Tijdschriftenattendering 2019 nr. 6

Journal Alert

Tables of contents 2019 Nr. 6 - Week 35 t/m week 45

____________________________________________________________________________

A+T 52 A+U – Architecture and Urbanism 588 A+U – Architecture and Urbanism 589 AA files 76 Agora 3 AR – Architectural Review 1464 AR – Architectural Review 1465 Arch+ 236 De Architect 3 Blauwe Kamer Ezine 6 Blauwe Kamer 3 Detail 9 Detail 10 Domus 1038 Domus suppl. 1038 Domus 1039 Domus suppl. 1039 Huig 19 Jola 2 Monu 31 Nul 20 100 Topos 108 Witte Raaf 58

Subscribe / unsubscribe: library@bwk.ahk.nl Journal Alert

7-11-2019

2 4 6 8 10 12 14 16 20 24 26 30 34 38 42 44 48 50 52 54 58 60 62

URBAN PARK STRATEGIES

PARADISES Contents A WALK IN SEARCH OF PARADISE

Javier Mozas ..

.

4

THE THEMED WALK The Leasowes. William Shenstone. Halesowen. West Midlands (United Kingdom). 1743

.. .10

.

NATURE AS BEARER OF MEANING Parc Jean-Jacques Rousseau. René-Louis de Girardin. Jean-Marie Morel. Ermenonville (France), 1763-1774 THE PUBLIC PARK AS A LUNG Birkenhead Park. Joseph Paxtont. Birkenhead (United Kingdom). 1843-1847 ..

REPAIRINGTHE TERRITORY Parc des Buttes-Chaumont. Jean-Charles Adolphe Alphand, Jean Darcel. Paris (France), 1867 ..

THE OPEN SPACE SYSTEM The Emerald Necklace. Frederick Law Olmsted. Boston (USA), 1878-1896 ..

.. ........ 14

.

..

18

.

22

.

26

STRATEGIES & ACTIONS

.

Aurora Fernández Per ..

30

REGENERATINGECOSYSTEMS Z+T Studio Landscape Architecture. Aranya Park. Beidaihe, Qinhuangdao (China), 2018 ..

.

ENHANCING RESILIENCE Swa/Balsley, Weiss/Manfredi, Arup. Hunter's Point South Waterfront Park. Queens, New York (USA). 2009-2018

. ..... 46

.

STRUCTURING THE TERRITORYWITH PLANTATIONS Michel Desvigne Paysagiste. Parc aux Angeliques. Bordeaux (France), 2008- ..

.

APPLYING A GENERATOR MATRIX Enota, Spicy Garden. Koper Central Park. Koper (Slovenia). 2016-2018 ...

.

ACTIVATING INTERSTITIAL SPACES Public Work. The Bentway Park. Toronto (Canada), 2018 .....

MITIGATING HUMAN-WILDLIFE CONFLICT Territoires, Ch. H. Tachon. Grand Voyeux Natural Reserve. Congis-sur-Thérouanne, Seine et Marne, (France), 2012-2018 ..

Credits ...

76

.

.

60

70

.

MANAGING RAINWATERAND SEASONALITY Atelier Jacqueline Osty & Associés. Pare Martin Luther King. Paris (France), 2005-2021 ..

BLURRINGTHE LIMITS Agence Ter Paysagistes. Grand Parc de Saint-Ouen. Saint-Ouen, Paris (France), 2010-2014 ...

38

82

92

.

104

.. 116

Architecture and Urbanism 2019:09

No.588

Feature: Heinz Bienefeld - Drawing Collection

PublisherlEditor: Nobuyuki Yoshida Design Consultant: Massimo Vignelli Guest Editor: Wilfried Wang

6

Introduction: Senior Editor: Kei Yokoyama Editorial Staff: Sylvia Chen Grace Hong Ayako Sato

Heinz Bienefeld - Drawing Collection

Wilfried Wang 9

Essay: Modern Interpretations of Classical Ideals - Five Buildings by Heinz Bienefeld

Layout Design: Satoshi Ando (pickles design)

Wilfried Wang

International Business Development: Nur Rosmawati

Wilhelm Nagel House

Distributor: Shinkenchiku-sha Co., Ltd.

14

54

Parish Church of St. Willibrord 94

Parish Church of St. Bonifatius 130 Front cover: Drawing of Babanek House, northwest facade. charcoal on trace, drwg. no. 5. 1:200. July 1990. DAM Bienefeld Archive Babanek folder 1.

Back cover: Drawing of Babanek House. southeast facade. pencil and charcoal on trace. drwg. no. 16/5, 1.20. 7. January 1992, DAJ'J Bienefeld Archive Babanek folder 1.

"A+U Publishing Co., Ltd. 2019 Printed in Japan Published by A+U Publishing Co., Ltd. Kasumigaseki Building 17F, 3-2-5, Kasumigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017, Japan Tel: +81-3-6205-4384 Fax: +81-3-6205-4387 Aoyama House 2-19-14 Minamiaoyama, Minato-ku, Tokyo 107-0062, Japan Tel: +81-3-6455-5597 Fax: +81-3-6455-5583 E-mail: aU:gljapan-architecLco.jp URL: https:l/au-magazine.com ISBN 978-4-9002-1241-1 a+u ~ Architecture and Urbanism is handled exclusively

by Shinkenchiku-sha Co., Ltd.: Kasumigaseki Building 17F, 3-2-5.

Kasumigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017, Japan Tel: +81-3-6205-4380 Fax: +81-3-6205-4386 E-mail: ja-business@japan-architecLco.jp Subscription rate for 2019 outside Japan ¥42,000 (Airmail - Asia), ¥45,OOO (Airmail Europe, North America, Oceania, & Middle East), ¥49,OOO (Airmail - South America & Africa)

U.S.Dollars, Euro, and Sterling Pounds equivalent to the above Japanese Yen prices are acceptable. Your remittance should be converted at the current exchange rate when you remit us.

Heinze-Manke

House

168

Essay: Sketches - Notes on the Four-Year-Long Project for the Heinze-Manke House

Norbert Heinze 174

Babanek House 216

Essay: A Silent Master Builder

Hansjörg Göritz 220

Chronological List of Projects by Heinz Bienefeld

Feature: Drawings from the Kenzo Tange Archive - National Gymnasiums for Tokyo Olympics

Architecture and Urbanism 2019: 10 No.589

Introduction: Tange's Yoyogi. World's Yoyogi

5

Seng Kuan

PublisheriEditol': Nobuyuki Yoshida

Design Consultant:

Drawings of National Gymnasiums for Tokyo Olympics l'l

Massimo Vignelli

Site plans

Guest Editor: Seng Kuan

14

Conversations: The Kenzo Tange I Knew

Senior Editor: Kei Yokoyama

26

Fumihiko Maki, Kengo Kuma, Seng Kuan No. 1 Gymnasium

Editorial Staff:

34

Sylvia Chen Grace Hong Ryosaku Onodera Ayako Sato

Kenzo Tange's Approach to the City

Layout Design:

Essay:

Interview: 64

Koichi Sone

Satoshi Ando (pickles design)

Yoyogi Gymnasiums, Marnoru Kawaguchi and Modern Douoble-Curved Lightweight Structures 76

International Business Development:

Mike Schlaich

Nur Rosrnawatt

No.2 Gymnasium

82

Essay:

Distributor: Shinkenchiku-sha

Co., Ltd.

The Olympics Facility Master Plan and Tokyo's Urban Planning

114

Naoto Nakajima Landscape and Other Facilities

120

Essay: Preservation of the Kenzo Tange Archive Architectural Drawings

132

Debora D. Mayer, Kelli Piotrowski Front Gauer: Interior view of Ntuionai GynuUlsium.s for Tokyo Olympics. No. I Gymnasium Designed by Kenzo Tonge.

Photo bv Siunkenchiku-sha.

Back coue«. Conservation q( the drawings al Harvard Library. Photo coutesy oj Weissman Preservation Center at Harvard Library: eA+U Publishing Co .. Ltd. 2019 Printed in Japéln~ , Published by .-\+U Publishing Co., Ltd. Kasumigu:5eki Building 17F, 3-2-.j, KaSumigaseki. Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017, Japan Tel: +81-3-6205-,],384 Fax: +81-3-6205-'[387 Aoyama House 2-19-14 Minamiauyama, Minato-ku. Tokyo 107-0062, Japan Tel: +81-3-640S-5:597 Fax: +81 -3-6455-5583 E-mail: aU@japan-architect.co.jp URL; https:l/au-magazine.com

a+u '" Architecture and Urbanism is handled exclUSively

by Shinkenchiku_sha Co Ltd, ~sumigaSeki Building 1'7F, 3~2-S, SUmigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017, Japan ~l: +81-3-620S-4380 Pax: +81 -3-620S-4386 Small.: Ja-business@japan-architect.co.jp "¥~sCnPtio~ rate for 2019 outside Japan Eur'OOO (Almlail - Asia), Y45,00Q (Airmail Eas~pe, North America, Oceania, & Middle Afri,,;,;49,QOO (Airmail - South America & ecru_'

E

140

Nobuko Inaba Main Building of Hiroshima Peace Memorial (Formerly Hiroshima Peace Center) 146 Saint Mary's Cathedral, Tokyo 150 Kagawa Prefectural Government Building (Formerly Main Building, now East Building) 154 Yamanashi Press and Broadcasting Center 156 Yukari Nursery School 158

Essay: 158

Paul Noritaka Tange Essay: The Era That Dreamt of Structure - Not Only Yoyogi

160

Yuki Ozawa In Memoriam: Mamoru Kawaguchi (1932-2019)

164

Arata Isozaki, Mutsuro Sasaki, Hiroshi Naito, Guy Nordenson, Kazuyo Sejima

-

. rs, ure, and Sterling Pounds Ivalent to the above Japanese Yen prices are acce I convert:ta rle. Your remittance should be at the current exchange rate when YOu remitd us.

