ژمار ه ( )٤٠٤دووشه‌مم ه 2014/٤/١٤
7
مشت ،نموونەی خەروار
««
چەند سرنجێکی خێرا لە مەڕ شیعرە وەرگێڕدراوەکانی سوهراب سپێهرییه‌وه بەڕۆژ ئاکرەیی کاری هەرەسەخت لە شیعردا ،وەرگێڕانی پەیڤەکان������ە ،چونکە دەنگ������ی پەیڤەکانە کە لە ش������یعردا گرنگییان هەیە ،هەروەتر چەندماناییە ئەنقەس������تەکە و هەڵبژاردنی پەیڤەکان ،ناوەڕۆک دەستنیشان دەکەن.
«درکاندنەکانی ڕۆماننووسێکی الو» -ئومبێرتۆ ئێکۆ
مامۆس���تا نی���م .قەتی���ش نەب���ووم. لێرەیش���دا بە تەما نیم ڕێ و الڕێ بخەمە بەرچاوی هیچ کەس���ێک .ب���ەاڵم دەزانم وەرگێڕان کارێکی سانا نییە .وەرگێڕانی ش���یعریش ،دەزانم ،کارێکی ئەستەمتر و چەتوونترە .چونکە لە ش���یعردا ،پوختی و کورتبێژی و ش���ێوەی داڕشتنی پەیڤ و ڕس���تە و ئاماژەکان���ی ش���اعیرن ،کە ش���یعری ئەو دەکەن بە ش���یعری ئەو و س���ەرلەئاخیر ،ت���ەرزی ڕوانین و گوتنی شاعیر خویا دەکەن. «ناوەن���دی غەزەلن���ووس »،ب���ەم دوایی���ە ،چاپێک���ی نوێی ش���یعرەکانی ش���اعیری هاوچەرخی ئێرانی «سوهراب س���پێهری»ـی بە ناوی «عاشق هەمیشە تەنیایە»ـی لە وەرگێڕانی برای هێژامان، کاک ئ���ازاد بەرزنجی ب�ڵ�او کردووه‌تەوە. وێ���ڕای ئەوەی کاک ئازاد لە پێش���ەکیی کتێبەک���ەدا نووس���یویەتی« :ئەم چاپە تازەی���ە لە چاپ���ی پێش���ووی کتێبەکە جی���اوازە [ ]...ه���ەم پیاچوونەوەم بۆ کتێبەک���ە کردووە [ »]...لێ مخابن ،کە لە شیعرەکانی ئەم کتێبە ورد دەبینەوە، چەندان هەڵەی بۆچوون و بەدحاڵیبوون و شێواندنی تەرز و شێوازی شیعرەکانی سپێهریمان دەکەوێتە بەر چاو. هەر بە مینای مشت نموونەی خەروار، چەن���د الپەڕەیەک���ی ئەم کتێب���ە هەڵ دەدەم���ەوە و س���رنجەکانم دەخەمە بەر چاو: الپەڕە :١٠٢مرغ س���یاە آمدە از راە های دور /می خواند از بلندی بام ش���ب شکست /.سرمست فتح آمدە از راە /این مرغ غم پرست. لە دەق���ە کوردییەکەدا دەخوێنینەوە: باڵندەیەکی ڕەش /لە ڕێگا دوورەکانەوە هاتووە /لە بەرزایی س���ەربانی ش���ەوی شکستەوە ئەخوێنێ. کەواتە «سرمس���ت فتح آمدە از راە/ این مرغ غم پرس���ت» ل���ە کوردییەکەدا
قرتێندراوە ی���ان فەرامۆش ک���راوە ،بە داخەوە. الپەڕە :١١٢همە من بود. واتا :تێکڕای من بوو. نەک :هەموو من بوو. الپەڕە :١١٦دستی سایەاش را از روی وجودم برچید. واتا :دەس���تێک سێبەری خۆی لەسەر هەبوونم هەڵگرت. نەک :دەستێک سێبەری خۆی لەسەر بوونی خۆم چنییەوە. الپەڕە :١١٧خودم را در پس در تنها نهادم. واتا :خۆم لە پش���ت دەرکە بە تەنیا جێ هێشت. نەك :لەودیو دەرگاکەوە خۆم بە تەنیا بینییەوە. الپەڕە :١١٩آیا من س���ایە گمش���دە خطایی نبودم؟ وات���ا :ئای���ا من س���ێبەری ونبووی هەڵەیەک نەبووم؟ ن���ەک :ئاخ���ۆ من س���ێبەری ونی خەتایەک نەبووم؟ الپەڕە :١٢٥در دوردست خودم، تنها ،نشستەام. واتا :لە دوورەدەس���تی خۆمدا، تەنیا ،دانیشتووم. ن���ەک :ل���ە دوورەوە بۆ خۆم دانیشتووم. هەمان الپەڕە :می ترسم ،از حلظ��ه بعد ،و از این پنجرەای کە بە روی احساس���م گشودە شد. وات���ا :دەترس���م .ل���ە چرکەس���اتی دوات���ر ،ل���ەم پەنجەرەیەش کە بە بە ڕووی هەس���تمدا کرایەوە. ن���ەک :دەترس���م ،لەو چرکەس���اتەی دێ و ،ل���ەم پەنجەرەی���ەش کە بە ڕووی ئیحساسمدا کراوەتەوە. الپ���ەڕە :١٢٦از پنجرە /غروب را بە دیوار کودکی ام تماشا می کنم. واتا :لە پەنجەرەوە /سەیری زەردەپەڕ لەسەر دیواری منداڵیم دەکەم. نەک :لە پەنجەرەکەوە /خۆرنشینم لێ ئەبێتە دیواری مناڵیم. هەمان الپەڕە :روی بام گنبدی کاهگلی ایستادەام. واتا :لەسەر بانێکی گومبەزینی کاگڵی وەستاوم.
نەک :لەس���ەر سەربانێکی گڵی گومەز ئاسا وەستاوم. الپەڕە :١٢٧دستی روی
ڕووت. نەک« :شاسوسا» ئەی سروەی ڕەش و ڕووتەڵە! (کام سروە؟) هەم���ان الپ���ەڕە :خاک زندگ���ی ام را فراگیر. و ا ت���ا :
خاکی ژ ین���م
پیشانی ام کشیدە شد. واتا :دەستێک بە نێوچەوانمدا هێنرا. ن���ەک :دەس���تێک ب���ە ناوچەوانم���ا ئەهێنرێ. الپ���ەڕە :١٢٨و در این عطش تاریکی صدایت می زنم. واتا :لەم تینوێتییەی تاریکیدا بانگت دەکەم. نەک :لە تینووێتیی ئەم تاریکییەشدا بانگت ئەکەم. هەمان الپەڕە« :شاسوس���ا» ،وزش سیاە و برهنە. واتا« :شاسوس���ا» گڤ���ەی ڕەش و
داپۆشە. نە ک : بە س���ە ر ه���ە ر د ی ژ یا نم���د ا هەڵکە. هە م���ا ن ال پ���ە ڕ ە : انگش���تش بە هیچ سو لغزید. واتا :پەنجەی بە هیچ الدا خزا. نەک :پەنجەی ب���ە هی���چ الیەکدا
نەخزا. هەمان الپەڕە :روی غمی راە افتادەام. واتا :بەسەر خەمێکدا بەڕێ کەوتووم. نەک :بەسەر خەمێکا ڕۆیشتووم. الپەڕە :١٢٩ :مادرم را می شنوم. واتا :دایکم دەبیسم. نەک :گوێم لە دەنگی دایکمە. هەمان الپەڕە و هەمدیس :س���نگ ها را می شنوم. واتا :بەردەکان دەبیسم. نەک :گوێم لە دەنگی بەردەکانە. الپەڕە :١٣٠با مشتی کابوس هم سفر
ده‌ق و وێنه‌ی فۆتۆگرافی
حه‌مه مه‌نتک ()2-٢ ل ه «ڕۆیش���تن ب ه ئاراس���ته‌ی مردوو‌ه به‌ڕێزه‌کان»ـ���دا ش���اعیر په‌ن���ا وه‌به‌ر ته‌کنیکێ���ك ب���ۆ چه‌س���پاندنی وێن��� ه فۆتۆگرافی و مۆتیڤه‌کان ده‌بات .ئه‌ویش پاته‌کردنه‌وه‌ی وشه‌یه‌ك ،ده‌سته‌واژه‌یه‌ك، گرێی���ه‌ك یان ڕس���ته‌یه‌كه .که‌م ش���یعر ل���هم دیوانه‌دا هه‌ی ه ئ���هم پاته‌کردنه‌وه‌ی تێدا نه‌بێت .دی���اره پاته‌کردنه‌و‌ه بۆ پتر پێداگ���ری و وه‌بیرهێنانه‌وه‌ی مۆتیڤ ه ب ه بیری خوێن���هر .هه‌رچه‌ند‌ه ئه‌م ته‌کنیک ه تاز‌ه نییه و پێش���تر له شیعری کوردیدا کاری تێدا کراوه.
