Journal Alert 4

re tu

Journal Alert

Tables of contents 2019 Nr. 4 - Week 16 t/m week 24

____________________________________________________________________________

A+T 51 A+U – Architecture and Urbanism 583 A+U – Architecture and Urbanism 584 AA files 76/77 Agora 2 AR – Architectural Review 1460 AR – Architectural Review 1461 De Architect 2 Blauwe Kamer 3 Blauwe Kamer 4 Detail 4 Detail 5 Domus 1034 Domus 1035 Groen 4 MacGuffin 7 Monu 30 Oase 103 OverHolland 16/17 Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed 2 Rooilijn 2 Witte Raaf 199

Subscribe / unsubscribe: library@bwk.ahk.nl Journal Alert 13-6-2019

2 4 6 8 10 12 14 16 20 22 24 28 32 36 40 44 46 50 52 54 56 58

PUB

L

SPA

S

T

R

A

C C

T

E

E G

E

S

PUBLIC SPACE STRATEGIES

ACTIVATORS Contents STRATEGIES & ACTIONS Aurora

Fernández

.... 4

Per ..

WORKS RECREATING A LANDSCAPE Gilles Brusset. L'Enfance du Plio Meyrin (Switzerland), 2017 ..

.

16

COLLABORATINGWITH THE USERS NP2F Architects. Sports Area in the Gardens of Saint-Paul. Paris (France), 2017 ...

RECREATING A THEME Nendo. Tenri Station Plaza CoFuFun. Tenri (Japan), 2017 ..

..

24

.......................................................... 28

REUSING A CORRIDOR MVRDV. Seoullo 7017 Skygarden. Seoul (South Korea), 2015-2017 ...

. .... 36

BLURRINGTHE LIMITS VAUMM Arkitektura. Alaberga Urban Lift. Errenteria (Spain), 2015-2017 ..

. .........................

MAKING INTERIOR LANDSCAPES JAJA Architects. Activity Landscape Harboere. Harboere (Denmark), 2015 ..

.

APPROPRIATINGTHE ROOF ADEPT. Vestre Fjord Park. Aalborg (Denmark), 2017 ...

............... 70

HYBRIDIZING NATURAL AND MAN-MADE PROCESSES Ooze, Marjetica Potré. Natural Bathing Pond and its Landscape. London (United Kingdom), 2015 .. , .

INVIGORATINGCOMMUNITIES Rozana Montiel. Alin V. Wallach. Cancha. Lagos de Puente Moreno, Veracruz (Mexico), 2015-1016 ..

REMOVING BARRIERS Rozana Montiel, Alin V. Wallach. Common-Unity. San Pablo Xalpa, Azcapotzalco, Mexico City (Mexico), 2015-1016 ..

LEARNING BY PLAYING Wowhaus Architecture and Urban Design. Urban Farm at VDNKh. Moscow (Russia), 2015"

Credits ...

56

..............................62

APPLYING A GENERATORMATRIX OLA Estudio. Lagoon pools at Monte do Gozo. Santiago de Compostela (Spain), 2017 .

LEARNING BY DOING Students from Bartlett School of Architecture led by Jan Ka\tein and Julia King.

The King's Cross Skip Garden. London (United Kingdom), 2015 ...

50

., .. 76

.

84

................. 90

..... ,,98

.: ..... 102

.. 116

Architecture and Urbanism

2019:04

No.583

Feature: Coussée and Goris

Publisher/Editor: Nobuyuki Yoshida Design Consultant: Massimo Vignelli

Interview: Ralf Coussée, Klaas Goris Architecture as Metaphors

Senior Editor: Kei Yokoyama 14

Editorial Staff: Sylvia Chen Grace Hong

Cortex House

Layout Design: Satoshi Ando (piekjes design)

Youth and Recreation Domain in Sint-Jan-in-Eremo

34

48 International Business Development: Nur Rosmawati

Crematorium Hofl1eide

Distrfbutor: Shinkenchiku-sha

Transfo Zwevegem Co" Ltd.

M

70

Kanaal 84-

De Krook 100

Zwin 122

Palisade House 132

Zeno X Gallery Front cover and back cover: Exterior view

138

of Cortex House, designed by Coussëe and Goris. Photos by Hisao Suzuki.

Lindenlei

<>A+U Publishing Co., Ltd. 2019 Printed in Japan Published by A+U Publishing Co., Ltd. Kasumigaseki Building 17F, 3·2-5, Kasurrugaseki. Chiyoda-ku. Tokyo 100-6017, Japan Tel: +81-3-6205-4384 Fax: +81-3-6205-4387 Aoyarna House 2-19-14 Minamiaoyama, Minato-ku, Tokyo 107-0062. Japan Tel: +81-3-6455-5597 Fax: +81-3-6455-5583 E-mail: au@japan-architecl.co.jp URL: http://www.japlusu.com ISBN 978-4 .. 9002-1235-0 a+u "" Architecture and Urbanism is handled exclusively

by Shinkenchiku-sha Co., Ltd.: Kasumigaseki Building 17F, 3-2-5, Kasurnigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo 100-601 7, Japan Tel: +81-3-6205-4380 Fax, +81-3-6205-4386 E-mail: ja-businessëpiapan-arclutect.co.jp Subscription rate [or 2019 outside Japan ¥42,000 (Airmail - Asia), ¥45,OOO (Airmail Europe. North America. Oceania, & Middle East), ¥49,OOO (Airmail - South America & Africa) U.s.Dollars, Euro. and Sterling Pounds equivalent to the above Japanese Yen prices are acceptable. Your remittance should be converted at the current exchange rate when you remit us.

150

Ligy and Katrien 158

The Edge 164

Van Gendthallen 170

Portus 176

Dongon 180

Barn

186

Essay: Between Concept and Location Marc Dubois

Feature: Mid-century Modern Houses in New Canaan

'\rchitecture and Urbanism No.584

2019:05

Publisher/Editor: Nobuyuki Yoshida Design Consultant: Massimo Vignelli Guest Editor: Alan Goldberg

6

Foreword: I was There Alan Goldberg 8

Introduction: New Canaan in The Context of American Modernism Michael Webb 14·

Historical Records

Senior Editor: Kei Yokoyama

30

Editorial Staff: Sylvia Chen Grace Hong

50

Glass House Compound Philip Johnson Breuer House I Marcel Breuer 60

Layout Design: Satoshi Ando (pickles design)

Breuer House II Marcel Breuer 66

International Business Development: Nur Rosmawati Distributor: Shinkenchiku-sha Co., Ltd.