0

138

Essay: World Heritage and the Modern Era

Renewing Tange's Early Works

ISBN 978-4-9002-1242-8

U.S.DolIa

Classic Tange Buildings Living in the Present

In Memoriam: César Pelli (1926-2019) His Work on Architecture and Cities in Japan

Fred Clarke, Jun Mitsui

172

ACENCY

PUBLIC WORKS 8

j,oi

AGONISM

CRISTINA GOBERNA

PESUDO

II

MOAD MUSBAHI 16

BORDER TATIANA BILBAO, AYESHA GHOSH, IWAN BAAN 24

BUILDING MARK COUSINS

BUSINESS JAMES VON KLEMPERER

3째

32

6blTb SERGEY KUZNETSOV

CARE ELKE KRASNY

34

38

COMMONS AMICA DALL, GILES SMITH 40

DIGITAL PATRIK SCHUMACHER

~'22\1101 MINSUK

CHO

EDUCATION PEGGY DEAMER

46

53

55

)'IN

EUROPE LOVE DI MARCO, FLAVIEN MENU

EXPERIMENT THEODORE SPYROPOULOS

Gill MERIN 57

68

7째

FLEXI BI LITY OLIVER WAINWRIGHT

FUTURE ELIA ZENGHELIS

GEOGRAPHY DAVID ADJAYE

77

83

85

HOME ANNA PUIGJANER, GUILLERMO LOPEZ

INTELLIGENCE LUCY STYLES, RYUE NISHIZAWA

JUSTICE JOANNE MARINER

9째

96

KNOWLEDGE KIM COURREGES, FELIPE DE FERRARI, FRANCISCO JORDAN 100

KPI FINN WILLIAMS 106

LABOUR ANDREAS RUMPFHUBER 110

METHOD GILLES RETSIN 123

NATURE DAVID GISSEN 126

OWNERSHIP DAVID KIM

PRACTICE DARK MATTER LABS

13째

134

PROTOCOLS ARISTIDE ANTONAS, THANOS ZARTALOUDIS

MARINA

LOGISTICS OTERO VERZIER 118

98

139 PUBLIC JOSEP MARIA MONTANER 143

OUESTIONS 144

RESEARCH GIULIA FOSCARI 145

SOLIDARITY PLATON ISSAIAS

TERRITORY PIER VITTORIO AURELI

TRANSLATION PEDRO IGNACIO ALONSO

149

152

156

URBAN UMBERTO NAPOLITANO, CYRILLE WEINER

VALUE MARIANA MAZZUCATO, RAINER KATTEL

VIRTUAL SPACE POPULAR

162

172

WASTE DK OSSEO-ASARE, YASMINE ABBAS

JINGRU CYAN CHENG 184

~

176

X-RAY BEATRIZ COLOMINA 189

179 YOUTH PNYX, DUE 198

AA FI LES 76

ZODIAC ESLWHERE 201

Thema 35 Jaar!

4 - AGORA 2014-2019: In lijn met de tijdsgeest TERUGBLIK Marianne de Beer & Jorn Koelemaij

8 - Een kijkje in de spiegel TERUGBLIK Valerie De Craene, Jorn Koelemaij, Michiel van Meeteren & Egbert van der Zee

14 - Toerisme: een blik op het verleden of de toekomst?

TERUGBLIK Wesley Gruijthuijsen & Demi van Weerdenburg

18 - Een rechtvaardigheidsperspectief op sociaal-ruimtelijke vraagstukken TERUGBLIK Sara Smaal

23 - Hypes: de meeste Doornroosjes vinden nooit een Prins ESSAY Ben de Pater

26 - De experimentele hype ESSAY Peter Pelzer

30 - Van maakbaarheid naar ontwikkeling TERUGBLIK Clemens de Olde

32 - De neoliberale stad in (r)evolutie TERUGBLIK Jorn Koelemaij & Laura Deruytter

36 - De pendule van drie decennia woonbeleid TERUGBLIK Barend Wind

40 - Opgezette varkens, cataloguserfgoed en ander ruimtelijk erfgoedbeleid .

TERUGBLIK Karim van Knippenberg

42 - Oud worden we allemaal TERUGBLIK Wesley Gruijthuijsen

44 - AGORA, een forum over mobiliteit TERUGBLIK Tom Storme, Sarah Meire, Maite Dewinter & Freke Caset

.

r'

.

-

.

•'l.

•

,.

,.

rt~

Foto: Anouska Jaspersen AGORA

2019 - 3

IN140UDSOPGAVE

35 JAAR!

3

911~~IUlnl llll~~~~II ~1

Contents October 2019 Building Brazil: from the Cariocas to the Panlistas to the now Fernando Serapiào 6 SESO 24 de Maio cultural centre, Sáo Paulo

by Paulo Mendes da Rocha and MMBB Arquitetos Eleanor Beaumont

16 Retrospective: Paulo Mendes da Rocha Ana V~ Milheiro

26 Electric avenue: Avenida Paulista as a microcosm of urban. Brazil Francesco Perrotta-Bosch.

38 A stitch in time: the legacy of colonialism in the Americas Fernando Luiz Lara 48 Reel life: Brazilian realities reflected. in cinema Maria,na Ounha and Antonio Márcio da Silva 52 Rebels with a cause: insurgent practices in Boo Paulo's abandoned. spaces R.aquel Rolnik, Renaio Abramowicz Santos and. Aèuizio Mari'(1,(j

56 Oais do Sertäo museum, Recife, by Brasil Arquitetura Luiz Oarvalho 66 Troubles in paradise: the country of the eternal future Manon Mallard 74 Outrage: the Amazon rainforest under threat Fiona Watson 78 Revisit: Pedregulb.o housing complex, by Affonso Eduardo Reidy Flávia Brito do Nascimento 80 Reputations: Oscar Niemeyer JOM Masao Kamila 90 Bossa nova beat: the symbiosis between Brazilian architecture and music Guilherme Wu-nik 94 Dry flowers from the eerrade Milton Hatoum

98 Making an entrance: the next generation of Brazilian architects Lili Zarzycki

102

,

School dormitories, Formoso do Araguaia, by Rosenbaum and Aleph Zero HugoSegawa 110

Issue 1465

Editor Manon Mollard Assi8tant EdiWr' Eleanor Beaumont

Editorial Ai;çi8ta.fII Lili Zarzycki

Editorial Coordinator Rupert Btckersteth Art Director Tom Carpenter Production.Editors Julia Dawson, Cecilia Thom Hi./!Wry Editor

Tom Wilkinson Contributing Editor Catherine Slessor

Editorial Director PaulFincb.

Managing Director Nick Stimpson CommercialDirector James Priest e:r;t. ZQ23 IntemationalAccoumManager Stepb. Scanlon e;ct. -I9!!;

Senior Key Account Manager Hannah Buckleye;ct.S9.j1 Head ol Marketing Gill Cb.aIk ext. 2068 Bu./!Îne8./! lJefJelopment Mo;n,agers Ricardo Sidoli e;ct. MlJU Damien St George e:ct. g780

Production DiT.ector Paul Mor'all Italian AdtJert~flg SalM Carlo Ftoruoci +30 03(J2 23 22 10

carW1i>./iarucci-inl;emational.com Every; Itffort has been made to identifv cowri{J/It holders and obtain permi./!8io to reproduce images in tlti./! UI/'Ue. Pleas de gel in touch UJfJ)i the editorial team

should you luwe an.y

querie8

Contacting the AR, emails arefornwU,ed.: firslname..la.f!tname'fi)emap.comM' call +44 (0)!W 9953 plus the ez:temion

ARCH+ Zeitschrift für Architektur

und Urbanisrnu$

Nr.236 2019 G5416

€22

93

ARCH

+ features 85

Gig Space HM tid Tr IPf~ Gig SrJav' C allurn C .mt 1111 Gcsprrch mit f-[.lrdld Tr IPP LInd Robert Thurn Bndessav Gig Space lmrno Klink

Seite 184

01

03

Editorial

48

Smart City

Arno Brandlhuber, Olaf Grawert, Anh-Linh Ngo mit Angelika Hinterbrandner

50

Die Stadt des Plattformkapitalismus

Deane Simpson im Gespräch mit Arno Brandlhuber und Olaf Grawert

Bildbeitrag: Arehiteeting after Politics

Christopher Roth

56 14

Alphabet World

David Djuric, Kristof Croes

Datenkörper in Coderäumen

Shannon Mattern Bildbeitrag:

SUR-FAKE

58

Antoine Geiger

24

32

114

Bianca Wylie

Handlungsmaeht im Zeitalter der Dezentralisierung

James Bridle im Gespräch mit Michaela Friedberg und Olaf Grawert

Auf der Suehe naeh einer demokratisehen Zukunft der Smart City

Farah Michel

66

Sidewalk Labs

Projekttext: Melissa Koch

72 Bildbeitrag: New Trees

Niehts ist gratis was kostet Öffentlichkeit?

