Erfgoedbrochure 13: SBR-Radiomuseum by communicatie I chtegem

ICHTEGEMS ERFGOED 13

SBR-RADIOMUSEUM EEUWFEESTPALEISJE

Karel Verstringe

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

Verantwoordelijke uitgever: Karel Verstringe © Gemeentebestuur Ichtegem 2020 Foto’s: archief SBR-radiomuseum Eeuwfeestpaleisje Opmaak en druk: Volg ons op facebook mr-print.be

VO O R W O O R D Karel Verstringe (1965-07-03) verzamelt al van jongs af oude radio’s. Mede door zijn technische studieachtergrond was hij steeds benieuwd naar het hoe, wat en waarom. Toen hij op 15-jarige leeftijd in 1980 zijn eerste oude radio kreeg, was het hek meteen van de dam. Na een grondige inspectie en poetsbeurt was hij ervoor verkocht. De mooie techniek, de uitstraling en de technologische achtergrond. Hij begon rommelmarkten, antiek- en brocantezaken te frequenteren. Zo zijn ruim vierhonderd toestellen door zijn vaardige handen gegaan. Plaatsgebrek noopte hem echter om eerst de ‘recentste’ modellen weg te doen. Wat uit de jaren ‘50 en ‘60 stamde, kwam onherroepelijk bij een andere liefhebber terecht. Even kwam er rust en ruimte, maar na een poos was er alweer plaats tekort. Enige tijd later waren deze van de jaren ‘40 aan de beurt. Nog meer specialiseren werd de boodschap. Alleen toestellen geproduceerd door het Belgische merk SBR en het Nederlandse merk Philips werden nog verzameld. En wat SBR betreft, m.a.w. een radio van ons eigenste grootste Belgische radiomerk ooit, koos hij uiteindelijk daarvoor. Puur Belgisch!!! SBR is dan ook zijn stokpaardje geworden. Een 150tal items staan er nu te pronken… vrijdag 29 november 1985 (uit De Weekbode) Karel tussen een selectie van zijn verzameling oude radio’s op een eerste hobbybeurs

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

H O E

H E T

A L L E M A A L

Wat geeft de kick? Die dingen hebben nog een ziel, zijn warm en leuk van design, m.a.w. het concept spreekt Karel aan. Menig persoon heeft eraan gewerkt om de radio te realiseren; laat ons zeggen voor het grootste deel handenarbeid. Van een houtbewerker voor de kast

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

B E G O N

tot een metaalbewerker voor het chassis. Een werkster monteerde - waarbij ze desnoods de passende onderdelen soldeerde - en deed daarna de afregeling. Een volgende persoon completeerde de radio tot één geheel en daarna volgde een testfase vooraleer het toestel verkocht werd…

A F S C H E I D VA N E E N V R I E N D E N E E N G R O O T S I D E E … In 1999 kwam een goede vriend van Karel te overlijden, nl. Henri D’Heedene, een radiohersteller - vroeger een radiodokter genaamd van het eerste uur. Hij was Karels toeverlaat, radiovriend en daarbij een goede leermeester voor hem in alles wat radio te bieden had. De werktafel op ondergetoonde foto - met de nodige herstelmaterialen en meetinstrumenten werd door Karel verworven en zorgvuldig gerestaureerd. Een al bestaande winkelruimte werd “the place to be” voor de radiover-

zameling van Karel. Zo kwam hij dan ook op het idee om de werktafel - als ode aan Henri - in de etalage als blikvanger onder te brengen. Er kwam nog een groter idee in Karel op…

Henri D’Heedene aan zijn hersteltafel anno 1935 in Lichtervelde.

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

VAN ÉÉN RADIO TOT VERZAMELPASSIE, TENTOONSTELLINGEN EN EEN EIGEN RADIOMUSEUM Karels passie groeide dus uit tot een heus radiomuseum gelegen in de Westkerkestraat 79 in Eernegem. Vijf jaar lang bouwde hij daar de winkelruimte om tot een nostalgisch en stijlvol radiomuseum.