Wiley House Philip Johnson 76

Lee House I John Black Lee 86

Noyes House II Eliot Noyes 98

Rayward "Tirranna" House Frank Lloyd Wright 112

Warner "Bridge" House John Johansen 122

Celanese House Edward Durell Stone 134 Front cover and ba.ck cover: Pa.inting oj "Ice Cream Social in New Canaan" Image coutesy oj Alan Goldberg. "'A+U Publishing Co., Ltd. 2019 Printed in Japan Published by A+U Publishing Co., Ltd. Kasumigaseki Building 17F, 3-2-5, Kasumigaseki, Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017, Japan Tel +81-3-6205-4384 Fax: +81-3-6205-4387 Aoyama House 2-19-14 Minamiaoyama, Minato-ku, Tokyo 107-0062, Japan Tel: +81-3-6455-5597 Fax: +81-3-6455-5583 E-mail au@japan-architecLco.jp URL: http://www.japlusu.com

Boissonnas House Philip Johnson 146

Tatum House Hugh Smallen 156

Parsons House Hugh Smallen 166

Goldberg House Alan Goldberg 180

Chivvis House Eliot Noyes, Alan Goldberg 192

ISBN 978-4-9002-1236-7 a+u ~ Architecture and Urbanism is handled exclusively

by Shinkenchiku-sha Co., Ltd.: Kasurnigaseki Building 17F, 3-2-5, Kasumigaseki. Chiyoda-ku, Tokyo 100-6017, Japan Tel: +81-3-6205-4380 Fax: +81-3-6205-4386 E-mail: ja-business@japan-architecl.Co.jp Subscription rate for 2019 outside Japan ¥42,OOO (Airmail - Asia), ¥45.000 (Airmail Europe, North America. Oceania, & Middle East), ¥49,OOO (Airmail - South America &

Africa) U .S.Dollars,

Euro. and Sterling Pounds

equivalent to the above Japanese Yen prices are acceptable.

Your remittance should be

converted al the current exchange rate when you remit us.

Essay: Other Modern Houses - Demolished, Reconfigured, Obscured, Unavailable Alan Goldberg 196

Column: Selected Details Alan Goldberg 198

Biographies

AA Files X

Thema Omgevingsdenken 4 - Onderweg naar Omgevingsdenken INLEIDING

Clemens de Olde, Barend Wind, Simon Lox, Marianne de Beer & Sabine Miedema

8 - Van structuurplanning

naar beleidsplanning

ESSAY Joris Voets & Pieterjan Schraepen

10 - Wie wint met de Omgevingswet?

CASUS Michiel Stapper

, 12 - Sterke verhalen voor Omgevingsbeleid INTERVIEW Michiel Stapper & Clemens de Olde

Varia

18 - BRV opent nieuwe vastgoedmarkt ESSAY Geert Haentjens & Simon Lox

33 - Betonflop

21 - Beleggers: oplossing voor de woningnood?

ESSAY Pascal De Decker

ARTIKEL Jannes van Loon & Cody Hochstenbach

25 - Kentering nodig in het Vlaamse Rioleringsbeleid?

35 - Asielcentra herdacht ESSAY Luce Beeckmans & Ella Vanden Haute

ESSAY Vincent Wolfs, Wendy Francken & Patrick Willems

28 - Participeren moet je leren

39 - De stad Kampala als geologische metafoor CASUS Thomas Vermeir

ESSAY Annelies Beek & Laura van den Vrijhoef

31 - Participatie in de provincie Oost-Vlaanderen , INTERVIEW

43 - De kracht van de menigte KLASSIEKER Lara Schrijver

Sabine Miedema

Foto: Guillaume Hankenne, Pexels

44 - De ruimtelijk planner: geprangd tussen wetten en praktische bezwaren RECENSIE Eva Van Eenoo

45 - Een leerrijke mixed-method aanpak van transportarmoede THESISREVIEW

Anna Plyushteva

46 - Voor een wereldbewust gevoel van plek VRuE RUIMTE Marleen Buizer

TheAr ...

JAARGANG 50 JUNI2019

de Architect

INHOUD

PROJECTEN

24 VEELZIJDIG GEBOUW VOOR COMMUNICATIE REDACTIEGEBOUWTAZ IN BERLIJN (OEl DOOR E2A ARCHITEKTEN In de Berlijnse wijk Friedrichstadt is met het nieuwe redactiegebouw voor het Berlijnse dagblad TAZ een programmatisch gebouwontstaan met een verbluffende esthetiek, energie-efficiëntie en gebruiksflexibiliteit.

42 GROOTSCHALIG WONEN AAN HET IJ PONTSTEIGER IN AMSTERDAM DOOR ARONS EN GELAUFF ARCHITECTEN Een nieuw baken aan het [j biedt adembenemende uitzichten aan de bewoners en biedt tevens een kwalitatieve verblijfsruimte aan het water voor passanten.

60 LIJNEN NAAR DE TOEKOMST BIBLIoTECA DEGLI ALBERI IN MILAAN (IT) ODOR INSIDE OUTSIDE I PETRA BLAISSE De Biblioteca degli Alberi, ofwel Bibliotheek van de Bomen, vormt een nieuw type stadspark en landschap in Milaan. Aan dit park ging een lange zoektocht vooraf, die startte met de prijsvraag uit 2003 en werd afgerond met de oplevering in 2018. Resultaat is een moderne versie van de klassieke tuin, met privacy en plekken om in de schaduw te zitten.

80 DETAILS MET ALLURE ROYAL OPERA HOUSE IN LONDEN (GBl ODOR STANTON WILLIAMS EN STUDIO LINSE Operahuizen staan niet direct bekend om hun openheid, eerder als gesloten bastions voor de elite. Maar, om een jongere generatie aan te spreken is verandering nodig.

Onder het motto 'open up' zijn entrees, foyers en de kleine zaal van het Royal Opera House in Londen vernieuwd. Paul Linse vertelt dat de opera moet concurreren met plekken waar je bij wijze van spreken met je schoenen op de bank mag zitten.

100 HElDER, LICHT EN RADICAAL DUURZAAM BUREAU ARCHI-TECToNICS UIT NEW YORK (VSl Architectuur voorbij het alledaagse: dat is het waar Winka Dubbeldam en Justin Korhammer van het bureau Archi- Tectonics naar streven. Hun jongste projecten zijn dit voorjaar gepresenteerd in de Architektur Galerie Aedes te Berlijn, in de solotentoonstelling 'Flat Lands and Massive Things - From NL to NYC & Beyond:

7

JAARGANG 50 JUNI2019

de Architect

INHOUD

THEMA ARCHITECTUUR IN HOUT

146

INLEIDING

HOUT OP HOOGTE

16

FOTO-ESSAY

Door grondstoffenuitputting en klimaatverandering staan biobased bouwen en circulair functioneren hoog op de agenda.

Bouwen in hout komt als geroepen.

BRUGBEDIENCENTRALE IN HEERHUGOWAARD DOOR GERTRUD TOPPER

156

In opdracht van de provincie Noord-Holland ontwierpen architect Gertrud Topper en projectleider Erwin Spuybroek op een bedrijventerrein in Heerhugowaard een 24-uurs brugbediencentrale, in combinatie met een Steunpunt voor Wegonderhoud.

PROJECT

MJ0STÃ&#x201E;RNET IN BRUMUNDDAL (NOl Het Noorse houten gebouw door Voll Arkitekter van achttien verdiepingen is met 85>4 meter het hoogste houten gebouw ter wereld.

164

136

START-UP

STUDIO OSSIDIANA Eind vorig jaar won Alessandra Covini de Prix de Rome Architectuur 2018.

De jury had veel waardering voor de manier waarop zij vanuit de derde dimensie architectuur onderzoekt. Nu werkt Covini samen met Giovanni Bellotti aan een volledige serie van architectonische elementen.

PROJECT

HAUT IN AMSTERDAM Do [anne Vermeulen van Team V Architectuur ontwierp in Amsterdam een woongebouw van hout met een betonnen kern.

178

PROJECT

SIDEWALK LABS IN TORONTO (CA) Sidewalk Labs werkt aan een slimme houten stad aan het Eastern Waterfront van Toronto. Snehetta en Heatherwiek Studio zijn bij de ruimtelijke invulling betrokken.