RobertVoit

Michaela Friedberg

78

Luxus und Paranoia, Zugang und Ausgrenzung

116

124

Ein politisches Forum für eine digitale Öffentlichkeit

Ludger Hovestadt im Gespräch mit Arno Brandlhuber

90 "Daten sind keine unhinterfragbaren Wahrheiten, sondern Gestaltungswerkzeuge"

BAT vs. GAFA

Kristof Croes

126

86

Das Verschwinden von Architektur und Gesellschaft im Algorithmus

Christian von Borries im Gespräch mit Arno Brandlhuber und Olaf Grawert

Anastasia Kubrak, Sander Manse

38

Schein und Sein Glaubwürdigkeit als Währung im kollaborativen Konsum

Songdo - Die .verhänqnisvolle Hoffnung" der Smart City

Orit Halpern, Gökçe Günel

136

Xiong'an New Area Chinas Plan stadt der Zukunft

PanHu Projekttext: Melissa Koch

Die Herausforderungen des Plattformkapitalismus

Nick Srnicek

144

Public Face

Julius von Bismarck, Benjamin Maus, Richard Wilhelmer Projekttext: Melissa Koch

Philippe Rahm im Gespräch mit Anh-Linh Ngo

12

"Die posthumane Stadt beherbergt eine eklektizistische Mischung digitaler Mieter, die genauso zufällig und vielfältig ist wie die einer traditionellen Stadt."

Seite 206

148 KI und Architektur 150

160

168

KI und Architektur der entwerfende Computer Stanislas Chaillou

Î 76 Drohnenhafen Ruanda

Bauen ohne DiskriminierungEine Architektursprache des Post-Binären Hannah Rozenberg

184

Wohin die Stadt nicht sehen kann Liam Young Projekttext: Frederick Coulomb

192

Eine Wand aus Datenpunkten Dennis Häusler, Johannes Rebsamen, Matthias Vollmer

204

Strelka Netzwerk David Djuric, Kristof Croes

Programmierte Architektur NFS Digitale Fabrikation Projekttext: Dorothee Hahn, Christine Rüb

206

Posthumanismusin der Architektur Rem Koolhaas im Gespräch mit Benjamin H. Bratton

212

Bildbeitrag: Datencenter Lukas Graf, Selina Sigg

224

Hyperscale oder die posthumane Stadt Donal Lally

226

Bildbeitrag: Farm (Council Bluffs, Iowa) John Gerrard

232

Autor*innen

240

Impressum

Norman Foster Foundation Projekttext: Melissa Koch

ARCH+ Team dieser Ausgabe: Frederick Coulomb (FC), Nora Dünser, Mirko Gatti, Dorothee Hahn (DH), Christian Hiller, Angelika Hinterbrandner, Melissa Koch (MAK), Alexandra Nehmer, Anh-Linh Ngo, Christine Rüb (CR) Gastredaktion: Arno Brandlhuber, Olaf Grawert Tearn: Michaela Friedberg, Anna Maclver-Ek (station--, D-ARCH, ETH Zürich) Kristof Croes, David Djuric, Jakob Eden, Annalena Morra, Peter Richter (Brandlhuber+ Tearn) Cover: Antoine Geiger: Mona Lisa, 2014 Aus der Fotoserie SUR-FAKE, 2015 © Antoine Geiger

13

JAARGANG 50 SEPTEMBER 2019

de Architect

INHOUD

PROJECTEN INTERNATlmJAAL

24 LUXE PURISME JAMES-SIMON-GAlERIE IN BERLIJN DOOR DAVID CHIPPERFIELD ARCHITECTS De entree voor het Museuminsel in Berlijn lag er al 25 jaar slecht bij. Nu is er eindelijk een entree voor de verschillende musea die vanaf de negentiende eeuw op dit centrale eiland in de Spree zijn verrezen.

42 SCENOGRAFIE VAN RUIMTE, TIJD EN KUNST MUSEUM DE lAKENHAL IN lEIDEN ODOR HAPPEL CDRNELISSEVERHOEVEN EN JULIAN HARRAP ARCHITECTS Hoe maak je van een zeventiende-eeuws pand een goedwerkend museum, met werkruimten en een duidelijke looproute. Een vermenging van oude en nieuwe architectuur.

62 VERDICHTING OVER JAREN STATIONSGEBIED HILVERSUM DOOR OE ZWARTE HOND EN OKRA LANDSCHAPSARCHITECTEN In kleine kernen leidt de vraag naar specifieke activiteiten op een specifieke plek tot andere oplossingen van verdichting dan in grote steden.

78 ALS DE KAMERS VAN EEN POPPENHUIS TRIPPENHUIS IN AMSTERDAM DOOR OFFICE WINHOV Het huis van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) is door Office Winhov gerenoveerd met respect en fascinatie voor de veranderende aard van het complex.

96 VERSCHEIDENHEID EN ALLEDAAGSHEID PARK PAVILJOEN IN HOENDERlOO DOOR OE ZWARTE HOND EN MONADNOCK Op de Hope Veluwe ontwierpen De Zwarte Hond en Monadnock een bezoekerspaviljoen in de traditie van Hollandse buitenplaatsen en landhuizen.

JAARGANG 50 SEPTEMBER 2019

I

de Architect

INHOUD

THEMA ARCHITECT ALS ONTWIKKELAAR

148

INLEIDING

WIE MAAKT DE STAD? Het landschap van datacentra. bedrijfsterreinen. landbouwschuren. distributiecentra en kassen stelt serieuze uitdagingen aan architecten.

158

14

FOTO-ESSAY

KUNSTENAARS EREN BRUEGEL Toerisme Vlaanderen zette een wandeling uit met vervreemdende objecten in het landschap waarin Bruegel zijn schilderijen maakte. Marc Dubois ging op stap in de Pede-vallei.

PROJECT

HOOFDKANTOOR ASICS IN HOOFDDORP De architect trad in dit gevalook als ontwikkelaar op. wat de kwaliteit van de architectuur ten goede is gekomen.

136

START-UP

FLOOR FRINGS VAN MATO ARCHITECTEN Frings experimenteert met materialen waardoor haar ontwerpen heel tactiel en sfeervol uitpakken.

119

166

SCOPE

Recensies. columns. gebouwen en gebeurtenissen in het vak.

PROJECT

FENIKS liN ROTTERDAM Zoals een Fenix uit de as verrijst. is het havengebouwaan een nieuw leven begonnen.

189

PRODUCT

STOELEN EN BANKEN Een stoel van minimaal materiaal of juist bank om in te schuilen?

178

PROJECT

METROPOLENHAUS IN BERLIJN Zonder de klassieke rolverdeling van opdrachtgever en architect. kan een project bijzondere kwaliteit ontwikkelen.

I 96

LANDMARK

GASBEDRIJF MIDDEN-KENNEMERLAND Een industrieel gebouw dat als een kasteel in het landschap staat. Piet Blom ontwierp zoals hij altijd deed. een opzienbarend gebouw. Het Gaskasteel.

9

Bekijk hier het augustusnummer van het BLAUWE KAMER e-zine

PROJECT IN BEELD Landgoed Bolscher in Twente | Moderne nieuwbouw in een klassieke Twentse landschapskamer

OP FILM Wippen op de grens | Architect Ronald Rael plaatste wiptoestellen in de grensmuur tussen Mexico en de VS en filmde met een drone grenzeloos spelende kinderen Glazen stadsmuur Harderwijk | Bureau Ruimteverhaal maakt met deze ‘crystal walk’ de geschiedenis van de oude vestingstad zichtbaar Tiny houses op Meinerswijk | Hoe het is

om in een huisje van 22 vierkante meter te wonen, midden in de uiterwaardennatuur Veevoerfabriek Veghel | Architect Hans van den Tillaart over totstandkoming van dit kunst- en cultuurcluster

ONDERTUSSEN IN ...

Kaapstad | Waar OKRA van een gewoon schoolplein een duurzaam kloppend hart voor de hele township maakt

Post uit België ... | Evelien Pieters bezocht het festival Horst, dat een ontwikkellocatie in Vilvoorde alvast leven in blaast

Niet te missen ... | Verena Balz tipt het boek ‘The Poverty of Territorialism’ van de Hongaarse planoloog Andreas Faludi

TIJDSCHRIFT VOOR LANDSCHAPSARCHITECTUUR EN STEDENBOUW

BLAUWE KAMER #3

SEPTEMBER 2019 €19,95

t

j

I,

,\.,

Het beste afstudeerwerk van 2019

I

Rommelopruimen!

Nieuw bezoekerscentrum tussen natuur en cultuur

10 opleidingen, 33 afstudeerplannen

Marie-Laure Hoedemakers: pleitbezorger van de intuïtie

'De inclusieve stad is een illusie'

Stijn Koole: 'Betrokken generatie vergeet het landschap'

Terneuzen lonkt naar Parijs

INHOUD

12/ NIEUWE BEZOEKERSCENTRA: 'WELKOM VOOR DE DAGJESMENS!'

50/ HAARLEM -SCHALKWIJK ZWEERT MODERNISME AF

40/ MARIE- LAURE HOEDEMAKERS: 'SAMEN ONTWERPEN IS ZOVEEL LEUKER'

30/TERNEUZEN:SCHAKELPUNT IN DE WERELDHANDEL

08/ Column van Christiaan Weijts: Oer 11 / Beeldcolumn van Sander de Knegt: 'De handschets'

12/ REPORTAGE Het nieuwe bezoekerscentrum Marieke Berkers 2o/DEBAT De inclusieve stad is een illusie Rob van der Bijl 24/ OUDE ANSICHTEN Stations en het alledaagse Nederland Raymond Linssen

6/BLAUWE KAMER 3 2019

30/ STADSPORTRET Vanachter de dijk lonkt Terneuzen naar Parijs Kris Oosting

40/ INTERVIEW Marie- Laure Hoedemakers, partner bij Lodewijk Baljon 'De intuïtie moet meer ruimte krijgen' Mark Hendriks

#3/2019

72/ JONGE ONTWERPERS TONEN HUN AFSTUDEERWERK

AFSTUDEERWERK 2019 DE PROJECTEN

so / Afscheid van de wederopbouw in Haarlem Sofia Opfer

72/ INLEIDING Rommelopruimen!

Stijn Koole

108/ NVTL - Hoe Gieten beter wordt door de inzet van landschapsarchitectuur

60/ Ademruimte vo~r Zutphen en

75/ IN DE ETALAGE De beste afstudeerprojecten uit Tilburg, Amsterdam, Rotterdam, Eindhoven, Wageningen, Delft, Den Bosch, Breda, Velp en Deventer

110/ BNSP - Winnaars essaywedstrijd Plandag 2019: 'Pionieren met participatie'

zijn IJssel Marc Nolden

7/ INHOUD

112/ Plattegrond - Matisse en het licht van de stad Nice

Ländliche Renaissance Revitalisierung von Dörfern Rural Renaissance Village Revitalization

>

larzhê user bei Winterthur von St ufer & Hasler Flarz H uses near Winterthur y Sta fer & Hasler

Wohnen im ländlichen

>

o

o o

3

9.2019

-------------------------------------------------------------------------------------------------------

Wohnen im ländlichen Raum Housing in Rural Areas

Essay 22

Das Dort ist tot! Es lebe das Dort!

The Village ist Deadl Long Live the Villagel Heide Wessely

Typologie Typology 32

Ferienhaus im Alentejo (PT) Holiday Home in the Alentejo Atelier Data

(PT)

36

Streckhof im Burgenland (AT) Streckhof in Burgenland (AT) Juri Troy Architects 40

Wochenendhaus in Katalonien (ES) Weekend Home in Catalonia (ES) Harquitectes

44

Einfamilienhaus bei Melbourne Single-Familiy House near Melbourne (AU) sean godselI architects

22

(AU)

48

Sommerhaus in Schweden (SE) Summer House in Sweden (SE) maka architektur

Prozess Process 52

Maisons Due im Wallis (CH) Maisons Due in Valais (CH) GayMenzei 64

Die Avasara Academy van Case Design im westindischen Pune greift lokale bauliche Strukturen auf - wir berichten online.

74

Case Design's Avasara Academy in Pune in western India evokes the local vernacular we report online.

Haus am Hallstätter See (AT) House at Lake Hallstatt (AT) Luger & Maul Flarzhäuser bei Winterthur (CH) Flarz Houses near Winterthur (CH) Staufer & Hasler Architekten

detail.de/ 9-2019-casedesign

Kultur als Wirtschaftsmotor gelingt im Graubündner Bergdorf Riom wunderbar. Var der Theaterscheune erzählen die kleinen Häuschen Paradiesgeschichten vam Band.

Culture as an economic driver succeeds wonderfully in Riom, a Swiss mountain village in Graubünden. The tiny houses before the theatre barn recount tales of paradise.

2

Inhalt Conlents

9.2019

DETAIL

Editorial 20

Impressum Imprint

86

Projektbeteiligte / Hersteller Project Teams/ Suppliers

128 Contributors

Ein ausladendes Schattendach schützt das Ferienhaus von sean godselI architects vor der heiflen australischen Sonne.

Ausstellbare Luken sorgen tür Belüftung.

Magazin Reports 4

Der Serpentine-Pavilion 2019 von Junya Ishigami The Serpentine Pavilion 2019 by Junya Ishigami

8

Bauhaus 100: Die soziale Wende der Architektur Bauhaus 100: The Social Turn of Architecture

12

Bücher Books

14

DETAIL research

36

Organische Kuppel aus Verbundfaser Organic Composite-fibre Dome 18

Architektur im Dialog Architecture in Dialogue

Produkte Products 92

DETAIL Produktpreis 2019 DETAIL Product Award 2019

102 Beleuchtung Lighting 114 AuBenanlagen

Outdoor Systems

Das Wochenendhaus von Harquitectes präsentiert sich zur Strafle als geschlossene Natursteinwand - ganz anders die Gartenseite, an der Innen- und Auflenräume verschmelzen.

The weekend home by Harquitectes presents itsell to the street as a closed wall of natural stone; the garden side is quite different, merging the interior and exterior spaces.

An expansive shade roof shields the holiday home by sean godseli architects from the hot Australian sun.

Opening hatches provide ventilation.

32

Höhenrekord aus Holz: Skaio van Kaden + Lager New Record Height: Skaio by Kaden + Lager

Zeitschrift für Architektur Hybride Konstruktionen

Mit dem Auto durehs Kulturzentrum: Blox van OMA: Drive-through Cultural Centre: Blox by OMA

+ 8audetail

Review of Architecture Hybrid Forms of Construction

10.2019

+ Construction

Details

2

Inhall Contents

10.2019

DETAIL

Editorial 26

Impressum Imprint

90

Projektbeteiligte ! Hersteller Project Teams! Suppliers

136 Contributors

06

Einen Flachbau mil Fernwirkung haben Behnisch Archileklen für Adidas in Herzogenaurach enlworfen.

Die Obergeschosse des Arena-Bürogebäudes ruhen auf 67 Stahl-Verbundslülzen.

Behnisch Architekten designed a low-rise buudinq with longdistance impact for Adidas in Herzogenaurach. The upper floors of the Arena office buildinq rest on 67 composite steel columns.

28

1m Erdgeschoss des Bürogebäudes 25 King Street in Brisbane zeigen die Architekten Bates Smart die Hybridkonstruktion als frei stehende V-Stützen mit Betonsockel.

On the ground floor of the 25 King Street office building in Brisbane, the hybrid construction by Bates Smart has free-standing V-shaped columns with a concrete base.

Magazin Reports 6

12500 Tonnen Leichtigkeit 12,500 Tonnes of Lightness

10

Wie groB ist BIG genug?

How Big is Enough for BIG?

14

Bauhaus 100: Zu Architektur und Architekturgeschichtsschreibung On the Political Legacy of the Bauhaus

18

Bücher Books

20

DETAIL research Stütze aus Beton und Edelstahl Support Made of Concrete and Stainless Steel

24

DETAIL Kongress 2019 DETAIL Congress 2019

Produkte Products 96

Gebäudehülle Building Envelopes

122 System- und Leichtbauweisen Prefabricated and Lightweight Construction

4

Inhalt

Contents

10.2019

DETAil

Hybride Konstruktionen

Hybrid Forms of Construction

Essay 28

Holz Höher Hybrid Timber High-Rise Hybrid Frank Kaltenbach

Dokumentation

Documentation Meditationshaus bei Garmisch-Partenkirchen (DE) Meditation House near Garmisch-Partenkirchen (DE) Kengo Kuma and Associates und Studio Lois

34

Grundschule in Lebbeke (BE) Primary School in Lebbeke (BE) Compagnie-O

40

46

Wohnblock in Stockholm (SE) Housing Development in Stockholm (SE)

BIG 54

Einfamilienhaus in Tuttlingen (DE) Single-Family House in Tuttlingen (DE) Yonder - Architektur und Design

Die Grundschule von Compagnie-O im belgischen Lebbeke zeigt ihr Stahltragwerk auch auBen. Eine Brücke führt vom Park platz direkt ins Obergeschoss.

40

60

Wohn- und Bürohaus in Bordeaux (FR) Residential and Office Building in Bordeaux (FR) RCR Artotec

66

Wohnhochhaus in Heilbronn (DE) Housing High-Rise in Heilbronn (DE) Kaden + Lager

74

Kulturzentrum Blox in Kopenhagen (DK) Blox Cultural Centre in Copenhagen (OK) OMA/Ellen van Loon

Technik

Technology 82

60 Meter: Das höchste Holzhybridhaus der Schweiz 60 Metres The Tallest Hybrid Timber High-Rise in Switzerland Primin Jung

Wohnen zwischen Baumwipfeln: Pan-Cabins auf Stahlstützen van Espen Surnevik in den Wäldern Norwegens.

Living between the treetops The Pan Cabins

by Espen Surnevik stand high above the ground on steel legs ill the forests of Norway. detail.del 10-2019-surnevik

The exposed steel grid structure of the primary school by Compagnie-O in Lebbeke. Belgium. A footbridge leads Irom the parking lot directly to the upper floor.

Sommario

Lamodaè urbanistica Fashion is urbanism

Si ringraziano/With thanks to Antony Bowden Barbaro Fisher RichardSodleir

844

Copertina!Cover

Traduttori/T ranslatars Paolo Cecchetto StefoniCi Falone EmilyUgniti Annabel Uttle Dorio Moretti

Scena dalia coreografia Kreatur.diSashaWaltz & Guests,dettogliojSeene from the choreography Kreatur.bySasha Woltz & Guests,detail Costumi dijCostumes by Iris van Herpen EnsembleSasha Waltz & Guests FotojPhoto©Angela Kröll

Pradotti per la città del futuro/ Future city products

II design èvivo!1 Design is alive!