له نێوان خه‌ڵکیدا خه‌ڵکی له‌بیرنه‌کراوی من تۆیت تۆیت ک ه ده‌بێت له سه‌فه‌رمدا بیت تۆیت ک ه ده‌بێت له خه‌ونمدا بیت تۆیت که ده‌بێت له پێخه‌فه‌که‌مدا بیت 1
بێگومان پاته‌کردنه‌وه‌ی گرێی «تۆیت ک ه ده‌بێت له »...پتر پێداگریی ه له‌سه‌ر
گرینگیی بوونی «ئه‌و» ،هه‌موو الیه‌نێکی ژیان���ی داگیر کردووه .بۆ پێدانی زیاد ل ه وێنه‌یه‌که ب ه خوێنه‌ر .هه‌رسێ دێڕه‌که‌یش پێوه‌ندییان به یه‌که‌وه هه‌یه« ،سه‌فه‌ر، پێخه‌ف ،خه‌ون» ل ه هه‌ر س���ێ باره‌که‌دا گرینگیی یار ده‌رده‌خه‌ن. ل���ه زۆر له‌و وێنانه‌ی ل��� ه ده‌قدا هه‌ن، جووڵ���هی تێدایه ،دی���اره جووڵه‌یش ل ه وێنه‌ی ج���وواڵو ،یان ڤیدیۆییدا هه‌یه .ب ه ب���ڕوای من له ده‌ق���دا جووڵه‌ی نێو وێن ه ب���ۆ ڕه‌هه‌ن���دی گێڕانه‌وه ل���ه‌و وێنه‌یه‌دا ده‌گه‌ڕێته‌وه .وات ه ئه‌و وێنه‌یه ڕه‌هه‌ندێکی چیرۆکی ،یان گێڕانه‌وه‌یی به‌سه‌ردا زاڵه. ڕووداوێکم���ان نیش���ان ده‌دات .هه‌م���وو جووڵه‌یه‌کیش ده‌الله‌تی خۆی هه‌یه .الی «بارت» ش���ێوه‌ی جلوبه‌رگ ،ش���ێوه‌ی نانخ���واردن ،جۆره‌کان���ی نانخ���واردن، ڕێکالم���ه‌کان ...ت���اد هه‌م���وو ئه‌مان��� ه ده‌الله‌تی خۆیان هه‌یه. ل ه نیوه‌شه‌وی زستاندا له ته‌نیاییدا هه‌ڵده‌له‌رزیم جگه‌ره‌م ده‌کێشا قاوه‌م ده‌خوارده‌وه و بیرم به تایبه‌تی ل ه تۆ ده‌کرده‌وه 2
الپەڕە :١٧٩ماندە تا بستە شود این همە نیلوفر وارونە چتر. واتا :ماویەتی تا ببەسترێن ئەم هەموو نیلوپەڕەی چەتر سەراوژێر. ن���ەک :ماوێتی تا ئ���ەم هەموو گوڵە نیلۆفەڕە هەڵگەڕاوەیەی چەتر بیبەستێ. الپ���ەڕە :٣٧٨بهت���ر آن اس���ت ک���ە برخی���زم /رنگ را ب���ردارم /روی تنهایی خود نقشەی مرغی بکشم. وات���ا :چاکت���رە کە هەڵس���م /ڕەنگ هەڵگرم /وێنەی مەلێک لەس���ەر تەنیایی خۆم بکێشمەوە. نەک :چاکتر وایە هەڵس���م /دەس���ت بدەمە بۆیەکانم و /لەسەر خامی تەنیایی خۆم وێنەی باڵندە بکێشم. ئ���ەم هەوی���رە ئاوێک���ی زۆر دەب���ا و دەتوانین هەروا شیعر بە شیعر پەرە بەم «واتا» و «نەک»ـانە بدەین .