Op 4 augustus 2002 werd de vernieuwde Westkerkestraat plechtig geopend en het radiomuseum aangekondigd tot verbazing van menige voorbijganger.

Het radiomuseum werd enige tijd later officieel geopend door burgemeester Karl Bonny en het voltallige gemeentebestuur op 5 september 2003.

Karel met zijn ouders, ex-vriend en een delegatie van het college samen op de foto.

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

NAAMKEUZE VOOR HET RADIOMUSEUM De naam Eeuwfeestpaleisje is zo gekozen door het al 100-jarig bestaan van de radio. 100 jaar “radio” is een eeuw en dus een “radiopaleisje” waard... Daarnaast zijn vele grote tentoonstellingen, waar onder andere ook radio aan bod kwam, ooit in feestpaleizen in Brussel gestart. En, alsof het nog niet genoeg was, heette het SBR-model 365 van 1935/36 ook het Eeuwfeestmodel.

M.a.w. dit was een reden te meer om het SBR-radiomuseum ernaar te noemen.

Het pas geopende radiomuseum anno 2003. ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

N A A M B E K E N D H E I D

Karel maakte een eerste flyer om wat naambekendheid op te bouwen en verspreidde deze zoveel mogelijk naar iedere potentieel geïnteresseerde. 8

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

Menig persoon vond dan ook stilaan de weg naar het radiomuseum. Er stroomden ook aanbiedingen en nieuwe aanwinsten binnen.

WAT B I E DT H E T R A D I O M U S E U M TOT O P H E D E N? Karels nostalgisch radiomuseum herbergt dan ook de meest complete verzameling vooroorlogse radio’s van het grootste Belgische radiomerk ooit: S(ociété) B(elge) R(adio) électrique. Kom en snuif de geur van het roemrijke verleden van dit merk dat aan de basis lag van ons radiopatrimonium. Hoor tal van historische

radio-uitzendingen en waan je terug in de tijd. Geniet van diverse radiomodellen, randapparatuur en publiciteitsmateriaal vanaf het ontstaan van het merk in 1922 tot tijdens de oorlog en daarna... SBR is dan uiteindelijk in 2002 tenietgegaan. De technologische evolutie van dit merk is dan ook uitgebreid tentoongesteld, samen met een prachtige verzameling Philips-radio’s van het eerste model van 1927, tot vóór WOII. Het radiomuseum is toegankelijk voor zowel individuele bezoekers als voor groepen. Voor groepen is er een audiovisuele voorstelling van een anderhalf uur voorzien voor zowel de leek als voor de gepassioneerde radioliefhebber.

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

D I E R B A R E

VO N D S T E N

Dat is eigenlijk de Radio Puzzel samen met een specifiek demonstratie-radiotoestel voor scholen, in feite een plankuitvoering waar alle onderdelen samen met

de vier radiolampen zichtbaar bovenop zijn gemonteerd. Als het ware nog in de stijl van de oudste werkwijze van radio’s maken anno 1920.

Daarbij ook nog de ontvanger Sona 1 van het merk SNR (1921).

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

Ter info: Karel heeft nu alle radio’s waaruit SBR - als het ware - is ontstaan, nl. SIB

(met de Radio Puzzel) en SNR (met de Sona1).

SNR SONA 1 SIB RADIO PUZZEL

SIB/SBR RADIO-PUZZEL Hieronder nog het legendarische “koninginnetoestel” van SBR: de Ondolina.

Ondolina-ontvanger van het jaar 1924. ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

Niet te vergeten de verworven eerste tv van SBR met ingebouwde radio anno 1950,

samen met nog enkele eerste Philips-tv’s, maken het geheel compleet.

In 2009 haalde Karel de SBR-tv bij Kees in Zeeland (Nederland) op.

