ymwybyddiaeth am ‘rinweddau arbennig’ Eryri Hyrwyddo twristiaeth gyfrifol/defnydd y Parc Cenedlaethol

Hyrwyddo ‘cod cefn gwlad’ i Eryri



Sbwriel – ymgyrchoedd targedu negeseuon i’r cyhoeddus

...yn flaenoriaethau ar gyfer ein gwaith eiriolaeth.

Datblygu partneriaethau cryf gyda chyrff eraill

0

10

20

30

40

50

60

70

80

YMATEBION

4) Gwneud ein corff yn gryfach Mae eich barn yn bwysig

Annog aelodau a’r cyhoedd ehangach i gyfathrebu gwell parch i’r tirlun a sicrhau cynaladwyedd i gymunedau lleol drwy gydweithio gyda ffermwyr, twristiaeth a busnesau.

Ymestyn dylanwad y Gymdeithas yn eang drwy gyfrwng cyhoeddusrwydd, cymunedau a phartneriaethau i wella ymwybyddiaeth a gweithredu’n ymarferol i greu mwy o effaith wrth sicrhau bod Eryri yn goroesi yn y dyfodol.

Sylwadau aelodau o holiadur 2020

GWNEUD EIN CORFF YN GRYFACH

Byddai unrhyw beth all y Gymdeithas a’i haelodau ei wneud i addysgu ymwelwyr i’r ardal i fwynhau ond parchu’r adnodd ryfeddol a gynigir gan Eryri yn helpu i warchod yr ardal hyfryd hon.

“

“

Recriwtio a hyfforddiant ymddiriedolwyr Buddsoddi mewn presenoldeb ar-lein Buddsoddi mewn systemau swyddfa Buddsoddi mewn datblygiad staff Cofroddion – cyfleu eu pwysigrwydd Codi arian - grantiau Codi arian – digwyddiadau Cyhoeddusrwydd, gwaith cyfryngau/ cyfryngau cymdeithasol

Recriwtio aelodau 0

20

40

60

80

100 120

YMATEBION

Credir mai recriwtio aelodau yw’r rhan bwysicaf o wneud ein cymdeithas yn gryfach, gyda chyfanswm o 81 o ymatebion.

Cymdeithas Eryri: Mae Eich Barn yn Bwysig

| 27

Snowdonia Society: Your views matter 2020 survey results SURVEYS RECEIVED

Last year we asked you, the members, to help shape our work by filling in a questionnaire. We will be using the answers to help steer our activities through this time of change.

124

There are four priority areas for our work, based on our action plan’s strategic goals:

102

Total completed questionnaires by our members

1) Practical work 2) Engagement 3) Advocacy 4) Making our organisation stronger

Completed online @

22 By post

THE CHARTS BELOW REFLECT YOUR VIEWS ON EACH OF THE FOUR PRIORITY AREAS BASED ON THE SURVEYS RECEIVED

1) Practical work

Out of the nine areas of focus for our practical work, you told us that footpath maintenance and wildlife habitat restoration hold greatest importance.

Wildlife habitat management OUR PRACTICAL WORK

Peatland restoration Manage woodland garden at Tŷ Hyll Litter clearing Invasive species control Help farmers / landowners to manage land Help partner organisations manage sites Hedge / tree planting Footpath maintenance 0

10

20

30

40

50

60

70

80

RESPONSES

2) Engagement

Young people and education came out as priority areas for our engagement efforts.

Your opinion matters Expand the volunteer programme, and develop this to provide new training and work experience opportunties that will help young people to gain employment - especially in countryside management roles. The coming years look likely to be a difficult period for many of them and doing something for them will contribute to the next generation of recruits to the Society.

“

Member comment from 2020 questionnaire

28 |

HOW WE ENGAGE

“

Young people - work experience Young people - paid apprenticeships Volunteering programme Staff & trustee training Schools education & volunteering programme Practical skills - accredited training Outreach to community groups Events for the public Events for members 0

10

20

30

40

50

RESPONSES

60

70

80

3) Advocacy You told us that: Work on access issues

• Policies, plans and legislation affecting National Parks and;

Sustainable transport Respond to policies / plans / and legislation affecting National Parks

ADVOCACY

Respond to development threats in / around Snowdonia

• Responding to development threats in and around Snowdonia

Raise awareness of Snowdonia’s special qualities

Promote responsbile tourism Promote a Snowdonia Countryside Code



...are priorities for our advocacy work.