دەیشزانم کە هەم ت���ۆی خوێنەر و هەم کاک ئازاد بەرزنجی دەزانن ،بەراوردکردنی ش���یعری وەرگێڕدراو بە هێنانەوەی چەند ڕستە و پەیڤێک بە ئەنجام ناگات و بۆ وەرگێڕانی پوخت و پاراوی ش���یعری ش���اعیرێک، وەرگێ���ڕ دەبێت ئاگاداری ڕەوتی ش���یعر و زمانی ش���یعریی ئەو ش���اعیرە بێت و بزانێت کە ش���اعیر ل���ە زمانەکەی خۆیدا ب���ە چ ئاقارگەلێک���دا تێپەڕی���وە و چۆن بووه‌ت���ە خاوەنی زمان و ڕوانین و تەرزی داهێن���ان و هۆنینەوەی ش���یعری خۆی. وەرگێ���ڕ دەبێت ئ���اگادار و وەفادار بێت بەو ش���ێوازەی کە ش���اعیر شیعرەکەی خ���ۆی چ���ۆن هۆنیوەتەوە و بۆش���ایی نێوان کۆپلەکانی ش���یعری خۆی ،چۆن ڕەچ���او دەکات .لەم وەرگێڕانەدا ،مخابن (بە دەگم���ەن نەبێت) بۆش���ایی نێوان کۆپلەش���یعرەکان ،هیچ ڕەچاو نەگیراون و زۆربەی دێ���ڕ و کۆپلەش���یعرەکان بە دوای یەکدا هاتوون و ڕیز کراون .لە دوو شیعریش���دا (ئەوەی بەرچاوم کەوتوون) وەرگێڕ ژم���ارەی بۆ کۆپلە ش���یعرەکان داناوە ،کە سپێهری لەو شیعرانەیدا ،ئەم کارەی ق���ەت نەک���ردووە؛ (الپەڕە ١١٣ و ١١٤ـ ش���یعری «بەرخورد» و الپەڕە ١٢٣و ١٢٤ش���یعری «بێ تانوپۆ» کە کۆپل���ەکان ب���ە ژم���ارەی ١و ٢دابەش کراون).
شدەام. واتا :لەگەڵ مشتێک مۆتەکەدا بوومەتە هاوسەفەر. نەک :منیش بە مس���تێ کابوس���ەوە هاوسەفەریانم( .هاوسەفەری کێ؟) الپەڕە :١٣١دریا-پریان مدهوشند .آب از نفس افتادەاست. واتا :پەری-دەریاییەکان مەدهۆش���ن. ئاو لە هەناسە کەوتووە. ن���ەک :پەرییەکانی دەریا ،س���ەریان سووڕماوە .هەناسەی ئاو ڕاوەستاوە. هەمان الپەڕە :امشب ،سری از تیرگی انتظار بدر خواهد آمد. واتا :ئیمش���ەو ،س���ەرێک لە تاریکیی چاوەڕوانیدا دەردەکەوێ. ن���ەک :ئەمش���ەو ،یەکێ ل���ە تاریکی چاوەڕوانییەوە سەردەردێنێ. الپ���ەڕە :١٣٤در خیرگی بوتەها ،کو سایە لبخندی کە گذر کند؟ وات���ا :لە تێڕامان���ی دەوەنەکاندا ،کوا سێبەری بزەیەک کە ڕابوورێ؟ نەک :ل���ە واقوڕماویی دەوەنەکانا ،کوا گوزەری سایەی زەردەخەنەیێ؟ هەم���ان الپەڕە :س���نگریزەی رود ،بر گونەی تو می لغزد. واتا :وردەچەوی چەم ،بەسەر گۆناتدا دەخزێ. نەک :وردە بەردەکانی چەم ،بەس���ەر ڕووتا ئەخزێن. هەمان الپ���ەڕە :ترا از تو ربودەاند ،و این تنهایی ژرف اس���ت /می گریی ،و در بیراهە زمزمەای سرگردان می شوی. وات���ا :تۆیان ل���ە تۆ ڕفان���دووە ،ئەم تەنیاییەی���ش قووڵە /دەگری و لە الڕێی سۆزەیەکدا سەرگەردان دەبی. نەک :تۆیان لە تۆ ڕفاندووە و ئەمەشە تەنیایی قووڵ :ئەگریت و ئەبیتە ورینگە ورینگی سەرگەردانی الڕێیەک. الپەڕە :١٣٨من رفتە ،او رفتە ،ما بی ما شدە بود /زیبایی تنها شدە بود /هر رودی ،دریا /هر بودی ،بودا شدە بود. واتا :من ڕۆیشتوو ،ئەو ڕۆیشتوو ،ئێمە بێ ئێمە بووبوو /جوانیی تەنیا بووبوو/ هەر چەمێک ،دەری���ا .هەر بوویەک بودا بووبوو. نەک :من نەمابوو ،ئەو نەمابوو /ئێمە ب���ێ ئێمە بوو ب���وو« /جوانی»یش هەر * «عاشق هەمیشە تەنیایە» (ژیان و شیعری خ���ۆی بەتەنیا بوو .ه���ەر ڕووبارێ بوو س���وهراب س���پهری) وەرگێڕانی ئازاد بەرزنجی. بوو بە دەریا /هەر «بوودی»یەکیش بە چاپی نوێ .لە زنجی���رە باڵوکراوەکانی ناوەندی بوودا. غەزەلنووس بۆ چاپ و باڵوکردنەوە.
ه ل��ه "ڕۆیش��تن ب��ه ئاراس��ته‌ی م��ردوو
ه به‌ڕێزه‌كان"ـ��دا زۆر چه‌م��ك و ده‌س��ته‌واژ
خوێندنه‌وه‌یه‌کی سیمیۆلۆژییانه‌ی وێنه له‌م دێڕانه‌دا به‌ر ڕسته‌ی «له ته‌نیاییدا هه‌ڵده‌له‌رزیم» ده‌که‌وین .چه‌مکی ته‌نیایی پێوه‌ندی���ی ب ه مرۆڤ���هوه هه‌یه .ده‌بینین له ئه‌فسانه‌ی گلگامێش���دا« ،ئه‌نکیدۆ» و «گلگامێ���ش» ده‌بن��� ه ه���اوڕێ ،ل��� ه ژیان���ی نێو خه‌ڵك ده‌چن���ه ده‌ره‌و‌ه و ل ه دارس���تانه‌کاندا ده‌ژی���ن .دوای ئ���ه‌وه‌ی «گلگامێ���ش»« ،ئه‌نکیدۆ»ـی هاوڕێی له ش���ه‌ڕێكدا له‌گه‌ڵ دڕنده‌یه‌ك ده‌مرێت، ئیدی هه‌س���ت به ته‌نیایی ده‌کات .له‌وێدا ئه‌وه‌ی ب���ه بیردا دێت ،ب���ه‌دووی گیای نه‌مریدا بگه‌ڕێ���ت ،چونکوو مردن مرۆڤ ته‌نیا ده‌کات« .هه‌ڵله‌رزین» جووڵه‌یه‌کی تێدایه« .هه‌موو جووڵه‌یه‌کی گێڕانه‌وه‌یی پێمان ده‌ڵێت ڕووداوێك پێش���تر بوونی هه‌ب���ووه 3 ».کرداری جگه‌ره‌کێش���ان و قاوه‌خواردن���هوه هه‌مووی ب���ۆ ڕه‌تاندنی ته‌نیایییه ،بۆ ئه‌وه‌ی ه مرۆڤ خۆی مژووڵ بکات ،ئه‌م سه‌رقاڵییه وا ل ه مرۆڤ ده‌کات هه‌ست ب ه ته‌نیایی نه‌کات .ته‌نانه‌ت له‌نێو شاره‌کاندا ته‌نیایی تاکه‌کان به‌شێوه‌یه‌کی به‌رباڵو بوونی هه‌یه ،به‌اڵم ل ه گونده‌کان که‌مت���ر به‌رچ���او ده‌ک���ه‌ون و پێوه‌ندیی کۆمه‌اڵیه‌تی به‌هێزتره .له‌م ش���یعره‌دا ک ه