II 9

SCOPE

Recensies, columns, gebouwen en gebeurtenissen in het vak

185

PRODUCT

Nieuwe producten van EOOS, Richard Hutten, Jean-Marie Massaud, Konstantin Grcic, i29 en Christien Meindertsma

I96

LANDMARK

Koninklijke Bibliotheek in Den Haag door Arie Hagoort

9

BLAUWE KAMER EZINE 2019 / 3

Beste Blauwe Kamer-lezer Bekijk hier het aprilnummer van het BLAUWE KAMER e-zine

PROJECT IN BEELD Marktplein Dokkum (HOSPER) | Herinrichting geleid door de rijke archeologie onder de locatie

OP FILM Het Binnenhof in 3D | Voorafgaand aan de renovatie zijn de Haagse

parlementsgebouwen nauwkeurig in een BIM-model ingescand Dineren onder water | â&#x20AC;&#x2DC;Underâ&#x20AC;&#x2122; in Noorwegen is het eerste onderwaterrestaurant van Europa Fietsen op een vuilstort | Van de VAM-berg bij het Drentse dorp Wijster maakte landschapsarchitect Rob Aben een recreatiegebied

ONDERTUSSEN IN ...

Milaan | Waar Inside Outside een plein ontwierp met een rijke botanische variatie en een fascinerend lijnenspel

BOEKENTIPS Een aantal titels die de moeite waard zijn om te lezen volgens Maarten Ettema

NAAR DE FILM ...

Martine Bakker bezocht het Tilburgse architectuurfilmfestival TIAFF

BLAUWE KAMER EZINE 2019 / 4

Beste Blauwe Kamer-lezer

Bekijk hier het meinummer van het BLAUWE KAMER e-zine

PROJECT IN BEELD Ligne Sittard door LODEWIJK BALJON | Stevige herontwikkeling doet Sittard herleven

OP FILM Het Binnenhof in 3D | Voorafgaand aan de renovatie zijn de Haagse parlementsgebouwen nauwkeurig in een BIM-model ingescand Laanstraat in Baarn | Die Marlies van Diest een ‘dorpse, vriendelijke en kleinschalige’ opknapbeurt gaf

LUISTERTIP

Parametrisch ontwerpen aan

Een podcast over de snelweg A1 die

Smakkelaarspark Utrecht | Arup

stamt uit een tijd dat een snelweg nog

berekende de ideale verkaveling voor

dienstbaar mocht zijn aan het

gezond wonen vlak bij Utrecht CS

landschap

ONDERTUSSEN IN ...

Tatarije, Rusland | Waar DROM het Azatlyk-plein ontdeed van zijn grauwsluier uit de Sovjettijd

Ateliers Jean Nouvel Biiroturm als Trikolore A TricOlOur SkYscraper

~enneth Frampton Uber das BaUhaus-Erbe On the Bauhaus Heritage 4.2019

Farbe una Textur COlour +and Texture Review of ArChitecture + Construction Details Zeitschrift fĂźr ArChitektur Baudetail

2

Inhalt Contents

4.2019

DETAIL

Editorial 22

Impressum Imprint

86

Projektbeteiligte I Hersteller Project Teams / Suppliers

124 Contributors

In der Altstadt von Aalst: Das Gebäude der Utopia-Bibliothek und Akademie für Musik und Tanztheater von Kaan Architecten ist Treffpunkt der Stadtbewohner.

Magazin

Reports 4

Ein öffentliches Wohnzimmer A Public Living Room

8

Wohnen für Alle Housing for All

10

Bauhaus 100: Eine Hommage an Tomás Maldonado von Kenneth Frampton Bauhaus 100: Hommage à Tomás Maldonado by Kenneth Frampton

14

Bücher Books

16

DETAIL research

54

Faserwerkstoffe Fibre Materials 20

Architektur im Dialog Architecture in Dialogue

Produkte

Products 92

Fassaden Facades

112 Gebäudetechnik Building Technology

In glänzendem Schwarz wie ein Konzertflügel präsentiert sich die transluzente Keramikhülle um das Haus der Musik in Innsbruck von Erich Strolz und Dietrich Untertrifaller Architekten.

The ceramic lamella curtain that envelops the House of Music by Erich Strolz and Dietrich Untertrifaller architects in Innsbruck gleams like a shiny grand piano.

Utopia, the new cultural centre housing a library and performing arts academy designed by Kaan Architecten, is an urban gathering place in the heart of the historic heart of Aalst

04

4.2019

3

Farbe und Textur

Colour and Texture

Essay 24

Schwarze Häuser Black Buildings Anneke Bokern

Dokumentation

Documentation 32

Kindergarten des Französischen Gymnasiums in Barcelona (ES) Kindergarten of the French School in Barcelona (ES) b720 Fermin Vázquez Arquitectos

38

Friedhofsverwaltung in Sundbyberg (SE) Cemetery Administration in Sundbyberg (SE) Wingardhs 44

Bürohochhaus La Marseillaise in Marseilles (FR) La Marseillaise Office Tower in Marseille (FR) Ateliers Jean Nouvel

32

54

Haus der Musik in Innsbruck (AT) House of Music in Innsbruck (AT) Erich Strolz, Dietrich Untertrifaller Architekten 62

Verwaltungsgebäude in Rouen (FR) Administrative Building in Rouen (FR) Jacques Ferrier 68

Institutsgebäude in Karlsruhe (DE) Faculty Building in Karlsruhe (DE) Schulz und Schulz

74

Seniorenresidenz im Wallis (CH) Retirement Home in the Valais (CH) Bonnard Wceffray Architectes

Technik

Technology 78

Farbtechnologien - Intelligenzfrage?

Colour Technologies - Artificial Intelligence or Craft?

David Keist

Mit einem metal lischen Brise Soleil in Rot- und Ockertönen schützen 3GA ihren Flughafenneubau in Marokko vor der Sonne.

With a metallic brise soleiI in red and ochre tones, 3GA protect their new airport building in southern Morocco from the sun. detail.de/4-2019-g3a

Mit den bunten Fassadenbändern aus Aluminiumlamellen nimmt Fermin Vázquez Bezug zur Farbigkeit der historischen Nachbarvilla.

The aluminium slats that cover this school in Barcelona, Fermin Vázquez engage in chromatic dialogue with the historic building

Aleph Zero + Rosenbaum Kinderdorf in Brasilien Children's Village in Brazil

Green Special Passivhäuser Passive Houses

Zeitschrift fĂźr Architektur + Baudetail ErschlieBung Circulation Areas

"<====x=====\\

Review of Architecture

5.2019

+ Construction

Details

5.2019

3

ErschlieBung Circulation Areas

Essay 20

Die Architektur der schrägen Ebene The Architecture of the Sloping Floor Jakob Schoof

Dokumentation

Documentation Fahrradparkhaus in Utrecht (NL) Bicycle ParkingGarage in Utrecht (NL) Ector Hoogstad Architecten

28

Den Typus des Terrassenhauses neu definiert haben Brandlhuber+ Emde, Burlon/ Muck Petzet Architekten in Berlin. Die Freiflächen vor den Wohnateliers sind ErschlieBungsfläche und kollektiver Ort der Begegnung zugleich.

