Venaus Venaus es una localitat abo mai o menc 1000 abitants que se tròba aus pè dau versant de dreita de la Val Cenischia. Son territòri comunal ocupa un’arèa de 19,54 km² a un’altituda compresa entre 580 mètres s.l.m. dau capluòc e passa au 2670 mètres dau Lago della Vecchia. Le vilatge se tròba lòng la via dau Reiaume de França, dirècta vèrs le Valico del Moncenisio. Son traçat, a causa d’una terribla alluvion qu’a daumatjaa l’anciana via de l’Atge Mesan, es istat rebastit e desplaçat dins le 1752 (per volontat daus Savòia) sus le caire dreit de la valèia, pus desluenhat da la menaça d’alluvions. Aiquen aul a sinhificat pel vilatge de Vanaus un aument de las activitats comercialas e le desvelopament de l’economia locala. La charriera, que se pòl encara en part practicar dins la Regione Ghiaie es totun pas pus istaa anobraa quora, dins le 1803, Napoleon a fait bastir la novèla charriera pel Colle del Moncenisio (la charriera estatala 25 actuala), plaçaa pus en aut respèct a la plana dau Cenischia. Le novèl percors realizat a mesa còsta en montant da Susa a Giaglione atraversant las fraccions de San Martino, de Molaretto e de Bar Cenisio, avia l’objectiu de reduire las fòrtas inclinacions (per l’aument dau nivèl de pus de 1000 m) e de perméter le pasatge daus carretons lòng le percors 2 4 . Venaus, de probabla fondacion pre-romana, es mencionaa per la prumiera vetz dins un document dau 739, e pareis dins la forma Venavis. Se tracta dau testament de Abbone, governator franc de la Moriana e de Susa e fondator de l’Abaïa de Novalesa, ent a cedia a Susa le contròtle de Venaus. L’origina dau nom poleria venir dau nom etnic daus *Ven(n)avii, populacion celtica de la Val de la Duèira 2 5 . Le centre dau vilatge de Venaus se desvelopa dins un’arèa de plana a l’entorn de la gleisa parroquiala, e alai denant, durant las fèstas patronalas (de San Biagio le 3 de feurier e de Sant’Agata le 5 de feurier e de l’Otava), se repet tots los ans la dança del sabre abo la presença de las prioras en costum tipic da “savoiardas” e acompanhaa da la Banda Musicala.
Las ruaas de la comuna que se tròben, a l’excepcion de la ruaa de Berno, sus le versant dreit de la valèia, avien fins a de temps recents de lavaors publics e qualqu’uns, ben gardats, se pòlen encà veire dins lo vilatge. De particular interès es la vielha mulatiera de la Barma qu’un temp collegava lo vilatge de Venaus a sas ruaas. Aquela mulatiera es encà percorribla e passa dins de bòscs ente se pòlen encontrar ben de bèstias salvatjas e arriba a de passatges subjestius e de valor artistica dau país. Sus aquel percors, marcat da la devocion populara, se tròba la ruaa Mestrale que garda un afresc de la Sindone dau XVII sècle, e la ruaa Dotto ente, se ditz, qu’es estaa bastia ental 71 ap.C (après lo passatge de S. Peire en direccion de la Gàlia) la prumiera gleisa de Venaus soterraa da una roïna ental 545. La mulatiera sobra lo pilon Santa Barbara, la chapèla de San Jouan a Tirabò e lo pilon Gran Riposa per arribar a Molaretto en direccion Bar Cenisio. Dominaa dau Monte Giusalet (3313 m s.l.m.) e pausaa dins un grand e vèrd valon a l’autessa de 1483 m, Bar Cenisio es istat en passat un luòc important pel passatge comercial e militar. Dins le 1947, après las modificacion dau confin abo le Tractat de París, le Colle del Moncenisio es vengut territòri francés, e la fraccion es vengua le darrier centre italian de la Val Cenischia, controtlaa da la policia de confin, fins a la dubertura de las frontieras europencas. La lenga franc-provençala de Venaus, malgrat l’anobrament totjorn pus difús de l’italian, mai que tot entre los joves, dins la comunicacion quotidiana, mantén un caractèr vital e consèrva diferentas ressemblanças abo los vesins parlars de l’Alta Valle dell’Arc.
24 Avant, en efèct, los carretons qu’eren arribats au Montcenís, devien èsser desmontats e transportats delai le Còl. 25 Riferiments en Dizionario di toponomastica, òbra citaa, pag. 691-692.
Occitan | LAS LENGAS MAIRES | 61