Progettarecon I batteri!

Bacteria-based design Mondo/World

825

Colophon

ProgettidijProjects by RoyaAghighi.BastionBeyer, Notsoi AudreyCtuezo.Emma Sicher, Teresavan Dongen

826

Sommario!Contents

Foto dijPhotos by RenéGerritsen,Albert Palen.

Oskar Proctor

828

Editoriale/ Editorial

La mod a incontra la cittàl Fashion meets the city

850

Paesaggio/Landscape

Plasmare la natural Crafting nature

Mondo/World

IIlavoro dlAnouk Vogel!

Testodi/TextbyWinyMaas

The work of AnoukVogel

830

Mondo/World

Dibattito/Discussion

Progettidl/Proleetsby AnoukVogel

La moda è urbanistical Fashion is urbanism

Testodi/Textby Denise Piccinini Foto dijPhotos by Jeroen Musch

Intervista a Iris van Herpen!

Interview with Iris van Herpen

856

Paesi Bassi/TheNetherlands Foto dijPhoto by Fred Collier, PatrickKovarik, Angela Kröll. Jean-Baptiste Mondina, Gia Staiano, VonnisVlamos

838

Poesoggio/Landscape

Fermiamo tutto questo/ Stop this

Testodi/Textby Adrien Ravon

Le plantaglonl dl palma da olio!

Oil palm plantations Mondo/World

Prodotti per la città del futuro/ Future city products

Metabolismo del futuro?

The next metabolism?

Testodl/Textby Géraud Bablon.Timothy Rovis, BenjaminNotkin, Rui Su

I

Laclttà metabalica e Invlsibile!

The metabalicand invisible city Mondo/World TestodijText byJan Boelen Foto dijPhotos by Florent Gardin, Donghwan Kam, Victor Picon

Foto dljPhotos by Edward Burtynsky,Ulet IfansostL NickyLoh,JefriTarigan

862

Architettura/Architecture

Partenone 3.01 Parthenon 3.0 James-Slmon-Galerle Berlino, Germania/Berlin. Germany Progetto di/Project by David Chipperfield Architects Berlin Testodi/Textby Klaus Englert Foto di jPhotos by Luca Girardini

826

Contents

Settembre

da pagina 825a pagina 938 Settembre 'from page 825to page 938

La scelta del critica/Pick ol the ent

900

In costruzlone/Under

construction

Evento/Event

La Sagrada Familia tedesco/ Germany's Sagrada Familia

Festeggiare la modo per strndc/ Celebrate them in the street

Complesso SugarHilil Sugar Hill development

Aeroporto Berlino Brandeburgo Willy Brandtl Berlin Brandenburg Willy Brandt Airport

Settimanedella moda/Fashionweeks

NewYork City NYUSA Progettodi/Projectby AdlayeAssociates

Berlino. GRrmania/Berlln.Germany

Testodl(rext by PippaCiorra

Progettool/Project by GMP ArchitAkten

Fotorli/PilatosbyErl Reeve.Wade Zimmerman

Testodi(Textby Javier Arpa Fotodi/Photos by Rolf HirschberQer.Michele Tantussi

Architettura/AI'chitecture

Siamo noi/lt's

US

904

Parigi. Francia/Paris.Frmce Foto di/Photoby Véronlquede Vigueri" Urbanistica/Urbanism

Ritrattodi un'epoca!

The portrait of an era Le ZAC francesi/The French ZACs

910

FranciCi/France

Fotadi/Photos by Nicolo Bushnell. Miguel Medina.

Victor Virgile

927

Rassegna

Superfici/Surfaces

La migrazione come acceleratore del problema degli alioggi/Migration as a catalyst for the housing problem

Testorli(rextby Rory Stott

Mondo/World Testa. ricerca. elaborazionigrafiche eji/Text. research. infographics by Alessandro Frigerio, Simona Galatea

Urbanistica/Urbanism

Ce la faremo!/ We can do this!

La ricostruzionedi Notre-Darnel Thereconstruction of Notre-Dame

888

920

Harlem non è unoslum!/ Harlem is nota slum!

A cura di/Presented byGiulia Guzzini

938

Una Iota alla volta/One photo at a time

Egongyang Park, Chongqing, Cina/China

Germanin/Germany

Dalla serie/From the series Forest

Testadi(rext hy Oliver von Spreekeisen

Foto di/Photo by Yon Wong Preston

Foto di/Photos by SeanGallup. Gp.rhardWestrich

A euro di/Presented by Raffaele vertotd'

Agenti per la città delluturo/ Future city agents

Fare città, non edifici/ Make cities, not buildings

Te.stocli(rextby FannyLéglise Fotodi/Photoby vncont Filion

Sull'insegnamentodella progettazionel On design education Mondo/World

Permettere di vivere insieme/ Enabling living together Intervista a/lnterviewwith GaëlleHamonic eland Jeon-Christophe Masson Parigi. Francia/Paris.France

Testadi(rext by Nasrine Serajl Progettidi/PrOjectsbyHagai Ben Nïam Mikhail Frantsuzov.BoscoJun Yin Ho. Yunxiang Pengo JenniferYi Kwan Yip

918

Cinema

Testodl(rext byJavler Arpa

Città aerea/Air city

Fotodi/Phatoby FrécjéricAchdou

I Pronipoti/TheJetsons Regia/Directors WilHam Hanna"Joseph Barbero Coso (II produzione/Productioncompany Hanna-Barbera Productions

827

Colophon

supplemento/supplement EcoWorld direttore editorlale/editorial Wolter Mariotti

Sommario

Contents

2

Editoriale Editorial di/by Walter Mariotti

28 VTN Architects La natura abita qui Nature lives here Testo di/Text by Alessandro Benetti

6

UN global goals Nuove frontiere New frontiers Progettare per uomo e natura Designing tor humans and nature Testodi/Text by Paolo Cresci

director

art director Giuseppe Basile responsabile aliegati/ editorial manager of supplements

loredona Moscheronl staff grafico/graphics Ellsobetto Benogllo, Franco Mlragllotta coordinamento/coordinator

Miranda Giardino di Lollo cutorl/contrlbutors

Alessandro Benetti, Rita Capezzuto, Paolo Cresci, Jo da Silva, Laura Drouet, Cecilia Fabiani, Richard Ingersoll, Marina Janna, Olivier Lacrouts, Jessica Mairs, lIaria Nava, Piero Pelizzaro, Massimo Valz-Gris

9

traduttori/translations Paolo Cecchetto, Wendy Wheatley fatografi/photographs

Juan Pablo Astorga, Rasmus Hjortshei, Adam Merk, Jaime Navarro, Hiroyuki Oki, Federico

Villa

allegata a/published with Domus1038 Settembre/September 2019 Editoriale Domus S.p.A. Via Gianni Mazzocchi 1/3 20089 Razzano (Milano) T +39 02 824 721 F +39 02 575 001 32 editorialedomus@edidomus.it editore e direttore responsabiie! publisher and managing editor Marla Glovanna Mazzocchi Bordone presfampa!prepress Edltoriole Domus stompa/printers ERRE Stampa, Orlo al Serlo (BG) Reglstrazione del Tribunale di Milano n.125 del 14/8/1948. È vietata la rlproduzione totale 0 parziale del contenuto della rlvlsto senza I'autorizzazione dell'Editore. tl2019 Editoriale Domus S.p.A. Razzano (MI)ltalia

12

She was just 17. Owero come I'architettura non ha ancora salvato iI mondo She was lust U How architecture has not yet saved the world Testo di/Text by Richard Ingersoll Strategie di resilienza urbana Ouattro casi eccellenti Four virtuous cases of strategies for urban resilience Testodi/Textby Piero Pelizzaro

14 Per uno sviluppo sempre piu sostenibile Toward increasingly sustainable development Testodi/Textby JodaSilva 16 3XN Sostenibilità olimpica Olympic sustainability Testodi/Textby Rita Capezzuto

lIIustrazlone di copertlno/ Cover illustration Paula Scher, Tsunami, ocnuco su telal acrylic on canvas, 2006

26 Opinioni/Opinions NevenSidor Anne Lacaton

34 PienZa Sostenible Progettare la rinascita, insieme Designing recovery, together Testo di/Text by Jessica Mairs 44 EffektArchitects Nuovi habitat naturali e urbani New habitats, urban or natural Testo di/Text by Marina Jonna 52 Opinioni/Opinions Anna Heringer Natalie Mossin 54 Eoos II design puö solvore gli oceani?

Can design save the oceans?