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

NOG OP ZOEK NAAR HET ULTIEME In feite haalt Karel nu al de top met zijn uitzonderlijke verzameling, want ze is op enkele toestellen na - de meest complete vooroorlogse SBR-verzameling die er is. Dan spreken we nog niet over zijn

SBR-archief dat ook al grote proporties aanneemt. Maar als er van SBR dan toch nog wat opduikt dat hij nog niet heeft, maakt dit hem weer warm …

2009 De toegang tot de Philips-afdeling.

Expansie Het SBR-radiomuseum kreeg er een broertje bij. De uitbreidingswerken waren voltooid en een prachtige Philips-verzameling van de eerste Philips-radio tot exemplaren van omstreeks 1936, eerste Philips-tv’s en emailborden zijn er nu volop te bewonderen.

Zoekplaats Karel is lid van de Vlaamse radiovereni-

ging Retro Radio die af en toe een radiobeurs en vergaderingen organiseert. Het verder op zoek gaan in brocantezaken, in antiquariaten en op rommelmarkten hoort er natuurlijk ook bij. En dagelijks de diverse online tweedehands- en veilingsites raadplegen, op zoek naar datgene wat nog leuk meegenomen is. Daarbij zijn al tal van interessante vondsten en aanbiedingen op zijn adres aangeleverd. Dat maakt het natuurlijk ook nog zo veel leuker. ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

U I T Z O N D E R L I J K E A A N B I E D I N G & P R E S TAT I E ( S ) Een uitzonderlijke en letterlijk de grootste aanbieding was de SBR watergekoelde 10kW kortegolfzender die ooit dienst deed in Stanleyville, Belgisch-Congo (omstreeks 1930).

De restauratie van deze mastodont heeft 5 opeenvolgende zomerseizoenen geduurd. Daarbij ook bijzondere dank aan Marcel Willems voor de nodige inbreng. Met een zekere genoegdoening en fierheid kijkt Karel al terug op +15 jaar SBR-museum.

Marcel Willems & Karel bij de SBR kortegolfzender 10kW (10 juli 2018).

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

IN DE PRIJZEN Karel valt samen met andere inwoners van Groot-Ichtegem die in het jaar 2018 uitzonderlijk presteerden, in de prijzen en

wint - na ettelijke jaren van nominaties de Cultuurprijs 2018.

Karel kan zichzelf de trotse bezitter van de Cultuurprijs 2018 noemen, een prijs als het ware op het lijf geschreven: een kunstwerk uit keramiek in de vorm van een radio van atelier “Terra Flamma” in Damme.

hebbers of een groep. De verste reiziger kwam uit de VS en de dichtstbijzijnde waren de buren. Groepen zoals scholen, gepensioneerden, missionarissen, collega’s, verrassingsreisjes, blinden en gehandicapten genoten volop van de audiomontage met zijn deskundige uitleg over het ontstaan en de ontwikkeling van de radio, de Belgische radio-omroep en SBR-radio in het algemeen.

Museumbezoekers Allerlei soorten mensen heeft Karel zien komen en gaan. Was het geen individueel bezoek, dan was het een gezin, radiolief-

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

DA N K W O O R D Hierbij dankt Karel iedereen voor de steun, de aangeleverde materialen, de fijne attenties en de lof. Het doet deugd en

Museumbezoek & info SBR-radiomuseum ‘t Eeuwfeestpaleisje Westkerkestraat 79 - 8480 Eernegem

Het museum is steeds gratis open (museumopendeurdagen) de 1ste VRIJDAG van de maand van 10 tot 17 uur & de LAATSTE ZATERDAG van de maand van 13 tot 17 uur of op afspraak 0479 29 04 73. e-mail: eeuwfeestpaleisje@telenet.be website: www.eeuwfeestpaleisje.be

I N F O hij hoopt dat iedereen er samen met hem nog lang van mag genieten.