Litter - targeted campaigns Develop stronger partnerships with other organisations

0

10

20

30

40

50

60

70

80

RESPONSES

Your opinion matters

Harness members and the wider public to communicate respect for the landscape and to ensure sustainability for local communities by working with farmers, tourism and other businesses.

Substantially extend reach through publicity, communities and partnerships to enhance awareness and practical action to create greater impact in ensuring Snowdonia survives in the future.

“

“

Anything the Society and its members can do to educate visitors to enjoy but respect the wonderful resource that Snowdonia offers would help protect this wonderful area.

Members’ comments from 2020 questionnaire

MAKING OUR ORGANISATION STRONGER

4) Making our organisation stronger Trustee recruitment & training Invest in online presence Invest in office systems Invest in staff development Legacies - communicating their importance Fundraising grants Fundraising events Publicity, media / social media work Member recruitment 0

20

40

60

80

100 120

RESPONSES

Member recruitment is seen as the most important part of making our organisation stronger, with a total of 81 responses.

Snowdonia Society – Your Views Matter

| 29

Parhad o dudalen 23

Casgliad o gigfrain ● Conspirancy of ravens © Malcolm Edwards

Continuation of page 25

Ysgubor Pen y Bryn © Malcolm Edwards

CCB 2021 Rhybudd Lleoliad i'w gadarnhau Dyddiad dros dro 09/10/2021

2021 AGM Notice Location to be confirmed Provisional date 09/10/2021 30 | Gwarchod a dathlu Eryri ers dros 50 mlynedd

Aelodau busnes newydd • New business members Croeso i'n Haelodau Busnes newydd. Diolch enfawr am gefnogi gwaith Cymdeithas Eryri.

Welcome to our new Business Members. A huge thank you to them for supporting the work of the Snowdonia Society.

Os ydych yn gwybod am fusnes sy'n gweithredu ym Mharc Cenedlaethol Eryri neu'n agos ato, pam na wnewch chi awgrymu eu bod yn ymaelodi fel Aelodau Busnes? Cysylltwch â ni i ofyn am becyn Aelodaeth Fusnes neu ewch i'n gwefan i ddarganfod rhagor.

If you know a business that operates in or near the Snowdonia National Park, why not suggest they become Business Members?

Contact us for a Business Membership pack or visit our website to find out more.

Ysgogiad Anelu Aim Higher yw darparu gweithgareddau diogel, proffesiynol a chyfeillgar. Rydym yn hynod o frwdfrydig ynglŷn â darparu pobl gyda phrofiad o ansawdd ac yn credu y dylai’r awyr agored gynnig cyfleoedd ar gyfer pawb wrth barchu ein hamgylchedd, ein cymunedau a’n hamgylchiadau hardd.

Wrth fod yn rhan o Gymdeithas Eryri rydym yn sicrhau ein bod yn cefnogi cymdeithas sy’n gwerthfawrogi Eryri www.mountain-hill-courses.co.uk cymaint ag yr ydym ni.

Mae’r Academi Ddringo yma i’ch helpu chi i wireddu eich breuddwydion o ran dringo, beth bynnag yw’r rheini. Hefyd i gyfrannu [ymateb cadarnhaol] positive response i argyfyngau amgylcheddol lle gallwn wneud hynny. Dros ddringwyr. Dros fyd natur.

Ein dymuniad yw cefnogi Cymdeithas Eryri oherwydd ein bod yn teimlo mor ffodus i gael mynediad i’r Parc Cenedlaethol i wneud yr hyn rydym yn ei wneud. Rydym yn elwa o waith y Gymdeithas yn barhaol, felly mae ymaelodi’n gwneud synnwyr!

Bwthyn hunan-arlwyo hyfryd yn Eryri sy’n croesawu cŵn ac sydd â gardd amgaeëdig gyda golygfeydd o Ddyffryn Conwy yw hwn. Llwybrau hyfryd o riniog y drws, yn cynnwys Llwybrau Trefriw. Ym mhentref tlws Trefriw yn Eryri, gogledd Cymru.