Testo di/Text by Cecilia Fabiani 60 Giulio lacchetti Acque sicure a portata di rnano Safe water close at hand Testodi/Textby Loredana Mascheroni 64 Barreca & La Varra L'lnnesto, Scalo Greco-Breda L'lnnesto at Greco-Brede railway yard

Solonoi possiamo fare lecittà Only we can make the cities

Copertina/Cover

Traduttari/Translatars Paola Cecchetto Emily Liqniti Annabel Little Morgherita Molteni Eleanor Stonlfo!1h Si ringraziano/With Antany Bowden Barbaro Fisher Richard Sadleir

Sommario

964

Dettagliodell'opera dl JR USA, New York, 11 April2015, dalia serie Globe Trotters/ Detail of the work by JR USA,NewYork,ll Apri12015, from thesenes Globe Trotters ©JRARTNET

thanks to

Amministrare la città del futuroj Futurecitygovernonce

Andrà tutto benissimo/ Everything is going to be great Intervista al sindaco di Istanbul Ekrem imamoglu/lnterviewwith the mayor of Istanbul Ekrem imamoglu Turchia/Turkey Testodi/Text bySlnan Logie

939 Colophon 940

Sommario/Contents

942

Editorialej Editorial

Foto di/Photos by secnem Coskon Burak Kara

972

Pae:;;aggiojLondscape

La Super Corniche di Shanghai/Shanghai's

Solo noi possiamo fare Ie nuove città/Onlywe can make the new cities

Super Corniche Rigenerazionedelle spondedel fiume Huangpu/Regeneration of the Huangpu riverside

Manda/World Testa di/Text byWiny Moos

Cino/China

944

Proqetti di/Proiects by Open Architecture,Atelier Liu Yuyang Architects, Originol Design Studio

Arte pubblicajPublicort

L:arte puö cambiarci? / Can art change us?

JR: diariodi un artista liberol JR: the tale of a free artist Mondo/World

Testodi/Text by Marta Pozo Foto di/Photos by Tian Fongfong, Xiaohui Jin, Ding Junhoa, Wu Oingshan, Xiooqing Yang

984

Testo di/Text by Laura Arnnó Arencibia

Costruire la prossima superpotenza/Building next superpower La crescita urbana in Indial India's urban growth

Fotodi/Photos by Nestor Kim, Laurent Segretier

952

UrbanlsticajUrbanism

UrbanisticajUrbanisrn

Esiste anche la periferia/ The periphery also exists Unità di Vita Articolatal Articulated Life Units

the

India Testodi/Text bySwostik Honsh Foto di/Photos by Rohan Varma

Medellin, Colombia Testa di/Text by Luca Bullara, Graziella Trovato FotodijPhotos by AlejandroArango, Juan Fernando Oono Sergio Górnez. Carlos Tobón

992

In costruzionejUnder construction

Quando I'auto non c'è piu/ When the car is gone Nuovo masterplan di Slussenl NewSlussen masterplan Stoccolmo, Svozio/Stockholrn Sweden Progetto di/Project by Foster + Partners Fotodi/Photo by Lennart Johansson

940

Contents

I

;994 I

Urbonistico/Urbonism

Ottobre do pagina 9390 pagina 1050 October from page 939to page 1050

1018

Cinema

1034

Pulire I'inquinamentol Cleaning up pollution

Prodotti in cittàl Products in the city

Mobility in Chain

Wonderful Days (Sky Blue)

Dutch Design Week

Monclo/World

Regia/Director Kim Moan-soeng

Eindhoven. Paesl Bossi/the Netherlands

Testodi/Textby Marco Bimeon;, ClourJio Minelli. Feclerico Porolotto

Prorlotto do /Produeed by Hwang K. S. KyeongHag Lee

Testo. ncerco,elohoroziani grofiehe di/Text research.

Infogrophics by Alessandro Frigerio. Simona Galatea

Moppe/MapsRahul Parmar I

Evento/Event

Come ci spostererno? I How should we move?

1000 Urbnnistico/Urbonism Tutto diventa datil Everything becomes data Sullo mappaturafOnmopping MOIlrio/Worlci

1020

Foto di/Photos by Max Kneefe!. Tommy KÓhlbrugge.

OsearVinck

Archltettura/Architecture

Riunioni blouche/ White meetings

1041

Uffici AnisfAnisoffices

Acura di/Presented byGiuha Guzzini

Nizzo.Francia/Nice.France

Testocli/Textby Antoine Picon. Carlo Ratti

Progettodi/PrOlectbyDimitnRoussel(AgeneeDRFAMI. Nlcolos loisré Architectes

Moppe di/Mops hy MIT Senseohle City Lab

Fotoeli/Photos by CyrilIe Weiner

Rossegno

Tecnologia/Technology

1050

Uno fotoallavolta/One photo at a time

Harpur Hill. Derbyshire Dalla serre/From the series Pro/ectC/eonsweep

1006 Urbanistico/LJrblllllsm Quanta èsmarn I How smart is this?

1012

1024 Architettura/Archltecturfl Mondo bianco? I Worldwhite?

Sidewalk Lobs

Architettura biancofWhitearchitecture

IorontoConodo

Monelo/World

Iesto dl/Textby Catherine Osborne

TestadijTextby ValéryDidelon

Foto eli/Photo by Rene Johosten David Pike.

Steve Russell

Fotoeli/Photosby Javier Colle)os. Nicolo Galeozzl.Alaln Herzog.Maurizlo Montagna.

Tim Vande Velde. RafaelVargas.

Morleyvon Sternbel-g

Foto di/Photo IJY Dora Mr-Groth Acura dl/Presented hy Raffaele Vertaldi

Prorlotti per la città del futuro/ Future city products

Cattiva plastica addiol Goodbye bad plastic Un mondo senza plastica usa-e-gettaf A world without disposable plastic

10320&A Siamo un pianeta/ We are a planet

Mondo/Worlel

Intervista aflnterviewwith David Adjoye

Testadl/Text by Marcin Szczelino

Lorcm RegnoUnito/London.LJK

Foto di/Photos by Randy Olson

Testodi/TextbyGiuhoRicci

Mappadi/Map by Agency-Agency

Foto [Ii/Photo IJY TimothySoor

941

Interni d' autore Iluoghi della creatività elier ¡ nte I rs Plee es ot crectrvi V

Colophon

supplemento/supplement

Interni d'outore/Atelierinteriors direttore editoriale/editorial

Sommariol Contents

2

Editoriale ~I ~

director

Walter Mariotti

Ii

di/by Walter Mariotti

art director

Giuseppe Basile responsabile ollegotil editorial manager of supplements

Loredono Moscheroni

3

Coverstory Michele Tranquillini Testo di/Text by Loredana Mascheroni

4

llluoqodel faber

staff grafico{graphics

Elisabetta Benaglio,Franco Mirogliotta coordinamentojcoordinator

Miranda Giardino di Lalla autori/contributors

Giampiero Bosani, Cecilia Fabiani, Chiara Leece traduttori/translations Wendy Wheatley fotografi{photographs

Jose Manuel Alorda, Henrik Blomqvist, Paolo CastelIari, Arno Hammacher, Gerhardt Kellermann, Walter Laeubli, Jonathan Mauloubier, Alberto Piovano, Philipp Thonet, Daniela Trost, Frederik Vercruysse allegata a{published

with

Domusl039 Oltobre{October2019 Editoriole Domus S.p.A. Via Gianni Mazzocchi 1/3 20089 Razzano (Milano) T +39 02 824 721 F +39 02 575 001 32 editorialedamus@edidomus.it editore e direttore responsabile/ publisher and managing editor

Moria Giovanno Mazzocchi Bordone prestampa/prepress

I

f\ ...

, ,

.lltlW

(I,

Testodi/Textby Giampiero Bosoni, Chiara Lecce Stefan Diez "design come semplificazione p ,Iql q ,1I111111f I,"r Intervista di/Interview by Cecilia Fabiani Rodolfo Dordoni "design come contesto f )pc;lqn

lnr·~ ,

IF

Intervista di/Interview by Cecilia Fabiani

Editoriale Domus stampa/printers

ERREStampa, Orio al Serio (BG) Registrazione del Tribunale di Milano n.125 del 14{8{1948. È vietata la riproduztone totale 0 porziele del contenuto della rivista senzo I'autorizzaziane dell'Editore.

© 2019 Editoriale Domus S.p.A Razzano (MI) Italia

lIIustrazione di copertina!

Cover illustration Illuogo del faber secondo Michele Tranquillini, 2019.

A destra, studi per 10 copertinaj The creative person's workplace according to Michele Tranquillini, 2019.