Interessant Voor wie gepassioneerd is en meer wil weten, is er ook een webpagina voorzien waar allerhande artikels met betrekking tot SBR beschikbaar zijn. Deze artikelen zijn afkomstig uit het eigen SBR-archief. link: www.eeuwfeestpaleisje.be/online.htm

De Cultuurprijs 2018

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

G R O N D L E G G E R S VA N D E R A D I O Nikola Tesla wou als eerste in 1895 een demonstratie geven om elektrische signalen over een grote afstand te versturen. De werkruimte vatte vuur en hij kon helaas zijn experiment niet verder uitvoeren. Guglielmo Marconi slaagde erin om in datzelfde jaar als eerste een radioverbinding van enkele kilometers te maken met een zelfgemaakte zender en ontvan-

Nikola Tesla

ger die gebaseerd was op een oscillator van Tesla’s ontwerpen. Bijna tegelijkertijd deed Alexander Stepanovitsj Popov dan ook hetzelfde. Beide uitvinders bouwden voort op het werk van Heinrich Hertz die in 1887 ontdekte hoe elektromagnetische radiogolven konden opgewekt en terug ontvangen worden.

Guglielmo Marconi

Alexander Popov

Van kristalontvanger tot buizenradio In de vroege 1900-periode was de kristalontvanger het middel bij uitstek om zelf een radio te maken voor wie de “knowhow” had of te kopen voor wie over de nodige financiële middelen beschikte. Voor een “poste à galène” of kristalontvanger had men geen toegevoegde batterijen of elektriciteit nodig. Immers, het “postje” haalde deze zelf uit de lucht via een meterslange antenne.

Zeer vroege kristalontvanger met koptelefoon van begin 1900. ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

latere SBR-uitvoering - Crystalina - met uitwisselbare spoelen & verpakking van 1926

In 1906 werd door Lee De Forest - in de volksmond gezegd - de radiolamp uitgevonden. In feite de audion radiobuis. Ten tijde van WOI kwam radioapparatuur in

een stroomversnelling terecht d.m.v. de introductie van de radiobuis. Men sprak van een “poste de T(éléphone) S(ans) F(il). Vertaald, telefoon zonder draad.

Lee De Forest en de audion.

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

De radiotoestellen kwamen na WOI met mondjesmaat op de markt door het geringe aantal radiofabrikanten: eigenlijk kleine ateliers die radio’s vervaardigden. Zo is S(ociété) I(ndépendante) B(elge) ontstaan

in 1920 en vervaardigde hierbij de ontvanger “Radio Puzzel” in meerdere eenheden - m.a.w. modulair - opgebouwd. Deze kreeg de toepasselijke naam die doet denken aan de blokken van een kinderpuzzel.

SIB Radio Puzzel.

Een andere kleine radiofabrikant met naam S(ociété) N(ationale) B(elge) vervaardigde de ontvanger “Sona 1” in 1921. Het radio-elektrisch bedrijf S(ociété) B(elge) R(adio-électrique) ontstond op 4 oktober 1922 uit SIB en SNR, onder impuls van het Belgisch Koningshuis, diverse bankiers en andere kapitaalkrachtige - op radiogebied bekende - beheerders in de Egmontstraat 4 in Brussel.

SNR Sona 1 ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

Voor 1923 stemden de al weinige Belgische luisteraars hun ontvangsttoestellen af op buitenlandse zendstations, meestal op de buurlanden met een soms niet al te beste ontvangst of op een - indien er al één was lokaal zendstation.

toestellen en radio-onderdelen voor de experimenterende klanten met relatief goedkopere eigen geconstrueerde zelfbouwontvangers, moeilijk van de grond zou geraken zonder een eigen nationaal zendstation.

SBR realiseerde zich dat de verkoop van de weinige, toen dure fabrieksgemaakte

Op 24 november 1923 kwam SBR tot de oprichting en bouw van een omroepstation, nl. Radio-Bruxelles dat op 1 januari 1924 tot Radio-Belgique omgedoopt werd. Deze privézender profileerde zich als een officiële staatszender en ook als propagandazender voor Belgisch-Congo met als start het Belgisch volkslied: de Brabançonne.

Hoofdtechnicus Pierre-François Denis van Radio-Belgique.

SIB/SBR Radio Puzzel met beluistering d.m.v. een koptelefoon.

SBR nam de bestaande installaties van SIB gelegen aan de Steenweg op Ruisbroek 64-66 over en begon de Ondolina-ontvanger in 1924 volop te produceren. SBR was de eerste firma die in zijn werkhuizen een in grote serie geassembleer20

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

de omroepontvanger (de Ondolina) met in Frankrijk gefabriceerde onderdelen construeerde. De hoofdzetel van SBR bleef in de Egmontstraat 4 in Brussel en de demonstratiezaal bevond zich in de Naamsestraat 33.