Kinderdorf in Canuanä (BR) Children's Village in Canuanä (BR) Aleph Zero + Rosenbaum 36

Mehrfamilienhaus in Renens (CH) Multi-family Home in Renens (CH) Dreier Frenzel Architecture + Communication

42

Schloss Wittenberg (DE) Wittenberg Castle (DE) Bruno Fioretti Marquez

48

84

Bürogebäude in Amsterdam (NL) Office Building in Amsterdam (NL) MVRDV

56

60

Terrassenhaus in Berlin (DE) Studio Terraces in Berlin (DE) Brandlhuber+ Emde, Burlon/ Muck Petzet Architekten

66

Bibliothek in Calgary (CA) Calgary Public Library (CA) Snrz;hetta, Dialog

Technik Technology 74

AUfzugskonzepte für Hochhäuser Vertical Transportation Concepts for High-Rise Buildings Rory Smith, Richard Peters

Baukultur trifft Energieeffizienz: Für die österreichische Einzelhandelskette MPreis realisierte das Architekturbüro LAAG diesen PassivhausSupermarkt im Tiroler OrtWeer.

Building culture meets energy efficiency. For the Austrian retail chain MPreis, the architectural firm LAAC designed this passive house supermarket in the Tyrolean town of Weer.

The terrace house, redefined by Brandlhuber+ Emde Schneider and Muck Petzet Architekten in Berlin. The open spaces in front of the residential studios serve as both access areas and places of encounter

60

2

Inhalt Contents

5.2019

DETAIL

Editorial 18

Impressum Imprint

100 Projektbeteiligte I Hersteller Producer I Distribution 140 Contributors

Magazin Reports 4

Leben entwerfen: Zur Resonanz des Bauhaus Designing Life The Relevance of the Bauhaus

8

Eine Kuppel wie ein Zeit A Tent-Like Dome

12

Bücher Books

14

DETAIL research Agro-urbane Architektur Agro-urban Architecture

20

Green: Passivhäuser Passive Houses 84

Individualität trim Effizienz Individuality Meets Efficiency

88

Schul- und Bürgerzentrum in Heidelberg (DE) School and Community Centre in Heidelberg (DE) Datscha Architekten

94

Wohnhaussanierung in Andermatt (CH) House Refurbishment in Andermatt (CH) Jonathan Tuckey Design

Produkte Products 104 Dächer Roofs 122 ErschlieBung Circulation Areas, Access

Eine kleine Stadt, die niemals schläft: Das Multifunktionsgebäude Hjertet van C.F. Moller Architects im dänischen I kast.

A small town that never sleeps. The multifunctional building "Hjertet" by CF Moller Architects in Ikast, Denmark. detail.de( 5-2019-cfmoller

Rampen könnten in der fahrradgerechten Stadt der Zukunft eine Hauptrolle spielen.

Der dänische ExpoPavilion 2010 von BIG gab bereits einen Vorgeschmack darauf.

Ramps could playa key role in the bicyclefriendly city of the future. The Danish 2010 Expo Pavilion by BIG showed how this might be done.

Spazioalla diversitĂ Room for diversity

duttori/Translators llo Cecchetto fania Falone ilyLignitl label Little ioMarettl lloOlivieri hoelScuffil mor Stanifarth ingraziano/With any Bowden baroFisher lardSadlelr

62

thanks to

Sommario

Contents

Aprile da pagina 361 a pagina 484 April from page 361 to page 484

414

440

424

Architetturo/Architecture

Evento/ Event

Una radura nella forestal A clearing in the forest

Impatto (in)tangibilel (In)tangible impact

Gli Istituti di progettazione in Cina/ Design Institutes in China

Piazza Skanderbeg/ Skanderbeg square

Salone del Mobile Milano/Milan

Cina/Clllnll

TII'Ona.Albania

Testodi/Text byGuangllui Dino. Charlie Xue

Progetto dl/PrOiect by 51N4E

Testo. ricerca.elaborazioni grofiche dil Text. research. infographics byStefanoAndreani

Ristrutturazione di tre edifici residenziali/Renovation residential buildings

Milano.ltalia/Milan.ltaly

Fotodi/Photos by Filip DUlDrdin. Blerta Kambo, Guust Selharst

La scelto del critica/Piek of the ent

Piu grande, migliore e anche accessibile/Bigger, better and still affordable

448

Frana di Acquabona Dalla serie/From the series Are TheyRocks arC/ol

Prodotti per la città del futuro/Future city products

In costruzone/ljnder construction

Cinque progetti di biodesign/ Five biodesign projects

Beirut. Libano/Lebonon

Una foto alla volta/One photo at a time

Foto di/Photo by Morino Caneve

450

Progettare con la natural Design with nature

Beirut Souks

484

Coso di produziane/Praduction company Marvel Studios

Fotodi/Photosby Philippe Ruoult

Suq porornetrtco/ Parametric souk

A cura di/Presented byGiulla Guzzini

Regista/DirectorScatt Derrickson

Progetto di/Project by Locoton & Vossol.

Fréderic Druot. Crr.stophe Hutln

Rossegno

Colore, forma e material Colour, form and material

Cinema

Doctor Strange

of three

Iestooi/Iext hy Anatxu Zabolbeascoa

471

Aggiungerecapacitàl Adding capacity

Bordeaux. Frnncia/Bordeaux. France

430

462

Poesaggio/Landscape

I dragoni nascostil The hidden dragons

Acura di/Presented by Raffaele Vertaldi

Mondo/World Progetti di/Projects by IIAC. Fabio M Rivera.Atelier Luma.

Matilde Boelhouwer. Th8 Living. AaltoUniversity, Universityof Helsinki

Progettodi/Prolect by Zaho Hodid Architects.

SKP - Samir Kilairaliall anel Partners Fotodi/Photoby Diego Ibarra Sónchez

432

Urbonistica/Urbanism

NYC: alberi finalmente!1 NYC: trees are finally coming!

La foresta urbana di NYC/ NYC urban forest

4580&A

Walter Mariotti incontra Claudio Luti/Walter Mariotti meets Claudio Luti IneguagliabileMilano/lncomparable

Milan

Milano/Milan Testo di/Text byWalter Mariotti

NewYorkCity,USA

Iestoor/Iext by StepnorueCorhsle.

Nicholas Pevzrer Foto di/Pllatos by Daniel Avila. Rlcllard Bakel'.

Richard Hoüet; Malcolm Pinckney

3

Somma rio

IIgioco èfinito Playtime's over

Traduttori(Translators Pnolo Cecchetto Emily Ligniti AnnabelLittle DnrioMoretti Poolo Olivmi EleanorStoniforth Si ringraziano!With thanks to AntonyBowden BorhoroFisher RIGhordSodleir

516

Copertina!Cover

Architettura!Architecture

Parigi accessibile/ Affordable Paris

Foto di/Photo by MoreoZorzonello dolla senafrem the serles Snow-Land. 2015-2016

Edilizia residenziale sovvenzionata a Parigi!Social housing in Paris

485

Colophon

Parigl, FranGio/Paris,France

486

Sommario!Contents

Pragettidi/Projects by Maison EdouardFrunço~, Bruther AtelierKempeThill, SANAA

488

Editariaie! Editorial

Fotodi/Photos by Pierrel'Excelient MaximeDeMlM JulienHourcade,UlrichSchwarz

Passiamo all'azione!/ Action!

524

Architettura!Architecture

Piu alloggi,e migliori More and better housing

Mondo/World Testodi/TextbyWlny Moos

Abitare a Parigi!Housing in Paris

490

Urbanlstica!Urbanism

Parigi, FrancIC1(paris,France

La fine dello sci/ The end of skiing

Testodi(TextbyAlexandreLobosse

Sciare sempre piu in alto esempre piu a nord!