Right: studies for the cover

VincentVan Duysen "design come interpretazione e ricostruzione " ·,Kl' I I

III

I 1)11' ,I rt l( ttl

Intervista di/Interview by Cecilia Fabiani

Voorwoord: 'De nieuwe norm' P.2 ! Nieuwe hoofden: Interview Renske van der Stoep en Thijs van Spaandonk, de nieuwe hoofden architectuur en stedenbouw van de RAvB P.4 I Afstudeerwerk 2017-2018 P.lO I Bram van OoHen: wihdaTopia P.141 Actualiteit en Engagement P.20 I Rotterdamse Praktijken: Lisa van der Slot P.24 I Bouwen aan de Buurt P.26 I Studio op locatie: Stemmen van de Peperklip P.28 I Een hommage aan Job Floris en Wouter Veldhuis P.34 I Nina van Osta: Beauty of the grey P.46! Rotterdamse Praktijken: Madelon Pluis P.52 I Michelle Kox: De Sequentiële Ruimte P.54 lin gesprek met Froukje van de Klundert: Een beschouwing op de beste studioprojecten van 2017-2018 P.58 / Iktinos winnaar: Hidde van der Grind en Umut Türkmen P.62 I Iktinos runners up P.66 I Rotterdamse Praktijken: Like Bijlsma P.72 I De Peperklip: 'Pleidooi voor het gróóts experimenteren' p.741 Rotterdamse Praktijken: Francesco Veenstra P.78 I Sleutelen aan de buurt P.80 / Jurian Voets: Intense Stad Oude Westen P.8S I Rotterdamse Praktijken: Bernadette Janssen P.94 I Priktinos: Een ode aan de kracht van de verbeelding P.96 / Paul van den Bergh: META P.102 I Rotterdamse Praktijken: David Dooghe P.1061 Bouwen aan de Buurt: Agenda P.108 / Colofon P.110

JoLA 2- 2019

4

JOURNAL of LANDSCAPE ARCHITECTURE

Editorial

CONFERENCE

At the table of an extended

6 Mick Abbott,

Cameron

Boyle,

Park Politics International Conference Review by Lisa Dicdnch

Woody Lee and Li Xuejing

86

Interweaving protected areas and productive landscapes in Aotearoa New Zealand: Using design to explore multifunctionality in the Mackenzie Basin 20 Brett Milligan Making terrains:

Surveying,

REVIEW

family

BOOK

REVIEWS

Yamuna River Project: New Delhi Urban Ecology Review by Ashim Manna

drones and media ecology

87 THINKING

36

Danika

EYE

The Spoils of Dust: Reinventing the Lake that Made Los Angeles Review by Marla Fernanda Ortiรถfiez 90

Cooper

How to draw a dust storm

42

Kevin Raaphorst,

Wim van der Knaap, Adri van den Brink, Gerda Roeleveld

Visualization, participation and rhetoric: The discursive power of landscape design in participatory processes

representations

UNDER

54 Wendy Hoddinott,

Many Norths: Spatial Practice in a Polar Territory Review by Peter Hemmenurn 92

THE

SKY

Simon Swaffield, Emma J. Stewart

Subscription information

Participation by or for design?

The case of Albion Square in post-earthquake ร tautahi Christchurch

70 Jean-Philippe

94

De Visscher

Planning for commoning: Design research into the terrils of Charleroi

TE

82

Katherine

Jenkins

Mineral

Medium

SHORTS

Democratizing

Death - Interview with Karla Rothstein

The Cemetery of the Living With Seven Bodies in My Backyard Constructing Memorial Poles as Monuments Ghost Life Urbanism

Death and Burial: In the Past Lies the Future

Beyond the Grave: Conscious Consumption in Life and Death

Cemetery and Crematorium Futures

The Silent City You Could Be Compost

Mourn Rest in Pixels - Interview with James Norris

Watching the Wakes of Strangers through the Internet

Suburban Halloween Decorations Set in Stone: Humans and Barre Granite

Claim Domain: An Urban Case for Burial Exuberance and Resistance by the Dead

Coexisting: A Matter of Life and Death

.NULPII1

NR 100 SEPTEMBER 2019

NUL20 is een platform voor informatie en opinievorming over woonbeleid en stedelijke ontwikkeling in de regio Amsterdam. Het platform bestaat uit het tijdschrift (4x per jaar), een digitale nieuwsbrief (maandelijks), een website met actuele nieuwsverslaggeving en het debatprogramma PakhuisNUL20 (4x per jaar).

NUL20 wardt mogelijk gemaakt door bijdragen van de Amsterdamse Federatie van Woningcorporaties (AFWC), de gemeente Amsterdam (Wonen, Grond & Ontwikkeling), de Metropoolregio Amsterdam en 'WOON. Het tijdschrift wordt kosteloos toegezonden aan beleidsmakers, projectleiders, bewonersvertegenwoordigers, politici en andere betrokkenen bij het woonbeleid in de regio Amsterdam.

4

DOSSIER INDISCHE BUURT Twee decennia stedelijke vernieuwing "Na de moord op Van Gogh ben ik actief geworden" 12 De herovering van de lavastraat long gezin kiest vaker voor regio Haarlem en Amstelveen BOUW - BERICHTEN OVER NIEUWBOUW Internationaal verzet tegen stijgende huren Zo reguleert Groningen de verkamering

4 8

16 Alle artikelen uit alle jaargangen van NUL20 zijn online beschikbaar via onze site nul20.nl. De nummers zijn bovendien in pdf-formaat te downloaden.

ABONNEE ADMINISTRATIE Bij voorkeur via onze website www.nuI20.nl of via mail abo@nuI20.nl

20 22

26

28 Woondeal moet zorgen voor meer betaalbare woningen

30 INTERVIEW Harro Zanting (Dudok Wonen) 32 Hoe rijk zijn de corporaties nu eigenlijk?

36 LOPENDE ZAKEN 38 Samenwerkingsafspraken: corporaties 40 43 46

voldoen aan afspraken betaaibaarheid Straks verschillende inkomensgrenzen voor sociale huurwoningen DE KWESTIE 'Stop de verkoop van corporatiewoningen' LEESKAMER

HOOFDREDACTEUR Fred van der Molen (fred@nuI20.nl) TEL: 020-693.7004 MAIL. redactie@nuI20.nl ,~oRE5 Mr. Arntzeniusweg 20 1098 GP Amsterdam REDACTIE: Bert Pots Jaco Boer Janna van Veen Johan van der Tol (eindredactie) Joost Zonneveld REDACTIERAAD' André Buvs (Riga) Laura Uittenboogaard (RVE Grond en Ontwikkeling) Jeannette Kuipers (RVE Wonen, Amsterdam) Ingrid Houtepen ('WOON) Annegien Krugers oagneaux (PMB, Amsterdam) Lisan Wilkens (MRA) Berthilde Lammertink (AFWC) FOTOGRAFIE Nico Boink VORMGEViNG: Pieter Lesage AoVERTE~JTI E5. zie info op www.nuI20.nl DRUK Vellendrukkerij BDU Barneveld

10 11 15 19 25 29 34 38

42 43 45

1. Bouwen, bouwen, bouwen 2. Stedelijke vernieuwing 3. De bewoner - WiA, WiRA en WiMRA 4. Woonfraude - Vakantieverhuur, onderhuur, verkamering 5. Agenten, leraren, verpleegkundigen en de scheefwoner 6. Verduurzaming, epe, energielabel, gasloos, klimaatneutraal 7. Metropoolregio Amsterdam 8. De woningcorporatie: naar grote hoogte, terug in het hok en voorzichtig er weer uit 9. Verkoop sociale huurwoningen 10. Zelfbouw 11. Woonruimteverdeling, doelgroepen en de 'ongedeelde stad'

.. -,;. r ' ~ . . . . ~- . .

11~ ~

....

.,

If

.f

~j& #' ••

.,_\~.

I •

,

-:!Ji,

\I.

....;.:::_~~~.--

NULP.lII SEPTEMBER 2019 f)

ti'l ,

.. "

-

l..

.~

.!. ~ ~ • ~ .....

.

~,~:~ ••- ~.I\- ~ ....

Ii I ~' _J I ~}

..

~hJ

.

'l, ~ 11';'\'" •

>

Contents

•

o CURATED

THE BIG PICTURE

REFERENCE

OPINION

Page /06

Page 10 TALENT

EDITOR"S

VS. MASTERMIND

PICK

Page 108

Page 12 METROPOLIS

PRODUCTS

Page 102

Page8

EXPLAINEO

Page /4 IN

CONVERSATION

WITH

LEILANI

FARHA

Page 56

OUTCASTS

AND INTRUDERS

Photographer Nick Brandt criticises the displacement of animals

•

due to human encroachment

Page 18

THE URBAN TANGLE OF THE OLYMPICS Mega-events and their two faces: From urban

beautification right up to eviction Page 60

• BACKFLIP

Page /l0 ESCAPE

DISPLACEMENT IS A PROCESS OF UPROOTING, HOWEVER IT HAPPENED

The anthropologist Anthony Oliver-Smith shares insights from his decades of research Page 26

THE HOUSING OF THE POOREST Not every upgrade is an improvement:

Slum upgrading in Kibera, Nairobi Page 66

PLAN

Page /12 FROM THE EDGES

Page 1/4 IMPRINT

JUXTAPOSING PERMANENT AND TEM PO RARY LAN DSCAPES

How can the planning theories of Garrett Eckbo give advice to an earthguake-affected region in Italy?

Page 32 NO CALM

for a new development

in an Australian

town

Page 42 NO PLACE TO FALL TO

Los Angeles skid row's discrepancy between placement and displacement Page 50 LEILANI

FARHA

The UN Special Rapporteur on the Right to Housing on the global housing crisis and possible ways out Page 56 FACTS & FIGURES Illustration by Elisabeth Mach Page 58

DISPLACEMENT:

006 - tapas ISSUE 108

LOOK

OF A STRANGER

The strategies of place-making of Myanmar refugees in Kuala Lumpur. Malaysia Page 78 INSTIGATING

GRANTHAM

A flood disaster led to a groundbreaking recovery plan

Page /13

Fostering cohesion between Jordanians and Syrian refugees with cooperative green infrastructure projects Page 72 THE

AFTER THE STORM

Learning from Typhoon Haiyan: Community engagement as a disaster management tool in the Philippines Page 38 RESETTLING

THE DIFFICULT PATH TO GREEN REBUILDING

INTEGRATION

Manchester. Genoa. Leipzig and Bremen: How do these four European cities deal with migration?

Page 84 INVASIVE

PLANTS - BOON

OR BANE?

Native plant species are considered a common good.

But can invasive species benefit ecosystems. too?