SBR-werkplaats anno 1924.

SBR-publiciteit uit 1924 met betrekking op de Ondolina-ontvanger.

De SBR Ondolina werd het koninginnetoestel van SBR vanwege zijn technische

voortreffelijkheid, esthetisch uitzicht en zijn eenvoudige afstemming. ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

Al deze vroege ontvangsttoestellen met radiobuizen waren aangewezen op batterijen en konden al gauw met behulp van een voeding op de eerste elektriciteitsnetten

netvoeding

Ondolina-ontvanger

Het afstemmen van een ontvanger gebeurde toen nog met 2 handelingen. 22

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

aangesloten worden. De al wat krachtiger radiobuizen waren nu al in staat een luidspreker naar behoren te laten werken.

luidspreker

Karel demonstreert het afstemmen van een SBR Ondolina-ontvanger uit 1924.

E E N

A N D E R

C O N C E P T

Omstreeks 1927-28 onderging de radio een gedaanteverwisseling. De externe radiobuizen kwamen in het toestel te zitten en verdwenen uit het zicht. De soms omvangrijke radiotoestellen werden als prachtige meubelstukjes vermomd.

Omstreeks 1929 kwamen de eerste buizenradio’s met ingebouwde netvoeding op de markt. De luidspreker moest nog steeds afzonderlijk bij de radio.

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

Kort erna - omstreeks 1930 - werd de externe luidspreker die vaak naast of op de radio stond tot één geheel ingebouwd. SBR installeerde haar communicatiestations, zenders en ontvangers verspreid over het hele Belgische grondgebied voor zowel nationale als internationale communicatie, alsook voor de zeevaart, de binnenvaart, de luchtvaart en militaire doeleinden doorheen de jaren en groeide zo dan ook uit tot Belgiës belangrijkste en grootste radioproducent. Al gauw werden er meerdere radio’s per jaar gefabriceerd in diverse uitvoeringen naar ieders smaak en budget, want radio was vóór WOII nog steeds een duur product. De eerste ontvangers met een één-knop-afstemming zoals wij dat nu ook kennen - gingen meer en meer de markt overspoelen.

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

S B R W E R D H E T G R O O T S T E B E LG I S C H E M E R K VA N Z E N D E R S E N O N T VA N G E R S SBR was zowel om zijn productie in grote serie van degelijke omroepontvangers als voor zijn exploitatie van het telecommunicatienetwerk in België en Belgisch-Congo bekend geworden.

Omstreeks 1935 zette zich een andere trend door in de vormgeving van de buizenradio. Het liggend concept werd meer en meer de standaard, hetgeen zich verderzette in de jaren ‘40, ‘50 en ‘60.

SBR-publiciteitsbord uit 1932 voor bevestiging aan de buitengevel van een radiowinkel.

SBR 365 1935/36 (Eeuwfeestmodel). ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

Omstreeks 1939 kwamen de eerste buizenradio’s met preselecties voor een groter gebruikersgemak op de markt.

SBR 780 1939/40 radio met preselecties.

Omstreeks 1950 kwam een nieuwe golflengte op de proppen. FM zou stilaan de middengolf en lange golf verdringen.

SBR 861 1950.

De kijkbuis, m.a.w. de tv of televisie deed ook begin 1950 zijn intrede.

SBR 819/1 1950.

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

De radio’s met de direct herkenbare druktoetsen waren een toonbeeld doorheen de jaren ’50-‘60.

SBR 6854 1953

Statige radiomeubels met een pick-up voor wie het zich kon veroorloven.

SBR 9354 1953 ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

De eerste buizenradio’s met stereo-ontvangst braken door, alsook in 1957/58 het hiernaast afgebeeld schitterend nieuw speelgoed, nl. de transistorradio.

Philips kreeg voet aan de grond bij SBR en nam de volledige productie van transistorradio’s voor zijn rekening.