Mae Rachael a Mike, sy’n byw yn lleol, yn eiriolwyr cryf dros Gymdeithas Eryri ac yn credu ei bod yn hanfodol gwarchod y Parc Cenedlaethol er budd yr amgylchedd a’r bywyd gwyllt ac er lles pobl leol ac ymwelwyr rŵan ac yn y dyfodol.

The motivation behind Anelu Aim Higher is to provide safe, professional, and friendly activities. We are passionate about providing people with quality experiences and believe that the outdoors should offer opportunities for all while respecting our environment, our communities, and our beautiful surroundings.

Being a part of the Snowdonia Society ensures that we support an organisation that values Snowdonia as highly as we do.

The Climbing Academy is here to help you reach your climbing dreams, whatever they are, and to contribute a positive response to environmental crises where we can. For climbers. For nature.

www.climbingacademy.co.uk

Old Rectory Cottage

www.mysnowdoniacottage.co.uk

We want to support the Snowdonia Society because we feel super lucky to have access to the National Park for what we do. We benefit from the work of the Society all the time, so becoming a member makes sense!

A wonderful dog-friendly Snowdonia self-catering cottage with a secure enclosed garden with views of the Conwy valley. Fabulous walks from the doorstep, including the Trefriw Trails. In the delightful village of Trefriw, in Snowdonia, north Wales.

Rachael and Mike, who live locally, are strong advocates of the Snowdonia Society, believing it is essential to protect the National Park for the benefit of the environment, wildlife and for the well-being of local people and visitors for now and for the future.

www.merrimans.com

Busnes bach teuluol yn Swydd Gaerhirfryn ydy Merriman Ltd, gyda phrojectau a chytundebau ledled y genedl yn cynnwys de Cymru.

Mae gennym dros chwedeg o flynyddoedd o brofiad mewn adfer tir a chloddwaith, chwarelu ac agregau a buddsoddiadau eiddo. Dymunwn ofalu am yr amgylchedd naturiol a gweithio i liniaru unrhyw effeithiau negyddol o ganlyniad i’n diwydiant, gan chwilio am effeithiau positif lle bynnag bod hynny’n bosibl. Rydym yn defnyddio dulliau gweithio sy’n amgylcheddol gynaliadwy ac yn cydweithio â chyrff a chymunedau lleol i warchod a gwella’r amgylchedd yr ydym yn gweithio ynddo.

Merriman Ltd is a small family-run business based in Leicestershire, with nationwide projects and contracts including south Wales.

We have over sixty years of experience in land remediation and earthworks, quarrying and aggregates and property investments. We care about the natural environment, work to mitigate any negative impacts of our industry and seek positive impacts wherever possible.

We apply environmentally sustainable working methods and work with local organisations and communities to protect and improve the environment in which we are working.

Pan fyddwn yn gweithio yng Nghymru rydym yn ymweld ag Eryri’n aml ac wedi i ni ddod ar draws Cymdeithas Eryri yn ddiweddar roeddem yn awyddus i ymaelodi. Rydym yn edrych ymlaen at gynnig cymorth ymarferol wrth wirfoddoli cyn gynted ag y bydd y pandemig yn caniatáu hynny.

We often visit Snowdonia whilst working in Wales and having recently discovered the Snowdonia Society felt the desire to join. We are looking forward to offering hands-on help with volunteering as soon as the pandemic allows.

Protecting and celebrating Snowdonia for over 50 years | 31

A fresh start The world is changing and the outdoors is more important than ever. We’re changing too - for the better and for the planet - but some things are here to stay.

Our passion, expertise and the very best brands are right where they’ve always been, ready to help you find a fresh start outdoors.

Because everyone is happier outside.

20% discount in-store and online

for members of Snowdonia Society Full T&Cs apply. Please see online for details. Offer expires 31.12.21.

cotswoldoutdoor.com

CO_SS_BriefDetail_OCC6351_24618.indd 1

Ymaelodwch

Join

www.snowdonia-society.org.uk/cy/ymaelodi

www.snowdonia-society.org.uk/join

08/02/2021 16:23

 Cymdeithas Eryri - Snowdonia Society, Caban, Yr Hen Ysgol, Brynrefail, Caernarfon, Gwynedd LL55 3NR  01286 685498  info@snowdonia-society.org.uk www.cymdeithas-eryri.org.uk • www.snowdonia-society.org.uk Elusen gofrestredig rhif • Registered charity no: 1155401