Page 90 MOVING

SOUTHWARD

An imaginary travelogue of Rom's displacement to Africa Page 94 CONTRIBUTORS

Page 100

THE DIFFICULT PATH OF GREEN REBUILDING

Page 72

201

DE WITTE 1 Elfriede Jelinek In en voor zichzelf.An Evelting,

Chapter 32 van R.H. Quaytman

7 Laura Herman Verdwijnen in het diepe bos Over How to Disappear van AkikoBuscb

4 Édouard Glissant

Voor de opaciteit ; Almelot Prins Kleine geschiedenis van de zonnebril. Over Cool Shades van Vanessa Brown

9 Hilde Heynen Zieke lichamen en transparante architectuur. Over X-Ruy Architecture van Beatriz Colomina

september-oktober 2019 jaargang 34

IS Bart Verschaffel De rammelaar van Ducbamp 17 Franziska Kunze Het is niet de foto die je ziet.

Opake fotografie versus transparant beeldbegrip

Christophe Van Gerrewey

&

redactie & admltlistratle:DWRI1WR vaw Postbus 1428 - 1000 Brussel 1 t.: 32(0)2 223.14.50 - email info@dewltteraaf.be vierendertigste jaargang -lSSN 0774-8523 verschijnttweemaandelijks- 14.000 ex. afgiftekantoor Brussel X toegelaten gesloten verpakkingBrussel.X 3/187

29-56

In en voor zichzelf

Transparantie en opaciteit (2) In Het onbenoembare lieden schrijft Roberto Calasso over een Italiaans meisje dat op televisie komt. Haar wordt gevraagd wat ze later wil worden. 'Reclame,' antwoordt het meisje.

'Waarom?' vraagt de p'resentatrice glimlacbend en onaangedaan. 'Omdat iedereen dat ziet,' is bet laconieke antwoord. 'Er volgde,' aldus Calasso, 'een daverend ritueel applaus uit het duister van bet pubUek. De Zdtgeist bad gesproken. ' Op die manier zou het heden getypeerd kunnen worden: het primaat van de zichtbaarheid heerst. het collectieve. al te menselijke eerlangen om gezien te worden, om niet onopgemerkt te blijven: De vraag is natuurlijk hoe kijken en bekeken worden georganiseerd zijn, wie er besluit wat er gezien mag worden, en met welke vormen van begrip kijken gepaard kan gaan. Het is voor niemand leuk om zich voortdurend bekeken te weten, maar tegelijkertijd lijkt er geen grotere straf dan tot onz1cbtbaarbeld veroordeeld te zijn.

Dit tweede themanummer van De Witte Baaf over transparantie en . opaqteit opent met twee teksten dJe zichzelf niet zomaar prijsgeven. Elfrjede TeUnek schrijft over All ,... Bvening, Chapter 32, een werk van R.B. Quaytman dat is gebaseerd op een reeks ocbl\derljen van Otto van'Veen '(1556-1629). JeUnek Interpreteert de veelgelaagde bewerkingen van Quaytman als een gewiekste uiting van soevereiniteit - van de macht om zelf te beslissen wat er getoond wordt en wat verbuld bUjft. In bet essay van Édouard Glissant staat bet recht op opaciteit centraal- het is niet erg om bekeken te worden, maar een ander zou nooit de pretentie mogen hebben om je volledig te kunnen doorgronden: het is onmogelijk, aldus Glissant, 'om wie dan ook te reduceren tot een waarheid die h'ij niet zelf heeft voortgebracht'.

In vier boekbesprekingen worden vervolgens verschillende facetten beUcbt van bet (tecbnologiscbe) oog van de samenleving, én van manieren om aan dat oog te ontsnappen. 'En in vier essays wordt dieper ingegaan op strategieën waarmee het menselijke en maatschappelijke verlangen naar transparantie tot stand komt en invulling krijgt. Gebruiken we onze iPhone om het dagelijks leven te beheersen. of wUIen we ons net overgeven aan de duistere macht van de techniek? Boe kan een kunstenaar verstoppertje spelen, en waarom zou hij dat doen?

Waarom denken we nog steeds dat foto's de werkelijkheid tonen als een venster op de wereld? En op welke manter tonen (Nederlandse) musea aan de buitenwereld wat ee de voorbije jaren verwezenlijkt hebben?

Het nummer eindigt met een gesprek over een glazen paviljoen, even transparant als opaak. van Dan Graham uit 1986 - een van de werken van Chambres d'Amis. Wat blijkt? Van het paviljoen bestaan of bestonden meerdere versies, in een museumdepot, in archieven, in een privétu.in, als maquette. De paviljoens van Graham weerspiegelen de toeschouwer en de omgeving. Hij heeft .zijn oeuvre bewust onoverzichtelijk en opaak gehouden, door het niet te catalogiseren, en door elk werk als het ware toe te laten zichzelf te reproduceren. of te muteren.

Onzichtbaarheid is, zo toont Graham, geen optie, en totale transparantie of opaciteit evenmin. Waar het op aankomt is een evenwicht vinden tu$Scn prijsgeven en verbergen - als garántie op het avontuur van de ontdekking en de verrassing.

www.dewitteraaf.be

24 Melanie Deboutte & Christophe Van Gerrewey Versiesvan een paviljoen van Dan Graham. Interview met architect Dirk Defraeije over Chambres d'Amis

20 Fieke Konijn Het transparante museum

10 Frank Vande Veire 6 Daniël Rovers Waanzinnig functioneel Alles zichtbaar, niets te zien. Over Baudrillard over de obscure New Dark Age van James Bridie transparantie van de techniek

P706236

A~ Evening, Chapter 32 van R.H. Quaytman

• I

I R.H. Quaytman. An Evening. Chapter 32. 2017

ELFRIEDE JELINEK Volgens Freud heb je maar één geslacht. het mannelijke. Je hebt het of je wilt het. Ais je het hebt, ben je beducht dat het afgenomen wordt. En dus moet je het verbergen zodat niemand het steelt. Deze kunstenares legt er een slnier van kleur over (die zelf op velerlei wijze met kleur wordt versluierd) - waarover? - dit is een ander geslacht dan het vernoemde, het zogenaamde geslacht dat mag spreken, of we zouden helemaal niets weten als we er niet met onze neus op werden geduwd. Door een soort weefsel van kleur.

En hier zien we volgens mij al een ambivalentie; wil deze kunstenares iets verbergen, wil ze de schilderijen van Otto van Veen, het materiaal waarvan ze vertrekt. verhullen, of wil ze door ze te bedekken hun belang (of misschien ook iets helemaal anders) juist benadrukken? Het vrouwelijke geslacht is inuners al per definitie het gesluierde. En de islam verlangt, net als het orthodoxe jodendom, dat het haar van de vrouw verborgen blijft, vaak zelfs het hele lichaam, maar vooral toch het haar. terwijl haar op zich al

een sluier is, want het kan het gezicht helemaal verhullen als je het naar voren laat vallen. Als je je haar naar voren kamt - wat een vorm van bedrog zou zijn, maar ook een soort blindheid. want de man heeft het recht om alles te zien (terwijl de vrouw dan niets meer kan zien), om alles wat hij heeft te laten zien, in het kandaulisme bijvoorbeeld is het gebruikelijk dat de man zijn. vrouw (natuurlijk altijd een mooie vrouw) aan iemand laat zien, waar heeft hij haar anders voor? De anderen moeten hem absoluut benijdenl. het gaat dus om bezitten en de dialectiek van verbergen (koning Kandaules verstopt zich terwijl hij zijn echtgenote blootstelt, helemaal alleen, in zijn eigen enscenering) en blootstellen - dus als je je haar naar voren kamt, is het probleem met het gezicht al opgelost. Maar het is inderdaad niet het gezicht dat bedekt moet worden zoals een zwembad bij slecht weer, om te vermijden dat er iets slechts in valt, blikken van vreemde mannen, bladeren, takken, dieren, wat dan ook, de versluiering dient om te behoeden. Wat behoedt ze?

Dat behoeden is een soort afweren: raak mijn vrouw. mijn zuster, mijn dochter niet

aan, kijk er zelfs niet naar! Maar oe vrouwen houden zich daar niet altijd aan. Als ze kunnen, gaan ze hun eigen weg. Ze gooien hun gereedschap om te vlechten, te weven (de enige cultuurtechnieken waartoe Freud de vrouw in staat acht) en te stoppen (dat doet vandaag niemand meer, dat is echt voorbij), dus om een gat in een stof op te vullen. nee, niet om een gat in je kop op te vullen, dat gooien ze allemaal weg en ze doen het tegenovergestelde, omdat vrouwen nu eenmaal vaak het tegenovergestelde doen van wat je van hen verwacht of verlangt. Het was voor Freud een bron van ergernis en verbazing dat kleine meisjes ook woede-uitbarstingen krijgen en zich dan aanstellen net als jongens. Dat past niet, dat komt zelfs niet in ons op. Maar je kunt hen wel weer gemakkelijker intomen dan hun broers, en dat past dan weer wel bij het vrouwelijke geslacht, want de vrouw is natuur en die moet getemd en ingedamd worden als ze zich vergaloppeert of buiten haar oevers treedt en overstroomt. Wat met het vrouwelijke geslacht gebeurt, is iets natuurlijks, terwijl de mannen eerst iets (ook van zichzelf) moeten maken, zich dus

Î

I