Plattegrond van de SBRfabriek & het voorgebouw in 1957.

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

1957/58 P8 eerste SBR-transistorradio.

S B R

M E E R

E N

Tijdens de jaren ‘60 besliste Philips welke toestellen waar geproduceerd moesten worden. De Philips-vertegenwoordigers waren niet in de beheerraad van SBR geraakt. Eind jaren ‘60, begin ‘70 fusioneerde SBR met kachelbedrijf Nestor

M E E R

Martin waarbij de kantoren naar de Nestor Martinstraat 315 in Brussel verhuisden. De meer en meer elders geproduceerde toestellen kregen het SBR-logo aangemeten.

S B R K R I J G T O O K E E N N I E U W De buizenradio begon uit beeld te verdwijnen en de transistor deed een opmerkelijke opmars. Daarmee was een

P H I L I P S

LO G O

grote stap gezet en was de miniaturisering van de radio een feit geworden.

V E R D E R E E VO L U T I E E I N D E VA N S B R

E N

De jaren ‘70 waren bekend voor de algemene opkomst van de stereo-installatie, m.a.w. het cassettedeck, de radio/tuner, de versterker & pick-up. Naarmate de jaren verstreken werd het cassettedeck samen met de videorecorder voorbijgestoken door de cd-speler/recorder en dvd-speler/recorder die op hun beurt door de blu-ray werden voorbijgeraasd. Ook de filmcamera vond gretig zijn weg naar de huiskamer.

dingen, nl. D(igital) A(udio) B(roadcasting) met een hogere kwaliteit dan FM, vergelijkbaar met deze van een cd. Het midden van de jaren ‘90, als digitaal gebeuren, stond bekend als start van de internetradio.

Sinds 1993 kwam er een Europees systeem voor gedigitaliseerde radio-uitzen-

Vanaf 2000 was SBR geen lang leven meer beschoren.

SBR verhuisde diverse keren van locatie en werd dan toch volledig overgenomen door Philips. De verkochte toestellen werden verder gepersonaliseerd met het SBR-logo.

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

rouwbrief van SBR

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

W O R D T Najaar 2020:

V E R W AC H T

Ichtegemse missionarissen

ERFGOED 13 I SBR - radiomuseum

VO R I G E Erfgoed 2

E D Voorgaande I T I E S

Erfgoed 1

ICHTEGEMS ICHTEGEMS ERFGOED ERFGOED 55

edities

Erfgoed 5

Klokkenputten en De Eernegemse gordijnenkijkers Sint-Medarduskerk Immaterieel erfgoed in Ichtegem

De Bekegemse De Ichtegemse Sint-Michielskerk Sint-Amanduskerk

Klokkenputten Klokkenputten en en gordijnenkijkers gordijnenkijkers Immaterieel Immaterieel erfgoed erfgoed in in Ichtegem Ichtegem

Een greep uit het rijke wielerverleden

Antoon Naert Antoon Naert

Erfgoed 3

Erfgoed 4

ICHTEGEMS ERFGOED 9

Willy Hosten - Antoon Naert - Etienne Sierens - Koenraad Vandenbussche

Erfgoed 2

ICHTEGEMS6 ERFGOED 5 Erfgoed

De Ichtegemse Drie erfgoedwandelingen in drie dorpskernenSint-Michielskerk

Erfgoed 5

Sint-Martinus en Klokkenputten en het Ichtegemse gordijnenkijkers Sint-MaartensfeestImmaterieel erfgoed Ichtegem Klokkenputten en gordijnenkijkers Immaterieel erfgoed in Ichtegem Antoon Naert

Erfgoed 3

Erfgoed 6

ICHTEGEMS ERFGOED 11

Drie erfgoedwandelingen in drie dorpskernen

Sint-Martinus en het Ichtegemse Sint-Maartensfeest

Brouwerij Strubbe

rgaande edities

Jaak Knudde - Antoon Naert - Marc Strubbe

Erfgoed 4

ICHTEGEMS ERFGOED 12

Colofon

De Eernegemse Sint-Medarduskerk