*
ه ده‌بنه‌وه، ه هه‌مان ده‌الله‌ت دووب��ار هه‌ن ،ب��
ه ڕێی ئه‌مه‌ی��ش وا ده‌کات خوێن��هر نه‌توانێت ل
ه ده‌الل��ه‌ت و واتای دیکه‌یان لێ س��یمیۆلۆژیاو به‌رهه‌م بێنێت
بەشدار سامی ڕه‌هه‌ندێکی گێڕانه‌وه‌یی هه‌یه ،کاره‌کته‌ر دوای ئ���ه‌وه‌ی نه‌یتوانیوه ب���ه جووڵ ه و کاری جگه‌ره‌کێش���ان و قاوه‌خواردن���هوه ته‌نیایییه‌که‌ی بڕه‌وێنێته‌وه ،ب ه بیرکردنه‌و‌ه ل���ه یار ه���ه‌وڵ ده‌دا ته‌نیایییه‌که‌ی کۆتا پێ بێنێ .جووڵ���ه‌کان زیندوویه‌تییان ب ه وێنه‌که داوه. له‌م دیوانه‌دا زۆر چه‌مك و ده‌سته‌واژ‌ه ه���ه‌ن ،ب���ه هه‌م���ان ده‌الل���ه‌ت دووبار‌ه
ده‌بن���هوه ،ئه‌مه‌ی���ش وا ده‌کات خوێنه‌ر نه‌توانێت له ڕێی سیمیۆلۆژیاو‌ه ده‌الله‌ت و وات���ای دیکه‌یان لێ به‌رهه‌م بێنێت .بۆ نموون ه ده‌س���ته‌واژه‌ی «ژنانێك ک ه هیی خۆمان بوون» ،به چه‌ند ش���ێوه‌یه‌ك و له چه‌ند جێیه‌کدا پات��� ه دهبێتهوه .ئه‌م ده‌س���ته‌واژه‌ی ه وا ده‌کات وێن���ه‌کان ب��� ه هه‌م���ان ڕه‌هه‌ند و واتا ،ی���ان نزیك له‌و ڕه‌هه‌ند و واتایه پات ه ببنه‌وه .بۆ نموونه: ل ه شیعری «ژیانی سه‌رخۆش» و شیعری «خۆمان���ه‌کان» ب��� ه ش���ێوه‌یه‌ك پات ه دهبێتهوه ئه‌م دوو شیعر‌ه ئه‌گه‌ر ب ه یه‌ك شیعر بنووسرابا هه‌مان ده‌الله‌ت و واته‌ی ده‌دا .ئ���هم پاته‌بوونه‌وه‌ی ه پێوه‌ندیی ب ه فه‌زادروس���تکردنه‌و‌ه نییه ،له‌م دیوانه‌دا شاعیر به‌شێوه‌یه‌کی ئێستاتیکییانه کاری له فه‌زای ش���یعری ل ه ک���ۆی دیوانه‌که‌دا کردووه ،به‌اڵم له‌م دوو شیعره‌دا وێنه‌کان به هه‌مان ده‌سته‌واژ‌ه دروست کراون.
په‌راوێز و سه‌رچاوه‌کانی ئه‌م به‌شه: .1ڕۆیشتن ب ه ئاراس���ته‌ی مردوو‌ه به‌ڕێزه‌کان. به‌ش���دار س���امی ،به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی���ی چاالکی���ی وێژه‌یی -هه‌ولێر /2013 ،ل.12 : .2سه‌رچاوه‌ی پێشوو .ل.26 : .3ال���راوي و تقنيات الق��ص الفني :عزة عبد اللطي��ف عام���ر ،الهيئة املصري��ة العامة للكتاب- القاهرة ،ط ،2010 1ص.192 :
تێبینی: بە داوای لێبوردنەوە لە خوێنەران ،لەم ژمارەیەدا بە هۆی سەرقاڵیی نووسەرەوە، گ��ۆش��ەک��ەی (ئ���ازاد حەمە) دانابەزێت. ڕەخنەی چاودێر