Ski resorts moving north and upwards

528

Un'agenda inclusiva e circolare è fondamentale/ Circular and inclusive agendas are important

Mando/World Testodi/TextbyFridoRosenberg

500

Fotodi/Photos by Marco Zorzanello

Intervista a Eline Strijkers e Duzan Ooepel!lnterviewwith ElineStrijkers and Duzan Doepel

UrbanisticajUrbanism

Rotterdam, Paesi Bossi/the Netherlands

Darwin in città/ Darwin comes

Testodi/TextbyRol,/Stott

to town

Nuove creature urbane!

New city creatures

508

532

In costruzione!Under construction

L.:osservatore/The observer

Mondo/World

Taipei Performing Arts Center, Taiwan

Testadl/Text l1Y Menno Schilthuizen

ToipeLTaiwon

Illustrazionidi/illustrations by GiovanniBellotti Erik Revellé

Progetto di/Prolect byOMA

Dibattito!Discussion

Fotodi/Photos by KevinMak,ChrisStowers 1,

Prodotti per salvare iI pianeta/ Products to save the planet

F J

Intervista a Martijn Paulen!

Interviewwith Martijn Paulen

Ei P

Mondo/World Testodi(Textby Wolter Mariotti Fotadi/Photos by Boudewi]n Bollmann,Ruud Balk, Filip Dujordin Cleo Goossens,TommyKöhlbrugge, Jeroen van der Wielm

486

O&A

Z

Fl P

May

-

from page 485 to page 600

536

Architettum/Architecture

564

Città d'origine/Hometowns Architetti che hanno futto Ie lorocittà/ Architects that made their cities Madrid. Spagna/Spain: Rotterrlom. Poesi Bassi/ the Netherlanels: MiiOila. Italia/Milon. Italy: Basilea. Svizzera/Basel.SwltzerloneJ

546

566

Intervistaalla sindaca di Madrid ManuelaCarmena/lnterviewwith the mayor ot Madrid Manuela Carmena

Thor. Ragnarok

Comes. Francia/France

Regista/DirectorTaika Woititi

Testa(ii/Textby Winy Moos. Rory Stott

Investite da noi/lnvest in me

591

Rassegno

~arte della luce/Theart of light

Agenti della città del futuro/Future city agents

FabrixCapital

Perfavore, sogniamo!1 Please dream!

Evento/Event

Un report dal MIPIM/Areport on MIPIM

Vincere. vincere. vincere/ Win, win, win

Ärrmimstrorela ctto del futuro/ Futurecitygovemance

586

II riciclatore finalel The ultimate recycler

Coso di produziane/Praductiancompany Marvel Studios

Testaeli/Textby EduardoPrieta Fatoell/Photasby PedroAlbarnoz.lwan Baan.

AdrianoA. Biondo. DueelaMalogornba.

MaurizioMontagna.Ossipvan Duivenbode.

RuedlWolti

Cinema

A euro di!Pr8sentAdby GiulioGuzzini

600

Una fotoalla volta/One photo at a time

Testa. di/Text bv PeterSmisek

Novogen

Foto di/Photas by Tom Bird

Foto di/Photo by Daniel Szoloi Acuradi/PresAntAc1 by Raffaele Vertoldi

574

Prodotti per la città del futuro/Future city products

Pensiero urbano in cinque oggetti/Urban thinking in five objects

Madrid.Spagnn/Spaln Testodl/TextbyWlnyMaas

Un reportdalIa Milano Design Week 2019/ A report tram Milan Design Week 2019

Fatoell/Photoshy Samuel de Romano. luis Dioz Diaz. Kike Para

Milano.ltalia/Mllan.ltaly Progetti di/Praiects by MattAa.Cibie. Panter&Tourron.

Wendelin Federer.Reto Togni.Guta fndioda Costa.

Ankita Ravindro Chouc1hori.Vi-VunWong.

Elias Baldo Reta.lulilaKhorino.UmarJamaal Green.

ChlWenKoo

554 Urbanistico/Urbanism Madrid terra liberal Freeland Madrid Sanchinarro. Madrid Madrid Spagno/Spain Illustrozloneeli/Illustration by Lex te Loa. TheWhyFClctory@TUDelft Losceltodel critica/Piek of theerit

Icreativi sopravvissutil Creative survivors

580

Evento/Event

La città è una tribunal City as a grandstand 77° Gran Premiodi Monaco/ 77th Grand Prix de Monaco Montecarla.Monaeo.

Studi emergenti a Madrid/Emerging practices in Madrid

Testa. ricerea. eloboroziomgra.fieheeJi! Text. research.infographics hy StefonoAndreani

Madrid Spagna/Spain

Fota.di!Photos bV Michael Alesi.

Christian Alminona. Don Istitene. Peter Fax

Testadi/Textby Ariodna Conus Pragetti eli/Proiects by Gabriel Ruiz-Larrea.

JJonitoJones. Moria Mallo. Anclreo Gonzáles.

Zap& Bui. Hyperstudio.

B~st - Aida Saláneland Cris Argüelles.

Rutaroo-Ano Arona e/anel EnriqueVentaso Fotodi/Photosby Flisa Celdo.GahrlelFernandez.

PocoGÓmez.AslAr Ruo

487

MEI 04·2019

JAARGANG 75

Inhoudsopgave Foto cover Bushokje met groendak in Breda

Vormgeving Kilian Idsinga

Productie Vellendrukkerij BDU Barneveld, Barneveld

Opgave en vragen over abonnementen

Vakblad Groen #042019 Vakblad Groen is een uitgave van Elba-Rec, de grootste Nederlandse uitgeverij van vakbladen, congressen, seminars en studiereizen op het gebied van ruimtelijke ordening en gebledsontwikkelinq. Dit vakblad biedt professionele en actuele artikelen over het groen voor mensen in de stad en in het landschap, De publicaties in Groen met hun vakmatige toelichtingen in combinatie met verklarend beeldmateriaal houden u alert,

Uitgever Elba-Rec, Edgar van Eekelen

Contactgegevens Elba-Rec Paulus Borstraat 41 3812 TA Amersfoort 033-8700 100

www.vakbladgroen.nl Linkedin: bitiylVakbladGroen Twitter: @VakbladGroen Redactie: r.vandijk@elba-recnl Advertenties: w.louwen@elba-recnl

Abonnementenland Postbus 20 1910 AA Uitgeest Tel. 0900-ABOLAND of 0900-22652 63 â&#x201A;Ź 0,10 per minuut Fax +31(0)251-310405 Site: www.bladenbox.nl voor abonneren of www.aboland.nl voor adreswijzigingen en opzeggingen.

Abonnementenland is ook bereikbaar via Twitter. Stuur uw tweet naar: @Aboland_klanten.

Abonnementenland Ambachtenlaan 21 Unit 2A 3001 Heverlee Tel. +32 (0)28 08 55 23 Fax +32 (0)2B 08 70 05 Site: www.bladenbox.bevoor abonneren of www.aboland.bevoor adreswijzigingen en opzeggingen.

BeĂŤindigen abonnement:

Bushokje in Breda heeft groen dak

Opzeggingen dienen 4 weken voor afloop van de abonnementsperiode in ons bezit te zijn.

