29 Bob Vek
Tubman leidde een strijdvaardig leven en trotseerde de beperkingen die de maatschappij haar ras en sekse oplegden in een tijd waarin gelijke rechten voor vrouwen nog ver weg waren. Ook moet gewezen worden op de aard van Tubmans inspanningen. De Railroad was niet voor niets Underground. De activiteiten vonden plaats met een grote mate van geheimhouding en bovendien grotendeels buiten de publieke sfeer. Een brief van de Afro-Amerikaanse abolitionist Frederick Douglass op 29 augustus 1868 aan Tubman maakt dit duidelijk: Het verschil tussen ons is opvallend. Het meeste dat ik heb gedaan en heb geleden in dienst van onze zaak vond plaats in het openbaar en ik heb veel aanmoediging ontvangen bij iedere stap op de weg. Jij aan de andere kant hebt gezwoegd op een persoonlijke manier. Ik heb gewerkt in het daglicht – jij in de nacht. Ik heb het applaus van de menigte en de voldoening gekregen die komt van de goedkeuring van de massa, terwijl het meest wat jij hebt gedaan werd aanschouwd door enkele bevende, gehavende en uitgeputte slaven en slavinnen, die jij uit het huis van de slavernij hebt weggeleid (May, 2014, p. 43). Hoogleraar Vrouwen- en Genderstudies Vivian M. May (2014) stelt voorop dat Tubman zeker niet vergeten is, zoals zo vele andere zwarte vrouwen. Haar nagedachtenis is echter dikwijls gefragmenteerd en wordt beperkt en verstoord door de inpassing in bestaande historische interpretatiekaders. Ten eerste heeft de voorstelling van Tubman als een uitzonderlijk individu tot gevolg dat de zwarte vrouw eens te meer in de Amerikaanse geschiedenis wordt voorgesteld als een bovenmenselijk figuur, een anomalie. Dit uit haar context halen van Tubman drukt het verzet en het lijden van zoveel anderen naar de achtergrond. Daarnaast leidt de fragmentarische bestudering van haar leven en de hieruit voortkomende
Later in haar leven trouwde Harriet Tubman (uiterst links) met Nelson Davis (vooraan, met stok), hier met adoptiedochter Gertie (naast Harriet) en familie en buren (c.1887). Publiek domein.
overheersing van dit levensverhaal door de periode van de Underground Railroad en de Amerikaanse Burgeroorlog ertoe dat Tubmans relevantie kunstmatig wordt beperkt tot het tijdperk van de slavernij. Ten slotte wordt ook haar radicalisme afgezwakt door haar militante houding aan humanitaire motieven toe te schrijven. Zo past Tubman mooi in het positieve verhaal dat velen graag over de Amerikaanse samenleving horen. Deze matiging vindt vaak plaats door haar voor te stellen als een moederlijke verlosser, onder andere door het oproepen van het beeld van de ‘Mammy’, een met ras en gender verbonden stereotype dat uit het slavernijtijdperk stamt. De zwarte vrouw wordt hierin als een dienstbaar moederfiguur neerzet. De strijdvaardige Tubman vervalt hiermee tot een leven van onzelfzuchtigheid en zorgdragen. Harriet in het collectieve geheugen Toch is Harriet Tubman in het collectief geheugen niet verloren gegaan als symbool van verzet, onafhankelijkheid en het streven naar vrijheid. Hier speelt gender echter ook een rol. Janell Hobson (2014a) spreekt over de “visuele masculinisering” (p. 57) van Tubman, die in werkelijkheid juist een vrouwelijk en frêle postuur had. Niet alleen omschreven tijdgenoten haar als het “meest [gelijkend op] een man” (p. 57), ook maakt haar militante levenswijze haar tot een ‘geschikt’ onderwerp in de Afro-Amerikaanse kunst en geschiedenis. Met haar ‘mannelijke’ eigenschappen voldoet Tubman aan “een van de mannelijke ervaring afgeleide norm van grootsheid” (Hobson, 2014a, p. 57). Door deze vertekening is ze het blijkbaar ‘waard’ om herinnerd te worden.
In het collectief geheugen is Harriet Tubman niet verloren gegaan als symbool van verzet, onafhankelijkheid en het streven naar vrijheid. Daarnaast is er voor Harriet Tubmans heldenverhaal vooral plek in jeugdliteratuur en Afro-Amerikaanse geschiedenis, waardoor ze buiten de algemene nationale geschiedenis is komen te staan. Met name in de periode van de Burgerrechtenbeweging (jaren 1950-1960) en de decennia die daarop volgden kwam Tubman als icoon bovendrijven, aangezien zij als een krachtig symbool kon dienen voor Afro-Amerikanen en in het bijzonder zwarte vrouwen. Tubman werd ook onderdeel van het debat over de traditionele rolverdelingen tussen man en vrouw dat in de Afro-Amerikaanse gemeenschap werd gevoerd. Het ideaal van de dominante man en de ondergeschikte vrouw zou in de vroegere slavensamenleving zijn ondergraven. Op het politieke vlak en in de kunsten werd Tubman nu door feministen aangevoerd om de onderwerping van de zwarte vrouw aan te vechten. Tegelijkertijd wilden zij mensen