Aan de Vlaszak in Breda staat een bushokje met een groen dak. Het is een opvallend statement van de gemeente Breda, die daarmee aandacht wil vragen voor het belang van groene daken.

Prijswijzigingen voorbehouden.

Groene ruimte functioneel en economisch onderdeel van Nieuwe Stedelijkheid

Partner Patrick Ruijzenaars (Ruijzenaar Landscapes), Dinand Ekkel (Aeres Hogeschool), Martin Looije (gemeente Rotterdam) en David van Uden (BTLAdvies).

Roei van Dijk (hoofdredacteur)en Hans Bouwman (eindredacteur)

Uitgever

E LB r:J \\"'J ( EC

media en cornmurucatie

8

VAKBLAD GROEN

Moerdijk, dat zichzelf afficheert als bijvriendelijke gemeente, begon vorigjaar met het project "Kruidenrijke bermen in de gemeente Moerdijk".

Opgave en vragen over abonnementen BE

Redactieraad

Redactie

Bewonersvoorkeur leidend bij keuze voor bloembollen

De internationale literatuur over groen in de stad, landgebruiksplanning en landschap toont aan dat groenontwikkeling in Europa achterblijft bij de stedelijke ontwikkeling.

Gorcumse stadsnatuur trekpleister voor bijzondere bijen Een inventarisatie van de bijenfauna van drie gebieden nabij de stadskern van Gorinchem leverde maar liefst 86 soorten op. Hieruit blijkt dat met geschikt beheer ook in de stad ruimte kan zijn voor gebiedseigen en bijzondere natuur met kansen voorwilde bijen.

Kastanjebomen op Noordwal in Den Haag gaan herstel kademuren niet overleven De oude kade aan de Noordwal in Den Haag is er slecht aan toe. Slechter dan eerder werd gedacht en een noodoplossing is onvermijdelijk.

Samen op de bres voor het landschap Ons landschap raakt in de knel. Is natuur straks het schamele beetje dat overblijft als we nieuwbouw, zonnevelden, windmolens, 5Gzendmasten en logistieke loodsen hebben gerealiseerd?

Haags puntensysteem borgt groenbehoefte verdichte stad De stad Den Haag verwelkomt de komende jaren 100.000 nieuwe inwoners. Dat maant tot grootschalige nieuwbouwen herontwikkeling en dat mag niet ten koste gaan van de groene stad.

Weerter geschiedenis inspiratie voor koele en groene binnenstad "Weerbaar Weert" is een toekomstperspectief op de binnenstad van Weert. De focus ligt op de kansen die de geschiedenis van een plek kan . bieden bij het nadenken over oplossingen voor klimaatverandering.

Een stukje Californië in ons land Misschien kunt u over niet al te lange tijd ook in ons land terecht voor een bezoek aan een echt bos met mammoetbomen.

Inzandvoortnadertigjaar honderd extra plantensoorten gevonden

@

Vanwege het dertigjarigbestaan heeft FLORON enkele kilometerhokken uit zijn beginjaren opnieuw geïnventariseerd op plantensoorten. Het is boeiend om een soortenlijst van nu naast die uit 1990 te leggen.

Natuurprijs Groene Kroon Initiatieven die de biodiversiteit in en rondom bebouwd gebied van de provincie Utrecht versterken, kunnen meedingen naar natuurprijs Groene Kroon 2019.

Enverder p. 03 Hoofdredactioneel p. 04 Colofon & inhoud p. 06 Actueel p. 09 Kunst in de openbare ruimte p. 24 Fotospread p. 29 Opinie: Vogelbescherming p. 44 Bodempaspoort: Mol p. 46 Column 'Wie is de mol?'

JAARGANG 75·

MEI 2019·

NUMMER 04

§

The Life of Things

II I I

ISSN 2405-8203

The Trousers

07

,

"""

NL €18

szoonz

UK £15

US $20

-89 PANTS UP

1.

LUMBAR THOUGHT Umberto Eco on his tight pants 92 TROUSER DATA Fast fashion analysed by José Teunissen and Rudy Guedj

15 TROUSER ESSENCE Joke Robaard lets trousers speak

97

24

RAW RESPONSIBILITY Enter the G-Star depots with Mikaela Steby Stenfalk

THE LEGACY OF LABOUR ON THE RUNWAY Curator Emma McClendon ponders the pants of choice among the working poor and super-rich

101 TENT TROUSERS To designer Zoe Pingel, tents are like trousers

30 105

WORK WEAR Pieter Eliëns and Casper Kofi meet twelve smartly-dressed strangers ready for work

TARTAN Why MacGuffin and the Maasai people have a thing for tartan

45 116

BAGGIES WITH ATTITUDE Paul Gorman reveals how street-style narratives upset the status quo

54 STAYIN' ALIVE Neo-Survivalist trousers explained by SulSolSal

PANTS & POCKETS The evolution of pockets by Hannah Carlson 122 FANTASTIC TROUSERS Fantastic Man editor Gert Jonkers explains why some pants are unforgettable

65 PARElDOLIA Expressions by photographer Vytautas Kumza

131 THE CURIOUS CASE OF DASSOUKINE'S TROUSERS A short story by Fouad Laroui, with drawings

by Barbara Helmer

73 (. .. ) NOTHING BUT JEANS ( ... ) Femke de Vries selects an anthology of words about wardrobes

rt

3.

PANTS OFF

LANGUAGE ON LEGS Fashion critic Johannes Reponen interprets the art of not trying

2.

PANTS DOWN

141 WEARING THE PANTS Mo Veld considers the complexities of gendered clothing and femininity

146

85 BETWEEN THE IRIS AND THE ASS Trousers and ethics by Otto von Busch

RADICAL TROUSERS Artists who put their bodies on the line, celebrated

by Kirsten Algera

Retirement rnterview

Utopianism with

Deane

Simpson

by

Bernd Upmeyer

Sun City by Peter Granser The Great Escape: Domesticity for Nomadic Retirees

by Hannah Wood and Benjamin Wells

Stayin' Alive - Interview with Frits van Dongen

by Bernd Upmeyer Bucephalus by Nicolo Calandrini

The Future We Don't Want to Know About by Anuschka Kutz A Knock on the Door by Rachel Marlene Kauder Ageing UK High Streets: Adding life to Years by Luca Brune/fi

Developing an Age-friendly Urbanism

by Chris

Phillipson

Traversing Heterotopias by Rafael Luna What Kind of Care Do We Want? by Arjen Born GCKfs Waiting Room by Ju{ienne Gage IntBrgenerational Uving by BETA Rome for !fieFJderiy by./UllfYa IAItipmi

I'uture~._

Urban Neurodegeneratlon: Architecture of Care by Jack Sarรกeson Mega Family Communities for China's Aging ~

by Apple

Yi Jiang

LiveSmarter Now to Live Better Forever by Matthias Hollwich

Retirement

Utopianism

- Interview with Deane Simpson

Sun City The Great Escape: Domesticity for Nomadic Retirees

Stayin' Alive - Interview with Frits van Dongen

Bucephalus The Future We Don't Want to Know About

A Knock on the Door Ageing UK High Streets: Adding Life to Years

Developing an Age-friendly Urbanism

Traversing Heterotopias What Kind of Care Do We Want?

God's Waiting Room

Intergenerational Living Home for the Elderly Urban Neurodegeneration: Future Approaches to the Architecture of Care

Mega Family Communities for China's Aging Society

Live Smarter Now to Live Better Forever

Emmy's World

by Bernd Upmeyer

Page 4 - 12

by Peter Granser Page 13 - 20 by

Hannah Wood and Benjamin Wells

by Bernd Upmeyer

Page 21 - 27

Page 28 - 37

by Nicolo Calandrini Page 38 - 41

by Anuschka Kutz Page 42 - 49

by Rachel Marlene Kauder Page 50 - 57

by Luca Brunelli Page 58 - 63

by Chris Phillipson

Page 64 - 69

by Rafael Luna Page 70 - 76

by Arjen Born

Page 77 - 84

by Julienne Gage Page 85 - 91

by BETA Page 92 - 95

by Junya Ishigami Page 96 - 99

by Jack Sardeson Page 100 - 107

by Apple Yi Jiang

Page 108 - 113

by Matthias Hollwich Page 114 - 120

by Hanne van der Woude Page 121 - 128

7

Ontwikkeling zonder plannen en regels. De ruimtelijke inrichting

van de Zaan-

streek van de vijftiende tot de eenentwintigste eeuw Reinout Rutte

7

77

111

141

107 [Potemen]

Tekenen en rekenen aan de Zaancorrldor Hank Engel met medewerking van Otto Dieefefdt.

Iskandar PanĂŠ en Amoud de Waaijer

De doorsnede.

Vier ontwerpen voor de ZaanCOITidor Filip Geerts en MIchiei Riedijk

Euralille twintig laar later Manuela Trigglanese

Stad en haven op Walcheren en Zuid-Beveland tuuen 15002000. Een historlscheschets Leo van den Burg

Boekbespreking Het winkellaneJ-: schap van Amsterdam Jaap Evert Abrahamae

39

77 The cr-oss-sectioll Four designs for the Zaan Corridor

39

171 Boekbespreking DiJken van Nederland Iskandar .,.,..

Filip Geerts and

Midliet Riedljk

111

Eurs""e twenty years on Manuela Trigglanese

INHOUD

2

..

4 I Terpen in gebruik Terpen zijn ware archeologische schatkamers. Hoe kun je gebruik en behoud van zo'n woonheuvel op elkaar

goed

afstemmen?

16 I Behouden vaart De Noordoostpolder

viel droog in

1942. Maar water bleef er een

essentiĂŤle

rol spelen.

vele vaarten, gemalen

Denk aan de en loswallen.

26 I 6 winnaars De erfgoedwereld

barst van het jonge

talent. Dat zetten drie uitverkiezingen in het zonnetje.

Zes winnaars vertel-

len wat de prijs hun heeft gebracht.

28 I Rood tekenkrijt Sinds de renaissance kunstenaars

tekenden

met rood natuurkrijt.

Daar heeft onderzoek nu de belangrijkste vindplaatsen

van achterhaald.

VERDER IN DIT NUMMER 3 8 10 11 12 15 18

I I I I I I I

In Kort Bestek

20

De iconen van Breda

22

Kunst Zoekt Plek

25

Advies over rijksmonumenten

31

Lopster orgel bevingsbestendig

32

Aangenaam Kennis Te Maken

34

Kijk!

36

I I I I I I I

Ons koloniale verleden Raadsel van de Romeinse munten Drie Dingen Het Monster Op zoek naar Van Oldenbarnevelt Publicaties Voor& Na

Foto voorzijde De hoogste terp van Nederland, Hogebeintum in Friesland. Zie pagina 4.

FOTO

RN,

IOSSTbvER

Susan Lammers

Rooilijn

Jg.52/Nr.2/2019

www.rooilijn.nl

P. 77

199

DE WITTE~, 1 Briall Dilloll Pa/ais de Justice, Carey Young 2 Steîonie De Willter Prank Stella en DayGlo 4 Noortje de Leij Het visuele is door en door verdacht. Benjamin Buchlohs verlangen naar transparantie

7 Christophe Vall Gerrewey Transparante architectuur in de twintigste eeuw: van Le Corbusier tot Rem Koolhaas 11 Sarah E. Iqo

De naakte maatschappij Meer dan een eeuw inbreuken op onze gezamenlijke privacy

mei-juni 2019 jaargang 34

14 Evert Beyers Elektriciteit is de beste politieman.De transparante samenleving

redactie & administratie:DWRITWR vzw Postbus 1428-1000 Brussel] t.: 32(0)2 223.14.S0-tlmaU Inro@dcwltteruar,be vierendertigste Jl1:argang -ISSN 0774~B523 verschijnt tweemaantlelljks-14.000 ex. afgiftekantoorBrusselX toegelaten gesloten 'VerpakkingBm<lgelX 3/187

18 Slavoj Zitek Van identiteit naar universaliteit 27-52

Palais de Justice, Carey Young

Transparantie en opaciteit (1) 'Alle mensen streven van nature naar kennis,' zo opende Aristoteles bijna vijfentwintig eeuwen geleden zijn Metaphysica Alpha. Het is goed mogelijk dat dit zimietje het startschot is geweest van alles wat door de mensheid geschreven, gezegd en gedacht is. Aristoteles voegde er meteen aan toe dat het verlangen naar kennis ook, en misschien vooral, blijkt uit 'het feit dat we houden van zintuiglijke waarnemingen. Ook als we er geen voordeel hij hebben, houden we hiervan om het waarnemen zelf, en het meest houden we van het waarnemen met onze ogen.' Voor dat waarnemen met de ogen - en van de schitterende beloftes die het inhoudt - is transparantie zowel een voorwaarde als garantie: kijken betekent, in letterlijke of figuurlijke zin, ergens doorheen kijken, iets doorzien, zicht krijgen op de kern van iets of iemand. Het verlangen naar transparantie ontstaat met andere woorden uit de ,vil- altijd voor minstens een klein deel op angst gebaseerd - om te weten hoe de wereld in elkaar zit.

In dit nummer van De Witte Raaf wordt, net als in het komende septembernummer, transparantie centraal gezet.

Daarmee komt echter ook het tegendeel in beeld. Want zoals in de strips van Kuifje detective Jansen nooit optreedt zonder zijn collega Janssen, zo valt transparantie uiet zonder opaciteit te denken. Zonder opaciteit - de obstakels waar de blik en het begrip op stuiten - zou het verlangen naar transparantie niet bestaan. Het zijn twee sleutelconcepten in de wetenschap, de kunsten, de cultuur en de politiek, die steeds in nieuwe onderlinge relaties moeten worden gedacht, vandaag waarschijnlijk meer dan ooit tevoren.

Het eerste deel van het nummer bevat vier bijdragen over transparantie in kunst en architectuur. Van Brian Dillon, essayist pur sang, is voor het eerst in het Nederlands een tekst. vertaald, namelijk over Palais de [ustice (2017) van Carey Young - een film die dringend in de Lage Landen getoond zou moeten worden. Stefanie De Winter schrijft over de rare fluoreseerende lakverf die Frank Stella op een dag besloot te gebruiken; Noortje de Leij probeert te begrijpen waarom Benjamin Buchloh zoveel belang hecht aan transparantie, en ze komt tot de vaststelling dat hij, zoals alle onvoorwaardelijke lielhebbers van het begrip, ook met het tegendeel rekening zou moeten houden. In de tekst van Christophe Van Gerrewey wordt de evolutie geschetst van transparantie in de architectuur van de twintigste eeuw: van een persoonlijke deugd bij de moderutsten verwerd het tot collectieve fetisj, zelfs tot politiek cliché.

Het tweede deel van het nummer bevat vier teksten waarin transparantie als maatschappelijk verschijnsel- en bedreiging - wordt doorgelicht. Sarah Igo stelt vast hoe gedurende de afgelopen eeuw Amerikaanse burgers steeds gretiger hun privacy hebben vrijgegeven - is hun exhibitionisme geen gevolg van het streven naar kennis, maar van de hoop om begrepen te worden, en zo van eenzaamheid te worden bevrijd? Evert Beyers bekijkt deze ontwikkeling van de andere kant: wie heeft er eigenlijk voordeel bij de bereidheid om onszelf te tonen? En moeten de machtsconcentraties die daar het gevolg van zijn transparant of opaak worden genoemd? In een hoofd'stuk uit zijn meest recente boek bekritiseert Slavoj Zizek een alomtegenwoordige variant van transparantiedwang: identiteitspolitiek. Wat is immers duidelijker en directer zichtbaar dan iemands huidskleur? Wat kan objectiever benoemd en gekwantificeerd worden als iemands geslacht? En welke plaats in een opgedeelde wereld blijft er dan nog over voor universaliteit?

De laatste bijdrage is een terugkeer naar een kantelmoment in de geschiedenis van transparantie, en zelfs het moment waarop transparantie werd ontdekt, of in ieder geval als maatschappelijk project centraal gesteld: de Franse Revolutie. In een hoofdstuk uit een klassiek geworden boek van Jean Starobinski, de Zwitserse essayist die begin maart overleed, wordt het hoogstpersoonlijke transparantieverlangen van Jean-Jacques Rousseau geïnterpreteerd. Rousseau vond he.): hoogst irritant dat andere mensen zich zo onbegrijpelijk v.oordeden, terwijl hij zichzelf met alleen als uniek maar ook lUS volstrekt verstaanbaar b~schouwde, als de natnur zelf. Zo wordt het begrip trans~arantie. voor heel even zélf transparant: de gekmakende moeilijkheid van de wereld en van het leven verdampt, alsof beide probleemloos van hun meest typerende eigenschap verlost zijn.

Christophe Van Gerrewey

www.dewitteraaf.be

23 Jeall Starobinski De transparantievan kristal Over Jean-Jacques Rousseau

&

P706236

BRIAN DILLON Het Brusselse Justitiepaleis is het resultaat van een ambtelijke en architecturalekoortsdroom, een bureaucratisch bolwerk à Ia Dickens' Circumlocution Office dat als een sinistere seculiere basiliek zijn schaduwover de Marollen werpt. Het is groter dan de Sint- .

Pietersbasiliek in Rome, strekt zich uit over zesentwintigduizendvierkante meter en zou de grootste stapel natuurstenen van Europa zijn. De architect. Joseph Poelaert, liet zich inspirerendoor de taferelen van apocalyptisch verval van John Martin. Hij droomdeal jaren hardop van een dergelijk gebouw toen hij in 1861 de opdracht kreeg om een nieuw paleis van justitie te ontwerpen.De tijd verstreek, de kosten stegen van vier naar vijftig miljoen frank, in 1879 stierf Poelaertenvierjaar later kreeg de stad haar monumentalelabyrint op de heuvel; 'vanbuiten een kolos, vanbinnen een monster,' zoals Verlaine het noemde. Het publiek reageerde vijandig. Het gebouw werd gezien als een affront voor Brussel, als een uit haar krachten gegroeide metafoor voor de Belgische imperialistischeambities. en op de openingsdag viel er een menigte binnen die beelden en schilderijen vernielde en de marmeren vloeren onderpiste en -scheet.

Van meet af aan leken de rechtszalen, de gangen en ,ie hele omgeving van het Justitiepaleis tegelijk hun eigen noodlottige, fantastische museum te vormen. De omvang en de wanstaltige mix van Egyptische, Griekse en Byzantijnse invloeden doen denken aan de architecturale rêverieën van Piranesi; er schijnen trappen te zijn die nergens op uitkomen, zoals in zijn CarCCl'i d'invelIzione. Toen Freud het twee jaar na voltooiing zag, deed het hem denken aan een Assyrisch paleis, aan een illustratie van Gnstave Doré. Latere bezoekers werden al bij het woud van zuilen rond de hoofdingang aan Kafka herinnerd; Orson Welles had er graag zijn versie van Het proces gefilmd. WG. Sebald laat Jacques Austerlitz ronddwalen in de krochten van het Justitiepaleis op zoek naar vrijmetselaarssyrnbolen, en er gangen aantreffen volgestouwd met oud kantoormeubilair, stoelen, lessenaars en rolluikkasten, als een barricade waarachter de laatste bewoners zich ooit hebben verschanst.

Toen de kunstenaar Carey Young voor het eerst op onderzoek uitging in het Justitiepaleis, vielen de vrouwelijke rechters

en advocates haar op. Ineen rechtszaal zag ze vijf vrouwen in conclaaf: zij zagen haar ook en deden schielijk de deur dicht. Youngs achttien minuten durende film Palais de Justice, te zien in de Towner Art Gallery, vormt een bespiegeling rond autoriteit en zichtbaarheid. Nadat haar verzoek om in het gebouw te filmen om veiligheidsredenen werd afgewezen- in 2010 werden een rechter en haar griffier in het gebouw vermoord i besloot Young om in het geniep te opereren, met een assistent, een klein statief en telelenzen. Van een Belgische advocaat kreeg ze het advies, mocht ze worden betrapt terwijl ze haar camera de rechtszaal in richtte, om te zeggen dat rechters publieke figuren zijn en geen recht hebben op privacy bij de uitoefening van hun ambt. Dat argument was afdoende voor de paar bewakers die haar wilden tegenhouden.

Palais de Justice wordt op een brede muur van de Towner Gallery geprojecteerd.

Aanvankelijklijkt het werk zich op de woeste iconografie en krankzinnigeomvang van het Justitiepaleis te richten. Een jongeman in T-shirt en op sportschoenen daalt een monumentale trap af geflankeerd door immense standbeelden van klassieke redenaars. (Toeristen komen vaak niet verder dan dit spektakelfilmdecor en wringen zich in bochten om alle markante hoekjes en doorkijkjes op de foto te krijgen.) Hierna kijken we de duizelingwekkendgrote, sombere centrale hal in. de salle des pas perdus, waar advocaten met hun cliënten afspreken aan fraaie tafels tussen de zuilen. In de verte duwteen beambte een karretje met paperassen voor zich uit. Er loopt een groepje advocaten langs dat recht uit een spotprent van Daumier lijkt te zijn gestapt. zwaar beladen met uitpuilende dossiermappen. Maar Young neemt ons meteen weer mee. weg uit deze bureaucratische komedie, naar het hart van de gerechtelijke procedures en hun nauw luisterende alhandeling.

De rechtszalen van het Justitiepaleis bezitten zware, met leer beklede, gecapitouneerde deuren voorzien van ronde raampjes.

Door die patrijspoorten heeft Young het grootste déel van haar film gedraaid, stiekem. Eerst richt ze zich op de gezichten en gebaren van de rechters: die schuiven met papieren of laten, pen in de lucht, een stilte vallen: ze kijken over' hun leesbril naar de advocaten voor zich, houden vragend hun hoofd schuin of staren strak voor zich uit. schijnbaar dodelijk verveeld, maar waar~,._

111"0

_